ajjJi ~ Vlji 4«.l* a*sk;
nvt ^L_ :j l
ACTA
BIBLIOTHECAE R, UNIVERSITATIS
UPSALIENSIS
VOL. XVIII
Katalog
iiber die athiopischen Handschriften
in- der Universitatsbibliothek
Some Anhange uber athiopische Handschriften
in anderen Bibliotheken
und in Privatbesitz in Schweden
von
OSCAR LOFGREN
UPPSALA 1974
Cedruckt mit Untcrsttitzung von
Statens Humanisliska Forskningsrdd
ISBN 91-05092-02-9
Printed in Sweden by
AlmqviBt & Wiksell, Uppsala 1974
INHALT
Vorwort 7
Einleitung 11
Transkription . . 12
Abkiirzungen und Zeichen 13
Ubersioht iiber die Handsohriften 15
Konkordanz 18
Literaturverzeichnis 19
Katalog der in Uppsala befindlichen Sammlung 25
Anhang I: Athiopisohe Handsohriften in anderen schwedischen Bibliotheken . . . .147
Anhang II: Athiopisohe Handsohriften in schwedischem Privatbesitz 158
Register 176
1. Verf asser und Werktitel 176
2. Personennamen (auBer Verfassern) 186
3. Ortsnamen 189
4. Fachausdrucke , 190
6. Damonen, Krankheiten, Zauberworter 191
6. Amharisohe Texte 192
VORWORT
Die Jahre 1712-1716 verbraohte der junge Bohwedische Orientalist und Theologe Henrik
Benzelius (1689-17." 3) im vorderen Orient, teilB als Botschaftsprediger in Konstantinopel,
teilB auf Reisen in Palastina und Igypten. Von diesen Reisen hat er eine betraohtliohe An-
zahl von Handsohriften nach Hause mitgebraoht, wovon fiinfzehn im Auftrag der Akade-
mie von Uppsala angekauft waren und folglich in die Universitatsbibliothek zu Uppsala
gelangt sind. Diese in Acta literaria Sveciae 1,242 verzeichnete Sammlung ist, da ein
Reisebericht von Benzelius nie veroffentlicht wurde 1 und die zweite, fur privaten Gebrauoh
erworbene Halfte der Handsohriften, die sich zuletzt im Besitze des Bisohofs LarB Benzel-
stjerna (1719-1800) in Vasteras befand 2 , bis auf den heutigen Tag verschwunden ist, das
bleibende Resultat der Reisen des spateren Erzbischofs.
Unter den Handsohriften der Akademie befanden sioh drei athiopisohe KodizeB, welche
den Grundstock der Uppsalaer Sammlung athiopischer Manuskripte bilden. Sie wurden in
Acta literaria Sveciae folgendermaBen angezeigt: „Bibliothecae Academiae nuper aocessit
inBignis apparatus Codicum MSS. Orientalium ..., quos ante quinquennium partim Con-
stantinopoli, partim Cairi, rogatu Academiae . . . ooemit Henricus Benzelius . . .: Psalterium
DavidiB, cum Hymnis V. Test. Aethiopice membran., ApocalypsiB Johannis Adhiopice,
Calendarium Aethiopicum." Sie entsprechen den Nummern I, III, XII in Zettereteens
Verzeichnis bzw. 3, 4, 31 in dem vorliegenden Katalog und sind alle drei als Behr wertvoll
zu bezeichnen.
Erst im Jahre 1894 erhielt die Universitatsbibliothek den nachsten ZuschuB athiopischer
Manuskripte, und zwar durch den Missionar von Evangeliska Fosterlandsstiftelsen August
Bergman, der aoht Handsohriften der Bibliothek schenkte. Sie sind unten als Nr 10, 14,
15, 18, 21, 22, 30 und 33 beschrieben. Damit war der athiopische Bestand der Bibliothek
auf 12 Nummern gestiegen 3 , welche fiinf Jahre spater von K. V. Zettersteen in der Zeit-
schrift der deutschen morgenlandischen Gesellschaft, Bd 63, kurz beschrieben wurden.
Seitdem hat unsere Sammlung athiopischer Manuskripte im Zeitraum 1959-73 eine
groBe Erweiterung erfahren, teils durch Gaben und Einkaufe, teils auoh durch zwei Depo-
Bitionen So wurde die Sammlung von Evangeliska Fosterlandsstiftelsen, die von mir in
i Der Wortlaut des Artikels in Acta literaria Caroli Aurivillii Eeeeneio Codicum Manuscrip-
Sveeiae soheint darauf zu deuten, daB ein Reise- torum, ab Henrico Benzelio in Oriente colleo-
bericht damals fertig vorlag, es heiBt namlich: torum, Upsaliae 1802, hrag. von A. Svanborg.
„Id nobis praecipue ia votis, ut laudatus Dn. Hier steht als Nr XIX „LibeUus precum, Aethio-
Benzelius quantocyus prodire sinat singulari cura pice, forma 16:ma membranaoeus, foliorum XLI .
ao sollicitudine elaboratum Her suum Orienlale". » EinschlieBlich des Evangelienfragments Nr 2,
•Die 49 Nummern umfaasende Sammlung dessen Herkunft unklar ist.
wurde von Carl Aurivillius katalogisiert; siehe
ilbrigen ^en teitataXn^ , T ° n ■"■ Anti, " Miat h «**» a "« ek *»". «•
eeobe N„«,nZ von Zt^!; Lr Veraohied ™- Wv.tbe.iW er^ben, .ulatet
Augenbliok 58. Um ™™'-«>''>I><>«.ek bdmdhohen Miopia™ Standeohriften im
•ind, in swei aJl^T 7 «*op,eonen H M <hobriften, ecveit sie bek.nnt
.trierte ManoAriptTJI^'l '" ^J"" 1 " 8MM ° me " e ' grMtenWb iU -
-^ST^r f— ithi ° Pb0hM ' »—»-^£-« be«gt
^srj££rs: d * 6 -* ™ h — — *— -
p«rT«7 n T» ' 777'*"*' **"" die ta U <* M " »»■* s *— . ~ «w°-
Zun £"7 rf ^ 7 ""' de ° 8r0Ben » hl °P-"»» HandeohrifteneJmiungen in
Teetament 7 „777 P <»Otem, m .bgeeehen - gtazlieh feblon nnd d» None
nonoon.nnn e^oTSl Z^t 8 ^^Tf*^ ^"^ ** Hym "
faoh vor I^T 1 m Mteren K ° pien ' W " reU » d W "to ■»««• droi
»d 'a T^ntr*, 7777 °,; nebOT d6n *" 6n * opien dw A ^ * «
von So»»Xrt Nr ^W „ 7 7 ^ k<m l**««™" J °. •*» eleiohrtrig. Kopi,
V.tioL, die ndt dentbrntl n "" T ^ «**>**. »*— die
beeitel in ,„ ■ ■ i . H y° M »*">>'olungen gut vereeben tat, nnr Soma Dmfs
Z£^^5Z££Zr* Tb Grtblut " nd B -~ * h "W
i»r J8 und 168 betiteln sicn selbst in der Einleitung als Mazmur (vgl.
8
oben). Nr 28 ist unvollstandig (38 Bl.) aber wegen ihres hohen Altera (15. Jahrhundert)
beachtenswert. Sie und die gleichaltrige Pariser Handschrift fithiopien 71 (Zotenberg 92)
konnen als wichtige Vorstufen der im 16. und 17. Jahrhundert vorgenommenen Degg v a~
Redaktionen betraohtet werden und verdienen besondere Aufmerksamkeit bei der weiteren
Erforschung des groBen athiopischen Hymnenschatzes. Von den in anderen Bibliotheken
befindlichen Texten yerdient die Lunder Kopie des seltenen poetisohen Heiligenkalenders
Weddase Samaydweydn Beachtung, um so mehr als die spater angehangte Hymne an
Endreyanos zu den wenigen friiher nicht bekannten Texten zu gehoren scheint. ^
Die erate Anregung zu diesem Katalog gab mir vor etwa zehn Jahren Fil. lie. Lennart
Gronberg, damals an der Universitatsbibliothek, nunmehr Bibliotheksdirektor in Stock-
holm. Ihm und den Herren Bibliotheksdirektor Dr Gert Hornwall und Abteilungsdirektor
Dozent Dr Ake Davidsson, die meine Arbeit stets gefordert und erleichtert haben, gebiihrt
mein Dank. Frau Dr Margarete Andersson-Schmitt verdanke ioh die Revision der deut-
schen Spraohform. Besonderen Dank sohulde ioh Herrn Professor Dr Ernst Hammer-
schmidt, Hamburg, der mir die Korrekturbogen seines nunmehr veroffentlichton Kataloges
der Handschriften vom Tanasee, I, in entgegenkommender Weise zur Verfiigung gestellt
und somit meine Arbeit wesentlich unterstiitzt hat.
Uppsala im April 1974
Oscar Lofgren
EIHLEITUNG
Di^ itiir gesteUte Aufgabe, eine genaue Beschreibung der hier in Uppsala befindliohen
athippiflphen Handsohriften zu liefern, machte eine erneute Behandlung der von Zetter-
ste>n (in ZDMG 1899) und ypn mir (in MO 1928) friiher katalogisierten Kodizes notwendig,
urn die erstrebte GleichmaBigkeit erreiohen und die Fortsohritte der Forsohung beruok-
siohtigen zu konnen. Naoh der Erweiterung meiner Aufgabe auf samtliche bekannte atbio-
pische Manuskripte in Schweden ist der vorliegende Katalog entstanden, der als ..catalogue
raisonwT von ziemlicher Ausfuhrlichkeit bezeiohnet werden kann. Als Vorbild dienten
mir die klassischen Kataloge von Dillmann, Wright und Zotenberg, welohe nooh immer
unentbehrlich und — trotz des geringen Umfangs der damals wissenschaftlioh bearbeiteten
athiopisohen Literatur — unulertroffen sind. An Ausfuhrlichkeit steht mein Katalog, und
zwar absichtlioh, hinter demjenigen der Vaticana zuriiok; das gilt nicht nur fiir die teohni-
schen Beschreibungen, *ondern auoh fur den Umfang zitierter Incipit- und Explioitworte
Die Angahen uber Paralleltexte in anderen Bibliotheken Europas werden hoffentlich als
niitzlioh empfunden, Da wir bis jetzt leider keine ausfiihrliche Geschichte des athiopischen
Sohrifttums — naoh Art der GAL von Brockelmann, der GAS von Sezgin und der GOAL
von Graf fiir die arabisohe Literatur ~ besitzen, wird man die Literaturhinweise und die
literaturgeechichtliohen Andeutungen wohl nioht als uberfluBig empfinden.
Die Neuerungen meines Kataloges liegen auf dem formellen Gebiet. So mirde hier zum
erstenmal der athiopische Text konsequent in Umsohrift mitgeteilt. Friiher wurde Tran-
skriptipn mehr zufalligerweise, hauptsachlich in den Registern, verwendet. Dabei hat
natiirlioh die Unsipherheit in Einzelheiten der Aussprache, besonders hinsichtlich der
Gemination, eine negative Rolle gespielt. Ioh halte mich in der Hauptsache an die von
E. ^Mittwooh in seiner Abhandlung Die traditioneUe Aussprache des Athiopischen (1926)
fixierte Aussprache des Ge'ez, doch mit Entfernung amharisierender Ziige (z.B. "o und
v e fiir o e) und Normalisierung der a-Vokalisation bei den Laryngalen nach den Forderungen
der Grammatik {z. B. bahdwert, ta'amer st. bafrwert, ta'amtr der Handsohriften). Hin-
sichtliph der Gemination habe ich bisweilen alternative Aussprache angedeutet (wie auoh
Mittwooh). Fiir die Umsohrift verweise ich auf die unten stehende Tabelle y mache aber
darauf auf merksam, das anlautendes ' unbezeichnet bleibt und daB mit z (friiher meistens
d) transkribiert wird. Die beiden p-Laute werden, entgegen der Gewohnheit, als p bzw. p
unterschieden. Als lange Vpkale werden nur a und e kenntlich gemacht, die iibrigen sind
als ancipites zu betrachten. In der sechsten Reihe der u-haltigen Vokale schreibe ich qH
U k$ gu (statt q«e usw.), bei dem oft vorkommenden kuUu (Mittwooh: Mu) doch ohne
Bezeiohnung der Kiirze.
11
TRANSKRIPTION
Konsonanten:
h
t
t
<
* *
a r
f
6
H z
» 9
rh &
1
b
Tf £
?
ao m
I
n
' < V
A /
u» s
y
a
Ad
T 3>
& r
h
>
Z &
* g"
A s
h
k
V 9
•*> J"
ff 6
u
h
m t
lh Jfe«
4> q
CD
w
<n £
7- j7"
A b
Vokale:
rt ■ to A* Zw A. li n Id A, le h le/l ft* to
12
ABKCRZUNGEN UND ZEIOHEN
ABAW = Abhandlungen der Bayerischen Akad. d. Wissensohaften
A.D. = Anno Domini: Jahr der julianischen bzw, gregorianisohen Ara
A.M. = Anno Miserioordiae ( l Amata mejyrai): Jahr der athiopischen Ara
ANL = Aooademia Nazionale dei Lincei (MANL = Memorie, RANL = Rendioonti)
ba-sema ...— ba-aema Abwa-Wald wa-Manfas qeddua afyadu arrdak
OR ■= Conti Rossini
CSCO — Corpus Soriptorum Christianorum Orientalium
Dillm. — Dillmann
Dillm. Berl., Br. Mus., Chrest., Lex., Ox. (s. Literaturverzeichnis 1 u. 2)
Egzi. = EgzVabefyer
GAL = Brockelmann, Geschiohte der arabischen Litteratur
GAS — Sezgin, Gesohichte des arabischen Schrif ttums
GOAL == Graf, Geschiohte der ohristliohen arabischen Literatur
Gr. = Grebaut (s. Literaturverzeichnis)
Grohmann = Athiopische Marienhymnen (s. Literaturverzeichnis 2)
JTJ? == Hammer schmidt, Athiopische Handschriften vom T& n & 8 ee, I
I.Kr.^IyasusKreatos
JA == Journal Asiatique
JAOS <= Journal of the American Oriental Society
JRAS = Journal of the Royal Asiatic Society
MO = Le Monde oriental
OC == Oriens Christianus
OS = Orientalia Sueoana
PO = Patrologia Orientalis
ROC = Revue de l'Orient Chretien
RSE = Rassegna di studi etiopici
RSO = Rivista degli studi orientali
SAWW= Sitzungsberichte der Akademie der Wissensohaften in Wien
Worrell = Studien zum abessinisohen Zauberwesen (s, Literaturverzeichnis 2)
Wright ■= Catalogue (s. Literaturverzeichnis 1 )
WZKM == Wiener Zeitschrift f. d. Kunde deB Morgenlandes
ZA = Zeitschrift fur Assyriologie u. yerwandte Gebiete
3DMG .== Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellsohaft
ZKM = Zeitschrift f. d. Kunde des Morgenlandes
13
Zotenberg = Catalogue (s. Literaturverzeichnis 1)
ZSem = Zeitschrif t fur Semitistik u. verwandte Gebiete
< > = Erganzungen yom Verf asser
[ ] =im athippisqhen Text zu tilgende Worter (Zeiohen)
/ = ScbluB der Zeile (Reimwort) bei fortlaufenden Verszitaten
Nach der Blattziffer bezeichnet a Vorderseite (Recto), b Riiokseite (Ver8o), der zweite
Buchstabe a-c die Kolumne.
14
UBERSICHT UBEE DIE HANDSCHRIFTEN
I. Bibel (Neues Testament):
1. "^e vier Evangelien
2. Matthausevangelium (Fragment)
3. Apokalypse. Chronologie: Mashafa Hasab
II. Psalterien:
4-9. Psalterium (Dawit) m. Cantica, Hoheslied, Weddase Maryam, Weddase wa-genay
III. Offizien: - --'-
10-13. Argdnoria Weddase} Dengel „Marienharfe"
14. Weddase Amldk. Gebetedes Stylitea. Argdnona Weddase. Weddase Maryam
15. Weddase Amldk. Gebete des Stylites
16. Weddase Amldk
IV. Liturgie:
17. Missale (Ser'ata Qedddse)
18. Begrabnisliturgie (Mashafa Genzat)
19. Taufritual (Masfyifa KrestennajTemqat)
20. Synaxarium (Senkesdr)
V. Hymnen;
21. Me'rdf. Offizien. Saldm an Johannes. Zemmdre- Auswahl
22. Aryam. Mazmur. MawdSe't. Zemmdre
23. Zemmdre. Mazmur. Me'rdf, MawaJeH
24. Degg u d (HaSet)
25. Soma Degg u d
26. Maricnhymnen (Mdhleta Sege. Saqoqdtoa Dengel)
27. Weddase Maryam. Mdhleta Sege. Saqoqdwa Dengel Anaphora v. Cyriacus.
,,Doctrina arcanorum"
28. tfaZam-Hymnen: a) an Michael, b) an Christus
■29. Saldm-Hymnen: a) an Maria, b) an Fanuel
VI. Wunder:
30-31. Wunder Marias (Ta'amera M drydm)
.32. Wunder Marias nnd Jesu (Ta\dmera Mdrydm wa-Iyasus)
"' .15
VII. Theologie:
33. Fragen des Philoxenos (Filekseyua)
34. Qerellos: Sohriften yon Cyrillus und anderen
35. Sinodoa: Sammlung kirohlioher Canones
36. Haymdnota Abap: „BekenntniB der Vater"
37. Evangelienkommentar {Terg u dmg Wangel): Matthaus u. Johannes
38. Johannes Chrysostomus: Kommentar zum Hebraerbrief
39. Glaubenslehre (QaUt Haymanct), amharisch
VIII. Reoht:
40. Fetha NagaSt „Gesetz der Konige"
IX. Sprache:
41. Mashafa Sawdsew „Buch der Leiter"
X. Zaubertexte:
42. Kreuzoffizium (Hazura Masqat)
43. Zaubergebete des Cyprianus
44-46. Wandamulette
47-57. Amuletfcrollen
58. Amulettblatt
Anhang I: Athiopische Ilandschriften in anderen Bibliotheken:
A. Lund, Universitatabibliotheh:
69. Marienhymnus. Gebete
60. Kirohliohe Hymnen
61. Wedddse Samayaweydn. Salam an Endreyanos
62. Anaphora des Cyriacus
B. Stockholm, Konigliche Bibliothek:
63. Gebet Marias auf Golgatha. i, Doctrina aroanorum"
64. Johannesevangelium
66. Textfragment (Amulett)
66 A . Evangelienfragment, Hymnen. Zaubertexte
C. Ooteborg, Universittitsbibliothek:
65 B . Johannesevangelium
66°. Zaubergebete. Hymnen
16
Anhang II: Athiopisohe Handsohriften in Bohwedischem Privatbesitz:
A. Evangelien: Die vier Evangelien 67; Johannesevangelium 72, 87-91
B. Psalterien: 71, 73, 76-83, 96
C. Offizien: 68, 74, 84-86
D. Hymnen: 66, 74, 84, 97
E. Glaubenslehre (A'mada MeSfir) 75
P. Zaubertexte: 69, 70, 92-94, 98
2-732538 Ldfgren 17
KONKORDANZ
O Etiop. Katalog O Etiop. Katalog O Etiop. Katalog
1 4 21 38 41 37
2 2 22 8 42 39
3 3 23 12 43 40
4 18 24 49 44 42
5 21 26 50 45 44
6 22 26 61 46 45
7 33 27 43 47 46
8 14 28 62 48 47
9 15 29 29 49 48
10 10 30 27 60 1
11 30 31 16 61 9
12 31 32 20 62 13
13 11 33 5 63 63
14 23 34 6 54 64
16 32 35 7 65 56
16 19 36 24 56 56
17 26 37 26 67 67
18 28 38 34 58 58
19 41
20 17
Katalog O Etiop.
1
60
2
2
3
3
4
1
.5
33
6
34
7
36
8
22
9
51
10
10
11
13
12
23
13
52
14
8
16
9
16
31
17
20
18
4
19
16
20
32
O Etiop.
Katalog
21
38
22
8
23
12
24
49
26
50
26
61
27
43
28
62
29
29
30
27
31
16
32
20
33
5
34
6
35
7
36
24
37
26
38
34
39
36
40
36
Katalog
O Etiop.
21
6
22
6
23
14
24
36
26
37
26
17
27
30
28
18
29
29
30
11
31
12
32
15
33
7
34
38
36
39
36
40
37
41
38
21
39
42
40
43
Katalog
O Etiop.
41
19
42
44
43
27
44
46
46
46
46
47
47
48
48
49
49
24
50
26
51
26
52
28
63
63
54
54
66
55
66
66
67
67
68
68
18
LITERATURVERZEICHNIS
1. Handschriftenkatahge
d'ABBADns, Antoine, Catalogue raisonne do manusorits ethiopiens appartenant a A. d'A.
XctTlS loop*
Cheotjj, Enrico, I manosoritti etiopioi della Biblioteoa Nazionale di Atone (BSE 11/1942
— I manosoritti etiopioi della Chester Beatty Library in Dublino. Roma 1965. (MANL
Ser. VIII, Vol. 11, Fasc. VI.) \ "" ,1J »
Cha^^.. fcventake sommaire des manusorits ethiopiens de Berlin acquis depuis 1878 (ROC
Catalogue des manusorits ethiopiens de la collection A. d'Abbadie. Paris 1912
- Catalogue des manusorits ethiopiens de la collection Mondon-Vidailhet. Paris 1913
Conti Rossini CManoecritti ed opere abissine in Europa ( -Note per la storia letteraria
abissina, RANL, VIII/1900, Kap. V; s. unten 2).
?r ti ^. S „ Ur ,! 6 f manu80rite ethiopiens de la collection d'Abbadie. Paris 1914. (Extrait du
JA, 1912-14.) = CR, Notice.
Dillmann, A., Catalogus codicum manuscriptorum orientalium qui in Musoo Britannico as-
servantur. Pars tertia codices aethiopicos amplectens. Londini 1847. - Dillm Br Mus
Catalogus oodicum manuscriptorum Bibliothecae Bodleianae Oxoniensis. Pars VII- Co-'
dices Aethiopici. Oxonii 1848. - Dillm. Ox.
Verzeichniss der abessinischen Handschriften. Berlin 1878. (Die HandschriftenVerzeich-
nisse der Komgl. Bibliothek zu Berlin III.) - Dillm. Berl
Eubikqeb Sebastian, Verzeichnis der abessinischen Handschriften des Volkermuseums in
Stuttgart (Onentalia, N.S., IV/1935, 465-483).
Ewald H. von, ttber die athiopischen Handschriften zu Tubingen (ZKM V/1844 164-201)
Uber erne zweite Sammlung aethiopischor Handschriften in Tubingen (ZDMG I 1847
FuwaoNG, Johannes, Die neue Sammlung abessinischer Handschriften auf der Konigl. Biblio-
thek zu Berlin (Zentralblatt f. Bibhothekswesen XXHI/1 906 7-21)
Galbiati Enrico, I manosoritti etiopioi dell'Ambrosiana (Breve inventario). Milano 1957
(Studi in onore di Mons. Carlo Castiglioni, 339-363.)
GOLD B^X D 1897" Di6 ab6SSini80hen Hand8 ^ r «ten der Stadtbibliothek zu Frankfurt am Main.
GBiBA^^ylv^ Cateloguedes manusorits ethiopiens de la Bibliotheque Ambrosienne (ROC '
Catalogue des manusorits ethiopiens de la collection Griaule, I-IH. Paris 1938/41/44 YI u
HI -Travaux et Memoires de l'Institut d'ethnologip, XXIX, XXX; 11= Miscellanea
Afnoana Lebaudy, Cahier 3.) - Gr. Cat.
Gbbbaut, Silvanus&TissBBANT, Eugenius, Codices Aethiopici Vaticani et Borgiani, Barbe-
mne^rvat 2 ' R088ianUS 865 reCenfluerunt - I""- ^ (in Bybl. Vaticana).
Hammbbsoh^idt Ernst, Athiopische Handschriften vom TanSsee, 1: Reisebericht u. Be-
schreibung der Hss. in dem Kloster des hi. Gabriel auf der Insel E^ebran. Wiesbaden 1973
(Verzeichnis der onentalischen Hss. in Deutechland hrsg. v. W. Voigt, XX: 1.) - HT.
in
Hammersohmidt, Ernst & Jager, Otto, Uluminierte athiopische Handsohriften. Wiesbaden
1968. (Verzeichnis d. orient. Has. in Deutschland, XV.)
Kamtt., Murad, Die abessinisohen Handsohriften der Sammlung Littmann in Tubingen. Leipzig
1936.
Lofgren, Oscar, Die abessinischen Handsohriften der Evangeliska Fosterlandsstiftelsen,
Stockholm. Uppsala 1928. (Extrait du MO XXIII, 1-22.)
Platt, Th. Pell, A Catalogue of the Ethiopic Biblical Manuscripts in the Royal Library of Paris
and in the Library of the British and Foreign Bible Society. London 1823.
Rhodokanakis, N., Die athiopischen Handsohriften der K. K. Hofbibliothek zu Wien. Wien
1906. (SAWW CLI: 4.) = Rhodokanu-Js.
Riedel, W., Katalog dver Kungl. Bibliotekets orientaliska handskrifter. Stookholm 1923.
(Kataloger over K. B:s i Stockholm handskrifter, I - Kungl. Bibliotekets handlingar,
Bilagor, Ny foljd, 3.)
Streloyn, S., Catalogue des manuscrits ethiopiens (Collection Griaule), TV. Paris 1964. (Biblio-
theque Nationale, Departement des manusorits.) = Strelcyn, Cat.
Tornberg, Corolus Johannes, Codices orientates BibUotheoae regiae universitatis Lundensis,
Supplementa. Lund 1853.
Turaev, B., Efiopskija rukopisi v S. Peterburge. Petersburg 1906. (Archeol. Obgcestvo, Zapiski
vostoftnago otdelen., XVII, 116-248.)' -Turaev.
Ullendorff, Edward, Catalogue of Ethiopian manusoripts in the Bodleian Library, II. Oxford
1961. (Catalogi codioum mss. Bibl. Bodleianae, VH <: 2>.)
Uliendorff, Edward & Wright, Stephen G., Catalogue of Ethiopian manuscripts in the
Cambridge University Library. Cambridge 1961.
Wright, W., Catalogue of the Ethiopic manusoripts in the British Museum acquired since the
year 1847. London 1877. = Wright.
Zetterstbbn, K. V., Die abessinischen Handsohriften der konigl. Universitatsbibliothek zu
Upsala verzeiohnet u. beschrieben (ZDMQ LHI/1899, 608-620). = Zettersteen.
Zotenberg, H., Catalogue des manuscrits ethiopiens (gheez et amharique) de la Bibliotheque
Nationale. (Paris) 1877. « Zotenberg.
2. Sonstige Literatur
AbU SaliH, The churches and monasteries of Egypt and some neighbouring countries attributed
to A. S., the Armenian, edited and translated by B. T. A. Evetts, with added notes by
Alfred J. Butler. Oxford 1896. (Anecdota Oxoniensia.)
Ammeatu qaw&tewa zem&woS. Addis Ababa 1961 ( = 1968-9).
Arnhard, Carl von, Maqhaja Temqai, Liturgie zum Tauf-Fest der Aethiopischen Kirohe.
Miinohen 1886. (S. 33-37 Besohreibung einer Deflrg' u a-Handschrift des Verfassers.)
Bachmann, Johannes, Aethiopische Lesestiicke. Inedita Aethiopica. Leipzig 1893.
Baeteman, J., Diotionnaire amarigna-fran^ais suivi d'un Vocabulaire fran9ais-amarigna. Dire
Daoua 1929.
Ba88et, Rene, Les apocryphes ethiopiens traduits en fran?ais, V: Les prieres de la Vierge a
Bartos et au Golgotha. Paris 1896; VI: Les prieres de S. Cyprien et de Theophile. Paris
1896.
Baumstarh, A., Geschiohte der syrischen Literatur. Bonn 1922.
Blaok, George F., Ethiopica (sic) & Amharica, a list of works in the New York Publio Library.
New York 1928. ( = Bulletin of the New York Public Library, July-August 1928.)
Brauner-Plazixowski, Hermine, Ein athiopisch-amharisches Glossar. Berlin 1914. (Mit-
teilungen des Seminars fur orientalische Sprachen, XVII: II, 1-96.)
Brightman, F. E., Liturgies Eastern and Western. Oxford 1896.
Budge, E. A. Wallis, The Miracles of the blessed Virgin Mary and the life of Hanna . , . edited
with English translation. London 1900. (Lady Meux manuscripts, 2-6.)
20
One hundred & ten Miracles of Our Lady Mary translated from Ethiopic manuscripts . . .
London, Liverpool & Boston, Mass. 1923.
A History of Ethiopia, Nubia & Abyssinia. 1-2. London 1928 (also reprinted),
The Book of the Saints of the Ethiopian Church. A translation of the Ethiopic Synaxarium
Maqhaja Senkesar made from the mss. Oriental 660 and 661 in the British Museum. I-IV.
Cambridge 1928.
The Bandlet of righteousness, an Ethiopian Book of the Dead. London 1929. (Luzac'e
Semitic Text and Translation Series, XIX.)
Butler, A. J., The ancient Coptic churches of Egypt. 1-2. Oxford 1884.
Cerulli, Enrico, Storia della letteratura etiopica. Milano 1956. 3 ed. ampliata Firenze-Milano
1968: La letteratura etiopica.
II libro etiopico dei Miracoli di Maria e le sue fonti nelle letterature del medio ovo latino.
Roma 1943. (Studi oriental i pubbl. a cura della Scuola Orientale, I.)
Due codici di Upsala del libro etiopico dei Miracoli di Maria (Studi orientalistici in onore
di Giorgio Levi Delia Vida, I, 161-179. Roma 1956.)
II codice di Leningrado del libro etiopico dei Miracoli di Maria (RANL, Ser. VIII, Vol. XX,
1-19, Roma 1965).
L'oriente cistiano neU'unita delle sue tradizioni <2: La leggenda di Tiberio) (Atti del
convegno internazionale sul tema: L'oriente oristiano nella storia della civilta, Roma 1964).
Tiberius and Pontius Pilate in Ethiopian tradition and poetry (Proceedings o*. the British
Academy, LIX, 1973).
ChaIne, M., Repertoire des salam et malke'e oontenus dans les manuscrits 6thiopiens des
bibliotheques d'Europe (ROC XVIII/1913, 183-203, 337-367).
Le rituel ethiopien : Rituel du Bapteme, rituel de la Confirmation (Bessarione XVII/1913,
38-71,249-255).
La ohronologie des temps Chretiens de l'Egypte et de l'Ethiopie. Paris 1925.
Conti Rossini, C, Note per la storia letteraria abissina. Roma 1900. (Estratto di RANL VIII,
197-286, 606-637, vgl. oben 1.) = CR, Note.
Storia d'Etiopia, I: Dalle origini aH'awento della dinastia Salomonide. Bergamo 1928.
(..Africa Italiana" Collezione di monografie a cura del ministero delle colonie, III.)
Bibliografia etiopica (1927-giugno 1936). Milano 1936. (Estratto da Aevum X: 4, 467-
587.)
Dillmann, August, Chrestomathia Aethiopioa edita et glossario explanata. Lpz. 1866. Ed.
stereotypa. Addenda et corrigenda adiecit E. Littmann. 1941. Nachdruck Graz 1969.
Grammatik der athiopischen Sprache. 2. verbesserte u. vermehrte Auflage v. Carl Bezold.
Lpz. 189.9.
Ethiopic Grammar translated by James A. Crichton. London 1907.
Lexicon linguae Aethiopicae. Lpz. 1865. Nachdrucke: New York 1966, Osnabriick 1970.
Etjrinqer, Sebastian, Die Auffassung des Hohenliedes bei den Abessiniern. Lpz. 1900.
Das Netz Salomons, ein athiopischer Zaubertext (ZSem VI/1928, 77-100, 179-199, 301-
314 u. VII/1929, 68-86).
Der Spiegel Salomons, ein abessinisohes Amulett (ZDMG XCI/1937, 162-174).
• Die Binde der Reohtfertigung (Lef&fa eedek) (Orientalia, N.S., IX/1940, 76-99, 244-269).
Die Marienharfe CArg&nona Wedddae) nach der Ausgabe von Pontus Leander iibersetzt
(OC XXIV-XXVin/1927-31).
Ubersetzung der Homilien des Cyrillus v. Alexandrien, des Severus v. Synnada u. des
Theodotus v. Ancyra in Dillmanns ,, Chrestomathia Aethiopica" (Orientalia, N.S., XII/
1943, 113-134).
Feix, W., Canones Apostolorum aethiopice. Diss. Lpz. 1871.
Fries, Karl, The Ethiopic legend of Socinius and Ursula (Actes du 8eme Congres international
des orientalistes, tenu en 1889, II, Section I B, 55-70).
Wedd&se Marjam, ein athiopischer Lobgesang an Maria. Diss. Upsala 1892.
Fumaqalli, Giuseppe, Bibliografia etiopica. Milano 1893.
21
Gabba Iyasus, Ya'qob, Mafhafa SatvOsew za-QSez. ASmara 1920
^^^^^^^ aP ° CryPhUm *** * *« "«* I-h. con-
Gleave, HughCraswall, The Ethiopic vereion of the Song of eong,. London 1961
~ ?7 m 345-!?2*' i * 0h6 F ' 0rU ° 8ie " *"■ KOPte ° (0r ' e °'* li * 0brtoUan * Peri ° di< " ^l". «-
"~ fotLt ^ ^ ^ ^ COnfirmafcion danS 1'^- ethiopienne (Ro6 XXVI/1927-8,
~ Sue^T^^ «*« (-B«) et Edition du
«72»r" PaS9i0n d6 ^ ° 0l6r6/de 1W *° e 8el ° n £vagriuB (R0C XVII I/1913, 213-215,
~ wS^&tZ **■* le ms - * hiopi6n no - 3 de M - E - Delorme - M ^> r
a "° H fAS^ ^P^f Marienhymnen herausgegeben, iibersetzt u. erlautert. Lpz 1919
^andl^en d. ph.lol.-hiut. Klasse d. Sachsischen Akademie ±Wm££!*.
Studien zu den Cyprianusgebeten (WZKM HI, 121-150)
nAn^r^ U ' ^ EntWlCklung d6r &fchi °P'«>hen Schrift (Archiv fur Schriftkunde
GUBB 373?.' L ° UiS & GBlSBAOT ' S " LeS ^^ du C0n0il6 de <*■««■ < R °C XXin/ 1923# 303 _
Gmox^gnazio.Le ttaduzioni degli Evangelii in arabo e in etiopico, Roma 1888. (MANL Ser.
Statt nrfC'p " L Tlrr e ^ Re '' C0di ° e eccle8 ^tico e civile di Abiesinia. I
Cot II. HlT (Pubblicazioni soientifiohe del R. Istituto Orientale in
Vooabolario amarico-italiano. Roma 1901
~" K ctXRoml m0 bOlari ° amaric0 - ifca, ' iano com P»* to «« il concoreo di P. Gallina ed
Der athiopisohe ..Senodos" (ZDMG LV/1901, 405-502). N
D. Majbafa genzat (Miscellanea Ceriani, Milano 1910, 633-639).
Ine Ethiopic Senkessar (JRAS 1911, 739-758).
roXnir^ d6Ua lGtteratUra etiopica ' Roma 1932 - (Pubblicazioni dell'Istituto per
Gmoi I., Gb^baut S^& NorxET, Genevieve, Le Synaxaire ethiopien, I-IV (Mois do Sane
f^^%^ e Z^^T ria 1906 - 46 - (P0 '• 6?9 - 706; ™' 206 ~
^^StSsj,' ^ &thi0piSChe E^gelienubersetzung (Matth. I-X) (ZA XI/1896-7. 117-196,
^ToTolZfif^T; Athi0p ! 80h T ° Kta *M» *«* *• Bodleian Library in Oxford. Berlin
XaSStSS; 38 8 ) InStitUt8 ^ ° rienW0 - h ^ - ^chen Akademie der
f"*™ " ^^P 10 Anaphoras. Berlin 1961. (Berliner Byzantinische Arbeiten, 25.)
— 1^^^ StUttgaFt 1963 ' < Studia ^zschiana 7.)
d!« T . C J? rifl 1 tllch 68 *»"* zwifl «hen Gestern und Morgen. Wiesbaden 1967.
Uie athiopiatiachen Studien in Deutschland (Annales d'Ethiopie VI, 255-277).
22
Athiopistik an deutschen Universitaten. Wiesbaden 1968.
Harden, J. M., The Ethiopic Didascalia. London 1920.
— — An Introduction to Ethiopic Christian Literature. London 1926.
The Anaphoras of the Ethiopic Liturgy. London 1928.
Hofmann, Josef, Die athiopische Ubersetzung der Johannes-Apokalypse, I-II. Louvain 1967.
(CSCO 281, 282.)
Horner, G., The Statutes of the Apostles or Canones Ecclesiastioi. London 1904.
Leander, Pontus, 'Arganona Ueddase nach Handschrif ten in Uppsala, Berlin, Tubingen u.
Frankfurt am Main hrsg. Lpz. 1922. (Goteborga Hogskolas Arsskrift 1922, III.)
AstabqVoti 'enta za-Sem'on 'amdawi nach Handschriften in Uppsala u. Berlin hrag.
(MO XI, .917, 81-130).
Lipchttz, Deborah, Textes 6thiopiens magioo-religieux. Paris 1940. (Travaux et memoires de
l'lnstitut d'ethnologie XXXVIII.)
Lixtmann, Enno, Arde'et, the magic book of the disciples (JAOS XXV/1904, 1-48).
— — Bibliotheca Abes9inica, I-IV. Leyden-Princeton 1904-11.
Geschichte der athiopischen Litteratur (Geschichte der christlichen Litteraturen des
Orients, Lpz. 1909, S. 186-270).
Lofqren, Oscar, Zur Textkritik der athiopischen Pachomiusregeln I, II (MO XXX/1936;
171-187).
Zur Charakterlstik des apokryphen Johannesevangeliums (OS IX/1960, 107-130); Ergfin-
zendes zum apokryphen Johannesevangelium (OS X/1961, 137-144).
Athiopische Wandamulette (OS XI/1962, 95-120).
— — Det apokryfiska Johannesevangeliet i oversattning fran den enda kanda arabiska hand-
skriften i Ambrosiana. Stockholm 1967.
— — San Stefano dei Mori och de forsta etiopiska bibeltrycken (Corona amicorum. Studier till-
agnade Tonnes Kleberg, Uppsala 1968, 163-180).
Der Spiegel des Salomo, ein athiopischer Zaubertext (Ex orbe religionum. Studia Geo
Widengren oblata - Studies in the history of religions: Supplements to Numen XXI, 1,
Leiden 1972, 208-223).
LtmOLF, Hijob/Iobus, Historia Aethiopica. Frankfurt a. Main 1681.
Adsuam Histpriam Aethiopicam ... Commentarius. lb. 1691.
Psalterium Davidia aethiopice et latine, cum duobus impressis & tribus MSStis Codicibus
diligenter oollatum. lb. 1701.
Mauro da Leonessa, P., La versione etiopica dei Canoni apocrifi del consilio di Nicea secondo i
codici Vaticani ed il Fiorentino (RSE 11/1942, 29-89).
Merger, Samuel A. B., The Ethiopic Liturgy its sources, development, and present form. Mil-
waukee & London 1915. (The Hale lectures 1914-15.)
Mittwoch, Eugen, Die traditionelle Aussprache des Athiopischen. Berlin-Lpz. 1926. (Abes-
sinische Studien hrsg. v. E. Mittwoch, I.)
Moreno, M., Struttura e terminologia del Sawftsew (RSE VII/1947, 12-62).
Platt, Th. Pell, Novum Testamentum Domini nostri et Servatoris Jesu Christi Aethiopice, ad
codicum mss. fidem edidit. Londini 1830. Athiop. Titel; Wangel qeMus za-EgzVena
wa-madhanina I. Kr. wa-ma§ciheftihomu la-hawaryql qeddusan (nur so Neudruck 1914).
— — The Ethiopic Didascalia. London 1834.
Pratorius, F., Athiopische Grammatik m. Paradigmen, Literatur, Chrestomathie u. Glossar.
Karlsruhe u. Leipzig 1886. (Porta linguarum orientalium, VII.)
Riedel, Wilhelm, Die Kirchenrechtsquellen des Patriarchats Alexandrien. Lpz. 1900. Naoh-
druck Aalen 1968.
Rodinson, Maxime, Magie, m^decine et possession a Gondar. Paris-La Haye 1967. (Le Monde
d'outre-mer pass6 et present, S(Sr. 2, V.)
L'hom^lie sur la foi en la trinity de S(Sv^rien de Gabala (Atti del Convegno intern, di studi
etiopioi (Roma 2-4 aprile 1959), ANL anno ccoLvn-1960, S. 387 396).
SoHAii, Anton, Zur athiopischen Verskunst, eine Studie iiber die Metra des Qene auf Grund
23
der Abhandlung „al-Qene laun min ai-H'r al-Habaii" von Dr Murad Kamil. Wiesbaden
1961.
Simon, Jean, Repertoire des bibliotheques publiquea et privees contenant des manuscrits <5thio-
piens (ROC XXVIII/1931-2, 178-194).
— - Notes bibliographiques sur les textes de la ..Chrestomathia Aethiopica" de A. Dillmann
(Orientalia, N.S., X/1941, 286-311).
Bibliographie dthiopienne, I (1946-1961) (Orientalia, N.S., XXI/1962, 47-66, 209-230).
Stbeloyn, Stefan, Prieres magiques 4thiopiennea pour delier les charmes (maftehe Seray).
Warszawa 1965. (Rocznik orientalistyczny, XVIII.)
Swainson, C. A., The Greek Liturgies chiefly from original authorities. London 1884. Appendix:
The ordinary Canon of the mass accord: 3 to the use of the Coptio ohuroh . . . edited and
translated by C. Bezold.
[Tayyb, Alaqa,] Maqhafa Sawdsew. Menkullu 1889.
Trumpp, Ernst, Das Taufbuch der Aethiopisohen Kirche. Munohen 1878. (ABAW XIV: 3.)
Velat, Bernard, Le MawaSVet et les livres de chant liturgique eihiopien (Memorial du Cin-
quantenaire 1914-1964 de l'Ecole des langues orientales anoiennes de l'lnstitut catho-
lique de Paris - Travaux de l'lnstitut oatholique de Paris, 10/1964, 169-170).
Me'eraf. Commun de l'office divin <§thiopien pour toute l'annee, I: Texte <§thiopien; II:
Version frangaise avec commentaires. These prinoipale pour le doctorat es Lettres (Univ.
de Paris). Louvain 1966. ( = PO XXXIV: 1-2 u. XXXIII: 1-4.)
?om» Deggua. Antiphonaire du Careme, quatre prrmieres semaines, I: Texte ^thiopien;
II: Introduction, traduction francaise, transcriptions musioales. Paris u. Turnhout 1966-
69. (PO XXXII: 1-2 u. 3-4.)
Weisoheb, B. M., Der Dialog „DaB Christus Einer ist" des Cyrill v. Alexandrien (OC LI/1967,
130-185; LII/1968, 92-137); ders., Die chriatologische Terminologie des Cyrill v. Alexand-
rien im Athiopischen (Der Orient in der Forschung. Festschrift f. Otto Spies, Wiesbaden
1967, 733-41).
Winkler, H. A., Salomo und die Karina. Stuttgart 1931. (Veroffentlichungen des orientali-
schen Seminars der Univeraitat Tubingen. Abhandl. zur oriental. Philologie u. zur all-
gemeinen Religionsgeschiohte hrsg. v. E. Littmann u. J. E. Hauer, 4.)
Worrell, W. H., Studien zum abessinischen Zauberwesen, I-III (ZA XXIII, 149-83; XXTV,
59-96; XXIX, 86-141).
Yaqut, Mu'fam al-bulddn: Jaout's geographisohes Worterbuch hrsg. v. Ferdinand Wiistenfeld,
I-VI. Leipzig 1866-73. Nachdruok Lpz. 1924 u. ofter.
Zanutto, Silvio, Bibliografia Etiopioa in continuazione alia „Bibliografia Etiopica" di G.
Fumagalli, I: Bibliografia <1929>; II: Manoscritti Etiopici. Roma 1932.
24
1. DIE VIER EVANGELIEN
A. (Bl. 1 u. 157) Fragment von Evangelienkonkordanz in amharischer Sprache, mit
dem Bibeltext auf Ge'ez.
B. (2-18) Einleitendes Material zu den Evangelien, besonders Matthaus:
1. Einleitung zu den Evangelien, in sieben Abteilungen: a) gebr, b) baqu ( et, c) Ser'at, d)
sem, e) em-ayte maSarrat, i) mesmak, g) a^esta nagar (vgl. Dillm. Ox. X, S. 13a);
2. (5b) Material zu den Canones von Ammonius und Eusebius: a) Einleitung, b) Qessawe
Serial ..synopsis regularum", c) Brief des Eusebius an Carpianus (Text: Qopreydnos\),
d) 20 Kapitel (kefl) aus dem Gesetz (orita Muse), e) Henza manakosdt ..structura mona-
chorum", s. unten Nr 35: U (derselbe Ausdruck in der zweiten Fachomiasregel, siehe MO
XXX, 183). Am SohluB Offenbarung 22: 15, 16;
3. (7-9) a) Konkordanz (ge'ez u. amharisoh), derjenigen von Bl. 1 u. 157 ahnlich, aber nioht
identisoh; b) Mashafa ledatu, iiber Geburt Jesu; c) Ma'arega wangeldt wa-zemmdre, nebst
kurzem Abschnitt iiber Matthaus ( = Dillm. Ox. ibid.); d) Inhaltsverzeichnis zu Matthaus:
68 Kapitel; zu 1-3 siehe ROC 1914: 17-23;
4. (10-1 6aa) Evangelienharmonie: Canones des Eusebius (qamar I-X: l-4);abgedrucktvon
Grebaut in ROC XVm, 314-7;
6. (16ab) Amharischer „Kommentar": zuerst kurze Angaben iiber den Evangelisten
( = unten), dann Glossen zu Kap. 1; der letzte Abschnitt behandelt, im AnschluB an Vera
18, die Verkundigung. Dieser Text verdient Aufmerksamkeit besonders wegen der alter-
tumliohen amharischen Orthographie. Ich gebe als Beispiel den Anfang der Matthaus-
biographie: qeddus Mdtewos Krestos ka^araga ba-8 e amat se}f.f u dl hit hono sahafa bilu lesanu
'ebrayest naw c ezdw Felest'em naw usw. Sohluss: 15 'amatun fret taqammatai bilu 3 ( amat
ba-bbat u a ba-nndt u a bet 11 ka-manfaq ( = 11|) ba-beta maqdaa manfoq ba-Ndzret taqam-
matab.
C. (19-67aa) Matthausevangelium (besrata Mdtewos frawdryd).
D. (57ab) Einleitendes Material zu Markus: a) Leben auf ge'ez; b) Inhaltsverzeichnis:
47 Kapitel; o) (58a) Leben auf amharisch (... Usdnu romdyesf naw ba-Petros rad'ennat
sdUasefrfdl ...).
E. (69-80a) Markusevangelium {besrata ab Mdri Mdrqos wangelmvi afradu em-72 ardeH
za-vx?etu bahiir).
F. (80b) Einleitendes Material zu Lukas: a) Leben auf ge'ez; b) Inhaltsverzeichnis:
83 Kapitel; c) (81bb) Leben auf amharisch (... lesanu ba-ser* ba-afrzdb ba-Yonandweydn
lesan sefrfdl ...).
G. (83~122a) Lukasevangelium (besrata Luqds tabib wangeldwi afradu em-72 ardeH).
25
H (122b) Einleitendes Material zu Johannes: a) Leben auf ge'ez, b) Inhaltsverzeichnis-
20 Kapitel, c) (123ab) Leben auf amharisoh, 3 Kolumnen.
I. (124-156a) Johannesevangelium (bearata ah qeddus wa-temf rod' tanugdri ba-maUhot
Yol/annea).
J. (156b) Spaterer Zusatz: Anfang der Sohrift von Euagrius (Abba Wagris) „Uber die
acht Passionen", Nagarat ba'enta 8 hUinndt, brioht in Kapitel 3 ab ( = Bachmann Athio-
pische Lesestiicke, S. 28, Z. 60); vgl. ROC 1913: 213, 427; 1914: 174 u. Guidi' Storia
81 f.; CR, Note 76/634 (wo BrM 754, st. 745, zu lesen ist).
Nach spaterer Notiz (18bb) wurde diese Handschrift von der Besitzerin (Name ausge-
merzt), die. das Buch mit eigenem Geld, einem Goldstiick (<alad warq, s. Dillm Lex 720)
erworben hatte, an die ICrohe des hi. Michael geschenkt. Ihr Mann hiefi Waldo, Giyorgu,'
ihrebeiden Sohne Gabra Qiyorgis und Hayla Giyorgis.
Der Evangelientext kann als akkumulierender Misohtext bezeichnet werden, indem
verschiedene Rezenaionen ineinander verarbeitet worden sind, so.dafi Doppeliibersetzungen
oft vorkommen. Die Charakteristik soloher Texte von Guidi, Le traduzioni degli Evangelii
in arabo e in etiopico, S. 37, ist auoh fur diese Handschrift zutreffend. Es scheint fast als
ob der Kopist nach einer mit Randlesarten versehenen Vorlage gearbeitet hatte und be-
strebt gewesen ware, moglichst viel Material in seine Rezension aufzunehmen.
Ich gebe drei typische Beispiele aus Matth. 1: 18-22, unter Heranziehung der Pariser
Handschrift Ethiopien 22 (Zotenberg 32; „Altathiope"):
U PP sala 1 Zotenberg 32
1:18 wa-soba 'aqaba la-emmu egze'tena tafehrat emmu MOryam la-Yosef
Marydm Yosef
1:19 wa-Yosef 'oqobiha la-egze>tena M. wa-esma sadeq we'etu Yosef be>esi-
esmaeadeqwe'etukabatdwa-i. M la-Mdrya i-faqado yOstawadeya
faqado yekiem wa-ytetawadeya abdara yehdegg& sememita
ala hallaya wa-makara wa-faqada toa-
sehqa wa-abdara wa-haraya sememita
yehdegga
1 : 22 hama yebs&ff, wa-yetfasam qOl za- hama yetfasam qala Egzi. za-yebe
tabehla emhaba Egzi. za-nababa ba-nabiy
ba-afa nabiy IsHyey&s enza yebel
Auf Bl. 1 und 68b stehen zwei sohwedische Notizen vom friiheren Besitzer Axel B.
Svensson:
a) (la am oberen und auBerem Rande) „Denna bok innehaUer de Fyra Evangelierna pa
ge-ez. Jag har f&tt den av den larda etiopiska depteran Araja Selassie, frande till Kejsa-
rinnan Mennen. Enligt honom gar oversattningen tillbaka till tiden fore ar 600 e. Kristus.
Han har sakert kompetens att bedoma saken. Jag erhoU boken ar 1929. Tjugo ar tidigare
sokte man inkopa den for universitetets i Berlin rakning. Axel B. Svensson."
b) (58b, leere Seite) „Ato Araja Selassie (genauer: Ar'aya Sellase), lard etiopisk deptera,
frande till kejsarinnan Meauen, sokte i munkliv, valgorenhet och vallfarder till Palestina
26
vinna frid och fralsning. Han vistades lang tid i Jerusalem. Dar traffade han en etiopisk
man, som sade: «I min by, Koazen, i Eritrea bor en man, som varit i ett land, som heter
Sverige, och han vet vagen till frid. Jag har ocksa hort, att nu leva larare fran Sverige i
Addis-Abeba.' Da Araja Selassie aterkom till Addis-Abeba, besokte han Bibeltrogna
Vanners missionsstation. Av missionarerna och lararen Twolde Berhan blev han undervisad
om rattfardiggorelsen i Kristus och fick frid. Da jag besokte Etiopien 1929, blev han
min van. Under italienska ockupationen var han i fangeiukap, tills jag vid mitt besok i
landet 1938-39 lyckades forma italienske vice Konungen att giva honom fri. Vi traffades
med stor gladH da jag i oktober 1947 ater besokte Etiopien. Han ar en av mina meat aktade
och avhallna vanner."
Pergament, 22x20$ cm, 167 Blatt. Schrift in zwei Kolumnen, 2-156 von derselben
guten Hand, anfangs (2-18) kleiner mit 36 Zeilen, dann groBer mit 24 Zeilen. Bl. 1 und 167,
mit anderer Hand och heUerer Tinte geschrieben, gehorten von Anf ang an nicht zu dieser
Handschrift. Alter: ca. 1700. Besitzer: Waldo, Maryam. Einheimischer abgenutzter Holz-
lederband ohne Riioken; in ledernem Schutzfutteral. [O Etiop. 60]
2. EVANGELIENFRAGMENT
(2-4a) Matthausevangelium {wangel za-Matewos), Kap. 2: 1-12.
Ein Vergleich mit dem Text der alten Pariser Handschrift Ethiopien 32 (Zotenberg),
die sohon zu Nr 1 herangezogen wurde (von Haokspill in ZA XI, 369 ff. teilweise abge'
druckt) ergibt die folgenden Abweichungen:
2: 1 lyasw] + Krestoa. sebak] + wa-boahu tm-bo'u. iva-yebelu] enza yebelu = Piatt.
2: 3 wa-kuM (Iyarusalem)] bulla (I.).
2: 4 wa-sahaftomu] wa-la-sahaftomu. 2: 6 ba-nabiy] westa nabiy.
2:6 t-teddehari] + wa-i-tahazzezi. em-nagaSta] emenna masafent wa-em-n. yewazze'] + wa-
yetwallad. neguS] n. wa-mak u annen.
2: 7 bahtitomu] + semmita. ba-za-astar'ayomu] emhabehomu rmim ( e<li}hu la-za-astar'ayomu.
2: 8 Beta Lehem] + -ha. horu tastfalu ieyuqa ba'enta hezan] hawirakemu teyuqa tasa'alu
bahaba tawalda hezan ( + tm.fanwiioomu westa B. L. wa-yebelomu hum Doppeliibers.).
wa-habe] wa-bahaba. zeneivuni] + wa-gebe'u.
2:9 wa-ta'azzizomu] wa-mmt'omu wa-ta? azzizomu. bahabe] emhaba. horu] zanta kullo wa-
horu wa-hamfu. maVeUo ... hezan] maVeUa ba'at haba hallo zekku hezan wa-qoma maVelta
hezan.
2: 10 kokab) hezan (auf Rasur). tefSehta] feShha = Piatt.
2: 1 1 wa-la-Marya] mesh Maryam = Piatt, wa-amse'u] + wa-abe'u.
2: 12 wa.astar>ayomu]+ka<eba wa-nagaromu. kale'] IcaleH. atatvu] gaVu wa-atavm =
Piatt.
Unser Fragment bietet somit an mehreren Stellen einen sekundaren Text, mit Zutaten
und Doppeliihersetzungen, als deren Qi-Jle man die vom Metropolian Abba Salamd ver-
27
anstaltete Revision des Bibeltextes nach der arabischen „Vulgata" annehmen diirfte (vgl.
Guidi.Letraduzioni..., S. 31, 35-6); A. van Lantschoot, Abba Salama, m6tropolite
d'^thiopie (1348-1388), et son r61e de traducteur (Atti del Convegno internazionale di
studi etiopioi (Roma 2-4 aprile 1959), ANL, Anno CCCLVII/1960, S. 397-401).
Pergament, 13 x 10J cm, 4 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 13 (2a nur 9) Zeilen. GroBe
altertumliohe Hand aus dem 15. Jahrhundert.
Dluminierung: la und 4b farbige Miniaturen (mit Schutzklappen aus Stoff): A. Maria
mit dem Jesuskind (zakama tawalda egzVena), Ochs (lahem) und Esel (adg); B. der hi.
Georg (Giyorgis) zu Pferde, mit riesiger Lanze. 2a koloriertes Titelblatt: zwei Textflachen
von Flechtmuster umgeben. Kat. Zettersteen II. Siehe Tafel 1. [O Etiop. 2]
3. APOKALYPSE. CHRONOLOGIE: MA$QAFA HASAB
A. (1-55) Die Offenbarung des Johannes (Ea'yu la-Yojtannes), mit tfberschrift:
za- Yofyinnes episqopos za-Quslentenya metropolis arm hallawo yessad(d)ad (Johannes Chryso-
stomus ist gemeint!) (der Text von Piatt sohickt ra'yu la-YoJfunnes voraus, ebenso die
Ausgabe von Hofmann, trotzdem daB 13 Handschriften die beiden Worte vermissen
lassen). Anfang: rifyu la- Yofyanrus zakama r€yo la- 1. Kr. za-wahabo Egzi. kama ydr'eyyomu
la-agbertihu za-haUawo ( = Piatt, za-hallo Hofmann contra 15 Hss.) yekun fetuna ma-
emdehra-ze ( = Piatt, wa-em-ze Hofmann contra 16 Hss.) jannaioa mesh, mal'aku haba
Yojunnes gabru usw. Kolophon (55a): ba-zeya tafassama ra'ya Yofannes Abu Qalamsis
za-we'etu ( = Piatt, ze-we'etu Hofmann contra 12 Hss.) behil za-re'ya ba-lytywaiu (ra'y s.l.)
wa-tasebfa la-abuna Yofannes gabra Egzi. ( = Chrysostomus). In der SchluBnotiz wurden
die beiden Eigennamen leider ausgemerzt: o-abuya wa-ehuya . . . i-terse'anni ba-salo(te)ka
lita . . . Amen. 3 Cruces ansatae mit 5 waagerechten Linien, nach Art alter palaographischer
Tradition, bilden den AbschluB der Seite. Umstehend eine Notiz des spateren Besitzers
Ba-Hayla Selldse.
Conti Rossini (Note 71/629) wuBte urn 1900 von 18 Handschriften der athiopischen
Apokalypse. J. Hofmann hat fur seine sorgfaltige Edition: Die athiopische t)bersetzung
der Johannes-Apokalypse, (1-2.) Louvain 1967 (CSCO, Vol. 281-2) 25 vbllstandige Kodizes
und ein Fragment benutzt, offenbar alle ihm bekannten Exemplare. Dabei hat er selt-
samerweise unsere Handschrift, die von Conti Rossini erwahnt und richtig (nach Zetter-
steen in ZDMG) ins 15. Jahrhundert datiert wurde, unbeachtet gelassen, offenbar weil er
den unvollstandigen Angaben von Gregory, Textkritik des Neuen Testaments, II, 564 f .,
einseitig gefolgt ist. So ist auch zu verstehen, daB nur eines der beiden Leningrader Manu-
skripte verwertet wurde (Kat. Turaev II, lb), wahrend die gleichaltrige Hs. Turaev 1,15
(die einzige von Conti Rossini erwahnte, u. zwar als 16!) vermiflt wird wie auch die alte
(15. Jh.) Hs. A 44 sup. der Ambrosiana (Kat. Galbiati 6) und die Cambridger Hs. Add.
1842 (Kat. Ullendorff V). Die Britisohe Bibelgesellschaft besitzt, wie aus meinem im
Manuskript vorliegenden Verzeiohnis Iiervorgehen wird, drei Kopien, von welchen nur
28
eine, und zwar die schlechteste, Hofmann bekannt war. Die in CR:s Liste ieblenden
fiinf Vatikanhandschrifteii sind alle alt (16.-16. Jahrh.), aber von schwankender Qualitat.
(Warum Hofmann den mit G bezeichneten Cod. Vat. 54 dem 17. Jahrhundert zuteilt, ist
unklar; eben der erste, die Apokalypse entbaltende Teil dieser Miszellanhandschrift stammt
gewiB aus dem 15. Jahrhundert, wie aus Grebauts Beschreibung ersiohthch ist.) Wir kennen
also jetzt 31 vollstandige Texte der Apokalypse, davon 7 aus dem 15. Jahrhundert (ev.
noch alter). Als der vielleicht alteste, sehr sorgfaltig geschriebene, allerdings nicht fehler-
freie Zeuge des urn 1400 in Athiopien gelaufigen Textes hatte die Uppsala-Il'andschrift
sehr wohl einer kritischen Ausgabe zugrunde gelegt werden konnen. Die manchmal will-
kiirliohe Methode von Hofmann ergibt einen Misohtext, der keinen Anspruch auf Ur-
spriinglichkeit erheben kann. Urn das Verhaltnis zwischen der Uppsala-Hs. (U) und
Hofmanns Text naher zu beleuohten, gebe ich noch einige Beispiele aus den beiden ersten
Kapiteln: 1: 3 wa-za-ya 1 aqqeb fehlt U = 18 Hss. (da 4 Hss. tua-eUa ya ( aqqebu lesen, ware die
Textlesart nur in 2 Hss. (DX) zu finden); 1:4 wa-salam, im-saldmu U = 14 Hss.; ib.
wa-za-yemasse\ za-mas'a wa-yema§s(? U = 13 Hss.; 1:5 sem' maJuiymen, semfa mahay-
mendn U = mehrere Hss.; 1:9 tva-ba-manges'tekemu fehlt U = 9 Hss. (ebensoviele Hss.
lassen das folgende wa-ba-te'geStekemu aus); 1:11 Tiy&terdn, U: Teydteron = viele Hss.;
ib. Lodoqeydn, U: Luduqiya (aber 3: 14 Ladiqeyd); 2: 1 la-maVak za-beta krestiydn, U:
la-maVaka beta kr. = 18 Hss. Ed., ebenso 2: 8, wo alle Hss. aufier CLO la-maVaka beta
haben. Hofmann: „ioh halte mioh hier an den Text der verlaBliohen Hs. C"; warum ist
diese ins 16. Jahrhundert datierte Leningrader Hs. besonders verlaBlich?
B. (57-76) Ma$bafa Hasdb „Buoh der Zeitrechnung" (am unteren Rande: „Du Kalen-
drier abissin"). Von den handschriftlich erhaltenen ^osaft-Texten (CR, Note 64/622, vgl.
Guidi, Storia 54) ist Zotenberg 64 (eventuell auch Dillm. Berl. 84) mit dem hier vorliegen-
den nahe verwandt (s. Gr^baut in ROC 18: 204-6, 21: 323-330, 422-432). Sammlungen
spaterer Hasdb-Texte mit astrologisch-magisohem Inhalt sind die Hss. Paris, d'Abbadie
86 (CR, Notice 236), fith. 390 (mit 60 verschiedenen Titeln, s. Verf., Der Spiegel des
Salomo, S. 209) sowie Oxford, Or. 1885 (Ullendorff LVH). Vgl. auch Kat. Turaev III, 46,
64, 65, und die spater hinzugekommene Stockholmer Hs. Nr 66 A (m. zwei Rezensionen).
Anfang: ba-sema . . . safrafna ba-za nezzekkar Ma$hafa Hasab Jiegga Egzi. kama i-neddamar
mesh, kahadiyan za-trtCama tafatra c dlam usw. Der folgende Text besteht aus einer Anzahl
unnumerierter Kapitel, die mit ba-za to? ammerjta? trier „damit du wissest" anfangen:
1. (67a) Berechnung der 13 Monatszyklen (aqmdr): 1 qamar = 532 Jahre etc. bis 13 qamar =
6 916 Jahre, wa-lewessek dibehu 'dmata uxingeldwiydn 84, zusammen 7 000 Jahre.
2. (67b) t)ber „Jobeljahr" (iyobelyu, hebr. yobel): 1 iyobelyu = 49 Jahre usw. bis 142 iyob.
= 6 958 J. wa-6 subdue =42 J., zusammen 7 000 J. Setzt bis 60a mit „t}bereinstimmung
zw. qamar u. Jahren" ('ermnahu la-qamar tva-la-'dmatdt) fort.
3. (60a) Chronologie des Henoch: 10 sanabet zu je 700 J. machen 7 000 J.
4. (60b) Chronologie der Sibylle (SabeUd, vgl. Dillm. Br. Mus. V: 6, Turaev HI, 46, f. 14
SdbeUd walatta Herqal, 55, f. 14b): 9 „Zeiten" (azmdn) je 778 J., 8 azmdn =-6 224 J., der
neunte zaman unvollstandig 776 J., zusammen 7 000 J.
29
5. (61a) Chronologie der Evangelisten: 1 wangeldw = 1 760 J., 4 w. = 7 000 J.
6. (61b) „Bereclmung/Umlauf(?) der Tage" (zawwari holq«a <elat st. zawwari hMq^a <elati)
von Adam bis sum Weltende: Sonntag - 364 000 Tage, ebenao die iibrigen Woohentage
dazu <ekta merya (F>CS „vicissitudo" Dillm. Lex. 169, „jour mobile" Grebaut in ROC
XVIII, 99) - 7 000 Tage, und sagra Yofanwis (sagr „intercalatio" Dillm. Lex. 266) =
1760 Tage, zusammen 2656 760 Tage. zawwari, Norn, agentis v. zorajzawwara (amh.)
fehlt Dillm. Lex., wo nur zawr „gyrus".
7. (ib.) ttber „Hebdomas parva" (nd'est suba ( e baba-7 <eUd): 1 qamar = 10 iyobelyu wa-6
subd'e usw. bis 13 qamar = 141 iyobelyu wa-1 svba'e usw.
8. ;C?m tTher ^asaba l asq („Zweig", hier etwa „Jahreszeit"): arm 30 la-TahSaS yebawwe*
mawa'ela hagay usw.
9. (ib.) ttber Jfmaba gund („Stamm, Wurzel"): 1 gUnd 12 a'suqihu baba-30 tafarri wa-
baba-52 tegadde f ubw.
10. (63a) ttber ..Weltjahr" ('dmata 'dlam): em-Adam eska Nob 2 000 Jahre usw. bis Zar'a
Ya ( qob (em-13 aqmdr em-Sayfa Ar'dd eska Zar'a Yd'qob 91 'drnat wa-kona demmura 6 471
c dmat wa-amiha (sic passim) <dmata me^rat 87) ( = ROC 21:323 f. „Table de comput et
de chronologie").
11. (64b) ttber „Indictio" (Ideler, Handbuch der Chronologie II, 364 f.) (endeqtewon,
■tewon): te'ehez 'dmata melyrat za-we'etu 'dmat za-tahaSSeS wa-tewessek dibehu 2 em-kdle'dn
wa-em-ze tagaddef baba-15 wa-za-tarfakka we'etu endeqtewon.
12. (ib.) t)ber den Schaltmonat (PdgHmen).
13. (65a) ttber Tentewon (auch Tentyon, so Chaine, Chronologie 97, 107 „le jour par lequel
1'annee commence", aus gr. tcXivMov entstellt, s. Dillm. Lex. 1392). Die Schreibung mit
T anstatt T kann Volksetymologie sein (tent „Anfang").
14. (ib.) t)ber den „Tag von Johannes": verwickelte Methode.
16. (66b) ttber „Epacte" (abaqte Dillm. Lex. 768, Chaine, Chronol. 104-6).
16. (ib.) ttber das Finden des Matqe ( „dies novilunii" (Dillm. Lex. 1224 f ., Chaine, Chronol.
106; eigentlioh „Trompete, Tuba"). Es folgen (66b-73a) weitere Ausfuhrungen uber
Abaqte und Matqe 1 .
17. (73b) Uber MeheM „supplicationes, Bettag(e)" (aus mehleld Dillm. Lex. 166, vgl.
unten 21: A.7, E 24: A.20; Guidi, Vocabolario 49, unterscheidet 10 solohe Perioden). '
18. (76a/b) Weiteres iiber Tentyon, „Tag des Johannes" (oben 13-14) und sebkata Oennd
„Advent" (vgl. unten 24: B.8).
19. (76a/b) Tabellen unklarer Bedeutung: a) Terr mesla Heddr, b) Yakkdtit mesla Teqemt,
c) Maggabit mesla Maskarram, d) Miyazyd mesla NaJfdse, e) (76b nach dem unten mit-
geteilten Kolophon) Sane bdfrtitu.
20. (76b) SchluBgebet: Ab yessammay Td'os (H6c) Wald yessammay Ttfos Manfas qeddus
yessammay Ta'os za-adhankomu la-Andnyd wa-Azdryd wa-Misa'el em-etona esdt za-yenadded
kamahu adjwnanni la-nafsa gabreka egale.
C (77-79) Mit derselben arohaischen Hand: Passionsgebet, zum Teil gereimt: o-egzi'o
na'akkutakka wa-rusebbeTuzkka wa-nesagged la-'ebaya fiayleka wa-la-sen'a feqreka esma
30
fajmoka lana waldeka fequreka(\) wa-i-mehekko emennena usw. SchluB: i-nassaratto etnmu
ba-gize motu / wa-i-odewwo ( — f od-) a'rektihu la-hawwesotu / sdmawa ba-faqadu bahtitu /
emtio, mahari we'etu / wa-mafqare sab' yebtek wa-yeftafr ma'dsera hafdwe'ina haJba hallo
nahallu bakama lalihu asaffawanna lotiu sebhat za-emhabena wa-lana-hi mangeito yekaffe-
lanna ye'eze-ni wa-zalfa-ni wa-la-'dlama c dlam amen.
Diese wertvolle Handschrift wurde von Henrik Benzelius im Jahre 1716 im Orient
(Kairo) fur die Akademie in Uppsala erworben (vgl. unten Nr 4 u. 31).
Pergament, 16 x 11 cm, IV, 80 Blatt. GroBe und gleichmaBige arohaisohe Sohrift in einer
Kolumne, 16-17 Zeilen. Alter: 16. Jahrhundert. Bl. la rote Verzierung (Flechtwerk). In
dicken Holzdeckeln mit einheimischer Lederbekleidung aber ohne Riicken. Kat. Zetter-
steen Nr III. Siehe Tafel 2. [O Etiop. 3]
4. PSALTERIUM (DAWIT) MIT BEIGABEN
A. (l-193a) Die kanonischen Psalmon 1-150 und (192b) der apokryphe Davidpsalm
(mazmur za-re'su za-Dawti za-sahafa wa-wezu' we'etu em-holqu wa-ama yetbahattaw wa-
yetbd'as mesla Qolyad), als 161 numeriert. Ps. 1 Uberschrift: fekkdre za-ba'enta sddeqdn
wa-hdte'an mazago westa ferhata Egzi. wa-arhaqo em eda zarravri, eine interessante Synthese
von Potkens und Ludolfs Fassungen, mit Verbesserung von Potkens Text, wo westa
fehlt und arqo st. arhaqo (von Ludolf im Psalterium, S. 345, korrigiert) steht. Vgl. meinen
Aufsatz San Stefano dei Mori och de forsta etiopiska bibeltrycken (Corona amicorum.
Studier tillagnade Tonnes Kleberg, Uppsala 1968, S. 163-180), S. 164 f. u. Fussn. 6. Die
Uberschriften im athiopischen Psalter variieren stark und sind oft willkurlich, im Gegen-
satz zum eigentliohen Psalmentext.
B. (193b-212a) Die 15 kirohliohen Oden (Cantica) oder ..Prophetenlieder" („Cantica
profetarum et sanctorum" mg sup) (salot iva-mahaley za-nabiydt wa-salota Muse): 1. ohne
Titel = Ex. 15 mit einigen Anderungen; 2. (195a) Moses II (ddgem hegg za-Muse) = Deut.
32: 1-21; 3. (197b) Moses III (Sales hegg za-M.) = Deut. 32: 22-43; 4. (200a) sahta Hanna
tmma Sdmu'el^I. Sam. 2: 1-10; 5. (201b) s. Hezqeyds neguta Yehuda =Jes. 38: 10-20;
6. (202b) s. Mendsse; 7. (204a) *. Yonds nabiy = Jona 2: 3-10; 8. (204b) s. Dan' el nabiy =
Dan. 3: 26-45; 9. (206a) s. 3 daqiq =* Dun. 3: 62-56; 10. (206b) haba bdraku Andnyd wa-
Azdryd wa-Misa'el = Dan. 3:57-88; 11. (207b) s. Enbdqom nabiy = Hab. 3:2-19; 12.
(209b) s. hdyiyds nabiy = Jes. 26: 9-20; 13. (210b/211a) s. egze'tena Mdrydm = Luk.
1:46-55; 14. (211b) s. Zakdryds nabiy = Luk. 1:68-79; 15. (212a) *. Sem'on aragdy =
Luk. 2: 29-32.
C. (212b-227a) Das Hohelied (mahaleya mahdley ze-we'etu za-Salomon): zunachst Kap.
1-2: 10a mit alterer Hand (A), dann (216-) mit Hand B der ganze Text, ohne Rubra, in 6
Absohnitten. SchluB: giiyey (Hs. gUyy) anta wald thuya wa-tamassalld la-wayial wa-emma
akko kama warezd hayyal westa adbara Betel ( = Nr 5, 7, 8 (76) u. Potken, aus 2: 9 LXX
Bat^X entlehnt; dagegen haben Nr 6, 9, 71, 96 westa adbara dehuhdn = Ludolf hier u. 2: 17;
31
siehe die Edition von Gleave, The Ethiopio version of the Song of songs, London 1951,
S. 40).
Im altesten Teil der Handschrift (1-64, 161-214) wird die Anzahl der Verse( = Zeilen)
der einzelnen Psalmen und Oden mit qalon und Ziffer in sehr kleiner Schrift angegeben.
Am auBeren Rande kommen Siglen (meleket), meist ra, nach je 9 Zeilen vor (siehe Velat,
Me'eraf II, 93 ff. ..Divisions de chant concernant les Psaumes et les Cantiques des pro-
phetes"; daa Zeichen ra kommt dort nioht vor!).
D. (227a-230a) Ohne Titel: Festk 'ender fiir das Kirchenjahr (mg ext: „Kalendarium"):
Saraqa Maskarram. arm 1. Yohannes wa-Barlalomewos Iyob wa-Ragv?el. arm 2. Takkaze
usw. bie zum 5. Pagfimen mit den Namen 'Amos und Abba Magder. Vgl. Rhodokanakis
XXVIII: 2; Wright CCVI: 1 (erweiterte Rezension); unten 27: H, 31: D.
E. (231-251) Ohne Titel: (Weddase Maryam), das Woohenoffizium dei Maria, mit der
Sonntagslektion anfangend (weddase ba-sanbata kresliyan: tasamayki feqerta o-burekt
em-anest usw.) Mg inf: „Orationes ad beatam Mariam pro tota hebdomada". Diese Hand-
schrift war dem schwedischen Herausgebcr der Editio princeps, Karl Fries, offenbar nicht
bekannt (siehe: Weddase Marjam ein athiop. Lobgesang an Maria, Uppsala & Leipzig
1892, Vorwort, S. VI; vgl. unten F).
F. (252-260ba) Ohne Titel: (Weddase tva-genay}, das Sonntagsoffizium der Maria, bis-
weilen Anqasa berhan „Tor des Lichts" benannt (so im Katalog von Gr^baut & Tisserant
und bei Velat, s. unten), dieser Titel sollte aber der gereimten Bearbeitung des Offiziums
vorbehalten sein (Ausgabe in Grohmann, Athiop. Marienhymnen 383-394; vgl. Guidi,
Storia 31, Rhodokanakis S. 42: 12, unten Nr 27: A). Conti Rossini, Note 76/634, hat dieses
Weddase nicht, nur Weddase Maryam, mit Hinweis auf die Ausgabe von Fries, welche auoh
eine Liste von Handschriften des Weddase wa-gendy enthalt. Sorgfaltige Ausgabe beider
Weddase in Velat, Me c eraf I, 69-91, Ubersetzung ib. II, 267-296 ..Prieres Mariales".
G. (260ba-265ab) Temherta Hebu'dt „Doctrina arcanorum" (ba'enta T.H. (qedrm) za-
tetnaggar em-presfora la-me'rmnan hebu'at). Anfang: Temherta hebu'dt-essa kama-ze neger:
za-qedma hallo wa-yehellu za-mas'a za-hamma wa-mota wa-taqabra usw. Ausgaben: D.
Lifchitz, Textes 6thiopiens magico-religieux 40-69; E. Hammersohmidt, Athiopische li-
turgische Texte der Bodleian Library 48-72; B. Velat, Me c eraf I, 30-33, II, 210-217 (vgl.
CR, Note 74/632 f., Grohmann 63, unten Nr 27: F (36: A.l) 63: B).
H. (265ab-271bb) Litanei an Maria, in 9 Abschnitten verschiedener Lange, mit „An-
wendung" auf den Besitzer/Kopisten Oabra Krestos ( = Chaine, Repertoire 366, Grohmann
33). Anfang: o-maSarrat anti la-kuUu ( alam za-konki mahdaro la- ( abiy wa-le c vl usw. Letzter
Abschnitt (271aa): o-emma mahyawe kullu 'alam za-tawaUa em-karhki berhan za-takaSta
la-kullu ( alam usw.
Spater hinzugefiigte Texte:
I. (Ib-IIIa) Hymne (Salam oder Malke') an Joachim und Hanna, die Eltern der Maria:
28 fiinfzeilige Strophen, von altertumlicher Hand (16. Jahrh.). Soheint sonst nioht bekannt
zu sein; die Texte bei Chaine, Repertoire 258, Vat. Borg. 7, f . 37 u. Paris, ]2th. 381, f. 45.-
sind jedenfalls nicht identisch.
32
Anfang:
(1) salam la-zekra semekemu ba-saledd heywat sehuf
wala-se'ertekemu sa(lamy {alia aryam (s.l.) wekuf
Iy&qem wa-Hannd za-gannataaebah a'wdf
kama enbeb mahletekemu(!) ba-kasHta lesan wa-aj
manfasa a'mero'az(z)iz dibeya yd'ref.
(2) salam la-re'sekemu ba-nedqa fafo&ye'ndjur
wa-la-gasekemu sa(ldm^ em-gasa Orydres (Dillm. Lex. 744) nefci!* ;>
Kyaqemy wa-Ha^nnd') lasfd samayat wa-medr
yekaddenanni wa-yekabbetanni zad&lekemu tne'zur {iebit Dillm. Lex. 1103)
kama kabato la- Yonds 'anbari za-bdhr.
Die beiden letzten Strophen lauten:
(27) wehuda nababku ba-mahlet wa-yabbebo
em-sebhatdlikemu bezvh za-i-yeik u allaq u fyasdbo
I.wa-H. hawwesuni ba-astarkebo
tahabuni enbala ( aqm la-handfereya 'a$bo
zagd manias qeddus bezvh halldq u e (Ha. ho- =h u a-, ygl. Dillm. Lex. 577)
za-albo.
(28) sebhal la-Ab za-kiydkemu afqara
wa-sagid la-Wald enta isaggawakkemu kebra
la-M an) as qeddus gendy ba-sen{n)ekemu me' zura
I. wa-H. dmehelakkemu watra
ba-sema Mdrydm dengel kvllo ami/ra
westa lebbekemu laekun hedura.
J. (lb-7b, am oberen Rande der Blatter) Arabisch-athiopisches Glossar: nagara ( arab:
loh (ar. lauhfbehil: tabot. maimara (ar. mitjmara): md'tatit Sure (unklar). lebdn (ar. Ivbari):
c etdn u8w.
K. (llb-23a, ebenfalls am oberen Rande) Hytnne an den Evangelisten Johannes, in 27
fiinfzeiligen Strophen; mit keiner der neun bei Chaine, Repertoire, erwahnten Johannes-
hymnen identisoh.
Anfang und SchluB lauten:
(1) ba-sema lyasus Krestos egzVeya wa-amldkiya
wa-ba-sema Mdrydm dengel qawema nafseya wa-Segdya
mdhleta salam waffanku ba-sema zi'aka zahdya
Yohannes la-'ebayeka enza dqerreb gendya
Sanndya qalag u dS'a lebbeya (Pb. 46: 2).
(2) sal&m la-zekra semeka emqedma zahdy za-hallo
baheUinnd amldktaSe'ilo
ra'dyehebu'dt Yohannes Sergewa '■ebay wa-tadengelo
hegga tandbabka la-Egzi'abeher wangelo
anbebanni lita wedddseka kullo.
3- 732538 Ldfgren 33
(26) saldm la-felsateka balebsata Sega wa-dam
heydwaka tenber westa aryam
Yohannea dengel warqa P&ruhlm adddm (P. = Taprobana insula Lud. in
Dillm. Lex. 1424)
balehanni em-ldhba dawe. ba-tenbdleka qawem
dstabaqq&akka be'esi dekum.
(27) am{m)ehd mahlel heddfa qedma gasa a'ld/ engelegd
em-zVaka laka enbayna za-aqrabku enbala (neytegd
tiarawita sarndy za-Wlu wa-daqiqa 'Slam lebvsana iegd
Yottannes la-'ebayeka eska yanakkeru heggd
heyanta zagd badiba zagd 'eseyanni zagd.
L. Drei Zaubergebete fur den Besitzer Gabra Krestos:
1. (149a) pilapi sabnun malapi aqamot kama l ebn wa-afzez kama badn la-ku(Ud)mu gabbarta
( am(m)azd wa-la-kullomu zanndhydna fenot kama i-yen&eu neivdyeya la-gabreka Gabra
Krestos;
2. (230a/b) ba-yod semu la-Egzi. enza sefhu Ab wa-fa'mu Wald wa-Manjas qeddus masqehu
ba-zenlu asmatika fetdh Serdyomu la-masarrey wa-la-Qeddr la-Dask wa-la-Bdryd la-GOdddle
wa-la-Bedbed wa-la-kullomu aganent usw.;
3. (271bb) ba-sema , . . amldk. halaiun ihalahm badun wabaraiun . . . ba-ze asmatika eserromu
la-Bdryd sallimdn usw. In der Fortsetzung einige ..Brillenbuchstaben", a m SchluB ein
acht- und ein sechszackiger Stern sowie ein Halbkreis von kleinen „Perlen". Siehe unten
Nr 44 ff., wo einschlagige Literatur.
M. (149b) t)ber Aussichten (tasfd) der Glaubigen und Belohnungen {fere) guter Werke:
seme'u engerkkemu za-wahaba tasfd la-weluda sab* egzVena. 30 000 000 ba-me'rdb wa-meSrdq
ba-samen wa-dabub la-za-yeselli ba-beta krestiydn kama-ze yekawwen ferehu: 600 000 ferehu
la-1 sagid. 800 000 ferehu yekawwen la-za yezawwer la-bela kr. 1 gize emma-hi ebna aw Sd ( ra
emma-hi ( eza wa-maya. 900 800(1) ferehu la-1 (qdla s. 1.) mazmura Ddwit usw.
N. (150a/b) Vorschriften iiber das Gebet, dem „Sinodos der Apostel" entnommen:
kama-ze maharuna hawdrydt ba-sinodosomu: qasdwest sefuqa enka yesalleyu enza yebelu
ba-zatti sa'al. manfaqa lelit tansfaka tahasibaka ba-mdy salli wa-emma-ssa be'esita beka
mahaymenla keVekemu salleyu wa-nefah westa edawika wa-ta c atteb ba-merdq za-yewasse'
em-afuka wa-tekawwen nesuha eska egarika usw. Nach einem Abschnitt fiber das Trishagion
endet der Text mit einer Marienhymne von ungewohnlichem Typus: Refrain und drei
kurze Reimverse.
(1) ganayna laki o walatta Ddwit
kebra kullu 'dlam / ddgemit Arydm f enza dengel emm.
(2) ganayna usw.
ddgemit samdy / musa'a zahdy / walldditu la-Ado(n&)>y.
(3) ganayna usw.
$erha qeddesdlu lawald / za-warq mdh(fayd / eurdrehd zamaragd.
34
Bricht mit dem Refrain der folgenden Strophe ab.
Diese inhaltsreiche und wertvolle Handschrift, die sich offenbar einst in armeniachem
Besitz befand, wurde von Henrik Benzelius im Jahre 1716 im Orient, wohl in Kairo, fur
die Uppsalaer Akademie eingekauft (siehe Vorwort und oben Nr 3).
Pergament, 16 x 14 cm, III, 273 Blatt (I an den Deckel geklebt). Schrift von mehreren
Handen, zuerst durchgehend, von 231 an in 2 Kolumnen; 14-16 Zeilen. Der alteste Teil
(1-64, 151-214), im 16. Jahrhundert sehr schon geschrieben, wurde von etwa 6 spateren
Handen suppliert, von welchen B (65-104, 127-149a) und C (231-251) dem 16. Jahrhundert
gehoren, wahrend D (106-126), E (215-230), F (252-260ba) und G jiinger sind"(wohl 17.
Jahrh., da die Handschrift um 1700 fertig gewesen sein muB). Einfache Verzierungen mit
Verwendung blaugriiner Tinte kommen im altesten Teil der Hs. vor: la, lib, 23a, 36b,
51b, 64a. Kurze Randnotizen in arabischer oder karSuni Sclirift stehen lb, 3a, 7a, 12a,
13a, 14a, 16a, 16a, 20b, armenische Notiz 230b, daselbst und 231a roter armenischer Sigill-
stempel, 272aa das armenische Alphabet. Besitzer: Gabra Kreslos. Holzlederband ohne
Ornamente, kaum athiopisch. Kat. Zettersteen I. [O Etiop. 1]
6. PSALTERIUM
A. (3-121b) Die Psalmen Davids: a) die 150 kanonischen Psalmen, b) der apokryphe
Psalm, als Nr 151 bezeichnet, mit der tlberschrift: yebe Dawit soba qatalo la-Qolyad.
B. (121b-133a) Die 15 Prophetenlieder (Cantica) in der gewohnlichen Reihenfolge (siehe
meinen Katalog, Nr I).
C. (133b-140a) Das Hohelied, in ftinf numerierten Abschnitten (vgl. meinen Katalog).
Zum SchluO wesla adbara Belel siehe oben Nr 4: C.
D. (140b-151ab) Weddase Mdryam, das bekannte Wochenoffizium, mit der Montags-
lektion anfangend (weddaseha la-egze'tena M. waUadita amlak za-yetnabbab bo- 1 data sanity:
jaqada EgzV yag'ezzo la-Adam usw.). Dieser Text wurde von Karl Fries fur seine Edition
(siehe oben 4: E) benutzt.
E. (151ab-156) Ohne besonderen Titel: (Weddase wa-gendy}, das Sonntagsoffizium der
Maria (wa-em-ze neselief weddaseha la-egzeHena M. wallddita amlak). Siehe oben Nr 4: F.
Nach der 140a stehenden, mit roter Tinte gesohriebenen Notiz gehorte das Buch dem
FeShbd Krestos, seiner Frau WalaUa Petros und ihrem Sohne Tarbinos; letzterer ist auch
im absohlieOenden Segenswunsch (156b) erwahnt. Beide Notizen wurden in meinem Kata-
log, Die abessinischen Handschriften der Evangeliska Fosterlands-Stiftelsen, S. 3-4, voll-
standig mitgeteilt (tlbersetzung bei K. Fries, Weddase Marjam, S. 26). Bl. 4a am oberen
Rande folgende Notiz: „Detta manuskript tillhor Kollega E. T. Sundelin, som eriiallit
det af missionaren Axel Pahlman." Vgl. die ausfiihrlicheren Angaben unter Nr 26.
Pergament, 14£xl3£ cm, 157 Blatt (1, 2 u. 167 sind leere Schutzblatter). MittelgroBe,
deutliche Schrift. von einer Hand, 3-130 durchgehend, dann in 2 Kolumnen; 18-19 Zeilen.
17.-18. Jahrhundert. In Holzdeckeln ohne Lederiiberzug. Das Futteral fehlt nunmehr.
Kat. Lofgren I. [O Etiop. 33]
36
6. PSALTERIUM
A. (l-144a) Die Pealmen Davids 1-150 und (143b) der apokryphe Psalm (mazmur za-
Ddtvit haUeluyd) ohne Nummer (am Ende mit roter Tinte: za-terufan, sonst in der tfiber-
schrift vorkommend, vgl. unten Nr 8).
B. (144b-157) Die 15 kirchlichen Oden (Cantica) oder „Prophetenkeder", in gewohn-
Iicher Reihenfolge, mit inkonsequenter oder fehlender Xumerierung.
C. (158a-165a) Das Hohelied, in fiinf Abschnitten, wovon nur der letzte beziffert ist.
i Die leere Zeile zwischen den Abschnitten Mar fur die Rubra bestimmt, welche aber nie zur
Ausfiihrung gelangt sind. Korrekturen kommen in diesem Teil der Handschrift oft vor.
SchluB: westa adbdra dehuhan ( = Ludolf, vgl. oben |Nr 4: C).
D. (165b-175ab) Wedddse Mdrydm, mit der Montagslektion anfangend, wie in Nr 6:
E. (175ab-179) Wedddse wa-gendy, ohne besonderen Titel (tva-em-ze nesejief usw. — Nr. 5).
F. (165a, mit jungerer, schlechter Hand) Verwunschungsformel (in meinem Katalog,
S. 5, abgedruckt), die folgendermafien zu verstehen ist: „Wer diesen *Dawit' stiehlt oder
darin radiert sei verflucht duroh das Sohwert der Worte der dreihundert<achtzehn Recht-
glaubigen und der> zwolf Apostel." \
Pergarient, ca. 20 x 19 cm, 179 Blatt, 16-18 Zeilen, Bl. 1-165 in durchgehenden Zeilen,
der Rest in 2 Kolumnen geschrieben. GrdJJe, gleichmaflige Hand des 18. Jahrhunderts. In
Holzdeckeln mit Lederriicken. Futteral f4hlt nunmehr. Kat. Lofgren II. [0 Etiop. 34]
7. PSALTERnJM
A. (4-1 10a) Die Psalmen Davids 1-150 und (110a) der apokryphe Psalm ohne Nummer.
B. (110b-121b) Die 15 kirchlichen Oden oder „Prophetenlieder", mit vereinzelten Zeichen
fiir Uturgische Ausfiihrung zwischen den Zeilen.
C. (121b-127a) Das Hohelied, in fiinf Abschnitten. Schlu8:'w«wta adbdra Betel (vgl. oben
Nr4:C).
D. (127-136ab) Wedddse Mdrydm, mit der Montagslektion anfangend (t)berschrift =»
Nr 6).
E. (136ab-139) Wedddse wa-genay za-egze'tena Md(rydm) waUddita amldk, mit dem
eel ten vorkommenden Titel dieses Sonntagscffiziums.
Spatere Zusatze:
F. (2a/b) Hymne an Maria: esagged loM (3-mal) tva-etveddesakki o egze'teya qeddest dengel
Mdr<yd>m la-zahdya sedq Saragalahu usw. ( = Chaine, Rep. 336, 338; Grohmann 30).
G. (3a) Eraahlung aus den Wundern der Maria (Ta'dmera Mdrydm) in schlethter, abge-
kurzter ttberlieferung: xm-hallawat ahatti eber em-nwhalla<ta>t za-ta'ammend (Hs. -ma-)
la- Mdrydm ba-febu' lebbd ma-waldd hallo meslena wa-soba warzawa wa-nabara mesla ella
yegabbe.ru ^am^aza usw. Vgl. unten Nr 30: F. 42.
H. (3b) Verzeichnis von Festtagen der Apostel (esehef hiUq u a hawaryat), von Maskarram
bis 18. Hamle (vgl. oben Nr 4: D).
36
I. (140a) Beschworung zum Schutz gegen Krankheiten: ba-sema ...egbo (7-mal) bagegbo
senqen seqa'an Andnyd wa-Azdrya wa-Misa'el torior tor ba-Krestos za-warada em-serfa
Seyon adhenanni em-fcmama ... em-Ferd wa-Nedad ioa-Mdq»a wa-Qebt usw. (Strelcyn,
Prieres, s. w.; Worrell, passim).
^ J. (140a) Gleiohnia der zehn Jungfrauen (Matth. 25): <p>mek& temassel mangeSta samdyat
'airon dandgel ella naPd rmjdaioihon usw. Vv. 12-13 haben einen erweiterten Text.
K. (141a/b) Litanei ba'enla qeddest, mit dem Refrain: ndstabaqqu* kama Egzi. yahabarma
usw. (am-Anfang doch: kama Egzi. ydstasdlemanna ba-sahla zVahu ...). 141bb wird Negus
Takla Oiyorgis (1779-1784) erwahnt, was mit dem angenommenen Alter der Handschriftl
gut stimmt. 1
Zu Anfang des Psalters (4a) Notiz in grober Schrift: ya-nesseUV) abbdt abuna Za-Mika' el
zatti masjuzf za-wahabattd Abreha la-Dabra Maryam ba-zamuna Seyon abuna Walda (Hs.
Walada) Muse. Abrehd ware also eine Frau. TJber diese Handschrift der Evangeliska Foster-
lands-Stiftelsen war friiher nichts bekannt.
Pergament, 17£xl7 cm, 141 Blatt, 20 Zeilen. Bl. 4-127a in durchgehenden Zeilen, der
Rest in zwei Xolumnen, 4-139 von derselben niittilgroBen, deutlichen Hand. Bl. 1 leer,
von zwei groben Zeichnungen auf der Versoseite abgesehen. Stark benutzte Kopie des 18.'
Jahrhunderts, im friiheren Teil von Wasser besohadigt, aber ohne Textverlust. In Holz-
deokeln ohne Lederbekleidung. \ [0 Etiop 36 j
8. PSALTERIUM
A. (3-112) Die Psalmen Davids 1-150 und der ap>kryphe Psalm desselben, unriohtig
als 150 numeriert, mit der Uberschrift: wa-'Mi qdl ankaro za'ama yet(ba>l>atto wa-za-
yetbabaa (lies: yelba'as = Nr 4) mesla Oolyad.
B. (112b-123a) Die 15 kirchlichen Oden (Cantica) oier „Prophetonlieder".
C. (123a-128) Das Hohelied (mahleya mdhley ze-ux?\tu za-Salotnon, vgl. Nr 4: C), in den
gewohnlichen 5 Abschnitten (2-4 numeriert).
D. (129-137aa) Wedddse Maryam, mit der Montagslektion anfangend (tJberschrift =
Nr 6: D).
E. (137aa-140a) Wedda.se wa-genuy emmu la-Adormy, das Sonntagsoffizium (zum Titel
vgl. Nr 7: E und Guidi, Storia 31 W. wa-g. la-emma Adonay « Grohmann 18; dieser glat-
teren Fassung bin ich niemals begegnet).
F. (lb) Spaterer Zusatz: Materia magica. Sechs Kreuze verschiedener Grofie; liegender
gefesselter Mensoh (oder Leichnam in Leichentuch?); sechszackiger Stern mit kleinen
Kreuzen in der Mitte und an den Spitzen; apolropaische Figur (sog. „Spinne"). Text:
ba-semu la-Ab muryal ba-semu la-Wald mcndter ba-semu la-Ma^nfas qeddus) abydter agater
mdruydl o-egzVeya ad^henanni) la-ga(breka} egale. Ins groBte Kreuz sind ebenf aUs die vier
geheimen Namen der Gottheit (Mendter, Mdruydl, Agater, Abydter) eingesetzt. Vgl. Vat.
4, f. 1; Strelcyn, Prieres, s. w. und Lifchitz 141 (die Form agater kann ich nicht belegen).
Dieses Buoh erhielt Erzbischof Erling Eidem 1939 als Gescheik von Axel B. Svensson,
der es auf dem Markt in Addis Abeba gekauft hatte.
37
Pergament, 16£ x 12 cm, 140 Blatt, 22-24 Zeilen. Schrift von einer Hand, 3-128 duroh-
gehend, 129-140a in 2 Kolumnen. Junge Handschrift. Einheimischer renovierter Holz-
lederband in doppeltem Futteral mit Tragriemen. Kopist: Alaqa Dasta. Bl. 3a, 16b, 23a,
53a, 63a, 88b, 99a gut ausgefuhrte Initialverzierungen in sohwarz (Flechtwerk, Vogel,
apotropaische Augen). [0 Etiop. 22]
9. PSALTERIUM
A. (4-122) Die Psalmen 1-160 und der apokryphe Davidpsalm (ba'enia re'su) ohne
Numerierung. XJberschrift von Ps. i: tagids la-kuUu fekkare za-sddeqan wa-za-hate'an
mazmur za-Dawit (s. oben Nr 4 u. passim).
B. (123-136a) Die 16 kirchlichen Cantica, in der gewohnlichen Beihenfolge (b. oben
Nr 4: B).
C. (136b-144a) Das Hohelied von Salomo, in fiinf. Abschnitten mit diesen, mir sonst
nioht bekannten tJberschriften: 2. kale. 1 mahaley za-yenagger ledato la-wahed wa-taSagge-
wotu(\) em-man(Jas qeddus); 3. Mies m. za-yenagger l ergato za-tesbeH; 4. rdbe 1 m. weddase
mar l a(ty wa-mar( i yawih&; 6. hdtnes m. ert-zCahci la-beta krestiyan. S. Euringer, Die Auf-
fassung des Hohenliedes bei den Abessiniern, Leipzig 1900, weifi nichts von diesen t)ber-
sohriften;' sie sind wohl ganz jung. SohluB: westa adbara dehuhdn (vgl. oben Nr 4: C u.
passim).
D. (146-1 65a) Weddase Maryam fur die sieben Wochentage, mit der Montagslektion
anfangend (s. oben Nr 4: D).
E. (165b-159) Weddase wa-gendy emmu la-Adonay, das Sonntagsoffizium, weniger gut
Anqasa berhan benannt (s. oben Nr 4: E). SchlieBt mit dem Befrain ba'enta taSaggewotu
la-walda amldk usw. (meist nur angedeutet) und: salota la-Maryam iva-se'lata yadhenanna
em-ma'dta walda.
Pergament, 22£ x 16£ cm, 161 Blatt. Schrift in einer Kolumne bzw. (von Bl. 145 an)
zwei Kolumnen, 22 Zeilen. Einheitliche, kraftige Hand de8 20. Jahrhunderts (vgl. unten).
In Holzdeokeln ohne Lederbekleidung.
Illuminierung: neun ganzseitige Miniaturen in grellen Farben (rot, blau, griin, gelb, lila,
grau). A. (lb) Die Dreieinigkeit: drei zusammenhangende alte Manner; Legends: sellus
qeddus, unten: aga'ezta 'alarn; in den Ecken die Symbole der vier EvangeliBten. , B. (2a)
Konigin Zauditu (negeSta nagaStdt Zawditu Menilek; regierte 1917/9-1928), im Hintergrund
zwei Manner. C. (2b) Der Erzengel Gabriel, Schwert in der Rechten, Rreuzstab in der
Linken; zu seinen FuBen drei Kopfe im Feuer: die drei Manner im Ofen (salastu daqiq). D.
(3a) Heiliger, Abuna Oabra Manfas Qeddus, in grauem Monchsgewand, mit sehr langem,
weiBem Bart, von einom Vogel bedient; zu seinen FiiBen ein Lowe und zwei Panther
(andbest wa-andmert) (ahnlich Kat. Hammerschmidt-Jager, Abb. 65 u. 71). E. (3b) Konig
David, die Harfe spielend. F. (144b) Maria mit dem Jesuskind, von den Engeln Michael
und Gabriel beschiitzt; das bunte Bild dient als Einleitung zu den beiden Marienoffizien.
G. (160a) Jesus am Kreuz (konventiinelle Zeichnung ohne Legende; von seinen Handen
38
und Fiifien tropfelt Blut auf drei kreisformige Felder in gelber Farbe). H. (160b) S:t Gfeorg
(qeddus Giyorgis liqa samd'tdt) totet mit der Lanze den Prachen (daragun) und befreit die
an einem Baum gefesselte Prinzessin (walatta bify(wadAady), vgl. unten 41: A bU- (aMsbejU-).
I. (161a) Anscheinend thronende Konigin in Ornat (Krone, Nimbus, Kreuzstab in der
Rechten, Tuch in der Linken), aber mit Schwingen versehen, daher als Michael bezeiohnet.
[OEtiop. 61]
10. ARQANONA WEDDASE: „MARIENHARFE"
A. (l-161a) Argdnona Wedddse „Harfe der Lobpreisung", auoh Arganona D§ngd „Harfe
der Jungfrau" benannt: das groBe Wochenoffizium der Maria, nach der gewohnlichen An-
sioht im Auftrag des Negus Zar'a Ya'qob (1434-68) ypm Arnienier GSeorg verfaflt und im
Jahre 1440 vollendet, was im Hinblick auf das hohe Alter dieser Handschrift etwas zweifel-
haft erscheint. Ebenso wie die etwa gleichaltrige Leningrader Handschrift Turaev II, 2 muB
sie wegen der arohaisohen Form des ft* mit anliegender Schknge (neben der gewohnlichen)
spatestens um 1600 geschrieben sein. Da unser Kodex einen stark erweiterten Text bietet,
wie aus der Edition von P. Leander (Leipzig 1922) ereichtlich ist, ware eine Bearbeitung
binnen weniger Jahrzehnte nach der Abfassung anzunehmen. Die Beliebtheit diejes
Offiziums spiegelt sich in der groBen Anzahl von Handschriften ab. Conti Rossini, Note
61/609, verzeichnet 38 Nummern, seine Liste ist aber nicht mehr aktuell. In Leningrad
gibt es 7 Handschriften, in der Vaticana 9 vollstandige Exemplare, in Paris nooh zwei
(Eth. 380, 382), hier in Uppsala nocli drei, in der Sammlung von Chester Beatty in Dublin
zwei (Kat. Cerulli: 923, 924). Der Katalog von Hammerschmidt u. Jager beschreibt 6
Exemplare, darunter das mit dem hier behandelten etwa gleichaltrige, sehr schon illumi-
nierte Ms.- Or. oct. 1266 (Kat. S. 183 u. Tafel 96). Die wirkliche Anzahl europaischer Hand-
schriften der Marienharfe ware also etwa 60. Ubersetzung von S. Euringer, Die Marien-
harfe ('Arganona Weddase) nach der Ausgabe von Pontus Leander ubersetzt (OC XXIV-
XXVIII, 1927-31).
Inhalt:
1. Montagslektion l-30ba (richtige Ordnung der Blatter: 1, 3, 4, 7, 16, 5, 6, 2, 8-15, 17
usw.); 2. Dienstagslektion 30bb-55ba; 3. Mittwochslektion 55ba-79; 4. Donnerstagslektion
80-104; 5. Freitagslektion 105-127ba; 6. Sonnabendslektion 127bb-139bb; 7. Sonntags-
lektion 139bb-151a (ohne besondere Abteilung); der Redaktor laBt diese Lektion erst
143a beginnen, mit den Worten: hdttayku, zamada Surafel wa-Kirubil wa-hallayku ka^eba
Sardwita maWekt usw. ( = Leander, S. 161, Z. 5 v. u.).
Sekundare Texte:
B. (86b) Notiz: ze-masfyaf za-wahabewwo la-Dabra Elgene „Dies Buch wurde dem Kloster
Elgene geschenkt", dann von jiingerer Hand zwei Hymnen:
1. Saldm an Maria, in 5 gereimten Strophen (vgl. Chaine, Repertoire 91 = Zotenberg 69: 6):
salam laki (Marydm dengely
za-ma ( aza afuki kol
enta te$en(n)ewi ba-gadam wa-haql
wall-a radi'oteya bawesta qatl usw.
39
2. Sebfurt-ILyiwie an Christus ( = Zotenberg ibid.), unmittelbar ansohlieBend:
(1) kama nenger kvllo sebfytiika ba-anaqeeiha la -Seyon mahdara bezujt saldm
za-anqahkanna em-new&m
Iyasus walda Maryam
sebhatlaka.
(2) la l la sOdegan wa-hdfe'dn berhdna saga meuniq
za-tdiarreq lana emenna mesrdq
lyaaua zohdya sedq
sebhatlaka.
(3) la-za-mafana-ze WWiomu fedfedennd saga wa-habt
fadayuka cLkita heyanta SannOyt
Iyasus negusa sebhat
sebJial laka.
(4) lyaeus hamma yebe ba'enti'ana Iyasus muquh
enta aqamuka westa awda /e<0&
gize kona goha sebah
sebhat laka.
Zotenberg hat daa Schema des Gediohts, mit schliefiendem sebhat laka, nicht erkannt.
C. (161b) Uliterater Text: Gebet einer Mutter an die Jungfrau Maria: esebbeQ) sagaki
o-egzi ( teya(\) Maryam tdbrehi lebbeya wa-tarteH fenoteya ... ayte (Hs. stets -to) hallaum
qaddamt pappasat l ella yeqaddesu(\) tabotdta usw. In der Fortsetzung wiederholtes mahar
waldeya . . . za-sorkuka ba-karSeya za-ias(an}kuka ba-aibateya usw.
D. (162a/b) In amharischer Sprache: a) das Vaterunser, b) Symbolum Nioaenum.
Bl. 152b oben Besitzernotiz: zatti mashafa Arganon ... Krestos (kaum <Eda} K., vgl.
unten) za-atraya ba-immyu madhanita nafs tekunno ba-'alam haddas Maryam emmu la-
Iyasus Krestos.
Pergament, 23£x20 cm, (1) 152 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 17-23 Zeilen. GroBe,
schone archaische Hand des 15. Jahrhunderts (A. Grohmann, Uber den Ursprung u. die
Entwicklung der athiop. Schrift (Archiv f. Schriftkunde II-III, 67-87), Abb. 7, S. 72).
Uluminierung: Bl. la, 9b, 10a, 16a, 17a, 21a, 26b, 27a, 34b, 60b, 51a, 65a, 80a, 87a, 105a,
121a, 143a groBere Verzierungen (Fleohtwerk u. a.) in rot, gelb u. schwarz; 26b u. 27a vier
Textfelder mit Umrahmung, auBerdem viele kleinere Zierate zu Anfang der Textab-
sohnitte. Besitzer: Eda Krestos (ziemlich deutlioh 76b), spater Iyasu walda Abiya Egzi\
AbameUk (sic), Walatta Mika'el und Walda MikcSel, zuletzt Baryeman. Kat. Zettersteen X.
SieheTafeU. [0 Etiop. 10]
11. ARQANONA WEDDASE: „MARIENHARFE"
(3-171) Das groBe Wochenoffizium zu Ehren der Jungfrau Maria ( = oben Nr 10): 1. (3-
32b) Montagslektion; 2. (32bb-60ba) Dienstagslektion; 3. (60bb-89a) Mittwochslektion;
4. (89ab-118) Donnerstagslektion; 5. (119-144) Freitagslektion; 6. (145-158) Sonnabends-
lektion; 7. (159-171) Sonntagslektion.
40
Spaterer Zusatz (172-3):
Oebete: a) apotropaiscb.es Gebet, mit Anrufung dee gazura Masqat „Schutz des Rreuzes"
(ygl. unten Nr 42): ba-zentu Hazura masqal egzi'o habanni mogasa wa-germd za-rakabat
Eleni negeSt usw.; b) (172b) Litanei an Jesus Christus, mit wiederholtem tamdhzanku „ioh
nehme meine Zufluoht": o-egzi'eya I. Er. za-kuilo te'ehez tamdhzanku ba-ehzateka bo-
ma^^u^ (Matth. 26: 47) tva-ba-esrateka ba-habl wa-ba-hemmdyeka dehrita kama
Sarmti usw. VgL Bhodokanakis XX: 50; Wright 227: 3; Paris, £th. 362: II (Giyorgis).
Pergament, 17 x 15 cm, 174 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 16Zeilen. Gute mittelgrofie
Hand. lo. Jahrhundert. Der Name des Besitzers wurde ausradiert, 173ba durch Asrata
^^yamersetzt. [0 Etiop. 13]
12. abo Anon a w eddAse: „MARIENHARFE"
(5-133a) Das grofle Woohenoffizium zu Ehren der Jimgfrau Maria ( = oben Nr 10 u.
11). Einteilung: 1. (6-27b) Montagslektion (Ed. Leander I-XI); 2. (27bb-47a) Dienstags-
lektion (Leander XII-XXVI); 3. (47b-69aa) Mittwochslektion (Leander XXVII-
XXXyill); 4, i(69abh-92ba) Donnerstagslektior. (Leander XXXIX-XLV); 6. (92bb-l 12ba)
Ereitagslektion (za- ( arb menbdb) (Leander XLVI-LIV); 6. (112bb-123aa) Sonnabends-
lektipn (menbab za-qadamit sanbai) (Leander LV-LVI); 7. (123ab-133a) Sonntagslektion
{m^ehvd) (Leander LVII-LVIII).
Pergament, 20 x 18J cm, 136 Blatt (1-4, 134-136 sind leer). Schrift in zwei Kolumnen,
17 Zeilen. Gute mittelgrofie Hand des 18. Jahrhunderts. Besitzer: <Gabra?y Krestos, spater
WaldaMadhen, Hokdeckelband mit Pergamentriicken, in Futteral. [0 Etiop. 23]
13. ARQAN0NA WEDDASE. GEBETE UND HYMNEN
A. (2-53a) Argdnona Wedddse „Marienharfe", mit dem gewohnlichen Anfang ( = Text
yon Leander). Auch der Schlufi (o-egze'leya Mdryam usw.) stimmt mit dem gedruckten
Text uberein (S. 172-3), nur mit dem Zusatz: wa-amen la-yekun la-ytkun sebhat la-Egzi.
em-ye'eze wa-eska la-\alam.
B. (63b-54ba) Drei Gebete: a) a'akktitakka cgzi'o za-wahabkanni zanta saga 'abiya wa-
hdbta bezehta enta ye'eti te'innd za-a'ammer emennehd v&ya wa-qurra usw. ( = Wright, S.
111b unvollstandig). Schlufi: meld' westa albabina saldmaka uia-feqraka za-enbala tafalto
tva-i-yekMekkuykama i-yehukanna amen; b) o-egzi'eya J. Kr. ba'enta madhanita zamadena
fan^wkamehrataka usw. Schlufi: wa-yesm(n)ewu ma'azd heywat emwesta hezneka amen; c)
zaraaak u ateta wehibeya la-hiruteka navnva salot za-eseUeyo ba-haymanot usw. SchluB: ba'enta
zenty, i-tastahaferanni egzVo em-tasfdya ma-i-temit gasaka emenneya ye'eze-ni wa-zalfa-ni
rw-la-'dlama 'dlamamen.
C. (64ba-56ba) Gedicht iiber das MeBopfer, in 22 Strophen ( = Zotenberg 77: 6, wo 24
Strophen):
41
(1) ba-sema ab wa-wald wa-manfas qeddus fenta sagd
za-meitira qurb&n anbara la-beta krestiydn mal'elta heggd
aoba yetqeddasu hebest wa-sewd'a wayn qedma engelegd
yetwillafu wa-yekawwenu enbala takejlo wa-netegd
dama malakot nabbabe wa-heydwa Sega.
(2) o-za-tetmSffo em-hebesta qUrbdn zentu
wa-tesatteyo la-wayn enza melu> qedhatu
eman wa-ta'aman kama Segd Krestos we'etu
wa-damo kebura('.) enta take l wa ba-motu
akko amsdl wa-methc' -be'etu.
(22) ba'enta Segaka hebesta heywat sisdya rehubdn gub&'e
wa-ba'enta dameka wayn set&ya semu'dn asrdwa g&r'e
Iyastts Krestos ba-qala te'zazeka qarna sewwd'e
anie'anna tenia's kebr ba-jessdme se'lat suba'e
mesh mandfeq&n akko za-ha&dr tenia's.
D. (65ba-67aa) Hymne an Jesus Christus: 32 Strophen, samtlich mit Ausnahme der
beiden leteten mit esagged beginnend ( = Rhodokanakis I, 14, wo 31 Strophen; Chaine,
Repertoire 339):
(1) esagged la-zekra semeka maVaka (Hs. malke'd) meStir za-targ u amo
qedma Mary&m wa~ Yosej ama tuarha besrat wa-tasdlemo
lyasus Krestos sema sebhatika soba addamo
Pdwlos kal(le)ha wa-yebe ba-'awda Neron qawimo:
mannu ydhaddeganna la-Kreslos semo (Rom. 8: 36 )eqro)1
(2) esagged la-ee'erteka wa-la-dameka zendm
soba k u ar'uka (Hs. kor-) ba-hellat enta anqe*o hemdm
I. Kr. ba-neddata jeqreka fehm
tasaqlaPefros q&lq&lila Wla 'eza mot gerum
wa-basayfa hazin P&idos taqatla ba-Rom.
(30) esagged la-lensa'eka enta tahaddeg mandila
wa-saban-ni enta bahtitu feblula (Joh. 20: 7)
J. Kr. za-i-gaj&'ka masqala
anSe'anni ba-tenid'eka dehra iegaya taqatla
wa-ba- ( ergaleka a'reganni Id'la.
(31) sal&m la-'ergateka mdhtama nagar wa-messdle
wa-la-mes'ateka k&'ebaba-damandsamdy em-lu'dle
I. Kr. mesla abdge'ika sab'a-kellalS
aqemanni ba-yamdneka enza tdraSie'anni wayle
ama ba-sagdmeka darga tdqawwem atdle.
(32) Muse ba-gaddm mota fabdye 1 soba mota
mafana bak<flyyewwo hezbu 30 'elata
I. Kr. esma aba nafseya anta
wa-dwatter behiloteka (!) eska etkaddan mar eta
amlaka samdy efo tacaqalka lita.
42
B. (57a/b) Gebethymne an Christus, in 12 Strophen:
(1) a'akkutakka Krestos za-jafarkanni la-Sanndy
wa-wahabkanni a'mero larfalita kullu ekay
kama be'la sagaka enger md y kala gubd'e 'abbdy
astagdbe' hewasdteya haba feqreka muddy
amsdla jere qeddus wa-nesuh ierndy.
(12) holq"a ard&Hka gubu'&n ella ba'enta sedq motu -
gize salota lebb sallayku tva-sa'qlkvka ba-kqntu
itastahpferanni Krestos em-tasfd se'lateya zentu
■wa-rassi kama bezuh enza tesammer westetu
esma hulldq u ehu l aSr wa- l ddi keVetu.
F. (57b mg) Alternative SchluBsegnung des Arganona Weddase, unten und am pberen
Rande nachgetragen: barakata Adam wa-Abel wa-Set usw.
Gf. (1 u. 58) Zwei Blatter einer breiteren Handschrift, als Schutzblatter verwendet und
mitten im Text der inneren Kolumne gefaltet und durchstochen. Laut Bl- lb (netmayat-ke
haba fekkare nagar za-yebe Abyqdlamses: wa-yeivazzJu emtahta manbaru sab'u manafest)
hatten wir hier Fragmente einer Erklarung der Apokalypse, etwa Terg u dme rcfyu la-
Yohannes (Gonti Rossini, Note 75/633, wo „BN 177" nicht stimmt); ferner: Erklarung der
Symbole der Evangelisten und (lbb) uber verschiedene Ordnungen (sotd) der Kirchen-
diener. Der Inbalt des letzten Blatts laBt sich vorlaufig nicht bestimmen.
Pergament, ca. 22 x 20 cm, 68 Blatt. Schrift in zwei Kolumnen, 26-28 Zeilen (Bl. 1 u. 68
haben 19 Zeilen). Schone mittelgrofie Hand des 17. Jahrhunderts (Bl. 1 u. 68 groBe Hand).
Bl. 2a oben einfache Anfangsborte. In Holzdeckeln ohne Lederbekleidung. Die ersten und
letzten 5 Blatter sind durch Feuchtigkeit beschadigt, doch ohne Textverlust (vgl. oben G).
[0 Etiop. 62]
14. WEDDlSE AMLlK. GEBETE DES STYLITES. ARGlNONA
WEDDISE.WEDDAsEmARYAM
A. (2-86aa) (Weddase Amldk „Preis Gottes") Gebetsoffizium fiir die sieben Woohentage
(Kolophon: Se'lat wa-astabgti, ( ot za-sab'atu l elatat) von mehreren altchristlichen Verfassern
(siehe unten); wird auch naoh dem Verfasser der Montagsgebete „Basilius" (Bdseleyos) be-
titelt. Von den vielen Handschriften dieses Textes — Conti Rossini, Note 76/634, ver-
zeichnet deren 21 — ist keine alter als das 17. Jahrhundert, es ware denn Vat. 83 („Saec.
XVI-XVII" nach GrSbaut), was fiir eine spate Zeit der Zusammenstellung sprechen
konnte. Die Datierung von Guidi ins 17. Jahrhundert (Storia 80) kommt mir aber etwa ein
Jahrhundert zu spat vor. Die Vaticana besitzt noch zwei Exemplare, das Volkermuseum
in Stuttgart hat zwei illuminierte Kodizes aus dem 17. Jahrhundert (Hammersohmidt u.
Jager, S. 69 f . u. 86); die neu hinzugekommene Pariser Handschrift Eth. 686 gehort dem-
43
selben Jahrhundert an; ein Manuskript unbestimmten Alters ist in der Chester Beatty-
Sammlung (Cerulli 926). Die von mir beschriebene Handschrift VI der Evangeliska Foster-
lands-Stiftelsen (MO XXM, 10-12) ist nunmehr verschollen. Mit den unten beschriebenen
Exemplaren Nr 15 und 1 6 ware die Gesamtzahl europaischer Kopjen dieses Textes 28.
Anfang: ba-sema ..... newatten ba-rad'Sta Egzi. seUfa se'lat wa-astabqii'ot enta nababa
batiiqeddusBasekyos episqopos za-Qisareya ba> enta sab'atu 'ekddt za-maftew yesalleyu batti
lala-kuUu 'elat,
Inhaltsubersicht;
1. (2-12) Montagsgebete des Basilius, Bischofs von Casarea, in 14 Abteilungen.
2 U3-28) Dienstagsgebete aus einer Homilie (dersan) des Ephraim Syrus, in 15 Abtei-
lungen.
3. (29-40) Mittwochsgebete, ebenfaUs aus einer Homilie desselben Verfassers, in 17 Abtei-
lungen.
4. (41-55) Donnerstagsgebete des Johannes <Saba> „Senex spiritualis" (em-qala Aragawi
manfasawi qeddus Yojiannes), in 21 Abteilungen.
5. (56 66) Freitagsgebete von zwei Autoren: a) Abba Sinoda, dem Archimandriten (arsay
matreyades za-nuihbar), in 8 Abteilungen; b) Abba Paohomius (A. PaMmis aba dergaW),
ebenfalls in 8 Abteilungen.
6. (67-76a) Sonnabendsgebete des Athanasius, Patriaroben von Alexandria, aus koptischen
Liedern zusammengestellt (za-astagabe'a em-mdhakya Qebti), in 12 Abteilungen.
7. (76a-86aa) Sonntagsgebete des Cyrillus von| Alexandria, in 12 Abteilungen.
B. (86ab-89ba) Lobgesang (seblfoi) des Falaskinoa, d. h. Philoxenos, Bischofs von Mabbog
(m-hogara Manbvler, sic). Der Anfang steht in Zettersteens Katalog, S. 516, und zwar m.
d. urspriinglicheren Form Filaskinos (vgl. Filekseyus unten 33), die Hs. hat aber tatsachlich
i. nicht A. Vgl. HT I, 118 (Kebran 14). Conti Rossini, Note 57/615, erwahnt 11 Handschrif-
ten dieses Textes.
0. (90-105) Gebete (astabqii'ot, gewohnlicher Terminus fiir ..Litanei") des Simeon Sty-
lites (Sem'on l Amdawi) fiir die sieben Wochentage, in 108 Kapitel (me ( raf) eingeteilt, von
welchen die zwolf ersten an Maria, die iibrigen an Christus gerichtet sind. Anfang b. Zetter-
st^en, ibidem. Das in der Einleitung erwahnte SchluBgebet „unsrer Vater der Jiinger' 5
(za-abawina ardeH) fehlt; vielleicht ist der kurze Sonntagsabsohnitt unvollstandig (vgl.
Dillm. Berl. 54, wo abweichende Kapitelzahlung). Conti Rossini, Note 72/630 verzeichnet
13 Handschriften, dooh sind die beiden Nummern d'Abbadie 109 u. 196 zu streichen, statt
BrM 598 lies 558, und statt V 3 soil V 2 XVII stehen.
Inhaltsubersicht: 1. Montag: Kap. 1-17; 2. (92ab) Dienstag: Kap. 18-35; 3. (94bo) Mitt-
woch: Kap. 36-53; 4. (97bc) Donnerstag: Kap. 54-71; 5. (lOlaa) Freitag: Kap. 72-88; 6.
(103bc) Sonnabend: Kap. 89-95; 7. (105aa) Sonntag: Kap. 96-108.
Textausgabe von P. Leander (MO XI, 81-130): 'AstabqVot 'enta za-Sem'on 'amdawi,
mit Benutzung von fiinf Handschriften, darunter den beiden in Uppsala.
D. (106-192) Das Woohenoffizium der Maria Arganona Wedddse ( = oben Nr 10-13)
und damit abwechselnd, nach den entsprechenden Tagesabschnitten, das Wedddse Maryam,
44
jedesmal duroh die unten naher behandelte Marienhymne abgesohlossen. Analoge Anord-
nung hat Br. Mus. Or. 451.
1. Arganona Weddase: Montag -119a; Dienstag 121a-132b; Mittwoch 135a-146ba; Donners-
tag 149-161ac; Freitag 1 64-1 75ab; Sonnabend 177b-183a; Sonntag 186b-191a.
2. Weddase Maryam: Montag 119aa-bb; Dienstag 132bc-134ab; Mittwoch 146ba-147bo;
Donnerstag 161ac-163aa; Freitag 175ab-176ab; Sonnabend 183ac-184ab; Sonntag 191ab-
192aa.
3. ^«fcwe-Hymne an Maria: yeweddeseuwa maWekt la-Marydm bawesta wdMle mardoWt
usw. ( = Chaine, Repertoire 388; Rhodokanakis XIV: 7 XX: 25; vgl. Conti Rossini, Note
76/634 „Inno al Signore" (sic), richtig Wright, S. 352a) auf Bl. 119bb, 134ab, 147bc, 163aa,
176ab, 184ab, 192ab; setzt mit Luk. 1: 26-38 fort und sohlieBt mit 22-mal wiederholtem
salam laki: yebeld maValc salam laid, yebeld Oabre'el salam lalci Maryam dengel usw.
E. (lb/a kopfstehend, 193ab-ba) Zwei Hymnen an die Dreieinigkeit (SeUdse):
1. Salam (Malice') in 46 gereimten Strophen nebst Epilog: salam la-heUdwekemu za-ye-
mawwe" helldweydta / la-rakiba semu hebv? ama wattanku tamneta usw. ( = Chaine, Rep. 20,
Conti Rossini, Note 71/629). Dillm. Br. Mus. LXII bezeichnet als „anthro<po>morphiam
crassam" die Art, wie der Verfasser, dem Schema des Malke" folgend (z. B. Dilkn. Chrest.
135 „Effigies Mariae"), die verschiedenen Korperteile der Dreieinigkeit preist. Ioh drucke
die beiden letzten Strophen als Probe hier ab:
Mlus qeddus ella lebsa febab telabbesu
ba-lebsekemu sdhaju sema walda hirul lyasu
ba-amata ( = 'amata) harur nafaawi dehra nagaSla medr nagiu
za-yara%vwi maya heywat henza Dabra Berhan maqdasu
esma la-semu'an awhaza naq'emu (lies: naq'omu?) kariu.
ba-sagid aqrabku malc&leya lesan sebhatata
mafana arba' aSr enza atallu sab'ata
heyanta 1 Selldse ella tejaddeyu me'ta
saggevmni em-gasekemu newaya gas tefSehta
wa-diba 10 ahgur habuni Hmata.
Die Erwahnung des Negus lyasu macht es wahrscheinlich, daB dieses Gedicht entweder
in den Jahren 1682-1706 (lyasu I.) oder 1730-55 (lyasu II.) verfafit wurde.
2. (193ac-ba) SebJuU-Hymne in 7 dreizeiligen Strophen. Anfang: sebhat lakemu Selldse
qeddus liluyana akdl wa-gas / za-astar 'aykemu enbala lezaz / gize qatr batahta l ez usw. SchluB-
strophe: sa<1um} la(kemu} ab wa-wald wa-manfas qeddus la-zekrekemuli,eywaljsoba <ba-)>ka-
ndfereya ekaSSet sema zVakemu ba-kullu sa'at / yesma 1 em-afuya wa-yedangez mot.
Pergament, 32x28 J cm, (1) 193 Blatt. Schrift in 3 Kolumnen, 23-24 Zeilen. Grofie
schone Hand. 17.-18. Jahrhundert. Monumentaler Kodex in Holzdeckeln, deren Innenseite
die urspriingliche Lederbekleidung bewahrt. Besitzer: Qdla Jlaymdnot, spater Walda Esrd'el
und Azdryas. Kat. Zetterateen VIII. rp Etiop. 8]
45
15. WEDDASE AMLAK. GEBETE DES STYLITES
A. u. B. (5-172a) Gebete des Basilius (Weddase Amldk} ( = oben Nr 14: A) und des Si-
meon Stylites ( = Nr 14: C) fur die sieben Woohentage, in paralleler Anordnung, indem die
Gebete des Saulenheiligen entweder vor oder nach dem betreffenden Tagesabsohnitt des
Weddase Amlak angebracht sind, mit Ausnahme des Donnerstagsgebets, das ganz am Ende
steht:
A. Weddase Amlak: Montag 5-21aa; Dienstag 26-52; Mittwoch 56bb-77a; Donnerstag
81ab-107aa; Freitag 113-131a; t nnabend 134-148; Sonntag 152b-170aa.
B. Gebete des Stylites: Montag 21ab-26aa; Dienstag 63-56ba; Mittwoch 77b-81aa;
Donnerstag 170b-172a; Freitag 107ab-112; Sonnabend 131b-133; Sonntag 149-152a. Die
Kapitel sind hier nicht numeriert wie in Nr 14, und die Verteilung auf die Tage ist von Nr
14 verschieden. Eine abweichende Rezension findet sich in der Wiener Hs. Aeth. 2 (Rhodo-
kanakis XIV).
Spaterer Zusatz:
C. (lb-4, 172b) SaldmHymne an Justus (Yostos): 60 fiinfzeilige Strophen.
Einleitung: EgzVabeher la-sab* bakatna yebe qadimu
enza yekawwenanni a/a wa-tebaba lala-gesamu
hellinn&ya-hi enza egaddef ba-emmu(l)
eweften la-Yosfos said, ma kebur semu
ba'enta seqayu manker wa-ezub < hem&mu.
Anfang: (sqlqm)> la-zekra semeka ba-re'sa mafaheft za-ta?ehfa
kama yqnbebetvwp sab' enza yekaSieiuafa
keduna akdl Yoftos mabrciqa sebhal asja
'eqabanna watrq em-salld'i wa-tamOhzananna zalfa
kama sall&'i i-yemlQh balaHena sayja ...
SchluB: (saldm) la-maqdberikq la-a(s)>kqrena warq za-masalq
westetu ieg&ka esma kama warq hallo
taSahalanni Yostos esma basha gize taSdhelo
wa-kefel t&'dewanna ma'bala zaman taliagulo
kama la- Yordanos ba-hamelatu Eley&s kafalo.
sebhata mdhlel wahabu la-malke'eka ba-h&lqii,
ba'enta ze-ni sa'allp westa (asytabqU'o ba-heqqu
la-Egzi'abehSr Yosfvs qedma ba-tasnds yehlequ
be'vlana kama yekat(?) la-Takla Haymanot daqiqu
ba-sedqu la-aryam wa-la-medr ba-warqu.
Damit endet diese sonst nicht bekannte Hymne an Justus, dessen Martyrium auf den 10.
Yakkatit fallt (Budge, Book of the Saints, 612-3). Die in der rechten Kblumne hinzuge-
f iigten fiaJam-Strophen gehdren einer anderen, ebenf alls unbekannten Justus-Hymhe, wo
auch seine Gattin Theocleia (Tdwkelya) und sein als Martyrer ebenso beriihmter Span
Aboli (Budge, op, cit. 873 u. 1177-80) erwahnt sind. Anfang:
46
(salami laka masarratatiha la-Seyon westa (? Hs. weqta) qeddusan adb&r
astaq&ne' lana em-hukata medr
y osfos 'ebna Sanger.
Pergament, 23| x 21 cm, 172 (2) Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 18 Zeilen, Bl. 5-1 72a von
derselben guten gleichmaBigen Hand; lb-4 und 172b in kleinerer, ebenfalls deutlioher
Schrift spateren DatumB. 18.-19. Jahrhundert. Holzlederband mit Futteral. Der Name des
ursprunglichen Besitzers uberall ausradiert und mit Za-Maryam ersetzi. Kat. Zettersteen
IX - [0 Etiop. 9]
16. WEDDASE AMLAK
(2-138aa) Das Weddase Amlak oder Basehyos betitelte Gebetsoffizium fur die sieben
Wochentage ( = oben Nr 14, 15), und zwar: Montag 2-20a; Dienstag 20b-46aa; Mittwooh
46ab-65a; Donnerstag 65b-88; Freitag 89-107; Sonnabend (dagemit sanbat) 108-120;
Sonntag 121-138aa.
Spaterer Zusatz (lb): SchluB einer Hymne (saldm) an Christus.
Pergament, 18J x 18 cm, 139 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 19-20 Zeilen. Gute Hand aus
dem 18. Jahrhundert. Holzlederband, durch Stoffiiberzug gesohiitzt, in ledernem Futteral.
Der Name des urspriinglichen Besitzers (Atnaseyosl) ausradiert, ebenso bisweilen der Name
des spateren Besitzers TaklaHaymdnot. [0 Etiop. 31]
17. MISSALE; SeR ( ATA QEDDASE
A. (l-5ba) Gebete am Morgen, am Mittag und am Abend, zuerst von Dillmann (Chrest.
46-50) als „Preces officii matutini" veroffentlicht; siehe unten Nr 27:*G.
1. Kidan za-nagh ^Morgenoffizium", mit dem Trishagion beginnend; qeddus Egzi. qeddus
hayyal qeddus heyaw za-i-yemdwwet usw. ( = Chrest. 46-48: 10);
2. (3a) (Kidan za-qatr „Mittagsoffizium"> ohne Obersohrift: saga za-Egzi. yahallu mesle-
kemu usw. ( = Chrest. 48: 10-49: 4 v.u.);
3. (4ba) (Kidan za-Sark „Abendoffizium"> ebenfalls ohne Ubersohrift ( = Chrest. 49:4
v. u. bis Ende).
B. (5ba) Morgenlitanei der Apostel {liton za-haimrydt za-nagh): loa-k&eba nastabaqqii^/
za-kullo ye'ehez usw.; (6bb) qaddme saga Iyasus Krestos haylu wa-tebabu laabuhu usw.;
(7bb) la-terus egzVo mehrateka ld ( lena tva-berhdna gaseka la'la nafsena usw. Zahlreiche
scHeytt-Absohnitte. Vgl. Vat. 131: 101-6, Zotenberg, S. 80b.
C. (8bb-ll) Abendhtanei (liton za-sark): amlakena za-diba Kirubel yenabber emhaba
mald'ekt yet'akk u at usw.; (10-11) Gebete fiir die Verstorbenen (ba'enta ellu nomu).
D. (12-15) Zweite Litanei „unserer Vater der Apostel", hier Sawatew „Reihengebete"
(„Eotenies" Gr£baut, Cat. Ill, 256-7) benannt, mit wiederholtem wa-kVeba nastabaqqii'
wie oben B u. C.
47
E. (16-21 ) Litanei Za-yenagges" „Der regiert" des Yared: im-ka'eba i\£akknto wa-nesebbeho
la-egzi'a kullu amldkena ahuze kullu 'clam za-yenaggei la-hdlu usw. Conti Rossini, Note
77/635, kennt 8 Handschiiflen dieser Litanei, wovon die Vaticaua allein 8 Exemplare
besitzt (Index, S. 107a).
F. (22^6ab) Die gewohnliobe MeBordnung (Pre-Anaphora) nach koptisoheni Ritus
(Ser'ata qedddse bakama Ser'ata abawina Gebmwcyan), veroffentlicht ziun ersten Male im
romischen Neuen Testament von 1648, dann von C. Bezold in C. A. Swainson, The Greek
Liturgies, Cambridge 1884, und in FaksimiJe bei Mercer, The Ethiopic Liturgy, Milwaukee
& London 1915; dazu kommen einheimiscbe Drucke. Gute Inhaltsuberaicht in Hammer-
schmidt, Studies in the Ethiopic Anaphoras, 50-53.
G. (46ab-177ba) 14 Abendmahlliturgien (Anaphoren, ak"atct.a qiirbdn) in dieser Reihen-
folge: 1. Anaphora der Apostel (Normanalanaphora); 2. (58ba) Anaphora unsres Herra
Jesus Christus; 3. (62b) Anaphora des EvangeHeton Johannes; 4. (75ab) Anaphora des
Cyriacus (Heryaqos) von Behnesa (Marienhturgie); 5. (89ab) Anaphora des Dioscorus; 6.
(91bb) Anaphora der 318 Orthodoxen (von Nizaa); 7. (I02bb) Anaphora des Athanasius
(Atndtewos); 8. (117bb) Anaphora des Johannes Cbrysostonius (Johannes Afa Warq) (hier
als Patriarch von Alexandria bezeichnet!); 9. (125bb) Anaphora des Epiphanius von
Cypern (za-hagara Qopros); 30. (135ab) Anaphora des Jakob von Serug; 11. (144ab) Ana-
phora des Cyrillus von Alexandria (hier auanahnisweiae ale Qerellos walda Laqlaq „C. Sohn
von Laqlaq", 1235-43, bezeichnet); 12. (153bb) Anaphora des Gregoriua von Armenien
(Gorgoryos za-Armanya); 13. (J61bb) Alternative am Fest der Maria (fteyanta nd'akknlo
(la-gabbdre Sanndyat Wlena etc.) ba-ba'dla egzetena qeddest dengcl hereyta heruyan Maryam),
friiher nicht bekannt; Anfang: va'akkuiakka egzi'o ba-fequr waldeka 1. Kr. qurbdn nesuh,
za-ydSammero Ui-Mrulcka iva-?na$waH wekuf za-ydda/eMeho la-'ebayeka usw. (Eine ahnlich
beginnende „Anaphora unorer Herrin Maryam" wurde mir im Dezember 1971 von Rev.
A. Nelson, New Mills, Stockport, Cheshire, kenntlich gemacht, als Verfasser wild der
Apostel Nathanael (NalnO'el zahagara Samdryd) angegeben.) 14. (164b) Anaphora des
Basilius. Nahere Angaben in meinem Katalog Nr V (MO XXIII, 8-10) und in der oben
zitierten Arbeit von Uammerschmidt.
H. (178-190) Gebete, hauptsaohlich Weihrauchgebete (salota ( etdn): a) saldm emhaba
Egzi. ab(xua-y twldwdhed za-tafannawa wa-hadam westa mahzana la-Maryam usw.; b) (178bb)
tavxikkaf egzi'o l etana bakama. taumkkafkti ( etana Aron kdhen usw.; c) (179ab) nese' elakka
wa-naslabaqqu' hirula Sanndydtika usw.; d) (180ba) Dankgebet, mit Furbitten fur den
Patriarchen Johannes <XVI> (1676-1718), den Metropolitan Sinodd (1672-94) und den
Konig lyasu <I> (1682-1706; vgl. oben Nr 14:E.l); e) (182ab) langes Weihrauchgebet:
nesebbehakka egzVo la-ahdze hdlu 'dlam usw.; f) (185ba) Gebet des Jeremiasj tva-em-ze
saUaya Eremyds ba-beta maqdas enza yebcl: qeddus q. q. anta ina'am te c um la-sab' usw. ( =
Vat. 74, f. 102b, vgl. Wright, S. 90b: 5); g) (186a) Gebet iiber die Salbe {balasdn) und den
Weihrauch: nd'akkutakka abuhu la-cgzVena wa-madhanina I. Kr. ba'cnta qeddest send usw.
( = Vat. 74, f. 103); h) (186ab) salot la-tanmttewo selai (Wright u. Vat. ib.); i) (186ba) Gebet
fur die Verstorbenen (ellanomu); j) (186bb) Weihrauchgebet: a'akkuto waaltelo wa-esebbeho
4.8
la-egzCa sedq usw. (vgl. Vat. 74: 36.10); k) (187aa) abschlieBendes Dankgebet: wa-td'akkut
vxi-tebel 3 gize: a'akktiio la-Ab d'akkuto la-Wald d'akkuto la-Manfas qeddus. em-meSrdq
wa-em-me'rdb yet'akk u al tm-yessebbab semu la-Egzi. usw. (Vat. 74: 36,11).
I. (191-192aa) Von andrer, archaisierender Hand: Salota fatteto za-Gorgortyos) „Brot-
brechungsgebet des Gregorius", mit dem Anfang: Egzi. amtokena za-tanagara mesh abuna
Abrehdm bald'la 'eza Menbdr ( = Zotenberg 74: la, vgl. Wright, S. 90a). Uber „Prayer of
Fraction" siehe Hammerschmidt, Studies, 63-58.
J. (192a/b) Responsorium zwischen <Priester,> Diakon und Gemeinde (Fortsetzung von
190ba): D.: basamdy yakallu lebbekemu. G.: eurwa yahallu ba-samdy lebbv,:2. <P.:> ba\rda
semeka asne'annawa-rasseyanna del(ew)wdna I. Kr. egzVem wa-amldkena. T>.: wa-la? emma-bo
za-taliayasa mesla bisu yejfdeg lotlu usw.
Diese wegen ihrer Korrektheit und Vollstandigkeit wertvolle Handschrift wurde von S.
Euringer und 0. Ldfgren fur ihre Ausgaben bzw. Ubersetzungen der Anaphoren von Jo-
hannes, Cyriacus, Dioscorus, 318 Orthodoxen, Chrysostomus, Cyrillus, Gregorius und Ba-
silius benutzt, wie aus Hammerschmidta Studies ersichtlich ist. Nach der im Jahre 1928
erfolgten Katalogisierung der Stockholmer Sammlung wurcie dieses Manuskript von
Evangehska Fosterlandsstiftelsen dem Erzbischof Erling Eidem in Uppsala geschenkt, wie
aus einem nicht datierten, an die Innenseite des Vorderdeckels geldebten Blatt hervorgeht.
Im Jahre 1964 ist der Kodex nebst zwei anderen athiopischen Handschriften (Nr 8 und
38) von Eidem der Universitatsbibliothek als Gabe iiberreicht worden.
Pergament, 21 J x 19J cm, (2) 192 (2) Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 17-18 Zeilen. Kraftige
gleichmaBige Hand des 17. Jahrhunderts (1682-94, s. oben H, d). 24b-161a kommen inter-
lineare Gesangnoten fiir den liturgischen Vortrag reichlich vor. FleiOig benutzte aber den-
noch gut efhaltene Handschrift in Holzlederband. Besitzer: Za-Walda Mdrydm. Kat.
Lofgren V. [° Etiop. 20]
18. MASHAFA GENZAT: BEGRlBNISLITURGIE
A. (3-10, 19-35aa) Gebete bei der Beerdigung, ohne besonderen Titel; 3a am oberen
Rande mit europaischer Hand: „Mashafa Felhat = absolution" (vgl. unten u. Vat. 74,
passim):
1. Gebet bei dem Graben des Grabes: ba-sema ... amldk. soba yemawwetu sab' ba-za-tekarri
gebb(a} tesarrefy 3 gize wata^atteb gasaka wa-tedaggem: kiydka tawakkalku ... eska lebel:
meW afuya sebfratika (Ps. 70/71: 1-8) usw. ( = Rhodokanakis IX: 9).
2. (3ab-9aa) Gebet fiir das Hinscheiden der Seele (salota mdhlafta nafs) von Athanasius,
Patriarch von Alexandria (anders Guidi in Miscellanea Ceriani, 637): lange Elegie in 47
Abschnitten verschiedener Lange, alle mit hulle luyd schlieBend. Anfang: anta we'etu
bafUtieka za-i-tematowet za-gabarkko wa-jaiarkko la-eg u dla emmaheydw usw. ( = Vat. 74: 2,
vgl. Dillm. Br. Mus. 28, Wright 144-8, Rhodokanakis IX: 10).
3. (9aa-10ab) Drei Gebete gegen bose Geister {salot la-ella yezabbe ' evxwomujydmanadde-
bewwomu mandfest rekusdn): Egzi. amldka hayydldn za-tej wives dewuydna wa-bemumdna
em-fyezbeka stray la-gabreka egale (dariiber: Takla Haymdnot) usw.
4-732538 Ldfgren
49
4. (lOa/b, igaa) Offkium „ffir den Ausgang der Seele": yebal qasia: wa-Weba ndstabaq&o
ha'enia za<ata nafa: zd'i nafa wo-i-tahoUeyi nebraia zentu 'dlam usw. ( - Vat. 74: 3.1). SchluB
(I9aa, nach Lficke?): tva-tebe nafa la-Pardqlitoa: an-eaaa i-yewazzj em-mdhdareya wa-i-
yagabbe? weaia maret usw.
6. (19~35aa) Verschiedene Gebete: a) aahta mdhlafta nafa za-toaJlewwo hawdrydt wa-
nabiySt (sic) la-egzt ena wa-yebelewwo: maharanna egzi'o salota mdhlafta nafa usw.; b)
(20ab) ba'enta keddna nafa wa-ba'enta badnu la-Krestoa: Responsorium mit Anfang: wa.
k&'eba nastabaqq*' kt-za-kuilo ye'ehez Egzi.; c) (22aa) „ffir die Ruhe der Seele" (ba'enta
'erafta nafa): ba-'amfta (-arafta) beta krealiydn taakebbo la-badn wa-yeqawwemu kdhendt
enzayesalleyu usw. (vgl. Rhodokanakis IX: 14, wo enla afd b.kr.); d) als „Gebet urn Ver-
zeihung der Sunde" {aahta aeryata hatVat) folgt unmittelbar ein typisches Zaubergebet: die
Apostel fragen den Herrn vor der ffimmelfahrt fiber seinen Namen, damit sie nicht in
ihrer Sunde sterben, und er antwortet zum drittenmal: Ouhd'el wa-Iyd'el semeya za-
mgarkewwd la-Si'ol wa.ag'azhi iwfaatc eUa (em-)weatetd. kama-ze balu: Qantaw, Santaw,
Qarnalaw ze-we'etu aemeya za-nagarkewwo la-Srekemyda (sic) ba-afa waytal usw., mit An-
haufung geheimer Namen ( = Vat. 74:34 „Absolutio apostolorum"); e) (23bb)'„ffir die
Hiimnelsreise" (mangada aamdy), nebst zwei Litaneien „in Todeswehen" (ba'enta za'ra
mol) ( = Vat. 74: 3.6-7); f) (25b) Gebet der Handauflegung (anbero ed); g) (27b) Absolutions-
gebet (aalota felhat); h) (32a) fiber den Leichnam (la'la badn) (vgl. Rhodokanakis IX: 12);
i) (34a) ..Homilie fiber die Rtickkehr zum Staub" (deradn ba'enta geVaia maret): hadagndki
wa.agbd,'naki (westa za-qaddmi fetrateki) tazakkari o-nafa hatVataki usw. (suppuert nach
Vat. 74: 22.2).
B. (35a-100) Das eigentliche Mashafa Gemot „Begrabnisritual" fur verschiedene Kate-
gorien: a) Priester (za-qaadweat), mit wiederholtem halleluyd, Stiioken aus dem N.T., Lita-
nei und (41aa) Absolutionsgebet (abaelwdtea, vgl. unten); b) (43ab) fur Diakone; c) (45bb)
fur Monche; d) (47b) fur die Entechlafenen; e) (85a) fiir Kinder und f) (86bb) fur Frauen
(m^abbuyt anest) (vgl. Vat. 74: 7-14, hier wiederholte Mtoi-Abschnitte). In diesem Ab-
sclmitt kommen noch vor:
1. (65b) Antiphonen (mawaSe't) fur Pilger und Priester (vgl. Vat. 74: 38);
2. (57bb) Homilie des Jakob von Serug fiber verstorbene Priester und Diakone ( = Vat.
74: 17, Rhodokanakis IX: 34);
3. (60b) Veiweis (tagiof) und (64b) Ordnung (Ser'al) bei bzw. nach der Beerdigung;
4. (68b) Gebete: a) ba'enta aaldm, b), c) fur Priester, d) fiir alle Verstorbene, e) (73bb) „Klage"
(aaqoqaw) des Apostels Matthaus, als ..funftes Gebet" bezeichnet (vgl. Vat. 74:17.6;
Rhodokanakis IX: 32);
5. (79b) Homilie (deradn) des Abba Salama, Metropoliten von Athiopien ( = Vat. 74:20,
mit Literaturangabe, Rhodokanakis IX: 33);
6. (83ab u. 90bb) Zwei „Absolutionen" (abaelwdtia) ba-zemd genzat: mafqare aaV her usw.;
7. (89a) Gebet (aktal(i.), sonst nicht bekannter Ausdruck) fiber die Graber am dritten Tage
(vgl. Vat. 74: 23, Rhodokanakis IX: 27 „Requiem");
50
8. (93bb) Requiem -Gebeie fiir den 20., 30., 40. Tag, das Halbjahr u. das Jahr (vgl. Vat.
74:25-27, Rhodoka.nakis IX: 28-31, Wright 144: 11);
9. (96b-98) „Segnungen" (burclke): a) von Abuna Sdmu'el ( = Wright 144: 16; Abba S.
Vat. 74: 19 „pro . . . ZaManfas Qeddus", Rhodokanakis IX: 38); b) la la mahbara qeddusan
§eiw?an; c) la-ella lale'ku wa-id'uln: iw-lakemu yaT elkamu Egzi. usw.;
10. (99ab) Erzahlung von einem Bisohof, der die Seele seines gottloaen Vaters aus der Holle
befreit und dreiinalige Offenbarung eines Engels erhalt ( = Vat. 74: 30 „Homiliae irag-
mentum"; Zotenberg 80: h);
11. (lOOba) Kapitel (kefl) aus dem Totenbuch (mashafa mutdn): emqedma yeddafanu (He.
yedfenu) maqaber rn&ya salot wedi haba maqaber ba-te'merta rnasqal usw.
C. (101ab-103ba) Text ohue Titel, der apokryphen Arbeit ArdeU entnommen ( = Ed.
Littmann, Kap. VIII; Basset, Apooryphes 6thiopiens, VII: 9-16): wa-ka ( eba iase'lewwo 12
arde't (Hs. -dert) wa-yebelewwo: nahu wahabkanna hullo za-sa'almka wa-ar'aykanna berhana
za-i-yetaffe' usw.
Spater hinzugefiigte Teste:
D. (11.-18) Litanei „fur alio Tote, naoh dem Evangelium zu leseu" (vgl. Vat. 74: 28
„Precatio post evangelium"): rasseyanna del(ew)iod-na nekSel afuna kama nesabbehka ba-kbb
nesuh usw.
E. (1-2) Zwei Fragmente:
1. Judas Brief, Vera 15 bis SchluB (mit Kolophon);
2. (lba-2bb) Anfang einer Einleitung zur Apokalypse, ohne besonderen Titel: za-$afyafa
1'ohannes la-sab* u abyata kresliyanat Jcona ba'enta 3 gcbr usw. Schlufl: wa-emdehra bezuh
twwa'el em-atna tafa zentu ma-shaf soba na&'at i amda wayv. zartuiballal Aunlokseya be'esita
Arqadyos neguSa Quslenicnya yebelu Yohannes A fa Warq mamhera ye'eti Jutgar: hedegi wa-
agbe'i latti! wa-soba abayatlo awgam kama i- (bier briehl der Text ab). Vgl. Dillm. Br. Mus.
XII: 2; Wright LIII: 3 LIV: 4 Mashafa Mehieyat.
MasJiafa Qenzat ist in europaischen Sammlungen ziemlich reieblich vertreton. Zu den
von Conti Rossini, Note 63/621 , verzeichneten 14 Kopien, von welchen eine (Zotenberg 80)
dem 16. Jahrhundert gehort und einen kiirzeren Text bietet, und eine (Vat! 51) aus dem 16.
Jahrhundert stammt und als eine Vorstufe zu MasJiafa Genzal betraobtet werden kann
(Literatur im Katalog von Grebaut & Tisscrant), koinmen wenigstens eieben Nummern
hinzu: die jungtm Vatikanhsa. 74 und ] 16, die Wiener Handsehriit IX (Rhodokanakis),
die Leningrader Hs. Turaev III, 24, die Pariser Bss. Eth. 337 und 682 und die hier behan-
delte. Das in den meisten Handschriften vorkommende „Buch aus Jerusalem" (altester
Text in Vat. 61) fehlt in unserer Handsohiif^ welche das Eindringen abergliiubischer
Elemente in den nirgends fest fixierten ;, ext gut illustriert. Das Kapitel aus Arde't kommt
in abgekiirzter Form in Lefdfa Sedq vor (Budge, Bandlet of righteousness, 78-81), dessen
Text oft dem MasJiafa Genzat angehangt wjrd. Sorgfiiltige Bibliographie von Grebaut,
Catalogue de la collection Griaule, I, 278-281; die in Rom 1908 gedruokte Edition von
Mashafa Qenzat und Maslmfa Qandil, auf welche der Katalog von Grebaut & Tisserant
Riicksicht nimmt, war mir nicht zuganglich.
51
ligament, 26x23 cm <B1. 1-?: 23 xl9J cm), 103 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 23-24
Zeilen. Bl. 3-10 und 19-103 von kraftiger regelma0iger Hand des 18. Jabrhunderts (der
67bb erwahnte Metropolit (poppa?) Johannes wirkte nach Chaine, Chronologic, 270 ,,yers
1750"); 1-2 und 11-18 stammen von zwei anderen, ebenfalls guten Handen. Besitzer:
TaMa Haymanot und (von 45 ab) seine Frau(?) Krestiydndwit; 11-18 Za-Walda Mdrydm.
In Hokdeckem ohne Lederbekleidung. Bl. la am unteren Rande: „Etiopisk handskrift
n. 3 skankt d. 3 Sept. 1894 till Uppsala Universitets Bibliotek af August Bergman, svensk
missionar i Belleza, Asmara, i Abyssinien." (Dieselben Angaben auoh in den iibrigen von
Bergman dohierten Handsohriftei^r 10, 14, 15, 21, 22, 30, 33.) Kat. Zettersteen IV.
' : :,,., ;:[p.JBtiop,4].
19. TAUFRITUAL: MASHAFA KBESTENNA-MASHA FA TEMQAT
Diese Doppelliturgie (vgl. unten) wurde zuerst von E. Trumpp (Das Taufbuch der
aethiopischen Kirche, Munohen 1878), zum zweitenmal 1913 von M. Chame (Le rituel
Sthiopien: Rituel du Baptdme, rituel de la Confirmation -fiessarione XVII, 38-71, 249-
255), zum dn^^
dans l'eglise elhiopienne = ROC XXVI, 105-189) veroffentlicht, nach der Vatikanhand-
schrift Aeth. 4. Dieser von GrSbaut u. Tisserant ins 14. Jahrhundert(l) datierte Kodex
diente einst als Vorlage fur die lateinische Ubersetzung von Tasfa Seyon alias Petrus
Aethiops (Modus baptizandi etc), welche im Jahre 1649 in Rom gedruckt wurde als An-
hang zum athiopischen Neuen Testament <II> und in der Edition von GrSbaut abgedruckt
ist. Es gibt auch wenigstens eine einheimische Ausgabe (s. Gr^baut, op. cit. 106; GrtSbaut &
Tisserant I, 17).
Handschriften dieser Liturgie sind in Europa selten; Conti Rossini, Note 76/633, kennt
nur fiinf Exemplare, das alteste (Zotenberg 78) aus dem 16. Jahrhundert. Dazu kommen
vier Kopien in der Vaticana (4, 188 und die jungen 153, 163). Vat. 188 aus dem 17. Jahr-
hundert bietet eine Rezensipn, die laut Gr^baut & Tisserant I, 652 „parum respondet textui
cod. Vat. 4". Unser ...Text stimmt mit dem Text von Trumpp und dem modemen Kodex
Vat, 163 nahe uberein. Wie im Begrabnisritual (oben Nr 18) ist die tfberlieferung auch hier
schwankend, wie aus den von GrSbaut gegebenen „Variantes" (S. 139-154) ersichtlich ist.
Inhalt:
A. (3-14a) Das eigentliche Taufbuch: Mashafa Krestennd iva-Afasfrafa Temqat qeddest
( = Trumpp; als Hendiadys aufzufassen, vgl. Chaine „M : Temqata krest." u. GrSbaut „M .
femqat qeddest"). Anfang: wa-yebel (Jcdhen) mazmur za-50 wa-§alota ak u atet tva-ye ( ten wa-
yefytet asmdtihomu la- < ella(!) yettammaqu. wa-yebel diydqon: salleyu. wa-yebal kdhen zanta
falota: egzi'ena J. Kr. (za-yasnana samayata wa-w&rada westa medr usw. (3. Person =
Chaine; Gr^baut: 2. Person).
Unterabteilungen: (3bb) Salot za-yetnabbab baWla qeb ( . . . wa-te'ehez muddyo laqeb*
ba-edeka usw. ( = Gr. 67); (4bb) wa emze teqabbe ( fesmo wa-enged'dhu usw. ( = Gr. 94); (5bb)
62
wa-emze ya'assef egarikomu qasiansw . ( = Gr. 154); (6ab) wa-emze ya'asaef hahen berakihomu
usw. ( 5 Gr. 136); (8ab) -wa-emze tanber edeka dibehomu usw, ( -Chaine; Gr. 215 hat 3. Per-
son); (8ba,) wa-emze temayyet gasomu mangala meSrdq usw. (Gr. 226: 3. P. PI.; Chaine:
3. P; Sg.); (8bb) wa-emdehrehu yebala alota haymdnot (vgl. Gr. 240, Fortsetzung stark ge-
kiirzt); (9a-l2ba) Schriftstucke: Tit. 2: 11-3: 7, I. Joh. 5: 5-13, Act. 8: 26-31, Joh. 3: 1-21;
(12ba) Am-emdejirehu tebel: amldkomula-nabiydtua\v.( — Gr, 490); (13a) wa-emze Sawdtew
(vgl. oben Nr 17: D) 6c' enla salam wa-ba' enta pappose Chaine (Gr. 528 anders), es folgt
ein zweites sawdtew-Qebet; (14a) wa-emze (wa)yenajfeh hahen 3 gize la-za-tatamqa wa-yebel
Selsa: neia" manfasa qeddusa usw. (vgl. Gr. 558). ^
B. (14ab-rl7) Ohne Rubrik: Ritual der Konfirmation (Gr^baut: „Ordre de la Confirma
tion", ebenfalls ohne Titel; Chaine: &er<ata Meron „Ordo Chrismatis"). Anfang: Salot(a)
barekotanbe.ro ed la-'eUa yeltamtiiaqu qedma qetfata meron: nd'akkvtakka egzfo za-rasaayk-
komula-agberti(ka) del(ew)wdnala-l>wbataddgemledal usw/ (==Gr. 795).
Unterabteilungen: (14bb) wa-emze yeqba" fe§mo wa-a'yentihu ba-te'merta masqalMsw,
(=* Gr. 830); (15ab) wa-emze yalbessomu la- ( ella yettammaqu albasa za'ada wa-aklila diba
re'somu {za-")bereanota HoSa'na (vgl. Trumpp) usw. (vgl. Gr. 854; Chaine anders); (I5bb)
wa-emze tanber aklildta bdrideka wa-tesarreh kamaze: Egzi.za-kaUalkkomu la-qeddusdn usw.
(vgl. Gr. 871 u. Var.); (16bb) wa-emze (wa)yelmetto em-mestir qeddus mdhyawi usw. ( = Gr.
903); (17ba) wa-ydnber edehu Wlehomu enza yebel: yebzehuagbertikaba-tebabekaxiBw. ( = Gr.
930), Mit Anrufung der Erzengel Michael und Gabriel Bowie der Martyrer Qirqoa, Qiyorgis
und Tgwodroa endet die eigentliohe Taufliturgie. Es folgt noch (17bb) ein Solot la'la fetkata
may ( === Gr. 779 am SchluB des M . Temqat).
C. (18abT22) Die Paalmen 69, 114, 115, 51.
D. (22bb-24ba) Absolutionsgebet: Fethat za-WaU. Anfang: egzi'o egzVo I. Kr. wald
wdhed qdla Egzi. ab za-batakka emennena kullo md'Sara hatdwe'ina usw. (vgl. Paris, fith. 387 =
Kat. Strelcyn 21 ..Absolution du Fils"; Mercer, The Ethiopic Liturgy, 171-2). Bricht 24ba
ab mit: wa-em-aja ab kebur liqa pdppdaena Abba Qerello^a") bezu' wa-kebur pdppdaena Abba
Mdtewoa wa-em-aja zVa (sic). Die Erwahnung des Patriarchen Cyrillus und des Metropoli-
tan (Abuna) Matthaus dient zur annahernden Bestimmung des Alters der Handschrift.
Pergament (teilweise von schlechter Qualitat), 18J x 13 cm, 25 Blatt (1, 2, 25 leer),
Schrift in zwei Koluranen, 24-25 Zeilen. Zwei Hande (3-10 u. 11-24), beide mittelgroB,
grob aber deutlich. 20. Jahrhundert (vgl. oben). Einfache Kopie in Holzdeckeln ohne,
t)berzug. Bl. 3a oben Flechtornament (rot u. blaugrun). Preis (nach la): 6 Thaler (berr).
[0 Etiop. 16]
20. SYNAXARIUM (SENKESAR): HE1LIGENKALENDER
Es liegt hier die zweite Halfte des athippischen Heiligenkalenders vor, die Monate
Maggabit bis Pagumen (Schaltmonat) umfassend. Das groBe Werk ist eine t)bersetzung
aus dem arabischen Synaxarium der alexandrinischen Kirche, welches den Bischofen
Michael von Atrib und Johannes von Burullus zugeschrieben wird (vgl. unten) und um
53
die Mitte dea 13. Jahrhunderfcs entstanden ist. Die t)bertragung ins Ge c ez geschah, wie in
der altesten bekannten Handachrift d'Abbadie 66 mitgeteilt wird, durch einen Monch
des agyptiachen Antoniusklostera namens Simon (Sem'on), und zwar schon um 1400. Die
urepriingliche Sammlung wurde apater mit vielen Vitae einheimischer athiopisoher Heiliger
bereichert. Siehe weiter GOAL II, 414-420; Conti Rossini, Note 27/265; Guidi, Storia
34-36, 76; Cerulli, Storia 69-70. Eine kritische Edition der Monate Sane bis Pagumen u.
TahSaS beaorgten I. Guidi, S. GrSbaut u. Genevieve Nollet (PO I: 6, VII: 3, IX: 4, XV: 6,
XXVI: 1). E. A. Wallis Budge verdanken wir eine Gesamtiibersetzung des Werkes: The
Book of the Saints of the Ethiopian Church, I-IV, Cambridge 1928.
Einleitung (laa): ba-semu ... neiwtten ba-rad'eta Egzi.iva-ba-Sanndy habtu toa-neselief
Mashafa Senkesar za-$ar'«, abawina Abba Mike? el episgopos za-hagara Atrib wa-Malig
wa-Abbd Yofymnea episqopos za-hugam Burelles wa-kah'an abaw mamherana beta krestiyan
waive' etu kef I dagemay em-mofhaf a Senkesar za-ba-terg u dmehu guba ( e kuUomu gadlat za-
sama'tat usw.
Inhalt: 1. Maggabit (l-28a); 2. Miyazya (28b-49); 3. Genbot (60-77a); 4. Sane (77b-
104a); 5. Hamle (104b-141); 6. Nahase (142-166a); 7. Pagumen (166b-170).
Der Epilog mit Gedioht (2 Strophen von je 6 Zeilen) und der Kolophon stimmen mit
Handechrift A dor Edition ( = d'Abbadie 163) uberein, unsere Handecbnft i B t eomit Ver-
treter der „Vulgatarezension" des Testes (siehe die „Note" von Guidi PO VII, 439 f.).
Zu den zahlreichen von Conti Rossini, Note 72/630, verzeichneten Kodizes des Synazare
gesellen sich zwei junge Vatikanhandschriften (111, 112), sowie die wichtige Hs. Paris,
iDfchiopien 677, welche eine ursprungliche Textform bietet und mit dem oben erwahnten
Ms. d'Abbadie 66 etwa gleichaltrig sein diirfte (siehe GrSbaut, Catalogue I, 203-06).
Pergament, 34J x 27 £ om, (3) 170 (3) Blatt. Schrift in 3 Kolumnen, 38 Zeilen. Gute ebon-
miiBige Hand. Junge, kaum benutzte Handschrift in Holzdeckeln ohne Lederbekleidung,
in ledernem Futteral aufbewahrt. Besitzer: Oabra Miktiel. [0 Etiop. 32]
21 . KIRCHLICHE H YMNEN: ME'RAF; ZBMMlRE
(la) Anfang dea Morgenoffiziums Kiddn za-nagh (bis Kol. 2, Z. 1); siehe unten B. Am
oberen Rande in europaiecher Hand: „$>bA'¥ vl 0C : l' = undervisning. Kyrkohandbok".
A. (lab-83ba) Me'rdf ..Hymnarium" fiir da3Kirchenjahr(,,Directoriumchori"Grebaut,
Catalogue III, 49; Inhaltsubersicht ibid. 236-243 = Gr.; siehe vor allem die grundlegende
Studie von Velat, Me'eraf commun de l'office divin elhiopien pour toute l'annee, These,
Paris s. d. ( = PO XXXIII, XXXIV, 1966), I-II, besondera II, 47-60 ..Definition du mot
Me'erai"). Anfang: newatten ba-rad y eta Egzi. aefiifa Me'raf httusebhMeskala-'alam. Haupt-
sachlicher Inhalt:
1. (lab) ba-Mafratewa Ydfa'anes uua-Qenna ..Vigiles de la fete de S. Jean-Baptiste, (et) de
Noel" Gr. 50, 236 = Velat, Me'eraf I, 122, II, 303;
2. (3ba) Mesbak za-Yofcinnes: wa-tebarek aklila amala (<=><amata) melyraleka usw. ( = Gr.
63-56; Velat I, 141-2, II, 364), Es folgen (-5b) 36 Abteilungen fur vereohiedene Sonntage
64
(za-fere - za-Abrehum = Gr.). Zur Bedeutung vom Terminus mesbak (bisweilen memak)
e.genthch ..Verkundigung", siehe Velat II, 56. Dieser Absclmitt gehort eigentlich sur
Abteilung Mawaddes (unten 4);
3. (6bb) Psalmen fur die Wochentage (=Wdzemd zaza-watr Velat I, 108-121); (7aa)
Qene dabtara; (lOab) ba-mahMewa Mnse-ni heyanta gene dabtara ( = Velat I, 126); (10bb)
za-sarka Hosd'na ( = Velat I, 129, vgl. Gr. 52);
4. (llab) Mawaddes „Lobgesang", als liturgischer Terminus ..office du dimanche" (Velat
jwnm, besonders II, 338) = (27ab) Me'rHf za-san&bet (Kolophon). Anfang: newatten ? ehifa
Me re za-Mawaddes: egzi'o zawana konkanna la-lewleda tewkd usw. (Ps. 89: 1) = Velat I
134, vgl. Gr. 62 f.; (12aa) wa-em-ze Mesbdk baba-zamanomu ...; Ordnung: za-fere J-
masqal, za-sege, za-sebkat, za-berhdn, za-rwldtoi, za-ledat, em^mqai eska qabbald, za'- ¥ om
zu-qeddest, za-meUrab, za-mazdgu', za-Dabra zait, za-gabr her, za-Hosa<w, za-tenSd%
em- ergot eskaAbba Garirw, za-Paraqlitos, em-za\ata keramteskaQirqos, em-Q. etka Yohmmea
za-egze tena Maryam usw. (vgl. Gr. 66-69, Velat I, 138-143, mit anderer Reihenfolge)-
(13ab) Ps. 62, 3, 5 (12-mal wiederholt), 39, 40, 41 (7-mal), 42, 43 (2-mal), 44 (2-mal) 45
46^7J2-mal), 48, 49, 60 (4-mal), 117 ^^^mMu^^^x^.^^I,
174-181; (26aa) Meqndy za-astamhero wa-za-kerwit = Velat I, 181-2 (zur Bedeutung von
meqruy siehe id. II, 63-5); letzter Abschnitt (27a): em-meSrtqa zahay usw. = Velat I 188-
6. (27ab) Me'rdf za-watr za-nagh (vgl. Velat I, 222 sebkuta mgh zaza-wair, mit abweichender
Einteilp): (28ba) ^a^Ma, (29ab) sa-^
atbatehem-wayn usw. Cant. 1: 2 (vgl. Velat I, 250), (32a) za-ba'dla Mat u. 'ba-Qdna wa-
oa-Tomds;
6. (33b-64a) MSrdf za-a^vdm „M. fur die Fastenzeit" wa-dehrehu ■' ezl medgam; sebhat la-
^tUi.za-anqehunmem-newdm usw. = Velat I, 263 ff.; setzt 36a mit ^am-Abschnitten
tort (Unterabteilungen: medgam, mastagabe\ zu-a$reqot, me'zal, zur Bedeutung s. Velat II
468-480), endet mit Abschnitten im Tone araray;
7. (64aa^74aa) Me'rdf za-aSesta mehtUd ba-melu 1 tm-ba-godalo ( = g«adalo Guidi, Vocabo-
lano 776) = Velat I, 359 ff. „Ordnung fur die Lesung der Anfangsverse von Psalmen und
Cantica bei der mehdm (aus meW* zum Verbum mdhJula) in voller und gekurzter Form"
vgl. oben Nr 3: B, 17, 88; Velat II, 677 ff , Baeteman 120 ..supplications publiques en groune
en tournant autour d'une eglise";
8- (74ab) Salota baralcat za-Abuna Yared: Savnoer emld'len* kebada luHdwe\-m usw < =
Velat I, 388-392, II, 620-622; „Benedictio Yared" Vat. 131: 7);
9. (76b r 83) KeMal za-arydm za-watr: yetfe$W lesdneya ba-sedqa zVaka usw. ( = Velat I
190 ff II, 398 ff., zur Bedeutung ibid. 40 ..Office reserve" a trente grandes fetes en l'honneur
de la Sainte Vierge et des Saints", eigentl. „R6veUation des Aryam").
B. (84-94aa) Liturgische Gebete (Offizien):
1. Die drei Tagesoffizien: Kiddn za-mgh, K. za-qatr und K. za-Sark ( = oben Nr 17- A)-
M8toa) LHon za-r^h ..Morgenlitanei"; 3. (90ba) Gebet Za-yenaggei „Der regiert" <von
Yared) (oben Nr 17: E); 4. (93b) Symbolum Nicaenum, Vaterunser; 6. (94ab) Meat*,
mesla menbab „wenn man das Tabot erhebt".
65
C. (95-105) Wedddse Maryam, mit der Montagslektion anfangend, und (102ab) Wedddse
wa-gendy za-egze'tena Maryam: qeddest wa-bezeH usw. (siehe oben Nr 4: E, F).
D. (105ab-117ba) Litaneien: a) Mastagdbe' (vgl. oben 6, etwa „Kollektgebet", siehe
Velat II, 219-221) fur die Wochentage ( = Velat I, 34-36); b) (108bb) (ArbaH:} qaleya
asme* egzfo usw. (Pa. 5); c) (lllba) (Balast,} Litanei mit 56-mal wiederkehrendem
seme'anni egzVo sahteya usw. (Ps. 101) (vgl. Velat I, 60 ff., ausfuhrlicher unten 23: G).
E. (117bb-123) a) Neuer 4rj/am-Abschnitt (vgl. oben A. 6 u. Nr 22: A): Yohannes hallo
ydtammeq ba-Henon usw.; b) (120ab) Canticum trium puerorum: yetbdrak Egzi. amldka
abaurina usw.; c) .3fe£eJZd-Sup > .Jikationen (s. oben A. 7) mit liturgischen Anweisungen; d)
(123) das Mittagsoffizium Kidan za-qatr nochmals (=B. 1).
F. (124-127 aa) Saldm oder Malice* zu Ehren eines gewissen Johannes, in 50 fiinfzeiligen
Strophen und SchluBstrophe:
(1) saldm la-zekra aemeka za-konanna zekra
la-ella sekuran ahaw wayna seww&'ehu Semura
MusS Yohannes karna tddanges asrdra
em-weluda Qebs i-ldtref bakHra
wa-ba-walleto mdy ar'i haylaka mankera ...
(50) sa(ldm} la-maqdberika maq&ber haddds
enta rakabn&hd ereqta em-abdenla ba'ed&n albSs
Yoha(tmeay feqr sarrdwe mar'etu la-bd'es (oder 6a < « = 6a > «?)
edeka yamdndurila enza tdnabber ba-re's
barekanna la-hezbeka za-qaldy wa-yabs (Hs. yebe).
SohluS: o-aml&ka Yoha(nnes> za-aml&keka em-ne'su
wa-kama ba-mazr&'t m&'taba anbarakka weiidfe kariu
kullu 'dlam amfdna yehelli tekdza re'su
rasai ba-mehrateka adb&ra takkazat yefhau
wa-ladld zamanena yebzdh ba-waldu Iy&su.
Da dieser schwierige Saldm an Yotymnes, der bei Chaine, Repertoire, fehlt, zweimal
dessen Sohn Iydsu erwahnt, ist anzunehmen, daO die Hymne nicht dem Gedachtnis eines
Patriarchen, wie Zettersteen meint, gewidmet ist, sondern anlaBlich des Todes von Johan-
nes A'laf Sagad im Jahre 1682 gedichtet wurde, also eine Elegie darstellt. Dieser Konig
(1667-1682) hatte starke theologische Interessen und kann sehr wohl als Verteidiger des
Glaubens und Bekampfer „dea Nestorius und seiner Kinder" gekennzeichnet werden.
Spatere Zusatze:
G. (128-135) Anhang: Auswahl von Zemmdre-Hymnen (siehe Nr 22: D), und zwar: a)
za-4 ensesa: Isayeyds-ni yebe usw. (Nr 22 anders); b) (128ab) za-Mikd'el: hebesla em-samdy
wahabomu usw. (=22: D.7); c) (128ba) za-Kdhendt: yaqaddem ar'eyo la-kdhendt usw. ( =
22: D.9); d) (128bb) za-(8aymdH: a'rafu sdmdH ba-kebr usw.; e) (129aa) za-Qabre'el: ansiho
Segahd hadara la'lehd usw.; f) (ib.) za-Qand ( = 22: D.16); g) (129ba) za-HoSa'vd ( =22: D.19);
h) (130aa) zaza-watr: yebe Iyasus usw. ( =22: D.22); i) (130ab) za-Oiyorgis: 7 'dmata za-k u an-
nanewwo la-qeddus Q. usw. r v = Gr. Ill, 147: al); j) (130bb) .466a Yohanni: tamogasa em-
56
kttUonm qeddusdn sedqa wa-lieywata warasa Abba Yofyanni usw. (stimmt mit keiner der in
Gr, III, 121 vorkommenden vier Hymnen an A. Y. uberein); k) (ib.) za- l Ergat: a'arreg
laleya usw. (-22: D.27); 1) (131aa) za-ba l dla 50: bag 1 (nesufyy tatabba new. ( = 22: D,28);
m) (131ba) za-Hawaryal: esma 1 we\etu manfas qeddus usw. (=22: D.3.1 za-(hibv?an H.);
n) (132aa) Zemmare em-YoJiamies eska Yofyannes ba-kuUu mavxi'el: wa-tafannawa Yo.
kama yesbek usw. (==22:D.l); p) (133aa) [za-Seyon] za-Zakdryas nabiy: kahemti(kay
yelabbesu sedqa usw, ( =22: D.37); p) (134ab) za-Dabra Tabor: wa-ama sadus naS'omu
Iyasus usw. (=22: D,34); q) (135aa) za-Marydm: esma kiyaki harya ia-ta'kahu usw. (vgl.
Gr. Ill, 181: 137b); r) (135 ab) ya'abbi kebrdla-M. usw. (=22: D.42).
H. Varia: a) (94bb) Zaubertext: sema tebab afa baljJdmdn kaSatat wa-lesdna fezdnat ar-
te' at.yamdna gaboka esdt zagdma gaboka esdt esma hebestu-ni mabh t a§edqwe\etuvM-sev)d ( u-ni
setw'a madhanit we*etu tur (3-mal) za- l asa(1) wdhida kama may yetmozafyi^) qdla Egzi.westa
lebbagabrekaegaleuaw.; b) (122a) TTa«emd.'^wdtnatoo«m^aewmtt«j^toypr^««5<a>Ma4a
ama 'elala Sahl (Hs. Sdhal) re'ya/Iyob za'enbala lebbu ba-kaitiv, dawayallUa-ssa anbe 1
esma konanni sisdya / ebeld la-zd'r walatta emmeya / wa-ye 1 eli tebelanni ehuya; o) (127b)
Mawaddes za-Mehrekd SeUase O u anS: Marydm dengel 'azada te'inna zq-emenneki
yetqadddh ma'aza nesufydn albas (wa-negdata sehin Segdki za-haba %addisan fctddislmessdle
albeki kama fatara em-a'sdddta danagel hams/emma baba-lebbena net^aSSaSl8aqatue ( a ma'dr
feqreki esma yewaddeq ba-karS/uM-anti ta'abbeyi ba-mxfazdki mogasjem-Oala^dd Abegya
( = Abigail) wa-emenna Melkol ( = Michal) Qarmelosjakko-nu karieki sevniia serndy Krestosj
wa-fyezur kuHantdhu la-sege qedmennd manfas qeddus. Dunkler, sonst nicht bekannter
Marienhymnus in 8 Versen.
Das Alter dieser sehr korrekten Handschrift laOt sich ziemlich genau bestimmen; die
im Jaredgebet Bl. 73 ff . vorkommenden Namen des Metropoliten Sinoda und der Konige
Johannes und — auf Basur — Ijasu erweisen, daB unser Kodex in den Jahren 1672-1682
geschrieben wurde (vgl. oben Nr 17). .flfeVaZ-Handsohriften sind ziemlich selten; Conti
Rossini, Note 68/626, kennt 8 Exemplare, von welohen aber eines (Br. Mus. Add. 16229)
unsicher ist. Dazu kommen drei junge Vatikan-Hss. (90, 131, 140), ein Exemplar in Lenin-
grad (Turaev III, 21), eines in Paris (Eih. 370), eines in Wien (Rhodokanakis XVIII)
und nooh eines hier in Uppsala (Nr 23). Der Herausgeber B. Velat benutzte fur seine Editio
princeps auBer den Londoner, Pariser und Vatikaner Handschriften zwei junge aus Addis
Abeba stammende Exemplare, im ganzen 11 Kodizes, wovon nur die vier Londoner Ex.
aus dem 18. Jahrhundert stammen, die iibrigen aber jung sind (19.-20. Jahrhundert;
siehe Velat, Me'eraf I, VII-XI, wo S. XI statt „date du X e siecle" natiirlich „du XX e s."
zu lesen ist). Die hier behandelte Handschrift ist also die alteste bekannte, und es ist schade,
daB Velat sie nicht benutzen konnte. In der lithographierten Sammlung kirchlioher Hym-
nen (Ammestu sawdtewa zemawot), die in Addis Abeba gedruckt wurde (etwa 1968), steht
Me'raf an zweiter Stelle, S. 103-246 (junger Text in Faksimile).
Pergament, 15 x 13 cm ,(1£) 127 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 17 und (von 123 an) 26
Zeilen. Bl. 1-123 sehr kleine, prazise Hand; 124-127aa etwas groBere Sohrift von guter
57
Qualitat. Zwischen den Zeilen winzige GesangnoEen. Alter: 1672-1682 (vgl. oben). Hok-
deckelband in ledernem Futteral. Anhang (128-135), an den hinteren Deckel geheftet:
11x8 cm, 8 Blatt. 2 Kolumnen, 10-14 Zeilen. MittelgroBe Schrift mit Gesangnoten
Kat.ZettersteenV. [O Etiop. 6]
22. KIRCHLIOHE HYMNEN: ART AM, MAWAg&T, ZEMMARE
A. (l-42a, 46b-50ba) Aryam-Hymnen und Antiphonen (Mawah't) fiir kirchliche Feste,
c:-2- *w*imal vorkommend. Zur Bedeuttmg von aryam siehe Velat, Me'eraf, passim
(bes. 232, 236-9 „antiennes, modeles m&odiques" aueh „chants d'ecole"); ders., §oma
Deggua, II, S. XVIII ..denomination d'origine incertaine"; Gr6baut, Catalogue III, 95,
254 ..Mode de plain-chant 'a haute m61odie 5 ... attribue a Yared"; Vat. 131: VII ..Tropa-
ria"; iiber die MawaUH siehe Velat, Le MawaSe'et et les livres de chant liturgique
ethiopien, 60 f. u. GnSbaut, Cat. Ill, 31-49, 260 f. ( = Gr.). Inhalt:
1. (la=47a) Aryam za-KahmaKfl samdy}: hallgluyd la-Ab usw. haba lataklu 6 mantold't
za-rwMa esat usw.; (lba) Maw&itH za-K.: Ps. 122 (Anfang; weitere Psalmen nicht
notiert) u. soba yenaqqeh kahen takaita berkan la-'alam usw. ( = Gr. 36: 20);
2. (5bb) A(ryam) za-Diyaqonai (sonst za-Estifanos); (6a/b) Ma{vxihH) za-D., beide: EsfU
fanos sallaya anqa'diivo samdyausw. (=Gr. 32:4);
3. (lOaa) A. za-Mahaymenan: la-Abreham harayo arkeya yebelo usw. (fehlt Gr.);
4. (lObb) M. za-Falldsyan: nasseranni v>a-seme ( anni egzVo amlakiya abrehon la-a'yenteya
uew. (Gr. 34: 11 auders);
5. (15aa) A. za-Danagd: danagel afqardka iva-talawa dehreka usw.; (16bb) M. za-D.: bashu
mala'ekt wa-bomu mazammeran usw. ( = Gr. 47: 63) =48ba;
6. (18ab) M. za-Yohannes (Matmeq}: 'abiya nabiya Yohannes-hd as'alna ydstamher
ba'enti y ana usw. (zitiert Dillm. Lex. 376; Gr. 31: 1);
7. (19ab) M . za-Masqal: ayte hallawu ella yebelu: seqelewwo usw. ( = Gr. 33: 6);
8. (20ab) M . za-Sddeqdn: ba-kenafa nafds yesarrer wa-ba-le'eknna ya'arreg usw. (=Gr
33:8)=47bb;
9. (21ab) M. za-Samfrm: tamakkaru samaH harm tuarq ba-esat usw. =48ab ( = Gr. 33: 9);
10. (21bb) M . za-Gabra Krestos (Christodulos): bezu c wa-qeddus O. K. za-ba-medr mangeSta
astafyaqara usw. ( = Gr. 34: 20);
11. (22bb) M. za-4 Ensesa: gemmdnya'awwedevmo Surdfel yehellelewwo usw. (Gr. 36: 16, 16
anders);
12. (23ba) <if.> za-Mika'el: yesaggedu lattu malae.Ua Egzi. usw. ( = Gr. 36/6: 17);
13. (24ba) M. za-Gabre'el: warada maVak em-samaydt za-semu G. usw. (=Gr. 38: 26);
14. (25ba) M. za-Ledat: Krestos neguSa 'dlarn za-yesebbehewwo maWekt usw. (Gr. 38: 27 an-
ders);
15. (26bb) M. za-Matfl, 1 ( =Libanos): la-Maid' harayo manfaqa lelit favnoe'o tva-yebelo:
Libanoa (3-mal) na'd zd> usw. (=Vat. 158: 22; Gr. 39 anders);
58
16. (27ba) M . za-Epifdnyd: re'yuka mayat egzi'o re'yuka mayat wa-jarhu ba-eda- Mvse, vsa-
Aron (vgl. Pa. 77 u. Gr. 40: 33-36);
17. (28aa) M. za-egze r tena Mdryam: yeweddesewwd maWekt la-M. usw. ( =6r. 47: 66, Biehe
oben Nr 14: D.3, unten 73: F);
18. (29ba) M. za-HoSd'nd (Palmsonntag): lyarusaUm c arga taseHno diba 'ewalmv?. ( = Gr.
41:40);
19. (30aa) <Jf .> ba-mdffMewa Fasika (Ostervigilie): aiayuni ( ^awyuni) ehHta heyamia
8a; uyt usw. ( =Gr. 42: 41);
20. (32ba) (M .") za^Sanbat: tafaMeTyu, ba- Egzi. za-rad > anna iww.;
21. (32bb) (M. za-Oiyorgis): zentu-ssa be'esi mafqare nagd uaw. (=Gr. 44: 62);
22. (33ba) (M .> za- 'Ergot; Ps. 18, samdydt yenaggerd usw. ( =*Gr. 45: 55);
23. (33bb) M. za-Ba'dla 50 (Pfingsten): ia-Krestos madhanina neganni usw. (Gr. 45:57
anders);
24. (34aa) <3f .) %a-Hawarydt: Ijmt&ryat zhmwuna ba?entVaka uxingela usw. (Gr. 46: 61
anders);
25. (34bb) <Jf.> za-Dabra Tabor: dabr za*ya c aimedeivvjomala y ekt usw. ( =Gr. 47: 65);
26. (37aa) <Jlf,> za-Qandza-Qalild: tamakkara emhaba za-yetmekkarusw. ( — Gr. 41: 37);
27. (37ba) Me'rdf za-mnwdhH: nesebbefyo la Egzi. sebbufiza-tasabbejfa uaw.;
28. (39aa) M. za-(Heiisata) beta krestiydn: bafya emmena qeddest beta krestiydn mesgadorrm
la-mahaymendn uaw. ( = Gr. 32: 5);
29. (41ab) (M-) za-Qirqos (Cirycus): liAzan ne'us Q. qeddus naq"- za-em- ( azaqt 7iesuh uaw.
(=Gr. 46:62); '
30. (42a) M. za-Mdrydm: serh neselkl mciljdara maWekt usw. (fehlt Gr.)
B. (42b-46a) Mazmur za-sandbet ba-2: yeSarreq kokab em-Yd'qob wa-yd'atlet hali'ata
em-Esra'el wa-ana-hi bakureya eresseyo ubw. (vgl. Num. 24: 17); (43aa) ( ezl: menta enagger
wa-menta ezennu ba'enta zentu meStir esma hadara le c ul westa Dabra Qusq u dm mesh, Mdryam
dengel. esma yebe Tewoflos liqa pdppdsal: soba bo* ku westa zentu bet a ( rafat Ttafseya em-zdmd za-
rakabanni ba-fenot usw.; (44ab) tebab Imzanattaka / kama teb lebbunnd rassayatlaka j makana
a'mero tdgebberakka / la-meliero vxingela malakot sabakka / sem'a sedq konka / wa-ba* enta-ze
Abuqalamsis tasamayka (gemeint ist also Johannes der Evangelist). Eine besondere Hym-
nensammlung mit dem Nainen Mazmur war friiher nicht bekannt; nun ateht aber in der
fruher zitierten Sammlimg von Hymnen Ammestu sawdtewa zemdwot, S. 375-398, era
MasTfafa Mazmur za-semu MasJiMa Tebab za-aslagabe ''ewwo liqatoent em-Yohannes eska
YoT^nnesha-sanabet za-yetbahal, das S. 385a unter mazmur za-Ledat die erste Hymne dieses
Abschnitts bietet; die weiteren Hymnen kann ioh nicht nachweisen. Ein Mazmur za-
Sanabet bzw. Mashela Tebab muB also schon im 18. Jahrhundert dagewesen sein. Ob es
mit MeWdfza-Sanabet (oben Nr 21: A.4) verwandt ist?
C. (60bb-52, 54a) Addararras em- l dmat eska 'dmat za-ia ( dldt: kurzgefaBte liturgische
Anweisungen fiir die jahrlichen Feste, teilweise in amharischer Sprache. Zum Terminus
addararras, etwa ,,Studiumv-Komposition", siehe Guidi, Vocabolario 655 „studiare per
intero", Baeteman, Dictionnaire 889 addardrrasa ,,2) 4tudia en enticr, 3) ecrivit, composa"
59
Anf ang: wdzemd za,-Sebkat mazmuruge'z naw usw. Kolophon: tafa§§ama wdzemd Addardrras;
es folgt unmittelbar (62ab) Addqrdrraa za-Mawaddes (s. Nr 21: A.4).
D. (64b-65ba) Zemmdre ..Hymnarium'' fur das Kirohenjahr. (em-Yo$annes eska To),
in kurzer Fassung (ausfiihrliohe Besohreibung in Gr<§baut, Catalogue III, 111-182, 209-228
— Gr.). Nach Velat, Me'eraf II, 9, 1st Zemmdre ein „reoueil de Psalmodies en rhonneurde
l'Eucharistie"; der Verfasser hat seine in Aussicht gestellte Edition (ib. S. 10-11) leider
nicht verwirkliphen kdnnen. Inhalt:
1. (Zemmdre za-Yo}fannes:') mjrdckfarmawa Yo. harm yesbek usw. (=Gr, 111: la);
2. (64bb) za-Masqal: la-ze Jiebest mesafya ba\dl wa-la-ze, sewd\ dama nabalbdl So'etotvo Es-
ra 'el bamaVelia qeddusmasqal usw, (fehltGr.);
3. (66aa) za-Sege(_ydt}; tdtuaSSe' mar%t la-mar l awihd usw. (=Gr. 120: 18,o);
4. (65ab) za-Qiis(q u dm>: dabrregu' wa-dabr telul usw. (==Gr. 182: 139a);
5. (65ba) za-Qiyo<rgis): ga§u beruh em-zafydy usw. ( = Gr. 173: 111);
6. (65bb) za-4 r.ise(sW): wa-axzaza darnam,baWluwq-(^rl^^ samay usw. (Gr. 124,
174 anders);
7. (65bb) za-qeddus Mi(kd'M}:hebesta em-mmdy toahcibomu usw r (^Gr. 164: 91a);
8. (56aa) za-Seyqn: maVqimnjas qeddusWla Zakaryas usw. ( =Gr. 165: 95);
9. (56ab) za-KdhertMasa^mdyy: ydqaddem arleyo la-kdhenat usw. ( = oben 21 : G, c; fehlt Gr.);
10. (56ba) za-8ebka(t"): em-Serwa'Mey < tewa??^ batr • wa-ya'qrreg mge em-gtimdv, usw. (fehlt
Gr.);
11. {5Qb&).za-qe<ddus) Gabre'elrzenawd 0. la-Mdryam usw. (fehlt Gr.);
12. (56bb) za-8ebka(t}: sammd'i la-abuhu wa-ta'azzazi la-wallddihu usw. (=Gr. 129: 37c);
13. (57aa) za-Ledat: ba-fqqdda abuhu warada vxM usw. ( ^Gr. 131: 39);
14. (57ab) 2c-g. Esti(fdnos): maVa rnanfqs qeddusld'la E$t. uaw. (fehlt Gr.);
16. (57ab) zq-J'em^qat): re'yeivwo nolot q'k u qtewvo mald'ekt uaw, ( = Gr. 133: 47);
16. (57ba) za-Qdindm-Oalild'y: ne'uter'ayu z^arncmkerausw. (=Gr. ib.4S))
17. (57bb) zarAstqrCeyo): ertia ye'eti Mdrydm emma amldk usw. (=Gr. 135: 65);
18. (58ab) za-Ki(ddna mefyrat} (Gr. 221): nahu tagehdq le'elennahd la-walatta Harmd /
hebesta %eywai ta?awra ba-mdhzand usw. ( =Ammestu sawatewa zemdwo6 466b, fehlt Gr.);
19. (58ba) za^HoSdCndy: tywru balewwo la-'egale: yebelaka liq ayte-a $erfyu (Mk. 14: 14)
usw. ( = Gr. 140: 61u);
20. (58bb) za-Fdsi<Jca): enza moteyq tenaggeru usw. ( =Gr. 141; 62a);
21. (69aa) zq-Md 1 (sic): DdmUni yebe: ianUe \ egzfq usw. (=rGr. 141: 62b za-sanuy);
22. (59ab) zq-Scdus: yebe Iyasus qdlazQ-i-yehessumw. ( =?=Gr. ib. 62d za-rabu 1 );
23. (ib.) za-Babu ( : badiba'eza masqal sarha wald haba abuhu usw. (*=Gr. 142: e za-hamus);
24. (59bb) za-Hamu(s) wa-za-'Arb: tesagged laka makkdn enta faryat ba-^eza masqahka
usw. ( = Gr. 142:f);
25. (60aa) za-Agbesta (sic, lies Anabestal) gebb: tasaqla iva-framma wa-mota ba-maivd'ela
Pildto8Maw.( = GT.l42:hza-Fdsikd);
26. (60ab) za-Watr: ma-tagalazu Ayhud babayndtihomv enza yebelu usw. (Joh. £: 52-3
= Gr. 146: ah);
60
]
27. (60ba) za-' Ergot: a'arreg laleya haba dabra karbe wa-wtsta awgera sehin usw (=Gr
148: ar);
28. (ib.) m-Paraq(lito8>: bag* nesufr tatabfya bakamayebe Isayeyas usw. (=Gr. 150: 63a);
29. (60bb) ^4<&to> <fen<,n^ Egzif usw. {=vi»-
mestu s.z. 482b, Gr. anders);
30. (61aa) za-Kerq,m<f>: samay-ni yehub zenamaim-yakarrem usw, ( ==Gr. 158f);
31. (62aa) m-Qubu'an QmoaryaT>: esrm 1 wJttu rmnfas qeddus za-mradala ( la kuUomu
batvaryat usw, (Gr. 156: 78 anders =Ammestu s.z.); ; ■ ': -^
32/(ih,)m-Qir(qosym^^^ j^ a Egz%.ba\erM
emmu usw. (^Ammestu s.z. 484b, Gr. 135, 162f. anders);
33. {6&b)za-Abba$c^<n$X we'etu usw. ( -Gr. 163: 70a);
? 4 v (62bb) zarPabXray Ta<bwy.jm-ama sadus nat'omulyasus la-Petros usw. (=Gr 165f •
.77); ,:.;..,. ;;. ' ■;; : "; ; -; ;;'■;■; ■■:;;"
35. (63aa) za-Masqal: ne^m-ssa nessamad salota uxt-maVekta qalu usw. = Ammestu s.z.
463b; Gr. anders); von hier an andere Hand;
36. (63ab) za-Sadeqan: anlemu-ssa harm, ebna faywat taJianasu beto la-manfas qeddus
usw. (*-l. Petiv^: 5, fehlt Gr. 164, 173);
37. (63ba) za-Zakaryas walda Sarakyu: Mhendtika yelabbesu sedqa usw. (=Gr. 127: 29a);
38. (64aa) za-q.Gabre'el (vgl. oben 11): wa-tafannawa G. maVak usw. ( =Gr. 130: 38b); '
39. (64ab) ge'z za-salota fcimus: arm ye'ehezeurwo ba-ye'eti MU vaS'a hebesta usw (=Gr
140: w); .-...;-.. ;; .. .......-,■...■ "'..',.'.. .,/;,: V .;, '
40. (65bb) za-Qadam(ity ( ezl: wa-aqdamka saggewo manfa$ qeddus usw. (=Gr. 141: z);
4*. (65aa) m-^e'^ fariza uxi*mMr y a Dawit ta,ioa.
lida/ia'abbi mfseyaU-Egzi.medengelsayedd (ar.sayyida) usw. ( *=Gr. 148aq);
42. (65ab) za-Bgz, Mwyqm: ya'abbi kebra la-MdryamU'ul Samra za-te<yent dabtard usw
(=^Gr. 172: 109a);
43. (65ba) Z. (za-Maryamy: sa'alilanaM. emmena haUeluya usw. (=Gr. 172: 109b).
^emm^Handschriften sind sehr selten; zu den vier Conti Rossini, Note 77/635, be-
kannten Kopien.welohe aUe eine kjirzere Rezension bieten, kommen zwei vollstandigere
Saininiungen hinzu; Dillm. Berl, 41 (3) und die von Grebaut beschriebene ^th. 372, beide
wohl aus dern 18, Jahrhundert wie die hier behandelte, sowie Turaev IV, 9. u. Rhodo-
kanakis XVIII: 6 (16. Jh.?), im Ganzen acht Hss. In der Iithographierten Hymnensamm-
lung Ammestu sawatewa zemawo6 (s. oben) umfaBt das Zemmdre, mit den Absohnitten
AWaW za-Ypbwnes und MeHk za-Yofannes schlieBend, die Seiten 402-527. Guidi,
Storja 68, datiert ,,Zemniare ? Egzi^ena Iyasus" (sic) spatestens ins 15. Jahrhundert, was
mir recht fruh vorkommt.
E. (65ba-66a) Das Glaubensbekenntnis (Symbolum Nicaenum, nicht ApostoUcum,
w^e ZetterstSen naeint): ■nrfammen ba-1 amlak ahdze kuUu gabbare mrmyat wa-medrza-
yastareH wa-za-i-yastareH usw.
F. (66bb-67 u. III-II kopfstehend, riickwarts von spaterei, ungeubter Eand geschrfe.
ben) Zaubertext, sog. Negranni semaka: Maria bittet Jesus, ihr seinen geheimen Namen zu
61
sagen. Anfang: ba-sema ... Salot za-tase' lotto Mary am la-egzi'ena wa-tebelo: negranni se-
maka. wa-yebeld: efo-nu enaggerakki semeya za-'ezvb wa-gerum sami'otu (Hs. se-, Gr6baut,
Vat. 37: sammeyotu) la-semeya usw. (vgl. GR, Note 69/627; id., Notice 201; Grebaut &
Tisserant I, 170; Guidi, Storia 54 „Negarana s."l).
G. (lb, kopfstehend) Letzte Seite eines mariologischen TexteB mit drei Hymnen:
1. Maryam-tssa rakabhi mogasa bahaba Egzi. wa-ana-hi etfeSSafr ba'entVaki ubw.;
2. neH regbeya wa-ne'i kinndyteya nebdbeki adddm kama jehso qayeh kandferihd ubw. (vgl.
Cant. 4: 3, 6: 6 u. Grohmann 68, 166);
3. batra Aron enta Sarazat wa-b&tti yegabbe.ru ta'amera bawesta ahzab estna ar'ayd masqal
ye'eti (= Grohmann 191, aus Degg u d).
Pergament, 14 x 12£ cm, III, 67 Blatt. Schrift in 2 Koiumnen, 13-17 Zeilen, 1-41 von
derselben mittelgroBen, deutlichen Hand, dann mehrere Hande. 18. Jahrbundert, Holz-
deckel ohne Lederbekleidung, in Futteral. Kat. Zettersteen VI. [O Etiop. 6]
23. KIRCHLICHE HYMNEN: ZEMMARE, MAZMVR, ME'RAF, MAWASE'T
A. (2b) Hymnenfragment im Tone ge ( z, ohne Titel, der Sammlung Zemmare zugehorig
(a. unten): a) za-Qeddest (sanbaty: ba-qaddmi gabra Egzi. samdya wa-medra wa-kullo fassimo
a'rafa ba-sanbat usw. ( = Gr. Ill, 123: i); b) za-Aragdwi: qarna sarfya awwadi basha we' eta
amira usw. (Gr. 117: 13 anders); c) za-Sanbat wazema: amlaka amdlekt wa-egzi'a agd'ezt
estna we'etu egzi' a la-sanbat usw. ( = Gr. 112: h zemmare za-Yohannes za-sanbat).
B. (3-5) Zemmare, „von Johannes bis Johannes" (vgl. Nr 22: D), im AuBwahl:
1. (za-yYofyinnes: Iwra lyasus em-Oalild haba Yofr. kama ydtmeqqo ba-falaga Yorddnos
usw. ( = Gr. 112: c); 2. (3ba) za-M asqal = 22: D.2; 3. (3bb) (za-Estifdnosy =22: D.14; 4.
(4aa) za-Qusq v dm =22: D.4; 5. (4ab) za-Mald'ekt: wa-azzaza damand usw. =22: D.6 (za-4
Ensesd); 6. (4ab) (za-Kdhendta samayy ( ezl: yaqaddem ar'eyo usw. =22: D.9; 7. (4ba) za-
Sarrwflat: gasu beruh em-zahdy usw. =22: D.6 (za-Giyorgis); 8. (ft.) sewd ( za-Qeddest: sewd'a
fyeywat wahabomu usw.; 9. (5aa) za-Gabre'el wazema: tafannawa G. maVak usw. =22: D.38;
10. (5ab) 'ezl za-Berhdn: mesleka qaddmi ba- c elata hayl berhanomu la-qeddusdn usw.; 11.
(5ba) (za-Noldwi:y sewd 1 noldwihomu la-Esrd'el za-yenabber diba Kirubel anSe* haylaka
usw. ( = Gr. 131: f); 12. (ib.) za-Leddt 'ezl: ba-faqdda abuhu usw. =22: D.13; 13. (ft.) za-
Egze'lena Mdryam: enta ye'eti M. usw. =22: D.17; 14. (5bb) (za-Temqaty za-nagh: re'yewwo
noZo* usw. =22: D.15.
C. (7-47) Mazmur „Gesange" ( = Degg u ai.) fur das Kirchenjahr: Wazema- Hymnen (wazema
„Vigilien", , .premieres vepres" Gr. 184, 257, vgl. Velat, Me'eraf II, 297) fur diefolgenden
Feste:
1. (za-Yohannes:y bezu? anta Yoli. usw. (=Nr 24: A.l; Dillm. Chrest. 150);
2. (9aa) Wazema za- Masqal: ama madqeha Iyarusdlem keramt we'etu ansoaawa lyasus
usw. (=24: A.8);
3. (lObb) W. za-Sp.geydt: za-ni yezarre' \wa-za-ni yezarre 1 (Dittogr.)] enza yesseffo kiydka
usw. (=24:A.16);
62
4. (12ab) W. za-Aragawi: ddhen-nu ze-ssa-ku aragawi usw. ( =24: A.21);
5. (12bb) W.za-Es^dnos kebur: sehuf westa mangel Wannanewwo (Hs. ko-) harm gabr
sahabewwo ba-ahbdl usw.; es folgen 4 Hymnen an Abba Yofcanni;
6. (14aa) W. za-Qusq u am: egzeHeya ebelakki wa-emmu la-egzi'eyamw.;
7. (14bb) W. za-4 Ensesd: em-teguhan maWekt eUa i-yenawmmu yessa'alu ba>enti>am usw
(=24:A.27);
...0. (16ba) heyanta W. za-MiWel: marhomu ma'dlta ba-damana wa-kuUo lilita ba-berhdna
esdt usw.;
9. (17ab) W. za-Seyon: i-hadag(g)d la-medr emqedma 'alum wa-eska Ui-'dlam za'enbala
kdhenat wa-nabiydt. Zakdryds kdhen nabiy wa-samaH usw.;
10. (18ab) W. za-Kdhendta samay: za-yeweUetqla-samay wa-yeheddesd la-medr usw.
11. (19ba) W. za-Sadeqdn: eUa-ssa taqanyu Ja-U^ba-hywatomu asseyomu (-««.) heyanta
za-ba-medr za-ba-samdydt usw.;
12. (20ba) W. za-Sama'tdt: ba-gadlomu samdH wa-ba-tSgeMorw yebsehanna watra 9 ahtcmu
usw.;
13. (22ba) heyanta W. za-Sebkat: nd'akkiUo la-ab la-1 Egzi. ab za-WU kullu wa-ba-waldu
usw. (=24:B.8);
14. (23ba) W. za-Berhan: iasabka madhen kebra qeddusdn usw. ( = 24: B.12);
15. (24ab) W. za-Oabre'el: absardO. U-Mdrydm wa-yebeld: tewaUedi walda usw.;
16. (25ab) heyanta W. za-Noldwi: nolawina nolawina za-rmj a habena usw. (=24: B.14);
17. (26aa) W. za-Oennd: tasabka ba-orit wa-mas'a westa 'alam usw. ( =24: B.16);
18. (27aa) W. za-Ledat: em-rehuq beher amse'u lottu am(m)ehd usw. ( =24: B.17);
19. (28bb) W. za-femqat: hadddfe nafs la-sddeqan wa-tasfd qebuzdn usw. ( =24: B.26);
20. (29ba) W. za-Qdnd za-Galild: enza sewur emennena ye'eze-ssa keSuta kona usw ( = 24-
B.27); • \ •
21. (30ab) W. za-AstarCeyyo: re'ya Muse MdrydmM <eza pdtos enza i.ydw<ayd esdta
malakot usw. ( = 24: B.31 , vgl. Grohmann 188);
22. (31aa) W. za-Sem'on: Sem'on tawakfo westa hesnu la-hezdn usw.;
23. (31ba) W. za-Ho&d<nd: la- < em(m)ert <elaKay ba'alena nejehu qarna ba-Seyon usw.;
24. (33ba) Hezbata egr: hawdrydtihu kababa egra ardd'ihu hazaba usw.;'es folgen (34-36)
Passionstexfce, mazmur- und zewmare- Abschnitte;
25. (36ba) Neue Abteilung: saJdm iebelo be'esit maballat la-bezu* wa-U-qeddus Qiyorgis usw •
26. (37a) Neue Abteilung: (za-TenSd'e) yom feMehd kona ba-sanbata krestiydn usw.;
27. (38bb) W. za-Sanbat: zdtti ( elat ( abbdy fdsikdhu wa-yom tenSd'Shu usw. (vgl. 24: C.2);
28. (39bb) W. za-Giyorgis: zentu-ssa be'esi mastagddel kokaba kebr usw.;
29. (40ba) W. za-Ledatd <la-Mdrydm): qomeki (Hs. qemka!) re'yateki wa-MadeU lama
armdsqos usw. (=24: C.17);
30. (41aa) W. za-' Ergot: arhawu hohta immanent wa-yebd ( negu&a sebhat usw.;
31. (42ab) W. za-Paraqlitos: yebelomu Iyasus la-ardaHhu: a'arreg usw. ( = 24: C.21)-
32. (42bb) W. za-Qedddse beta: ze-ni kona ba-faqada Egzi ... wa-anti-ni tdbot emhabena
masd ki usw.;
63
33. (43aa) W. za-Pfyros: P. toa-Pawlos waradu wa-bd'u kagara Fihpos usw.;
34. (43ba) W. za-(J)abray Tabor: wa-anutsadusnaS'omuIyasusuBvr. (=22: D.34, 24: 0.33);
35. (44ba) W. za,*Fd(jscC)ta: regbeya yebeld em-kuUu afqard bdhaki M&ryam haddaseyv^i)
tfwa usw. (vgl. 24: C. 34);
36. (46ab) W. za-Sanbat: serh neseht ag'azit samayd mdhbara mala'ekt usw. (=22: A.30,
24: C.37);
37. (46bb) W. za-abuna Takla Haymanot: anta a$nd c komu la-adbar usw. (=24:0.38);
es folgen Hymnen weger> Mnbat und keramt (47ab) und am SchluB des Abschnitts, in
kleinerer Schrift, Hymne an Maria und die Jungfrauen Pistis, Elpis (Aldpis) und Agape
(Agapis): saldmdwit salam laki salama zVaki yahaUu wzsta mdhbaromu usw. (fehlt in Ohaine,
Repertoire; vgl. Budge, Book of the Saints, 1180).
D. (48-49) Hallelujah-Tafel (anqasa halletd) fur das Kirchenjahr, in 15 Abteilungen (an-
qas) nach Ton und Anzahl der Hallelujah (vgl. unten Nr 25: A u. Velat, Soma Deggua I,
255-261).
E. (50-r60) Me-rdf „Hymnarium" (siehe oben 21: A), von derselben guten Hand, und
zwar:
1. (50a) Me'raf za^Yohannes vxt-Qermd, (60ba) Me 1 raj za-watr, beide mit dem Trishagion
anfangend; Fortsetzung = Velat, Me'erai I, 122 ff. (s. 21: A.l);
2. (51bb) M esmdk {statt Mesbak, s. 21: A.2) von Johannes bis Johannes, fur die Sonntage
za-Masqal, zaSege, za-4 Ense(sa), za-MaWekt, za-Kdhendt, za-Sebkat, za-Berhdn, za-
Noldwi, za-Ledat, za-Temqat, za-Qabbald, za-Qeddest, za-MekH(raby, za-Masagu^'y , za-
Niqodimos, za-Hosa l nd, za-TenSd'e, za-Samd'tdt, za-Marydm, za- 1 Ergot, za-Paraqli($osy,
za-Sadeqan, za-Hawdrydt, za-Tdbor, za-Mdrydm, za-Hannd, za-Mamheran, za-Fere; (53b)
Gebet: ba'enta Marydm waUdditeka wa-ba'enta Yohannes Matmeqeka wa-ba y enta kullotnu
qeddusdnika rede 1 anna usw., es folgen ein Melldn an Maria mit 7-mal wiederholtem salam
laki, (53bb) ein Gebet: habanna saldmaka mamhera tehtennd Krestos usw. und (54a/ba) drei-
maliges yetbdrak Egzi . amldka abawina usw. ( = Canticum X);
3. (54bb) Sebhat za-nagh: Mastabqu 1 ..supplication" (Velat, Me'eraf II, 441), Ps. 62, Can-
tica X, XIII, XV, Ps. 148-150;
4. (58ab) Mit dem unklaren Terminus „Manfas" bezeichnete Hymnen: a) ze-ke we'etu
za-tabeMa ba-Isdyeyds nabiy: ana qaddmdwi usw.; b) wa-tamayta Iyasus em-Galild usw.;
c) na'ammen ba-ab wa-na'ammen ba-vxtld usw.; d) naS'a Abrehdm a'zvqa baqalt usw. ( =
unten F. 21); es folgen Hymnen im Tone < ezl und ge l z fur verschiedene Sonntage (HoSd'nd,
Fdsikd,Qu$rcUd,'Ergat, Ba'ala 60, Mikd'el, Hawdryat, Qirqos, Dandgel, Tabor, Abrehdm,
Keramt) darunter auch zwei Zemwdre-Hymnen. Der Text bricht mit Bl. 60 ab.
F. (61-70) MawdSe't „Antiphonarium" fur das Kirchenjahr (vgl. oben Nr 22: A). Inhalt:
1. (za-Yoliannes:) Ps. 15 u. 'abiya nabiya usw. (=22:A.6); 2. za-Qi<yorgis): zenlu-ssa
be? est usw. (=22:A.21); 3. (61ba) za-Mutdn: Ps. 13 und nasseranni wa-seme'anni usw.
(=22:A.4 za-Falldsyan); 4. (62bb) za-Dandgel: Ps. 68 u. bashu mala'ekt usw. (=22:
A.5); 6. (63bb) za-Masq^l: Ps. 12 u. ayte hallawu ella yebelu seqelewwo usw. ('=22: A.7);
6. (64ab) (za-Esfifdnos.-y Ps. 31 u. Estifdnos falfala md'tant za-yewazze' em-afufm ( etdna
64
qed(de)sennd usw. ( = Gr. 34-6: 13); 7. (64bb) za-4 Ensesd: Ps. 8 u. a'bayomu la-emuntu A
ensesd keburdn wa-ana-hi dnakker usw. ( = Gr. 36: 16 'ebayomu ...!); 8. (ib.) (m-MiM el:}
Ps. 6 u. Mika'el vm-Oabre'el sd'cUu batentVana usw. (Gr. 36-6 anders); 9. (66aa) <za-
Kahendta samay:} Ps. 121 u. kdhendteya yebelomu Krestos usw. (Gr. 36: 20 anders);
10. (ib.) (za-Minds:} Ps. 17 u. zentu-ssa Minds sddeq we'etu za-mannana kebra za-ba-medr
usw. (Gr. 36: 19 anders); 11. (65ab) (za-Marqorewos:} Ps. 127/8 u. wa-qoma qeddus Marqo-
rewos wa-safha edawihu usw. (Gr. 37: 21 anders); 12. (za-Nagran:} Ps. 23 u. qeddusdn
samdH kal(le)}iu enza yebelu i-nekehedo la-Krestos usw. ( = Gr. 37:22); 13. (66a/b) (za-3
Daqiq:} Ps. 121 u. oda'auwddiwa-tanafhaqarnxisw. ( = Gr. 37: 24), ?;4. (66ba) (za-Qabre'el:}
Ps. 46 u. abSard Oabre'el la-Marydm aUjosiso ba- ( eznd usw. (Gr. 38, 41 anders); 16. (ib.)
(za-Ledai?:} Ps. 64/6 u. ne'u ter'ayu hezana hebu'a yesakkeb westa gol usw.; 16. (66aa)
(za-Esfifdnos:} Ps. 116/6 u. Estifanos diydqonay za-delew ba-td'kd samay usw. (vgl. oben 6);
17. (ib.) (za-Matd 1 :} Ps. 17/8 u. la-Matd (sic) harayo manfaqa lelitsavnve^o usw. ( = 22: A.16);
18. (66ab) (za-Elsdbet?:) Ps. 32/3 u. makkdn tabakurat Yohannes-ha dengela ba-falaga
Yorddnos usw.; 19. (ib.) (za-Yohannes?:} Ps. 116/6 u. egzVu marha Yorddnos absel,ia wa-
ba-heya Yohannes fessuma tafaUelta; 20. (66a/b) (za-Hosa^nd:) Ps. 121/2 u. IyarusdUm
c arga laseHno usw. (=22: A. 18); 21. (66ba) (za-Abrehdm:} Ps. 125/6 u. naS'a Abrehdm
a l §uqa baqali usw. (=oben E.4); 22. (67a/b) (za-Abbd Oarimd:} Ps. 1 u. ba-mekra rasVan
i-frorka westa fenota hd(e'dn i-qomka A. 0. usw. ( = Gr. 46: 60); 23. (67bb) (za-Hawdrydt:}
bezu'an hawdrydt zendkemu madhanit usw.; 24. (ib.) (za-Qirqos:} Ps. 124/6 u. za-neguS
hetd sallaya latti waldd tazkdromu negbar la-Qirqos wa-la-Iyaluttd (Gr. 46-7); 26. (68aa)
(za-Dabra Tabor?:') Ps. 64/6 u. la-zentu dabr yeweddesewwo wahdyezt wa-lottu yefaffeliu
afldg usw. (unsicher); 26. (ib.) zweite Tabor- Hymne: Ps. 120/1 u. yom astar'aya ba-dabr
md'kala Muse wa-Elyds usw. (unsicher); 27. (ib.) za-Mdrydm: Ps. 9 u. yeweddesewwa
maWekt la-Marydm usw. ( = 22:A.17), weitere Marienhymnen bis 69b; 28. (69bb)
(za- Abrehdm:} Ps. 114/116 u. wasado Abrehdm la-Yeshaq waldu kama ye$u ( o la-Egzi.
usw. (vgl. Gr. 48:67-8); 29. (70aa) za- Yohannes: Ps. 124/6 u. re'sa 4 wangeldwydn
Yohannes kebur usw. ( =Gr. 48: 69); 30. (70ab) (za-Yol,iannes Matmeq:) Ps. 123/4 u. £llsdbef
konai 'abbdya wa-waladat nabiya usw.; 31. (ib.) Ps. 125/6 u. negixia sebhat Krestos amldka
mefyrat barek < awda c dmat usw.; 32. (70ba) (za-Sanbata krestiydn:} Ps. 4 u. sanbateya yebeld
Krestos la-tazkdra zCahu kallald usw. ( =Gr. 48: 70).
G. (71-84) Fortsetzung des ife c ra/-Textes, ohne Gesamttitel (=Velab, Me'erai I, 34-68
„Chants d'6cole, Chapitre I u. II") mit dem folgenden Inhalt (=oben 21: D, unten
60: A 97: B);
1. (71a) Mastagdbe* „Collecta" (vgl. oben Nr 21: D), ,,Ectenies" Gr.: „Gesangbreviarium"
fur die sechs Woohentage, aus gewahlten Psalmenversen bestehend (s. weiter Velat II,
219-231). Anfang: wa-labbu seraheya wa-asme'anni (sic st. wa-azme 'anni) gala se'lateya
(Ps. 6: 1-2) usw. SchluB: adhana hezbo ba-hayla masqalu esma berhdn Saraqa; Ausgabe:
Velat I, 34-46;
2. (74ab) ArbdH „quatrieme" (Velat, Soma Deggua II, S. XVII), die erste der drei „an-
tiennes, modeles melodiques", die von Velat, Me'eraf I, 47-68 Wausgegeben und II, 232-r
5- 732538 Ldfgren 65
266 naher behandelt und iibersetzt worden sind; die beiden iibrigen, Aryam und Salast,
folgen in umgekehrter Ordnung. Text: Velat, I, 47-61; Anfang: qdleya azme' egzVo haUe-
luya (2-mal) wa-hbbu serdheya (Ps. 6) uaw. SchluB: la-beta krestiyan le'ul hanazd ba-sedqu
haunoasa emenna zahdy yebarreh gam;
3. (76bb) Ohne Titel: (Salad) ..troisieme" (Velat). Auagabe: Velat, Me'eraf I, 60-68;
t)bersetzung II, 239-243. Anfang: seme'anni egzVo saloteya usw. SchluB abweichend:
nayya dabtara enta r€ya Ezra yehewwezeunva za-samay hand, dann Ps. 101/2: 1-3 und
xoaridomu em-dabr em-dabra Tabor ... ba-edmehu (vgl. Velat 68, 64);
4.(82-84) Aryam, etwa „Hochgesang" (zur Bedeutung siehe oben Nr 22: A) = Velat,
Me'eraf I, 62-69: 64 (ohne die drei letzten Abschnitte). Anfang: halle luya laAb usw.
qaddmi zemd: gebaru ba'ala ba-tefSeht eska aqrenfihu la-meSwa* zdtti fasika qaddmit hegg.
Yohannes-ni hallo yalammeq usw. SchluB (84ba): haUe luya la-Ab masqal mo'a h.l. la-Wald
mot lamo < a h.l. la- Man fas qeddus masqal abreha.
H. (85-107a?) Me'raf za-Mawaddes „Louange (du dimanche)" (vgl. oben Nr 21: A.4).
Ausgabe: Velat, Me'eraf I, 134-189, Ubersetzung II, 339-397. Unsere Handschrift weicht
vielfach von dem Text Velats ab. (103bb) Neuer Abschnitt von anderer Hand ohne be-
sonderen Titel: (Matuaddes-AbBchnitte} fiir die Fastenzeit: Sonntage za-Qabbald — za-
Niqodimos (unten Nr 25: Soma Degg u a ohne besondere Bezeichnung). Anfang: Mazmur
za-Qabbald. taqanayu la-Egzi. ba-ferhat uaw. ( = Velat, Soma Deggua 1, 4, II, 3 = PO XXXII,
4, 287). Neue Abschnitte: 104aa genayu la-Egzi. usw. (Velat, S.D. I, 87); 104ab bo'a/yasus
mekuraba Ayhud usw. (-Velat I, 142); 104ba amlaku-ssa la- Adam la-^eraft sanbata Sar'a
usw. (= Velat I, 201); 106aa enza yenabber egzVenawesla Dabra Zait usw.; 106ba mannu
we'etu gabr her usw.; 106bb hora habehu za-semu Niqodimos usw. (106aa) Wazema za-
AsUiMhero:mahdnm-a^oma i al\xsvf.(='^x24:-.'&.\.).
I. (107b-110a) Ohne Titel, gute Hand: Fragment einer Hymnensammlung mit abruptem
Anfang: yekaunven gabira Sannay ba-sanbat ahyewa nafs-nu wa-mima qatil . . . (Mk. 3: 4);
qaddmihd la-Seyon samdya Sarara usw. (vgl. S.D. I, 27); (107bb) Wazema: rede'anni wa-
adhenanni wa-iabezawanni usw. SchluB: du-saldm nesum ahaweya wa-ba-saldm ndfqer
bisana usw.
J. (111-?) (KeSytat za- Aryam „ReV<51ation des Aryam" (Velat), das Offizium fur graBe
Festtage (siehe oben Nr 21: A.9). Ausgabe von Velat: Me'eraf I, 190-221, Obersetzung II,
398-431. Anfang: yetfeSSah lesaneya (baysedqa zi'aka usw. =Nr 21; weitere Abschnitte:
a) (lllba) za-Aata(mheroy: tamayat egzVo usw. (=Velat I, 191), b) (112bb) za-Samd\taC):
lanSe' egzVo amldkiya usw. (=Velat I, 196), c) (113ab) za-Sadtqdn: esma anta tebareko la-
sadeq usw. (= Velat I, 197, lies am SchluB yedallu st. yebelul), d) (114aa) za-Mdryam:
(zammeru la-M.) zammeru la-Egzi. usw. ( = Velat I, 194), e) (114ba) za-MaWekt: heqqa
ahzazko (em-)>maW ektika usw. (Ps. 8: 6) (=Velat I, 198), f) (114bb) za-Haivaryat: tanSe'
egzVo amldkiya usw. (Ps. 7:7) (= Velat I, 195), g) (116ab) za-Nabiyat: we'etu amldkiya
esebbeho usw. (Cant. I) (= Velat I, 200 za-Mald'ekt), h) (116ab) za-Te^mqat?}: a'trnfa
samdy-ni iva-dsata bahr tva-za-ni yahaumier westa fenota bahr usw. (fehlt Velat), i) (117aa)
ohne Rubrik: em-meSrdqa zahdy usw. (= Velat I, 201 Mespak), j) (ll7ba) ba-man(fas
66
ya^unuwer}: nahu yebdrekewvoo la-Egzi. und (1 17bb) zen(tu we'etu}: yebdreketmvo usw. ( = Velat
I, 202-3), k) (118aa) Egzi. yahabbo la-bezu' wa-la-qeddus liqa pdppdsena Abba Yofyannes usw.
(=Velat I, 204); 1) (118ab) nesebbeho la-Egzi. sebbuh za-tasabbeha usw. (= Velat I, 205);
m) (118bb) naoh Absatz: attu ba-zeya (mahaleya) nabiyal asta'azel (-azzel?) emdehra 8
me'zdl: wsebbejyu, la-Egzi. (Cant. I) (vgl. Velat I, 208 Mitte; iiber me'zdl oben 21: A.6,
asta l dz(z)ala, amhar. astazdzzala , .reciter altemativement" ib. II, 468). Es folgen weitere
Gebete nebst liturgischen Anweisungen.
K. (126-7, 131b-132a) Zusatze von spaten Handen, darunter zwei Hymnen: a) (127a)
mas'a Yohannes za-sa'alo Herodes wa-zafanat lottu walatta Herodyada usw.; b) (127b)
ma? a qal em-samdy za-yebel: zentu we'etu Sdmu'el za-dfaqqer usw.; (132a) Weihrauchgebet.
Die Erwahnung des Patriarchen Johannes <XVIII> (1769-96, s. oben) und des Konigs
Takla Oiyorgis (1779-84) anf Bl. 118 deuten darauf, dafi diese Sektion der Handschrift im
Zeitraum 1779-84 geschrieben wurde. Trotz der variierenden Qualitat der Texte ist diese
Handschrift wegen ihres vielseitigen Inhalts und des verhaltnismaBig hohen Alters des
Hauptteils beaahtenswert.
Pergament, 19 x 16 cm, 132 Blatt (1 und 6 bestehen aus einem gefalteten Blatt, haben
daher nur halbe Breite; 128-131a sind leer). Schrift in 2 Kolunuien (107a, 110b, 127, 131b,
132a in durchgehenden Zeilen), 20-21 Zeilen. Bl. 7-84 von einer kleinen prazisen Hand
des 17. Jahrhunderts; von Bl. 85 an mehrere jiingere, weniger gute Hande (18. Jahrhundert,
vgl. oben, und spater). Text fast durchweg niit interlinearen Noten {melekel) fur den li-
turgischen Vortrag versehen. Dicke Holzdeckel ohne Lederbekleidung. [O Etiop. 14]
24. HYMNABIUM: DEQQ U A (HA&ET)
(Bl. la) Prolog mit naheren Angaben iiber diese Sammlung von Hymnen fur das
ganze Kirchenjahr, mit Ausnahme der Fastenzeifc (aiehe Nr 26); der Text wird hier voll-
standig mitgeteilt (vgl. Wright 175, Turaev III: 22): ba-hmrata Egzi. amlak za-akdldlihu
3 wa-1 malakotu enza emennehu mtrdddd* (lies -radda?) kehila im-(ne}tmarrah fenota fessame
newatten aslagdbe'ota mazmur za-semu BaSet (so) em-bezuhdn mazdgebt ba-7160 Cawa?)
em-felrata 'dlam ba-1655 ( amat em-ledata egzi' etui, ba-1225 'dmat em-emnata Ityopya wa-
em'ama tandgara manfas qeddus westa abuna kahtn Ydred ba-950 tva-raVu ( amat zaman-
essa za-nababa bottu ze-we'etu (Hs. za-) Yared' yebelu m&'merdna zaman ba-6219 ( atnat
em-fetrata ( akim ba-714 'dmat em-ledata egzVena ba-285 'dmat em-emnata It. enza Gabra
Masqat ncguS za-'dmaKa) mangeUu 19. wa-sehjatu-ni la-zentu mapfyaf kona ba-mawd* ela
egzVena neguSa nagaSt wa-egzVa agaezt za-senu 1 ba-haylu wa-jessum ba-megbdru za-we\tu
Sarwe haymdnotena mafqare Egzi. mguiena / / / / Yohannes za-tasmeya (sic) 'dlam A'laf
Sagad em'ama nagSa ba-9 awrdh bafytu Egzi. yebdrek mangdto wa-ydqem lottu sema Sanndya
ba-ze^dlam wa-ba-za-yemasse\ ioa-ba' 'dla-ze Mazgab Tasfd Giyorgis nadddy wa-mesUn
em-be'la lebbdwe m-tamehra kullo sawdtewa zemd za-tagadl}a em-bdhra qedddsehomu la-
maWekt za-yeqeddeseurw zalfa la-Egzi. Sabd'ot lottu sebfiat eska la- l dlama ( dlam amen.
67
wa-amehd kona mamtyra Ityopya Abba Za-Krestos taldwihomu la-21 Seyumdn za-nabaru
ba-rmnbara abuna Takh^
wa-mamh^m-hi Dama KrestpsM'lehu. enza abaqle U iwa-matqe l -hi 15 wa-wangeldwi Yohan-
nes atna 23. la-Sane waSelatu-hi rabu' 'ba-gize 6 ' sa'ativa-lelitu-hi 13. bahtu-ssa ezennu hegga
iakeManrii Harra Dvngz\w-T^ wa-Tarbinos ehta Oiyorgis
wa-e]Ua , Qiyorgis ^wlatyLo Tasja Qiyorgis Krestos. Auf den Inhalt
dieser wiqhtigen Vorrede kommen wir am Ende der Beschreibung zuriiok.
Es folgt (laa) die eigentljche tjberschrift; safrafna ba-za-nezzekkar Mahleta Yared em-
Yohannes eska Yoha-nms „wir T...hreiben aus dem Gedaohtnis die Gesange des Jared, von
Johannes bis auf Johannes'' (d, h, fur das ganze Kirohenjahr).
Inhalt: A (l-61a, Z. 7); B (61a^ll8a, Z. 12); C. (118a-189ab, Z. 9); D. (189b-190a).
A: Erste Serie von Hynanen, fiir die Zeit vom Neujahr (Johannes) bis Gabra Krestos
(=Martyrer): Monate Maskarram, Teqemt, Hedar.
1. za-Yohannes (1, Maskarram): i!fe^»iJa-sarA; ..Abendhtanei'l^ = Wright 114,st; Fo#n«
Dillm. Chrest. 160 und so meist = „ Vesper", ..premieres vepres" Gr6baut, Cat. Ill, 184,
257, vgl. Conti Rossini, Notice 240; unten: „W"): bezu 1 anta Y6fy. za-hallawka (Dillm.
-wakka) ta'mer wa-tahawwer usw. Ein Vergleioh mit Dillm. Chrest. 150-168 ergibt viele
Abweichungen, sowohl Zusatze als Auslassungen; es soil darauf aufmerksam gemaoht
werden, daB Bl. 2-4 einen spateren Zusatz bilden. Ich erinnere an die „t)bersetzung der
Antiphonen zum Feste des hi. Johannes Baptista" von S. Euringer (Orientalia, N. S. XI,
148-170).
2. (3ba) W. (za-Takkazi): la-kahenat la-ella yetla'aku Sanndya maVekta usw. Leitmotiv
bis 5bb: a'yenta Takkazi aqomka lomu egzfo ba-hiruteka ( adawu samaH westa restomu
(mit Varianten).
3. (5bb) W. Elsabef waladatto nabiya le'ul samayatto a x bayo Egzi. la-YoJf,. em-karSa emmu
usw. In der Fortsetzung weitere Johanneshymnen.
4. (8ba) (za-Zakdryas} (8. Mask.) ba-Mahatew[a] „Vigihe" (unten in „Mab" abgekiirzt):
kahen wa-nabiy ya'abbi em-nabiyat yebelo maVak la-qeddus Z. usw.
5. (lOaa) W. (za-Fere): qaddmawi Sa'ra daharawi sabla egzVo bdrek ferehd la-medr alheq
wa-aSmer usw.
6. (12aa) W. (za-Esfifdnosy: Est. diydqon melman ba-samay za-yegabber faqado fa-Egzi.
absehewwo haba l awda qest usw. Vgl. Gr6baut, Cat. Ill, 32 ( =Gr.).
7. (12ab) Mes<bak?> za-(Hen>zatd (16. Mask.) (=H-ta Beta krestiyan Gr. Ill, 32, 211):
atna henzeha (Dillm. Lex. Ill) la-Iyarusalem ansosawa westa marhebd I. Kr. mesh, maWek-
titm l oda ba-damu qaddasa ba- c eza masqalu 'ataba usw.
8. (12ba) (za-Masqal) (17.-19. Mask.): ba-Mah.: ama madqeha Iyarusdlem keramt we'etu
ansosawa lyasus Iyar. ba-hewara Salomon enza yegabber mankera wa-yettnaragg v az masqala;
weiter: yom masqal tasabbeha usw.; 12bb Kreuzauffindung der Helene: nayya tebelo c Eleni
la-Kirdkos: negranni affen haba hallo masqalu la- 1. Kr. usw.
9. (14bo) za-A(bbay Eumtate<wosy (18. Mask.: Budge, Book of Saints 63): yom weludu
ktdlekemu ba-feSSehd habirakema la-Ew. abukemu gebaru tczkaro usw. (=Turaev 180).
68
10. (16ac) W.za-8arid(bet}: mesla Yd-qob nagadawa-mesla Yosef tasayta wa-mesla Abrehdm
to" arnica usw. Die Themata Sabbat und Kreuz werden bis 22bb fortgesetzt.
11. (22bb) za-Bezuhan (=za-318 IMetu'&whayiwnot) (21. Mask.): Semakkemu Ab nabiyata
wa-hawdrydta tua-kuUomu pdppasdta qasdwesta wa-diydqondta retu'dna hay, usw.
12. {24aa) ba-Mah. Za'ata kera(nU} (26. Mask.): anta we'etu Petros diba zdtti k u akiih ahan-
nesa la-beta krestiydneya usw.
13. (24ac) ba-Mah. Ycfqob tpa- Yojtcmnes (30. Mask.): a'indd yamdnomu la-hawarydt wa-
demmurkuUunewdyomuuBw.
14. (25ac) W. ; m-Naga<jti): ba-haykka egzi'd ydfeSSdh neguS usw. (Pb. 21:2) (=Turaev
ib., f.26).
15. (25bb) ba-Mah. Panialeioon (6. feqemt): mas'a qal em-samdy za-yebel: P. gabreya za-
dfaqqer tafassama laka fetwateka usw.
16. (26ba) W. za~Sege(ydt}: za-ni yezarre' enza yesseffo kiyaka wa-za-ni ya'arrer be'yJa fa-
gdka usw.
17. (31aa) W. za-watff): em-adbara karbe wa-em-awgera szhin vxdd thuya astar'aya usw.
(Cant. 4:6).
18. (31ba) \Ezl za-Pet(ros) za-za(?ata keramt?}: sege astar'aya bawesta medrena gize gamid
basha usw. (Cant. 2: 12).
19. (36aa) W. za-taras'a em-Takkazi (oben 2): a'yenta takkazi aqomka usw.
20. (36ba) Mehelia (s. Nr 21: A.7) za-Segeyat: tamahlalu wa-sa'alu bal.
21. (36bc) ba-Mah. Abba Aragdwi (14. Y e( l em t): dahen-nu zessa-ku aragdwi abukemu
sddeq wa-her usw. (Gr. Ill, 213).
22. (37ba) ba-Mah. Estifd(nos} (17. feqemt): um-anta-ssa be'ese Egzi. qawimaka salli
westa zentu makdn usw.
23. (40aa) W. za-Abbd Yem<Catd) (28. T e< l ei &t) •••: Abba Y em' aid za-Egzi. gabr j ba-eda
mald'ekt taqabra diba Taydtron dabr f haba i-yebassefyu sab' ba-egr / enbala da'mu 'of za-
yesarrer. 40ba W. za-Abbd Abaydo (4. Hedar): bezu 1 we'etu A. A. ubw.
24. (40ba) ba-Mah. Abba Yo(hann%) (6. Hedar): zentu-ssa be' est be'ese Egzi.za-konanebratu
gaddm kama Yohannes usw.
25. (42bb) MelQdn) za-QUsq^am: yom sallalu mald'ekt la-Mdryam wa-la-tvaldd ba-Dabra
QHsq u am usw.
26. (42bo) ba-Mah. 4 Ensesd (8. Hedar): hebura yebdrrekevnvo la-atnldka sedq yesebbehu
wa-yesaggedu lottu ubw.
27. (ib.) (za-Teguhdn mald'ekt=>A'ldfa m.> (13. Hedar): em-teguhdn mald'ekt ellai-yenaw-
wemu usw. == 43aa, 44ao, 44bb; 44^'Ezlza-qe(<Mest)Hannd.
28. (44bo) (za-Mikd'eiy (12. Hedar!): me(ltdn} za-sarQ^: ndstabazze? tektennatca liqa ma-
Id'eJctM. naw,45bh: toe' etuM-maV we'etuU l ula manbar usw. Weitere Miohael-
Hymnen bis 48ao.
29. (48ao) ba-Mah. Minds (15. Hedar): re'ikewwo la-Abba Minds za-addam qomu wa-Sanndy
rd'yuuBw.
69
30. (49ac) ba-Mah. / W. Zakdryds (vgl. oben 4; Nr 22: D. 8): Z. re'ya taqwdma mahtot
kullantahd toarq usw.
31. (50bc) ba-Mah. Qo^zmos}: yebelo Q. la-Demydnoa: na'a-ke ehuya D. neHl westa adbar
wa-ba'am usw. Budge, Book of the saints 270 ff. =22. Hedar.
32. (51ab) ba-Mah. Kdhe(nata samdy) (24. Hedar): seruy wa-netuf em-tvarq wa-em-ber%r
Hmata kehnatomu la-kahenat usw.
33. (63bb) Mazmur za-Mar(qoryos> (25. Hedar): wa-mattaum maVaka Egzi. say fa em-
samayatla-M.samaHmw.
34. (53bc) ba-Mah. Pet(rosy (29. Hedar): nastabazze* lehtennaka liqa pdppdsdt P. usw.
Siehe Gr. Ill, 216; Budge, Book of the saints 300.
36. (66ab) W. za-Sddeqdn: sddeqdneya yebehmu ba-yamdnu anbaromu dabra maqdaeu
atvrasomu usw.
36. (69ab) W. za-SamdCt}: ba-te'geStomu la-samaH tedehen hagar wa-ba-salota sddeqdn
tetfeSSdh makan usw.
37. (60bc) Arydm za-Oab^ra) K<restos>: ta-qabbalahu gahddafliqa kdhendt waradajmeslehti
kiddna takdyaui\Q.K. atraya za-hebra sege 'azada. Gr. Ill, 34: 10, vgl. Nr 22: A.10.
B. Zweite Abteilung: Monate TahSaS, Terr, Yakkatit (Fasten).
1. (61aa) W. za-Astamhero za-sandbet ( = DMm. Br. Mus. XXXI: I, 16; Turaev 180; Gr.
Ill, 54, 254 ..Supplications"): mahari za-albo ma'ata nesuji za-albo reshata . . . Sar'a sanbata
la- sab' c erafta usw. (=oben 23: H).
2. (63ba) W. za-Mazdgu ( haba som bal (siehe Nr 26).
3. (64ac) W. za-wa<.tr>: anta we'etu amldka mehrat za-aw ( alkanna Jcullo nuha ( elat usw.
4. (68ab) Mazmur: lahewu kdhendt ella legabberu maSwd'ta esma haSra gardweh teldhu
medr usw.
5. (74aa) Mazmu(ry za-BoWnd: qeddus wa-gerum sema zi'aka egzVo usw.
6. (76ac) ba-Mah. ffl<yds> (1. TahSaS): naS'a E. hamelato im-tamma wa-zaba\a bdtti mdya
Yorddnos usw. (2. Kon.,2: 8, Dilko. Lex. 1238 s. v. toma).
7. (77aa) ba-Mah. 3 Daqiq (2. TahSas): sallayu (Hs. -le-) wa-yebelu 3 daqiq: buruk anta
egzi'o ba-serfrx qeddesdta sebhatika usw. (Dan. 3: 63).
8. (78ao) Meltdn za-Se<.bkat> („Adventus"): nd'akHto la-Ab la-1 Egzi. ab za-Wla kuUu usw.
9. (79ab) W. za-<Zena?y: zenawna zend nabiydt / mes'ata wald kama yemasse* vxM ba-
sebhat I za-yezennewd la-Seyon qala tefieht.
10. (82aa) ba-Mah. (Abba Saldrnd} (18. TahfiaS): esma em-zar'a Ddurit mas'a Krestos usw.
W.: nezennewakkemu zend Sanndya ... bezu ( we'etu A. S. kaSata lana berhdna zenahu la-
niadhanina usw.
11. (83ab) ba-Mah. .Gab<Cre'el> (19. TahSaS): iva-anla-ssa la'emma tejaqqed td'mer hedeg
hellinnd za-ba-medr usw.
12. (86ab) W. za-Ber<hdny: tasabka madhen kebra qeddusdn berhdn za-mas'a westa l alam
usw.
13. (88aa) W. za-Kebra qeddu^san}: berhdn za-em-berhdn za-ydbarreh Wla sddeqdn mas' a
habcna usw. . '■
70
14. (88bb) W. za-Noldwi: nolavrina no(lawina> za-mas'a habena kama yebezu wa-yadhen
kullo l dlama usw.
16. (90ac) W. za-MarCaw): andhseyo abasdna afqiro kiydna fannawa Una waldo madhena
asnana samaydta wa-warada zd c u taqabbalu mar'dwe usw.
16. (91ab) Meltdn za-sark: tasabka ba-orit wa-mas'a westa c cUam kama yebezu weluda sab'
U8W.
17. (92aa) Naoh Verzierung: W. za-Leda<fy („Nativite" 28.-29. TahSaS): em-refruq beher
am^se'u) lo<ttu} am(m)ehd war(qa) karbe wa-sehina askabatto emmu westa gola l ebn kada-
wP0emmv,q u aslabalasanxiB\r.
18. (92ba) W. za-Pezd<ndt> (30. TahSaS): za-yese'elomu la-hezdnat bal. Vgl. unten 24,
Gr. Ill, 218. Doch sind die von Herodes getoteten Kinder hier nicht erwahnt, nur „das
Kind" (hezdn), also vielleicht za-Hezdn=za-Qennd zu lesen.
19. (92bb) ba-Mah. Esti<fdnos> (1. Terr): be'esi her be'esi mamher we'etu usw.
20. (93ba) ba-Mah. MataO (=Libdnos 3. Terr): gize manfaqa leUt sawwe'o maVaka Egzi.
la-bezu* Libanos usw.
21. (94ba) ba-Mah. qeddus Yohannes Wangeldwi (4. Terr: Budge, Book of the Saints 446 ff.):
ze-we'eiu qaddmdwi za-sama'na wa-za-re'ina wa-za-tayyaqna wa-za-gaSaSd edawina usw.
(1. Joh. 1: 1).
22. (96bb) W. za-watr: tawalda em-be'esit wa-gabra ba-hegga orit baza-yessaray hatVat usw.
23. (lOOac) W. za-Kebra qeddusan (s. oben 13): noldwina za-nagaranna lebaba hebu'dtika
aklihmu la-samd t Sayyamihomu la-kdhenat usw.
24. (102ac) W. za-Oezrat (6. Terr): za-yese'elomu la-hezdndt bawesta mahzan warada em-
samay diba medr usw. (vgl. oben 18).
25. (102ba) W. za-Ndzret: ba-tefSeht ba-te<f$eht> wa-ba-haSei tawalda Iyasus behuta ledat...
wa-ba-Ndzretlehqa hezdn usw.
26. (103bb) W. za-Temqat (Taufe 11. Terr): hadddfg nafs la-sddeqdn wa-tasfa qebusdn
Krestos astar'aya westa ( dlam usw.
27. (104ab) W. za-Qdnd (13. Terr): enza Sewur emennena ye'eze-ssa keSuta kona wa-la-mdy-ni
rasseyo wayna ar'ayomu sebhatihu usw.
28. (108bb) W. za-Mar ( d(wiy (vgl. oben 15): mar'dwi samdydwi mas" a.habena ab wa-emm
la-kuUn'dlamza-yelabbessedqawa-yet'azzafberhdnaxisw.
29. (lllaa) W. za-Kebra qe<ddusdri> (vgl. oben 13, 23): mogasomu wa-kebromu la-sddeqdn
Krestos mas'a westa 'alum yerdd* za-tahagiila usw.
30. (112ab) Mesbdk la-Qireqos (Ciryous 15. Terr): we'etu kokab marhomu wa-absehomu haba
hallo hezdn usw. 112ac W. za-Q.: yebeld hezdn la-emmu: tebeH-ke emmo wa-i-tefrdh usw.
31. (113ba) Mesbdk za-EgzeHena Mdrydm (21. Terr: Budge, Book of Saints 523): wa-kuUu
za-tasehfa usw. Rom. 15:4; W.; re'ya Muse Mdrydm-hd <eza pdtos enta i-ydw'ayd esdta
malakot usw. (=oben 23: C.21).
32. (114bcj Mesbdk za-Mdh<bar> (=M-ra baMr „Assemblee des premiers-nes"?): gerum
em-geruman 'ebaya beka wa-manker sebhaiika usw.
33. (116bb) W. za-Mdrydm enta c e/<m<> (6. Yakkatit: Budge, Book of Saints 597): enza
71
hallo Iyasua beta Sem'on za-lams (tva-)ma§ y at habehu be'esit enta bdtti beralle usw. (Matth.
26: 6 Mark. 14: 3). Nioht bei Gr6baut.
34. (117aa) Mesbdk za-Sem'on (Hs. za-leda S.) (8. Yakkatit): aragawi zoro la-anbasa gerwm
wa-i-ydfreho tehratu Sem l on kahen zoro la-hezdn wa-tamaasala kama KirubeV.
C: Dritte Abteilung: Ostern/Maggabit, Miyazya, Genbot, Sane, IJamle, Nahase, Pa-
gumen.
1. (118aa) (za-Fdsikdy: ArySLm ba-zemdhu halle luya la-Ab h.l. la-Wald h.l. la-Manjaa
qeddua qadtimi zema: yegdbberu (in gabru abgeandert) ba'ala maWekt eska aqreniihu la-
mehvd' zdtti fdsikd qad&mii hegg usw.
2. (118bb) W. za-sanuy: zdtti 'elat 'abbdy fdsikd tazkdra ten&d'ehu la-madhanina usw.
3. (118bo) W. za-aalu(s): ne'u netfaS(S)dh ba-Egzi. neguSwa-nal'el semo hebura usw.
4. (119ab) W. za-rabuC): yom tanie'a em-mutdn Kreatos madhane 'alam usw.
5. (119ao) W> za-hamus: emdehra tan&e'a bal.
6. (119ba) W. za- ( ar(by: ba-damu hallo haba beta hrestiydn. gab? oka bal.
7. (120ab) Mazmur za-sayidbe(ty: wa-gabra Idlti neguS Salomon a'madiha em-'eza Libdnos
a'mddihd za-warq usw.
8. (121 ac) za-Amldkiya (zur Bedeutung s. CR, Notice 240 „Poesie de trois vers ... appelee
ainsi, pacce q'on l'improvise a l'6glise apres le chant du Psaume 62"): tenia* ehu gabra bal.
9. (124ao) W. za-watr: Yehuda agbe'o Pildfos k u annano liqdna kdhendt tamaftaweunvo takd-
falu albdsihu hand sagardt usw.
10. (124bb) 'Ezl: sarha maVaka mot wa-yebe: ay w€etu zentu za-labsa sebhata ay we'etu
zentu za-yekatte'anni elWaya usw.
11. (126bb) Abun za-Sa'ata Si'ol (vgl. Gr. Ill, 142): fafara sedq \afara haymdnota manfas
we'etu I. Kr. usw.
12. (129ac) W. za-Mdteyds (8. Maggabit; lies: za-Tomds?): emdehra tanSe'a em-mutdn hora
haba hallavm arddHhu ar'ayo la-Tomds regzata gabohu usw.
13 (I30ab) W. za-'AVdzar (17. Maggabit: Budge, Book of the Saints 711, vgl. 721): la-A.
sawwe'o em-maqaber anie'o kaSata lottu hebu'dta kullo usw.
14. (131ac) W. za-Sandbel: ba-damu kebur ba-'eza masqalu taqaddasal beta hrestiydn usw.
16. (135ab) ba-Mah. qeddus Oiyorgis: zentu-ssa be'esi sddeq wa-yawwah mafqare nagd usw.
16. (137ab) ba-Mah. Mdrqos (30. Miyazya): arbd'tihomu hebur ar. hebur qdldtihomu Semur
usw.
17. (138ab) W. za-Ledatd la-Mdrydm (1. Genbot): qomeki re'yateki wa-keSddeki kama ar-
mdsqosxiBw. (vgl. Cant. 1: 10).
18. (138ba) ba-Mah. Ba'ata (?e<6?> (Gr. Ill, 44:64): yetbdrak Egzi. amldka 20 (sic) za-
gabra ' abiya toa-mankera ... za-gabra ta'dmera ba-Qebz wa-mankero-hi ba-haqla Tanewos
(Tanis) (Ps. 77/8: 12) usw. Budge, Book of the Saints 925: 24. Genbot.
19. (139ba) Melfdn za-Pardq(litosy (vgl. unten 21): yebelomu lyasus la-arddHhu: a'arreg
haba Ab toa-ese'eh ba'entfakemu la'emma i-'araggu ana i-yekel masCa habekemu wJetu
Pardqlitos usw. (Joh. 16: 7).
72
20. (145ba) ba-Mah. Yohannes za-HavntCi): za-Muse se'na tayyeqoto wa-Yoharm^tdTn/aqq
yetgafazewwo Ayhud usw.
21. (146ao) Mesbak za-Pardqli\os ( =Pfingsten: 15. Genbot-19. Sane): za-i-ydwrada manfaaa
sedq Pardqlitos-ha awrada kama yebezu kutto ( alam(fl). W.: yebelomu I. la-arddHhu: a*arreg
samaya efennu lakemu P.-hd usw.
22. (147ac) ba-Mah. qeddus Mika'el (am 12. jedes Monats): la-za- c arga ba-sebhat westa
samaydt usw.
23. (149ac) ba-Mah. Abba Garimd (17. Sane): wa-anta-ssa be'ese £Sgzi. qawimaka gahdda
rvesta zentumakdn ?allihaba Egzi. usw.
24. (160ab) Mesbak za-Ba'ata keramt (26. Sane): Pefros wa-Pdwhs ia-hagara Filepos
fqQlMwggdlQmu
25. (150bb) ba-Mah. 12 JHawarydt (gubu'an ama 5. la-JHamle): eUonta haraya 12 wa-yebelomu
I .: fenotaahzab i-tejyuru (Matth. 10: 5) usw. \
26. (154bb) ba-Mah Qireqos (19. Hamle, vgl. oben B: 30): yebela hezdn la-emmu: i-tefrehi
emmonabalbala zsat usw.
27. (156bb) ba-Mah. Abba Saldmd (26. IJamle, v gL ODen B: 10): la-behera Ag'azi adydmihd
admazka aqqabihu anta la-Wvl usw.
28. (158ac) ba-Mah. Danagel (1. Nabase): we'eta amira temassel mangeSta samaydt c aSron[a]
dandgela usw. (Matth. 25: 1) W.: dandgel afqaraka wa-talawa dehreka ba'enta ma*aza c efra-
teka usw.
29. (160ab) ba-Mah. SofeyS wa-daqiqa (3. Nabase): 8. negeSt nagadat Rome mesla daqiqd
Sannayat ( — Pistis, Alapis, Agapis) usw.
30. (161ab) W. za-Maryam Magdaldwi(ty (6. Nabase): M. qeddest Mag. re'yatto la-Iyasus
madhen emdehra tans' J a em-mvtdn (mg) usw.
31. (161ba) Mesbak za-Mdhbara ba(k£r) (vgl. oben B: 32): demmur mdhbaromu baba-naga-
domu Krestos ydfaqqeromu westa mashafa heywat tasehfa asmatihomu usw.
32. (163ba) ba-Mah. Mika'el (16. Nabase): 318 pdppdsat sabbdkeydn sallayu wa-yebelu
usw. Gr. Ill, 156, 225: ..Translation".
33. (ib.) Meltdn za-Dabra Tabor (13. Nabase) ge'z heyanta tvdzemd: wa-ama sadus naS'omu
I. \a-Pe\ros toa-la-Yd ( qob wa-la- Yohannes wa-a c ragomu dabra natvwdha usw. Gr. Ill, 155,
225: ..Transfiguration".
34. (165ab) W. za-Egze'tena Mdrydm ( = Feisata, s. unten>: egze'teya ebelakki wa-emmu
la-Egzi. ebelakki wa-tawalda emenneki qdla sedqu la-Ab usw. (165bb) Meltdn za-FeUatd
(16. Nabase): yom feSSehd kona bd'enta felsatd la-Maryam usw.
35. (167ac) W. zaza-watr: zoratto ba-karsd enza toe'etu yezawwera i-ydw c ayd esdta malakot
usw.
36. (168ab) W.: qomeki reOyateki wa-keSddeki kama armdsqos wa-sefro re'seki kama melat
usw. Vgl. oben 17 (Ledatd).
37. (170ba) W. za-sandbet: serh neseht ag^azit mdhdara malakot dabtard fessemt samdy
ddgemit ye'eti Mdrydm usw.
73
38. (171ao) W. za-abuna Takla Haymanot (24. Nahase): anta asnd'komu la-adbar ba-hay.
leka bal.
39. (172aa) Mesbdk za-abuna Abreham (28. Nabase): was>a em-medra Kdrdn wa-Wa medra
Kana ( an ta'amna A. ba-Egzi. usw.
40. (172bb) W. za-Yd'qob: za-Sar'a la-Abrehdm tva-mahala la-Yeshaq wa-aqama sem<a
la- Ya'qob usw.
41. (175ao) ba-Mah. Endreyds (30. Nabase): awse'o I. la-E. wa-yebelo: hdhdhd menta gabra
egzt'eka hayU za-ar'ayakka? wa-yebelo: aganenta awse'a eUa lam? anseha usw.
42. (176aa) Mesbak za-Yohannes arm amiru la-PagHmen (1. Pag.: metrata re'su): Yofy. hallo
. J;: ~»4 enza yesabbek \emqata usw.
43. (176bc) ba-Mah. Rufd'el (3. Pagfimen): teguhdn eUa i-yenawwemu maWekt 6a&a-&<r><o-
Jomu Surafel ba-germahomu usw. Vgl. oben A: 27.
44. (177bb) W.za-Kerarnt za-sandbet: genayu la-Egzi. wa-savrwe'u semo (Hs. semu) wa-neg-
rewwomu la-ahzdb megbdro usw. = Gr. Ill, 159: m (Zemmdre).
45. (179ac) Mazmur za-sandbet: wa-tazakkara qdlo zaAa-'dlam za-Sar'a la-Abrehdm usw.
(vgl. oben 40.)
46. (183ao) W. zaza-watr: keramta wa-hagdya zaania fatarka ewwa egzVo i-yethessaw qdleka
za-tdrehu keramta usw.
47. (189aa) Letzter Abschnitt, ohne Rubrik: wa-haUo 1 be'esi za-semu Yohannes za-tafan-
nawa emhaba Egzi. mamher matmeq sabbdke wangela qdla Ab ... saldmmvi be'esihu qeddusdt
edawihu elia atmaqdhu la-madhane l dlam (m. 2 Reprisen).
Die obenstehende Inhaltsiibersioht verzeiohnet nur einen Bruohteil des reiohen Mate-
rials, kann aber dennoch hoffentlioh dem kiinftigen Studium des athiopisohen Hymnen-
schatzes niitzlich sein.
D. (189b-190a) Hallelujah-Tabelle (=oben 23: D, unten 25: A).
E. (190ba) Spater hinzugefiigte Hymne (mit „Noten«): yessat(awo ioa-yesamme\o saloto
la-kullu la-za-sa'alo usw.
Aus dem oben mitgeteilten Prolog geht hervor, daB diese Sammlung der „Gesange des
Jared", mit dem besonderen Namen (Mashafa) HaSet ,,Freude", aus vielen alteren Quellen
(mazdgebt „Sohatze" benannt, ebenso Wright Nr 174 u. 175) zusammengestellt wurde, im
Jahre 7160 der Sohopfung, 1665 A.D., 1225 nach der Bekehrung Athiopiens. Die Angabe
des Jahres 1655, das nach der gewohnlichsten Rechnung nicht dem Jahre 7160, sondern
vielmehr 7165 der Sohopfung entspricht und dem Jahre 1663 des gregorianischen Kalen-
ders gleichkommt, wird naher bestimmt auf den 9. Monat der Regierung des Negus Jo-
hannes Alaf Sagad (1667-1683), wo Abba Za-Krestos, d. h. Christodulos (1665-1672),
Metropolit von Athiopien war. Also diirfte 1655 ein Irrtum sein und sollte in 1660 = 1667/8
A.D. geandert werden, was die normale Relation zur Weltara (5500 = 1 A.D.) herstellt.
Eigentumlicherweise wird die Christianisierung (emnat) Athiopiens ins Jahr 430 (437/8
AD.) gesetzt, fast ein Jahrhundert spater als das gewohnliche Datum 333. DaB es sich
nicht urn „l at ,sus calami" handelt, geht aus der Fortsetzung hervor, wo die Zeit des Jared
mit eben denselben Relationen (6219-714-285) fixiert wird. Nach der gelaufigen Ansicht
74
ware Jared wahrend der Regierung von Gabra Masqal, in der spateren Halfte des 6. Jahr-
hunderts, tatig gewesen. Die Differenz betragt hier sogar oa. 150 Jahre. Eine Erklarung
dieser „spaten" Chronologic kann ioh nioht liefern. AIs Urheber der Sammlung wird Tasfa
Oiyorgis erwahnt, „der alle Ordnungen des Gesanges, der aus dem Meere der Heiligprei-
sungen der Engel gesohopft wurde, gelernt hatte". Wir hatten also hier einen erneuten
Versuoh der Kodifizierung des athiopischen Hymnensohatzes, wovon eine fruhere Rezen-
sion im vorhergehenden Jabxhundert auf Initiative des NeguB Barza Dengel (1563-97) von
-^bbd Oerd und Habla BeUdae besorgt wurde und in der Leningrader Handschrift Orlov 33
(Turaev III: 22) vorliegt. Diese Sammlung tragt den individuellen Namen Malbeq „Anker",
dem Ha&et „Freude" dieser Handschrift und dem Sayqala lebb „Lauterungsmittel des
Herzens" von Br. Mus. Or. 585 (Wright 175) entspreohend (zu aayqal=&T. saiqal b. Dillm.
Lex. 1395; Guidi, Vocabolario 558).
Dank seiner Vollstandigkeit, seiner sorgfaltigen Ausfuhrung und seines verhaltnismaBig
hohen Alters verdient dieser gut erhaltene Kodex Aufmerksamkeit und konnte als Ersatz
der von Dillmann fiir sein Lexikon und seine Chrestomathie benutzten guten Handschrift
der Britischen Bibelgesellschaft dienen. Diese ist namlich leider, wie ich schon urn 1930
feststellen konnte, spurlos verschollen.
Pergament, 25 x 21 \ cm, III, 191 Blatt. Schrift in 3 Kolumnen (Einleitung la doch in
durohgehenden Zeilen), 33-34 Zeilen. Sehr kleine und prazise Hand (Hohe der Buchstaben
1-2 mm), bis Bl. 115 von derselben Hand (Bl. 2-4 ausgenommen), des 17. Jahrhunderts.
t)ber dem Text stehen winzige Gesangnoten, links von den Kolumnen andere Zeichen fiir
den liturgiBohen Vortrag {mekket bzw. serayu), iiber welche B. Velat, Me'eraf II, 99-111,
ausfiihrlich handelt. Illuminierung: 118a durohgehende Anfangsverzierung, des weiteren
(im letzten Drittel des Textes) kleinere Verzierungen zur Hervorhebung neuer Abschnitte
(sonst nur Punktreihen und Rubra). Besitzer (nach la) Awsegneyos ( = Eusignius, Dillm.
Lex. 1419; Budge, Book of the Saints 450: 5. Terr), der das Buch dem hi. Michael schenkte;
naoh 191b gehorte es dem Kloster Dabra Yoftannes. Restaurierter Holzlederband, in dop-
peltem ledernem Futteral. Vgl. Kat. Lofgi-en, Nachtrag 3. [0 Etiop. 36]
25. SOMA DEGO u A: HYMNARIUM FCR DIE FASTENZEIT
A. (lbc-2bb) Hallelujah-Tabelle (anqasa halleta) fiir das Kirohenjahr ( = oben Nr 23: D),
von B. Velat, Soma Deggua 255-261, abgedruokt.
B. (3-34aa) (Soma Degg u a}, Sammlung von Hymnen fiir die acht Woohen der Fasten-
zeit, hier wie meist ohne besondere Cberschrift. Vgl. Dillm. Br. Mus. XXXII; Gr6baut,
Catalogue III, 97-111, 186-190 (ausfiihrliche Analyse der jungen Handschrift Eth. 371,
nur die 'ezZ-Gesiinge beriicksichtigend; =Gr.). Partielle Edition (Text und Ubersetzung
der vier ersten Woohen) von B. Velat: Soma Deggua. Antiphonaire du Careme, Paris
1966-69 (PO XXXII, 1-4 = Velat). Einheimische Drucke: a) Soma Degg u d za-qeddus
v Ydred (Text in rot u. schwarz: 4 S. Typendruck, 216 S. Lithographie); b) Ammestu Sawd-
tewa zemdwol, S. 1-101 (Lithographie); beide <Addis Ababa) im 38. Jahre des Hayle
75
Sellase gedruokt (-1966; der Kolophon von b) gibt aber das Jahr 1961 fiir das Kopieren
an). Ioh gebe unten die Anfangahymnen der versohiedenen Woohen und Tage, unter Be-
riioksiohtigung von Grebaut und Velat.
I. (3-8ao) Erste Woohe, mit dem Montag anfangend:
1. Mesbak (s. Nr 21: A.2) ba-mahatewa (Hs. ba-mdhtexm = Dillm. Lex. 1093) derdr<fl) som:
ba-2 abun (Velat XVI); halli halle luya za-warada em-Wlu Ayhud saqalu usw. =Gr 97-8
Velat 1; ". '
2. (3aa) W&ze<ma) za-sark: hunu enka leama be'esi fabib za-yesawwem usw.= Velat ib. (m.
Ubersohrift: za-Qabbala);
3. (3ao) 'Ezl za-nagh: alsaqa Sdwel fuigara Damdsqo gebta baraqa mabraq dibehu em-samdy
wa-yebelo: Sawel efruya tajannoku habeka usw. = Velat 6 (mit demselben Sprung von Acta
9: 3 zu 9: 17); von Velat 7/8 (Nr 36) geht unsere Hs. unmittelbar zu Nr 69 ya'tet zeng"dg«e
em-sab* uber (Velat unriohtig: zeng u dg"a), es folgt Nr 66, 49, 61, 62, 55, 54, 50, 39, 47, 64, 40,
tafaqaru wa'-a usw. (fehlt Velat), 67, 51, 52, 48, 56, 70-73, 75, 76, 69, 68, 78, 82, 83,' 81,'
86, 87, mit stark abweichender Anordnung des Materiales von der „Vulgata" Velat's;
4. (4ao) Meltdn za-Sark ba-2: neb§dh qedma gasu ba-amin wa-ba-mazmur neyabbeb lottu usw.
- Velat 19 za-sanuy Wazema (Gr.*=4ba, Velat 21 sebhata nagh);
5. (5bo) Waze<ma) za-(Sark) ba-6: mehrateka wa-sedqeka zalfa yerkabdni usw. (Ps. 39: 12) =
Velat 40 za-Salus;
6. (6ba) Wazema (unten: W) za-Sa<rk) 6o-<l>: raddaH U-eUa westa (s.l.) sarm wa-la-eUa
yetmanaddabu usw. - Velat 50 za-rabu' .
7. (7aa) W. ba-6: abiianna abitanna ba-madhaniteka usw. = Velat 59, Nr 256 za-hamus;
8. (7bb) W. (mg) ba-1: za-tekel rad'o rede' anna usw. = Velat 70 za-'arb;
9. (8ab) W.: nese'elakka egzi'o amldkena za-aw'alkanna kullo nuha 'elat usw. (fehlt bei
Velat, wo S. 80 tasfaya em-ne'seya, hier an dritter Stelle, za-qaddmit sanbat).
H. (8ac-llbo) Zweite Woche:
1. W. za-Qeddest: zdtti 'elat qeddest ye'eti la-weluda sab' usw. =Gr. 99: 1, Velat 84 „Dimanohe
du Saint <Jour>";
2. (9ac) W. (za-farky: nd'akkutakka egzi'o amldkena nolawi za-ma'aU usw. = Velat 98;
3. (ib.) { Ezl za-sanuy: bahanebdlla kullena nessdlammd emmena usw. (fehlt Gr., Velat);
4. (9bc) l Ezlza-Mm: myyS, Seyon qeddest usw. =Gr. 99: 2, Velat 99 za-sanuy;
6. (lOac) c Ezl za-rabu: e(na)ggerakkemu ahaweya saga Egzi. usw. = Gr. 99:3, Velat 107
za-Salus;
6. (lObo) l Ezl (m-hamus): hawdza berhdna zaggewanna egzi'o usw. = Gr. 100: 4, Velat 114
za-rabu c ;
7. (llao) l Ezl za-'arb: tebarreh em-kokaba sebdh usw.=Gr. 100: 5, 6! Velat 121 za-hamus;
8. (llbo) 'Ezl za-qa(ddmit sanbat): ba-afd-ni masqal wa-ba-wessate-ni masqal usw. = Gr.
100: 7, Velat 136.
III. (llbo-15bc) Dritte Woche:
1. W. za-MeMrdb: ba-sanbat bo'a Iyasus mekumba Ayhud usw.=Gr. 100; I, Velat 139
„Dimanohe du Temple"; beide haben: ba- l elata sanbat;
76
2. (12bc) 'Ezl za-sanuy: wa-anta-ssa gis haba Egzi. usw. Velat 164= 128;
3. (13ac) l Ez<J,) za-saQus): Krestos bena zawanena uu-haylena usw. =Gr. 101: 2, Velat 154
za-sanuy;
4. (13bc) ( Ezl za-rabuO: take'wa baWleya te'zaza orit wa-nabiydt usw.=Gr. 101: 3, Velat
163 za-Salus;
5. (14ba) ( Ezl za-hamus: nagha gize goh gize sa'dta sebdh usw. (fehlt Gr. Velat);
6. (15aa) ( Ezl za-'ar^b): wa-tazakkara $ahlo za-la-'dlam usw. = Gr. 101: 6, Velat 187;
7. (15bb) ( Ezl za-qadd(mit sanbat): gaSSasa bdhra wa-nafdsdta usw. =Gr. 102: 7, Velat 196.
IV. (16bc-19ac) Vierte Woche:
1. W. za-Mazdgu ( : we'etu egzi'd la-sanbat usw.=Gr. 102; 1, Velat 199 ..Dimanohe du
Paralytique";
2. (16ab) <Ezl za-sandbet: ba-sanbat tardkabo Iyasus la-mazagu' usw. = Velat 203: 920
c ezl za-nagh;
3. (16bb) ( Ezl za-sanuy: batra hayl yefennu laka Egzi. em-Seyon usw. =Gr. 102: 2, Velat 213;
4. (17ab) <Ezl za-Salus: emmena Seyon nayyd qeddest beta krestiydn sergut ba-sebhat arafdtihd
zamaragd usw. =Gr. 102: 3, Velat 222;
5. (17bc) 'Ezl za-rabu': ba-sedq wa-ba-tafdqero esma rakabku usw. = Velat 229 (Gr. anders);
6. (18ac) <Ezl za-lamus: emmena Seyon baha (ba-sebdh feSSehd mg = Velat) naSd'ndha
tekunanna marha usw. = Gr. 103: 5, Velat 237;
7. (18bc) 'Ezlza-'a^ryb za-nag<Ji>: warideya behera Some la-beta krestiyan re'ikewwd afqa(r).
kewwa a'markewwa kama ehteya Sanndya haUayku (=&*-; Gr. Velat halafku) emdehra
gunduy mawtfel wa-em-ze emdehra heddt ( amatdt kd ( eba re'ikewvd wa-tethannaz (wa-tethazzab
Velat „se lavait"!) ba-fala(ga> Tegros = Gr. 103: 6, Velat 244;
8. (19ac) CEzl za-qadamU sanbat:} (Hs. unklar) baha balewwa tasdUmewwd 'egetemwd la-
Seyon usw. = Velat 261: 1136 nur Anfang (Gr. 103: 7, Velat ib. 1134 hayln masqalumw.);
mit diesem Tage endet die Edition von Velat.
V. (19ac-24ba) Fiinfte Woche:
1. W. za-Dabra Zait: enza yenabber Egzi. bawesta D.Z. usw.=Gr. 104: 1 „Dimanche du
Mont des Oliviers";
2. (20ac) l Ezl za-sanuy: wa-an-essa ba-bezha mehrateka usw. (Ps. 6: 8) =Gr. 104: 3.
3. (21aa) <Ezl za-Salus: anqehanni em-newam (fehlt Gr.) ba-sebdh keSetanni usw. =Gr. 104: 2
za-sanuy!;
4. (21ba) <Ezl za-rabu 1 : Isdyeyds-ni yebe: yehdeg hatf fenoto usw. (Es. 55:7) Gr. 104:4
anders;
6. (22aa) c Ezl za-hamus: i-td c beyu Ubbakemu alhetu re'sakemu tdhta edehu la-Zgzi. le'elt
usw. (vgl. I. Petr. 5: 5 f.) ahnlich Gr. 104: 6;
6. (22ba) l Ezl m-V<&>: yesseffo sab' yerkab tasfdhu yesseffo sab' haba fc^drihu usw. Gr.
anders;
7. (23aa) ( Ezl za-qedddme (st. qaddmU, auch friiher als qe abgekiirzt): kdW kebru, la-zahdy
kale' kebru la-warh usw. (I. Kor. 15: 41) Gr. 105: 7 abweichend.
77
VI. (24ba~27bb) Sechste Woche:
1. W. za-Gabr her: gabr her wa-gabr me'man gabr za-aSmaro la-egzi'u usw. Gr. 105 ahnlich
„Dimanche du bon Seryiteur"; kehrfc 24bc u. 26ab wieder u. zwar als 'ezl;
2. (26bb) 'Ezl: som qeddesl temeheromu la-ioarazut usw., es folgen weitere 'ezZ-Absolmitte
ohne deutliche Anordnung: a) bakama yebe Ddtvit ba-mazmur ..., b) anqehanni ba-sebdh
keSetanni 'ezneya ba-za-dsamme' ..., c) ba-'enq"a sanper aSannaya la-aqlesyd em-falfala
be' I Pdwlos arwayd; Gr. anders;
3. (26ac) 'Ezl za-rabu': nagha naqihana em-newdm usw. =Gr. 106: 4;
4. (26ba) c Ezl (za-hamtis?}: ne'% nesged wa-negnay loUu la-madhanina I, Kr. za-gabra
berhdndta 'abbayta usw.;
5. (27ab) CEzl za-'arb?:} ivdkd ye'eti wa-berhdn (madhanit, athetiert) beta krestiydn westa
heywat (berhdn Gr.) temarreh waMbassehomu usw. =Gr. 106: 6;
6. (27ba) 'Ezl za-qedddme (vgl. oben): ndkber sanbato ba-tafdqero usw. = Gr. 107: 7.
VII. {27bb-31ba) Siebente Woche:
1. W. za-Niqodimos: wa-JuiUo 1 be'esi em-farisatvydn usw. = Gr. 107: 1;
2. (28ba) 'Ezl za-sanuy: ba-ayie enka nerakkebo usw. =Gr. 107: 2.;
3. (29aa) ' Ezl (za-Salus),: ba-tawak(ke)fotu la-Abrehdm usw. =Gr. 107: 3;
4. (30aa) 'Ezl (za-hatmisy: ahaweya qaddesu soma wa-sebeku mehelld (mg) esma (s.l.) som
baqii'eta bdtti usw. =Gr. 108: 5;
5. (30ba) 'Ezl (za-'arb}: nese'elakka egzVo amldkena ndstabaqqti,' akka mitanni (sic, Gr.
anderfc in -anna) habeka . .. za-melko la-Pdwlos usw. =Gr. 108: 6;
6. (31ac) za-qadd(miV) Maz(mur): ba-ba'dlomu la-Ayhud 'arga Jyasus Iyarusdlem usw.=
Gr. 108: 7.
VIII. (31ba-34aa) Achte Woche (Osterwoche):
1. W. za-Hosa'nd: ba-emmert 'elat(a) ba'dlena nefehu qarna ba-Seyon usw.=Gr. 108/9
„Dimanche des Rameaux";
2. (31bc) 'Ezl (za-nagh?}: nas"a Abrehdm a'zuqa baqaU sabbeha wa-zammara usw.;
3. (32bb) Mazmur ba-1: Egzi. we'etu Amdnu'el semu za-yefennu zahdya westa me'rdbihu
usw. =Gr. 109: 2, Wdzemd;
4. (33aa) Mazmur za-salota (hamus?}: bawarydtihu kababa egra arddHhu hazaba usw.=
Gr. 109/10: 6 za-hamus za-hezbat (vgl. JS T r 23: C.24);
6. (ib.) Maz(mu>r za-'arb ba-9: na > ammen{3-meA)hemdmola.za4-yahammemregzatagabohu
na'ammen usw. = Gr. 110: 6;
6. (33ba) za-Qaddmit za-nag(h): nehva-ssa nesabbek Krestos-hd za-tanSe' a em-middn usw. -
Gr. 110: 7, Z.8 'ezl (m. unnotiger Anderung in nesabbeh);
7- (34aa) Zemmdre: wa-aqdamka zaggewo wa-manfasaka qeddusa la-seryata hatVat aklila
za-Sok astaqassaluka za-ba-samdydt lana saggu aklila sedq usw.;
8. (ib.) 'Etdna mu(gdr) (st. gewohnlichem mogar) ba-2: wa-Sarka-ssa arm re* so yessaqqal
kale' a 'elatakona enza ydrii ar'ayd tenia* e gabra nesabbeho wa-nermddesso ba'enta ten&tfe.
t)ber 'etdna mogar siehe Velat, Soma Deggua XV, XVII, und besonders Me'eraf II, 64 f.:
78
„,Jet de 1'encens' ce Qene devrait son nom au fait qu'il est chante a la Messe, apres la
Communion, alors qu'on jette l'encens sur la Croix" (naoh Guidi, Vooabolario 509)
C (laa/b) Spaterer Zusatz: Kurze Hymnen (mit Gesangnoten): a) an Maria: egzileya
(sic) ebektkkt wa-emmu Ut-egzVeya qal qeddus manbaru za-Kirvbel usw (vgl Nr 24- C 34)-
b) Z. 17: <ne><t regbeya ag'dzit kama Sannd(y}t tabota maqdas qeddesta qeddusan Spate's
dabtara fepnot usw, c) Z. 25: esma tawalda lyasus ba-Bela LeJ^em za- Yehnda / sab>a Lai
am?e u gada tawalda em-Ubu* westa keSut enza y bW arred westa metmaqat ba-amsala re'yata
^ usw, d) am SchluB mit dunklerer Tinte: ez<l >: ba-masqaleka Krestos takafra DiyLs
wa-oa-tenSa eka tatnehwa soka mot usw.
■ Bl. lac und 8b zwei.lateinische Notizen vom friiheren Besitzer E. T. Sundelin En
koping, die in meinem Katalog, S. 6f., abgedruckt sind. Die erste lautet: „Hodie hunc
MD^LXXXV XXI A I C ° ntinentem ' d ° nUm aC0Cpi ^ amiC ° ^ P&hlman ' **• -o
1 M, , X , m Ab u e88imam ad SchoaB re S em » Me *elek« missus, eum ibidem invenit et,
reduxMkullo,hucmihimisit.En aB (Enk6ping),Id.Iun.MDCCCLXXXVII E T Sunde
lm. Paginas numeris S ... Si Instruxi, indumentum ligneum glutinatum curavi, turn
Carolo F„es hnguarum Semiticarum perito, librum legendum fisus credidi." Die zweite
^ktandTg ^ V ° n SUnd6lin angCn0mmene LUcke zwischen Bl. 8 u. 9, der Text ist aber
Handschriften von Soma Degfa sind, wie ^-Handschriften iiberhaupt, ziemlich
selten_(Conti Rossini, Note 52/610, erwahnt 9 Handschriften, von denen nur drei Soma
Degg a bieten und eine, A 189, nicht existiert). Velat benutzte fur seine Edition 8 Hss
davon 6 ganz junge Exemplare (19. Jahrh.). Das alteste (Br. Mus. Or. 584) datierfc vom
Jahre 1795. Unsere Handschrift durfte also die alteste bekannte sein und beanspruch"
Interne ^ abWeiCh6nden Redaktion < siehe obe " B: I, 3) ein besonderes
Pergament 27 x 24* cm, 34 Blatt. Kleine prazise Schrift in 3 Kolumnen, 26 Zeilen von
2Z 12 T Hand t "' ^-^ D - P ^ment ist vergilbt und zeigtTn
vielen SteUen Spuren von Eeuchtigkeit, doch ist der Text ganz intakt geblieben. Bl. 3a
oben durchgehendes Plechtornament. Kat. Lofgren IV. [0 Etio 37]
26. ZWEI MARIENHYMNEN
Grt^TLv dbUta , 'T- " DaS Blum6nlied '' anon 3™ Hymne an Maria, von Adolf
Groh^ann AthiopischeMarienhymnen, S. 47-321 , herausgegeben und ausf iihrlich kommen.
67/1 * LV° n RC " V6rZeichneten Handschriften (vgl. Conti Rossini, Note
tmisTm IIImTV 78 U - 581 zu lesen i8t) kommen ***»* v ^-h-
176, 182, 191 194, 197), drei Pariser Hss. (364, 365, 392), die Miinchener Hs. Aeth 29
(Hammerschmidt* Jager, Illuminierte athiopische Handschriften, Nr 45) und die unten
beschriebene ebenfaUs junge Hs. Nr 27 hinzu. Der alteste bekannte Text ist wohl der
Londoner Kodex O, 578 vom Jahre 1646. Die ,von Wright ins friihe 18. Jahrhunde
79
datierte Hs. Br. Mus. Or. 581 wird von Grohmann fur das 16. oder 17. Jahrhundert in
Anspruch genommen, leider ohne Motivierung. Naoh Grohmann ware das Gedicht im
16. Jahrhundert entstanden, vielleicht schon zur Zeit des Konigs Zar'a Ya'qob (1434-
1468), wahrend Guidi, Storia 65, es spater ansetzen will „a giudicare dall'eta dei mss.",
was aber kaum als Beweis genugt. Anzahl der Strophen — 156 — und ihre Reihenfolge
stimmen genau mit der gedruckten Edition iiberein.
Anfang (ohne tJberschrift) ■» Strophe 1:
sege aet' \aya Sarizo em-aqmu
la-za-amtnehakki §ege la-Oabre'el mesla sal&mu
wa-ba'enta-ze M&ry&m soba haunvazanni ma'azd, (& l mu
la-ta'amereki ahalli emmu
M&hlita Sege za-yessammay semu usw.
Letzte (156.) Strophe:
(mannuy fabib za'enbala segeki za-y&'ammer feyuqa
kawakebta sam&y h u allaq u a wa-hozd, b&hr dequqa
la-wedddaeki (M&ry&my kama Labh&wi za-$ehqa
esma i-nekel fassemo ta*&mereki tenquqa
n&rmetn sebhataki nagirana (Gr. nagira) heqqa.
B. (64b-85a) Saqoqawa Dengel „Die Klage der Jungfrau", richtiger „Elegie iiber die
Jungfrau (gen. obj.)", anonyme Elegie iiber die Leiden der Maria in Agypten wahrend des
dortigen Aufenthalts der heiligen Familie, welcher in der spaten apokryphischen Literatur
vielfaoh ausgesohmiickt worden ist. AuBer den von Conti Rossini, Note 72/630, erwahnten
sechs Handschriften und den beiden hier behandelten sind mir noch eine Pariser Hs.
(Eth. 365, fehlt bei Strelcyn), eine Wiener Hs. (Rhqdokanakis XX) und fiinf Vatikan-Hss.
(18, 166, 176, 182, 191) bekannt. Der unvollstandige Text Vat. 18 wird ins 16. Jahrhundert,
der Wiener Kodex und Vat. 166 werden ins 17. Jahrhundert datiert. Der Umfang des
eigentlichen Gediohts sohwankt zwischen 53 und 55 Strophen. Hier kommen 55, in Nr 27
nur 54 Strophen vor, auBerdem gibt es sekundare Zusatze, wie unten naher ersiohtlich ist.
Strophe 1 (aus Nr 27 suppliert dort, wo die Rubra fehlen):
(basema Egzi'abehir iellus hezzata gess&we za-albo
Sayqoq&wa Dengel egehef ba-qafama anbe < vxt-anlab(febo
wayle wa-ldh la-yebal za-anbabo
kamS.h& hayzan wa-tasaddo soba ba-kullahe rakabo
re'eyo la-yebki c ayna lebb za-bo.
„Im Namen des dreieinigen Gottes, dessen Wesen keine Verminderung erfahrt, schreibe
ich mit Sohreibrohr der Tranen und des Weinens die Klage wegen der Jungfrau" usw.
(Gr6baut, zu Vat. 18, ganz verfehlt: „Compendium expositions, quod non est (tota)
lamentatio Virginis", ebenso zu Vat. 166: „Quae non habent defectum expositionis"!).
Der SchluB des Gedichts ist hier im Vergleich mit Nr 27 erweitert und bietet zwisohen
Strophe 53 (walatta Dzwit etc.) und der SchluB^trophe (soba frdttayku fdsfteya rehuqa
behera etc.) noch drei Strophen, darunter zwei saJcm-Strophen, die wohl — ebenso wie eine
80
dritte, nach der SchluBstrophe tfngebrachte — einem anderen Gedioht vom malke" -Typus
entlehnt sind. Ioh gebe hier den vollstandigen Text derselben unter Vergleichung der
Vatikantexte, soweit sie im Katalog von Gr6baut & Tisserant mitgeteilt sind.
Strophe 64 {mit Varianten der Hs. Vat. 176):
eoba faqada qalila hezdndt H erodes kahddi
tadehlal (Hs. tadehnat) emmu mesla fere kar&d Emnodi (Vat. EbnSdi)
westa behera Oebe rehuq haba i-yessamma' qdla aunvOdi (Vat. anders)
efo nabarat g u ayeyd kama ahadu (Hs. 1) nagg&di
zamana wa-azmdna (so Vat.) wa-manfaqa 'adi.
Die drei satem-Strophen lauten also:
(1) aaldm la-cfg&reki ella zamaxod ba-fend
la-Qebs eaka wasand
Mdrydm pa(oa zawiraki esdta Sind
ama was&^ki em-re'esta (lies: em-mar^dtat) abuki Hannd
efo-nu gef ( ekiydnadded hellinnd.
(2) aaldm la-zabdneki za-agmara resna malakotdwi hezdna
hawweaenni dengel wa-ndzezenni (Vat. wa-iaidhalenni) fefuna
ba'enta negdaleki dabra Q&sq u dm em-makdn makdna (Vat.: enza tesawweri
hezdna)
2o<w>gro(?) (Vat. hazana) za-fatana
yd'ammer hazana.
(3) aaldm la-a ( gdreki ktdlo 'dlama ella nagadd
em-hagar la-hagar enza ya'awwedd
za-falaaki dengel em-gaaa Her odea negu&a Yehudd
gddd gddd la-zdmd negdateki gddd
Mdrydm egzeHeya regbeya sa'ddd-
Die abschliefiende .sebhat-Strophe lautet hier also:
aebhal laki Mdrydm ( = Vat.; Ha. aebhal) ba-sebhata Ab fanndvri
aebhal laid Mdrydm ba-aebhata Wald tafanndwi
aebliat laki Mdrydm ba-aebhata Manfaa qeddus mdhyawi
haba 8e'laleya kullo a'zdna manfaa aelewi
wa-diba zdtli salot aaldma ka'aioi (Vat.: wa-diba zeniu mdhlel aaldmaki ka'atvi).
Urn der Vollstandigkeit willen sei noch eine nur in Vat. 182 vorkommende Strophe mit-
geteilt:
zdmd g u ayeyoleki egzeHeya bekdya konanni halleyolu
la-waldeki hezdn westa Dabra QHaq u dm gize redatu
qedma yeamd K a'zdnu wa-yer'ayd a'yentu
hazana walaltu enza ahatti lottu
Sanndy-ke laabuki motu.
6-732538 LBfgren 81
Die haufige Erwahnung des Klosters (oder Berges) ^"om in Oberagypten (=arab.
Qwqam), das mit dem beriihmten „niedergebrannten Kloster", ad-Dair al-Mufyarraq, eng
verbunden ist, macht es wahrsoheinlich, daB das Gedicht in der dort befindlichen athio-
pischen Klostergemeinde, die mit denjenigen in Jerusalem und Kairo (Harat ZuwaiJa)
enge Verbindungen hatte, entstanden ist, wie vielleicht auch das Blumenlied. Das agyp-
tische Qusqam war ja als Rastort der Maria mit dem Jesuskind beriihmt (siebe Abu Sakh,
Churches and monasteries of Egypt, ed. Evetts, S. 224 f.). Dafl es sich urn das in Athiopien
gelegene <2%»dm-Kloster jungeren Datums handeln wiirde, was wohl von Grohmann,
op. cit. 46, angenommen wird, ist weniger wahrsoheinlich.
0. (87a/b) Fragment von Saqoqawa Dengel, die Strophen 34-37 enthaltend.
Pergament, 12x9 cm, 88 Blatt (1, 2, 86, 88 leer). Sohrift in 11 durchgehenden Zeilen
von mittlerer Hand des 19. Jahrhunderts. Bl. 47-76 fehlen die Rubra fast iiberall (an 6
SteUen nachtraglioh suppliert). Wenig benutzto Hanasohrift einfacher Qualitat, in Holz-
deokelnmitStoffhuUe. [0 Etiop. 17]
27. MARIENHYMNEN. ANAPHORA DER MARIA
A. (l-34a) Weddase Maryam, das bekannte Woohenoffizium, mit der Montagslektion
anfangend {weddasehd la-cgze'tena Maryam dengel luaUddita amldk za-ydnabbab ba-'elati
sanuy), gewohnlich als Anhang zum Psalterium nebst dem hier fehlenden Sonntagsoffiziuni
Weddase wa-gemy stehend (siehe oben Nr 4-9). In den Prosatext des Weddase Maryam
sind hier durchgehend Strophen der gereimten Paraphrase des Offiziums eingesohaltet.
In der Wiener Handschrift Ae<;h. 2 =Rhodokanakis XIV steht die Paraphrase nach der
betreffenden Lektion. AuBer dieser aus dem 17. (Rhodokanakis) oder 18. (Grohmann)
Jahrhundert stammenden Handschrift kenne ich bisher drei Pariser Hss. (d'Abbadie 244,
144 =CR, Notice 106, 110 u. Zotenberg 147), die Stuttgarter Hs. 7 und das unten als Nr
76 stehende Psalterium, insgesamt also 7 Exemplare. Wahrsoheinlich gibt es aber weitere
Kopien, die noch nicht bemerkt wurden. Die Paraphrase des Weddase wa-genay ist von
Grohmann, Athiopische Marienhymnen, 383-394, veroffentlicht worden. Ich druoke den
Text der Paraphrase zur Montagslektion unten als Moment B vollstandig ab.
B. Paraphrase des Weddase Maryam:
Montag: (la) faqada Egzi' la-Adam yOg'ezzo
Segalci ne^uha ama rassaya ar&zo
Marydm delta la-mehrat wa-la-ndzezo
yeqbe'anni 'tfrata sedq wa-yam'ezanni am'ezo
yamana edeki edgya ehizo. ; (
la-HewSn emmena kaysi za-ashatA
Egzi. rtflzaza kiyaki ba-walidota
Maryam dengel Maryam regba Efratd
la-nafsa zVaya aetadOlew heyivatd
kama i-tahaUu nafseya bahtitd.
82
Iyaeus Krestoa ama Wleki hadara
ieg&ki nesuha mesla malakotu dammara
Ut-jelaateki dengel enza a'arreg mazmura
adhe[nen]ni em-mandsew zdtta hagara
wa-k&Wdta-ni ahgura.
(2a) re'ya Isayeyds la-Am&nu'el meitiro
manfol&'ta ieg&ki cnta Sawtoaro
Mary dm dengel negeita salam wa-taf&gero
mazmura dnct-SSe' la-kebreki tva-ehub kabaro
gize Ut-semeki dqerreb zammero.
tafdiSdh wa-taha&ay o-zamada eg u dla emmatieydw
esma afqaro Egzi, la-'alam hellew
Maryam dengel mud&ya a/aw
kama esabbehki ba-qdla qeddase fetew
leshata afuya qa$semi ba-sew,
(3a) za-hallo wa-yehellu Egzi. mawwd'i
ba-iegdki maa'a wa-lc&'eba masd'i
se'lata nadddydn lldrydm enta teaamme'i
la- ( aqiboteya haylaki anSe'i
kama la'leya i-ydhsem falla'i.
tajaSiehi enza ebel la- Beta Lehem eweddead
esma tvaladkiyo batti la-Krestos za-yeqeddesd
Mdrydm aegl za-teme ( ezi em-farkaliad(l)
yem&'o eedqa zi'aki la-za-zi'aya aba-ad
kama ardwtia yemawwe* anbasd.
(4a) tetjeiMh wa-tethaSSay nafeata sddeq wa-Mfe'
em-mdhzaneki iarakba ba-lcdata Krestoa qebu 1
za-ba'enti'ahu yebelu mald'ekta aamdy arba < :
sebhat ba-samdydt la- Egzi. Egzi'
wa-satilm ba-medr iemratu la-sab*.
berhdneki za-ba-amdn ydbaireh fes(a)uma
la-kvllomu sab' ella yenabberu 'dlatna
Mdrydm za-konki la-Egzi. emma
eemeH medr kama tesaejfo zendma
eaaejjo mehralaki qawimeya fesma.
Ein Vergleioh mit Wedddse Maryam zeigt, daB die Strophen der Paraphrase mit denselben
Worten beginnen wie die Abschnitte des Offiziums. Die letzte Strophe der Sonntags-
paraphrase lautet (33bb):
laki yedallu wedddse waaebbdhe
ba-afa maWekt wa-sab' ella yenabberu weata kullahS
Mdryd<rny dengel M. emma Elohe
kama Labh&wi fequreki aqrabku emmdhe
la-zekra aemeki za-yeme ( ez em-rehe.'
83
Es folgen noch zwei gereimte Strophen auBerhalb des eigentlichen Hymnus, (lessen voll-
standiger Text vero'ffentlioht werden sollte.
C. (34a-66a) Ohne besonderen Titel: das oben Nr 26 naher behandelte „Blumenlied"
(Mahl&a $ege), in 166 gereimten Strophen. Der sorgfaltig geschriebene Text bietet einige
neue Varianten und schlieBt sich oft der Handsohrift Bj von Grohmann an, so binsichtlich
der letzten Strophe (sebfrat la-Ab usw.), welche in den Text Grohmanne nicht aufgenommen
ist. Unmittelbar vor deraelben hat unsere Handsohrift zwei zusatzliche Strophen:
sebhat laki Maryam ba-aege mala'ekt teguhan
sebhat la'^ M&ry&m ba-sege nabiydl qeddus&n
sebhat laki Maryam ba-segS haw&ry&t feneww&n
sebhat laki M&ry&m ba-sege aam&'t wa-eadeq&n
sebhat yedallu la-aegeki wayn
esma ba-segeki wayn yetfeSSah <Ae>zwn.
nm-kvllu yeheyyes ba-dengdleki tatvakkelo
wa-ba-waldeki fequr ( eguia qenwOt wa-taaaqlo
me'rSga aalot anti Maryam la- Daunt nabiya Silo
a'regi saloteya wa-qala seraheya kvllo
wa-fannetvi la-waldeki mehrato wa-Sahlo.
D. (67-78) Saqoqdwa Dengel „Elegie fiber die Jungfrau", Marienhymnus in 54 gereimten
Strophen (siehe oben Nr 26: B, wo der Anfang unter Benutzung eben dieser Handsohrift
zitiert wird). Eine Edition mit Heranziehung dieser guten Handsohrift ist dringend zu
empfehlen.
E. (81-106) Anaphora (Abendmahlliturgie) der Maria, dem Cyriaous, Bisohof von
Behnesa, zugeschrieben (siehe oben Nr 17: G.4, unten 62 74: 91: B). Titel: ak u ateta
qtirbdn za-egze'lena Maryam vxiMddila amlak za-darasa ba-manfas qeddus Abba Heryaqos
episqopos za-hagara Befrnesd. Anfang: g u ai c a Ubbeya qdla Sanndya (3-mal) im-ana dyadde 1
qeddaseha la-Mdrydm usw. (vgl. Ps. 45: 2).
F. (107-115a) Temlierta Hebu'dt „Dootrina aroanorum/Lehre der Geheimnisse" (oben
Nr 4: G nahere Angaben). Das SohluBgebet lautet hier: o-egzi'o I. Kr. ba-ze qdla malakoteka
l eqabanni vxi-adhenanni em-makard Sega wa-nafs la-gabreka Takla Hey wot (Name stets
spater eingetragen). Es folgt unmittelbar ein Zaubergebet mit sinnlosen Wortern.
G. (115b-126a) Kiddn za-nagh „Morgenoffizium" (=oben Nr 17: A, vgl. 21: B 1), also
in Wirkliohkeit alle drei „Testamente", fur Morgen, Mittag und Abend; kritiaohe Edition
und Ubersetzung von Velat, Me'eraf I, 1-6; II, 170-174, wo aber „minuit, matin, soir"
angegeben wird.
H. (79a) Spaterer Zusatz: Verzeichnis der Festtage der Apostel und Evangelisten: ama 1.
la-Maskarram BartaUmewos usw. bis ama 22. la-Teqemt Luqas. Vgl. unten Nr 31: D.
Pergament, 10$ x 7$ cm, (3) 127 Blatt (79b, 80, 121 leer). Schrift in 2 Kolumnen, von
zwei Handen: A (1-78) sohon, gleichmaflig, 18. Jahrhundert, 15-16 Zeilen; B (81-126)
kleiner, ebenfalls gut, etwa gleichzeitig, 14 Zeilen. Besitzer: Takla Heywat. Moderner Ein-
band mit rotem Sohnitt. 66b eingeklebtes katholisohes Bild der Madonna mit dem Kind.
[0 Etiop. 30]
84
28. ZWEI SALAM -HYMNEN: AN MICHAEL UND CHRISTUS
A. (2-17) Saldm an den Erzengel Miohael, in 33 gereimten Strophen von je funf Zeilen
(der ersten Strophe fehlt hier eine Zeile). Vgl. Br. Mus. Add. 16, 226 (Dillm. Cat. XXV: 2)
u. Wien, Rhodokanakis XX: 30, wo 48 bzw. 49 Strophen vorkommen; Chaine, Repertoire
119.
Strophe 1 (nach Dillm. Br. Mus. XXV suppliert):
saldm la-zekra semeka mesla sema Le'ul za-tasataja
walda Y&red Henok bakatna sahafa
(coba e§ewwe < akka kaHteya afa)
rad'a (roddd'e Br. M.) mendubdn Mikd'el bakatna t&lammed zalja
la-radi s oteya (ba-radfoteka Br. M.) na'd safihaka kenfa.
Strophe 33:
sal&m la-fyellinn&ka za-i-yehelli hagMa
enbala d&'mu yese'el mehrala wa-iahla
Mikd'el neid y waltaka zedula
wa-meldh (Hs. wa-meld 1 ) diba Mastemd sayfaka sehula
la-za-tazabe'akka qedma i-tersd' baqala.
Die Seite schliefit rait verwischtem saldm, der Text scheint also unvollstandig zu sein
(vgl. oben).
B. (18-35) Saldm an Jesus Christus, in 55 gereimten, 6-zeiligen Strophen. Vgl. Dillm.
Br. Mus. LXX, Rhodokanakis XX: 13 (beide mit 63 Strophen); Chaine, Repertoire 123.
(1) saldm la-zekra semeka sema mahald za-i-yehessu
za-anbara qedma Egzi'abefyer ba-atronesu
Iyasus Krestos la-Ddwit bdhreya karSu
aklila semeka enza yetqessal ba-re'su
ahgura zar warasa {warisa Br. M.) Iydsu.
(56) sal&m saldm la-kullu malke'eka
wa-bakama malke'u la-dbuka
Iyasus Krestos hem&mdta masqaleka za-zorka
hebe'anni ( = hebe'anni) em-gasamot ba'enta Mary&m emmeka
amldkiya amldkiya i-yezna'- lebbeka.
Beide Hymnen kommen in Guba'e ilfaZAe'-Handschriften vor (vgl. Conti Rossini, Note
64/622; Guidi, Storia 66) : und zwar mit sohwankendem SohluB.
Pergament, 11 J x7 cm, 39 Blatt (1, 36-39 ohne Text). Schrift in einer Kolumne, 10-13
Zeilen, von mittelgroCer grober Hand des 19. Jahrhunderts. Auf der Innenseite der Deckel
u. Bl. la, 38b, 39a grobe Anilinzeichnungen. In Holzdeckeln ohne Lederbekleidung.
[0 Etiop. 18]
85
29. ZWEI SALlM-EYMKEN: AN MARIA UND FANUEL
A. (3-13) Salam an Maria in <18> gereimten 6-zeiligen Strophen ( = Chaine, Rep. 221).
Anfang stark besohadigt, kann aber mit Hilfe anderer Handsohriften (Dillm. Br. Mus.
LVIII; Paris, Ethiopian 362) folgendermaBen rekonstruiert werden:
(saldtn saldm la-zekra semeki (Var. la-malke'eki) ba-am(m)eha>
Sarka wa-nagha
(.Mdrydm) dabtard la-Edom <ba-katamdha>
(hatVateya), la-gabreki em-kokaba (eamdy bazh&y
eama emma qaaia anti habenni nesaehd.
(saldm) salam la-zekra semeki manna
za-yetfesaOh (bo) Mlinnd
MOrySm dengel cae'elakki ba-feyeqennd
kedenenni lebsa mogae za-yegalabbeb lebbunna
kama yegalabbebo la-samdy raqiq damand.
aalam eaidm la-zekra semeki halib
za-yeiarreq (westaf) alb&b
(Mdryam) dengel regba Salomon pabib (vgl. Cant. 2: 14, 6: 2)
seseymni ekla fe'uma i-yeqtelanni (lies: -telnil) rahdb
em-kvttu megbdra sedq yeheyyes wehib usw.
Der Sohlufl iat fast ganzlioh verwisoht.
B. (14-35) Salam an den Engel Fanuel, der in der magischen Literatur, vor allem in den
Amulettrollen, als „Vertreiber der Damonen" (saddade aganent) angerufen wird. Siehe
Worrell, Studien, passim, unten Nr 45, 47, 67.
Der hier vorliegende Text ist, wenigstens am Anfang, mit denjenigen der Pariser Hss.
HJth. 402, 576 (Cat. Streloyn 36 f., 167) identisch, vgl. Chester Beatty 935. Die einleitende
Strophe lautet in Bekonstruktion:
(ba-malakota Ab wa-Wald wa- Man fas qe)ddua wattanna
mdhlela kebur (Fdnu'el) wa-za-(malkeyu de(rsdna)
(emma)-asa lesaneya ld'ld('a) kona
(nay a Fdnu'il te(ngeranni) wa-tdnabberanni (lies wa-tdnbebanni - ]5fch. 676)
fefuna
enza salamaka (-meka Hs.) ahaz(ku)(l) wa-eweften ana.
Es folgt der eigentliche Hymnus, mit dem Anfang: salam la-tafatroteka mesla maWekt
kebura usw. ( = unten Nr 57: C, Str. 12).
SchluB (35a/b):
(saldm) laka adhenanni zalfa wa-i-tehdegni yom
(o-Fdnu'el) kebur mal'aka saldm
eama ba-senu' yedehen be^esi dekum
wa-ba-fawsu ye(feH) hemum.
o-amldkiya ... adhenanni la-hdfe'il) em-he(mama Bdr)yd(l) wa-Legewon
herlum.
86
Dieser lange Malke' oder Dersan an Fanuel, wovon wir friiher nur den Anfang kannten
aus der Rolle £th. 676 (Strelcyn ,,26 versets" = 6 Strophen; Eth. 402 urnfaflt 6 Blatter
scheint also ebenfalls kiirzer zu sein), weicht von dem gewohnliohsten Typus ganzlich at,-
dieser beginnt: solum Uka saddMe agdnerd FdniSel U-Bgzi. em-serhu ( -Chains, Repertoire
49; Strelcyn, Cat. passim, unten Nr 57). Aus der Sammlung Griaule und einer Londoner Hs
smd mir nooh fiinf seltenere Typen bekannt: 1. saldm laku F. za-nabalbdl (Eth. 377)- 2
s. toka ^aytdndia sededfsedd em-WUya egzi>o> F. teguh U-taradSo (Eth. 427); 3 s laka
saddaM aganerU em-gasa fattari le'vl (1th. 496); 4. ,. laka arwe <am(m)azd za-teqaUel (Eth.
666); 5. s. la-zekra semeka za-yedaUetvo tabaSo (Br. Mus. Or. 674). Weitere Literatur in
meinem Katalog, MO XXIII, S. 18, unten Nr 67.
C (37b-38a) Gebet wegen Geburtswehen (salol ba'etda fcmdma walid). Anfang: wa-soba
tastabarrek bJesit frwalid (wa-)tebd: hvbanni Sahlaka wa-me^rataka wa-jannu Ru&el-M
mat aka aktd re>so Ja-he^n wa-yeza> ba-semu lu-egzi'etui I. Kr. murfel menMer ba'el >ede>d
U-amUeka egalit usw. Ein ahnliches Gebet steht in Eth. 630 (Strelcyn 272). Zu den magischen
Wortern siehe oben Nr 8.
Pergament, 8J x 5* cm, 38 Blatt. Schrift in einer Kolumne, 11 Zeilen. Regebnaflige Hand
des 19 (?) Jahrhunderts. Text durch Feuchtigkeit stark besohadigt, manchmal unleserlich,
besonders die Rubra. In Holzdeckeln ohne Lederbekleidung.
Funf Miniaturen (Federzeichnungen in guter Ausf iihrung): lb und 37a Engel mit Schwert
(Michael?), nach rechts bzw. links gewendet; 2a Madonna mit dem Kind; 36a Frau in bur-
gerhcher Kleidung, ein Buch in der Rechten; 36b liegender Damon mit Hornern und
•Sohwanz.
[O Etiop. 29]
30. TA'AMERA MART AM: DIE WUNDER DER MARIA
Durch seine monumentale Prachtedition zweier illustrierter athiopischer Handschriften
The Miracles of the blessed Virgin Mary and the life of Hanna, London 1900 (Lady Meux
Manuscripts 2-6) ( =Bud ge i), und seine "Obersetzung One hundred & ten Miracles of our
Lady Mary, London 1923 ( =Budge'), richtete E. A. Wallis Budge zuerst die Aufmerksam.
keitaufdiegroBeSammlungvonMarienwundern.Ta'dmemilfaryam.dieimlS.Jahrhundert •
aus dem Arabischen ins Ge'ez iibertragen wurde und, mit einheimischem Material berei-
chert, m Athiopien sehr behebt wurde und sogar in den Gottesdienst eingedrungen ist
Aber erst Enrico Cerulli hat in seiner groBen Untersuchung, U libro etiopico dei Miracoli
di Mana e le sue fonti nelle letterature del medio evo Latino, Roma 1943, unten als „Ce-
ruui zitiert, die hterar- und kulturgeschichtliche Bedeutung dieser Literatur dargelegt
und die damit verbundenen Probleme in bewundernswerter Weise behandelt und gelost
lm Aufsatz Due codici di Upsala del hbro etiopico dei Miracoli di Maria hat Cerulli die
beiden hier zu behandelnden, von Zettersteen ganz summarisch beschriebenen Mss. Etiop.
Al und XII studiert. Trotz der sehr genauen Beschreibung von CeruUi kann ich nicht
umhin, der Vollstandigkeit wegen hier eine genaue Inhaltsangabe zu bieten, mit Text-
87 —
proben und Parallelhinweisen. Dabei kann ich fiir die alte Leningrader Handsohrift den
Aufaatz Cerullis in den Rendioonti der Linoei-Akademie, Ser. VIII, Vol. XX, 3-19: H
codice di Leningrado del libro etiopico dei Miraooli di Maria, Roma 1965, benutzen.
Inhalt:
A. (1-3) Junger Zusatz: Prolog in der Form einer Hymne an Maria, mit wiederholtem
tafaSSehi eingeleitet: tafaSSehi M&ryam za-nese'elakki dahna o-qeddest meh'ta kebr dengel
kvJlo gize usw.
Schlufl (3ab): kabberu ba-ebrltd
la-dengel M. sema mantel
tuaffineya eska efesfem ta'&mer&td
te'qabanni ba-rad'etd
salotQ wa-barakat& yekunanni waits.
Segenswunsoh iiber „meinen Vater Walda Qiyorgis und seinen Sohn Oerma Seym".
B. (4-10) Sinleitung, sog. „Ordnung/Kanon der (Kirche) Mu'allaqa (in Kairo)"
(mashafa Ser K at za-yetnabbab emqedma y&nbebu Ta'&meriha li-egzeHena M&ryam za-wa? y a
em-manbara Marqos haw&rya em-makana Ma'aUeqa za-Mesr), gedruckt in Budge 1 , S. 3,
iibersetzt in Budge 8 , S. XLVE-LIV; vgl. Cerulli 16-22.
SchluOhymne: sal&m laki hohta me&r&q za-walda Nore
'azad za-aakedire
enta waladki faffdre
sedelta nessdrS
sergut ba-war&iwyre
batra Aran sawtv&rita fere
sal&m laki za-mesla zemm&re.
Vgl. Budge 2 LIV; Grohmann 34, 186. Der Ausdruck „Sohn des Nore"=Ezechiel erklart
sich aus dem Arabischen (iSjy statt (SJji)- Budge: „who broughtest forth the Light" ganz
verfehlt. In V. 2 bedeutet 'azad za-askedere nioht „Vine of Eskedere", sondern „Zellenhof"
(askedere, besser esk., aus eksedere „Zelle" = gr. e£e8pa> hebr. USka Ez. 40 ff. passim). Maria
wird mit dem Tempelhof verglichen. S. Dillm. Lex. 1405.
C. (lla/b) Jiingere Hand: ungereimte Hymne an Maria von Johannes Chrysostomus:
esagged laki wa-eweddesakki o-egze y teya M. bakama waddasakki Yohannes Afa Warq ba-
ders&nu: tafaSSehi o-M. za-taSaggawa emenneki Egzi. qal wa-waz'a emenneki kama mar'&wi
za-yewazze y em-§erhii (Ps. 19: 6); es folgen noch sieben to/a&feJi-Perioden und dreimaliges
sal&m laki o-M. dengel usw. Vgl. Nr 32, Bl. 10: vollstandigere Fassung, die mit Budge 2
LVI, Chame, Repertoire 338, Grohmann 30 ubereinstimmt.
D. (12-14aa) Zweite Einleityng, mit Budge 8 XLIII-XLV identisch: seme'u enagge-
rakkemu o-dhaw fequran weluda beta krestiy&n Usw. (= Budge 1 1-2).
E. (14b) Spate Besitzernotiz, von Cerulli, Due* codioi 152, abgedruckt, am SchluB des
Textes (116ab) wiederholt. Laut deraelben wurde das Buch von Qabra Iyasus, der es mit
88
eigenem Gelde gekauft hat, der Zionkirche in Aksum geschenltt, damit es (oder: sie= Maria,
so Cerulli) ihm eine Stelle unter den Glaubigen am Tage des Gerichts schenke. Wenn Priester
und Diakone es vergessen, ihn und seine Frau WalattaKiddn mit Namen zu nennen, seien
sie verwiinscht.
F. (15-110) Sammlung von 65 Wundern der Maria (teilweise falsch numeriert), angeb-
lich besorgt von Seltana Krestos (za-astagdbe > a za-hamama ta'dmerdtihd wa-za-sehqa la-
akbero ba'alatiha), teilweise mit angehangten kurzen Gedichten, die dem von Grohmann,
Marienhymnen, S. 322-r382, herausgegebenen Hymnus Akl^'.u be' est entlehnt sind (vgl.
unten 43). Die Wunder kommen in dieser Ordnung vor:
1. Bischof Daqseyos von Teltelya (d. h. Ildefonsus von Toledo, so schon Zotenberg) schreibt
die Wunder der Jungfrau nieder ( =Budge 2 Nr I CR 52: 7 Zot. 60: 1 62: 1, unten Nr 31: A.8,
32: D. 7; Cerulli, passim, besonders 301-338);
2. (17b) Der syrisohe Topfer (Labhawi= Simeon von GeSir, Baurastark 158 f.) (== Budge 2
Nr XXXV CR 62: 8 53: 1 Zot. 60: 37, unten 31 : A.16; Cerulli 290 ff.);
3. (21a) Der Arbeiter (gabbdrawi), der die Jungfrau Maria begriiQte ( = Budge 2 Nr II, CR
62: 9 L(eningrad) 64 Zot. 60: 3 62: 48), unten 32: D. 9);
4. (21b) Der Apostel Johannes schaut die Himmelfahrt der Maria (nach Proohorus; dem
Mashaja Felsata (la-Mdrydm) entnommen, vgl. Zotenberg 63, 54, Wright, S. 49a) (=Zot.
60: 96; vgl. Cerulli 51, 73, in id., Due codici 154 korrigiert). Anfang: zakama re y yd Yohannes
tualda Nag u adg u dd ba-'elata felsata usw.;
5. (23b) Ein Monch im Kloater Dabra fifrem auf der Insel Tegros, ein Verehrer der Jung-
frau, erkrankt und stirbt nach einer Offenbarung der Maria (=L 56, Turaev S. 154: 175);
6. (24b) Maria und Jesus lassen in Agypten am 8. Sane eine Quelle entstehen (= Budge 2
XLI Zot. 60:85 62:25 L 19, Turaev 149:125). Anfang: ta'dmer za-gabrat egze'tena ...
mesla fequr walda ... westa Beta Melyzab za- l eweqt bahaba may buruk usw. Mehzab „Bad"
(ar. TOtMo6„(Farber-)Wanne") ist hier als Eigenname gemeint (so Zotenberg u. Cerulli
29, 37; vgl. f. 25ab hagara M. „die Stadt M."; das Synaxarium, ed. Guidi, PO I, 508).
Budge: „the bath which is nigh unto the Blessed Water" (sic); id., Book of the Saints 977
„known as the 'Bath'" but ib. 925 „MErIDAB". Vgl. unten 49 Metmaq=al-Magtas (Cerulli,
195, 531);
7. (25b) Das Kloster Mahw und seine Quelle (=CR 52: 102 Zot. 60: 74 62: 6). Anfang:
tva-halio ba-hagara Iyarusalem mangala Henon ba-qeruba Salem ba-mcfdota Yordanos enta
heya yenabber (lies: dabr) za-semu Mahewu (sic) usw. Dabra Mahw „das Glaskloster, das weiBe
Kloster" ist nach Budge, Book of the Saints 1033, mit Dabra Zegag (ar. Dair az.Zu§d§)
identisch; nach derselben Quelle liegt Dabra Zegag aber in der Nahe von Alexandria (ib.
-354,574);
8. (26b) Maria erscheint einem Fieberkranken als weiBe Taube am 21. Maskarram (=CR
52: 140? Zot. 60: 76; vgl. Cerulli 60, 76 „Atti di Barsoma", id., Due codici 156);
9. (27b) Ein jiidischer Knabe von Tyrus (Tiros), der am Gottesdicnst der Kirche teilge-
nommen hat, wird vom Vater in den brennenden Of en geworfen, uberlebt aber (= Budge 2
XLIV CR 52: 83 63: 8 L 15, Turaev 150: 146 Zot. 62: 56; vgl. Cerulli 486, id., Due codici
89
156); gereimter SchluB: bakama adheno la-we'etu hezdn / emetona esat resun / kamahu
tddkenanna em-baMa lesan / wa-em-hakaka sab' ekkuydn;
10. (29a) Ein betrunkener Monch wird von Maria vor einem Lowen und einem Hunde er-
rettet (= Budge 8 XXXVII =XLVIII CR 62: 46 63: 46? L 48, Turaev 162: 169 Zot 60: 67);
gereimter SchluB: bakama sadadatio egze'tena M. em-we'etu manakos la-we'etu anbasa /
adhenotu haMSa / kamahu tekdenanna ba-lebsa / Segana toa-nafsana qaddisa / terasseyanna
l enq v akebr za-nahattu (sic «= enza n.) westa maqdasa;
11. (30a) Der Bienenziichter, der die Hoatie herausnahm ( = Budge 2 OVII CR 63:98 L
39, Tur. 151: 169; vgl. Cerulli 38: 70). Anfang: wa-haUo 1 be'esi za-boUu bezuha nehb^a} ...
wu ;.«,.„ Wa ahatti be'esit maSarrit usw. L dagegen: wa-haUo ahadu be'esi hayyabe ma'dr
(hayyabi zuheba „sch6pfen" fehlt Dillm. Lex. 126). Gereimter SchluB: la-agbertd tehzenanna
ba-haliba feg ( j wa-tekuTuinna qeb'a ma'aza matlale sibata res' / zekra wedddsehd enza neg u aSSe (
I walda fequr dagema arm yemasse' / wa-tadhenanna em-Sayian zab ( j za-gahad wa-za-hebu';
12. (31b) Der Diakon <Anastasius von Rom> der fiinf Gaude (tafaSiehi) sprath (== Budge*
XXVII CR 52: 34 L 10, Tur. 150: 141 Zot. 60: 28, vgl. Cerulli 336);
13. (32b) Die Frau, die das Fasten unterbrach ( =Budge 2 XCIX L 46, Tur. 162: 166);
14. (33b) Der Arbeiter (gabbdr), der reich und betrugerisch war, aber von Maria errettet
wurde ( =L 73, Tur. 165: 192 Zot. 62: 63);
15. (34b) Der Jude von Achmim (= Budge 2 III CR 52: 10 L 40, Tur. 151: 160 Zot. 60: 4
62:45, unten 32: D.10; vgl. Cerulli 219 ff.). Statt Ahmim hat die arabisohe Rezension
Alexandria oder England (al-Inklizlya laut Korrektur von Cerulli). Am SchluB eine dem
Hymnus Akkonu be'esi entnommene Strophe (Qene): 'ebrawi bezu ( westa medra Akmim
za-hhqa usw. ( =Giohmann 336: III);
16. (36a) Der Monch Damianus (Demyanos) von Philippi (Filpesyus), der den Namen der
Jungfrau in goldenen Lettern sohrieb (=Budge 2 IV CR 52: 11 L 41, Tur. 151: 161 Zot.
60: 5), auch in 32: D.ll, vgl. unten 71. SohluBstrophe=Grohmann 338: IV;
17. (37b) Der Bisohof Abbas von Rom (= Budge 2 V CR 52: 12 L 42, Tur. 151: 162 Zot.
60: 6), auch in 32: D.12, vgl. Cerulli 436-449 ,,Racconto del Papa Leone" mit athiop.
Text. SohluBstrophe = Grohmann 338: V. Kurzere Redaktion (Cerulli, Due codici 168);
18. (38b) Der Abt Isak <von Me\maq\ der in die Wiiste von Skete ging ( = CR 53: 62, vgl,
Cerulli 201 f.), auch in 32: D.13. SchluBstrophe = Grohmann 338: VI;
19. (39b) Der fromme Mann von Defra und seine Tochter Maryam (= Budge 8 VII CR
52: 14 53: 79, vgl. Cerulli 191 f.), auch unten 32: D.14. Quelle: die Dialogi von Gregorius
Magnus (in einigen Hss. wird Johannes, „Bisohof von Skete" erwahnt). SchluBstrophe =
Grohmann 338: VII;
20. (40b) Der Maler im Lande der Franken, der beim Sturz von der Leiter von Maria errettet
wurde ( =Budge 2 VIII CR 52: 15 Zot. 60: 9), auch in 32: D.16. SohluBstrophe = Grohmann
338: VIII;
21. (4?*) Der Kranke, der Jerusalem besuchen wollte ( =Budge 2 IX CR 52. 16? Zot. 60: 10),
auch unten 32: D.16. Sehr kufze Rezension (Cerulli, Due codici 159). SchluBstrophe =
Grohmann 340: IX;
90
22. (43a) Der romische Jungling Zacharias, von koniglichem Geschlecht, der dem Bild
der Maria 50 Rosen weihte (=Budge* X CR 52: 17 L 32, T. 151: 152 Zot. 60-11 vgl
Cerulli 70), auch unten 32: D.l. SchluBstrophe = Grohmann 340: X;
23. (44a) Juliana und Barbara von Bethlehem und die Rauber ( = Budge' XI CR 62- 18
L 33, Tur. 151: 153 Zot. 60: 12 62: 31; Cerulli 520-527 „Ciclo di Rocamadour", m. athiop
lext in zwei Rezensionen), auqh unten 32: D.2. SchluBstrophe = Grohmann 340: XI-
21 (45a) Drei Araber reisen nach dem Lande Rif (ar-Blf =Unteragypten) ( = Budge* Xll
»U P per Egypt"! CR 62: 19 63: 69 Zot. 60: 13, vgl. Cerulli 176), auch 31: A.13 u. 32- D 3
SchluBstrophe = Grohmann 340: XII;
25 (Hs. 26) (46a) Die Kirche im Kloster <Eqom nahe Jericho (ba-senfa Iyariko) ( = Budge*
XIII „ m the country of the Greeks" CR 62: 20 Zot. 60: 14 62: 18, vgl. Cerulli 27- 46 sulle
"^"f terraneo< '• Due Codici 160 ,,Mare Illyricum^m Iyariko"), auch unten
42: D.4 (ba-hagara Ser< = Budge). SchluBstrophe - Grohmann 342: XIII;
26. (Hs. 27) (47a) Der blinde Priester Johannes <Bakansi> in Kairo ('= Budge* XIV CR
62: 21 Zot. 60: 15 62: 37), auch unten 32: D.5. SchluBstrophe = Grohmann 342- XIV
27. (48a) Der reiche Mann, der gegen die Turken zur See kriegen wollte (fc>m ye^omu
la-Terku ba-fcrmr, vgl. Budge) (=Budge* XV CR 62:22 Zot. 60:16), auch in 32- D 6
„von der Insel Q'alaseys (syas Budge)". SchluBstrophe = Grohmann 342- XV-
28. (49a) Die blinde Tochter des Badrermn von Oberagypten (Ze'id) und seiner Frau
Oeravnvd durch Milch von der Jungfrau geheilt ( =Budge' XVI CR 62: 23 Zot. 60: 17 vgl
Cerum 27: 62 „U miraoolo di Abreham di Baderman"), auch in 32: D.34 „Abreham v
Badremanu. Gera Anest". SchluBstrophe = Grohmann 342: XVI;
29. (60a) Die arme Witwe und ihre drei Tochter ( = Budge* XVII CR 62: 24 Zot 60- 18)
stark geku^te Redaktion ohne Eigennamen; 32: D.19 ausfiihrlicher: Maryam, Marta]
Yawahtt. SchluBstrophe = Grohmann 344: XVII;
30. (51a) Die beiden Briider, die Ta'amera Maryam kopierten ( = Budge* XVIII CR 52- 25
Zot. 60:19 62:38), auch unten 32: D.20. SchluBstrophe = Grohmann 344- XVIII-
31 (62a) Georg Junior {Giyorgis Haddis), der Martyrer werden soDte, 26. Genbot ( = BucW
XIX CR 62: 26 Zot. 60: 20), auch unten 32: D.17, vgl. Cerulli 74. SchluBstrophe =Groh-
mann 344: XIX;
82. (58a) Der Priester Katir in der Stadt Slices (-«*-#*>,, Yaqut II, 449) (=Budge*
XX .CR 52:27 Zot. 60: 21), auch in 32: D.21. Cerulli 206 ff. SchluBstrophe = Grohmann
TT 3 IS; Z U 'JT W6iterhin) (64b) ZWCi Brilder < Tag Und Nazib > in »** ^a^a Yaqut
11, 583) die Kleider mit Indigo farben {ye'eMu albasa ba-qalurm nil, guter Beleg fur
^ " " amhar ' ^^ 8 - Gr <*<^ Supplement 285, Dillm. Lex. 960) (=Bud*e*
XXI CR 62: 28 Zot. 60: 22), auch in 32: D. 22. SchluBstrophe = Grohmann 346: XXI-
YYnnlj^T mIt d6m mumpfnB {za - lebn *"»> im Lande der'Franken (=Budge*
5 ^ f 6 ° : 23 62: 69) ' aU ° h in 32: D - 23 ' Sc ^^rophe = Grohmann 346: XXII-
t ♦ f l 18 ° h0f MerCUriuS ^rqorewos), der Aussatzige (=Budge* XXIII CR 62: 30
Zot 60: 34), unten 32: D.24. SchluBstrophe = Grohmann 346: XXIII;
91
36. (68a) Das wundertatige Marienbild in der Kirche von Haltalrom (= Budge 2 XXIV
„Harlom" CR 62: 31 „Hartarom" Zot. 60: 25 „Hartalom" 62: 23 = CR), auch in 32: D.26
„Harlom". Die Vermutung von Budge fiber Harlom = Haarlem ist unhaltbar, ebenso
die Ausfiihrungen von Cerulli, Due Codici 162; Harta(l)rom" ist wohl als Harat aljr-Rum
„quarter of the Romans" in Kairo (Abu Salih, ed. Evetts, 9) zu deuten. SchluBstrophe =
Grohmann 346: XXIV;
37. (69a) Die Abtissin Sophia von Karmel (Qermelos) ( = Budge 2 XXV CR 62:32 L 37,
Tur. 161: 157 Zot. 60:26), auch in 32: D.33. SchluBstrophe = Grohmann 348: XXV;
38. (60b) Der bose Mann Barok von Phonizien (? Fingis, sonst Fenqe) (= Budge 2 XXVI
CR 62: 33 L 8, Tur. om. Zot. 60: 27, 8. Cerulli 614-6: Text u. t)bers.), auch 32: D.26.
SchluBstrophe = Grohmann 348: XXVI;
39. (61b) <Der Diakon) Anastasius von Rom (Some) und die funf Gaude (=oben 12,
unten 61, sowie Nr 32: D.27, 45). SchluBstrophe = Grohmann 348: XXVII;
40. (62a) Der M6nch im Klosfcer Qalamon (Qalmon) ( = Budge 2 XXVIII CR 52:35 Zot.
60: 29, vg:. Cerulli 166-8) in sehr kurzer Rezension, steht auch in 32: D.28. SchluBstrophe =
Grohmann 348: XXVIII;
41. (63a) Der Menschenfresser von Qemr ( = Budge 2 XXIX CR 52: 36 L 16, f. 14a Zot. 60: 30,
vgl. Cerulli 70, 76), auch in 31: A.16, 32: D.29. SchluBstrophe = Grohmann 350: XXIX;
42. (66b) Die Witwe, deren Sohn mit Raubern verkehrte und hingerichtet wurde ( = Budge 2
XXX CR 62: 37 L 31, Nr 151 Zot. 60: 31; Cerulli, Due codici 164 „Fur Eppo"), unten 32:
D.30. SchluBstrophe = Grohmann 350: XXX;
43. (68a) Eine schwangere Frau wird vor dem Meer errettet ( = Budge 2 XXXII CR 62: 38
L 27, Tur. 160: 147 Zot. 60: 32, vgl. Cerulli, Due codici 164 „al pe?Jegrinaggio a Mont
Saint-Michel in Bretagna" = Budge), auch unten 32: D.31. SchluBstrophe = Grohmann
350: XXXI. Mit dieser Strophe endete gewiB urspriinglich die Hymne Akkonu be'esi,
die von Grohmann mitgeteilten Strophen XXXII-XXXIV kommen nur in vereinzelten,
und zwar verschiedenen, Handschriften vor. DaB die hier stehenden Wunder 15-43 zu
einer urspriinglichen Sammlung von Wundern gehorten, ist offenbar. Nach dem Text des
Akkonu be'esi zu urteilen ware die Anzahl 30 (siehe Grohmann 333-4 zu Hs. M). In der
Fortsetzung kommen keine SchluBgedichte im'Kodex vor;
44. (69a) Der bose Diakon von Garisat, der schwer erkrankte aber von Maria, auf die
Fiirbitte eines Jiinglings, durch Milch aus ihrer Brust geheilt wurde (sonst nicht belegt;
ahnlich CR 53: 36 Zot. 62: 2 „un officier du roi a Tarsus en Cilicie"). DaB Garisat aus
Chartres entstellt sein wurde (so Cerulli, Due codici 164), kommt mir wenig wahrscheinlich
vor; Yaqut II, 68 hat al-Guraisat maudi 1 bi-Mi§r, das ebensogut al-Garisat lauten konnte.
Anfang: wa-hallo 1 diyaqon westa hagara Garisat wa-i-yekdu saV nagira ekayu usw.;
45. (70b) Der bose Reiche, der ein Brot an einen Armen warf und seinen Kopf verwundete
( = Budge 2 LXXXVI CR 63: 32 Zot. 60: 65 62: 68), am 21. Terr;
46. (72b) Ein morderischer Rauber wird gekreuzigt, bleibt aber dank der Maria am Leben
( = CR 63: 36 Zot. 62: 3 „Qiras, brigand de Galatie"); unten 32: D.46;
92
47. (74a) Die Frau im Distrikt Qa,^(e)rd'(=aUQa.hira?), die neun Kinder verloren hatte
aber andere erhielt, die Priester wurden ( =Zot. 62: 29 Cervdli 29: 133 „Qarab"; die Form
Qafrra auoh Cerulli 28: 112 = CR 63: 33 „Tahr&"!, vgl. unten 31: A.3;
48. (76a) Maria heilt das rechte Auge einer Frau in Bethlehem (=CR 63: 24Zot. 62: 10),
sehr kurze Rezension;
49. (75b) Das Wunder im Kloster Me{maq am 21. Genbot ( = CR 63: 63 Zot. 60:42, s. Cerulli
204-6, vgl. Budge 2 , Introduction, XLIX), auoh in 31: A.ll;
50. (78a) Maria erscheint dem <M6nch> Antonius (Enioncis) im Kloster Qusq u am mit einer
Alabasterflasche voll Salbe ( =CR 52: 109 Zot. 62: 12, vgl. Cerulli 208 unten);
61. (80b) Masfeyanos, Konig von Rom, seine Frau Safengeya und ihr Sohn Isalc (=CR
62: 67, vgl. Cerulli, Due oodioi 165-6);
52. (83b) Die Juden wollen das Haus der Maria in Bethlehem anziinden (=CR 62: 116?
Zot. 60: 88, dem Ma§ljxifa Felsatd entlehnt, s. Cerulli 73);
63. (86a) Der Apostel Johannes besucht den Kaiser Tiberius (Tibdryos) in Rom (=CR
62: 61 Zot. 62: 35); 1
54. (89a) Eine Dienerin wirft ihre Schleier in die Hohe und Maria faBt sie mit der Hand
U8w. (SohluB der Homilie fiber das jahrliohe Wunder im Kloster Metmaq =CR 63: 60 Zot.
60: 40; siehe Cerulli 195-9, bes. 198 unten);
66. (91b) Die Jungfrau erscheint dem Priester Johannes im Kloster des Abba Maqares
( =CR 62: 66 Zot. 60: 65 62: 22, vgl. Cerulli 189, FuBn. 1);
66. (92b) Ein Schiff in Seenot wird gerettet durch Furbitten an Gott und die Jungfrau
( =CR 62: 85 53: 14 L 79, Tur. 155: 198 Zot. 62: 58, vgl. unten 64);
67. (94a) Der Konig von Rom befragt die Sibylle und erbaut einen Altar in seinem
Palast (= Cerulli 38: 82 „H miracolo di Ara Coeli", andere Rezension ib. 29: 139, Text u.
Ubers. 412-420; vgl. id., Due codioi 167 „I1 codice Up. XI ha la redazione piu antica, quella
che e soltanto traduzione dell'arabo e non gia la versione piu recenteriadattatainEtiopia");
68. (96a) Ein unziichtiger Diakon in Dasel, der Maria ljebte, wird getotet und beerdigt,
jedooh nach Offenbarung der Jungfrau von einemanderen Diakon exhumiert und ordentlich
bestattet (= Budge 2 CIII Zot. 62:30 „Astiras", siehe CeruUi 501-519 Text u. Ubers.,
sowie ders., Due codioi 167 „Up. XI ha anche qui la versione antica"), vgl. oben 38 „la
redazione ampia";
69. (98a) Ein gottloser Ritter bekehrt sioh, kann aber nur Ave Maria lernen (= Budge 2
XXXVIII „Nicodemus, the Persian knight" CR 62: 53 Cerulli 29: 141);
60. (99b) Der fromme Bischof, der ein neues Sackhemd anlegen wollte und die Hilfe der
Maria bekam ( = Budge 2 XL „Philotheus" = CII CR 62: 6 63: 37, 38 L 9, Tur. 150: 140, vgl.
Cerulli 401-7, Due codici 168,-unten 63);
1 Ausgabe nach dieser und drei weiteren Hand- Roma 1964, S. 19-25, t)Uis, 27-29). Vgl. ders.,
schriften v. E. Cerulli, L'oriente cristiano nell'- Tiberius and Pontius Pilate in Ethiopian tradition
unita delle sue tradizioni, <2: La leggenda di and poetry ^Proceedings of the B»itish Amdemy,
Tiberio) (Atti del oonvegno intemazionale sul LIX, 1973).
temo: L'oriente cristiano nella storia della oivilta,
93
61. (101b) Der Diakon, der das Gebet tafaiSehi in der Kirche „der fiinf Freuden" oft
spfaoh (Duplette von 12 und 39 oben), auoh in 31: A.4 u. 32: D.46;
62. (103b) Der Monch Qerddn siindigt mit seiner Frau, begegnet dem Teufel und verstiim-
melt eich todlich (= Budge 2 CIV CR 62: 82 63: 6, siehe Cerulli 382-400, Due oodioi 168
„Gerardo di Cluny"), bier die „forma pin antioa" (ib.);
63. (106b) Der Priester, der nur eine Messe lernen konnte ( = Cerulli 29: 147 38: 78 „Andrea
di Cesarea", vgl. 46: 13 u. oben 60);
64. (107a) Ein Sohiff mit Pilgern und Priestern soheitert; wunderbare Rettung eines Mann js
durch die Jungfrau ( =CR 63: 46, vgl. oben 66, L 28, Tur. 160: 148);
66. (109a) Eine Sunderin, die einen Skorpion versohluckt hat, fleht das Bild der Maria an,
ein Zauberer (mastaSrey) namens Qerddn spricht das seryat-Qebet uber sie und sie spuckt
den Skorpion und das Gift aus ( =CR 63: 99 Cerulli 39: 107 L 44, Tur. 161: 164). Der Name
Qerddn bezieht sich auf - „Giordano di Sassonia, secondo Generale dei Domenioani 1222-
1237" (so Cerulli 533-4, Due codioi 169);
66. (HOab-bb) Spaterer Zusatz: Gesprach zwischen Jesus und Maria iiber die ..fiinf Schmer-
zen" (hazanat) der Jungfrau, dem Daqseyos (Udefonsus) zugesohrieben (=Budge x A: 1
CR 62:62 Zot. 60:48 Cerulli 37:49 u. bes. 336-7 Vat. 73, 92, 117, Borg. 33, b. Index;
Cerulli, Due codioi, unrichtig ,,11'Patto di Misericordia").
G. (11 1-1 16a) Seohs weitere, unnumerierte Wunder (hier fortlaufend numeriert):
67. (Ilia) Ein Lehrer von Skete (mamher za-Asqetes) geht in die Wuste, sieht unzahlige
bose Geister und nimmt Zufluoht zu einem Bild der Maria ( =CR 63: 82 Cerulli 189 f . Text
u. Ubers., hier nur der erste Absohnitt; Cerulli, Due codioi 169, verweist irrtumlich auf
G 3? usw. statt G 33);
68. (111b) Andere Fassung von Nr 43 oben: die Kirche von S. Michael und die sohwangere
Frau, die vor dem Meere errettet wurde (s. oben);
69. (113a) Zwei Dienerinnen der Maria gehen ih die Kirche und werden von Raubern an-
gegriffen ( -oben 23: Juliana imd Barbara);
70. (113b) Variante von Nr 16 oben: der Jude von Aohmim (hier ganz unbestimmt: wa-
hatto 1 be'esi westa hagar);
71. (114b) Ein Monch verehrt die Jungfrau und'sohreibt ihre Wunder mit Gold und bunten
Farben: Variante der Damianus-Erzahlung oben Nr 16;
72. (116b) Eine reiche und vornehme Frau unterstiitzt die M6nche und darf dem nablis-
Gebet beiwohnen, wobei sie eine Offenbarung der Jungfrau hat ( =CR 62: 81 63: 104 L 62,
Tur. 164: 181 Zot. 60: 69 62: 46; Cerulli, Due codioi 170 „D Capitolo dei Domenicani a
Manbalis", ohne nahere Erklarung). Anfang: tabehla aoba faqadutthau) kama yetgabe'u weita
Manbalis tanSe'u em-Afria (Var.: Abresfis, 'Eberfes, alles unklar) hdba Manbalis tva-fiorat
meslehomu afuitti be'esit < abbay wa-b&tU teqqa . . . vxt-em-bezjia afqerotd kiyahomu agbe'ewwd
nwUhomu westa salota nablis (vgl. Dillmr-Lex. 660 „nablium, oitharae genus"; Dillm.
Br. Mi»«. LXXX: 2 Mas$afa Nablis „liber oymbali"; ist manbalis als kopt. m-nablis ?.u
verstehen?).
94
JZTl^T °V 2) m Bm - ScWft ****—. 16-n Zeita (BI , ,.
ix-zz L.), vonmehreren Handen- A n2_nn \ i,,**** , „ ' "««» t-Bi. w.
codioi: „^ **, « ,* *£££ ^^ Si* '"rf 1 ^
18J I J lr h„ n dert,C(4-10) B at ca 1800 nil «, '' , (1 " 116a ' " lmi «' 1 >»b6r kleiner,
[OEtiop. 11]
31. WJKIJU MABYAM: DIB WOTDEB DER MAMA
zerstSren wollte, wird d» n v a., I. . 7 n lbn Hm ' ui ' «r-R»«d)
Zo, 60: 34; C,„ v ^ T) ^ * ' ^^ XXXIV ° R 6 * 39 L 8 *
Gedicht <22bb>: ^ ^ or fem < t ^.^^ ^^
"^^ 6a «** za-Atrib nakkSr Sena gebratd
Maqedon&wi masfen aoba faqada yensettd
bakama qefyeqqi ba-aatafdfeno rad'etd
adhenenniM&ryam em-kuUuhatald.
j» »*. **. ta p hiBppi ta Medonieii _ ^ Gran -■ r- s ^ : ^- ;
Gedicht (27ab): 6a<ro ' e? o fe&^^o- Fa« ?0 6
la-ella tagclbe'u hezb westa 'ozado bet rehib
la-gabira ba'&l yom ba-behera Atrib
zaadhankiyomu em-zab'a sayfdn mazheb
adhenenni Maryam em-lakm rehub.
8. (27b) Das Kloster al-'Adawiya (Adawya) (Abu Sal* 136- A J ButW tk ' •
Coptic churches of Egypt, Oxford 1884 T U, ■ a '*t-L ' he an ° ient
pMudert, aber vom £L« Z! ,-t <» \? derN&hevonKa ^rd von Arabernge-
«nd errata 0r«^^7^J^^ "* ^ ** ^^ «**»*■
95
Gedioht (32b): Rezqalla qasia eoba futbeki ydnqa'addu
anqasa beteki M&ry&m enza yeg u adaggudu
'arabaweyan metu albasa hezb za-hedu
kct.henS.t-ni em-mal'elta tastes waradu
ta'&mereki ankaru wa-ne^du.
4. (33a) Der Diakon Anastaaius von Rom, der fiinf „Gaude" (tafaSSeW spraoh ( =oben Nr
30: F.12, 39, 61).
Gedioht (35ab): anti we'etu askarena 'enqu za-tahattu
bakama waddaaakki diy&qon ba-tefSehtat hameatu (Ha.: "hyat 6)
kama qala mashaf yebe eama tabaraka ( elata molu
kamahu yebarekanni hayla ta'amereki zentu
bahaba wa/arku haba-hi a'altu.
5. (35b) Eine unfruohtbare Frau fleht in der Kirche von M enita Serd, nahe der QueUe, die
Jesus <in Matariya) entstehen lieB, Maria an; sie verspricht, eine weiBe Hulle fur ihrBild
zu machen und daran das Kreuz mit Safran zu malen. Sie bekommt ein Kind und erfahrt
unterwegs wunderbare Hilfe ( -Budge 1 B: 48 Zot. 62: 19 Cerulli 27: 49).
Gedicht ^Oa): ma'rara tasjahu Semerl la-za-yezarre 1 aedqa
la-walda naddayit ahatti cm-mal'elta taMCta ama wadqa
kama tarakba fe'uya enza i-yahammem heqqa
kamahu egzeHeya tar&de'enni sejuqa
eama tasjaya anti wa-kebreya feqqa.
6 (40b) Ein Bischof sendet einen alten Monch, urn einen jungen Priester in der Stadt
Nardin und eine junge Nonne, beide von schonem Aussehen, zu beobachten, da sie wegen
ihrer Gemeinschaft verleumdet werden. Der Alto sieht eine Lichtsaule fiber den Priester
herabkommen. Dieser legt Flachs Cage) und Feuerkohle in eine Kiste (ulbat^&T. 'ulba)
aus Holz und schickt sie als Gabe fur den Bischof. Als sie geoffnet wird, sind Flachs und
Feuer darin unverandert ( = CR 63: 71 Cerulli 26: 15).
Gedicht (50a): anti we y etu za-gunda mangeSl sege
em-ajh&ma esat we'uy za-adhankiyo lavage
M&ryam dengel atronesa Salomon za-qarna nage
waldeki ma$wa<ta hegg abaaa bezuhan haddage
eama tamasaala za-bag* harge.
7. (50b) Ein Mann aus Europa will am Fest der Maria in Bethlehem am 16. Nahase die
schon verzierten Riegel an den Tiiren ihrer Kirche stehlen, wird verletzt aber wieder
geheilt (=Zot. 60: 46 Cerulli 27: 23 u. bes. 141-7).
Gedicht (67ab): egze'teya Mdry&m walladita Kreatoa jarroqi
za-adhankiyo em-henqat la-ajrengawi Sarraqi
ma'zo beteki (Hs. -taki) SannAya ama ba-gtihluwe yelaqqi{1) ^
adhenenni kama{\) kamahu em-maSgarta leaan sayyaqi
wa-ba-lenbaleki kd'eba kiyaya asdeqi.
96
8. (57bb) Daqseyos (Ldefonsus) von Teltdya (Toledo) zeichnet die Wunder der Maria auf
(=obenNr30:F.l).
Gediqht (66ab): o-Mdryam wakUta DaivU neguS
za-tel'assafi berh&na kama enta lebs
bdkama wahabkiyo kebra la-episqopoa
habenni egze'teya ba-qedma kullu mogas
wa-arfeqenni ba-'dlam hadddo.
9. (66bb) Ein Engel, der aus Mitleid nut einem kleinen Knaben dem Befehl Gottes, eine
Stadt zu zerstdren, trotzt und daher unfahig ist, die tibngen Engel zuriick zu begleiten,
nimmt seine Zuflucht in den groBen Backofen des Klosters von Qalamon (Qalmon) und wird
auf die Fiirbitte des Abba Samuel von der Jungfrau restituiert ( =Zot. 60: 38; Textu. t)ber-
setzung in Cerulli 169-163). Es folgt (72ab) die sog. Engelhomilie: seme'u-ke abawtyawa-
dhaweyo, l^sba krestiyan 'ebaya la-egze'tena dengel Maryam waUadita amlak usw. Schlufi
(84aa): sebhal la-Egzi. aba iahl wa-mehrat la-za-wahabanna Mdrydm-lid mehneydta heyivat
wa-madhanit emenna hagul wa-mansvi. CR 63: 26 hat nur die Homilie (Cerulli, Duecodici
174).
Gedicht (84b; Ceixuli 166 abgedruckt nebst ttbersetzung):
wa-ama mehko la-hez&n em-maqiajla ma' at dvruk
la'adiwo te'zdza ahadu (Ha. 1) mal'ak
wa-soba se'na 'ariga mangala lu'ale falak
ba'enti'aki Mdrydm dabra Qalmon salik 1
mekneyata (Hs. ma-) dehin kono Sdmu'el buruk.
10. (85a) Der Diakon Johannes wird vom Bischof Abba Michael ins Kloster Mc(mdq ge-
sohiokt, urn den Monchen zu helfen, er zogert und hat eine Offenbarung der Jurtgfrau
( = Cerulli 27: 29 37: 40, vgl. 200, 202).
Gedicht (89b): Yohannes diyaqon dehra mashafa hegg tamehra
( amda berhdn re y ya haba tale'ka wahora
ie'la Mdrydm dengel esma westetu nebura
bezu* be'esi enta kiyahA afqara
yeSenni daharitu wa-ycrakkeb kebra.
11. (90ab) Das Wasserwunder in Dabra Metmdq ( =oben Nr 30: F.49).
Gedicht (94b): mele'i westa hellinndya nafdsa feSSeha wa-ladld
ba- ( elala ba'dleki qedma zakama mal'o la- ( eld
Mdrydm sebhat ba-aja Tomases wa-Ebela*
manker ta'ameriki westa medr ktdld
esma qalay wahabat qala.
l SohwierigeStelle:«aKA;(o)ist„Ka8sia",ar.aaZtJa » Tomasea u. Ebcld stehen Henooh 78: 1-2 ala
(aber Grohmann, Marienhymnen 148, hat aaliko Bezeichnungen fur „Sonne" u. „Mond", vgl. oben
„Zeiland', vgl. synon. aalihol). Cerulli ubersetzt Nr 4: I Oryares - „Sonne" (t'6.).
„aroma del santuario di Qalamon", was aber za-
dabra Q, vorauasotzt. . '
7- 732538 Ldfgren 97
12. (05a) Der Abt Salomon vom Kloster Qalamon und der Araber von Oberagypten (Se'id =
ar. as-ga'id) (=Cerulli 26: 11 u. bes. 176-7).
Gedicht (100a): ahadu be'eai la-za-zi'aki 'ayqund
eoba ( abaya aagida eama tadddaqo musennd
ye'ezB-ni gabreki ba-abrdka lebb wa-hellinnd
tsagged laki Maryam walatta IyOqem wa-Hannd
ta'dmera heywat aerehi hoba horku fend.
13. (100b) Die drei Araber in Unteragypten (Rif) ( =oben Nr 30: F.24).
Gedicht (104a/b): eema zVaki Mdrydm gize sawwe'u wa-ta'amnu
'arabdweydn 'edawama em-hayla may dehnu
ecbehd tahogiOa enta taSOlaqa ba-lesdnu
kam&hu egzeHeya aalWteki alckonu
aiadya hargaa la-zeldfu yekunu.
14. (104b) Der Monoh leak im Kloster <Qalamon> hat eine Offenbarung der Maria( = Budge*
VI CR 52: 13 53: 72 Zot. 60: 7 Cerulli 26: 16).
Gedicht (109a): aalaSta me'ta enza yesagged qedma ie'leki
ama 'aqaba feaauma beta kreatiydneki
Maryam dengel ta'&mera lieywat beki
ar'eyenni gasa zi'aki wa-aame'enni qdleki(i)
bakama ar'aykiyo qedma la- Yeshaq gabreki.
15. (109b) Der Menschenfreaser von Qemr ( -oben Nr 30: F.41).
Gedicht (116bb): qeddeata qeddusdn Mdrydm za-beta mangeSt wa-takehno
gize saivwe'aeemaki enta meala megbar wa-ta'amno
maVdka selmat zawwdg la-hdfe' i-yek u enneno x
^ . nahu baltifi aofc' kama i-yehur 'erqdno
hefna mdy madhanita kono. v
16. (116ab) Der syrische Topfer (lab^dwi) ( -~oben Nr 30: F.2).
Gedicht (123ab): 'abiy we'etu kebra zi'aki bakama yebe Labhdwi
eama del(ew)wa konki la-tawakfo qdla ab malakotdwi
Maryam dengel walatta Yehuda wa-Lewi
'eqabenni ba'enta zentu em-maSgarta aayfdn na l &wi '
wa-haba halloku mesleya haUexvi.
B. (124-125a) Mit kleinerer, wenig jiingerer Hand: Salam-Kymnua (Malke') an Maria,
in 12 Strophen mit abschlieBender ae&^-Strophe (=Chalne, Repertoire 177; Grohmann,'
Athiop. Marienhymnen 34):
Strophe 1: saldm la-zekra aemeki <amsOla aete wayn> maflali
wa-la-Se l erteki Sann&ydta em-ae'data melat gebra faUdli
Mar<ydmy dengel maraikuta Pefroa bisa POwli
arhewi m&'zo lebbeya ba-rad'eteki kah&li
kama Aaaf wa-JSmdn mdhletaki ehli.
Zu fi'cfaf -pfrfaf s. Dillm. Lex. 1266 u. 1306. Zettersteen und Cerulli haben diesen Hymnus
nur kurz notiert.
C. (12Sba) Illiterate Notiz, von Zettersteen als „allerlei Geachreibsel" bezeichnet von
Cerulli, Due codioi 176-8, abgedruckt, iibersetzt und ausfuhrlich kommentiert. Nach
Cerulh wurde sie in Jerusalem in der fruheren Halite des 17. Jahrhunderts gesohrieben und
bezieht sioh wahrsoheinlich auf das Fest des „heiligen Feuers" am Osterabend (vgl. Cerulli
Miracoh, 133 f. u. unten), hier neruz benannt.
D (la; das untere Viertel des Blattes feWt) Spater Zusatz: Verzeichnis der Gedenktage
der Apostel (in sohlechter Orthographic).
Diese Handschrift und die darin enthaltene Sammlung von Marienwundern bean-
spruohen ein besonderes Interesse, vor allem wegen der wichtigen, von Zettersteen nioht
beachteten Naohschrift (123a), die von Cerulli, Due codioi, 171-2, nebst den beiden
folgenden ^"-Strophen an Maria abgedruckt, iibersetzt und verwertet worden ist
Unter den von Cerulli fur sein groBes Werk uber die TJamera Maryam benutzten Hand-
sohn.ten befindet sich ein Florentiner Manuskript, mit F bezeichnet. Es ist eine von
Wansleben im Jahre 1664 in Kairo gemachte Abschrift zweier athiopischer Sammlungen
von Wundern der Maria. Die exste (F I bei Cerulli) enthalt 16 Wunder und wurde ..durante
il regno del negus Malak Sagad (1563-1597)" kopiert (Cerulli 24 u. 637). Da Malak Saoad
nut dem im Kolophon (s. unten) erwahnten <$ar ? a Dengel identisoh ist, und der Kopist
nut dem seltenen Namen Mazgaba Dawit „Der Schatz Davids", derselbe ist, haben wir"
hier offenbar das von Wansleben kopierte Original, das etwa 60 Jahre spater von Henrik
Bemsebus in Kairo angekauft und nach Uppsala gebracht wurde'. Es vertritt eine alte und
deuthch agyptische Redaktion, dienahezu voDstandig in die fast hundert Jahre altere, 160
Wunder umfassende Sammlung der Biblioteca Ciovardiana in Veroli (Cerulli: G) aufee-
nommen wurde (es fehlt dort tatsachlich nur das erste Wunder). Da es wenig wahrschein-
hch soheint, dafl unsere Handschrift einen Auszug aus G darstellt, ware die Vorlage der-
» Als dieser Abschnitt abgefaflt wurde, war nur wurde, soheint von Cerulli nicht beachtet worden
Ts ^2^0 ^ a7 n8 •^•^ ? l 80hreibt d ° rt ^^^^d-inAotaliterariaSveoiaell^
ibb Ir'^o L P Zo D : ^ 8teMO WanSl6ben erWahnteD> V ° n Ben20l ' US •*«*» Constant^
Uo^r ^ 7 ° n BUaC ° Piaanche P0li ' P artim Cai »" angekauften athiopisohen
anohe darsi invece. dati i t^STj^Jt B^L^^TL^ 'i ^
von Henrik Benzelius im Orient erworben"
99
selben als eine Quelle von G zu betrachten und ihre Entstehung ins 15. Jahrhundert oder
nooh friiher anzusetzen. Die kurzen Gediohte am SchluB der Wundererzahlungen wurden
bier vollst&ndig mitgeteilt, da hier der alteste (falls nioht der einzige) Vertreter dieser
Uberheferung vorliegt, welohe keinen Zusammenhang mit der anderen Serie von 33 Ge-
diobten aufweisfc, die mit dem von Grobmann (Athiop. Marieohymnen 322-382) veroffent-
lichten Hymnus Akkonu be'esi ubereinsthnmt (vgl. Cerulli, S. 537).
Pergament, 14 x 11 J cm, 125 Blatt. Schrift in zwei Kolumnen: A (2-123) elegante mittel-
groBe Hand, 10-11 ZeUen; B (124-125a) kleinere, etwas jungere, 23 Zeilen; C (126ba)
ungeubte Hand. Kopiart unter Konig Sarsa Dengel (1563-1597) von Mazgaba Daunt auf
Befebl seines Lebrers Ba-Qarna Ambaza. Besitzer: Somson ( =Simson). In Holzdeokeln mit
gepunzter Lederbekleidung und zwei defekten Krampen. Kat. Zettersteen XII.
[0 Etiop. 12]
32. TA'AMERA MARYAM WA-IYASUS:
DIE WUNDER VON MARIA UND JESUS
Spate Kompilation, durch Zusammenstellung von Material aus zwei Werken (Ta'amera
Maryam und Ta'dmera Iyasus) entstanden. Diese beiden Quellen werden unten gesobieden,
als I und II, behandelt.
I: Material aus Ta'amera Maryam:
A. (3-7b) Vorrede zu Ta'amera Maryam, sog. „Kanon der Mu'allaqa^-Kirohe in Kairo>"
=oben Nr 30: B (SohluB= Budge* LIII, Z. 8).
B. (7bb-9) Zweite Vorrede: ba-sema . . . seme'u zanta abawina wa-ahawina fequrdn usw. =
oben Nr 30: D (Inhalt ganz verschieden von Budge 2 LIV-LV).
C. (10, 11 mg Bup) Spaterer Zusatz: Hymnus an Maria: esagged lahi tva-eweddesakki
o-egze'teya Maryam la-zahaya sedq saragaldhu / esagged ... M. la-mar* awe samdy serjyu /
la-daqiqa Adam tasfahu / la-baUa ( e sab' bezahu / ndzezenni lala-gizehu / a'zaba ( =dfyzaba)
medr la-sema zi'aki yesebbetyu / esagged ... M . bahama waddasakki Yojiannes Afa Warq
usw. =Nr 30: C (Chame, Repertoire 338; Grohmann 30).
D. (ll-112ab) 48 unnumerierte Wunder der Maria, in Abschnitte von je drei Wundern
eingeteilt, von Absohnitten aus den Ta'amera Iyasus getrennt:
1. Der Jungling Zaeharias, der dem Bilde der Maria 60 Rosen weihte ( =oben Nr 30: F.22),
mit abschlieOendem Gedioht;
2. (13ab) Juliana und Barbara von Bethlebem (=30: F.23), mit Gedioht;
3. (14ba) Die drei Araber von Rif ( =30: F.24 u'. 31: A.13), mit Gedicht;
4. (19a) Das Kloster ^Eqond nahe Jericho (hier ba-hagara Ser 1 „im Lande der Griechen"!)
( =30: F.25), mit Gedicht;
5. (20a) Der blinde Priester Johannes <Bakansi> von Kairo ( =30: F.26), mit Gedicht;
6. (22a) Der reiche Mann von der Insel Q u alaseys ( =30: F,27), mit Gedioht;
7. (25a) Der Bisohof Daqseyos (Ildefonsus) von 'Peltelya ( =30: F.l u. 31: A.E), mit Gedioht;
100
8. (27ab) Ein armer Monch bekommt ein Kleid von Maria ( = Budge 2 XC CR 62: 91 Zot.
60: 2), mit Gedicht (=Aniangsstrophe der Hymne Akkonu be'esi, Grohmann 336: 1 (Var.
esma st. soba in Z. 4 = L 4 );
9. (28a) Der Arbeiter der Maria griiBte (=30: F.3), mit Gedicht ( = Grohmann 336: II, m.
Var. masliafawi st. masftafa Hatvil);
10. (30ba) Der Jude von Achmim (=30: F.15), mit Gedicht (=Grohmann 336: III);
11. (31bb) Der Monch Damianus von Filippi (Felpesyus) ( = 30: F.16), mit Gedicht
( = Grohmann 338: IV);
12. (33a) Der Bischof Abbas von Rom (=30: F.17), mit Gedicht ( = Grohmann 338: V);
13. (35bb) Der Monch Isak im Kloster (Metmaq) zur Zeit des Abba Mika'el von Alexandria
(vgl. oben 30: F.18 u. 31: A.14; der Patriarch heiQt sonst Gabriel), mit Gedicht (Akkonu
be'esi VI);
14. (37b) Der Mann von Defrd und seine Tochter ( =30: F.19), mit Gedicht (Akkonu be'esi
VII);
15. (38bb) Der Maler, der das Bildnis der Maria in einer Kirche von Afranes (Frankreich)
malte ( =30: F.20), mit Gedicht (Akkonu be'esi VIlI);
16. (42a) Das Bild der Jungfrau im KJoster der Pilger (Dabra Naggadyan) ( =oben 30: F.21)
mit Gedicht (Akkonu be'esi IX);
17. (43a) Georg Junior (Q. Haddis) (=30:F.31), mit Gedicht (Akkonu be'esi XIX, Var.
ama st. soba u. za-aslar' aykiyo qedma= B);
18. (44a) Maria heilt in Bethlehem das rechte Auge einer Frau ( =30: F.48, vgl. ib. 28), mit
Gedicht (Akkonu be'esi XVI);
19. (46a) Die arme Frau mit drei Tochtern: Maryam, Marta, Yawahit (=30: F.29, aber
ausfiihrlicher), mit Gedicht (Akkonu be'esi XVII, Var. la-'eberawit st. -rayl „Witwe";
Grohmann unrichtig „Hebraerin");
20. (48a) Die beiden schreibkundigen Bruder (=30:F.30), mit Gedicht (Akkonu be'esi
XVIII);
21 . (49ab) Der alte Priester Katir von Elkesus ( = 30: F.32), mit Gedicht (Akkonu be'esi XX,
Z. 2 za-azbaski=5 Hss.);
22. (58ab) Die Bruder Tag und Nazib von Dalga (=30: F.33), mit Gedicht (Akkonube'esi
XXI, Var. Delga); '
23. (60b) Der Mann mit dem steinernen FuB (=30:F.34), mit Gedicht (Akkonu be'esi
XXII);
24. (62a) Der aussatzige Bisohof Merkurius (=30:F.35), mit Gedicht (Akkonu be'esi
XXIII, Z. 3 meleH=5 Hss);
25. (65b) Das Bild der Maria in der Kirche von Harlom ( =30: F.36), mit Gedioht (Akkonu
be'esi XXIV, Z. 3 waldeki st. abuki der Hss.! Z. 5 Mmd=5 Hss.);
26. (67a) Der Bose Mann Barok ( = 30:F.38), mit Gedicht (Akkonu be'esi XXVI, Z. 4
i-yegbar = l Hss., Z. 6 zeya „hier" st. beya „bei mir" der Hss.);
27. (68ab) Antonius (Entonyos, sonst Anastasius) von Rom (Rome) (=30: F.39), mit Ge-
dioht (Akkonu be'esi XXVII, Var. Z. 5 abserenni st. asme'enni der Hss.);
101
28. (70b) Der Monch im Kloster ^mo» ( = 30: F.40), mit Gedioht (Akkonu be'eaiXXVUI,
Z. 3 la-za-a$marakki=5 Hss.);
29. (71bb) Der Menschenfresser von Qemr (=30:F.41 u. 31:A.15), mit Gedicht (Akkonu
be'esi XXIX, Z. 2 enbaki=B 2 , Z. 3 bata$ia=5 Hss.);
30. (74a) Der Sohn der Witwe (=30: F42), mit Gedicht {Akkonu be'esi XXX, Z. 6 «*-
baWlehu);
31. (76b) Die sohwangere Frau und das Meer (=30:F43), mit Gedioht (Akkonu be'esi
XXXI, Z. 1 sa'dta, Z. 3 i-yd'zebanni^ AB);
32. (78a) Maria, die Frauen und der durstige Hund ( = Budge* XXXIII Zot. 60: 33 Cerulli
38: 71), mit Gedioht (Akkonu be'esi XXXII);
33. (79a) Die Abtissin Sophia von Karmel ( =30: F.37), mit Gedicht (Akkonu be'esi XXV);
34. (84a) Die blinde Tochter des Abrehdm von Badremdn und der Oera Anest ( = 30: F.28),'
mit Gedicht ( =oben 18, also zwei versohiedene Rezensionen);
35. (86a) Ein Jude zerstort das Bild der Jungfrau und ihres Kindes mit einem Messer und
wird vor den Riohter gebracht ( = Budge* LXVIII CR 62: 86 Zot. 62: 59), ohre Gedicht;
36. (87a) Ein Monoh liebt eine Frau, ertrinkt unterwegs im Fiufl, wird aber vor den Damo-
nen crrettet ( -Budge* LXIX CR 52: 64 Zot. 60: 36), ohne Gedicht;
37. (90b) Besucher der Kirche von Paulus in Rom begegnen einem Hirten, der von einem
Damon besessen war (=Budge* XCVI Cerulli 38: 76 u. bes. 461-1: Text u. Ubers ) ohn-
Gedicht;
38. (92a/b) Ein Monoh, der Maria liebt, erkrankt und stirbt in der Kirche; ein anderer
Monch hat eine Offenbarung der Jungfrau (sonst nicht belegt?). Anfang: tabehla kama
haUo westa 1 dabr 1 manakos za-manWasa (Hs. -kosa) em-ne l su wa-we'etube'esi Sanndy
wa-reiu l haymdnotu usw.;
39. (93b) Ein Ritter liebt eine Frau, kann sie aber nicht erreichen; nachdem er den Rat
eines Abtes befolgt hat, erscheint ihm die Jungfrau und iiberlaflt ihm die Wahl zwisohen
ihr und der Geliebten ( = Budge* LVI Cerulli 38: 92 Sponsus marianus?). Anfang: tabehla
kama haUo 1 be'esi em-saVa afrds esma we'etu kona senu'a wa-werzetua wa-farasdwe wa-
yezzehar ba-bezha teritu usw.;
40. (99ab) Ein Mann, der die Kirche betriigt, wird gefangengenommen aber von der Jung-
frau befreit (sonst nicht belegt?). Anfang: wa-haUo 1 qassdtebeta krestiydn tva-kullo amira
nabara enza yeqasset ekkuya lemad usw.;
41. (100a) Saula (Sawld), die Frau von Georg Junior (=Zot. 62: 5). Anfang: wa-haUawat
ahatli be'esita Oiyorgis Haddis mawwdH samdH za-teasammay S. za-konat tetlewo eska fas-
sama sem'o enza tesseffo kama tenia' a'zemtihu wa-teqberro westa hagard usw.;
42. (lOlab) Die Monche von Abba Pachomius gleichen den Engeln; der Engel Michael
und die Jungfrau erscheinen dem Abba Timotheus im Traume (=CR 62: 106 Zot 62- 11
vgl. Cerulli 73); • ' '
43. (103b) Der Patriarch Dionysius von Rom und der Konig Marcus (=Zot. 60: 62 62- 17
Cerulli ,1?: 67);
102
44. (104b) Ein betrunkener Monch wird von Maria vor einem Lowen beschiitzt ( =30: F.10,
aber ohne gereimten SchluB);
45. (105ab) Der Diakon, der fiinf „Gaude" sprach (=30: F.12, 39, 61 u. 31: A.4);
46. (109b) Ein StraBenrauber wird festgenommen und gekreuzigt, bleibt aber am Leben
dank der Maria (ahnlich 30: F.46);
47. (110b) Der Kranke im Kloster der Pilger (vgl. 30: F.21, oben 16; hierandereRezension)
ohne Gedicht; '
48. (111b) Wunder der Maria am 16. Nabase: sie heilt einen Lahmen, maoht ihn aber
spater wegen Ungehorsams stumm (keine sichere Parallele, vgl. 31: A.3). Anfang- seme'u
za-gabrat egze'lena M.ama 16. to-Nafase. wa-nabara 1 mazdg* westa a^atti hagar wa-
astar'ayaUo ba-helm u&w.
E. (51-56) Einsohub von anderer, spaterer Hand: Primitive Texte, als Wunder (ta'dmcr)
der Maria rubriziert, irgendwie mit dem Masjfafa FeUatd verwandt, aber abweichend von
dt-r von Chalne (CSCO Ser. I: VII) edierten Rezension (vgl. Cerulli 73, 75-78):
1. Christus als Priester am Tage der ttbergang seiner Mutter (vgl. CR 52: 122 Zot. 60- 97)-
bakavui takehna egztena ba-'ekUa feisatd la-waMdUu wa-zakama aqrabomu la-ardeH wa-la-
kullu gubd>e. wa-emdehra-ze kona egzVena I. Kr.kdhenaba-SegdwaUddituqeddestwa-qeddus
Estifanos we'elu za-yebe mas^f wa-abuna Yofrmnes za-yebe: qumu ba-Sanndy wa-kulhmu
odu meSwd'a usw. SchluB (Vermachtnis Jesu an seine Mutter): wa-hullu za-ydlabbes <eruqa
baenta semeki ana dlabbeso asfa berhdmwe (Hs. -wi) wa-za-ydbawwe< qurbdna aw 'eldna
ba enia semeki ana ehvbbo rehvta gannaio. seme'u o-fequrdneya rmfqarydna egzeHem M.
zakama tawehba lakkemu asrdt wa-kiddn rad'et wa-hayl;
2. (52a) Maria gibt den Leuten von Athiopien betreffs der Anbetung ihres Bildes in Jerusa-
lem die Anweisung, daB man die Schuhe au^ziehen soil (mir sonst unbekannt): seme'u
ahaweya za-gabrat egzeHena M. hayh wa-mankera wa-tidmera ba-Iyarmdlem qeddest
hngaru la-neguS <abiy. wa-halh Se'la zCahd la-egzeHena M. bawesta mesgadomu la-sab'a
Bom wa-kullomu sab>a Gebz wa-Afrengi wa-Eskendreyd wa-Soryd wa-Galdtyd yebawwe'u
habayeeh h'l enza i-yefattefa aid'nu em-egarihomu wa-enza i-yeqalk'u gelbdbee(myre>somu
wa-elhnta ^huranare^yyomu^reHyom^sab^altyopydgabrukmddaekkuya... wa-ba'enta
zentu nagar hazana lebbd U-egzeHena M. wa-landgarattomu em-wtelu Se>ld U-naggddydna
Ityopyd usw;
3. (53ab) Ratschlag der Juden nach dem Tode der Maria (vgl. Zot. 60: 95 62: 15*)- wa-soba
(ematnwta egzeHena M. arm 21. la-Terr tamdkaru Ayhud enza yebelu: mi-negbar afrzanna
term wa-mot wa-warada (sio) WUnabrtenta Krestos esmandhu yetgabbar westa maqdbenhu
ta amer eska yom usw. Die Erde versohlingt einen Lasterer; die Juden fallen auf ihr Gesioht;
5 000 von ihnen nehmen die Taufe, darunter der Sohn des Kaiphas (Qaydfd);
4. (55ab) Das Wunder der Verkiindigung: primitive Erweiterung der Erzahlung in Luk.
1: 26-38: wa-yebeb Egzi. la-Gabriel liqa maWekt: wa-baM la-wdlatta Seyon (sio): waUa
(no) Egzi. yermsse' Wieki wa-hayh le<ul yeseUelakH usw. SchluB: wa-ba-ySeti sa'M tawallata
re yata gasd wa-anzabraqat kama zahdy. '
103
II. (16-113, mit Intervallen) 16 Abschnitte aus den Wundern Jesu (Ta' dmera Iyasus):
1. (16ab-18) Die Geburt Jesu: wa-soba basha gize ledatu la- 1. Kr. was'' a te'zdz emhaba
QeSar neguS usw. =Ed. GrSbaut II, 1-4 (PO XII, 683-8);
2. (23b-24) Darstellung Jesu im Tempel: wa-soba tafassarm 40 l elat usw.=ib. V: 1-3 (PO
XII, 605-8);
3. (29a-30a) Die gestohlenen Ochsen: wa-hallo 1 be'esi ba-heya za-bottu bezuh alhemt usw. =
ib. IX: 1-3 (PO XII, 643-5);
4. (34b-35) Die gestohlenen Fisohe von Tiberias: wa-amehd horu hagara Teberyddosza-kona
la-Yosef wa-la-egz* lena Mdrydm mafqeda ba-heya usw. =ib. X: 1-3 (PO XII, 646-9);
5. (40b-41) Joseph und der Lowe: wa-enza yahawwer egzVena I. Kr. mesla ardd'ihu em-
hagara T. wa-yefaqqed ye ( reg Iyarusalem usw. =ib. XII: 1-5 (PO XIV; 780-3);
6. (45a-b) Rede Jesu tiber den Sabbat (Sonntag): wa-em-ze wafara egzi'ena I. Kr. mesla
ardaHhu ma'kala 2-e westa sefuh garaht wa-talawewwo hezb bezuhdn wa-qeddusdn haymdno-
tdwydn wa-kona gubd l e zentu garaht wa-hanazu qudsa haymdnot wa-aw&e'a egzi* Iyasus:
anitemu sab y akberu sanbateya usw. SchluB: wa-tanSi'o egzV I. bo 1 a hagara Iydriko wa-
rafaqa ti^sla ardd'ihu enza yebelu maWekta samay: amen. Dieser Absohnitt war fruher
nicht bekannt;
7. (57-58a) Lobgesang der Salome: wa-soba sam l at S. mawaUedit nagaro la-hezdn sabbehatto
enza tebel usw. = Ed. Grebaut III (PO XII, 589-591);
8. (63b-65a) Der uberschwemmte Acker: wa-enza yahawwer egzVena I. Kr. ba-fenota
Ndzret wa-meslehu Yosef usw. =ib. XIII: 1-5 (PO XIV, 785-9);
9. (69ab-70a) Die Ehebrecherin: wa-enza hallo egzCena I. Kr. (=Hs. E) Iyarusalem ba-
ahatti ( elat tagdbe l u habehu liqdna kahenat (=Hs. D) wa-sahaftomu usw.=ib. XV: 1-5 (PO
XIV, 804-7);
10. (75b-76ba) Heilung eines blindgeborenen und stummen Mannes: wa-enza yahaUef egzi'
Iyasus Iyarusalem hagara Egzi. wa-re y ya be'ese za-'ewuru tawalda usw. =ib. XVIII: 1-5
(PO XIV, 823-6);
11. (82b-83) Das Melonenfeld von Caesarea: wa-enza yahaUef egzC Iyasus ba-hagara ( = Hss.
BCD) QiMrya za-FeUsfem usw. =ib. XXIII: 1-6 (PO XVII, 798-801);
12. (88b-90a) Dio Erau mit dem BlutfluB: wa-enza yahaUef egzPena I. Kr. (egzi 3 1. Ed.)
ba-medra Qalila ... za-sema Yosqend (aus Yusufiya; Ed. unrichtig) usw. =ib. XXIV: 1-8
(PO XVII, 802-6);
13. (96b-99aa) Jesus am Grabe Rachels: wa-ahatta ( elata hora egzC I. em- Iyarusalem haba
Beta Lehem faqido (=H88. CD) yahawwez maqaberihomu la-hezdndt usw. =ib. XXII: 1-8
(PO XVII, 792-7);
14. (102b-103ba) Die Lowen von Asqalon: wa-hallawu bezuhdn andbtst ba-medra Asqdldn
eska i-kehlu saVa ye'eti hagar yeza'u em-betomu (Ed. em-anqasa betomu) usw. =ib. XXVII:
1-5 (PO XVII, 821-3);
15. (106bb-109a) Jesus und die Samariterin: wa-enza yahaUef egzVena I. Kr. (Ed. egzi*
Iyasus) medra Samdryd kama yahawwez maqaberihomu la-abaw usw. =ib. XVI: 1-9 (PO
XIV, 809-815); 809, Z. 4 lies m. samtl. Hss. asteyenni (Ed. falsch asteyaymi);
104
16. (112b-113) Das Kipdheitsevangelium: wa-enza hezan we'etu egzVena lyasus (=Hss.
BE, Ed. 1. Krestos) wa-ba-we'etu mawa'el walda 5 'amat yd'akkel usw. =ib. VIII: 1-5 (PO
XII, 626-9; der Text brioht mit 113bb=P0 629, Z. 4 malaneka ab, der Rest des Kapitels
Btand urspriinglioh 114aa, wurde aber spater fast ganzlich verwischt). Die Vorlage dieser
AuBwahl aus dem Ta'amera lyasus enthielt also das mit dem Thomasevangelium identische
Kapitel iiber die Kindheitswunder, das in der Edition von GrSbaut vorkommt, aber in den
besten Handsohriften C und D sowie im arabischen Original (Johannis Evangelium apo-
cryphum, ed. G. Galbiati, Mailand 1957) fehlt (Hs. B bietec den Text an anderer Stelle).
Die hier vorliegende Zusammenstellung von Wundern aus zwei Werken wurde sicherlioh
fur liturgischen Zweck hergestellt und 1st ohne Zweifel jungen Datums. Ich kenne nur eine
Parallele: das v&n Grohmann fur seine Auagabe deB Hymnus Akkonu be'esi benutzte Manu-
skript der Mechitaristen-Congregation in Wien (mit M bezeiohnet), das vom Herausgeber
ins 18.-19. Jahrhundert datiert wird. Dort to hier werden je drei Marienwunder von einem
Jesuswunder unterbrochen, es kommen aber nur neun Jesuswunder vor (urspriinglioh
waren deren zehn, da der Anfang der Handschritt fehlt), unseren Nummern 2, 3, 4, 11, 5,
9, 10 entsprechend und dazu noch „JesuB als Knabe im Tempel und Jesus auf dem Sonnen-
strahl" und „Jesus und der Kalberdieb" = Ta'amera lyasus VIII: 16, 17 und XI. Es be-
steht also kein direkter Zusammenhang zwisohen den beiden Sammlungen, nur dieselbe
Tendenz, ein bequemes Mittel fur die Wunderrezitation im Gottesdienst zu schaffen.
Die von Conti Rossini, Note 23/219 u. 74/632, aufgefiihrte Arbeit „Ta'amra Maryam
wa lyasus" in Br. Mus., Add. 16, 195 hat mit dem vorliegenden Text nichts zu tun; jener
Text ist mit dem sonst als Nagara Maryam bekannten eng verwandt (vgl. OS X, 137-8).
Pergament, 20 x 13J cm (51-56: 19 x 13 cm), 114 Blatt (1, 2, 114 sind leer). Schrift in 2
Kolumnen, 22-23 Zeilen. Einheitliche Hand (aufler 61-56, s. oben) von mittelmaBiger
Qualitat. Die wiederholten Segnungen iiber Konig Menilek und Konigin Walatta Miktfel
(*=Taitu?) beweisen, dafi unser Text vor 1913 kopiert wurde. Einheimischer Holzleder-
band. Besitzer (Kopist?): Qerma lyasus. Bl. 51-56 wurden von Walda Maryam fiir „unse-
ren Lehrer" Walda Oabre'el kopiert. [0 Etiop. 16]
33. FRAGEN DES PHILOXENOS {FILEKSETUS)
„Fragen iiber die Geschichte (unserer) Vater, der agyptischen Monche" (Tase'lotata
zenahomu la-abaw manakosat Qebsaweyan) von Filekseyus/Filkesyus, d. h. Philoxenos,
„dem Syrer, Erzbischof von Maribag (Manbig)" oder Mabbog (485-519), ba'enta zakama
yeheyyes Ser'ata behitewenna em-$er l ata mdhbar, in vier Teilen (kefl). Guidi, Storia 30; Cerulli,
Storia 190; vgl. Baumstark 141 ff.
I. (l-13aa) Fragen 1-16 mit Antworten. Anfang: kefl 1 yebelu ahaw newatfen em-tentu
la-gebr hallawu keVelu ahaw walda be'esi naggaii usw. Laut Kolophon fehlen am Anfang
(em-qadamihu) 40 Fragen, der Text ist also abgekiirzt, vgl. unten.
II. (13aa-18ba) Fragen 17-34. Kolophon: tafassama za-ahzero{!) Iciy8.hu za-westa kefl
ka'eb „Ende der Kurzung von Teil 2".
105
III. (18ba-22aa) Fragen 35-43. Nachsphrift (-Berlin, Or. qu. 344, Kat. Dillmann 46)-
„voll ist Tail in in der Abkiirzung von Yerunamea (Hieronymus), der die 'Fragen' und 2
Kapitel dem Palladius zugeteilt (Dillm.: „aufgesetzt") hat, denn er sohrieb in der Zeit von
Theodosius dem Grofien, Palladius aber unter seinem Sohn Arkadius".
IV. (22aa-91) Fragen 44-244. „Der letzte,Teil von der Gesohichte der Einsiedler ge
8 <^eben im 'Buche des Parodied ^^ "
Die letzte (244.) Frage bricht mit Bl. 91 ab, es fehlt aber nur wenig.
Conti Rossini, Note 57/616, verzeiohnet 8 Handsohriften der Arbeit, lafit aber die beiden
Berbner Manuskripte (Dillm. 46 u. 48) aus, von welchen das erstemitdem hiervorliegenden
- e .^instimmt und wohl damit etwa gleichaltrig ist. Laut Naohsohrift wurde der Text
im Jahre 1021 der Martyrer (1305 A.D.) auf Initiative des Metropoliten Abba Saldmu ins
Ge ez ubersetzt; da der betreffende Abuna erst in den Jahren 1348-88 amtierte, fragt man
8ioh, ob nicht im Berliner Kodex 1081 statt 1021 (* statt «) steht, was A.D. 1365 ereeben
wurde.
Pergament, .18* x 17 cm, (1|) 91 (1« Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 22 Zeilen, von einer
regelmafligen Hand des 17.-18. Jahrhunderts. Anfang und Schlufl von Feuohtigkeit be-
schadigt, ohne Textverlust, dagegen fehlt der SchluD (s. oben). In Holzdeokeln und frag-
mentarischem Lederfutteral. Kat. Zettersteen VII. [0 Etiop 71
34. QERELLOS: SCHRIFTEN VON CYRILLUS UND ANDEREN
.« Diese in der ersten, aksumitischen Periode aus dem Griechisohen ubersetzte Sammlung
altkirchhcher theologischer Abhandlungen, Briefe und HomUien ist uns nur in verhaltnis-
maBig jungen Abschriften bekannt. Die Pariser Hs. d'Abbadie 48 wird von Conti Rossini
Notice Nr 115, zogernd, mit dem Zusatz „epoque incertaine", ins 16. Jahrhundert datiert'
die Lemngrader Hs. Orlov 4 wird von Turaev, Katalog III, 14, ebenso zogernd dem 1?'
Jahrhundert zugeteilt. Zu den 15 von Conti Rossini, Note 70/628, angefuhrten Kodizes
kommen zwei junge d'Abbadie-Texte (18, 246 = CR 116, 117) und die hier zu behandelnde,
etwa 300 Jahre alte Kopie hinzu. Vgl. HT 1, 171, 182 (Kebran 37, 42).
Literatur: Guidi, Storia 17 f.; Cerulli, Storia 30; wichtige Quellennachweise in Dillm.
Br. Mus. Xni, in J. Simon, Notes sur les textes de la „Chrestomathia Aethiopica" de A
Dillmann (Orientalia, N.S., X, 285-311), S. 303-6, und bei E. Hammerschmidt, Athiopistik
an deutsohen Universitaten, Wiesbaden 1968, S. 63.
A. (3-68a) Sohriften des CyriUus von Alexandria: a) „Prosphonetious ad imperatorem
Theodosium de recta fide", und b) „Prosphoneticus ad Reginas" (nur Anfang =Kap. 1)
Einteilung in unnumerierte hefl. Anfang: nagar za-sa^fa Qerellos liqapdppdsdt za-Eaken-
dreya U-Teuxdosyos (Hs. Ti-) r*gu$ ba'entarete't Myrmnot za-ba'enta I. Kr. za-mangala
sab usw. Schlufl: wa-zatti ye'eti huymdnot enta yahaSSeid baWlena ba-we'elu miwa'el.
Kolophon (68ab): tafassama nagar za-tasebfa em-Qerellos I. p. za-Ella Eakendreyd la-mamla.
kyami (Sanndy) neguS Tewodosyos za-asfcfo ba-newdyu. Besitzernotiz: ze-mas^f za-Abba
106
f*"»*V* zajaraqo wa.za.fa^o wa-za-ta'aggalo b+Uftoa Pe}ros wa-Pavhs weguza
Ja-yekun. tlber Weischer's Dissertation siehe Hammerschmidt a a
B (69-103aa) Dialog des Cyrillus und Palladius uber das Thema „Quod Christus unus
«t (Oessawedersanza-Q. ... kama afrdu Kr.) in unnumerierten Abschnitten (nur die bei-
-den letzten sind am Rande als 136 und 136 bezeichnet; Dillxn. Br. Mus. XIII zahlt 271
quaestxones") Anfang: Q. yebe: la-temherta geddusat masa^eft gemura albo za-yesaggebo
z iTr^: 7 Wze yesmed hm Mhi ** •■*"> «~ w-Sw
T I.,' r ^ ^ ab ' am * t - DaZU die Di8serteti °» ^n Weisoher, s. Hammer-'
schmidt tb. u. Literaturverzeichnis.
JL^^ S r mIU u g V ° n HOmiIien ^ BriGfen *» ^^ Und and — «WA-
r zJh tv r fc (i03aa; es foigen 2o ieere zeiien > : ««» co) *«
1 ^) HomiLe des Theodotus (Te <W o >d o M von Ancyra (Engora) in Galatien, gehalten
aufGnechisch in Ephesus am Fest des Evangelisten Johannes: balcama yefturuj < m m
Seray Mega kamahu kdhen4t-hi la-nafs mafawwesdn usw. (s. Simon, op. cit S 306)-
v iTt^ "T CyriUUS " dem86lben ***** " an ^ ichts der g— n Versammlung
rTi^t 1 : m -* e6r ° ntt k-***«*» «•**« yeu*^ fafe „a, ar U8W ,
3 (105a/b) Homilie des Severus (Samros) von Synnada in Vhry&n { Sinoddza-Firgeyd)»m
11. Hamle: yafcmmem Segdya wa-i-tamehro lesan yaqawwermnni la-tandgero usw. = ( = Dillm
Unrest. 99 f .); . '
4. (106aa) Homilie des Acacius (Aqdgyos) von Melitene in Armenien an demselben Ta fi e-
nas^reya feguraneya zanta beruha wa-manfasawe za-geddest sinodos guba>e tewlceU waJdd
yemasse'anni usw.; ««*/««»
5. (107bb) Homilie des Juvenalis (YobeUnyos st. -nalisl) von Jerusalem an demselben
rage, na akkutoUt^gdve <abiycUEgzi. (u*, s. 1.) za-matana-ze <abiyata Sannayata sagga-
wanna usw. ( = Dillm. Chrest. 100 ff ., Ubers. v. Grebaut in ROC 1910 440 f )•
6. (108ab) Homilie des Cyrillus an demselben Tage: maftew-essa ta>akildna ba-eL gadamu { na
s. 1.) mamheran te.mlie.rta usw.;
7. (109bb) Homilie des Rheginus von Constant auf Cypern (za-Reginos pdppds za-Quslen-
MaZ^T " demSelbeD ^ lUa ' Sm afUiWanni armem ° Wa - ba - a ™™° ^omu
eVLTlf ° mil -l T CyrillUS " demSelben Tag6: *«* *" «""•»•* ** ^rna
em-geaausat masafreft usw.;
!Ji 11 ! )b) , f 0milie / eS EuScbius Von Heracle * » Pontus, an demselben Ta ge: dtabbe'
Chrest. 102 f .; t)bers. v. Grebaut in ROC 191 1 424 f )•
1 ^m^Tl 6 d " The ° d0tUS V ° n AnC ^ a (= ° ben ^ an de - elben Tage: Wo
wa-/^«*a (Hs. -ife-) ere'eyo la.?e.guba> e usw. ( = Dillm. Chrest. 103-6)-
11. (H3bb) Homilie des Firmus (Firman) von Carnrea in Kappadozien an demselben Tage-
el a yemauweu ba-gadlomu em-htya yatarreyu tefSe^Uomu usw. (- Dillm. Chrest 106 f •
Ubers. v. Grdbaut in ROC 1910, 324 f.); '
12. (114aa) Schreiben samtlicher Bisciiofe der Synode-<v. Ephesus) {ma9 kafa sinodos
107
ba'e) an Johannes von Antioohia: qeddest enla (s. 1.) em-kullu l alam sinodos gubd'e ...
liburdn wa-zehundn (so st. zehurdnl) nagaStena azzazu ba-te'z&zomu kebur Icama za-i-basha
ba-edme za-addamu usw.;
13. (114ba) Homilie des Cyrillus, gehalten in Alexandria, in der Kirche von JohanneB
Baptista, am 28. Miyazya, am Tage der Einigung (tadammard) der dBtliohen Kirchen mit
(derjenigen von) Alexandria (wa-mesla kullahe la-ella ba-amleko Sanndy ydfyayyewu wa-za-
qeddusat masdheft bomu tenqdqe a? me.ro): medra fettvat yesammeyomu nabiy enza yebd: wa-
tekawwenu aniirritu medra fetwat (mg: Mik(yasy m. 3?) usw. (diese kurze Homilie fehlt
Dillm. Br. Mus. XIII);
14. (114bb) Brief (mashaf) des Johannes von Antiochia a,nCyr\]\us:la-egzi > eyala-mafqare
Egzi. usw. ( - Dillm. Chrest. 70 ff .; s. Simon, op. tit., S. 303);
16. (115bb) Brief von Cyrillus an Johannes: la-egzVeya fequreya wa-ekuya usw. (= Dillm.
Chrest. 72-76; s. Simon, op. cit., S. 303 f.);
16. (117bb) .ilomilie des Epiphanius von Cypern uber den rechten Glauben: za-neseht regb
wa-qeidest dengel za-ye'eii beta hrestiyan UCammen ba-Egzi. usw.;
17. (120ba) Homilie desselben uber die Dreieinigke't (bd'enta Mldse fekkdre): na'ammen
ba-ahadu Egzi. ab ahaze kvJlu usw.;
18. (121aa) Homilie des Proclus (Preqlos) von Cyzicus (Qizqos), gehalten in Konstantinopel
am Weihnachtsfest (gennd) iiber die Inkarnation (enza hallo Ndstores t elew ama ye&e'erewwo
enta dengel ba l dl): yom lesdnena (Hs. -nana) ahawiya wesla wedddse tesewwe* usw.;
19. (124aa)'Homilie des Severianus (Sawiryanos) von Gabala (Gabdlon) iiber den Glauben
an die Dreieinigkeit: l aqqdbe Serdy yemassel za-beta hrestiyan mamher usw. ( = Dillm. Chrest.
77-88); XJbers. v. S. Euringer in J. Zellinger, Studien zu Severian v. Gabala (Minister.
Beitrage zur Theologie, VIII, 1926), S. 102-114; vgl. M. Rodinson, L'hom61ie Bur la foi en
la trinit6 de SeVerien de Gabala, Roma 1960 (Atti del convegno intern, di studi etiopici,
387-396), u. Simon, op. cit.
20. (127bb) Glaubensbekenntnis des Gregorius von Neocaesarea (Gorgoryos za-Newoqe(sa}-
ryd): ahadu Egzi. qaddmdy wa-wald heydw qdl wa-za-itbab wa-za-hayl wa-za-ar 'aya usw.;
21. (128ab) Homilie des Cyrillus iiber Melkisedeq: yebe Pdwlos: ze-Malka Sedeq neguSa
Salem k&Jien za-Egzi. usw. ( = Dillm. Chrest. 88-93);
22. (130ab) Zwcite Homilie desselben iiber Melkisedeq: eUayelammeduba-3erah(a) tadld-ze
( alam wa-ba-(beyzha be l lomu yesarrehu usw. ( = Dillm. Chrest. 93-98);
23. (132ba) t)ber Melkisedeq, von einem Anonymus (be'esi lehiq wa-tabib ba-hegga Egzi.):
tayyeqo yenagger esma be'esi we'etu em-hezbu la-Kdm M.S. wa-bdhtitu larakba westa hezbu
walda qeddusa ioa-aSmaro la-Egzi. usw. (in Dillm. Br. Mus. XIII nicht besonders notiert;
= Wright, S. 207b: w).
D. (133a-134) Verschiedene Zusatze:
1. XJber die Anzalil der 318 Rechtglaubigen Bischofe von Nicaea;
2. (133ab) Chronologische Angaben iiber Geburt, Taufe, Wirken, Leiden, Tod und Auf-
erstehung Jean nach Zeitrechnungen der Griechen, Romer und Athiopen;
3. (133ba) Glaubensbekenntnis des Enze\- a'ammen enha hellewa ana Enze* qasis qaddmdy
108
]
ba-Egzi. ab za-haUo tva-albo arm i-hallo gabbare kvJlu wa-fattdre kulluusw. Mit 143aa endet
die positive Halfte des Bekenntnisses, es folgen Anathemata iiber Irrlehrer und -lehren:
wa-kama-ze a'ammen enza awaggez kullo l elwatata wa-asmdtihomu la-'elwan wa-qadami
Aryos-ha usw. Es werden ferner verflucht: die Synode von Chalcedon, Nestorius, Severus
von Antiochia, Tado8(1) von Alexandria, Eutyches {Awidki), Maqedo(nyo}s, endJich Paulus
von Samosata (Samlew) und die Katharer (Kataryon). SchluB: l adi awaggez l elwaia za-
Katdryon ella yebelu re'somu nesuhdna tva-yebelu (s. 1.) albottu nessehd wa-i-seryat la-hate'
emma (2-mal) abbasa. Dies Bekenntnis und dessen "Trheber, Enze* „der erste Priester"
(Oberpriester ? ), sind mir unbekannt. Kolophon (bezieht sioh wohl auf die ganze Sammlung) :
tafassama sehfata dersdn za-Qerelloa ba-hmrota Egzi. amen.
E. Spatere Zusatze:
l.'(laa) Hymnus (mawaddes) von Abba Lebna Dengel, dem Besitzer der Handschrift (s.
oben A):
zentu 'alam 'dlama ebad la-be'esi tabib kama akko 'alamu
EgzVabeher mahtot za-gabra sexuw&re taqw&mu
wa-we§u* em-hellinnd kullu matanu wa- ( aemu
esma a'mara em-qadimu
ba-mola gadeq Abreh&m la-megbarat fenlomu.
enza yarammem soba nassara 'aynomu
i-yetrade'anni i-yebalu §ege terufat ella qaSamu
ba-zenlu nagar dah&ri (de- Hs.) afrehomu
kama la-megb&r yetqahawu ba-Henok anqehomu
emdaqiqa abbay beteka Dabra Libanos la-qala masdhejt lebbomu.
2. Es folgt unmittelbar: Hymne an Takla Haymanot (2 vierzeilige Strophen):
esma zalja yesesseyo walahegga wangel jalag yasatteyo (Hs. ye-)
Takla Haymanot za-ta*aqa]ka kama walda Lewi la-berhan logeyo (Lev. 8: 8)
lebbeka haba wadayo
enza i-yahaSSeS ba'edo la-nagara masqal za-QarSnyo.
mesla zamr batedmert kama yeddemmar Sereyo ( = Dillm. Lex. 263; Hs. Sa-)
malakot malakota la-Bega dehra rassayo
wa-hell&we Sega la-qal ba-sege nedetu andayo
haba ge'za aml&k la-gebra Sega albo za-yehelleyo.
3. (2aa) Anzahl der an den neun Konzilien teilnehmenden Bischofe: Ancyra 12, Karthago
60, Gangra 15, Nicaea 318, Antiochia 300, Laodicaea 29, Sardica (Serdaqe) 140, Konetan-
tinopel 150, Ephesus 200.
4. (ib.) Verzeichnis der Schriften des Alten und Neuen Testaments (beluy wa-ha*4 : S,. Orit
8 Biicher (beher): za-Fetrat, za-Za l at, za-Lewdweydn, za-Hulqu, za-Dagem hegg, za-Iyasu,
za-Masdfent, za-Rut < = Oktateuch), Kufale 1, NagaSt 4, Hezuzdn 2, ' Ezra 2, Iyob 1, Ddwit
1, Salomon 5, Isayeyas 1, Eremyds 1, Hezqe'el 1, Dan'el 1, Hose' 1, Amoz 1, Mikeyds 1,
Iyu'el 1, Abdeyu 1, Yonds 1, Nahoml, 'Enbaqom 1, Safonyds 1, Hagge 1, Zakaryds 1,
Milkeyas 1, Yodit 1, Tobit 1, Aster 1, Maqqabeyan 2, Sirak 1, Watigel4,JFdwlo8M,MaVek-
109
tata ftawarydt 7, Abvqalamsia 1, Gebra jiawdryat 1, Sinodos 8 (die Zahl 8 konnte als Gegen-
stuck zu den acht Biichern im Oktateuch gewahlt sein; siehe aber Ludolf , Historia III: 4
„IUos Habessini in octo partes dividunt" und besonders unten Nr 35: B). Ludolf, I.e.,
zahlt 46 Biicher des AT und 27 des NT; unser Verzeichnis hat, wenn man die aoht
Biicher des Sinodos wegnimmt, dieselbe Gesamtzahl von 73, die tJbereinstimmung
ist aber nur scheinbar im AT. Bei Ludolf fehlt Masfrafa Kufdle „Liber Jubilaeorum", und
Sirach ist zu den salomonischen Schrif ten gezahlt, was natiirlich f alsch ist; es wurde iiber-
sehen, dafi die Athiopier die funf letzten Kapitel der Spriiche als ein besonderes Bv.-.'h,
TagSdsa Salomon, betrachten (= Asmara- Edition III, 261-268). Die foimells t)berein-
stimmung beruht darauf, daB Ludolf drsi Schriften des Jeremias zahlt (Prophetie, Klage-
lieder, Baruk).
Pergament, 25 x 22 J cm, 136 Blatt. Schrif t in 2 Kolumnen, 26 Zeilen. Sohone regelmaBige
Hand aus dem 17. Jahrhundert. Zahlreiche sorgfaltige Korrekturen im Text. Besitzer:
Lebna Dengtl, spater Oabra Madhen (nach la iabib wa-mefmer bd(e)h daqqa mazmur loesu'
em-fyegga Tegre). Holzlederband mit renoviertem Riicken, in Schutztasche. Eine Blei-
stiftnotiz auf der Innenseite des Vorderdeckels: ,,Fran 1500-talet" diirfte die Identitat des
Besitzers Lebna Dengel mit dem gleichnamigen Negus (1508-40) voraussetzen, die Anahme
ist aber ganz unwahrscheinlich. Kat. Lofgren, Nachtr. 6. [0 Etiop. 38]
35. SINODOS: SAMMLUNG KIRCHLICHER CANONES
Die mit dem kollektiven Namen Sinodos oder SeTiodos (gr. <nSvo8o<;) benannte Sammlung
altkirchlicher Vorschriften (Canones), welche spiitestens im 14. Jahrhundert aus dem Ara-
bischen ins Athiopische (Ge'ez) iibersetzt wurde, genieBt in der athiopischen Iiirche so
hohes Ansehen, daB sie zu den biblischen Schriften gerechnet wird (siehe unten). Unter den
von Conti Rossini, Note 73/631, verzeichneten 14 (in Wirklichkeit 13, da Hs. d'Abbadie
141 nur ein kurzes Zitat bietet) Handschriften des Sinodos befinden sich vier Stiicke aus
dem 15. Jahrhundert, darunter die alteste bekannte Florentiner Hs. Or. 148 (friiher 58).
Es fehlt aber die beriihmteste von alien: Cod. Vaticanus Borgianus 2, der vom Konig
Zar'a Ya'qob im Jahre 1442 dem athiopischen Kloster in Jerusalem geschenkt wurde und
auf seine Bestellung, also friihestens 1435, geschrieben worden war. Er wurde von Ludolf
in seiner Historia Aethiopica und besonders im Commentarius, 301-340, ausgiebig ver-
wertet und im Katalog von GrSbaut & Tisserant I, 767-782 ausfuhrlich beschrieben. Nach
der Untersuchung von Mauro da Leonessa in RSE II, 32 (siehe unten Q) ist der Text aber
keineswegs korrekt, wahrend Florentinus 148 als „assai piu correttjO del Borgiano 2"
bezeichnet wird. Unsere Handschrift ware also als die funfzehnte der Liste von Mauro da
Leonessa (RSE II, 31, FuBn.) hinzuzufiigen. Dazu noch HT I, 146-152 (Kebran 29). Vgl.
Guid-, Storia 37-38 u. W. Riedel, Die Kirchenrechtsquellen des Patriarchats Alexandvien,
Leipzig 1900 (Neudruck 1968).
110
Inhalt:
A. (2-6) 30 Canones (le'zazdt) der Apostel durch Clemens: ba-sema ... zentu Sinodos
mashafa zemhomu U-hawdryal emdehra<arga egzVenaL Kr. za-azzazu. Sinodos za-sahafa
QaUmentos ba'entafrwaryat usw. SohluB: wa-wahabewwomu hawdrydt sobehd zanta qanona
za-yessammay ba-nagara Ser< n Batdsdt" (auoh Abtdisdi, vgl. unten, aus arab. tiflusdt =
gr. t(tXoi) ba-za-habru wa-amnu bottu hawdrydtihu U-Krestos herdn ... xva-yedalletoo la-za-
ta'adawd kunnane wa-nehna-ni netlu oJara zi'ahomu. Vat. Borg. 2: 4, Riedel 18-20 165 f
169^164. ' '
B. (7-16aa) 81 Canones (qanona) der Apostel durch Clemens (Vat. Borg 2- 7 Ludolf
Commentary 330-333, vgl. Riedel 25-28, 44 f., 158). Anfang: zentu Sinodos za-'hawdryat
qeddusan za-nagara QaUmentos wa-ye'eti Ba\elsdt za-habru batti arddHhu U-egzVena I. Kr
h*lq»a81 qanona usw. (Die beiden letzten Abschnitte verzeichnen 81 biblische Schriften
darunter 6 „geheime Canones" (meStir qanona), die nur fur Eingeweihte bestimmt sind'
sie bilden nebst zwei dem NT zugereohneten Klemensschriften einen „klementinischen
Oktateuch", welcher der ersten Halfte der vorliegenden Sinodossammlung (1-74) ent-
spricht. Vgl. Riedel 155-7.
C. (15ab-23aa) Andere Sammlung von 81 Canones der Apostel durch Clemens, hier als
Abtelis(dt) bezeiohnet ( = Vat. Borg. 2: 6, Wright 359: 7, vgl. Riedel 165, Ludolf, Commenta-
nus 329): zath ye'eti Sinodos za-hawdryat qeddusan wa-ye'eti za-zenawa QaUmentos ba'enta
Petros rmmheru wa-ye\ti tessammay Elbefasdt (=al-litlusdt) za-tagdbe'u WUha hawdryd-
hhu la-egzSena I. Kr. wa-Mlqomu 81 abtelis usw. Andere Rezension von B. Auch hier
werden 81 biblische Biicher gezahlt mesh, mashafa Sinodos, die Angaben iiber die Clemen-
tinen varneren folgendermaflen: (nach Abuqalamsis ...) 56 meqwdm (hier etwa , Kapitel")
m-QaUmentos em-hawdrydt wa-8 masdh^ft ... za-i-yedallu ydr'eyu la-kullu mahaymendn
ba enia zath hegg wa-ter'at baza-i-yedaUu harm ya>azzez batti za'enbala liqdwent em-kdhendt
Seyuman. Hier wird also die Anzahl der geheimen Klemensschriften von 6 auf 8 erhoht
Es folgt (22bb) als Epilog: Tafsdmeta a'mero masdheft wa-asmatihomu, in Form einer Br-
mahnung (o-mahbara mahaymendn seme'u qdlana wa-te'zdzana usw.).
D. (23aa-48bb) Sammlung von 71 Canones (te'zdzdt) der Apostel, mit Inhaltsubersioht
(23aa-ba), die bei Ludolf, Commentarius 305-310, abgedruckt ist (=Vat. Borg. 22
Wright 359: 1, 2 „72 in number"!). Anfang (23bb): zentu Sinodos za-abaw hawdrydt m-
Sar u la-arte<o beta krestiydn, tafaSSehu weludena wa-awdledetm ba-semu U-egzVena I Kr
usw. Die ersten 23 Statuta wurden von Ludolf, Commentarius 314-328, „pro specimine
Apocryphi huius libelli" nach der schlechten Abschrift von Wansleben abgedruckt Voll-
standige Ausgabe: The Statutes of the Apostles or Canones Ecclesiastic! edited by G Horner
London 1904, S. 1-78. Translation S. 127-222. Vgl. J. u. A. Perier, Les ,,127 Canons des
Ap&tres" (PO VIII, 651-663).
E. (48bb-60ba) Zehn Gebete, als Anhang von D zu betrachten. Ausgabe: Horner, op oit
79-87, 222-332. V ' '
P. (50ba-65ba) Sammlung von 56 Canones (te'zdzdt) der Apostel durch Clemens (=Vat
Borg. 2: 3, Wright 359: 3, vgl. Riedel 25-28, 168). Anfang: wa-emennehd Sinodos za-beta
111
krestiyan za-wahabewwd hawdrydt kti'eba ba-eda Qalementos zd-la'aku qadimu wa-ye'eti 56
andqesa hiUqii (andqes hier = ar. abwdb). Der eigentliohe Text beginnt Slac und sohlieBt
mit Te'zdz 56: ba'enta te'zdza hawdrydi. Ausgabe von W. Fell, Canones Apostolorum
Aethiopice, Diss. Lipsiae 1871. Arabisoh Pener, op. cit. 664-695.
G. (65ba-61bb) Sammlung von 25 apostolischen Canones (te'zdzat) (=Vat. Borg. 2:6
„Canones apostolorum XV" (sic), Wright 359: 4, 5, Berl. Dillm. 23: 5? „an Zahl 10, von
denen der lOte wieder in 15 getheilt ist", vgl. Riedel 155). Inhalt: 1. zentu Sinodos za-abaw
hawdrydt. qaddniijjer'ata kehnat . . '. za-Sem'on Qanandwi . . .; 2. za-azzazu hawdrydt qeddusan
Malewos wa-Sem i on ba'enta ( aSrdt wa-bakiir; 3. te'zdz za-Pdwlos (Ja-ykuUu mahaymen wa-
mahaym-ent ba'enta salot; 4. te'zdz za-Petros wa-Pdwlos liqdna hawdrydt ba' enta 'eraft za-
yedallu ba-'elata ba < dldt; 6. (57bb) te'zdz za-hawdrydt ba'enta 'aqiba gizeyat; 6. te'zdz za-
Pdwlos wa-Yd'qob hawarya ba'enta ella nomu tazkdra mutdn; 7. te'zdz ba'enta eUa tasaw-
we ( u westa mesdh; 8. /. ba'enta ella yessaddadu ba'enta haymdnotomu; 9. nagara hawdrydt
qeddusan ba'enta 'aqiba Ser'ata ma ( drega kehnat; 10. (60ba) t. za-Pdwlos ba'enta ella ye-
masse' u haba meStirena; 11. te'zdz kullu za-afqara yeddamar meslena wa-yessdtaf ba-najsu
westa meStirena usw.; 12. t. wa-la'emma kona be'esi za-bottu be'esit usw.; 13. t. la'emma-bo
be'esi za-bo ganen usw.; 14. t. emma-bo be'esi za-yenabber ba-zemut usv/.; 16. (61 aa) t. wa-
kamdhu be'esit zammdwit usw.; 16. t. emma-bo be'esi za-yegabbertd'ot(a)>wa-gelfo(~H.8.wa-
gebfo) usw.; 17. t. emma-bo be'esi aw be'esit em-nakir wa-yefaqqedu yeba'u westa heggena
usw.; 18. t. emma-bo be'esi em-harrd wa-bo'a westa heggena usw.; 19. t. emma-bo be'esi za-
awsaba be'esita mahaymenta wa-yegabber ekkuya usw.; 20. t. emma-bo l eqebt la-be'esi za-i-
yafammen uaw.; 21. t. emma-bo be'esi za-kona kamdna wa-bo'a westa heggena wa-bo 'eqebt
usw.; 22. (61ba) t. emma-bo be'ese emennena wa-yegabber ekkuya usw.; 23. t. za-yefaqqed
em-mahaymendn ba-Krestos yekun westa Mlq u a ella yegabberu Sannaya usw.; 24. t. emma-bo
be'esi za-yemayyeto fetwatu westa nassero mahlet usw.; 25. t. emma-bo hezbdwi za-yemeher
sab'a la-lanndy usw. Nach Riedel 155 „wohl das zweite Buch der Clementien", vgl. Dillm.
Berl. a. a. O. Andere Rezension v.B (1-79) u. Epilog (80).
H. (61bb-65aa) Sammlung von 80 Canones der Apostel nebst Clemens ( =Vat. Borg. 2: 9
, .Canones apostolorum LXXI (sic) per Clementem" (lies LXXXI), Wright 359: 9 „81 in
number", vgl. Riedel 158): zentu Sinodos Ser'ata (Vat. Ser'atata) hawdrydt mesla Qalementos
za-tafannawa la-ahzdb hegga beta krestiyan usw. Der SchluB stimmt nicht mit derm Vati-
canus uberein.
I. (65aa-71aa) Wiederholung von Abschnitt G: 1-25, in anderer Rezension: 11 unnume-
rierte Abschnitte.
J. (71ab-74ab) Canones von Clemens, ohne Numerierung (=Vat. Borg. 2: 10, Wright
359: 10, Riedel 166-175). Anfang: zentu Sinodos za-Qalementos za-sahafa Petros rod' re'sa
hawdrydt za-nagara ba'enta egzi'ena I. Kr. yebe Q. za-em-Petros usw. Unterabteilungen:
72aa waldeya akberromu la-a ( rug wa-a ( beyyomu wa-seme l omu usw.; 72bb ba'enta akbero
ba ( dldi. gebaru ba l dla ba-mawd ( ela hemdmdtihu la-Krestos usw.; 73ab ba'enta qeddase lubot.
wa-qaddes (Hp t -dasa) kullo tdbota hegg r MBW.; 73ac ba'enta Sefatamehixf. wa-yeqeddesu
qUrbana diba meStva 1 za-hetum ba-meron usw.; 73bo ba'enta albdsa kdhendt (aus kehnat).
112
uxi-yelbas kdhen (Hs. yekunl) albdsa kdhendt kale' em-albdsa hezbdwiydn uaw. SchluB = Vat.
Borg.
K. (74ab-bc) Einleitende t)bersicht der folgenden Sammlungen von Canones der Kon-
zilien: zenlu sinodosdt wa-qanona za-ba-terg"dmehu Ser'ala Egzi. za-yedallu la-beta krestiydn
(=Vat. Borg. 2: 11, Wright 359: 11, a). 1. MaVekta hawdrydt emdehra 'arga egzi'ena I. Kr.
westa samdy wa-zakama kona te'zdzomu wa-za-gabru qanona wa-fetha (dieser Text fehlt im
Folgenden, kann aber mit A oben identisch sein), 2. qanona za- ( Enq u ara ( = unten L), 3.
ba-Awkasdriya za-Afrdqeyd ( = unten M), 4. in&hbara X-qeya za-we'etu mdjibara 318 episqo-
posdt ( = unten P u. Q), b.guba 'eGengerd ( = unten N), 6. gubd 'eAnsokiyd ( — untenR), 7. gubd'e
Lowodoqiya (sic) { ==unten S), ohne Nummer; gvbd'e Serdeqe (=unten 0), 8. gubd'e Qusten-
tenyd za-ba'enta Maqedoniyos saUd'e nianjas qeddus ... 4 qanona (fehlt unten, vgl. Riedel
180 n. 94), 9. gubd'e Efeson za-ba'enta Nestur (fehlt unten; Riedel 183), 10. gubd'e kd ( eb
(Hs, lci l ba auf Rasur) wa-emdehrehu Sar'u zanta Ser'ata 29 qanona (fehlt unten; Identitat
ungewifi), 11. gubd'e harries za-ba'enta mdhbara < elivaniva-zqkama8ar'uqano7id fe
nach GGAL I, 598 das „5. Oecumenicum in Konstantinopel (553)", 12. sddes gubd'e ba'enta
masliaf zako7iaza-Sargi wa-Qcn-es za^ye^ siehe GOAL ib.
„das 6. Konzil, das 3. zu Konstantinopel (680/1) ... iiber die inonotheletische Irrlehre der
Patr. Sergius v. Konstantinopel u. Cyrus v. Alexandrien").
L. (74bc-78ac) Die Canones von Ancyra (wa-gabru te'zdza zanla 25 qanona), im Text aber
nur 24 wie gewohnlich (Vat. Borg. 2: 12, Riedel 177); der Unterschied beruht darauf, dafi
im Inhaltsverzeichnis der 3. Canon (ba'enta za-hayyaleivwo wa-k u annanewwo ba'enta heggu
wa-g u ayya . . .) durch 2 Rubriken ersetzt wird (3. ba'enta za-gaf l eunvo u. 4. ba'enta za-g*ayya
em-bel,ieru).
M. (78ac-80ac) Die 14 Canones von Neocaesarea (za-Kdsariya, vgl. oben K: 3) (Vat. Borg.
2: 13, Riedel 177, b).
N. (80ac-82aa) Die 20 Canones (te'zazdt) von Gangra (Vat. Borg. 2: 16, Riedel 177, c).
Ausgabe: Guerrier & Gr^baut, Les canons du Concile de Gangres (ROC XXIII, 303-313).
O. (82aa-84ba) Die 21 Canones von Sardica (Vat. Borg. 2: 19 „Canones Sardicenses XX"!
Riedel 178, f „21 Canones").
P. (84ba-88ac) Die 20 Canones (qanona) von Nicaea (vgl. oben K: 4) (Vat. Borg. 2: 14,
Riedel 179, f, g).
Q. (88ac-100) Die 84 Canones (te'zdz) von Nicaea (Vat. Borg. 2: 15, Riedel 180, i). Aus-
gabe v. Mauro da Leonessa: La versione etiopica dei Canoni apocrifi del concilio di Nicea
sec. i codici Vaticani ed il Eiorentino (RSE II, 29-89).
R. (101-105aa) Die 25 Canones von Antiochia (Vat. Borg. 2: 17, Riedel 177, d).
S. (105aa-llla) Die 59 Canones von Laodicea (Lodoqeyd, vgl. oben K: 7) (Vat. Borg.
2: 18, Riedel 178, e).
T. (lllb-118ab) Auslegung der 10 Gebote von Johannes Chrysostomus (Terg u dme 'aSartu
qdldt za-targ u ama Yohannes Afa Warq), bis 116ba ofene Einteilung (nur 112ac- ; ,3. te'zdz"),
dann te'zaz 1-10 und langer Epilog. SchluB = Vat. Borg. 2: 20, vgl. Wright 359: 13, Dillm.
8- 732538 Ldfgren 113
■ / ■,•■■■■■■ ' ■■-■■ ; ■•■■
Berl. 23: 19; ein arabisches Original dieser wohl untergeschobenen Schrift ist mir nicht
bekan^nt.
U. i(118ac-121aa) Bckenntnis der 318 Rechtglaubigen von Nicaea (nagar za-qeddusan
aiawpl8za-yekawwenhenzdla-manakosdtba , enlaqedde3tSelldse)( = Va,t. Borg. 2: 21, Wright
359: 12, nach Riedel 165 „in 32 Abschnitten; im allgemeinen identisch mit der pseudo-
athanasianischen doctrina 318 patrum").
V. (121a-122ac) Schreiben der 318 Rechtglaubigen von Nicaea (nogar za-318 qeddus&n)
(=Vat. Borg. 2: 22 „Epistula ... de apostate reconciliandis", fehlt Wright 359). Anfang:
ba-mekra kullena haUitmna wa-fequran ahaw anbibana mashafa za-tafannawa emhabck^u
usw. (vgl. Zotenberg 121: 1, 1). Schlu6= Vat. Borg.
W. (122ac-123ba) Ohne Uberschrift: <14 Fr'agen an den Bischof Petrus und seine Ant-
worten) (=Vat. Borg. 2:23 zakama tase'lu pdppdsdt wa-qasdwest la-episqopos samdH
Pelros; der Schlufi stimmt mit unserera Text fiberein; der Bischof ist sonst als Timothous
bekannt, aiehe die genauen Literaturangaben daselbst)! Anfang: 1. wa-tase'Uvnvo la-Petros
pappds wa-yebekwwo ba'enta nessehd. emma tyzan ne'us krestiyan za-saVatu ( umat usw.
X. (123bb-126ba) Abhandlung fiber die JDreieinigkeit (gessdwe temheti hegg waSer'at
wa-Utgsas ina-taSar'a ba'enta heUunnd ab im-wald tva-manfas qeddus) (=Vat. Borg. 2: 26: 1,
Wright 369: 14). •
Y. (125ba-126ao) Abhandlung iiber den Unterschied zwischen Gutem und Bosem
(gessew wa-hr'at abisiUis (so st. abseltis Vat. Borg. 2 =abt,elis[) qanond za-egzi'ena named ellu
gessdwe lemhert kama yefletu Sanndya wa-ekkuya. ze-lemhert wa-tagtas za-ta&ar'awa-tasehja
la-elUi ya'ammenu ba-hellunnd Bgzi.) ( = Vat. Borg. 2:26:2 mit falscher Uberschrift, in
unserer Hs. durch Rasur berichtigt, Wright 359: 16).
Z. (I26ac-b) Abhandlung iiber die Gottesfurcht, mit den 10 Geboten (gessew wa-temhert
abislitis(!) qanond ba' enta ferhata Egzi. nawwa ellu) ( = Vat. Borg. 2: 26: 3, Wright 359: 16).
AA. (127-130bb) Belehrung fur den jungen Christen (lemhert la-ne'usa krestiyan nawwa
ellu), Ermahnungen im Anschlufi an die Psalmen Davids, mit wiederholtem o-fequraneya
(wohl als Fortsetzung von Z zu betrachten, vgl. unten 36: A. 30). Anfang: wa-Ddwit-ni nabiy \
mazammer bezuh(a} tandgara ba'enta amin wa-ferhata Egzi. wa-yebe: Bern' be'esi usw.
SchluB: o-fcqurdneya afqerewwo la- Egzi. wa-tamassalu kiydhu wa-huru ba-kullu fendwihu
wa-tafaqaru babaindtikemu ba-ammehd tafuqero um-taSana^ a>wu kuUekemu ella ba-hellunnd
manfas qeddtus hallewu wa-nebaru batti ba-ze temhert wa-tewarresu heywata za-la-'dlam kama
yahabkemu za-'ayn i-re'ya wa-ezn i-sam'a za-astaddlawa la-ella yafaqqerewwo (1. Kor/v
2: 9) httu sebhat la-mafqa<re> sab' la-hellunnd Egzi. za-yemayyetomu la-hate* an wa-la-ma-
'abbesdn ba-bezha bahlu loa-mehratu la- ( dlama ( dlam amen.
BB. (130bb-138ac) Canon der Apostel iiber „das erste Volk" (d. h. die Juden) (abislitis
qanond za-em-hawdryat taSar ( a nawwa ellu) ( = Vat. Borg. 2: 26: 4 Wright 359: 17). Anfang:
temhert wa-tag&ds wa-zatafd ba'enta qaddmi hezb... wa-zelfala Esrd'el kama ya'meru mahay-
mendn hezba krestiyan la-ella ya'ammenu ... seme ( u wa-labbewu o-fequraneya ekayomu urn-
'amazahomu la-qaddmi hezb usw. Im Folgenden wird das Volk Israel angeredet; 134bc-137
ausiuhrlicher Bericht fiber Johannes den Taufer und die Taufe Jesu mit der Tradition fiber
\
114
das Zuriickweichen des Jordan (wie im apokryphen Johannesevangelium, ed. Galbiati,
Kap. XXXIII).
CC. (138ac-142bc) Fiinfter Abschnitt: Abhandlung des Gregorius von Armenien gegen die
Juden (gessew wa-tagSds abtalis qanona ba'enta za-zalafomu wa-gaSSasomu qeddus Gorgoryos
liqa pdppdsdt za-Armdnyd) ( = Vat. Borg. 2: 26: 5 ,,oratio s. Gregorii <Inluminatpris>
adversus Iudaeos", \Vright 359: 18). Anfang: ga&Sasomu wa-zalqfomu la-Ayhvd ekkuydn
ella hallawu heya meslehu qeddus Gorgoryos ba'enta ella yebelu: (za-ytawalda em-Mdrydm
i-kona walda Egzi. sab' we'etu walda sab' usw. SchluB: ak u atet la-tvald baza-mas' ata'azzizo
wa-basha eslca la-maurit ba'enta hati'atena wa-sagid wa-hellunnd (lies la^hj) Egzi. la-za-
gabra saldma md'kala samdydwydn wa-maretdwydn wa-rassayomu 1 wa-'araqomu la-kd'e-
homu bahaba abuhu ba-manfas qeddus. Es folgt eine kurze Angabe fiber die Tatigkeit des
Gregorius von Armenien, des Wundertaters (gabbdre ta'dmer wa-manker) und (142bc) dcr
Kolophon mit dem Namen des Filepos und seines Sohnes Saga Kresios (vgl. unten).
DD. (142bc-162a) Weifcere Belehrungen und Ermahnungen nach Art der Sektionen AA
und BB, in mehreren Abteilungen: 1. iiber die Weisheit (gre^eu; wa-lagMs wa-8er ( at temhert^a}
\ebab (wa-tagSds) abtelis qanona. za-laSar'a nawwd ellu) ( = Vat. Borg. 2: 26: 6 Wright 359: 19),
2. (143ab) iiber den Glauben (temhert ba'enta amin nawivd ellu), 3. (144ba) iiber Liebe und
Barmherzigkeit (temherl ba'enta feqr wa-meswdt n.e.), 4. (145bc) iiber Gerechtigkeit, Milde
und Reinheit (1. (temhert) ba'enta ret ( wa-yawhal wa-nesh n.e.) s 5. (147ac) iiber die Martyrer
((temhert) ba'enta samd ( tdt), 6. (148ac) iiber die Vater (temhert ba'enta abaiv nawwd ellu):
o-fequrdneya zentu kullu megbdrdta sedq ba-lebab yetrakkab wa-kamahu abaw-ni qeddusdn
ba-tebab rakabewwa la-fenota heywat usw., 7. (148bc) temhert ba'enta ne'usdn(wa-y ( abiydn:
o-fequrdneya halieyu ba-tebab iva-seme'u za-nagarkukemu usw., 8. (150bc) temhert wa-tagSds
ba'enta bd^el wa-nadddy nawwd ellu: amdn ebelakkemu o-fequrdneya halieyu ba4ebab ne'use-
kemu wa- 1 abiyekemu ab ( elt-ni wa-nadddy(dri> -ni i-tenbaruseru^a aid tegehu usw.
Die Ahnliohkeit der tlberschriften (gessdwe/gessew ... nawwd ellu) und des Stils machen
es ziemlich klar, daB die Abschnitte X, Y, Z, AA und DD von demselben Verfasser stammen
und urspriinglich eine zusammenhangende Mahnrede bildefcen, in welche wohl spater die
beiden Abschnitte iiber die Juden (BB und CC) eingeschoben worden sind. Solange kein
arabisches Original aufgefunden worden ist, kann man annehmen, daB es sich urn eine
innerathiopische spate Arbeit (etwa des 14. Jahrhunderts) handelt. Von Gregorius Illumi-
nator, dem Apostel Armeniens, ist keine Schrift erhalten, seine ,,oratio adversus Iudaeos"
ist also gewiB, ebenBo wie die ihm zugescliriebene Anaphora (Ausgabe von Lofgren & Eu-
ringer, Orientalia Christiana XXX: 2), pseudepigraph.
EE. (162b-166) Acht Canones iiber die BuBe, von Jesus Christus dem Petrus mitgeteilt
(8 abtalis qanona ba'enta nessehd temhert za-taSar K a emhaba egzi'ena I. Kr. nawwd ellu) ( = Vat.
Borg. 2: 27 mit Literaturhinweis: L. Guerrier, Canons p6nitentiels, ROC XXI, 5-24, Wright
359: 20). Anfang: wa-tase'lo Petros la-egzi'ena I. Kr. emdehra tanSe'a em-mewtdn ba-Dabra
Zayt usw. SohluB: o-episqoposdt kama-ze Sere'u wa-haggegu(!) Ser'ata nessehd habewwomu
kama i-yemawwetuJuite'dn ba-hali'atomu la-ella yefaqqedu nessehd.
Kolophon (156bc): la-za ashafo la-zentu mashafa Sinodos tasaffiwo Ser'ata qanona za-
115
hawaryat qeddusan wa-ne§uhdn kawakebt beruhdn yeshaf semo la-abuna (Filepos) (ver-
wischt) haba 'amda warq qaye\ za-Wlu mesla sakafihu hate' wa-abbasi wa-hezun(Saga{?)
Krestos) (verwischt) la- l dlama ( dlam amen iva-amen la-yekun la-yekun ba'enta Segahu wa-
damu la-Kresto(s) edehen hebura ba- ( ebretu tajas§ama zentu mashafa Sinodos ba-saldma
Egzi. amen.
Pergament, 30x26 cm, 157 Blatt (I u. 157 sind leer). SchriftinS Kolumnen, 28 Zeilen.
Kraftige gleichmaBige Hand (Hohe 4 mm) aus dem 18.-19. Jahrhundert. In Holzdeckeln
ohne Lederbekleidu^g.Besitzer: Philippus (Filepos). Kopist: Saga^.) Krestos. Kat. Lofgren,
Nachtr, 2. :".v'- '■/^Vi^;.'^"^^^;:-^-^^ 3ffl.
36. HAYMANOTA ABAW: „FIDES PATRUM"
Dieses groBe Sammelwerk der monophysitischen Kirche Agyptens wiirde nach Graf
(GCAL II, 322) um 1078 von einem Unbekannten aus koptischen Vorlagen zusammenge-
stellt, und zwar in arabischer Sprache, mit dem Titel Vtira] ' alaba 3 '. Die Zuweisung an
Ibn Raga' (Bulus al-Wadib) (so noch Guidi, Storia 72) als Verfasser wurde von Graf im
Aufsatz Unechte Zeugnisse romischer Papste fur den Monophysitismus im arabischen
..Bekenntnis der Vater" (Romische Quartalschrift XXXVI/1928: 197-233) als irrtiimlich
erwiesen (vgl. GCAL II, 318). Seine sorgfaltige Analyse der arabischen Rezension des
Werkes: Zwei dogmatische Florilegien der Kopten, B: Das Bekenntnis der Vater (Orien-
talia Christiana Periodica IH/1937: 345-402) wird unten als „BV" zitiert. Auf die genauen
Beschreibungen der athiopischen Rezension von Dillman (Br. Mus. XIV), Zotenberg (Cat.
Ill, mit Heranziehung des arabischen Originals) und GrSbaut (Cat. Griaule I, 71-105)
wird mit Dm., Zot. und Gr. hingewiesen.
Die Ubertragung ins Ge'ez soil erst in der Regierung des Negus Claudius (Galdwdewos),
1540-1559, gemacht worden sein, und zwar von Maba' Seyon, Sohn von Ras 'Amdu (CR,
Note 41/279; Guidi, Storia 72). AuBer den zwolf von Conti Rossini, Note 63/622, verzeich-
neten Handschriften (von welchen Br. Mus. Or. 661 nur ein Fragment bietet) sind mir
fiinf weitere Exemplare bekannt: Paris, l§th. 322, Cambridge, Or. 1888 (Ullendorff XXX),
Oxford, Aeth. c. 4 (Ullendorff 80), Athen, Bibl. Nat. 1818 (Cerulli in RSE II, 181-8 m.
wichtigen Bemerkungen) und die hier zu behandelnde Kopie, zusammen 16 vollstandige
Exemplare. Hammerschmidt, H? I, 110, 196 ff., beschreibt zwei Hss. des 18. (?) Jahrhun-
derts (Kebran 11 u. 50) und hat in Gondar eine kostbare illuminierte Kopie des Werkes
photograph ieren konnen (ib. 74 f.).
Inhalt:
A. (2-192aa) Das Hauptwerk Haymanota Abaw „Das Bekenntnis der Vater", laut
der Einleitung vom Koptischen ins Arabische und daraus ins Ge'ez iibersetzt. Anfang:
ba-sema . . . amlak newatten ba-rad'eta egzVena za-bottu madhanitena ba-sefrifa Haymanota
Abaw U8w. = Zot.
1. (2ab) <Die Mystagogie:) yebelu 12 jiawarydt wa-Pawlos neway heruy wa-Ya'qob za-
116
tasamya ehuhu la-egzi'ena episqopos za-Iyarusdlem wa-7 diydqonM iva-72 arde't em-mashafa
Kiddn ... Elmasto'agyd (Mwwyoylz) wa-ye'eti haymanot enta maharomu ...I. Kr. la-
ardaihu za-ydnbebeiowo me'mandn emqedma qedddse nesuh. Anfang: za-qedma hallo
wa-yehellu eska la-'dlam wa-za-yemasse' za-hamma toa-mola wa-taqabra wa-tanSe'a usw.
SchluB (3bc): bakama yebe Muse wa-ba' eddn-hi qeddusdn kama ye'eti egzi' abeherdwit za-lottu
kebr wa-sebhat eska la- ( dlama ( dlam amen.
Dieser von D. Lifchitz, Textes ^thiopiens magico-religieux 71-86, herausgegebene Text
erselzt hier die in anderen Handschriften stehende gev, Lmlichere „Doctrina aroanorum"
(Temherta hebu'dt) (siehe oben Nr 4: G u. passim). Vgl. Zot. Ill: 1 (nur arab. Text), Wright
344, i 2a; DiUm.Br. Mus. XlVhat „e libro Testamenti" ohne nahere Prazisierung, ebenso
Dillm. Berl. 28. Dagegen hat Paris, Jth. 322 beide Texte, die als Rezensipnen desselben,
dem 28, Itapite] des ersten Ruches von „Testamentura Domini" entnommenen, Materiales
zu ^^hten sind : (s, Hammersohmidt, Ithiopische liturgische Texte 42-44; weitere
Literaturbei Graf, BV 364, vgl. Cerulli, RSE II, 185-6).
2. (4a-ba) Zwei Zitate aus der Didascalia Aposiolorum (ygl. Zot. 2).
3. (4ba) Von Herenewos, Bischof von Edom (st. Hierotheos v. Athen) rad'omula-hawarydt
wa-taldwihonvu: orit wa-nabiydt wa-wangel sabaku ba-Krestos usw.; (5a) von demselben:
bakama yenaggerdna masdheft qeddusdt kama Krestos sab' usw. < = Dm 2 Zot 3 Gr 4-
Graf.BVNrl). ' ' ".' '
4. (5ba) Von Jwtifos (Var, Atifos), „Schuler der Apostel, Metropolis von Konstantinopel
(Qustenlenyd) zur Zeit wo sie Berentyd ( =Byzantion) hieB": yom tatvakkafa egzi' Krestos
ledata sab' enza we'etu beluya mawd'el usw. (Dm. 3, Zot. 4, Gr. 6; Graf, BV Nr 6 vermutet „At-
ticus", 406^25, s. HT, Fussn. 219).
5. (5bb) Von Arkaioos (Var. Arkewos =Archaios), Bischof von Leptis in Afrika (Laft za-
Me'rdb), im Brief an Alexander: yedallu yekun ba'dla tenia's ba-'elata ehud usw. (Dm. 4
vermutet Archelaos, Graf. BV Nr 6, „Irenaus v. Lugdunurn").
6. (5bc) Von Dionysios Areopagita (Diyondsyos Areyos Fagos), Bischof von Athen (Atrns),
im Brief an Timotheos, den Paulusschiiler: nahab kebra za-i-yetnaggar ba-hed'al usw. (Dm.
5, Zot. 6, Gr. 7, vgl. Graf. BV Nr 7).
7. (6ba) Von Ignatius (Agnatyos), dem Martyrer, dem dritten Bischof von Antiochia nach
Petrus: a) in seinem Brief: Egzi. gabbdre kullu fetral we'etu usw.; b) im 13. Brief: amdn
tawalda egzVena I. Kr. emuna lehqa usw. (Dm. 6, Zot. 7, Gr. 8, vgl. Graf, BV Nr 8-9).
8. (7ba) Von Gregorius Thaumaturgus, Bischof von Caesarea in Kappadokien: a) in seiner
Homilie iiber die Dreieinigkeit: d'mer kullo gebra em-3 gebrdt usw.; b) (8bb) im Buche
Kefl za-haymdnot (Kara |x£po<; nldviq): Egzi. za-ba-amdn za-hallo enbala Sega Ostar'ayaye'eze
ba-hga usw. (Dm. 7, Zot. 8, Gr. 9, vgl. Graf, BV Nr 10-11).
9. (8bc) Von Gregorius <Illuminator>, Bischof von Armenien, „Martyrer ohne Blut", drei
Zitate aus „seinem Gebet": a) za-jannawa waldo wdheda wesla ( dlam berhdn za-em-berhan
usw.; b) (9ab) wa-ba' enta zenlu kona waldeka wdhed ba-Segd usw.; c) (ib.) laka la-bahtiteka
yedallu sebbdhe Mahal ba-'ebayeka wa-hiruteka l&'la zalii hagara Armdnyd usw. (Dm. 8,
Zot. 9, Gr. 10, vgl. Graf, BV Nr 12-14).
117
\
10. (9ac) Von Alexandros, Patriarchen von Alexandria, Vorsitzendem (liq) im Konzil von
Nlcaea: a) in seiner Homilie (dersan): ment-nu ashaqo yerad Egzi. qal westa medr usw.;
b) (ib.) in seiner Homilie uber die Leiden des Herrn: o-la-zentu meStir haddis za-i-yetnaggar
bottu la-mak v annen k u annanewwo usw. (Dm. 9, Zot. 10, Gr. 11; vgl. Graf, BV Nr 15-16).
11. (9bb-16ac) Von den 318 Orthodoxen in Nioaea: a) Glaubensbekenntnis (salola haymdnot)
nebst Kommentar: wa-em-ze Sar'u abaw 318 haymdnota rete'ta usw.; b) (lOab) wa-sahafu
lana zanta Ser'ata haymdnot wa-qanond ama tasu < u la-warha Heddr ba-636 em-'dmaia
Eskender usw.; c) (12ab) la-zdtti haymdnot emma faqadka kania tekunldtti delwa o-fequreya
tadallaw usw.; d) (16aa) zdtti ye'eti te'zdzd la-haymdnot enta aqdamndhd wa-sahaf.'dha usw.
(Dm. 10, Zot. 11, Gr. 12, vgl. Graf, BV Nr 17-18).
12. (16ac-29bb) 15 Testiiuonien des Athanasius, Patriarchen von Alexandria: a) Homilie
uber die Inkarnation: na'ammen ba-walda Egzi. za-tawaUa em-ab ba-malakot usw.; b) (17ao)
Homilie iiber den Glauben: ellu-hi kdle'dn bo'u westa hezzata haymdnot ba'enta (westa Zot.)
tahdSeSotomu usw.; c) (17ba) aus derselben: wa-kd c eba yebe ...: soba-ssa anta haSaSka kd'eba
ba-retu 1 usw.; d) (18ac) Homilie iiber die Trinitat und die Inkarnation: nehna-ssa ahawlna
nd'ammen kama-ze usw.; e) (20ab) in „Epistula de fido sancta" (Tomdm haymdnot qeddest):
■nd'ammen ba-folldsehu ( eruy ba-malakot usw.; f) drei kurze Ausziige: 1. (20ac) yedallewanna
■nebal wa-nel'aman kamal helldioeiva-1 akdlwe'etu Egzi.usw.',2.(ib.)yedallewannaba-kullu
gebr nelabbu za-nababu mafdheft qeddus&n usw.; 3. (20ba) tva-ka*eba yebe: albottu la-tvald
wahed kel'e helldwe usw.; g) (ib.) ba'enta najsu wa-hgdhu wa-redalu la-egzi'ena westa Si'ol
im-a c raga (so st. wa-a l regotu Zot. Gr.) §ddeqana: g u ayya zahdy wa-§alma warh usw.; h) (21 aa)
Homilie iiber die Inkarnation: ndammen ba-walda Egzi. ab za-tawalda emqedma kuUufetrat
usw.; i) (21ab) Homilie ba'enta hemdmdtihu mdhyawit: tasaqla tva-imhabanna madhanita
usw.; j) (2 lac) 3. Homilie iiber die Trinitat gegen die Arianer {Aryosavoeyan): i-yekawwen
gebra Sega ba-za i-Seggew wa-dd'mu naS'a Sega mawdti (1. -te) usw.; k) (21ba) Homilie iiber die
Inkarnation: nehna ndammen bottu kama we'etu walda Egzi. amldk ba-manfas usw.; 1) (ib.)
in den 12 Vorschriften (te'zdz) an Konstantius, Sohn des Konstantin (Hs. beidemal: Q u astan-
tinos), als er ihn aus der Verbannung zuriickrief : IcaSata afuhu wa-yebeh la-neguS: semd 1 .
emenniya o-neguS esma tawak(k)afka Wleya nebdbo la-Awsdbeyos (Eusebius) usw.; m)
(23bc) Brief an Epiktetos (Aknitos), Bischof von Korinth (Qorontos): ane-ssa ehelli kama
kullu nagara 'aldweyan batala usw. (Dm. .11: a-i, Zot. 12: a-k, Gr. 13: a-m, vgl. Graf,
BV.Nr 19-35).
13. (29bb-34aa) 5 Testimonien des Basilius, Bisohofs von Caesarea in Kappadokien, aus:
a) Schrift (dersan) an Eunomios (Awndmeyos): ane-ssa ebel esma za-tabehla ba'enta egzi' ena
I. Kr. usw.; b) (29bc) Brief an Anqelosis (Amphilochius?): yedallewanna nd'mer hebrata
iawdhedota malakol usw.; c) (30ab) Auslegung des Wortes von Salomo: ,,Gott scbuf mich
als sein Erstlingswerk" (Prov. 8: 22): zentu we'etu 1 egzi' gala Egzi. ab za-yebel: ana we'etu
fenota sedq wa-heywal (Joh. 14: 6); d) (30bc) Bekenntnis iiber die Trinitat: Sanndy lana
wa-yedallewanna za-ba-sedq zakkeroto la-Egzi. usw.; e) (33ab) iiber den Glauben „im Anfang
Beiner 106 Homilien (dersdndt; Zot. ,, canons")": maqdema kullu ne' man ba-1 amldk za-bottu
3 akdldt usw. (Dm. 12: a-e, Zot. 13: a-e, Gr. 14, vgl. Graf, BV Nr 36-40).
118
14. (34aa) 4 Testimonien des Gregorius von Nyssa (Nvsis), Binders des groBen Basilius:
a) 16. Homilie uber das Hohelied: esmu Krestoa i-four usw.; b) (34ao) Homilie uber die
Taufe des Herrn: wa-mkarm kona lottu sem'a qdla ab usw.; c) (36aa) iiber das Pauluswort
WeyuzarUa ba-albdbikemu usw. (Phil. 2: 5-6): merit we'etu nedet usw.; d) (35ac) Homilie
iiber die BuBe (vgl. Zot.): buruk Egzi. ba-kullu gebru usw. (Dm. 13, Zot. 14 Gr 15 vel
BV 41-44). , • , 6 .
15. (38aa) 3 Testimonien von Felix (Fileks), Martyrer und Papst: a) Homilie uber Inkarna-
tion und Glauben: nefrna-ssa ndwaggez ella yehelhyu bemdma aw mota la-mulakot usw.;b)
(ib.) netayyeq keflata keVetu heUdwe usw.; c) (38ab) rrfamrmn yteze ba-Krestos IycLs
amldkena usw. (Dm. 14, Zot. 16, Gr. 16, vgl. BV 45-47).
16. (38ac-43bo) 9 Testimonien des Abutides (Hippolytus), aber im Index richtig: Julius
(Yolyoa), Papst in Rom: a) Brief an Dionysius: ane-ssa dnakker soba samd'ku ba'enta sab'
ellai-yet'ammanu usw.; b) (40aa) 2. Brief an Prosdocius (Baresdogis): ba-egzV net/aSd* enka
teqqa usw.; c) (41aa) Brief an Dionysius: nefamrmn ba-fetur ba-tawdhedoia fattdri meslehu
usw. (in Zot. fehlt meslehu u. noch 5 Worte); d) (41ab) Brief an alle Bischofe: o-omw
fequran ba-egzV netfaSdh enka usw.; e) (41ba) iiber die Einheit (tawdhedot) Christi: sobayebe
sabbefanni lorn qal em-Sega usw.; f) (41bc) wa-Wemrm qal Sega korm bakama se^uf usw.;
g) (42aa) ne^na-ssa na>ammen ba-astar 'eyota Egzi. qal teyuqa usw.; h) (42ba) ba'enta teSguta
Egzx^ qal: o-ahaweya esma wangel asladdlawa lana madhanita usw.; i) (43ba) yebe Matoligon
(sio=Ar. fur gr. ^ 6X(yov): konu heguldna i-md'merdm reteH haymanot usw. (Dm. 15, 16,
unrichtig Caelestinus zugeteilt, Zot. 16: a-i, Gr. 17: a-i, vgl. BV 48-56, Cerulli 186).
17. (43bc) Von Innocentius (Ayokendyos), Papst in Rom, im Brief an Severianus von Ga-
bala (Eld): arm gize warada Egzi\ qal em-samdyat usw. (Dm. 17, Zot 17 Gr 18 vel BV
67, Cerulli 187). » • , g.
18. (44abj Von Silvester (Salabastiryos), Papst in Rom, in seiner Auseinandersetzung
(tawdteot) mit den Juden iiber die Leiden des Herrn: yebe S.: Wemmabo om wa-yefaqqedu
matiroto ba-mdfyze usw. (Dm. 18, Zot. 18, Gr. 19, vgl. BV 58).
19. (44ba) Von Vitalianus (Ndlalis), „der leuchtenden Lampe", Papst in Rom: a>ammen
ka'eba ba'erUa hr'ata madhanina baJegd usw. (Dm. 19, Zot. 19, Gr. 20, vgl. BV 69).
20. (44bb-46ab) 5 Testimonien des Mart Efrem <Syrus>: a) aus einer Homilie iiber die
Jungfrau Maria: ba-kullu gize em" arm ledata eska 'eraftd wa-felsatd usw.; b) (45aa) am Ende
dersejben Homilie: em-dabra Sina wahaba Egzi. ? elata usw.; c) (ib.) in Auslegung des Gloich-
nisses von der kostbaren Perle (messdle zu-<enq«a ba&ey): na§>a tesbSta kama yekun ba-
za-i-kom bottu usw.; d) (45ba) wa-Weba yebe: esma hlihomu yetqawwamu kama yd'meru
bertem astafeyotu usw.; e) (45bc) in derselben Homilie: Mihu egzfena I. Kr. tawalda em-ab
usw. (Dm. 20, Zot. 20: a-o, Gr. 21: a-e, vgl. BV 60-64).
21. (46ab-49bb) 9 Testimonien des Proclus (Eraqlis), Bischofs von Cyzicus {Kiskis), spater
von Konstantinopel nach Absetzung des Nestorius: a) Homilie iiber die Geburt Christi: •
enza we>etu westa hezna abuhu tasawra westa karSa dengel usw.; b) (46ba) Homilie iiber
Thomas: arm amVxkiya <wa-)egzi> eya aula emqedma l dlam usw.; c) (46bb) iiber die Inkar-
nation: o-karS ^-ta^fa ivesteta rmshafa g^zan em-gebrenndt usw.; d) (46bc) im Briefe an
119
Armenien: kona qala Egzi. sab'a za-ba-amdn usw.; e) (47aa) ohne Absatz: wa-bakama i-ye-
dallu yetfalat 1 haba kawina kel'e usw.; f ) (ib.) Homilie uber die Verkundigung des Gabriel:
nd'mer enka ba-za-yehelli (za-neheUi Gr.) ba'enta bezu'dwi Yosef usw.; g) (47ac) Homilie liber
den Glauben: za-alboliu Sega kona Sega za'enbala welldte usw.; h) (47ba) Homilie uber das
Glaubensbekenntnis der 318 in Nicaea (enza yetqdwwam mesla Nesteros 'dew): Egzi, qal za-
fcona sab'a wa-i-tawaUata em-heUdwehu usw.; i) (47bb) Homilie uber die Inkarnation:
be'l wa-rabdh we'etu sagdhu la- Egzi. za-i-yeth u ellaqu la-gubd'emanfasdwi\iBw. (Dm. 21: a-i,
Zot. 21: a-j, Gr. 22: a-k, vgl. BV 65-75).
22. (49bb) Von Severianus, Bischof von Eld (Gabala) d. h. Asqalona: na'ammen ba-qal
kama tawalda em-ab ba-za-i-yelnaggar usw. (Dm. 22, Zot. 22, Gr. 23, vgl. BV 76, Cerulli 187).
23. (49bo) 2 Testimonien von Eupraxius (Aforosyos), Erzbisohof von Armenien: a) emma-ssa
i-ya'ammenu ba-zentu ye'manu enka ba-qdla hawaryd usw.; b) (50aa) yebhamu enka-ssa wa-
yetgaSasu nabbdbeyana kantu usw. (Dm. 23, Zot. 23, Gr. 24, vgl. BV 77-78). Nach Hammer-
schmidt (Hf I, Fufin. 221) ware hier der armenische Katholikos Aspurak(es) (381-6)
gemeint.
24. (50ab) Von Johannes, Bisohof von Jerusalem, in „Ordo institutionis fidei" (Ser'ata
nubbdre (Zot. gabbarel) haymdnot): nd'ammen ba-1 malakot wa-1 helldwe usw. (Dm. 24, Zot.
24, Gr. 25,, vgl. BV 79).
26. (61bc) 4 Testimonien des Theodotus, Bischofs von Ancyra, in der Homilie uber die Ge-
burt Christi am 29, TahSaS: a) nebel ba'enta helldwe malakot esma Egzi. i-yetrakkab ba-hellinnd
usw.; b) (52bc) ba'enta ment rassaya hemdma eg u dla-emmaheydwe kama za-lottu usw.; c)
(53aa) Egzi. qal 1 we'elu bdhtiiu usw.; d) (53ab) mannu we'etu za-yefaUeto la-Krestos usw.
(Dm. 25, Zot. 25 nur Uberschrift, Gr. 26: a-d, vgl. BV 80-87).
26. (53ac) 13 Testimonien des Epiphanius, Bischofs von Cypern, seinem ,,Anoyrotos"
(Malheq) entnommen, mit Ausnahme von Nr 12 (uhten: 1), die aus seiner Homilie „De
duodecim gemmis" stammt: a) wa-Ddwit nabiy yebe: yebelo egzi' la-egzCeya usw.; b) (53bb)
sehuf esma hezdn lehqa wa-san'a usw.; c) (54ab) yebe: ba'enta zentu abtala kullo ldk u dhomu la-
c aldweyan usw.; d) (56ac) soba-ssa i-lehqa ba-ba heqq ba-akdl wa-ba-tebab usw.; e) (56bc)
yebe: mal'omu Egzi. tebaba la-Bdsel'el wa-la-Elyab usw.; f) (57ab) esma soba tasamya fetura
ba'enta tesbe'tu usw.; g) (57ac) lalihu madhanina qeddus warada em-samdydt usw.; h) (57bb)
yebe hawdryd: esma we'etu tawalda em-be'esit usw.; i) (58ab) yebelu abddn wa-i-tamaytu em-
sehlatomu usw.; j)(59aa) we'etu tebab we'etu amldk we'etu egzi' Amdnu' el za-i-yahammem usw.;
k) (59ab) ba-tafsdmeta . . . Malheq: na'ammen ba-1 amldk ab ahdze kvttu ^alam usw. (vgl.
Zot.); 1) (69ba) yebe: kama-ze hallo ba-zeya westa beta Yd ( qob saqoqaw ba'enta Yosef usw.;
m) (59bb) yebe ba'enta tenia' e Segal: samd'na kama tanSe'u heddtdn usw. (Dm. 26, Zot.
26: a-k, Gr. 27: a-m, vgl. BV 88-102).
27. (65ab) 5 Testimonien von Gregorius Theologus (nabbabe malakot), Bischof von Nazianz
(Enzindzti) u. Konstantinopel, nach Vertreibung des Ketzers Macedonius: a) Homilie liber
die Gleichheit in der Trinitat: maqdema kullu nesabbek Selluse ''eruya usw.; b) (66ac) uber den
Sohn: ella-ssa yebelu kama qala Egzi. hadara ba-be'esi usw.; c) (06ba) Homilie liber den
geliebten Sohn: esma kullomu nabiyat i-kehlu basiha a'merotu la-za-i-yetrakkab usw.; d)
120
(67aa) Brief an Cledonius (Aqldndeyos): abddn-essa sab' ella albomu haymdnota ydsehelu
sab' a usw.; e) (67ba) Homilie iiber die Geburt: qaddmdwi za-hallo em-qedm maqdema kullu
mawd'el usw; (Dm. 27, Zot. 27, Gr. 28, vgl. BV 103-7).
28. (67bc) 22 Stiicke von Johannes Chrysostomus: a) Homilie iiber den Glauben an die
Trinitat (Selldse l erit): ane-ssa a'ammen kama-ze bakama haymdnota kuUomu hawdrydt
uaw.; b) (68ba) 7. Homilie iiber den Hebraerbrief (vgl. unten Nr 38): i-naS'a za-naS'a em-
mald'ekt usw.^ c) (74aa) Homilie iiber die Geburt: yom tawalda qaddmdwi wa-kona ba-za
i-zi'ahu usw.; d) (74ac) Auslegung des Johannesv&qgeliums (Homilie 77): manker gebr
we'etu esma Segahu za-kona za-enbala welldte usw.; e) (74ba) Homilie iiber die Geburt: kama
gabbari iabib soba yerakkeb gebro za-yetgebbar usw.; f) (76bb) daselbst: Sanndya yebe nabiy
kama we'etu yewazze' emenneki usw.; g) (76aa) 76. Homilie des Johanneskommentares:
wa-emdehra-ze astar'ayomu I. Kr. la-ardd'ihu ba-tbe^hera Teberyddos usw.; h) (76ab) im
Mashafa tahas's'es'o, in der Auslegung von Ps. 46: yebe: ( arga Egzi. ba-qdla qarna mawi'
(qarn m. Zot., qarn mawwdH Gr.) usw.; i) (76ac) Auslegung des 2. Korintherbriefs: mota
egzi' wa-taqabra wa-tanSe'a ama idlest l elat .usw.; j) (76ba) Auslegung des Hebraerbriefs:
wa-za-ssa heqqa hazza emznna mald'ekt usw.; k) (ib.) Auslegung des Epheserbriefs: yebe
Pdwlos: zaleama < ezaza gebra haylu za-gabro ba-Krestos za-anSe'o em-mutdn usw. (Eph. 1: 20 f.
bakama ( ebaya haylu Piatt; 'ezozafehltZot.); 1) (77ba) daselbst: i-tere' eyu-nu kama-bo westa
Segdna abdla za-yetarref usw.; m) (77bb) 3. Homilie iiber den Epheserbrief : lalihu yebawwe'
zeya kullo amira usw.; n) (ib.) daselbst: wa-ba'enta zentu ana-hi sami ( eya haymdnotakemu
usw.; o) (78ac) 4. Homilie dariiber: soba tesamme ( u kama Egzi. anSe'a la-Kreslos usw.; p)
(78ba) 6. Homilie dariiber: yebe hawdryd ba'enta Krestos kama we'etu absehanna usw.; q)
(ib. bb) Homilie iiber die Himmelfahrt: tame 1 a Egzi. Id'lena soba abbasna lottu usw.; r) (ib.)
daselbst: esma Krestos a ( raga Segahu esma re'sa helldwena we'etu usw.; s) (79ab) da-
selbst: esma helldwe za-kabda wa-gazfa kama-ze usw.; t) (79ac) daselbst: ba'enta kama
maWekt yetfeSSehu meslena usw.; u) (79ba) Homilie iiber die Verkiindigung: tafaSSehi o-
Mdrydm za-taSaggawa emenneki Egzi. qdl usw.; v) (80aa) Homilie iiber die Geburt: ba'enta
zentu akko mannu-hi za-ye'ebbes usw. (Dm. 28: a-1, Zot. 28: a-p, Gr. 29, alle drei mit 28
Ausziigen; vgl. BV 108-137).
29. (80aa) 2 Testimonien des Theophilus, Patriarchen von Alexandria: a) iiber den rechten
Glauben: kona guba'e ba-Niqiyd 318 episqoposat ba'enta haymdnot wa-ta'amanu usw.; b)
(80ac) westa ahbero haymdnot za-21 (Zot. ,,lettre pascale"): tawalda kama sab' em-dengel
usw. (Dm. 29, Zot. 29, Gr. 30, vgl. BV 138-9).
30. (80ac-l 1 1 ba) 52 Kapitel (anqas, so im Kolophon) von Cyrillus, Patriarchen von Alexandria:
a) Glaubensbekenntnis (haymdnot): nelina-ssa netallu emnata abawina qeddusdn enbala
tawaldweh usw. (Graf: „epistola 66"); b) (80bc) „Glaubenslehre im Buche Armas' 1 (Hermes,
s. Graf, BV 383, FuBn. 4): temhert la-ne'usa krestiydn (vgl. Nr 35: AA) emqedma ydlme-
qewwomu usw.; c) (82ab) Homilie iiber die Dreieinigkeit: maharuna abawina qeddusdn kama
ne'man ba-1 amlak usw.; d) (84aa) Brief an Johannes <von Antiochia), tagaddli ba-nesh:
abawina nesufidn sahafu ba'enta egzi'ena J. Kr. us.w.; e) (84ac) <daselbst?> iJa'atata qdl
em-za hallo boltu soba kona sab' a usw.; f) (84bb) iiber den rechten Glauben: menta yebelu
121
'alaweyan akko-nu we'etu 1 egzi' usw.; g) (85ab) Brief an die M6nche=Homilie iiber die
Gottesmutter: qal za-tawalda em-Egzi. tawalda em-egze'tena usw.; h) (85ba) 2. Buch des „The-
saurus" (so Graf, vgl. unten aa; „to Calosyrius" Wright; Hs. Sesores, Dm. Kiaores] Zot.
Sorserea, Gr. Bosorea): Krestoa we'etu bakura mewutan usw.; i) (85bb) an Theodosius fiber den
rechten Glauben: aatar'aya za-i-yastareH wa-tawakfa ar'aya gabr usw.; j) (86aa) an Johannes
<Antiochenus>: na'ammenkamaqala Egzi. we' etui-fammami usw. (na'ammenB. 1., fehltZot.);
k) (86ab) Brief an Nestorius: yebelu guba'e l abiy wa-qeddua: esma qal walda Egzi. usw.; 1)
(86bb) <HomiIie: „Einer ist Christus":) nefrna-ssa netallu faUinnd rete'ta usw.^m) (87aa)
5. Buch (tomdr) gegen Nestorius: i-yedallewanna nabsefy md'kala guba'em marira neb&ba
UpTO " n) ( 87ac ) Brief an Johannes von Antiochia: na'ammen ye'eze ba-egzi'ena I. Kr.
usw.; o) (87ba) Brief an Afomeyos ( =Gr. Awfemeyos Zot.), Bischof von Amorewon (Afrewos
Zot.) (Graf: ..Acacius v. Beroea", Ar. B: Afamis ... Amuriya): o-aaV i-temilu nagara kanto
mangalena usw.; p) (87bc) Brief an Acacius (Afasis; Afalia Zot. Gr.) von Melitene (Mile{an):
qal taSaggawa bakama sefruf usw.; q) (88aa) Brief an Nestorius von der Synode <in Alexan-
diia> (eUa tagabe'u em-adyama Geba): nefrna-asa nebel ba'enta egzi'ena I. Kr. kama we'etu -
wahed usw.; r) (88ac) ibid.: nefrna-ssa i-nesammeyo la-qal za-tawalda em-Egzi. ab usw.; s)
(ib.) ibid.: na'ammen kama tawalda we'etu em-Egzi. ab usw.; t) (88bb) ibid.: za-yedallu
awgezotomu ba-maVekteka amldkawi usw.; u) (89ba) ibid.: wa-yebe: bo (Hs. 6o'a = Gr.) eUa
yalammeyu hezzateya bahaba feqreka (fekreka Zot.) usw.; v) (90bo) an Nestorius iiber den
Glauben: mannu we'etu zentu za-yekaffel qalata za-westa masajieft usw.; w) (92aa) Brief an
Nestorius: i-kona zentu 1 1. Kr. 2 wa-la'emma-ni yet'awwaq em-2 usw.; x) (92ab) an die Orien-
talen (haba saVa meMq): 1 helldwewe'etu mesla ab ba-malakot usw.; y) (ib.) aus „Mysterium
fidei" (Mestira haymanot) „im 2. Jahre des Zyklus (me'wad)": bakama ebe qedma heM-
%oehu la-sab' kona la-mot tva-U-musenna usw .; z) (92ac) Brief an Nestorius: na'ammen kvlh
za-tabehla usw.; aa) (92ba) aus ..Thesaurus" (Mazgab), vgl. oben h): yebelomu madhanina
la-arddHhu: AVazar l arkena noma (Joh. 11: 11) usw.; bb) (92bb-c) 4 kurze Ausziige: 1.
emma-ssa Pawhs ya'ammen enza yebel usw. (BV 167); 2. an den Priester Eulogius (Awla-
geyos): ala emmuntu yefammanu (BV 168); 3. wa-'adiyebeba'entaKresioskamal we'etuusw.;
4. na'ammen ba-kullu makan kama we'etuwald ivafred usw.; co) (93aa) em-za yebe Timotewos
<Aelurus, Graf) ba' enti'ahu: mannu za-tahubala gemura em-abawina qadamt wa-yebe (qadamt
wa-yebe fehlt Zot. Gr.) emqedmayesScigo Egzi. qal usw.; dd) (93ba) 5. Homilie iiber 1. KOr.:
i-maftew yetbahal ba'enti'ahu zeya kama i-mota usw.; ee) (93bb) iiber die Inkarnation des
Logos: yebekama-ze esma mestira hirvt 'emuqww.yii) (95ac) aus ..Thesaurus" zwei Aus-
ziige: Buch I esma madhen za-taw<Ma em-dengel wahedu U-ab we" etu; Buch II, kefl 7 iiber
Kol. I: 15 ..{esma zentu amsalihu, h-Egzi.): nasseru matana zentu c ebay usw.; gg) daselbst,
Kap. 8, fiber Proy, <8; 22> ^4a3elfa westa Messqliyal
ranni): im-zanta nebe zakama hallayna usw.; hh) (96bb) daselbst, Kap. 8: na'ammeromu
la-abwa-waU wa-rnanjas qeddus kama albomu tenia usw.; ii) (96bc) ibid.: soba-ssa i-tafatra
ba-hbsaia^ega}wa-i-w<irc^a (ib,) Traktat III, Kan. 49 der Schrift
„Qupd Christus unus sit" {dersanza-yebe kama Krestos 1): Egzi. qtilaUhutcrfaggawa usw. \
kit) (97aa) 3 kurze Zitate aus ders. Quelle =Fragen 71, 75, 83 (siehe Gr.); 11) (97ab) Frage
122
87: masseru enka Icama we'etu kona kamdna usw.; mm) (97ba) Fragen 117, 207 > 217 (Zot.
anders): emrm-ssa yebelu ba'enta waited kama tawehbo lottu zentu leebr ba-saga usw.; nn)
(97bc) <1.> Brief an Succensus (Sokises =Zot. Sokesis Gr.), Bischof von Diocaesarea (Danaq
Qisareya^Gv., Dana Q. Dm. Zot. etwas beBser, vgl. BV 187, Fufln. 2) in Isaurien (Enso-
reya): anbabku masafrefta za-fannawomu habeya qeddesatika usw.; oo) (lOObb) 2. Brief an
dens, (hier Sokisas u. Q. za-Nuserya): haUawo yastar'i sedq la-fequranihu usw. (vgl. GOAL I,
361); pp) (103a) aus „Prosphoneticus ad reginas" (hier habanagaSlheran „iegeB"; vgl. oben Nr
34: A): wa-bakama Egzi. ab 1 za-bottu kona kullu usw.; qq) (llOab) Kap. 7 von seiner Aus-
tegung des Mysteriums Christi (Terg u ame mesfiru la-egzVena Kr.) gegen Nestorius: emma-
ssa yenabbebu eUa yefammanu ba-2 helldweyat ubw.; rr) (llOac) 13. Frage '(tahdSeSo) <aus
„De incarnatione Unigeniti", so Graf, BV>: nefma-ssa nesammeyo la-Egzi. qal za-kona
sab'a usw. Kolophon (lllba): tafassama za-Qerellos 52 anqas (Dm. 30: a-bb, Zot. 30: a-rr,
Gr. 31: a-av: 48 Test., vgl. BV 140-191).
31. (lllba) Von Theodosius, Patriarohen von Alexandria: a) Brief (tomara maV ektu) &n Se-
veruB von Antiochia anlaBlich seiner Weihe: a'ammen ba-Egzi. qal kama we'elu 'eruy usw.;
b) (112ab) Homilie iiber die Trinitat, geschrieben aus der Verbannung: yebeqeddus Isayeyas
nabiy le'ula qal soba nassara sebbata Egzi.usw.; c) (116bb) Brief aus der Verbannung „an
die Gottliebenden in Alexandria": arm d'ammer ahawiya kama krestosawiyan anttemu usw.
(Dm. 31, Zot. 31, Gr. 32, vgl. BV 194, 192, 193).
32. (118ab) 9 Stiicke von Severus (Sawiros), Patriarohen von Antiocbia: a) Glaubensbekennt-
nis, an Kaiser Anastasius und das Volk: na'ammen wa-ntC amman zakama Ser'ata abawina
qeddusan usw.; b) (120bc) Brief an Julianus <v. Halioarnassus) (Yolyanos Farasdwi) iiber
die Inkarnation: nesme'o ye'eze la-bern' Gorgoryos usw.; c) (122ba) Homilie iiber das Schrift-
wort „mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?": Egzi. qal soba atliata, re' so
usw.; d) (123aa) Homilie vor dem Konig: astar'aya Egzi. la-nabiyat wa-la-liqanata abaw
usw.; e) (123ba) Brief an den Konig: ane-ssa eCamman zalfa wa-i-yeke^ed gemurcl za-safyaf-
kewwo usw.; f) (123bb) daselbsUmawU-nikonaloltuba-zentuamsalusw.ig) Brief an Johannes
von Alexandria: nefyna-ssa i-ndmasse' haymdnota liaddisa usw.; h) daselbst: 1 we'etu
egzi'ena I. Kr. amlak qal za-tuSaggawa usw.; i) (124a/b) Brief an Theodosius, als Antwort
seines Schreibens: batru-ssa la-Aron afynalmalat wa-sagayat tva-farayat karka'-a usw. (Dm.
32, Zot. 32: a-i, Gr. 33, 36 und als 34, 35 Einschub mit zwei Testimonien: a) v. Proclus
(Abreqlis) von Cyzikus (oben 21) im Brief an die Leute von Semranes: esma qal (kona)
sab'a za-ba-amdn usw.; b) v. Ireneus (Herenewos), Bischof von Lyon (Laften), friiher von
Semrenes, in seiner dritten Schrift gegen die Irrlehrer: esma zakama bdhlekemu i-framma
qala Egzi. ba-Sega usw. (vgl. oben 3), vgl. BV 196-303).
33. (126bb) 4 kurze Kapitel von Jakob, Bischof von Serug: a) Homilie iiber die Geburt
(inc. manker we'etu ledateka): jattare lezdndi ne'usan yaleheq baba-heqq ba-karlusw. (Graf:
„der Schopfer, das kleine Kind"!); b) daselbst: wa-za-yeSe' el Jtezdndta ne'usana sa'ala
lalihu emenneki Sega yelbasso usw.; c) (126bc) Homilie iiber sein lebenspendendes Leiden:
o-walda Egzi. lieyaw qal za-kona maSmd'ta usw.; d) (127aa) daselbst: ba-manker teblenna
warada Egzi. qal usw. (Dm. 33, Zot. 33, Gr. 37, vgl. BV 204-7).
123
34. (127ab-146a) Briefe: a) des Abba Benjamin von Alexandria gegen die Arianer und
Apollinaristen, Nr 16 (Hs. lTi):nekundel(ew)wdnaye y ezeahaweyafequrdneya la-som usw.; b)
(12ybb) des Johannes von Alexandria an Cyriacus (Kirdkos) v. Antiochia: na'ammen ba-ab
wa-wald wa-manfas qeddus Mlus 'eruy ba-malakot usw.; c) (133aa) des Cyriacus an Marcus
von Alexandria: nehna-ssa senu'dn wa-nesabbek usw.; d) (136ac) des Theodosius von An-
tioohia an Michael von Alexandria: na'ammen ye'eze ba-nebdb wa-ba-hellinnd usw.; e)
(137ba) des Dionysius von Antiochia an denselben Michael: na'ammen ba-1 ab ahaze kuUu
usw.; f) (138ba) des Gabriel von Alexandria an Johannes v. Antiochia: na'ammen wa-
net' amman seduqa emnata ba-lebb wa-ba-nebdb usw.; g) (139bc) des Cosmas (Qozmos) von
Alexandria an Johannes: nehna-ssa ba-1 nebdb za-i-yanqalaqqel wa-za-i-yetwellat usw.; h)
(141aa) des Basilius von Antiochia an Cosmas: a'ammen ba-hbb wa-et'amman ba-af hebura
tenquqa za'enbala nufdqe usw.; i) (145ao) Antwort des Cosmas an Basilius: na'ammen ba-1
amldk ahaze kullu wa-ba-ioaldu wdhed za-iawalda (em-Mdrydm Zot.> usw. (Dm. 34-41,
Zot. 34-42, Gr. 38-41, 47-51a; vgl. BV 208-216). Zu 34,a siehe C. D. G. Muller, Die
Homilie iiber die Hochzeit zu Kana u. weitere Schriften des Patriarchen Benjamin I. v.
Aiexandrien (Abhardl. d. Heidelberger Akad. d. Wiss., Philosi-hist. Klasse, 1968, I,
301-51).
35. (146ba-177a) Synodalschreiben: a) des Macarius v. Alexandria an Johannes v. An-
tiochia: na'ammen ba-1 amldk ab qhdze kuUu usw.; b) (147bb) des Dionysius v. Antiochia
an den Patriarchen Abba M inds (Menas) v. Alexandria: na'ammen wa-neC amman ba-1
amUk Mlus qeddus za-boitu 1 helldwe usw.; c) (150ao) des Menas an Johannes v. Antiochia:
nehna-ssa enza senu'an za-ba-ret ( na'ammen ba-ab usw.; d) (161ba) des Dionysius zweites
Schreiben an Menas: na'ammen iva-net' amman ba-1 amldk kama we'elu 1 amldk helldwe
manfasdun za-i-tafatra usw.; e) (153ab) des Johannes v. Anhiochia an Menas (datiert 23.
Nahase 1280 Alex. <=969 A.D.»: wa-soba fannaiw neguSa JRome wa-moqeho la-abuna Abba
Yohannes usw.; f) (167ab) zweites Schreiben desselben an denselben: na'ammen ba-ab
wa-wald wa-manfas qeddus Sellus 'eruydn ba-heUdwe usw.; g) (159aa) des Philotheus v. Alex-
andria an Dionysius v. Antiochia: labbawku za-sahaflca lita o-ehw fequr usw.; h) (160bb)
desselben an Athanasius v. Antiochia, Antwort des folgenden Schreibens: na'ammen ba-ab . . .
( eruydn ba-malakot wa-1 helldwe wa-1 mangeSt usw.; i) (162ab) des Athanasius an Philotheus
(Filensds): a'ammen wa-et'amman ba-ab ... Mldseba-tawdhedo 'eruydn usw.; j) (164aa)des
Johannes v. Antiochia „u. d. Orient" an Zacharias v. Alexandria (wu-Gebs wa-ella meslehd):
newalten ba-rad'eta Egzi. enza neressi tasfdna la'la qeddest Selldse usw.; k) (166ab) zweites
Schreiben desselben an denselben •(Antwort der folgenden Nr): na'ammen kama qal amldk
Egzi. qeddus 1 za-em-qeddest hlldsewarada em-samdy usw.; 1 ) ( 166ac) des Zacharias v. Alexan-
dria an Johannes (Antwort v. j) oben): na'ammen ba-ab ... 3 akdldt wa-3 gasdt wa-1 helldwe
usw., Fortsetzung (167bc): nehna-ssa ye'eze na'ammen ba-1 af enbala taleleyo usw.; m) (168bb)
zwei Schreiben des Sanutius v. Alexandria an Dionysius v. Antiochia: 1. vom Jahre 752/
1036-6 (Hs. 652): nehna-ssa na'ammen ba-ab ... Selldse ba-tawahedo usw.; 2. vom J. 761:
na'ammen wa-net'amman ba-ub . . . selldse ella 'eruydn ba-1 malaVot usw.; n) (177ba) des Dio-
nysius an Sanutius: na'ammen ba-Mlase 1 we'elu qeddusdn wa-' eruydn usw. (Dm. 42-51,
124
I
Zot. 43-63, Gr. 42-62 m. Abweichungen, vgl. BV 217-232, Cerulli 188; die Hs. v. Athen
ist von Mom. 1) an unvollstandig).
36. (178ba) 5 Testimonien des Christodulos v. Alexandria: a) aus <Synodal->Schreiben an
Johannes v. Antiochia: na'ammen wa-net'amman ba-ab ... ba-1 helldwe wa-ba-1 malakot
usw.; b) (180aa) aus dem Brief „an alle Stuhle v. Alexandria iiber die Inkarnation", kefl
16; ba'enta teSgulu la-1 za-em-qeddest Selldse Egzi. qal usw.; c-e) (180ac-181aa) drei Ausziige
aus den „Osterfestbriefen" 17, 20, 21 (hier atraska -gr. feopraorucVj benannt): c) wa-
ye'eze-ni nelnaggar wa-nebel ba'enta tesgutu la-EgzCjdl usw.; d) lalihu we' etui za-em-qeddest
Sellase za-nesagged httu usw.; e) na'ammen ' ddiwa-net'amman ba-1 za-em-qeddest hUase wold
fequr usw. (Dm. 62, Zot. 64, Gr. 63, vgl. BV 235-240). Dillmann hat den Ausdruck maVekta
atreskd seiner Hs. als „Epistola Enthronistica" miBverstanden. Cerulli 188 unrichtig, dort
nur noch 42, 43.
37. (181ac) 12 Kapitel von Gregorius Thaumaturgus iiber die Inkarnation ( = 12 Anathema-
tismen mit Erklarungen, Graf, BV 247); Einteilung in menbab u. fekkare: yedallewanna
na'mer ba'enta taSaggewotu wa-tesbe'tu la walda Egzi. usw. (Dm. 55: 1, Zot 68 Gr 67 vgl
GOAL I, 308-9). ' '
38. (183ba) Anathemata (qanvndjgezat) des Julius (Hs. ^6u«des=Hippolytus, vgl. oben 16)
von Rom, za-kona sem ( a Timoteivos bawesta masJiufu: emmabo za-yebe esma be'esi tanaS'a
em-Egzi. usw. Von den sechs „canones" sind nur 2., 3„ 4. u. 6. kenntlich gemacht |Dm.
56:2, Zot. 59, Gr. 68, vgl. BV 248 ,,zwolf Anathematismen").
39. (184aa) Homilie des Vitalianus(Vitalis=^o<aK5, vgl. oben 19) von Rom: Glaubens-
bekenntnis des Cyrillus an die Konige nebst 5 unnumerierten Anathemata: nehna-ssa
na'ammen kama Egzi. qal hellew za'enbala welldte wa-i-mitat usw. (Dm. 65: 3, Zot. 60 Gr
69, vgl. BV 249 „Vitalis"). v V: * ? "
40. (184ac) Homilie des Gregorius von Nazianz an Cledonius (oben 27: d), von ihm aus dem
Koptischen ins Arabische iibersetzt: i-ydsefretu sab' a wa-i-ydsefctu nafsatihomu ba-behilo-
tomuba'enta tesbe'tu U-egzVem usw.; setzt mit <13> Anathematismen fort (Dm. 55 4
Zot. 61, Gr. 70, vgl. BV 250).
41. (185aa) 12 Kapitel des Cyrillus von Alexandria, geschrieben von der Synode in Ephesus
aus, ohne Einteilung: emmabo za-i-yet' amman kama Amdrm'el andakena zaJ,a-aman
■we'etu ... weguza la-yekun usw. (Dm. 55: 5, Zot. 62, Gr. 71, vgl. BV 251).
42. (188bc) 3 Texte von T^(Habeb= fequr) <ibn Hidrna) Abu Ra'ita (Mida), Bischof von
Takrit: a) dm Brief an die Christen im Borden (dabub, Ar. al-Bafyrain) und Westen: esma.
Egztlwe'etu heMwehu usw.; b) (189aa) daselbst: esma Krestos mmitoWta malakot usw.;
c) (ib.)^im dritten seiner Briefe fiber die Trinitat und Inkarnation: nelfma-ssatanagarna
ba-UW makan em-zentu masfaf esma Krestos amUkena lottu sebfrat tasab'a u^»v. ( Dm. oi,
Zot. 56, Gr. 65, vgl. BV 243, Cerulli 188 u. iiber den Autor GCAL II, 222-226).
43. (189aa/b) Brief des Abu Zakarlya' Yahya ibn <Adi ibn Hamld (Yehyd walda l Aday w.
Weddvs) ibn Zakariya' an Abu 1-Hayr [Her) <al-Qasim> ibn Habib (Fequr), zur Widerle-
gung der Nestorianer: wa-haymanotena-ssa lamt h-Ya'qobawiyan ba>ehta teste' tz Egzi. qal
usw. (Dm. 55?, Zot. 57, Gr. 66, vgl. BV 246 u. GOAL II, 233 ff.)
125
44. (189ba) Wiederholung von 37, Kap. 12, des Gregorius: emmabo za-yebel ba'enta Sega
Krestos i-fetur we'etu . . . weguza la-yekun.
45. (189bb) HomUie des Julius von Rom: andere Rezension der obenstehenden sechs Ana-
thematismen ( = 38), mit dein richtigen Nainen des Urhebers.
46. (190ab) 5 Anathemata {quia gezat) des Vitalianus von Rom: andere Rezension von Stuck
39 oben, mit numerierten Abschnitten (kefl).
47. (190ba) Brief des Theodosius von Alexandria an die Alexandriner, aus der Verbannung:
<6 Anathemata) gegen die Ketzer (stehen schon oben 31: o, in etwas abweichender Form):
kefl 1: emmabo za-yebe ba 'enla qdla Egzi. za-kona Sega kamabottukel'elahelldweydta... weguza
la-yekun usw. (Dm. 55: 6, Zot. 63, Gr. 72, vgl. BV 252 „12(!) Anathematismen").
48. (190bc) 13 Anathemata {gezat) des Johannes von Burullus (Burettes) „im kleinen
Schrciben (dersdn) iiber die Ordnung der Kirche und den rechten Glauben": Kefl 1: emmabo
za-yebe aw amna kama walda Egzi. warada za'enbalafaqddu... weguza la-yekun ubw. (Dm.
55: 7, Zot. 64, Gr. 73; vgl. BV 253 und GCAL I, 466-8, II, 323). Damitendetdaseigentliohe
Werk; Kolophon (192aa): lafassamazenluinasMfaHaymdnotaAbawburukem-bdhldtaabaw
qeddusdn liqdva pdppasat.
B. (192aa-198ba) Sammlung von Testimonien „aus den Buchern der hi. Vater, die
Zeugen sind iiber die Inkamation Gottes, des Worts" (Dm. Appendix, Zot. 65, Gr. 74; vgl.
BV 254). Inhalt:
1. Testimonien des Cyrillus von Alexandria, ohne Ursprungsangabe: taSaggawa Krestos
badahdri maiva ( el ba'enta madhanitena usw. (Graf zahlt 32 plus 2 Zeugnisse);
2. (193ac) Bruchstuck <der Statuta Apostolorum): yet'aqabu mt'manan em-kullu reseat
usw. SchlnB: yebe Petros: o-ahaw masafreft yemeherdkemu ba'enta za-larfu te'zdzdt ( = G.
Horner, Statutes of the Apostles: 1/ (latter half) until 13, vgl. oben Nr 35: D).
3. (194bb) Sechs unnuinerierte Kapitel mit ausgewahlten Stiicken aus der Bibel: a) Paulus,
Eph. 4: 17-6: 18; b) Jakob, Brief, Kap. 4-5; c) Acta 10: l-48a; d) der Dekalog: Exodus
20: 1-18; e) Ps. 32: l-2a, 84: 5, 6, ?, 119: 2: 6-maliges „selig"; f) Matth. 25: 31-46. Epilog
zdtti ye'eti te"zdz luhaymdnot enta aqdamna wa-sahafndhd usw.
C. (198ba-199a) Inhaltsverzeichnis von Haymanota Abaw (A: 1-48), mit stellenweise
anderem Wortlaut (s. oben A: 16).
Pergament, 32 x 29 cm, 201 Blatt. Schrift in drei Kolumnen, 30 Zeilen. GroBe (4-5 mm
hohe), schone und gleichmaBige Hand aus dem 17.-18. Jahrhundert. In 13 mm dicken
Holzdeckeln, mit stark abgenutzter, teilweise defekter Lederbekleidung und ledernem
Futteral. Besitzer (nach 188bc): Labbdse Krestos. Lofgren, Die abessinischen Handschriften,
Nachtr - 1- [0 Etiop. 40]
J7. KOMMENTAR ZU MATTHAUS UND JOHANNES:
t ,TERG u AME WANOEL"
A. (6-164aa) Auslegung (Catena) des Matthausevangeliums ohne besonderen Titel, meist
als Terg"dme Wangel bekannt (so nur am SchluB, 218 bb, mit Bleistift nachgetragen);
126
im Kolophon (nach berichtigtem Text) Johannes Chrysostomus zugeteilt (siehe
unten).
Anfang: ba-sema Egzi. heydw qadamawi za-Mlo [wa-yeheUu] emqedma <shm wa-yehellu
eska la- alarm alamnewaiten (wa aus ^korrigiert) enka ba-sehi/a masha^ za-we>etu Besrata
Matewos l^warya wangeldwi tahlu wa-mefratu ,»a-rad>eta amldku yahallu mesla fequru <&>.'
fa K<re >S< to >s MaOafa ledatu la-L Kr. Yebe matargum: esma yetKa^u mafakkeran
baenta zentu kefl tahaSehta bezuha usw., and so durchweg: yebe Matewos (hawdryd) u
yebe matargum . . . Der letzte Abschnitt der Erklarung (163ac-bc) betrifft Matth. 2* l^o'
Epdog: wa-ba-zeya nehdeg qdlana wa-nemter nebdbam Icebur wa-le%l mafreh wa-gerum Icama
yekun sen a la-za-ydnabbebd la-mashafena zatti kama yekbet wwrana enbayna sehlatena ba-
fakkero qdlaUna za-westa zatti ma^af ane-ssa nadday nababku ba>enta feqr manfasawil wa-
hrestosawU wa-Ser'ata tagUi beta-krestiydndwit.
Kolophon (164aa) tafassama besrata Matewos Jiawdryd heruy za-sahafa ba-hsana Yond*
rmwtya^n) ba-hagara FelesCem wa-za-habru bottu 4 wangekuveydn wa-ye'eti 12 me'rdf ba
Surest wa-ba-Bomaye^Uni 68 me'rdf wa-qdldtiM-ssa 4.459 galat surestdwiydl. wa-ze-ke
weetu terg-dme Cragdtoi feruf gabra Egzi. ab (Yohannes Afa Warq<> (Hs. irrtumlich- yebe
matarguml me&raqdwi . . . wa-tafassamat zatti mashaf ba-1328em-' dmala Eskender YmMm
za-senew fa. amata TanbalM ba-400 <dmat usw. (vgl. unten u. Wright, S. 201a«2Q2a mit
eoen denselben Angaben).
B. (166-218bb) Auslegung des Johannesevangeliums, mit Zitaten aus drei Kirchen-
lehrern; Mar Yohannes (Afa Warq), Mar Efrem <Syrus> und Isodad (AySddad)
Anfang: ba-sema Egzi. faltdri^eydw qadamawi za-hallo roa-yehelln eskala.<dlamnewatten
enka Besrata 1 Cannes hawdryd fessdme besrdt kebur nabbdbe malakot. Yebe' Uwdryd- em-
qadamtkom qdl hellewa. yebe matargum: esma yethaSsatu m'atargumdn usw. Letzte Erkla-
rung (218ao): yebe matargum; Tewodros yebe:. wa-zenln kefl i-tana la-YoJ,annes wa-bahtn
la-sab terufdn rassayewwo Wla fendwa astalazeqo wa-safrfewwo ba-tafsdmeta mashaf wa-
Icona Icama emennehu we'etu usw.
Der Kolophon (218bb) ist ait Wright Nr 309 identiseh: als Sammler wird Johannes
Chrysostomus angegeben, der den Kommentar aus dem Syrischen ins Hebraisehe (so st
Arabische!) ubertrug (was natiirlich unmoglich ist). Isodad von Merw wirkte um 850 bei-
nahe 5 Jahrhunderte spater als Chrysostomus und Afrem. Geschrieben wurde das Bnch
von Gabra B gz t . waUa Eli walda Abu>esd, d. h. 'Abdallah ibn <AlI ibn Abu <lsa, im Jahre
AT) Z» f XaQder> entSprechend dera erste » M«na* «*« Jahres 409 der Higra oder
It! wnlT" VerfaS8er 1St ^ d6m berahmten AbQ J - Fttr ^ 'Abdaliah ibn
at-Tayy* GCAL II, 160-177, vollstandiger Name S. 160, FuBn. 1) identiseh, der seinen
Evangehenkommentar im September 1018 vol.endete (ibid. S. 167). Damit ist die These
von Quid, uber Jakob Bar Sallbl (gest. 1171) als unmoglich erwiesen, was Guidi selbst
(Stona 68, n. 4) geahnt hat. Die Ubertragung ins Athiopische bzw. die kurzende Bear- ~
be^ung des arabischen Originals hat im 15. Jahre der Regierung Lebna Dengels (1608- "
1640) stattgefunden (vgl. CR, Note 34/272).
Handschriften von Terg»dme Wangel sind ziemlieh selten: Conti Rossini (ib. 75) kennt
127
nur sieben Exemplare, man vermiBt aber drei Londoner Handschriften (Orient, 734-736 =^=
Wright Nr 310-312), von welchen die mittlere allein das unten C zu behandehide Fragment
enthalt. Falls unsere Handschrift schon 1605 (s. unten) geschrieben wurde, konntesieals
Vorlage der zuletzt erwahnten Londoner Handschrift gedient haben.
C. (lb-5, 218bc-219ab) Spaterer Zusatz: Bruchstiicke einer anonymen, sehr abstrakten
Arbeit iiber Wesen und Eigenschaften des Schdpfers (hallewota}teyyaqe~lbeyyane~ fattari),
Kapitel III usw., mit Wright CCCXI: 1 identisch (s. oben).
Anfang: A'-qas Sales ba'enta haUewota fattari U?ul wa-nagaru emqedma tawahedo vxt-
we'etu ba-zeya 3 kefldta (sic = Wright; die Worte anqas . . . tawa^hedo} fehlen im Text, stehen
aber als Vorlage des Rubrums am oberen Rande). Die Angabe iiber drei Kapitel (kefl) ist
seltsam, in Wirklichkeit f olgen sieben Unterabteilungen (von Wright unrichtig als anqas =
bob bezeichnet), die letzte als kefl sabe ( wa-we'etu tafsametu bezeichnet. Es folgt aber
unmittelbar eine fur Eintragung der 2bo am Rande stehenden Rubrik anqas Sales (sic st.
a. rabe ( ?) bestimmte Lucke. Ob hier etwa Kap. IV vollstandig vorliegt, bleibt unsicher, da
ein Kolophon fehlt. Es ist aber unwahrscheinlioh, dass Kefl 7 die folgenden 22 Kolumnen
des Textes umfassen sollte. Der "Obergang von 6bc zu 218bc ist gesichert.
Textanfang: (kefl} qadamam. esma teyyaqehu la-Egzi. i-yeVammar la-eg u ala emmaheydw
em-za yetbeyyan-essa wa-za-yeC amman we'etu azq tagaSSaSi wa-za-i-yetgaSSaS teyyaqehu
i-yelkahalanni (1. -na) kama nelabbu kama ye'eli tarakkabit aw i-tarakkabit. nehna-ssa i-yet-
kahalanna kama na'mer teyydqe za'enbala za-nerkabba em-nafsatina rekbata gebrawita usw.
SchluB (219ab): wa-soba rakaba be'esi a'mero rekubat esma we'etu ya'ammer faltdrehd
(Hs. -riha) wa-za-westetd em-tebabdt wa-kunnaneyat ba-tamehro botton wa-a'merotu batti ella
zenlu-ni taqanyotu wa-tawdhedotu wa-akberotu iva- K ebadu helu'dwi la-zeku kantu wa-hezazu
wa- ( ebadu za-ydwaddeq westa taqdreno za-westetu kehdatu wa-sehtat lottu sebhat ld ( la marihotu
wa-bottu rad'et la* la d'merolu wa-Wlehu tewkelt westa tasana'ewotu wa-hubbarehu.
Es ist wahrscheinlich, daB der Text aus dem Arabischen iibersetzt worden ist, und das
Original ist vielleicht in der christlichen arabischen Literatur erhalten. Mit der Risdla
'aqliya , .iiber die Existenz des Schopfera, seine Vollkommenheiten und Personen" dea
Paulus ar-Rahib al-Antaki (13. Jahrh.?), GOAL II, 74, ist er nicht identisch. Das Zitat
(2bc) aus Yehyd waUa Aday d. h. Yahya b. 'Adi (893-974, s. GOAL II, 233-249) und die
Erwahnung von Ali walda Sind (statt Abu 'All Ibn Sina=Avicenna, 980-1037) auf Bl. 4bb
deuten auf spate Abfassung. Bl. 2bo kommt ein Galenuszitat aus Mashafa Rabdha abdldt
{^Manafi 1 al-a ( dd\ Sezgin GAS III, 106-7) vor. Wegen vieler darin vorkommender
abstrakter Ausdriicke, die in den Ge'ezworterbiichern fehlen, ist der Text lexikalisch in-
teressant.
SchluBnotiz (218bb): em-ledata Krestos eska ye'eze 1705 <ba-yhasabomu la-Afrentj wa-ba-
basaba Qebtdweyan-essa 1597. Die Anderung von 1706 in 1605 ist sehr leicht (2 statt S),
was von der Anderung 1597 in 1697 (% statt 5) nicht gilt.
Pergament, 24J x23 cm, 219 Blatt. Schrift in 3 Kolumnen, 31-34 Zeilen, von schoner
und gleichmaBiger Hand. Kopie voni Jahre 1606 (Hs.: 1705) „der Europaer", 1697 der
Kopten. Besitzer: &e ( la Krestos. Einband europaischer Art: Halbleder.
128
Auf den leeren Seiten wurden rauhe. Konturzeichnungen nachtraglich angebracht: la
unbewaffneter Mann zu Pf erde (Text: Babdryanos bzw., mit anderer Hand, B. farasana;
Name sonst nicht bekannt, vielleioht ist barbdrydnos^barbdri ,, spoliator, praedator"
Dillm. Lex. 503 gemeint), und zwei Manner mit Haube (Priester), der eine nur teilweise
sichtbar; 165a links Priester mit Kreuz in der Rechten, reohts Diakon mit WeihrauohfaB
in der Reohten, Kreuz in der Linken; 165b links oben: Reiter mit Insohrift^ p Xrf.X(?), reohts:
Madonna mit Kind auf einem Sofa (zefdn—zufdn „Thron", s. Guidi, Vooabolario s. v.)
sitzend; 219b pben: galoppierendes Pferd ohne Reiter, unten kleineres Pferd mit leerem
Sattel, links unten rittlings sitzender Mann (ohne Pferd!), ein Buch in den Handen. Lpfgren,
Die abessinisohen Handschriften, Nachtr. 7. [0 Etiop. 41]
38. JOHANNES CHRYSOSTOMUS: AUSLEGUNG DES
HEBRlERBRIEFS
A. (l-3ba) Biographie des Chrysostomus (zendhu la-abuna qeddus Ycfrannes Afa Warq
liqa pdppasdt za-Q&stentenyd). Quellen: Giyorgis Walda Amid, das Synaxarium, Abu
Sakir, Johannes Madabber (vgl. Dillm. Berl. Nr 25, Wright Nr 313: 1). Bl. 4, 5 leer.
B. (6-141) Auslegung des Hebraerbriefs, oft Terg u dmefFekkdre MaX'ekt benannt, nebst
Einleitung, in 34 dersdn- und 34 tagSas-Abschnitten eingeteilt; siehe CR, Note 34/272 u.
75/633 (10 Handschriften, es fehlt Abb.166), Guidi, Storia 68. Vgl. HT 1, 168 i. (Kebran 37).
Einleitung: ezaz wa-Welennd wa-hayl wa-'ebay yedallu la-Egzi. za-yetwahad ba-malakot
wa-yeSSellas ba-akdlat ab wa-wald wa-manfas qeddus. neqaddem ba-rad'eta egzi'ena I. Kr.
heydw qaddmdwi ba-sefyifa Terg u dme za-targoma(!) abuna kebur bawesta qeddusdn Yofyannes
Afa Warq ...; weiter unten: Fekkdre za-yebe . . . Yofyannes Afa Warq zakama fakkara maqhafa
maVektu la-Pawlos TjMwdryd amldkdwi enta safiafd wa-fannawd haba.Ayhud. wa-a'lawd
em-lesdna Ser* haba lesdna Arabi liq kebur wa-diydqon heruy Abi Elfdtefr Gabra Egzi. wdld(fl)
Fddel waMa Pabdalld (sic) wald(a} Me'man (d. h. Abu 1-Fath 'Abdallah b. al-Fadl b.
'Abdallah b. Mu > min(?), der bekannte t)bersetzer: GCAL II, 52-64, bes. 55 „34 Homilien
des Joh. Chrysostomus zum Hebraerbrief, abgeteilt in Abhandlungen und Mahnreden")
pdppds za-ba-terg u amehu Ba l ala Fell), walda Gabra Egzi.
(8ba) Dersdn qaddmdwi ba'enta za-yebe: ba-bezuh nagar wa-ba-bezuh makfalt ayde'a Egzi.
usw. (lOba) Tags'ds qaddmdwi ba'enla kUnnane wa-ba'enta menddbe za-yemasse' emhaba
hatVat usw. bis (137ba) (Dersdn} 34 und (140aa) TagSds 34.
Der Kolophon (141ba) .erwahnt Walda Kiros als Besteller (aslji&fi) und Gadla Giyorgis als
Schreiber (sattdfi) des Buches. Es wurde aus dem Arabisohen ins Ge'ez iibersetzt von
Habakuk und dem Agypter Michael (ba-afa Enbdqom wa-Mikd'el Gebsawi) im Jahre 7015
misericordiae ('dmata mefyrat)*= 1500 Domini = 1239 der Martyrer, wo 1500 in 1523 abge-
andert werden mufi, was dem Jahre 1515 der Athiopier/Kopten entspricht. (vgl. GCAL II,
56 u. FuBn. 1). Zuletzt mit roter Tinte: ze-masliaf za- Walda Kiros wa-abuhu Hezqeyds wa-
9-732538 Ldfgren 129
emmu Ebrdwit wa-ahawihu Awkdtewos (Rasur) wa-sahujiJm Gadla Giyorgis yekunnomu la-
madhanita icga wa-najs. la-zentu massif za-Saraqo wa-za-ta' aggalo wa-za-fahaqo weguza
yelcun ba-Mtdna ab wa-wald wa-manfas geddus; (schwarz:) akko gala sahdfi aid gala qasis
Pergament, 22 x 18 cm, 141 (2) Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 30-32 Zeilen. MittelgroBe
gleichmaBige Hand. 18. Jahrhundert. In Holzdeckeln mit Lederrucken und ledernem
Futteral. Besitzer: Walda Kiros. Kopist: Gadla Giyorgis. Geschenkt am 15. September
1948 von Axel B. Svensson an den Erzbischof Erling Eidem, wie aus einem beiliegenden
Blatt in Maschmenschrift ersichtlich ist. [O Etiop 211
39. GLAUBENSLEHRE: QALA HAYMANOT
Bl. la: Amharische Notiz iiber den Wert der Arbeit; 2a Federprobe.
A. (3-79aa) Qdte, Haymanot ..Wort des Glaubens", anonyme amharische Glaubenslehre
(Katechismus) in Fragen und Antworten.
Inhalt: Einleitung und 5 Kapitel (kefl) iiber das Mystevium a) der Trinitat (Selldse) 6ab,
b) der Inkarnation (Seggdwe) 19b, c) der Taufe {temqat) 41a, d) der Eucharistie (qilrbdn)
54b, e) der Auferstehung (ten$d>e) 66b. Anfang: ba-sema ... neqaddem ba-rad'eta Egzi.
sehija Quia haymanot za-astagdbe'u liqdwenl em-masdheft qeddusdt ba-saldma- Egzi. amen,
la-krestiydn ka-tagbdra Sega ka-tagbdra nafs asqadmo haymanot mamdr yegabal tagbdra Sega-s
men men naw bilu mawzdt magbdt mawrad mangad mdras maqoffar managgad sehfat deg&sat
sefet naw. tagbdra nafs-es men men naw bilu som salot sagid tehtennd neshennd fegr te'geSt
fWfwat hirut naw. Ein Vergleich mit der in Nr 75 enthaltenen ahnlichen Komposition
Armada mestir ergibt viele Ahnlichkeiten (vgl. die unten zitierte Einleitung, die abkiirzende
Bearbeitung verrat), macht aber zugleich klar, daB es sich um zwei selbstandige Kompila-
tionen handelt. AuBer Zitaten von etwa 20 Kirchenlehrern kommen solche aus dem
Aragdwi manfasawi (vgl. oben Nr 14-16), Mashafa Bahrey (1442 verfaBt), Mashafa Kiddn
(vgl. oben Nr 36) und Terg u dme W angel (oben Nr 37) vor.
Zu der friiher einzigen bekannten Handschrift Dillm. Berlin Nr 30 gesellen sich nunmehr
sieben Exemplare: auBer dem hier vorbegcnden Cambridge, Add. 1861," Or. 1880, 1884
(Ullradorff XXXIII-XXXV), Oxford, Aeth. f. 9 (Ullendorff 82) und Paris, Eth. 218, 219
(Mondon-Vidailhet 32, 33).
B. (79ab-88a) (Anqasa Nessehd}, anonyme, titellose Schrift iiber Strafen (Ponitenzen:
qanona) fur verschiedene Siinden, in Ge'ez verfaBt, in der Einleitung Netmayat haba
nessehd „LaBt uns zur BuBe zuriickkehren" benannt. Sie wird auf die Ordnungder
318 Rechtglaubigen,(von Nicaea) und der Apostel zuruckgefiihrt und scheint von Mashafa
Nesseh&IQeder bzw. M . Qanond (CR, Note 69/627; Guidi, Storia 72) verschieden zu sein.
Anfang: ba-sema ... newetten Netmayat haba nessehd za-taqadha em-81 masdheft bakama
hatialu za-(ye}hub qasis la-be'esi soma (mg) wa-salota wa-sagida usw. Den Titel Anqqsa N.
130
habe ich dem einzigen mir bekannten Paralleltext, Vat. 166, entlehnt; dieser geht aber nur
bis 83ab, umfaflt also kaum die Halfto des hier Btehenden Textes. Die sicherlich spate
Schrift beginnt und endet mit Mahnungen an die Priester, das Buch zu lernen. Beispiele
von Strafen: fur Abgotterei (za-amUika ba-la'ot wa-ba-kokab wa-ba-'ez tva-ba-kahen) 22
Wochen ba-qanona („in operibus satisfactory" Grebaut), 3 Jahre ba-nesselfa („in paeni-
tentia"); (82bb) kahen wa-diyaqon Wemma gabra {euphemiBtisch=ar. fa'ala u. Gen. 19: 5)
q«arribo albottu serpat yesSa'ar <,em-)ma l aregihu ... Wemma gabra yesum eska 'data motu
enza yahazzen wa-yetekkez.
C. (88aa) Zusatz ahnlicher Art, aber meistens ohne fixierte Strafen. Anfang: be'esi za-
rakabo rukdbe Sega ba-lelit za-yedallewo qurban emma konat be'esitu ba-3 'elat wa-la'emma
i-konat ba-7 ( eht yedallewo usw. (90ab) regenUa emma konat. be'eaitu ba-17 l elat yeda(lleu>a)
bawi'a beta maqdas wa-9 ( elat qene mdhlet ... za-l)arras emma kona labaH (Hs. te-) ba-20
( ekU qenemuhlet wa-ba-40 ( efot beta maq(das> ma-anest-ni ba-40 qan qene md(hlet) ba-80
qan beta maq^das) ye-dalle(won) Wemma. dafara wa-haUija 100(?) su(ba ( e> ba-qa^nonu} 3
'a(maty ba-ne<ssefta) •
D. (90bb-93) Varia von mehreren Handen: a) Gebete auf Ge'ez (schlechte Hand); b)
(92a) Verzeichnis der biblischen Biicher (vgl. oben 34: E.4), man unterscheidet 4 „Samm-
lungen" (guba'i): A.T, N.T., Mafiafa Liqawent, Mashufa Manakosat; c) (92b) amharisch:
Tage, wo der Himmel offen ist: 3. Pagfimen, 20. Teqemt, 12. (?) Tahsafi, 4. Yakkatit, 22.
Maggabit, 18. Genbot, 10. Hamle; d) (93a) Zaubertext: wa-zanta nagara nagaranni maVaka
Egzi. wa-yebelanni: kama i-tersa' (Hs. -yer-) qala Egzi. wa-kama telabbu ... degem zanta
asmaia wa-bal: Addrnza-Rudd'elwa-za-Nadaqd'el natnaw new.; e) (ib.) kurzer Festkalender
(vgl. oben 4: D); f) (93b) Verzeichnis der Marienfeste: 7. Nahase zenSata usw. bis (94a)
21. Sane qeddase beta. •;
E. (94, 96) Hymne an Maria, 20 Strophen von schwankender Lange (3-5 Zeilen) ( = Chaine,
Repertoire 345; CR, Note 56/614; Grohmann 31; Rhodokanakis XX: 49). Anfang: esebbeh
sagaki o-usefta ( = -'«-) lebsa warq egzeHeya walatta Dawit neguS / enta taha?anki ba-beta
maqdas / wa-ta'angadki (Hs. -daki) ha-MUstf)/ em,hagar U-hngar enza ttfawwedi ba-ta?nas.
95b unten wurde eine Strophe nachgetragen. SchluBstrophe (96b): ba y enta negdatu lu-ba-
kureki J wa-ba'enta motu la-wahedeki / emkatna taMtafna ha^uiki / aMattlejenna feUehd
zVaki.
P. (95a) Tabelle unklarer Bedeutung: 12 x 7 Felder rait den Ziffern (albo) bis 70; oben
und unten die Namen der 12 Monate, rechts Zeitangaben (nagh, ne ( us, saUst, 'ne'us,
ma'kalawi, qatr usw.).
G. (93/94) Eingeheftetes Doppelblatt, 8*x7£ cm, ohne Numerierung: Amulett mit
Zaubergebeten: anliwe'etu <ez ( eza zanahon{?) kuni kanmnzguhiva Tewodros (1855-68) negesi
wa-kama pappasena Salamd (st. 1867) pappesi (fehlt Dillm. Lex.) Santaw Qantaw ba-hayh,
zentu asmatika angeSSa la-zatti 'ez usw.
Pergament, 14 x 10J era, 96 Blatt Schrift in 2 Koluranen, 16 Zeilen. Bl. 3-90b von der-
selben fliichtigen Hand, in der Fortsetzung raehrere Hande verschiedener Giite (92-96
131
durohgehende Zeilen). 19. Jahrhundert. Besitzer: Abuna Oabra Iyasns. In Holzdeokeln
ohne Lederbekleidung. Lofgren, Die abessin. Handsohriften, Nr IX. [0 Etiop. 42]
40. FETgA NAOAST: ..GESETZBUCH DER KONIGE"
Dieses nooh heute in Athiopien giiltige kirohlioh-zivile Reohtsbuch ist eine tfberseteung
bzw. Bearbeitung des arabischen Nomokanons (Mag'mu 1 al-qawanin, al-Magm-u 1 a?-Safaw)
von as-Safi (Safladdin) Abu 1-Fada'iI Ibn al-'Assal (ca 1250; GCAL II, 388-403, vgl. I, 207,
Fussn. 8). Es Mirfallt in zwei Half ten (kefl), eine kirohliche und eine weltliche, mit zusam-
men 51 Kapiteln (an^of =ar. bob):
A. (l-4ab) Einleitung: ba-serm ... newetten ba-rad'eta Egzi. wa-sena sarrebotu ba-§ehifa
nutqdema gyba'e {sM-a^^dbe[ewwq liqawent ... Die Fqrtsetzung handelt uber Konstantin
und die 318 ,,B^chtglaubigen'' (von Nicaea); auf ihre Bitte befiehlt Christus die Heraus-
gabe eines Gesetzbuphs aus dem Alten und Neuen Testament. Ibn al-'Assal verfaBt ein
solches und sie prasentieren es dem Kaiser Konstantin, Sohn der Helena (Eleni) — eine
wahilich sonderbare Chronologie! Es folgen Quellenangaben (siehe Dillm. Ox. XVI fiber
Einzelheiten) und ein Inhaltsverzeichnis.
B. (4b-46) Erste Halfte: ba-sema Egzi. ivahed ba-.malakotu za-yeSSellas ba-ak&ldt wa-
k&natdt: Anqa§ qadarmwi ba*enta beta krestiydn wa-za-yedallu b&tti usw. bis (46ab) Kap. 22
ba'enta mutdn. 46bo kurzer Kolophon: tafa$?ama kefl qaddmdm.
C. (47-97) Zweite Halfte: ba'enta megbdrdt enta yemeggebu batti xoa-enta yefalletevnud
wa-enta yekalk'u kiydha tua-bcfenta mahdar . . . Kap. 23 ba'enta mable 1 wa-albds usw. bis
(96ab) Kap. 51 ba'enta Se ( ert wa-gezrat ma-ta'amno usw.
D. (98-99) Unnumeriertes Kapitel uber Erbrecht {anqa§a tawareso) in 8 Abteilungen
(me'rdf), angenommen von Abba Qerdloa (Cyrillus), Patriaroh von Alexandrien, und seinen
Bischofen und Richtern, groBtenteils verfaOt (iva-mabzehtu-ni em-za safrafo) von Abba
Qozmos, einem der Patriarchen von Alexandria. Es wurde abgeschlossen am 16. Maskarram
des Jahres 958 der Martyrer, entsprechend 1234 der Athiopen bzw. 1241 naoh unserer
Rechnung. Der erwahnte Patriarch Cyrillus ware also Cyrillus III (1235-1243), bekannt als
Ibn Laqlaq (vgl. oben 17:'G.ll), von den koptischen Patriarchen mit dem Namen Kosmas
ist der dritte wohl hier gemeint (gest. 933). Naheres dariiber bei Graf, GCAL II, 362-3.
Der SchluBkplophon (99bb/p) fangt wie gewdhnlich an: maVa ?ehifa zenlu ma§haf(a)>
qawmaza-FetfaliMrmaM die sonst oft vorkommende Datierung
aus und setzt mit der wichtigen Angabe uber die "Ubertragung aus dem Arabischen ins
Ge'ez fort. Demnach wurde sie von dem Diakon Petrus, Sohn des 'Abd as-Sayyid (Petros
walda Abda Sayed) — nicht ( Abd as-Sa'ld, wie Zotenberg und nach ihm Conti Rossini
(Note 38) meinen . -- ausgefuhrt, unter Mithilfe des Priesters 46>"eAow, Sohn des Yond
Na{end (sic! statt der gewohnlichen Form Hanna Nateyan (C. Rossini ibid. Watyan!),
deren letzter Teil dunkel ist). Keine von den bekannten 21 Handschriften ist alter als die
Mitte des 17. Jahrhunder.ts, was auf einen verhaltnismaBig spaten Zeitpunkt der Uber-
setzung deuten kann, aber nicht notwendig mufi. Die Behauptung von Conti Rossini (Note
132
38) „comunemente la si attribuisca al tempo di Iyasu I (1682-1706)" ist ein Irrtum.
Viele Handsohriften riihren allerdings von dieser Zeit her, die junge He. Abbadie 220 ist
aber laut demselben Verfasser (Notice 153) „copi6 sur un original transorit en l'an 7159
du monde, 1659 de l'incarnation", was dem Jahre 1666/7 A.D., dem Antrittsjahr des Vor-
gangers von Iyasu, Johannes, entspricht. Die ebendort stehende Zeitangabe ,,1020 de
l'hegire" stimmt nioht, es sollte vielmehr 1087 heiBen. Isenbergs Annahme, die t)bersetzung
hatte in der Regierungszeit des Zar'a Ya'qob (1434-1468) stattgefunden (so Zotenberg,
S. 146b), kommt mir als die wahrscheinlichste vor.
Fur weitere Literatur und eonstige Fragen verweise ich auf die Monumentalausgabe von
I. Guidi, D „Fetha Nagast" o ..Legislazione dei Re", I-II, Roma 1897-99 (Vol. I im Neu-
druck Napoli 1936) und Graf, GCAL II, 402-3 sowie Guidi, Storia 78-79. Enghsohe t)ber-
setzung: The Fetha Nagast. The Law of the Kings, transl. by Abba Paulos Tsadua, ed. by
P. L. Strauss. Addis Ababa 1968.
Pergament, 32 x28 cm, 99 Blatt (vorn u. hinten einleeres Schutzdoppelblatt) . Schrift
in 3 Kolumnen, 33-35 Zeilen. Zwei Haude: A (1-10, 67b-99) groBer, monumentaler, B
(11- 67a) mittelgroB, beide sehr deutlich. Alter: zweite Halfte des 19. Jahrhunderts. Gut
erhaltener einheimischer Holzlederband. Lofgren, Die abessinischen Handsohriften,
NrVIIL [OEtiop.43]
41 . MASHAFA SA WASEW: ATHIOPISCH-AMHARISCHES GLOSSAR
Unter Sawasew „Leiter" verstehen die Athiopier — nach dem VorbUde der koptischen
„Scalae" — Verzeichnisse von Ge'ezwortern und -Ausdriicken nebst amharisoher t>ber-
setzung, also eine Grammatik primitiver Art. Von den bekannten Handsohriften — zu
den 13 von Conti Rossini, Note 72/630, verzeichneten kommen wenigstens acht hinzu:
Paris 301, 386, 395, 632, 652 und Vat. 109, 192, Borg. 13 — ist keine alter als das 17. Jahr-
hundert, was ziemlich natiirlich ist, da erst das Aussterben des Ge'ez etwa im 16. Jahr-
hundert den AnlaB zu dieser Literaturart gab. Die grundlegende gedruckte Arbeit ist die
von Alaqa Tayye besorgte Edition der schwedischen Mission (Monkullo 1889) (=Tayye).
Mit „B.-P." bezeichne ich die Studie von Hermine Brauner-Plazikowski, Ein athiopisch-
amharisches Glossar, Berlin 1914. Weitere Literatur bei Guidi, Storia 94, dazu noch: Abba
Ya'qob Gabra Iyasus, Ma?fafa Sawasew za-Ge'ez (Asmara 1920) und M. Moreno, Struttura
e terminologia del Sawasew (RSE VII, 12-62). Unsere nicht sehr korrekte Handschrift
bietet, im Vergleich mit Tayye, eine stark gekurzte Rezension. Der Text ist fortlaufend
geschrieben, kann aber mit Hilfe der kurzen Rubra (bzw. dafiir bestimmter Luoken) fol-
gendermassen eingeteilt werden.
A. (1-7) Worterverzeichnis ohne deutliche Ordnung, mit buntem Inhalt. Anfang: ba-
ser™ ... esefref (.nagara} Sawasew. Erstes Wort: tajar (Erklarung unlesbar wie auch die
Fortsetzung der Seite). Beispiele des Inhalts: (2a) qnub be(hil} balam u al, maVpka hayl:bit-
waddad. masfen;da# azmdt ... Sarwe, Urra:lawa. jiabbayt.-teqaqen bluttengeta, fit'awrarim
133
yekonal ... (2ab) farmryd:lalmid. raaXy:daqqa maz<,muyr. apdrepu.-diydqon (Tayye 189
apdrupe.qesa gabaz). pdpe:marzebetel(l) (Tayye ib. ivaddg* pappus), qasis:qes. apdrpe:
abun (Tayye: arpdpe, vgl. oben). Letztes Lemma (7bb): \msepu „Yso^ 1 :azzo qesal (vgl.
Tayye 182b; Dillm. Lex. 8 jutzzo m. alterer Orthographic).
B. (7bb-20) Kurze Ge'ez-Satze, nach den Endkonsonanten alphabetisoh gruppiert =
Tayye 77-82: fenota sefya:mariga<,deyn zarraga. 'ewura marhd:'ewuren marrd usw. Letzter
Buchstabe (20ab): ka&ata afa:afen galiasa. qatqata <awyqdfa:gesinwada(da)l sabbara (so
unklar, Tayye: ambdrem) usw. bis malfya say fo : say fun mazzaza.
C. (21aa) Sawdsew:mai&agdggaryd, masalal. sawdseweya:maiiagdggaryaya masaldlt
usw. (vgl. B.-P. 29). (21b) Tankalam:deldey masalal usw. mit Suffixen (Tayye 106b; B.-P.
29, 38; Dillm. Lex. 852). Es folgen Beispiele der Verben term, qatqata, wahaba, fannawa
u. a., grofltenteils Bibelzitate.
D. (26-28a) Serie von langeren Ge'ez-Satzen, ebenfalls nach Endkonsonanten geordnet
( =Tayye 82-88), aber ohne amharische Deutung. Anfang: ba-sanasda nedet tamoqefra.
mdQytama^ iebab ba-eda qalu fatjia. say fa salot em-qaqaba qalu maljfa usw. SchluC: ekla (akdla
Tayye) sab'enndhu meldta nedet ta'asfa. egra sab'enndhu ba-'ebna makkara ta'aqfa ( = Tayye
88, Z. 8-11). Takla Haymanot wird in diesen Sentenzen wenigstens zweimal erwahnt.
E. (28a-) Beispiele verschiedener Vokalreihen: tabehla gabra rassaya ... ansosawa ellu
kullomu ydmas$e'u ge'za fidala usw.
P. (32b-40a) Paradigmen der Verben a'mara „wissen": ya y ammer:ydwqdl etc. und
behkt „sagen": yebe:ala. yebel.-yeldl usw. (vgl. Tayye 65-69, 72-77; B.-P. 14-18).
G. (40ab-SchluB) Buntes Material, ohne klare Einteilung, und zwar: a) sawdsewika
Juinaska.-masaldleken sarrdh usw.; b) 40bb Prapositionen (diba, Wla, mal'eUa) mit Suf-
fixen; c) 41a bihil (sic) bahl behilot mdlat usw. (vgl. Tayye 239); d) Nebensatze mit enza/se
und esmalamtanalmatanalbaynalenbay?ia/heyanta=sela oder -Icon (esma haUawa:allakon.
esma yeheUu.-yenordlkon usw. bis esma nahattu : ennenurkon; diese Konstruktion mit -kon =
sihon, endahona ist mir sonst nicht bekannt; Archaismus?); e) 44a Pronomina relativa und
possessiva; f) 46a Temporalsatze {dehra, ama, gize, soba); g) 46bb Konditionalsatze (emma,
soba, z. Beispiel: emma i-matara balaaa Adam em-i-toas'a em-gannatu: A. balas balq tt arrasa
<Jca-ygannai bdl-was ? dm nabbara); h) 48ab Prapositionen: westa, haba, mangala, 49b kama,
beyga, amsala, heyanta. Der Text bricht Bl. 50a in den Beispielen mit kama „dafl" ab,'
50b ist — von drei Buchstaben abgesehen — vollig unleserlich.
Pergament, 16| x 14 cm, 50 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 21-24 Zeilen. Mittelgrofie,
ziemlich korrekte Hand des 18.-19. Jahrhunderts. Stark benutzte Handschrift ohne Ein-
band. Die Blatter 49 u. 50 sind unten (Bl. 50 auch am inneren Rande) beschadigt, mit
unbedeutendem Textverlust. Vgl. Lofgren, Die abessinischen Handschriften, Nachtrag 8.
[O Etiop. 19]
42. KREUZOFFIZIUM: HAZURA MASQAL
A. (1-40) Hazura Masqat, „Schutz des Kreuzes", „Rempart de la croix": Lobsagungen an
das Kreuz, in etwa 18 Abteilungen von wechselndem Umfang.
134
Anfang: ba-serm .... « atteb gaseya wa-etrutSW 3 asmata naSi>eya etrmragg-az. emrm-ni
wadaqqu ehuOW wa-emrm-ni Jforku westa selmatEgzi. ydbarreh lita usw. (vgl. Micha 7- 8)
Fortsetzung bei Lofgren, Die abessin. Handschriften, Nr VII.
SchluB (39b): musqal ba-afa hMomu qeddusan sabbefrwwo la-masqal ba-sen'a haylu sab-
be^vnoo (8-mal wiederholt) ... (40a) hMu wfs yesebbefr la-rmsqal bakama yebe Davit
ntzemmer la-kebra zerUu rmsqal halMuya enza ntbel: i-rxthatfal em-kabkdba tadlahu la-
masqal. ba-ze qahha adhemnni em-^emdma zar wa-em-saV maSarreydn la-gabreka lllllll la-
a<Jama> a<fam> a<me»>. eama albo nagar za -yessa'arw la -Egzi
llST^f T ^ V ° n D6b ° rah Lif0hitZ ' TeXt6S 6thi ° pien8 ^— ligieux, Paris
7 J- u \~r ' ^ nahe V6rWandt - deF ^ aQ g i8fc der8elbe - ab <* d^chaus nioht
identisch. Von den beiden dort benutzten Handschriften Bteht G (Eth. 314) unserem Text
etwas naher. Eine andere Pariser Handschrift (Abbadie 176 =CR, Notice 93) hat den ab-
weichenden Titel Weddase wa-genay la-rmsqal, scheint aber dieselbe Arbeit zu enthalten
Unser Text diirfte eine spatere, gekurzte Rezension vertreten, wo die Materia magica ab-
sichthch begrenzt wurde und einige neue Momente hinzugefiigt worden sind. Siehe auch
uuidi, btona 64, und meinen Katalog, S. 12-14.
B. (40b-56) Litanei an Jesus Christus nach dem Schema: o-egzi'eya I. Kr. 'eqabanni la-
™ t , V '^ T, • " • = CR ' ^ 56/6U (8 H88 ° ; dMU n ° ch Pari8 > fith - 313 - ^badie 70
(OR 111). Nach der in meinem Katalog, S. 14, mitgeteilten Notiz stammt das Buch (wohl
nur dl e Litanei) aus dem Lande der Franken, wo ein Richter (maWannen) in eine Zelle
gjng, umGotUu gefallen. Auf sein Gebet hin braohten ihm die Engel dieses Buch vom
Himmel. Vgl. Dillm. Br. Mus. IX, XXV, LXIII.
C (57-61a) Weitere Gebete: a) an Maria: o-egze>teya Maryam rneWta saga negetta ne-
geSlat za-sagayh segeba-dengelenm usw, b) 68b abschlieBendes Gebet an Christus ^egzCeya
fun"'" "***** ba ' karSa mry&m 9 ""*' l"*W™* «*» mashafa bakama
B^3° ( S: Wahah ° ) EgZL U - Ztrd% ma ™ k0S -) und Ausfuhrungen iiber den Wert des
Pergament 10* x 7 cm, (2) 61 (2) Blatt. Schrift in_12 durchgehenden Zeilen, schon und
ebenmafiig. Alter: spatere Halfte des 19. Jahrhunderts. Name des Besitzers griindlich aus-
radiert. An jerstenSchutzblattmitBleistift: ..Abessinska boner till Maria". Wenig benutzter
Kodex in Holzdeckeln ohne Lederbekleidung. Lofgren, Die abessinischen Handschriften,
[0 Etiop. 44J
43. ZAUBERGEBETEDES CYPRIANUS
C !"!? t^^ ^ CyPrianUS V ° n Anti ° Chia (ni0ht ZU ™*hseln ** dem beriihmteren
ei„ Z T H " g fr " ^ ^ ** M&rt ^ M bitten haben soli, nachdem er friiher
Lende Zr M T^T™ ^^ *' ^ ^™ d ^ Gestalt, die mit der Faust-
^gnde Ahnhchkeiten aufweist, spielt in der geheimen Zauberliteratur des Orients eine
XLVTT tTt g ^ ^ entierUng Gber die Proble ™ *bt S. Strelcyn, Prieres magiques, S.
Tel^^^^' 8Chr 8ChleCht ^^ "* -hMssig geschriebene
136
A. (3-13a, Z. 2) Das eigentliohe Cyprianus-Gebet, von A. Grohmann im Aufsatz Studien
zu den Cyprianusgebeten (WZKM XXX, 121-150) behandelt, ediert und iibersetzt. Anfang:
ba-sema ... salot [Bgzi.] za-qeddus (Qoypreyanos sen' (Hs. san'a) la-nagaSt toa-seddat la-
Saytan (im-afMrn ekkuydn) (meine Konjektur, Hs. verderbt: aMemyan; der Kuriositat
halber sei erwahnt, dafi GrSbaut in Vat. 203 statt atydm „Traume" eslam „Islam" lesen
will) wa-rd'ya ekkuy toa-fattafye seray (zu streiohen) 'esuran usw. SchluB (12b): fatdfyku too-
efattejf, em Wla gabreka Oabra Masqat za-yesaunver la-zenlu masfiaf buUu(\) maf&sera
(„Knotung" Grohmann, der Singular maqusart Dillm. Lex. 475 in spez. Bedeutung) wa-
kuUu ma '<(Sa}ra wa-kuttu Seraya wa-kullu megbdra Saytan ba-sema ... Bgzi. em-ye'ezSwa-
eska la-'dlam amen.
B. (13a-17a) Zweites Gebet desselben, ohne Ubersohrift, mit dem von Basset, Apo-
crypha ^thiopiens, VI: Prieres de S. Cyprien et de Theophile, S. 16 ff., iibersetzten
Text verwandt, allerdings nicht identisch. Anfang: anta manfas rebus rahaq emenneya
ahtem (= astern zu aitama Dillm. Lex. 602 unten) ld ( leki(\) ba-sema heyaw ha(yyd}l za-
mangeStu la-'atam usw. (Basset: „D6tourne de lui l'esprit ...") Kolophon (17a): tafasewma
latti masfraf za-qeddus Qopreydnos salotd wa-barakatd yahallu mesla gabrd Oabra Masqat
(die letzten 8 Worte mit roter Tinte wiederholt).
Trotz ihrer sohleohten Qualitat ist also diese, gewifl als Amulett benutzte Handsohrift
nicht ohne Interesse. Ob der Abschnitt B mit dem von Grohmann S. 123 zitierten zweiten
Gebet (Ms. Br. Mus. Add. 16, 245) verwandt ist, bleibt unklar (vgl. Streloyn, op. cit.). Zu
den von Grohmann erwahnten vier Handsohriften des gewohnliohen Gebets kommt, auBer
der hier behandelten, noch Vat. 203 (19. Jahrh., abweiohender Schlufl) hinzu. Die jungen
Amulettrollen Paris, HJth. 569 u. 561 enthalten ..Talisman" "bzw. „Priere de Cyprien"
(Cat. Streloyn, S. 158 f.).
Pergament, ll£x7£ cm, 18 Blatt. Sohrift in einer Kolumne, 20-21 Zeilen. Unsohone
und nachlaBige Hand. 18.-19. Jahrhundert. Ohne Einband. Besitzer: Oabra Masqat.
Bl. lb, 2a Bleistiftskizzen (Frau, Reiter). 18b Siegeltext des Negus Menilek: mo'aanbasa
em-nagada Yehvda ddgemdwi M. neguSa nagaSt za-Ityopyd. [O Etiop. 27]
44. WANDAMULETT
Zaubergebete gegen verschiedene Damonen und die von ihnen verursaohten Krankheiten:
Kolumne A: ba-sema . . . amldk (wird im Folgenden nicht besonders zitiert). Johannes-
evangehum 1: 1-5 (Prolog). Es folgen drei Gebete mit magischen „Namen" (z. B. to'os
azyos mast masyos aqdefer usw.) und zuletzt der auch Kol. B unten vorkommende Passus:
wa-gasu za-fessum ba-selmat farha wa-dangaza diyablos re'eyo ( =re > iyo) beftirta ledat ba-Segd
amldk (a. Worrell II, 68, Fussn. 1 u. passim).
Kol. B: Legende von Susenyos (Sisinnios) und der Damonin Werzelya, zuerst mitgeteilt
von K. Fries, The Ethiopic Legend of Sooinius and Ursula (Actes du 8eme Congres intern,
des orientalistes, Leyde 1893), von Worrell (Studien passim) eingehend studiert, in der
136
von ihm mit II. bezeichneten Gestaltung. Anfang: ba-aema Egzi. fyeydw fatfdri nabbdbi
wa-tandgari Salot za-qeddus Susenyos ba'enta asasselo dawe em-Jpzanat ella yetabbeum teba
emmomu l ddi yebaqqu'd la-be'esit tesfiaf wa-t&sqdlo ffllehd usw. Unten die in diesen Texten
haufigen Sentenzen: dlbo za-yessa'ano la-Egzi. (Luk. 1: 37) und qdla Egzi. yematter na(bal-
b&lay (Ps. 29: 7), und zwar in grofierer Schrift.
Kol. C: Salota alldhummd wa-ydnurd haiamrd la-haqrag" lag magnun ... za-rababomu la-
agdnent lofftam eserronm ba-zentu asmdt usw. (Naheres zum „Netz"-Thema unten Nr 46
u. passim.) Letzte Halfte der Kolumne bietet &>\en zusammenhangenden Text, wo hebra-
ische Zauberworter der Jungfrau Maria in den Mund gelegt werden: vxt-mctf'u ellu agdnent
wa-egzeHena Mdrydm a'marat mekromu vxt-tebe: yosdmer armosddek'el adond'el rosd kird-
kesk? el rede'anni ba-zdtti sa'dt wa-ba-gizeha was'o Jiabeya(!) Qabre'el usw.
Pergament, 94x24 cm, in einem Streifen. Schrift in drei Kolumnen ca. 100 Zeilen,
von einer habilen Hand des 19, Jahrhunderts. Lofgren, Die abessin. Handschriften, NrX.
Dekqr: oben 42 cm hohes Eeld mit dem Brustbild eineB Mannes in dunklen Farben
(schwarz, blau, rotbraun), mit kreisnmden Augen und erhobenen, nach vorne gekehrten,
abwehrenden Handflachen. Vom Scheitel ausgehend biegen zwei Schlangen die Kopfe
seitwarts. Siehe Lofgren, Athiopische Wandamulette (OS XI, 95-120), Tafel I.
[O Etiop. 45]
45. WANDAMULETT
Kol. A. Zaubergebete mit lauter sinnlosen magischen Wortern und ..Brillenbuchstaben",
mit Anwendungen auf die Besitzerin. Abrupter Anfang: saldk u a mdydledmaki wahird usw.
Kol. B: ba-sema ... soba yemasse'u gabbdrydna ekay wa-hayl habeya emmahi ba-Jfdmeya
wa-emmahi ba-fenoteya wa-emmahi ba-newdyeya wa-kuUo enza eballe* wa-esatti ba-sayfa
maUtkoteka yetgazamu wa-yetmataru ba-hazza malakoteka yetnadafu ba-kHndta malakoteka
yetragazu usw. Setzt mit Anrufung von Engeln, Propheten, Aposteln, 72 Jungern, 500
pdppdsat, 318 Rechtglaubigen von Nicaea, 200 von Ephesus fort. GegenEnde der Kolumne
5-zeilige Hymne an den Engel Fdnu'el (vgl. oben Nr 29: B, unten Nr 47, 57):
no'S habeya Fanu'el la-<,e)sal naddadi
m&hbara sayf&ndt ba-sam&y esma anta saddadi
albesanni $edqa la-'dlama 'Slam iva-'ddi
wa-ba-tenbaleka edahafawe'eya fedi
tnan&Segta beteya a$ne\ i-yeba' rawwddi.
Kol. C. wa-tebe egze'tena Mdrydm ba-nagara '■ebrdyest usw. (vgl. oben Nr 44: C), In der
Fortsetzung Psalmenzitate, Kreuzmotiv {Sudor etc. vgl. unten Nr 60: B 57: H) und schlieB-
lich Anrufung der „Namen" (asmdta helldwehu) des Salomo (lofham mdhafhn (3-mal)
yoftahe (Z-m&Y) usw., vgl. unten Nr 46).
Pergament, 83 x 24 cm, in einem Streifen. Sahrift in drei Kolumnen, §3-96 Zeilen, von
derselben Hand wie Nr 44. Lofgren, Die abessin. Handschriften, Nr XI.
137
Pekoi-: a) obeii ca 24 cm hqhe Darstellung des Kampfes zwischen dem Reiterheiligen
<S:t Georg) und dem Drachen oder zwischen Susenyos u. Werzelya (siehe Verf , Athiop.
Wandamulette, Tafel JI); b) unten, in 9 cm hphem J^ld, gorgonenahnlicher Damon, der
einen Mann und ein Kind festhalt, wahrend em links stehender Engelihm mit dem Schwert
die Nase abschlagt und rechts ein woiBgekleideter Heiliger ihm mit dem Kreuze droht
(siehe Athiop. Wandamulette, Tafel III). Siehe Tafel 4. [0 Etiop. 46]
46. WANDAMULETT
Hngleich den beiden yorhergehenden Stucken bietet dieses Manuskript einen verhaltnis-
maBig zusammenhangenden Text: die Erzahlung vom Intermezzo des Salomo mit dem
„verborgcnen Konige der Schmiede", also das sogenannte „Netz Salomons". Ich habe
diesen Text in Athiop. Wandamulette, S. 109-118, naher behandelt und verweise auf jenen
Aufsatz.
Pergament, 42 x 24 cm, in einem Streifen. Schrift in drei Kolumnen, 42-44 Zeilen, von
derselben Hand. Lofgren, Die abessin. Handschriften, Nr XII.
Dekor: oben 20 cm hohes Feld mit zwei schwerttragenden Figuren (Engel und Mensch);
siehe Athiop. Wandamulette, Tafel IV. [0 Etiop .47]
Die drei hier behandelten Wandamulette (Nr 44-46) wurden alle fiir dieselbe Person,
eine Frau mit dem Namen Walatta {Dengel?}, die sicherlich wohlhabend war, angefertigt
und spater von einer gewissen Walatta Maryam iibernommen. Sie wurden von einem kunst-
lerisch begabten Dabtara gemalt, der im 19. Jahrhundert tatig gewesen sein diirfte, was
mit dem Schrifttypus gut stimmt.
47. AMULETT
A. (Z. 1-130) Legende von Susenyos und Werzelya in der gewohnlichsten Fassung, mit
!( Anwendung" auf die Besitzerin Mahleta(?) Pengel, spater mit Leya (Leah) bzw. Walatta
Maryam ersetzt. Unbedeutende Abweichungen yon Nr 44.
B. (Z. 131-150) SahtbtfentaBaryawa-Legewon ekkuy. asmata Salomon za-rababomu la-
aganent kama marbabta <m enza yebel usw. Also -Nets des Salomon in kurzer Rezension
(vgl. oben Nr 46 u. passim).
C. (Z. 161-191) SaZdw-Hymne an den Engel Pa^'er,,Vertreiber der Damonen", in 7
Strophen, urn ihrer Korrektheit willen hier vollstandig mitgeteilt (vgl. oben Nr 28- B und
Worrell I, 176 f., Ill, 90, 113 f.).
(1) salam laka saddade aganent Fdnu'el la-EgzVabeher em-serhu
kama i-yeskeyu sab'a ella yenessehu
ba-gegay zaza-zi'ahu.
(2) salam laka saddade saytan&t Fanu'el em-gasa fatt&ri le'ul
kama i-ySstawadeyu sab'a ba-nagar za-hag&l
esma anta maVaka Sahl.
138
(3) salam laka saylanat(a)> seded emla'leya cgzi'o
Fanu'el teguh la-tardde'o
esma beya gebra tasab'o.
(4) salam laka Fanu'el gebar ta'amerala iannay l&'leya
ba-k u inai sali(m') i-yergez gaboya
za-anhaba ba'enti'aya. ,
(5) salam (laka laseme)ka nahab lala-sebdhu sebhata
Fanu'el (gebar - ) kidlo 'data
tarade'o wa-adhenola.
(6) (saldm laka') sayfaka melah egzi'o diba zareya Mastema
badiba te'zaz za-yef alter z&mO,
esma anta maVaka Rama (Jer. 31: 15).
(7) (salam laka) Fanu'el Pefros kahena wessate wa-af'a
ama/emma (ba)ba- K elat abbasku baba-sab' sab'a
felefianni kama ta$ar l a.
Anwendung: o-amldka Fanu'el adhennu em-aganent elckuyan wa-em-saV maSarreyan
la-amateka ... Einige Textverbesserungen stammen aus der in Nr 57 vorliegenden nooh
ausfiihrlicheren Rezension der Hymne. Worrell hat Str. 7 nicht verstanden, wir haben hier
em Beispiel der in der Qene-Foesie gelaufigen Figur „Wachs und Gold" (sam-enna warg),
also statt „Fanu>el, Priester des Petros, innen u. aufien" usw. ist der Sinn: „F, der du Pet-
rus gleichst, als Priester innen u. aufien, wenn ich jeden Tag 77-mal siindige, erlose mich
wie es bestimmt ist" (Matth. 18: 22). Die yon Worrell angenommene Variante in Str 6
maVaka Fenm „Engel von Fema (s. Dillm. Lex. 1348; Strelcyn, Prieres 478b)" st. „Engel
v. Rama" hat keine Stiitze im aktuellen Text.
Pergamentrolle, 178 x7£ cm, in drei Streifen, mit ledernem Futteral versehen. GroBe
deuthche Schrift. 19. Jahrhundert. Am Anfang, in der Mitte nnd am Ende Ornamente
^schwarz-rot-gelb), dazwischen Text in zwei Abteilungen. Lofgren, Die abessinischen
Handschriften, Nr XIII. [Q ^ ^
48. LEFAFA SEDQ
„Binde der Rechtfertigung" (ev. „Urteil/Spruch der Gerechtigkeit", vgl. amhar. laffafa
,,pubha un edit" Baeteman 40), die athiopische Entsprechung des agyptischen Totenbuchs
die uns dank den Bemiihungen von B. Turaev, S. Euringer und E. A. Wallis Budge bekannt
wurde (b. Budge, The Bandlet of Righteousness, London 1929, u. Euringer, Die Binde der
Rechtfertigung (Lefafa sedek) = Orientalia, N.S., IX, 76-99, 244-259).
Ziemlich korrekte, dem Text von Euringer nahe verwandte Rezension, mit Anfang-
ba-sema ... Salota dehiat wa-vmshafa heywat Lefafa sedq za-wa(hayba Ab la-egze'lena
Maryam emqedma yetwalad emennehd Krestos ent* [i.]tdbawwe< westa zdbbub anqas wa-
tetvassed wesla mangeSta samdyai wa-zanta nagara Krestos ama 29. la-warha Maggdbit
( = Euriuger: „16. Yakkatit" Budge A ) usw.
Z. 80: Salot ba'enta zd'ra mot ( = Euringer III).
139
Z. 181-SchluB: sieben „Gebete fur die ^imme]BKi^e"{§aht}xt-rnan{fadasamdy) ( = Eu-
ringer VII: A-G). Im letzten Gebet Aufzahlung der fiinf qenwata masqal (s. unten 67; H),
zuletzt: AWara Batron Abib ar'eyanni gasaka ioa-asme e anni qalaka andfrsi abasaya wa-
hati'ateya lita la-amateka (Hs. Mamateka) und leerer Raum fur den Namen (so stets).
Pergamentrolle, ca 175 x 9 cm, drei Streifen, in ledernem Futteral. Kraftige, gleichmaOige
Schrift, 280 Zeilen. 19. Jahrhundert. Kopist (satafikd): Ydyeh (sic). Einfache Anfangs-
verzierung, sonst kein Dekor. [0 Etiop. 491
49. AMULETT
A. (Kol. I, Z. 1-70) Gebete um Schutz gegen Damonen und Krankheiten: a) Salot ba'enta
maStemd aganent wa-saytdndt: Baryd ma-Legewon Genn (ar. §inn) im-Dabbds (Guidi u.
Baeteman s. v. „espece de genie", vgl. Worrell III, 139) Dask (Strelcyn 334, W, III, 138)
wa-Q&dddU 'Str. 361, W. Ill, 136) wa-Tegridd (W. Ill, 139) Fera (Str. 336 u. Lexx.) wa-
Ganajar (Str. 332) Maggand (Str. 329) wa-Sotaldy (W. Ill, 136; Rodinson, Magie 38 f.
„sterilite") Ferqejat loa-Seqseqat (W. Ill, 135 f.) Sal(1) wa-Ourguho (W. Ill, 136) Nedad
(W. Ill, 136, Str. 332) um-ManAo (W. Ill, 134) Fegen (W. Ill, 140, Str. 349) u>a-8eray
(W. Ill, 130, Str. 329) Bvda (W. Ill, 128, Str. 331 f.) tua-Qumana (W. Ill, 127, Lexx.
„espece de sorcier") Bda sab' (meist amhar. etfa sab' W. Ill, 130, Str. 41, 333) wa-Nahabi
(W. Ill, 127, Str. 340) 'Aynat (W. Ill, 138, Str. 334, Rodinson 36, 39; vgl. unten D) wa-
Na<ga)rgar (W. Ill, 134, Str. 333) Felzai wa-QHrzat (W. Ill, 135 f., Str. 331, 336, Rodinson
35) Weg'at (W. Ill, 135, Str. 334, Rodinson 35) wa-Q&rtemdt (W. Ill, 136, Str. 331) <Ayna
tela wa-'Ayna warq (W. Ill, 131; Strelcyn, Cat. „ceil d'ombre", „jaunisse", aber Guidi,
Vocabolario, Suppl. 142 „sfortunato, colpito dal malocohio altrui") QuraM (W. Ill, 134,
Str. 330) wa-TankolaM (W. Ill, 127, Str. 339) Tayaydi (W. Ill, 140, Str. 339) wa-Tamzdi
(zu tamazzaza „torcere" Guidi); b) (Z. 34) Salot ba'enta magassesa aganent wa-saytdnat dam
wa-wer# (s. unten E) usw.; c) (Z. 52) Anfang ohnlich, mit kurzem Dialog zwischen Gott und
Adam nach der Schopfung (wa-yebelo Adam la-amldku: ba-ayte yekel maretdvn za-yehub
la-samdydwi? wa-yebeh Krestos(!) la-Adam: emuneya ebelakka ama (1. kama) yesarri lomu
hati'aiomu usw.).
B. (Z. 71-) wa-kd'eba: Salot za-Salomon: asmata helldwehu Adyanos Aydyos Adyd tieydy
Saqalam usw.
C. (Z. 99-) Das Netz des Salomo: Salot ba'enta marbabta S. zakama rababomu kama
marbabta 'aid la-agdnent enza yebel: Saduqd'el usw.
D. (Kol. II, 23-) ( ^2/na/-Legende: Jesus begegnet der Damonin ( Aynat am See Tiberias:
Salota Nadara (Var. Nadra, s. Worrell II, 87, III, 102, 111) wa-enza yahawwer egzi'ena
I. Kr. westa babra Teberyddos mesla 12 ardd'ihu re'yu malke'a be'esit aragit nabird ba-fenot
usw. (Vgl. Winkler, Salomo und die Karma 95; Vat. 100: 2; unten 67: B.).
E. (II, 70-) Salot ba'enta hemdma toerd (etwa ..Fehlgeburt", Guidi, Voc. 568 aswarradal
„ha abortito"= Baeteman 754 :; avorta", aber 803 „wourdj fleau, calamity") wa-wehzata
dam wa-zens Ardimdnos Animdnos usw.
140
F. (II, 121-) Ahnliche Beschworungen gegen MaggdM wa-Sotaldy (s. oben A) Werzelya
(vgl. oben Nr 44) Qurzat (s. oben A) Qidar (W. Ill, 140 Str. 123, 339) Qurava (s. oben A)
und den ..Genossen" (abro addag) Barya (W. Ill, 134, Str. 331, 346).
G. (II, 168-) AbschlieBender Fluch: dwaggezakka ba-77 qessennd (Dillm. Lex. 433)
dwaggezakka ba-77 negknna (=negS, fehlt Dillm.) ba-77 liqdna pdppdsat dwaggezomu ba-
sahtomu la-Abba Absadi wa-Abba Agdton aw. ba-s. la-Abba Mallei wa-A. Pantalewon wa-A.
Apelyon (la-}ganawta Barya wa-tiotaldy kama tezd'u em-sab' wa-tebd'u em-bdbrhagarekemv,
sasselu im-rafaqu baba-Sardwitekemu i-tegrab* haba nafsd wa-Segdha wa-i-telkefu 1 em-
zagura re'sd eska sefra egarihd la-amaJLeka Walatta Xidan. wa-gasu ... . . diydblos ( =oben Nr
44: A). Zuletzt zwei Zeilen mit „Brmenbuchstaben , ' (litterae ansatae).
Porgamentrolle, 172x11 cm, in sorgfaltiger Ausfuhrung mit dem Text naoh auBen.
Scbrift in zwei Kqluninen yon guter Hand des 19. Jahrhunderts. Besitzerin; Walatta Kidan.
JDekor: am Anfang und am Ende der Rolle fast identische Darstellungen eines Engels
(Michael?) in vollem Ornat, das Schwert in der Rechten, die Scheide in der Linken haltend
(Hphe: ca 25 cm). In der Mitte ein Rilderfeld (18 cm hoch), bestehend aus 42 (6 x 7) Vier-
ecken (ca 20 x 16 mm), welche abwechselnd ein Menschengesicht und eine geometrische
Verzierung enthalten. [0 Etiop. 24]
50. AMULETT
A. (Z. 1-40) Masfafa MafteJie Serdy „0ffner des Zaubers": fetdfr krdya Asldm wa-
Krestiydn, f. S.OdUd wa,SartqeUa(Sti. 356), /. S. Qemdwent ( ^Qermrd Str. 353) wa-Seldwdgi
(gew. -wagi, amh. fcZ. „sorcier" Str. 3, 343, eigentl. „celui qui pique l'ombre", W. Ill, 136,
Guidi, Vpc. Suppl. 233 ..fattucchiere"), /. 8. Algom wa-Qafat (Str. 346, 350) usw. Erschop'
fende Studie dieses Textes von S. Strelcyn, Prieres magiques etc., auf welche schon otters
hingewiesen wurde (vgl. unten Nr 62).
B. (Z. 41-) Kreuzthema: masqal magrare zar masqal mawwd'e zar, m. naSSate zar, m.
fawwdseduydn usw. (vgl. Worrell III, 109, oben Nr 42.).
C. (Z. 66-) Johannesevangelium 1:1-5 (=oben Nr 44), am SchluB: farha wa-dangaza
diydblos usw. ■(ibid.).'-
D. (Z. 85-SchluB) Susenyos-Legende (Worrell, Typus II. =oben Nr 44).
Pergamentrolle, 166x9 cm, in zwei Streifen. Ungeubte Hand : des '^. Jahrhunderts.
Fiir eine Frau namens Saqdwe 1 „Honig" bestimmt (spater mit Walatta Berhdn ersetzt).
Dekor: zu Anfang und zwischen den Textabsohnitten 4 farbige Felder mit apotropaischen
Figuren (1. und 3. „Spinne" = Worrell, Tafel I: 2). [O Etiop 26]
61. LEFAFA §EDQ „BINDE DER RECHTFERTIGUNG"
Anfang: ba-sema . . . zdtti sdlot madl&nitanafs masfafa Iieywat Lefdfa Scdq za-safyafd Ab
ba-^mwa-ioahabaU-egze'tenaMdryam marh la-sadeqwn,wa-zanta nagard Krestos emdehra
tawalda emenneka arm 21. la-warfci Maggabit (sonst meist 29. M., siehe EurJngers Koinmen-
tar). Der Text endet mit den sieben Gebeten fiir die Himmelsreise. Siehe oben Nr 48
141
Pergamentrolle, 217x8 cm, in 5 Streifeu; einfaohe AuBfuhrung. Am Anfang und am
SchluC koptischeg Kreuz (Patriarchenkreuz) in identisoher Gestaltung. Dazwischen fort-
laufender Text in rauher, gut lesbarer Hand des 19. Jahrhunderts. Fiir Habta Sellasebe-
Btimmt. [0 Etiop. 26]
52. AMULETT
A. (Z. 1-96) Legende von Susenyos und Werzclya, in der gewohnlichsten Fassung (siehe '
oben Nr 44).
B. (Z. 96-) Zaubergebot fiir das Binden der Damonen: salot ba'enla md ( sa(roymu la-aga-
nent wa-Tegertyd (W. Ill, 128) Maggaiia (oben Nr 49: A) U8W -
C. (Z. 113—) Zaubergebet gegen den Legewon (L. rekus za-yesalleb lebba sab' iua-yu?allem
a'yenia usw.), vgl. oben Nr 49.
Pergamentrolle, ca. 150 x 8£ cm, in zwei Streifen. GroBe regelmaBige Schrift aus dem 18.-
19. Jahrhundert. Der Name der urspriinglicken Tragerin ist ausgemerzt und mit Walatta
Kidan ersetzt worden. Beiliegend: Gutachten von H. S. Nyberg.
Dehor: vier mit rot und gelb illuminierte Felder: a) 18 cm hoch, am Anfang: stilisierte
Engel; b) 10 cm hoch; 3x3 kleine Felder, in der Mitte stilisiertes Gesicht, in den Ecken
grosse Augen; c) 16 cm hoch; stilisierter Engel; d) „Spinne" 9 cm hoch.
[0 Etiop. 28]
53. AMULETT ,
Zaubergebete vom Typus „germu mogas", eigentlich „Hoheit der Gnade" („pri&re pour
avoir rautorit6 et la grace auxyeux des hommes" Strelcyn, Cat. 139 undpassim).
A. Salot ba'enla germa mogas wa-aqqabe re's loa-mastafaqer wa-maftehe habt: germa gedd
g. ezub g. Seyon (gewohnl. Mannername) g. rnafreh g. madangez usw. (vgl. Strelcyn, Cat.
Nr 490: 1, 533: 2; unten 65 A ).
B. (Z, 48-) Anfang wie oben, setzt mit Loffyam (5-mal) Papapun (4-mal) td^jdhen (7 -mal)
usw. fort. Zu Lofham siehe Verf., Athiop. Wandamulette 117 f.
C. (Z. 126-) Anfang wie in A oben, setzt mit einer bunten Menge sinnloser Wtirter fort;
auf das unten erwahnte Viereck folgen noch 17 Textzeilen; SchluB: albo nagar za-yessa'ano
la-Egzi. (Luk. 1:37).
Pergamentrolle, ca. 160 x4£ cm, in zwei nicht mehr zusammenhangenden Streifen.
Nachlassige Schrift mit grunblauer Tinte. 19. Jahrhundert.
Am Anfang rote Verzierung: Flechtwerk in vier Schichten; gegen das Ende magisohes
Viereck (9 x 5 Felder). Fiir einen Mann namens EMi angefertigt. [0 Etiop. 63]
54. AMULETT
Salomo-Legende: eine verworrene, aber nicht unwichtige Rezension der Erzahlung vom
„Nete des Salomo" (marbabta Salomon, auch asmdta S, „die (geheimen) Namen des S.",
so hier)i Anfang: . . . ba-ze asmat dehna 8alo(mo)>n em- 'edehomu la-nahabt rekuwn wa-seyu'an
usw. Siehe oben Nr 46.
142
Pergamentrolle, ca. 130 x 4 J cm, in zwei Streifen (der erste Streifen fehlt). Ahnliche Aue-
fuhrung wie in Nr 63, aber dunklere Tinte und rauhere Hand. Fur denselben Mann, hier
EayUx Selldse EM benannt, angefertigt. r Q Eti
56. AMULETT
A. Gebet, urn die Damonen zu fesseln (salot ba'enta md'Saromu la-aganent) und zwar
Legewon (s. oben), Zar (W. Ill, 128 f. Rodinson passim) Wellaj (eigentl. ..Mulatte" Baete-
man 746, Guidi 669) Qen{n) (ar. $inn, Rodinson 60) Dabbds (..Hausgeist", vgl. o'ben Nr
49: A) TalawdSi (W. Ill, 141 Strelcyn, Cat. 419: 2 talawcti, offenbar Pfcz. von taUwwam
„muover 8 i, agitarsi qua e la" Guidi 38) <Ayn* telu, 1 Aynawarq (s. oben Nr 49: A) uaw.
B. (Z. 40-) Salot ba'enta adnata Salomon m-rabahomula-agdwrd: Aufzahlung sinnloser
Worter (vgl. oben Nr 54).
C. (Z. 105-) Gebet des Alexander: Saht ba'entamd'Saromu la-aganent wa-saytdndt za-
tanagara Eskender neguS ba-'elata ( arb enza yebel baqedma Gog wa-Mdgog usw. (W. I 181
II, 78 Strelcyn, Cat., S. 276 Mitte: 12 Belege). /
Pergamentrolle, 148 x 6 cm, in einem kurzen und zwei langeren Streifen. Schrift von ei-
ner Hand, durch einfache Linien ,abgegrenzt. Fur eine Frau mit dem Namen Wahtta
Dawit angefertigt.
Dehor: am- Anfang und am Ende analoge Felder, ca. 14 cm hoch, mit koloriertem Flecht-
werk, in der Mitte Viereck in grellen Farben, mit Gesioht im Zentrum, sog. Spinne.
[OEtiop. 55]
56. AMULETT
Zaubergebete, mit dem Anfang: ba-serm ... esma anta Egzi. berhdn anta ah anta ma<$aromu
la-saytan. asmdta ab berMn za-semu Sapird (Str. 434) wa-G u aldSanbi usw. Es folgen ver-
schiedene Gebete, z. B. salota dengaze mansvt yemassel fetratomu la-nahabt rekusan (aus dem
„Nete", vgl. oben Nr 54); salot ba'enta Qurzat toa-Felzntwa-QMemat wa-Barya (s oben
Nr 49: A) wa-za-ydbahannen (fehlt Dillm, Lex. 486) ba-fielma UUt usw, salot teenta (amOfy
za-rababomu U-agdnent ba-te'zdza Egzi. kama marbabta <a$d usw. (vgl. oben pa***); salot
ba enta fetfrat wa-fyetq(?) arkomo'el jerqend (3-mal) usw.
Pergamentrolle, ca. 140 x 9 cm, aus drei Streifen bestehend, wovon der letzte ohne Text
ist. Gute Hand von variierender GroCe. 19.-20. Jahrhundert. Fur einen Mann namens
Keflu Kefla Yohannes bestiinmt, aber offenbar nicht vollendet;
Dekor in drei Feldern (14, 21, 11 cm hoch), in den beiden letzten in origineller Weise
mit dem Text vermischt. Farben: rot, griin, schwarz. [0 Etiop. 56]
57. AMULETT
Sammlung von Zaubertexten, wegen ihrer Vielseitigkeit von Interesse:
A (Z. 1-140) 5 Zaubergebete mit ahnlichem Anfang: Salot ba'enta <Ayna tela (s. oben
49: A) wa-rm^aromu la-aganent wa-la-mandfest rekusan usw.
143
B, (Z. 141-) 'Aynat-Legende (^oben 49: D): Salot ba?^-A)m,_W:^4W.$W
wa-NaMra.wa-enzayafywweregzi'mal.Kr.w
C. (Z. 221-) ..Homilie" des Engels Fanuel (ders&n za-qeddve Fanu'el Uqa mtM'ekt; vgl.
oben 29: B 47): qorotyal dertyal tetyal awsifaal ellonta q&lala wahaio Egzi.la-qeddua F.liqa
maWekt. kama (Hs. arm) sada4ormla-say{&mt ba-falaga Yordarws wa-ba-fahga Qison
kamahu wa-yom-ni sededdomu emltfla gabrekaKatamd Takla gadeq. Es folgen 12 Strophen
einer Sa^%Hymne, von denen 3-9 sohon oben 47: Cmitgeteilt wurden. Die ubrigenlauten
folgendermassen:
(1) sal&m laka F&nu'U
ba'ala akn&j za-nabalbal
iw-ba'dla kHndt za-maaqal
zaww&rS 'abiy ' aklU
wa-qadddae aml&k ba-za-i-y&rammem q&l.
(2) ealam laka Fdnu'el arm 'amazd ba-mot za-teqattel
ab'elota nadd&y za-tekel
wa-'ezaba makar& za-t&qallel
em- c eda mot deruk wa-em-maVaka mot hayyal
ba^akndfika 2 aab'enn&ya aallel.
(10) salam laka adfj&nanni zalfa wa-i-tehdegni yom
Fanu'el teguhmal'aka sal&m
(esma ba-senu' yedehen be'eai dekum)
wa-ba-fawa yefe'i liernum.
(11) aolSm laki maqdaaa orit za-bo'ki Marydm emmena
wa-emmu [la-emmu la-emmu] la-6gzi'ena
ba-hezna Hannd tam&hza^neynna (aus -Ina)
fannewiyola-Fanu'Uye'qabkiyana
ba-ramhamasqalragizoaaytana.
(12) saldm la-tafa}roteka meala mal&'ekt hebura
enza i-tekawwen qedma wa-enza i-teddehar dehra
aaddOdS eayfan&t Fanu'ei emWla sab* watra
sededdomu la-aganent wa-ar'eyyomu hai&ra
kama kiyahu i-yegbarumdhdara.
Str. 2=Paris, £th. 556 (s. oben 29: B). Str. 10 = oben 29; B. Str, 11 isfc offenbar eine
Interpolation aus einer Marienhymne ( -Worrell HI, 90, wo V. 3 fehlt). Str. 12 kommt
sohon in 29: B als Anfang des Dersanvor.
D. (Z. 281-) Markuseyangelium 5: 1-13: wangel za-Marqos. wa-bafifro b&bra (8io st.
bebera; Piatt vxi-basifyomu ma'dota bahr haba be^ra) za-semu Gerges(fin)on warido em-
barmr [wa-]taqabbalo usw. Der Text weist einige Abweichungen vom TextuB receptus der
Druoke auf.
E. (?,. 313-) Johannesevangelium: Prolog 1: 1-5 (-oben 44: A 50: C).
F. (Z. 327-) Andreas-Legende (vgl. Budge, Bandlet of Righteousness 811; Paris, £th.
320, 384, 643: 16; Vat. 24: 30, 92: 1.12): Mm 1 semu la-egzfena I. Kr. za-wahabo la-Endreyas
144
rad'u. o-egzVeya I. Kr. eselli habeka ba-zatti salot za-wahabkko(!) la-E. kawaryalca Tcama
azzazkko yehur hagara bulla 1 ta sati uew.
G. (Z. 380-) Zaubergebet: Ab esat (vgl. Turaev, S. 237) ba-akalu wald esat ba-akalu manfas
qeddus esat ba-akalu ba-ellu asmat za-asra'kagebro la-diyablos kamdhu a§re ( hemama Barya
ubw. Schlieflt mit Anrufung einer Menge von Autoritaten und Beschworungen der Damonen
Barya, Legewon, Sotalay und Qwafia (vgl. oben Nr 49 u. passim).
H. (Z. 424-) Salot ba'enta Maftehe Seray za-Oebz wa-za-Turk ubw. (vgl. oben 60: A).
Weiter unten steht nooh ein Maftelie Seray-Gebet, zunachst aber eine Salam-TLymne an die
funf Wunden (genwat) des Gekreuzigten: £*.-ior, Alddor, Danat, Adera, Rodas (aus dem
bekannten Palindrom SATOR AREPO TENET OPERA ROTAS entstellt; siehe Verf.,
Athiopische Wandamulette, S. 106), im Text als Malice' za-Fidal bezeichnet. Die Strophe
scheint also einem Malice' -Hywuaa an Christus mit jenem Titel entnommen zu sein, und
das Verhaltnis zwischen diesem Text und den Namen der Wunden ist unklar. Ich habe sie
am Ende der Verse angebracht ( =- unten 65°: B), was fplgenden Text ergibt:
aal&m la-se'erta re'seka za-Sevwt abq u alu — Sadar
vxi-sejuq teqqa la-arza Lib&nos amsala q v azlu — Alddor
Iyasua Krestos liqa kdheTidt za-ld'la kullu — Ddn&t
yessahaf ba-lesdneya la-weddaseka jidahi — Aderd
i-yetgada) diba medr nebdbu wa-qdlu — Rodds.
Anwendung: ze-Malke' za-fidal wa-ze-asmdt za-qervwdt magrare (He. -ra) Stray we'etu kama
i-yegrab haba najsu wa-Segahu la-gabra Egzi. usw.
I. (Z. 460-) Weitere Zaubergebete. Zum Schlufi zwei sonst nioht nachgewiesene Saldm-
Strophen:
1. an Immanuel {Amanu'el);
saldm la-asfdra 'edeka mal'elta c azdbe l neburdt
wa-la-gaboka 'ddi reguz(ay balih kHndt
Amdnu'el her za-lebsateka es&t
ba-hayleka la'emma hayuni dewuy&na Sega maret
westa lebba Ayhud ameha hadara qen'at.
2. an Michael:
saldm la-k&ly&tika Egzi'abeher za-takalo
weSidti gabawdt ba-amd'kilo (zu amd'kala Dillm. Lex. 785)
Mikd'el hayleka hayla sab' za-i-yttmdssalo
zerewomu la-azrdreya ella yebeluni: neqtello
janniwaka la'lehomu qobdra wa- l awlo.
Beide fiymnen enden mit Anwendung auf den Besitzer der Rolle.
Pergamentrolle, ca. 230 x 7 cm, in vier Streifen. Deutliche Hand aus dem 19. Jahrhundert.
Besitzer: Katama Takla Sddeqbzw. T. S. Katama.
10-732538 Ldfgren 145
Dekor in 6 Feldern: 1. qben, leeres Viereok (6x5 cm) und doppeltes Fleohtmuster; 2.
schwarz-rote Figur: magisohea Quadrat (5x6 Felder mit Buohstaben) von vier Gesichtern
mit Fliigeln umgeben; 3. „Spinne"; 4. Gesicht mit Fliigeln; 6. 8-zaokiger Stern, mit Text im
quadratisohen Mittelfeld und ringsum in zwei Zeilen (Besohworung), alles rot.
68. AMULETT ;
Vprderseite: in der Mitte geometrisohe Figur, rings darum Bpiralformig angeordneter,
immer grofier werdender Text: sog. LonginuB-Hymne (Worrell III, 96, HO, 119; vgl.
GnSbaut, La priere de Langinos, ROC XV, 42-62), yon Bieben sohwer zu beBohreibenden
Figuren umgeben:
saldm la-gaboka kSndta Langinos za-wag'o
toa-azaqta mdy karielM la-dama ier'at enla anqe'o
haw&rya Ab Krestos za-ja^§amka gebra tasa^o
'eqabanni ba-masqaleka la-mal'aka 'alam za-mo'o
kama noldxvi ya'aqqeb em-taMld bag'o.
Es folgen sinnlose Zauberworter.
Ruckseite: 16 Textzeilen, aus lauter magisoh,en Wortern bestehend, mit spater hinzuge-
ftigter Anwendung auf Amda Maryam Dasta. Darunter drei Kreuze ungleioher GroBe und
mystische Figur. Ganz unten magisohes Viereok (7x7 Felder mit Buchstaben), reohte davon
mit spaterer Hand: la-aganent saf.
Pergamentblatt, 21 J x 16 cm, mit Text aui beiden Seiten. GroBe bis mittelgroBe sehr
deutliche Sohrift. [0 Etiop. 68]
146
; UNHANG!
Athiopische Handschriften in anderen schwedischen Biblioiheken
A. Lund, UniversitiUsbibliothek
69. HYMNUS AN MARIA. GEBETE AN CHRISTUS UND MARIA
A. (2-4b) Hymnus an Maria, ohne Uberschrift, aus 14 funfzeiligen gereimten Strophen
bestehend ( = Chaine, Repertoire 248; Grohmann, S. 29; OR, Notice 104: VII):
(1) ba-samay wa-<ba-ymedr albeya ba'eda
aba wa-emma ehta wa-weluda
Marydm dengel etfammanakki gah&da
kiy&ki iasfa kiy&ki tnafqeda
kiy&ki awqa ( = ( au>qa) kiy&ki zamada,
(2) ba-aam&y wa-(ba-^medr enzahallokenni faue -kini) rad'eta
ment-tiu y&farrehanni Hla
M&ry&m dengd etSammanqkki keSuta
kiy&ki le'elennd kiyaki Hmaia
kiy&ki resta kiy&ki abyata.
Die letzte Strophe (sebfytf Uki Maryam ba-scb}]iataAb fannuwi) wurde achon Oben, Nr 26: B,
zitiert. .,
B. (4b-9a) Gebefc (Litanei) an Jesus Christus, aus 47 mifc o-egzVeya lyasus Krestos be-
ginnenden und auf -anni reimenden Versen bestehend, dazu noch (8-9a) Abschnitt mit
demselben AiJang, in 23 auf -eya/iya reimenden Versen. Anfang: o-egzfeya I. Kr. walda
Egzi. freyaw ba'enta Maryam walladiteka adhenanni usw. ( = Dillm. Br. Mus. LX: 3; Wright,
S. 108a, 120b; CR, Notice 111: I).
C. (9a-16b) Gebet (Litanei) an Maria, in reimenden Perioden ( = Dillm. Br. Mus. LXI,
mit 20 Strophen; vgl. Grohmann 33). Anfang (nach Dillmarin berichtigt): o-egze'ieya
Maryam e»ma kebert (anti) em-kvllu fetral ba-samay wa-ba-medralbo m-yefoMeremenngki
(Hs. em-JEgzi.) o-egze'teya M. 'eqabenni (Dillm. <eqabanni\) la-gabreki SdMagellase. o-egz.
M.mmuh-fcUtdri / Iwha Iwrkulyun / xoa-haba hadarku Kederi / tua-habatanagarku tana,
gari / wa-haba wafarku weferi (D. fari) / (toa-haba nabarku nebari (D. neberil)} / wa-baJculhi
fenoteya Semari / la-za-yes$arraranni be'esi mekra hellinnahu mrzeri / wa-lesavo eseri usw.
D. (16b~18a) Litanei, deren Perioden mit den Worten ba-sema ab wa-wald wa-manfas
qeddus abadu amlak (in der Fortsetzung in 60s abgekiirzt) anfangen : ba-sema ... amlak la-
yethafaru wa-yehsaru kuUomu salWteya usw. (ahnlich OR, Notice 94: V).
E. (18a^l9) Gebet an Jesus Christus: o-egzVeya I.Kr. keSet afuya wa-abreh a'yenta lebbeya
wa-arhu ezm mfseya kama e$m< nagaraka wa-efassem gebra hmrateka esma fallasi ana ba-
zatti medr usw. ( ^Chester Beatty 945, f . 1; unten 68: B).
147
Notiz auf der InnenBeite des Umsohlags; ,,Der Universitats-Bibliothek zu Lund. Athio-
pisohes Manuscript fiber ff 7CjP^ D : Jtl7A Marjam Dengel Maria die Jungfrau mitgebraoht
von Dr J. R. Roth aus Mfirichen von seiner Reise nach Sfid-Habesch 1840-43." Siehe
Tornberg, Codices orientales Bibl, regiae universitatis Lundensis, Supplementa, Lund
1853, Nr LXX (S. 12).
Pergament, ca. 10 x 9 cm, 18 Blatt in gefaltetem Sohutzblatt, als 1-20 numeriert. Sohrift
in 15 durohgehenden Zeilen, von einer einzigen deutlichen Hand des 19. Jahxhunderts.
Besitzer: Sahla Selldse (s. oben). i
60. KIRCHLICHE HYMNEN
A. (l-30a) Liturgisohe Hymnen (Antiphonen) in vier Abschnitten (siehe oben Nr 21: D
23: G, unten 97: B; von Velat, Me'eraf, als „Chants d'ecole, Antiennes, Modeles melodi-
ques" bezeichnet):
1. Mastagdbe': l ezl mastagdbe' za-sanuy. wa-labbu#erdheya usw. SchluB: adhana T)Azbo ba-
hayla masqalu esma berhan Saraqa. Velat, Me'eraf I, 34-46.
2. (7a) ArbdH: arb&H za-efrud. qdleya asrne' egzVp halle luyd usw. SchluB: la-beta krestiydn
WvX fyamzd / ba-sedqu Itawwazd / emenna zahay yebarreh gasd. Velat, M. I, 47-51 .
3. (12b) Salast: seme'anni egzVo saloteya usw. SchluB: nayyd dabtard / enta re*yd 'Ezra /
yefyewwezewwd za-samdy fatrrd. Velat, M. I, 60-67.
4. (24a) Arydm: JiaUe luyd la-ab . . . qadami zemd: gebaru aqrentihu la-meStod' zdtti fdsikd
qaddmU Jiegg usw. SchluB: tazakkarlcu ba-lelit se7inaka yanqefyanni qdleka za-ba-te'zdzeka
tator'a goh VM-sebafy kona berhdna tm-sabha. Velat, M. I, 52-59.
B. (30a-46) Ohne Absatz oder Ubersohrift: (Wedddse Mdrydm}, dasbekannte Wochen-
offizium (siehe oben Nr 4: E u. passim), mit der Montagslektion anfangend. Weitere Lek-
tionen: 31b Dienstag, 34a Mittwooh, 37a Donnerstag, 40b Freitag, 43a Sonnabend, 44b
Sonntag. Kein Kolpphon.
Pergament, 11 J x 8 cm, II, 46 Blatt. Sohrift in 16 durchgehenden Zeilen, von kleiner sehr
schoner Hand des 17.-18. Jahrhunderts. Der Text ist uberall von supralinearen Musiknoten
{meleket) begleitet. Ohne Einband. Beiliegend: sehwedische Beschreibung von Axel Moberg.
Miniaturen: la stark verblaflte Darstellung des hi. Georgs zu Pferde, den Draohen to-
tend; lb in dunkelroter Farbe ausgefuhrte grobe Zeiohnung der heiligen Familie uhd Gab-
riels; lib spate Konturzeiohnung des Engels Michael. Bl. la einfaohe Initialverzierung
(Flechtmuster).
61. weddasE samayaweyan. salam anendreyanos
A. (5-193aa) Wedddse samdydtoeydn (wa-medrdwydri) ^ ,,En<»miuni caelestium <et
terrestrium)", poetischer Heiligenkalender fur das Kirchenjahr, auch Wedddse mdhbara
sam.wa-medr. benannt oder, wieinunserem Exemplar, nur Wedddse samayaweyan. Piese
Sammlung von kurzen 5-zeUigen Satdmhymnen wurde von Ludoif fiir seinen Commentarius
148
benutzt (S. 299: ,, Encomium & Laus. omnium sanctorum metrice ..., quod ipse possideo")
und diente als Unterlage f iir seine Darstellung der athiopischen kirchlichen j,Fasti" (ib.
389-427, bes. 427: „Aethiopica desumpsimus ex Encomio metrico Anonymi cuiusdam").
In der Pariser Handschrift d'Abbadie 133 (CR, Notice 94) wird als Verfasser der Arbeit
ein gewisser l Arka Sellus angegeben und sogar abgebildet. Sein daselbst erwahnter Sohn
La'eka Maryam konnte nach Cpnti Rossini mit der gleichnamigen, um 1600 politisch wirk-
samen Person identisch sein (vgl, Budge, History of Ethiopia 378 f ., 392). Dann ware die
Wirksamkeit von 'Arka Selius in der zweiten Halfte des 16. Jahrhunderts anzusetzen,
aber die Voraussetzung ist ja ganz hypothetisch; (Guidi, Storia 66 „Arke Sellus, personaggio
noto nella storia di Abissinia" beruht wohl auf einem Missverstandnis.) Die Annahme wird
aber von einem anderen Umstand gestutzt. Die vereinzelten Sa&Jmstrophen der aktuellen
Arbeit wurden in den Text des athiopischen Synaxariums aufgenommen. Die altesten
Handschriften dieser Rezension (siehe oben Nr 20) stammen aus dem 17. Jahrhundert,
wahrend die Ubertragung aus dem arabischen Synaxar schon im 16. Jahrhundert stattf and.
Wir kennenzwei Vertreter der urspriinglichen Redaktion, beide aus dem 16. Jahrhundert,
wo die poetischen Zusatze fehlen. Fur die Erweiterung bleibt also nur das 16. Jahrhundert
oder der Anf ang des 17. ubrig, was die Wirksamkeit des ■Arka Sellus im 16. Jahrhundert
bestatigt.
Qpnti Rossini, Note 76/634, kennt nur drei Handschriften unseres Textes, obwohl schon
Dillm. Ox., S. 36a, zwei weitere Exemplare, in Tubingen und Halle, erwahnt. Die Tubinger
Handschrift entha.lt aber in Wirklichkeit das ahnliohe altere Werk Egz? abetter nagSa
,,Dominiisregnavit" (so richtig Ewald im Katalog, ZDMG I, 37, und DiUm. Berl. Nr 60),
wo der Text mit dem 12. Heddr anfangt (vgl. Zotenberg Nr 130 j.Cet ouvrage a 6te souvent
confondu avec l'Encomium ..."). Egzi'abefrer nag&a, das vom Konig Zar'a Yd 'gob im 16.
Jahrhundert inspiriert wurde, kommt in zahlreichen Handschriften (Conti Rossini ver-
zeichnet deren 12) und zwei verschiedenen Rezensionen vor (beide stehen in der Hs.
d'Abbadie 211). Unsere Handschrift ware also das vierte sicher belegte Exemplar des
Wedddse in Europa. Vgl. HT 1. 134 (Kebran 22: V Egzi.nagSa), 179 (K. 40 Wedddse).
Anfang: ba-sema ... . Mazmura feSufyanwa-salota tekuzdn / za-astagdbe'a be'esi [wa-]meskin
j za-tve'elu sayydf wa-ld c la'a lesan J tefryt bawesta Jiezb wa-haba satf menun j ze-we'etv Wed-
ddse samdydweydn usw. Fprtsetzung in Dillm. Ox. und ...OR, Notice, S. 128, mitgeteilt. Es
folgen zwei saJdm-Strpphen mit vier bzw. fiinf Versen: mdhbara maid 'ekt wa-sab' ta l dyena
Krestos wa-emmu j saldm lakemu soba ekaSSet {yek. CR) afuyala-wedddsekemu usw. Zweite
Strophe:
saldm la-abwa-la-waldqdlu
wa-la-manfas qeddus saldm {waked CR) za-akalomu akalu
la-Mdrydm saldm enta tasdtafai sebhata ellu
saldm la-mala'ekt -wq-la-mdhhara kullu
sehufdna malke c wa-sem ba-samdy zq-ld'lu.
Der eigentliche Kalender beginnt Bl. 6ba mit dem Monat Maskarram (Saraqa M. Melyos
pdppds za-la-Eskendreyd hyum j em-'ergata Krestos ba-45 akrdm / e'emmeh kiydka ba-qdla
149
salam usw.). Es folgen: 22b Teqemt, 38a Hedar, 53b TahSaS, 70b Terr, 90a Yakk&tit/
103a Maggabit, 115a Miyazya, 126b Genbot, 142b Sane, 156b Hamle, 175b Nahase,
190ab Pagumen (letzter Heiliger: Abba Magdar).
(192ba) Naohsohrift in drei Strophen, in Dillm. Ox., S. 36b abgedruokt. Varianten: I,
4-5 esma rassayka egzi'o sariqa (so richtig nt.sardyeqa D.) maballat wekufa j em-eUaabe'u
be'ulanza-tarfa (tarafa D.); II, 4 bdrekq bdreku besser; III, 1 la-za-?afafo.
B. (193a/b) Kommumonsgebet; sa'alnaka mahari sa'alnaka fa^Uiri sa'alnaka za-i4ekaUe > :
wa-za-i-telelli yamdneka naq'a heywai yamaneka falfala fd&ejfu wa-fa&et. •;.". fannu edekd
sene ( t(!) iva-mazrdHeka U\eU(!)yeble*uagbertika rehubdn wa-yesteyu agberitta semu'dnuaw.
Abgedruckt v. S. Grebaut in ROC XVIII, 215-7: Melanges V Le Benddicite* Sthiopien.
C. (193b-200) Absohnifcte aus Tcfamera Mdryam, und zwar:
1. (193b-195b) Aus der Einleitung: nenaggerakkemu dhawina fequrdn krestosaweyan usw.
(vgl. oben Nr 30: D 32: 1. B);
2. (196b-196) Hymne an Maria: esagged laki esagged laki wa-eweddesakki o-egze'ieya M.
bakama waddasakki Yofyannes Afa Warq usw. ( =oben 30: C);
3. (197-200) Drei Wunder der Maria:
a. Der Monch l Os (sonst nur in Zot. 60: 73 Ambr. X 102 sup. belegt): wa-haUo aTyadu
manakos Romawi za-semu l Os ba-dabra Kurdzd (Kuzara Zot.) za-yd/aqqerd la-egze'tena . . .
Marydm...wa-aliatta i eUtta azzazo (Subjekt fehlt) la-Wre'el maVak kama ydr'eyyo mdhdara
hdte'an tawdydn wa-sam'a bawesteta demza bezuhdn sab 'usw V
b. (198bb) Die fioberkranke Frau in Bethlehem (=Zot. 62:9 Vat. 29, f. 45 64, ff. 89,
233 Ambr, 20 sup.). Anfang: vxtmas\ata}vaUi be'esit za-tefassen 'abiya fasanta wa-enza
hallawat egze'lem . .. ba-Beta Lefyem sagadat qedtnehd ba-haymdnot wa-sobehd tafaiwvasat
em-dawi^.nassem-ke'ebayaMnUavsw.
o. (199ba) Die iunfSchmerzen der Maria (siehe oben Nr 30: P.66). Anfang: wa-aludla
''data yebeld egzfena I. Kr. la-emmu: ay-nu hazan ya l abbi em-kullu hazandt za-rakabdki
(Hs. -bakki) ba'enM'aya usw.
D. (2-3a,4,200ba-204ab) Spaterer Zusatz: Salam/ Malke'-Kymnua an Endreydnos
(Andrianus), aus Einleitung, 41 f ttnfzeiligen tfatom-Strophen und Schlufistrophe bestehend.
Einleitung: ba-sema qdddmawi amlakwa-dehra [dlamdl hallam
enbala iaJiaivko heddfa em-manbaramangeStnialakotAwi
weddfoe malke'eka nenger ba-madbala kdhendt daqiqa Lewi
yerkabannala-weludekabarakaleka&ahl&wi
Endreydnos abuna (Pd")wlos(1) 'ebrdm.
(1) salam la-zen(,sa)leka westa kar^a~> herit Mdryam
<la-be)>3rdta mdVa<.k ba-yledaleka saldm
<EnydreydnosSino<,daba-beyjitawekajessu< k my
<.a>stabariyaka (Hs. -ri'aka) da<Jbra Liybanos emm
wa-(fali)>8aka AsqefesXgdydam.
(2) salam la-ze(.kray semeka enta ta<.sehfa} westetit
fidaldta <mo>gas wa-sagd za-h u illd<q u e"> <azmd)n sab'atu (Hs,: 7)
Endreydnos (Pe^ros la-Qorneli^yo^s ama'ebretu
150
■■■■■:;■ ^<w->vwt^:W-™?>My& <w>.&fara'y louu
w'lvemesawa-aratwiiyza-tase'labottu.
(41) saldm la-genzala Segdka genzata Arsini za-laaata/a
wa-la-maqqberika bauientaraaaaykame'r&ja .
ISndreyanos Jalaskaenza IQiallu a'la/a
gannathaba tarehiva wa-zarbeta 'eraft tanas/a
mesla na/aa s&deqanahaw kama tenbar zal/a.
Schlufl: la-za-ba-semrat aqrabku am(m)eha mahaley engeda
la-aemeka 'abiy atnsala sema Kiroa wa-Sinoda
Endreyanoa habanni 'asba m&hleteya kd'ebta fedd
aab'-eaaa ta'awqa akko-nu ba-Aaqorotdwi Yehuda
kamahaymdnotoyeSayyefba-berurza'ada.
Das athippisohe Synaxarium feiert am 26. Nafease (1. Sept.) das Gedachtnis des hi.
Endreyams und seiner 24 Genossen, die unter Maximianus den Tod litten, und widmetihm
emo dem Wedddse sarMyaweyan (s. oben) entnommene Saldrmtrophe. Eine Doppeler-
zahlung von ihm und seiner.Frau Entolya (Natalia-Anatolia) findet sioh am 3. Pagumen
(9. Sept.) aber nur in der Handsohrift d'Abbadie 163 (CR 160) ana dem 19. Jahrhundert
Siehe PO IX, 388/592 ff., 446/650, 450/654 f.; Oadla samtfW in Ms. d'Abbadie 179 (CR
Notice 163: XLI) und GOAL I, 619 ..Hadrian u. seine Gemahlin Natalia". Ob jener Heilige'
hier w,rkhoh besungen wird, ist mir dooh nioht klar. Urn die Frage zu losen, muB der
Hymnus und die darin vorkommenden Anspielungen zuerst genau analysiert werden. Die
letzte Strophe nennt als seinen Genossen in der Beerdigung „Armni", der mit Arsenius von
Skete (vgl. Str. 1), der urn 445 atarb, identisoh sein konnte (GOAL I, 401-2, vgl ib S 516)
Auf jeden Fall ist naturlioh Mobergs Vermutung, der Apostel Andreas sei gemeint, ver-
fehlt. Der interessante Hymnus soheint ein Unikum zu sein und sollte herausgegeben
werden. ■ B
Pe ^ a ^nt, 14^x13 cm, 204 Blatt. Sohrift in 2 Kolumnen, 17 Zeilen (Bl. 2-4 haben
o^nT ^ ^ MaUpm 7Qn W zt > ich neterHanddesl7.Jahrhundertsgeschrieben;
^200b-204a von spaterer, ebenf alls guter , Hand (18. Jahrhundert). Besitzer: Oabra
Madhen. In Hokdeckeln ohne Lederbekleidung und solider Schutztasohe. Bl. lb u. 204a/b
sehr summarisohe Konturzeiohnungen (7 Menken, 2 Tiere). Beiliegend: sohwedische Be-
schreibung von Axel Moberg. Im Jahre 1948 von den Erben Prof. Fr. Wulffs der Univer-
sitatsbibliothek gesohenkt.
62. ANAPHORA DES CYRIACUS
(3-38) Abendmahlliturgie (Anaphora) der Jungfrau Maria von Cyriacus (Heryaqos)
7 ^ Behnesa/Oxyrynohos) [AWateta qm™m.egze>twMdrydmwaimt^^
^m^mmi -oben Nr 17: G.4 27: E). Anfang: gWa Jebbeya gala Jav^a ,,mein
Herz ^mllt erne sohone Rede" (3-mal wiederholt^Ps, 45: 2) usw. SchlieBt mit Dankgebet
161
(anbero ed „Handauflegung"): na^akkUlo la-Egzi. ba'enta kuUu saga za-asalfand la-emmu
usw. Literatur: E. Hammerschmidt, Studies in the Ethiopic Anaphoras 16-18; G. Graf,
GCAL I, 476-6.
Pergament, 10 x 7 cm, 42 Blatt (1, 2, 39r-42 urspriinglich ohne Text). Schrift in einer
Kolumne, 13-14 Zeilen. Gleichmafiige Hand. 18.-19. Jahrhundert. Ziemlich schlecht er-
halten, aber Text intakt. Bl. lb Bleistiftnotiz mit dem Titel; 39-42 Kritzeleien mit Bleistift
ohne Sinn. In Holzdeckeln ohne Lederbekleidung.
B. Stockholm, Konigliche Bibliothek
63. GEBET DER MARIA AUP GOLGATHA. DOCTRINA ARCANORUM
A. (3-38) Gebet der Jungfrau Maria auf dem Berge Golgota am 21. im Monat Sane, mit der
t)berschrift: ba-sema ... zdtti salot (s. 1.) za-egze'tena qeddest dengel ba-2 Maryam imUddita
amldk za-sallayal batti ama 21. la-warha Sane ba-dabra Golgota ze-wJetu maqdbera egzi'ena
I. Kr. Textanfang: (p-egzVeya lyasus Krestos} za-tawaladka emenniya ba-faqadeka usw.
Der Text besteht aus drei Abteilungen: a) Gebet der Maria, mit wiederholtem amelielakka
,,ich besohwore dioh" (-14a); b) wunderbare Ereignisse und erste Antwort Jesu (-31);
c) zweite Antwort (kidan „ Testament") Jesu, mit wiederholtem rnafjalkuki „ich schwore
dir" (-38a). Nachsohrift (38b): o-egze'teya Maryam 'eqabenni em-makara Sega vxt-nafs la-
abuna Walda (spater getilgt, dann leerer Raum; sonst immer Gabra Giyorgis) la- ( alarm
'dlam amen wa-amen la-yekun la-yekun.
Dieser als gnostisch bezeichnete Text wurde von R. Basset, Apocryphes ^thiopiens, V:
Les prieres de la Vierge a Bartos et au Golgotha, Paris 1895, behandelt und iibersetet.
Aufler den drei von Riedel erwahnten Handschriften gibt es eine grosse Anzahl Exemplare
in verschiedenen Bibliotheken Europas: Conti Rossini, Note 64/622, verzeichnet 17 Num-
mern; die Vatikanbibliothek allein besitzt 10 Kopien, die Pariser Nationalbibliothek noch
7 (Eth. 313-319; s. Gr6baut, Cat. I, 239, mit Literaturangaben). Ausgabe: Addis Ababa
1949/56-7 s. HT I, 32.
B. (39-50) Temherta Hebu'dt „Dootrina arcanorum", in sehr zahlreichen Handschriften
vorkommende alter tumliche Liturgie (siehe oben Nr 4: G, mit identischen t)bersohrift und
Anfang). SchluB: (50b) bakama yebe Muse ba'eddn-hi nabiyat usw. wie in den Editionen.
AbschlieBendes Gebet: ba-ze qala kiddneka 'eqabanni em-makara Sega wa-nafs la-abuna
Gabra Giyorgis usw. (wie oben); die Bezeichnung der Liturgie als kidan ..Testament" ist
von Interesse, da die „Lehre der Geheimnisse" tatsachlich die athiopische Version des 28.
Kapitels des ersten Buohes des „Testamentum Domini nostri Jesu Christi" darstellt. Der
hier vorliegende Text ist sehr korrekt.
C. (1, 2, 51, 52) Spater hinzugefugter, ganz illiterater Text ohne Anfang und SchluB, die
Eueharistie betreffend, von Riedel nicht erwahnt. Textpr-be: (la): . . . wa-nesseffo tenSd'ehu
152
la-egzi* Kreatos za-i-yefattat §agahu malayaleya 1 yerasseyanna mesleku ba-a$nafa [dla(my
yeftabbah (lb) 1 Segdhu o-Krestos bag'a ma$wd ( t 1 kahena wangel usw,
Pergament, 7£ x 6 cm, 62 Blatt, Durchgehende Schrift, 1Q-11 Zeilen, von einer gleich-
mafligen Hand des 18.-19. Jahrhunderta (Bl. 1, 2, 61, 62 in ganz illiterater Hand). Besitzer:
Gabra Qiyorgis. In Holzdeckeln ohne Lederbekleidung.
Sohwedische Beschreibung von W. Riedel, Katalog over Kungl. Bibliotekets orientaliska
handskrifter, Stockholm 1923 (Kataloger ow K.B:s i Stockholm handskrifter, I=Kungl.
Bibhot^etaHandhngar/Bilagor,Nyfoljd, 3), S.20. [CJod. orient. 29]
64. DAS JOHANNBSEVANGELIUM
(3-66a) Evangelium nach Johannes (Besrdta ab qeddus teruf rod'' tandgdri ba-malakot
Yohannes walda Zabdewos). Bl. 41a, 47a 62a neue Absatze.
Nachschrift (56aa): maVa be&tdta Yohannes 1 em-12tu hatodrydt za-§ahafo ba-Usdna
Yonanaweyan ba-hagarq Bffison emdehrq ergatu la-egzVena I. Kr. w samay ba-Segd
ba-30 l dmat ba-13 ' [dmaia mangeStu to-i^erpn. ncgfu^fo i?pm usw, (vgl.Dillm. Ox. XI: 2;
Zotenberg 33: II, h)- Kolophqn (66ab); tafassama wangela Yohannes ba-radi'eta Egzi, bo-
zamana mangeStu la-negu&ena Sahla Mdrydm (Name durchstrichen). Sdhla Mdrydm ist
wohl der wenig benutzte Thronname des Kaisers Menilek II. (1889-1913), die Handschrift
kann also um 1890 gesohrieben sein.
(lb) Mit anderer, verblaBter Hand: chronologischer Text auf Amharisch.
Pergament, 16 x 10J cm, 66 Blatt. Schrift in 2 Kolumnen, 23 Zeilen, von einer gleich-
mafligen Hand des 18.-19. Jahrhunderts. Viel benutzte und gegen Ende beschadigte Hand-
schrift in Holzdeckeln ohne Lederbekleidung. Besitzer: Walda Mdrydm.
Illuminierung: Bl. 2a/b zwei farbige Miniaturen: a) Brustbild eines Engels (Michael?),
das Schwert in der Rechten; b) reitender Heiliger tStet eine zu Erde liegende Gestalt, also
wohl der hi. Georg (weniger wahrscheinlich Susenyos und die Werzelya, s. oben 44: B),
dagegen sicherlich nicht der hi. Takla Haymdnot (so mit Bleistift von spaterer Hand). Bl.
3a, 40bb, 41a, 47a, 52aa einfache Verzierungen in Flechtmuster zur Bezeichnung neuer
Abschnitte bzw. (40bb) SchluB eines Abschnitts. [Cod. orient. 29a]
66. TEXTFRAGMENT (AMULETT)
(1-4) Fragment eines unbekannten Textes (oder verschiedener Texte) in primitiver Aus'-
fiihrung und Orthographie, von Riedel, op. tit., S. 20, 61 kurz erwahnt als ..Fragment av en
etiopisk liturgisk skrift". Hat wohl als Zaubertext gedient.
Textprobe; (la) . . ., wa-ka?eba essawwa\ haba gannat .. . haba hallo mdya heb {vgl. Dillm.
Lex. 126 hebal) we'etu mahrds(a) (Dillm. Lex. 687 „nutrire") Adam wa-dehra essavxwat
mangala dabub haba hallo nafds za-yamasse' ma'aza gannat za-yesennu amamat(?) wa-
dehra ettekat um-ewarredwesta medra (haba s. 1.) yeddlem (sic) lebsula-Adam abalbaso la-wald
153
ab tasabbefa wald tasabbem wa-manjas qeddus sallalo ba-reOyata regb ... (lb) wa-semeya
mart* Paraqltios manfasu sedq kamafm eseUel la-etta '^^''ii^^eao' 1 ^^'®^
seme, Xuirm waserm qarm la-alamalam (sic). Es folgt ein ratselvoller ..Zauberkalender",
der Aufmerksamkeit verdienen konnte: ama i. (4.1) la-Maskarram Wma. ama4{?)Uh
Teqemt falim (so mit sohwankender Vpkalisatiqn), (2a) aim 5. fc-tfc<^r ..,, ^ 7. fe.
Tahsas 4ema m m, aim 6. la- Terr maqsafa (w), aim tam>ula-YakkMt seprd keres, aim
8,la-MaggdhttMsdefa, arm 4. Ja-Miydzyd segyd patra t ama 4,la-QerA^s^e^eb,amal^
SaneJa-wgidmsCl), ama 11. la-flamlepdtra kar^iLucke) ..^men qeprosm-ralcaboU-Miu
hollaqHhu 5.000 wa-90 wa-9 be'esi tabib za-a'rmra hullaqHhomu la-ye&tay wa-za-ssai-ya? am-
m»* <yve>tk u anan. qeddusdt la-qeddusan wa-qeddesdteya i-tebu (=tahabu) la-kalabdt be'esi
abd za-i-ya'ammer hoUdqHhomu : . v. (3a) esma imsljBa \eywat setesemu'dn mable 1 la-rehubdn
usw. Der eigentiimliche Ausdruok masheta fcywat ..Spiegel des Lebens" kommt auch Bl.
4a vor.
Pergament, 11^x91 cm, 4 Blatt. GroBe bis mittelgroBe rohe Sohrift in durchgehenden
Zeilen. Alter: etwa 17 Jahrhundert. Samtliche Blatter sind oben und unten besohadigt,
mit Verlust einiger Worte. In Konvolut mit Aufsohrift: ..Etiopisk handskrift. Inkopt till
Kongl. Bibl. jemte Leg. Sekr. Akerblads anteokningar 11 nov. 1888." [Cod. orient. 96a 1]
66 A . EVANGELIENFRAGMENT. HYMNEN. ZAUBERTEXTE
&■• (3-14) Ge c ez-Texte von mehreren Handen:
1. (3-4a) Johannesevangelium 20: 6-18: re'ya mawa\em hebura (nebura Piatt) wa-seyuma
(-Piatt) mt-iWa ia^ im-rruis'a Sem'on usw. Sohlufl: iva-borat Mdrydm Magdaldunt
wa4eb^omula.ardd > mi^.dbsaraUomu la-ar. wa-t. Piatt): reHkeunoo la-egzfena wa-zemwat
zanta (wa-nagarattomu Piatt) zakama yebela nagarat, (-Piatt); die Verse 16-17 sind lb
unten wiederholt.
2. (4-10) Saldm-Ilymnen: a) <an den Sonntag {sanbcUa krestiyan)}: saldm laki 'data berhdn
wa-sadal[a\ / sanbala mestir re' sa maiod'el / bakama sem'a kona Yojtannes dengel / sabbdke
wangel / tazkdra teriid'eW tasarnayki la-Amdnu'el (vgl. Chaine, Repertoire 170); b) (4b)
an die Dreieinigkeit: o-egzi'o maljiaranna (dreimal) / o-Sellus qeddus amlakena watasfana /
mamr lehkutaka wa-adhen mifsalana ... ( e$eyuna la-burdke / Sellus qeddus saldmakemu
maJidkella-Mlaseza-albo wessdkej mhallu ba-amin tamnetena ze-ke usw. (6 Str., unbekannt);
o) (5b) an Maria: saldm laki mogasena wa-kebrena usw. ( = Grohmann, Marienhymnen 400,
fehlt Chaine; Z. 5 fehlt radd, statt Z. 10 „unser Gebet u. unsere Bitte, Mariam, segne"
steht hier: „segne das Konigreich des Takla Haymanot u. das Bisohofsamt (peppesennd)
des AbunaSalama" (T. H. II. regiertel769-77)); d) (6a) an Michaels, laka M. maVaka adheno/
s. la-nadddyza-tet'eyyano/s. la-raddd'e (lies la-radi' a, vgl. Dillm.Lex. 3U)mendubza-tetfenno
usw. ( = Chaine 46?); e) (6b) an Gabriel: s. laka Jiaba dengel tafanndwi usw. (unbekannt); f ) (ib.)
an die Propheten u. Apostel: s. lakemu nabiydt wa-muwryat usw. ( = Chaine 107); g) (7a) an
Georg v. Lydda: s. laka Qiyorgis za-Leddd j mastas'ena farasza'add usw. ( = Chaine 83); h) (8a)
164
an Johannes d. Taufer: <«. laha) waida kahen [kahm] / waida Ehabet malckan fwattdne krestenna
YofanneskaSSateberhan / ba-Saiem tua-ba-ffenqn usw. ( = Chaine 70?); i) (8b) an Takja Hay-
manpt: s.lakaT.^.abunamelu'a mogas wa-sagd usw. ( = Chaine 53); j) (9b) <an das Kreuz:>
s. laka garmaya tna'azd wq-sege neguSa 'ezawat %oa-\ez usw. ( = Chaine 232 seb^at laka . ..),
letzte Strophe: sebjiat qasta masqaHa-No^ / westa gasa medr dagema em-damana lah / ».
yanQaybteb (Hs. -batteb) zemrmayh;^.) zuletzt zwei Strophen an Maria: salam <laki)gomor
walladita Krestos mqnim I enbala mkabe war" (sic, lies mar' -^ mar' Dilhn. Lex, 168) ba-
dengelenna / bq-gadam bq-Jiaqla Sina (Maria wird mit dem Mafi vom Manna: TM 'ameer,
LXX Y 6|xop in Exodus 16 verglichen). .». (Jakiy la-Hqa MhmatArpn lebswlsanaselatawarq
beki zarSekuCa>W) (Dillni. Lex. 383) ba-na'su ( = ba-nqbw) / kama tedmesi gizg ansossu,
3. (11-14) Zaubertexte: a) Gebet gegen Hagel u. Blitz (salota barad): mal'aka barad i-
taw<re)d barad za'enbala seruy may usw. ( = unten 74: H); b) (lib) Salot ba'enta germa
mogas (vgl. oben Nr 53): hUu May qosutay bakama kctbda gasu la-Muse kamahu akbed
gaseya . . . (1 2a) za-wahabkkomu feqra wa-salama la-Henok wa-la-Myas kamuhomu sawweranni
em-daqiqa Adam wa-Hewan yafqeruni nagoJt wa-mak u anenl yahabuni kebra wa-mogasa
feqra wa-salama Aqaryos 7 gize usw.; c) (13d) Zauberquadrat (10 x 10 Telder, alle mit der
Ziffer 3); d) (14a/b) Hasab-Text (vgl. oben Nr 3: B) ohne Anfang, in 11 Abschnitten: 1.
basaha zar; 2. ft. tarakebota sab'; 3. &. gabr soba lafa: semeka wa-sema 'elat ba-3 gedef (1)
ba-meMq yafciwiver fetuna yelrakkab, (2) ba-samen yahawwer i-lezamu, (3) ba-dabub yajiaw-
wer fetuna yelrakkab; 4. £. mugget (..dispute"); 5. ft., kefl; 6. \i. simat; 7. *. ba-za ta'mer[o]
liazan(\)Je$Sefa; 8. £. dewuy; (14b) 9. £. fenot (vgl. unten B: 2 amharische Fassung) semeka
wa-sema <eUitwarhhagarba-10(?) gedef: (I) Sanmy lerakkeb, (2) habq nagaSt wa-mak"anent
te&wv (3) Sarmay dorho tebalk' mesatesatti mesla be^esiteMtetummay usw.; 10. &. neway;
lh^zamaca (..razzia") sema elat ba-3 gedef usw. DaB gedef (gedfi) hier etwa ..Alternative'*
bedeutet scheint mir klar, die Worterbucher geben aber keine Auskunft. Siehe M. Griaule,
Notes sur l'arithinomancie ethiopienne (Journal de la SociSte des Africanisfces, IV/1934'
S. 25-31).
B. (15^-23) Zaubertexte, grofltenteils amharisch:
1. (15^18a) Deutliche, vvenig geubte Hand; Zaubertext schlimmster Art in ca 10 Ab-
schnitten, darunter (15ab) Asmata Gebs za-ytinadded esata asmata O. za-yataffe ( esata
asmata G. za-yawzwwet eskita menet usw. (..Namen aus Agypten, die Feucr anzunden und
losdien und die Testikel toten"), sonst nicht bekannt, (16aa) ' Salota mawdad (M.mawadda,
mavdidu „Liebe", also „Liebeszaube r ';'?) Lexx. nur mawdad (Gr. Suppl. 281), PI. mawaded
( Dillm. Lex. 936) , .fibula". Anfang: ma' da mawdad arfodyos saliabba wa-aqrebba re >sa lebba ubw.
2. (19-23) Konventionelle Hand; ^csafca /eno< ..Berechnung des Weges" (vgl. oben A: 3d)
amharisch, in 15 numerierten Abschnitten (Alternativon), z. B. 2. me'rub meder-3.wayna
daga (zur Bedeutung s. Guidi 587 f ., Baetcman 778, 926) =6, 11; 4. goUa meder = 12 (q v alia.
Guidi 234, Baeteman 385); 5. ya-naggUe, agar; 7, ya-Ummal agar; 10. daga meder usw. (vgl.
Strelcyn, Catalogue, Nr 390, 391, 405).
C. Spatere Zusatze: a) (3a, 4^7 unten) Salota madanges za-wahabo^Egziy la-Muse gabru
loa-nabiyu ba-dabra Sina qeddest (so 4a) ... (3a) kama namr suiuiu madangez kaviahobay
165
MuSu madangez kama takiUaiu mad. kama nehb iu mad. yemsa* mefyrateka usw. (vgl. salota
dengcze oben 56, unten93: A); b) (13ab) Zaubergebet: ba-semaAb bal. maVaka Egzi. maron
maron(?) ba-zentu asmStika [ioa-]fyetemmo wa-legummo kama i^yeza' ' Jerti („Harn") fwba noma
za-Ulitba-Mabre'el Nola'el xlbw.", c) (23b) Salota hegga tabq wa-mastafdqer ':-... anta we'etu
maiarratula-feqr za-warada em-samdy usw. Bl. 25 (Umschlag) Segnung des Schreibrohrea:
„Segne mein Schreibrohr (ber'eya) wie das S. des Henoch!"
pergament, oa 17 xl3$ cm bzw. (3-12) 16-17 x9-10 cm. 25 Blatt (die beiden letzten
diecten einst als Umschlag), Sohrift teils (3-12) in einer, teils (13-23) in zwei Kolumnen,
22-30 Zeilen. Mehrere Hande verschiedener Qualitat. Alter: 18-19. Jahrhundert. Sammel-
band in ziemlich schlechtem Zustand. In Holzdeckeln ohne Lederhiille. [Cod. orient. 29b]
G. Qoteborg, UniversitdtsbibKothek
65 B . DAS JOHANNESEVANGELIUM
(1-75) Evangelium nach Johannes. Der urspriingliohe Titel Besrata Yofyannes Wan-
gelauri wurde spater erweitert in Besrata ab qeddus teruj rod* tandgari ba-malakol Yoify.
walda Zabdewos fegura I.Kr. Tjawdrya. Kolophon (75aa): la-za-sajiafo wa-la-za-asjfafo toa-
la-za-anbabo wa-la-za-targ u amo tva-la-za-sam'o l&bura yemfyaranna Egzi. Nachschrift von
anderer Hand (die drei ersten Zeilen sind ausgemerzt); mal < a §ehjata besratu la- YoJtannes
usw. Vgl. oben Nr 64. Bl. 76 ist leer.
Pergament, 14x10 cm, (2) 76 Blatt. Schrift in zwei Kolumnen, 16-21 Zeilen. Unschone
aberdeutliche Hand, Alter: etwa 1800. Bl. la u. 75ab Anfangsornamente einfacher Art.
Kppie von mittelmaBiger Qualitat, in Holzdeckeln ohne Lederbekleidung und doppelter
Schutztasche. [Cod. etipp. 1]
65°. ZAUBERGEBETE. HYMNEN
A. (lb-4a) Spaterer Zusatz: 1. Absolutionsgebet {Fetfyat za-Wald) wie oben Nr 19: D.
SchluB: wa-em-ze yetmayat mangala meSwa 1 wa-yebal. Es folgt unmittelbar (3a) 2. Zauber-
gebete, sog. Maftefye Serdy: ba-sema ... Salot ba'enta maflefye Serdy wa-Sela toagi wa-Ega
saV iva-taqadhat em-81 mascfyeft usw. Vgl. oben Nr 60: A 57: H u. weiter unten.
B. (6-41a) Maftefie Seray^-Gebete (salot ba'enta [fyemdma] M. S. ruh alquds ildna nehebd)
in 18 Abteilungen: sehr ausfuhrliche und sorgfaltig geschriebene Rezension dieser „Zauber-
litanei", eingeleitet mit dem schon oben (67: H) mitgeteilten Saldm-'JIymnuB an die fiinf
Wunden des Gekreuzigten, sog. Malke'a fidalu za-qenwdt, mit eben derselben Anordnung
der Namen Sddor usw. am Ende der Zeilen. Anfang: saldm la-se*erta re'seka za Semur
abq v alu. Sudor usw. „Anwendung" auf den Besitzer des Buches Gabra Heywat bder O.H.
Kebrat etwa wie in 67: H, dann: taratos akos malayas tarezen gamdter loz lotoz agramater
armes barlen artdn feifelna'el agewos melewos say fa sewa 1 za-tasefyfa ba-semu la-egzVena.
I.Kt. ba-gize tarehwa gannat Icamahu yetrahaw (!) lita la-'gabreka 6?.//. usw. mit fast un-
glaublicher Fulle und Variation der Zauberworter; ziemlich selbstandige Fassung im Ver-
156
I
haltnis zu der von Strelcyn, Prieres magiques etc, herausgegebenen jungen Vatikanhand-
sohrift Aeth. 128. Weitere Abteilungen: 9a, 9b, 11a, 14b, 18a, 19b, 20b. 21b, 28a (/#ata
hray w-yd m alaqqelo lasamdy f.lzq.ydfalkho la.[sa]rmy..) i 28b, 29a, 30a, 33b, 35b 36b
38b. SchluB (40b): baserm Ma^dtf'tfelyetfatdb ba-semaQ u afatin yetmaldh baseml Tod
1/eSSa^aretmnaMSerayaMhemteJ. gasdpest e.S. diydqondte.l nianakosdt e.S. ed wa-anest
e.S. nahabi wa-nahabt za-tagabra bald'la gabreka G.H. Qetroli Iyalvitd za-rassaya 'amata
Lofd (ganz unklar) kaimhu rasseyo yet/atd}, wa-yezzarzar kvUo Serdydta wa-huUo asmdta
enUd'la gabreka G.H. Kebrai. ,
C. (42, 43) Ohne Titel: Prosahymnus an Maria mit Anfang: esebbefr sagdki o-mele<ta saga
wa-etgannay laki o-meWta wedddse tazakkarku ba-lelit nesJui dengehnndki za-i-rndsa-m ba-
walid usw.=Chaine, Rep. 344, vgl. Grohmann 31.
D. (45-82a) Sammlung von Saldm- oder J/otte'-Hymnen: 1. an Maria (59saldm.Vv. plus
2 SchluB-Vv.): saldm saldm la-zekra semeki hawdz usw. =Chaine 220, Grohmann 35- 2-
(58b) an Jesus Omstus (51 ji. 4 Vv.): saldm h-zekra semeka serm rmfald za-i-yehSssu
usw.-Chaine 123, oben Nr 28: B; 3. J72-76b) an Maria: (16 Vy.) crehre^ta hellinM
afqerota sab' lemddd usw.^Chaine 368, Grohmann 33; 4. (78-81 b) an Gabra Manfas
Qeddus (13 u. 4 Vv.): saldm lasensateJca maSarrata nagar wa-wUaw usw. -Chame '196;
SchluB (81b): saldm la-fmgaru was. la-dabru was. la.rmqdberu'jG.M.Q. dbuyala-Egzi
fequru,/ drnnandtankWarul u'wdfasamdy ankaruj ia-gize motekamaWekt zmrmaru
(6 e? « ( 6e'm 2 a- S em^^^A : eft W ).82-871eer ) von2amharischenBleistiftnotizenabgesehen
E. (71b) Amharisches Gebet.
F. (76b-77) Aus Ta'dmeraMdrydm: die fiinf Schmerzen Marias ( =oben 30: F.66 61: C).
Pergament, 14x10 cm, 87 Blatt. Schrift in zwei Kolumnen, 16 (1^: 18-20) Zeilen
MittelgroBe, gute Hand des 19. Jahrhunderta (1-t andere, ebenfalls gute Hand). Besitzer
Gabra Heywat(Kebrat). In Holzdeckeln ohne Lederbekleidung. [Cod etiop 2J
157
ANHANG II
Athiopische Handschriftenin schwedischem Privatbesilz
A. Handschrift im Besitze von P fairer Tage Bentzer, Astorjt
66. HYMNEN. DAS BLUMENLIED
A. (3-14) /Sa&zm-Hymne an den hi. Georg {Giyorgis):
sal&m la-zekra semeka za-aaledd mogas mashafu
za-y&menni kvllo way&3tasejju usw.
(Chaine, Repertoire 147; Conti Rossini, Note 71/629: 16 Hbs.)
B. (15-24) /Sa&zm-Hymne an Christus, Erloser der Welt {madhane l alam Krestos):
sal&m la-zekra semeka za-i-rakabu tajs&meta
maWekla samay wa-medr ella lamadu sebhaia usw. \ ,
(=Chaine, Repertoire 164.)
C. (24b-62a) Mahlela Sege „Blumenked" der Maria ( = oben 26,27),mitdreieinleitenden
Strophen, von denen die erste in Grohmann, Athiop. Marienhymnen 65, die dritte daselbBt
158 stehen. Die zweite Strophe lautet:
saldtn la-zekra semeki hamalm&la eege za-gannat
ba-afa Muse nabiy wa-ba-aja negui D&urit
sa'alita mehrat Marydm la-weluda kvllu fefrat
IsayeyQs za-nassarakki ba- ( ayna lebbunnd, lenbit
tawakkaji saloteya ba-kullu sa'al.
(= Chaine, Repertoire 171.)
Das Gedioht echlieBt mit der von Grohmann, ib. S. 156, mitgeteilten, den Handschrif ten
JB X entnommenen Strophe: sebfala-abwa-la-walda'MtqxiBvf., die8ichauchobenNr27: C
findet, und hat wie diese noch die Strophe: sebhat laki Maryam ba-$ege maWekt teguhdn
usw.
Pergament, 12 x 6 cm, 62 Blatt. 18. Jahrhundert. In Holzdeckeln.
B. Handschrift im Besitze von Missions-Direktor -Nils Dahlberg, Stockholm
67. DIE VIER EVANGELIEN
A. (l-36ba)'Matthau8. .
B. (36bb-59a) Markus.
C. (59b-98a) Lukas.
D. (98b-l 29a) Johannes.
158
?2^ » x *> -•« m (3) Blatt. Mods™ Kop ie, voa ^ r<)W
C. Handeckri/tm im BmtzevmDr Pride Hylander, Nykoping
68, ASalHONA WEDDA8E
H 4 ' (1_ P^W W«*> ,.0rgaaon Mariaa, Marianharfe'', das groBe Woaban
™» erbalten; Anfang: <.*>* i*B«M -faW*, „» „,„. (Ed . ^^ g ' !""" '
»*, *-'*„ <4ta «* (abnlich Ha. B, -Uppa 10, b.i Leander, JJS™
w^ n t° ng ; ****"■ *•*«« ***■ »*-*• ~*-i ««-»-mI
B. (140a/b) Gebet(e), nur teilweise iesbar. Anfang- o-unSum I K r /l.s., x,
^; b ™,^ 17( "' 8 ' ) *■*"-'-*• V °™ — 1— defett,,, an den Bant™
tarbbeaohad.gte Kopie, dcoh nur geringer Te,rtverto sl BL 1 n. 116-140 Bestaer mL W
(Sotn^TnTL^T ** 2?ab ' ° iba ' 128ba ' ?2b (mg S "P» ***' -• <*■«-
todbcba. kopfacbea Kreuz) nut Text: «■*.** w ITaHa «** (0 . Temisc ,^ °
69. AMULETT
Zaubergebete (Beschworungen), hauptsachlich aus sinnlosen magischen Wortern be
tebend vgl. oben 45: A). Anfang: ba .s<ma E gz i. berten MerUa rntiru uJ^Z^a
<bayyl { ?) ta.semu ^ ird {Strelcyil( pri ^ g Anspielungen auf dHL^T
mons und die funf *« ^a* (0Mb, etc., vgl. oben 57: H).
Pergamentrolle, ca. 196 x 6} on, in drei Streifen. Nachlassige Hand aus dem 19 Jahr
hundert Oben einfache Verzienmg {Flechtmu8ter)( jm ^ ' ^^
^guren (4 bs W . H cm hoc*), alios schwars (rote Tinte nur fur ttberBohrateT^T^
Namen der Maria und der Besitzer- W„U« ai • / Uberscnnften und die
<»nde„«. «. getUgt) ££, 1^ ^ * "" e '" mal *-""• *-*
159
70. DOPPELAMULETT
Zaubergebete konventioneller Art.
Pergamentblatt, 19Jxl2 cm, einseitig besohrieben, zwei Spiralamulette enthalt«nd
(GroBe ca. 12 x 10 cm). In der Mitte geometrisohe Figur versohiedener Gestaltung, rings
darum Text in Spirale, anf angs mit roter, dann mit blauer, dann wieder mit roter Tinte
gesohrieben. Besitzer: Arum Waldo, Oabre'el. 20. Jahrhundert.
D. Handschriften im Besitze von Professor H. 8. Nyberg, Uppsala
71. PSALTERIUM
A (6-126a) Die Psalmen Davids 1-160 nebst dem apokryphen Davidpsalm (tandgara
Dawit soba mo'o hi-Golyad), mit einleitendem, fiinizeiligem Gedicht, dem „Jungfraupsalter"
Mazmura Dengel entnommen (vgl. Wright, S. 73b; Rhodokanakis VII, 1; CR, Notice, Nr
105; unten Nr 76 u. 96):
no's habeya D&wU neguSa Eard'el
ba'&la mazmur iannay xoa-te'uma qOl
tdlabbetvanni nagara wa-fekkare kvllu armdl
kama ewaddessi la-Mdrydm dengd
enza esarreh wa-ebel: (TagiOs la-kullu usw.).
B. (126a-139a) Die 15 „Prophetenlieder" (Cantica), ohne besondere ttberschrift.
C (139b-147a) Das Hohelied (mit zweimaliger ttberschrift: Mahdleya maW*.y ze-we'etu
za-SaUmon), in funf „Gesange" eingeteilt (SchluB: westa adbara dehuhdn, siehe oben Nr
4- C) Gereimtes SohluBgebet: sebfrit la-ab wa-waU wa-manfas qeddus la- l alam wa-U- aUma
<dlam I sa'ali Una qeddest dengd Maryam / m&lrata Krestos waldeki ya^wwesanna cm-
arydm.
D. (147b-169aa) Wedddse Maryam, mit der Montagslektion anfangend.
E* (159aa-l64aa) Das Sonntagsoffizium der Maria: Wedddse wa-gendy (emmu la-Adondy).
Pergament, 11 x8* cm, 166 Blatt (1-4, 164b-166 sindleer). Sohrift teils (6-147a) durch-
gehend, teils (147b-164a) in zwei Kolumnen, 22-23 Zeilen. Mittelgrofle regelmaBige Hand
des 19. Jahrhunderte. In Holzdeckeln ohne Lederbekleidung und lederner Sohutztasohe.
Dekor: 5a Flechtornament, zur Einrahmung des oben zitierten Gedichts; 18b, 36b, 44a,
50a, 70b, 84b, 113a, 119b, 126a einfache Anfangsornamente, meist nur mit Bleistift ange-
deutet (36b ausnahmsweise in blauer Farbe: Kopf und zwei Kreuze).
72. DAS JOHANNESEVANGELIUM
ttberschrift (3a): Besrdta ab qeddus teruf tandgari ba-maUkot Yojiarmes waUa Zabdewos);
ISachschrift (164ba/b): mala sebkaUi Yolyinnes usw. ( = Dillm. Ox. XI: 2, Zotenberg 33:
Il.h, mit unbedeutenden Abweichungen, vgl. oben Nr 64).
160
Pergament, 14 x 10 cm, 66 Blatt. Schrift in zwei Kolumnen, 20 Zeilen (nur 3a hat 19 Z.)
19. Jahrhundert. Besitzer: Walda Mdrydm. In Holzdeckeln ohne tJberzug.
Miniaturen: Bl. 1, 2, 166 haben primitive Zeichnungen, und zwar la Bleistiftskizze eines
Mannes (undeutlich); lb-3 drei grell kolorierte Bilder: lb Engel auf gefesselten Damon
tretend, 2a betender Monch, 2b der Gekreuzigte; 165a/b Bleistiftskizzen: a) Jesus auf sein
Herz deutend; b) Apostel/Lehrer, ein Buch in der Linken, mit der Reohten auf Emblem
an der Brust deutend.
My Handschriften im Besitze von Pro) f e$sor Hugo Odeberg,Lund x
73. PSALTERIUM ,.."""'7:
A. (3-113a) Die Psalmenl-160und(112b)derapokrypheDavidpsalm{ye6eDatt>t<).tyber-
schrift von Ps. 1: tagids la-hdlu (stammt aus Mazmura Dengel) fekkdre za-sddeqan wa-
za-hdte'dn mazmur za-DdwU halle luyd (s. oben Nr 4 u. passim). Nach den Psalmeniiber-
sohriften sind bisweilen Bleistiftnotizen fur den Vortrag nachgetragen, z. B. 47a Ps. 66
bcfenta terufdn, Zusatz: la-burdke degem.
B. (113a-125a) Die 15 kirchlichen Oden (Cantica) oder „Prophetenlieder", in der ge-
wohnlichen Reihenfolge (oben Nr 4: B u. passim).
C. (126b-132) Das Hohelied (Mahdleya rm%dley „Canticum cantioorum") in funf Ab-
schnitten (mafydley) (wie oben Nr 4: C u. passim). Schlufl: westa adbdra dehuhdn.
D. (133-145aa) Wedddse M drydm, das Wochenoffizium der Maria, mit der Montags-
lektion anfangend (oben Nr 4: E u. passim).
E. (145ab-160) (Wedddse wa-genay), das Sonntagsoffizium (wa-em-ze nesefyef wedddseha
la-egze'tena M. usw.), weniger korrekt Anqasa berhdn benannt (vgl. oben Nr 4: F u. passim).
F. (151-152a) Prosahymnus an Maria: yeweddesewwd maWekl la-Mdryam bawesta
wessdle mantoWl wa-yebelewwd: babaki M. fytdddseyu td'wa usw.; endet mit 20-raal wieder-
holtem saldm laki usw. ( =oben Nr 14: D.3 22: A. 17).
G. Spatere Zusatze: a) lb, 2b amharische Notizen: Namenliste m. Ziffern, Segnungs-
formel; b) 2a in kraftiger Schrift: Zaubertext (kahdba kalikum toafe kawdkew ba'amata
kalikum sannatlcu (3-mal) usw.) mit schlieBender Verwiinschung (weguza yekun ba-qdla
Gabra Manfas Qeddus) .
Pergament, 16 x 10£ cm, 162 Blatt. Schrift in einer bzw. (133-) zwei Kolumnen, 23 Zeilen.
Deutliohe gleichmaBige Hand. 18.-19. Jahrhundert. In Holzdeckeln mit Lederbekleidung
(Riicken fehlt).
Dekor: Zahlreiche einfache kolorierte Anfangsverzierungen: 3a, 9a, 22b, 31b, 38b, 44a,
62a, 62a, 69b, 74b, 86b, 98a, 101a, 107a, 113a, 126b, 133a. An die Innenseite des Vorder-
1 Laut Vermachtnis des im Dezember 1973 ver- Lund, ttbergegangen, und zwar als Codex Odeberg
storbenen Besitzers sind die drei Manuskripte Nr 1-3.
73-75 in den Besitz der Universitiitsbiblioihek,
11-732538 Ldfgren 161
deckels geklebt: Papierblatt mit farbiger Miniatur: der Gekreuzigte links von knieender
Frau, rechts von Btehendem Mann(?) flankiert, zu seinen FiiQen zwei Kopfe. Der Hinter-
deckel hat an der Innenseite eingesetzten Spiegel.
74. ARGANONA WEDDASE. ANAPHOREN
A. (lb-4) (Kidan za-nagh „Testamentum matutinum", mit K. za-qair u. K. za-sark
ohne besondere Titel): qeddus hayyal qeddus hey aw za-i-yemawwet usw. (s. oben Nr 1?: A
21:B27:G).
B. (5-143) Arganotia Weddase „Organon Mariae, Marienharfe'V das grofle Wochen-
offizium der Jungfrau (s. oben Nr 10-13, 68). XJberschrift (in 2 Kol.): ba-sema Egzi. kilns
za'enbala feltat tva-afiadu ba-zemrat hebura hellawe wa-'eruya malakot za-ahatta yessaggad
emhaba sab* wa-maWekt nesehef enka zantd mashafa za-yessammay Arganona weddase usw.
Lektionen: 6a Montag, 30b Dienstag, 64a Mittwoch, 78a Donnerstag, 102b Freitag, 123a
Sonnabend (qadamit sanbat), 133b Sonntag (ehud). Endet mit den gewohnlichen Segnungen
(143a barakata Adam wa-Abel wa-Set wa-hullomu abaw usw.)
C. (144-163a) Anaphora (qedddse, so hier st. gewohnl. ak u atela qurbdn) der Jungfrau
Maria von Cyriacus (za-qaddasa Abba Heryaqos episqopos (za-Behnesd)) (s. oben Nr 17: G.4
27: E 62). Anfang: g u aS c a lebbeya qala Sanndya (Ps. 45: 2) 3-mal.
D. (153b-162ba) Anaphora des Evangelisten Johannes (Yohannes walda nag u adg u dd)
( = oben Nr 17: G.3). Anfang: habeka egz\"o anqa^dona a'yentina.
E. (162bb-165ab) Anaphora unseres Herrn Jesus Christus (s. oben Nr 17: G.2). Anfang:
nd'akkutakka amldk qeddus fessdme nafsena wahdbe heyimtena; endet mit dem Gebet
„Steuermann der Seele" (hadddfe nafs),
Kolophon (165ab): zdtti mashaf za-abuna FeSSehd Seyon (Name auf Basur) be'esetafdqero
wa-saldm za-sehqa ba-astahdmemo bezuh enbayna feqrd la-qeddest egze'tena M. ba-ashefo
wedddsehd em-td'ma ma'ar te l um wa-ba'enla-ze yetka'aw Wleku asrdba rcuVela seruy em-
maVelta le'ul arydm wa-mesla sahdfihu ... tebdlehomu em-md'bala gegdy mastem ba-ze-ni
wa-ba-za-yemasse' ( dlam la- ( dlama < dlam amen.
F. (165ba-171a) Mit dereelben guten Hand bis Bl. 170: tfaZom-Hymne an Christus in
84 fiinfzeiligen Strophen ( =Chaine, R6pertoire 25, 26; Chester Beatty 950):
(1) salam la-hem&meka beta Ayhud za-mazbara (Vat. -amazbara)
wa-raseayomu zerzura
za-sereq (Dillro. Lex. 240) wayn emenna egust&r marra \
tam&hzanna ba-hem&meka Egzi. watra
em-amleko aayfdn adhen zatta dab era.
(2) sal&m la-hem&meka beta Ayhud za-andada
wa-raseayomu hamada
M&ry&m-hd ella bomu k&h(e)da
tam&hzanna ba-hem&meka maffewanna eda
asr&rina watra rassi (s.l.) seduda.
162
\
(63) la-febha Segdka esesseyo toa-la-naq l a dameka erawweyo
I. Kr. bag 1 za-Qardneyo
la-ldhyeka (171a) etmennay lcama er*ayyo
wesla aeydhomu la-Surdfel la-sc'laleya dayo
ba-hemdma moteka la-quslcya af'eyo.
(64) la-febha Segdka esaggebo walanaq'a dameka esarrebo
I. Kr. meskay laza-'azabo
AyhudGivi kahadi amino Sellasi za-albo
i-tawalda em-Mdrydm za-yebelakka emma-bo
3eg u ag u dta hagar la-ye ( ud kama kalb rehibo.
Spater hinzugefiigte Texte:
G. (171b-172) a) tJbersicht von Gebeten fur die Wochentage: za-sanuy „t$€d habeka"
eska haba yebel „yamdnu seiwH wa-mazra'tu le'elt mesla hayl" usw.; b) Hasaba seneH wa-
sensent { -Nagara <e ? Dillm. Berl. 45: 1, a; OR, Notice 233, f. 14b; Turaev III, 8.25; Chester
Beatty 901-2): wa-Weba ba-za-la'ammer hasaba s. zoa-s. ba-warha Maskarram 15 seneH
wa-emennehd §ense(ri}l usw. (Grdbaut, Les jours fastes et nelastes, in ROC XVIII, 97-8;
richtige Erklarung v. DiUmann, I. c. u. Lex. 1294, Gasparini in RSE V, 79-82 „legno
tarlabile/non tarlabile'*); c) (172ab) Die Frau mit dem BlutfluJJ (Mark. 6: 25, Luk. 8: 43):
wa-mas'at be'esU ente dam yeweheza usw.; d) Hasaba seneH wa-§ensent, wie oben b) aber in
groflerer Schrift und durchgehenden Zeilen.
H. (la, in 2 Kolumnen und an den Randern) Zaubergebete zum Schutz gegen Hagel
und Blitz (barad, mabraq): ba-sema . . . anta mafmvda kama i-tawred barad za'enbala$eru<i/y
may l eraqu . . . haba medra egale ba-mawa'ela Matiwos usw. bis Yohanrm wangelawi ba-
Tiros (= Tigris) bahr ba-Afratos (Euphrat) bahr bahra Erelra bahr bahra Geyon bahra i-
tdwred barad em-nuha samay wa-yetkawas hayla nafasat em-arba'tu ma'zatyyia medr ...ha-
Mika'el fattate barad i-tawred za'etibala seru ( =oben) may usw. Kol. b: salot ba'enla mabraq:
Sand'or ?iag u adg u ada Satq'el usw. Vgl. Chester Beatty 924: D; Strelcyn, Cat. 609, 643-4;
Vat. 30, 50; HT I, 21 1; S. Grdbaut, Priere magique contre la grele (Aethiops VI, 10).
I. Marginaltexte:
1. (65a-76, oben) Saldm-lLymne an Maria (67 Strophen plus sebhat-SchluQ): ( = Chaine,
Repertoire 172):
(1) salam lazekra aemeki hawdz
emenna kalbane waq&af wa-emenna sanball me'uz
Mdrydm dengel labbdaita ( abiy te'zdz
yesqeyanni lala-aebdhu wayna jcqreki azziz
kam\a yesaqqeyo wehiz
la-Sanndy arz.
(57) salam la-felsata iegdki dabalera berhdn haba tataklu
la-gannata sebdh ba-md'kalu
MdryZ sebbeht wa-weddest (Hs. -to) ba-afa kullu
emenna addeqdn zatdhtu waem-teguhdn za-ld'lu.
163
SohluO: laki M&rya (s.l.) aebhata adallu ba-zentu qdla (s.l.) mahlet
wa-ba-zentu yebbabe
la-za-yese'elakki be'esigizerakabo mendabe
beaehi fefuna tessaftawiyo za-yebe:
MaryO, 'enq&ya kertelobe{1)
wa-me'ezta megbdr em-karbS
za-aaggaya mafczaneki afawa nabbabe.
sebhat laki M&ryd ba-b u alq u a kylly, ae'erleya
a. laki M. ba-(feillq u aykv$ua c zemtey a
«. laki M. ba-hHlq u a kulluzartare'ya
8. laki M. ba-hHlq u a kullu za-i-ydatar'aya
sebhata dengelennaki zalfa yenagger afuya.
2. (77a, oben) Wunsch fur ejn GTabmeAila'emmaqabaruSegayahebazba^at^ayental^s.anta)
tenabber westetu gebar maVeltehu nestita beta aw gebar nedqa ba-zebur %oa-a l ban zefvq kama
i-yebd' natabtaba may „naoh Beerdigung meines Korpers mache(?) eine Gruft und daruber
ein khines Haus, oder rcache ein Gebaude aus Lehm und Steinen, dicht damit kein Wasser-
tropfen hineinkoramt".
3. (144bb-146aa, oben) Die Litanei ba'enta bezeH wa-qeddest etc., die im Text der Anaphora
nur angedeutet wird, steht hier vollstandig. Die Erwahnung des Patriarohen Marcus und
des Metropoliten Athanasius hilft leider nioht, um diesen Zusatz zu datieren (der letzte
Patriarch Marcus amtierte 1796-1809, der einzige mir bekannte Abuna Athanasius starb
1876).
4. (159b-161ab) Anzahl der Segnungen (burakeyat) und (161b) andere liturgische An-
weisungen (ge'ez u. amharisch).
6. (170a, oben) Nachtrag zur langen Christushymne: zwei ahnlich gebaute Strophen iiber
die Auferstehung (zwischen Str. 63 u". 64 einzusetzen, aber wegen der Verwendung der
dritten Person wohl anderswoher stammend):
ealam la-tenSa'ehu aja zehr adlaqlaqa
awrada mal'aka za-yet'azzaf mabraqa
anbaad, naqtho 'aqqabto awdaqa
zahaya ten&a'e la-makaymendn Saraqa
enbala arib ( - 'arib) zalfa za-yehewwes meSraqa.
eai&m la-tenJSa'ehu aja zehr ang u adg u ada (st. g v adg v adat)
awrada maVaka za-yet'azzaf nadda
anbasd naqiho 'aqqabto ar'ada
zahaya tenSa'e la-mahaymen&n oda ( - ( oda)
aarka sanbat tanie'a qaddieo ehuda.
6. (171b oben) Kurze Notiz iiber die Marienfeste des Jahres, in allem 33.
■■■'•■".'■.■■.■■■■■." '
Pergament, 21 x 18 J cm, 172 Blatt, Sohrift in 2 Kolumrien, 16-18 Zeilen. Grofie sohone
Hand (-170). 17.-18. Jahrhundert. Besitzer: Tasfa Giyorgiaip. oben), spater FeUSeba Seyon
u. Gohra Maryam. In Holzdeoksln mit Lederbekleidung.
164
Dekor: 5a einfache Anfangsyeraiexung mit 2 kpptisohen ICreuzen (ahnliches Kreuz 144a
u. 153a); 4bb in leerem Raum: Kontwiwictoung einer Kuh und melkender Frau, mit In-
schrift links: „Kalb Johannis des Taufers" (tora Yohamma Majmeq, vgl. Dillm. Lex 569).
75. GLAUBENSLEHRE: (A l M Aj)A ME&TIR}
Amharische Glaubenslehre, in der Einleitung als Haymanota Abaw bezeiohnet, aber rioh-
tiger A'mada MeStir „Die Saulen des Mystc-ums" betitelt (so R. Sundstrom in beiliegender
sohwedisoher Notiz), die funf groBen Myoterien des christlichen Glaubens (Trinitat, Inkar-
nation, Taufe, Eucharistie, Auferstehung) in ebensovielen Kapiteln behandelnd. Keine der
untereinander abweichenden Rezensionen dieser spaten Arbeit kann mit der hier vorlie-
genden identifiziert werden; am nachsten stehen wohl Dillm. Br. Mus. XVI und Oxford;
Ullendorff 85. Ein Zusammenhang kann bestehen mit der Cambridger Hs. Or. 1887 (Ullen-
dorff-Wright XXXI), als ..Commentary and paraphrase of Haymanota Abaw" bezeiohnet.
Trotz wortlichen Ubereinstimmvngen in der Einleitung (s. unten) ist die Fassung der
Pariser Hs. Etii. 622, soweit aus der Besohreibung Streloyns, Cat. S. 195, hervorgeht, von
der hier vorliegenden verschieden.
Inhalt:
A. (3-6aa) Einleitung: ba-serm Egzi. faydw egzVena I. Kr. za-lebbunndhu Ab wa-eaten-
fdsa afuhu Manias geddus we'etu-hi galomu la-Ab wa-la-M. q. I. Kr. keUew ba-Ab wa-ba-M. q.
wa-helhwan bottu Ab wa-M. q. bakama yebe ba-afuhu qeddus: emanu kama anaba-Abwa-Ab
beya (Joh. 14: 11) newetten sejiifa Haymd(no)ta Abaw bawdrydt liqana pappasdt wa-episqo-
posat armalifumu ka-tagbdra Sega ka-tagbdra nafs asqadmo la-krestiydn haymanot mamdr
yegabal. iagbdra Sega mendernaw bilu: maras maqoffar sejifat degumt yehen ya-massaU
bezumw usw. (ygl.pben 39: A; Streloyn, Cat, 1 95 ka-tagbdra mka-tagbdramfsasqadmoeto^
B. (6aa) Mysterium der Trinitat (meSfiraJeMse), mit zahlreichen Vaterzitaten;
C. (13a) Mysterium der Inkarnation (m. Seggdwe);
D. (34a) Mysterium der Taufe (m. temqat);
E. (40a) Mysterium der Eucharistie (m. qiirbdn);
F. (47bb) Mysterium der Auferstehung (m. tenia' e);
G. (51 bb) Erklarung des Vaterunsers (abuna za-ba-samdydt belun alia yeldlu getd usw.),
anonyme, nicht identifizierte Arbeit;
**• (56bb) Nagara tawdfrdo hayrmnotddan: monophysitisches Glaubensbekenntnis (m.
Zitaten aus Athanasius, Cyrillus und Gregorius Theologus).
Pergament, ca. 17 x 12 cm, 69 Blatt. Sohrift in 2 Kolumnen, 24 Zeilen, von einer jungen
Hand (19.-20. Jahrhundert). ^ Sundstrom, Missionar in
Keren, Erithrea (gest. 1919) ist dies Buoh im Kloster Dabra Sim (Mansa'-Gebiet) kopiert
und eingebunden worden. In Holzdeokeln ohne Lederbekleidung.
165
F. Handsckrift im Besitze von Professor Helmer Ringgren, Uppsala
76. PSALTERIUM
A. (2-135a) Die Psalmen Davids (Nr 1-150 u. der apokryphe Psalm);
B. (135b-149b) Die 15 „Prophetenlieder" (Cantica), b. oben Nr 4: B;
C. (149b-167a) Das Hohelied, in 5 Abschnitten, mit eigentiimlichen Schlufl: westa
adbdra Betuel (sonst Betel, e. oben Nr 4: C) und wiederholtem ama tanSe y a wa-anSe'a mu-
ianaafaqqero eskaama faqada ( = 2:7,3:5, 8:4);
D. (157b-168a) Das Wochenoffizium der Maria Weddase Maryam (Montag bis Sonntag),
s. oben Nr 4: E u. passim;
E. (168a-172) Das Sonntagsoffizium der Maria Weddase wa-genay, s. oben Nr 4: F u.
passim.
Spatere Zusatze:
P. (la/b) Psalm 1, wiederholt von illiterater Hand als Ersatz der fast ganzlioh verblaBten
Seite 2a. Am Anfang Gedicht in 6 Zeilen, aus dem „Jun<?fraupsaiter" Mazmura Dengel
iibemommen: na ( a habeya Dawit negida Esra'el usw. (s. oben 71: A);
G. (173-174) Paraphrase des Weddase Maryam, in gereimten 5-zeiligen Strophen (hier
wenigstens fiir Montag bis Sonnabend), ohne die Rubra: (jaqada} Egzf la-Adam yag-
( ezzo I ScgaM nesufra ama rassaya ardzo usw. ( =oben Nr 27: B).
Pergament, 14 x 13 cm, 174 Blatt. Schrift in durchgehenden Zeilen bzw. (von 157b an)
in 2 Kolumnen, von derselben gleichmaBigen Hand. 18. Jahrhundert. In Holzdeckeln mit
stark abgenutzter Lederbekleidung.
Q. Handschriften im Besitze des Graf en Bjorn von Rosen, Onesta
77. PSALTERIUM
A. (5-142a) Die Psalmen Davids (1-150 u. der apokryphe Psalm);
B. (142a-155a) Die 15 kirolilichen Oden (Cantica) sog. Prophetenlieder;
C. (I55b-162a) Das Hohelied (Mahdkya mahdley);
D. (163-178a) Die boiden Marienoffizien Weddase Maryam und Weddase wa-genay (s.
oben passim);
. Spaterer Zusatz (2-3a, 4b, 178b): mariologisoher Text (fluchtigere Hand).
Pergament, 8£ x 6£ cm, 179 Blatt Gleichmaflige Hand, 19. Jahrhundert. In Holzdeokeln
und Futteral.
Drei Miniaturen: a) (3b) Reiterheiliger mit Lanze (St Georg) totet einen Drachen; b)
(4a) Konig David die Harfe spielend; c) (162b) Maria mit dem Jesuskind, von zwei Engeln
flankiert (dieses Bild ist das beste; alle drei wahrscheinlich von demselben Kunstler, der
auoh 13 einfache geometrische Verzierungen ausfiihrte).
166
78. PSALTERIUM
A. (1-120) Die Psalmen Davids (wie oben);
B. (121-132) 16 Cantica Prophetarum;
C. (132b-139) Das Hoheliedj
D. (140-SchluB) Wedddse Mdryam und Wedddse wo-gendy.
Pergament, 15 x 10 cm, 156 Blatt. Junge Kopie in ledemem Einband und doppeltem
Futteral.
Drei einf ache Miniaturen: a) (7b) Frauenkopf , koptisches Kreuz; b) (23a) kleine Menschen.
gestalt; c) (113a) Frauenkopf.
79. PSALTERIUM
A. (1-1 12a) Die Psalmen Davids (wie oben);
B. (113-125a) 15 Cantica Prophetarum;
C. (125a-131) Das HoheUed;
D. (132-149) Wedddae Mdrydm und (143ba-) Wedddse wa-gendy.
Pergament, 16 x 11 cm, 149 (3) Blatt. Ca. 1900. In Hokdeckeln ohne Lederbekleidung.
Einfache Anfangsornamente in rot-schwarz.
80. PSALTERIUM
A. (l-102b) Die Psalmen Davids;
B. (102b-113b) 16 Cantica Prophetarum;
C. (113b-119)DasHohelied;
D. (120-128ba) Wedddse Mdryam;
E. (128bb-132a) Wedddse tua-gendy.
Pergament, 18x13 cm, 131* Blatt. 19. Jahrhundert. Ledereinband • und doppeltes
Schutzfutteral.
81. PSALTERIUM
A. (3-97a) Die Psalmen Davids;
B. (97b-106) 15 Cantica Prophetarum;
C. (107-1 12a) Das Hohelied;
D. (112b-121a) W eUase Mdryam;
E. (121a-125) Wedddse wa-genay.
Pergament, 19Jxl2 cm, 128 Blatt. 19. Jahrhundert. In einheimischem Einband und
doppeltem Schutzfutteral.
Acht Miniaturen: a) (lb) Samuel salbt David unter den Briidern; b) (2a) Konig David
die Harfe spielend; c) (26b; Der hi. Georg totet den Drachen; d) (27a) Maria mit dem Jesus-
167
kind (liegender Mann faBt ihre Kleidung an); e) (27b) David mit Sohleuder; f) (27b) Das
Heer der Philister; g) (28a) Der Fall Goliaths; h) (28a) Enthauptung Goliaths.
82. PSALTERPUM
A. (3-120) Die Psalmeii Davids;
B. (120b-133a) 15 Cahtioa Prophetarum;
C. (133a-140a) Das Hohelied;
:). (141-166a) WeddaseMaiyamrmd Wedd&se wd-gen&y.
Pergament, 16 x 11 cm, 167 Blatt. Junge Handschrift in Ledereinband und doppeltem
Futteral.
Zwei Miniaturen: a) (2b) Der Engel Raguel, „Aufseher der Lichter" (maggabe berhanat);
b) (140b) Maria mit dem Jesuskind, oben links Michael, rechts Gabriel.
83. PSALTERIUM
A. (5-1 19a) Die Psalmen Davids;
B. (119b-131a) 15 Cantica Prophetarum;
C. (131l>rl37b) Dae Hohelied;
D. (138-155) Weddase Maryam und Weddase wa-gendy.
Pergament, 13£ x 10 cm, 158 Blatt (1-4, 157-8 leer). Die Erwahnung des Menikh im
Kolophon deutet darauf, daD die Ha. vor 1913 kopiert mtrde. In Ledereinband mit doppel-
ter Schutztasohe.
84. HYMNEN UND OFFIZIEN
A. (2-4, 11, 12aa) In archaisierender Hand (16. Jahrhundert?): Hymne an Maria:
ktdlon awakdihd la-Hewa / ba-megbara iannay ella tasargawd / l ebayataki zenawd / bafyaki
Maryam hadddseyu ta'wa uaw. Vgl. oben 23: C.35, 73: F; fehlt Chaine, Repertoire.
B. (6-8a) Saldm-Hymne an den Schutzengel (maVaka l uqabe), s. Chaine, Repertoire 39,
272;
C. (16-24a) Kiddn za-nagh „Testamentum matutinum" etc. (a. oben Nr 17: A 21: B
27: G);
D. (24ab, 15, 25-27) SaZdm-Hymne an den Sonntag (sanbata krestiyan): saldm la-zekra
semeki sadala mesrdq wa-me'rdb / ( ddi em-samen wa-eska dabvb / sanbata krestiyan mar'ata
bag'u la-Ab uaw. ( = Chaine, Repertoire 170, CR Notice 243, f. 93);
E. (28-59a) Weddase Maryam (-48a) und Weddase wa-gendy.
Pergament von variierender GroJJe, meist ca. lSJxll cm, 82 Blatt (1, 6, 8b-10 leer).
Spater hinzugefugt: 18 primitive Miniaturen (m. amhariachem Text): a) (13a) Sohopfung
Adama; b) (13b) Stindenfali; c) (14a) Verbannung aus dtia Paradies; d) (14b) Adam bestellt
168
den Acker; e) (59b) Jesus am Kreuz; f) (60a) Der Evangelist Johannes; g) (60b) Aufer-
stehung Jesu; h) (61a) Der Evangelist Markus; i) (61b) Abba Pantajeuxm; j) (69a) Madonna
mit dem Jesuskind, von Michael u. Gabriel flankiert; k) (69b) Der hi. Georg tptet den
Drachen; 1) (70a) Tdkla Haymdnot; m) (70b) Oabra Manjas Qeddus; n) (72a) Michael be-
siegt den Satan; o) (72b) Gabriel und drei Manner (im Ofen?); o) (77b) Jared; q) (80a) Der
hi. Daqseyos (Udefonsus v. Toledo); r) (80b) Der Evangelist Lukas.
85. MARIENOFFIZIEN
A. (2-39a) Wedddse Maryam;
B. (39b-56a) Wedddse wa-gendy;
C. (66b-) Varia: Johannesev. 1; Chronologie; Maria Verkiindigung.
Pergament, 13 x 9 cm, 63 Blatt. Altere Handsohrift (17. Jahrh.) in jungem Ledereinband
und Eutteral. Besitzer: Martiydnos.
Drei Miniaturen: a) (la) Engel u. zwei Manner; b) (lb) Monch in weiBer Kleidung; c)
(63b) Bisohof.
86. MARIENOFFIZIEN
(3-58a) Wedddse M&ryam und Wedddse wa-gendy.
Pergament, 10 x 1\ cm, 63 Blatt.
Die Handschrift enthalt 9 Miniaturen in ahnlicher Ausfiihrung wie nr 91 unten, 4-26:
Konturzeiohnung ohne Farben: a) "(2a) Der hi. Dexius (Daqseyos) schreibt die Wunder der
Maria (vgl, oben 30: F.l 31 : A.8 32: D.7); b) (2b) Abuna Aragdwi von Dabra Damo (Budge,
History of Ethiopia 162 „A. Aragawi ... founder of D.D, in Tigray"); c) (28a) Menschen-
fresser (bdWegab^id) (28b) Abuna Abib betend (s. Budge, Book of the Saints, p, 189-191:
25. Teqemt); e) (61a) Der hi. Theodoros „der Morgenlander" (vgl. Budge, ibid. 484 ff.
..Theodore the Anatohan"), unten abgehauene Schlange; f) (61b) Der Evangehst Johannes;
g) (62a) Der Prophet Elias mit dem Raben; g) (62b) Abba Heryaqos (Cyriacus) (vgl. oben
Nr 17: G.4); h) (63b) Nonne in Kutte, mit Stab u. Rosenkranz (emmahoy westa 6ezczi<(?)).
87. JOHANNESEVANGELIUM
(4-89) Evangelium nach Johannes.
Pergament, 16x11 cm, 91 Blatt. Junge Hand (20. Jahrhundert) mittlerer Giite. In
Holzdeckeln ohne Lederbekleidung.
Zwischen Bl. 3 und 4 ist ein Diptychori aus gelblicherem Pergament eingeheftet, mit Ab-
bildungen des Evangelisten Johannes (links) und der Jungfrau Maria, in grellen Farben.
169
88. JOHANNESEVANGELIUM
(2b-l 08) Evangelium nach Johannes.
Pergament, 16 x 10 cm, 108 Blatt. Gewandte Hand, oa. 1800. In Holzdeckeln ohne Leder-
iiberzug.
Sieben spater eingeBetzte Miniaturen in primitiver Ausfuhrung: a) (la) Eremit (b&btawi);
b) (lb) Priester (qes), c) (37a) Adam und Eva; d) (37b) Lehrer (astamari) in weiBem Mantel
und Turban, mit spitzem Bart, vor drei Schtilern auf einem Di*.:?uB sitzend; e) (67a)
Monch (balftawi) oder Abt im Ornat, mit Krummstab und Rosenkranz mit Kreuz, vor
einem Lesepult mit offenem Buch; f) (67b) Schreiber (safrafi) in Pelz gekleidet, das Schreib-
rohr in ein TintenfaB (Beoher) eintauchend; g) (98a) Nonne (emmahoy Wdlattu) in vreiQem
Chiton mit blauem ICragen und weiBer flacher Mutze, mit Rosenkranz und Stab.
89. JOHANNESEVANGELITJM
(6-) Evangelium nach Johannes.
Pergament, 16x12 cm, 150 Blatt. Moderne Kopie, im Jahre 1914 der Erbarmung
( = 1921-2 Domini) von Estifanos (Stephanus) geschrieben. Besitzer: MaVaka Salam
WaUa Masqat, von Beruf safydfe te'zaz.
Miniatur Bl. 3b, den Evangelisten Johannes darstellend an der Brust bzw. zu FiiBen
Jesu liegend, das Evangelium in der Hand. Bl. 5a Dekoration.
90. JOHANNESEVANGELIUM
A. (lb-7) Das Morgenoffizium: Kidan za-nagh usw. ( = oben 17: A 21: B 27: G);
B. (8-118) Evangelium nach Johannes, mit Nachschrift (119-122);
C. (123-) FetfcU za-wald, Absolutionsgebet an Ckristus (s. oben Nr 19: D).
Pergament, 13x9£ cm, 126J Blatt. Junge Handschrift vom Jahre 1906 = 1912-3 in
ledernem Einband. Besitzer: Walda Teniae.
91. JOHANNESEVANGELIUM. ANAPHOREN
A. (6-101a) Evangehum nach Johannes (langer Kqlpphon ausradiert);
B. (102-1 18a) Die Marienliturgie (Anaphora) des Cyriacus (Heryaqos) von Behnesa (s.
oben Nr 17: G.4 u. passim);
C. (119-126) Anaphora unseres Herrn Jesus Christus (s. oben Nr 17: G.2 74: E);
D. (126-127a) Anfang von „Testamentum Jesu Christi" (Kidan za-egzVena I. Kr.). Vgl.
CR, Notice Nr 37: II u. Ill, oben 63: B.
Pergament, 14 x 10 cm, 128 Blatt. Gute gleichmaBige Hand. 18.-19. Jahrhundert.
170
26 Miniaturen, davon J-3 koloriert, der Rest in schwarzer Konturzeiohnung, dio meiston
in nicht-athiopischem Stil. Schrifttypus und die Verwendung von Amharisch in den Le-
genden deuten auf ziemlioh spate Zeit, doch sind die Bilder etwa gleiohzeitig mit dem Text,
indem leerer Baum fur sie gelassen worden war.
Bilderverzeichnis: a) (la) Adam u. Eva im Paradies; b) (lb) SiindenfaU; c) (2a) Vertrei-
bung aus dem Paradies; d) (2b) Adam u. Eva bestellen das Feld; e) (3a) Moses auf Sinai mit
den Tafeln des Gcsetzes; f) (3b) Elias in der Hohle (waSSd); g) (4a) Matthaus; h) (4b) Markus;
i) (5a) Lukas; j) (5b) Johannes; k) (21b) Jesus heilt blinde Leute; 1) (26b) Jesu3 auf dem See
Tiberias; m) (40a) Die Ehebrecherin vor Jesus; n) (45b) Jesus heilt den Blindgebprenen;
o) (53b) Jesus erweckt Lazarus; p) (59b) Jesus in Bethania; q) (75b) Geburt des Immanuel
im Stall; r) (87a) Die heilige Famine; s) (91a) Die Flucht naoh Agypten; t) (92b) Der Engel
und Josef; u) (94b) Konig David mit Harfe (bagana); v) (101b) Konigin von Saba und
Salomo; w) (118b) Menilek I. in der Zionkirche v. Aksum; x) (127b) Der Id. Jared (te'uma
lesan benannt).
92. ZAUBERTEXTE
A. (3-41a) Gebet der Maria auf Golgatha (s. oben Nr 63: A);
B. (41a-42) Zaubergebet gegen Damonen (rot geschrieben);
C. (43-47a) Zaubergebet gegen verschiedene Heimsuchungen: *Ayna warq (s. unten
98: A), Gargari, Barya usw. (vgl. oben Nr 49, 55 f .; zu gargari vgl. Strelcyn, Prieres magiques
45, N. 1, also: Urheber der Epilepsie (nagargdr); Worrell III, 134).
Pergament, 6 x5J cm, 48 Blatt. In unbekleideten Holzdeckeln. Besitzer: Walda TenSd'e.
Miniaturen: 2b (SkizzeA, 47a, 47b, 48a.
93. ZAUBERTEXTE
A. (la/b) Gebet gegen Schrecken, Salota dengaze: barekanni Krestos rede'anni wa-ad]ie-
nanni em-dengdze lelit wa-za-ma^dU wa-za-anabest iva-serrata \waz wa-wegrata ebn usw. (vgl.
Vat. 128: 33 „Precatio adversus timorem"; oben Nr 45 56 65 A : C).
B. (lb) Sotem-Hymne an den Engel Fanuel (s. oben Nr 29: B 45: B 47: C 57: C);
C. (2-6, 22-26) Salota Muse: magische Litanei mit vielen sinnlosen Wortern, dem Mose
zugeschrieben (vgl. CR, Notice 36: 1; Dillm. Br. Mus. LVIII: 3 etc.; Vat. 128: 32);
D. (7, 8) a) Gebet fur den Metropoliten Abba Yosef (Yoaab? ca 1770); b) Glaubensbe-
kenntnis (salota haymanot), vgl. oben 36: A.ll;
E. (9-19) Magische Texte m. Figuren: 13a-b Kopfe, 18b ganze Figur (11a, 12a, 13, 16b,
18b leer);
F. (20, 21) Saldm-Rymne an Michael (vgl. oben Nr 28: A 57: 1.2).
26 Pergamentblatter von verschiedener GroBe: A, B gefaltetes Blatt 23 x 14 cm; C 14J x
10 cm; D, F 14 x 9 cm; £1 12 x 8 cm. C diirfte dem 18. Jahrhundert angehoren, die iibrigen
Teile sind junger. Besitzer von C: Walda Kiros.
171
I;.;.
'
94. LEW A¥ A SEDQ
„B'mdQ der Rechtfertigung" oder „Spruch der Gerechtigkeit", das bekannte „Tote"n.
buoh" der Athiopen. Anfang: basema ... neqaddem ba-rad'eta Egzi. seliifa Mashafa lieywai
wa-sahia madhonii Lefaja sedq usw, (a. oben Nr 48, 51).
Pergament, ca..l75 x 10 cm (zwei Streifen, in der Mitte zusammengenaht und auf Ak-
kordlon/Leporelloweise gefaltet), Recto 28, Verso 25 Textseiten. In Holzdeckeln (10|-x7
cm), mit BaumwoUstoff bekleidefc, und doppeltem Lederfutteral.
95. DIPTYCH
Pergament, ca. 15 x 11 cm, etwas besch&digt, besonders in der unteren rechten Ecke.
In modernem Lederfutteral aufbewahrt.
Miniaturen: links Maria mit dem Jesuskind, von zwei Engeln bewacht; rechts drei
Manner mit Sbnr groCen Gesichtern (5x3 cm), die Rechte gehoben, Buch in der Linken,
also wohl geistliche Lehrer.
H. Handschriften im Besitze von Professor Sven Rubenson, Addis Aheba.
96. PSALTERIUM
A. (2-102) Die Psalmen Davids (1-150 u. der apokryphe Psalm). Als Einleitung dient,
wie oben Nr 71: A 76: F, eine Strophe aus dem Mazmura Dengel: na c d habeya Dawit usw.
Ps. 1 hat folgende akkumulierende TJberschrift: TagMs la-kullu za-tandgara Dawit ar'ayd
fekkdre za-sadeqan wa-za-hdte'dn mazmur za-Ddwit halle luya (vgl. oben Nr 4 u. passim) .
B. (103-114) Die 15 „Prophetenlieder" (Cantica) in gewohnlicher Reihenfolge (vgl, oben
Nr i: B u. passim).
C. (115-121) Das Hohelied, in 5 Abschnitten. SchluB: westa adbdra dehuhdn (vgl. oben
Nr 4: C u. passim).
D. (122-130ba) Wedddse Marydm, mit der Montagslektion beginnend.
E. (130ba-133ab) Wedddse wa-gendy emmu la-Adondy, das Sonntagsoffizium in 13 Ab-
schnitten.
Pergament, 21 x 13J cm, 133 Bbtt. Schrift in einer bzw. (122 -) zwei Kolumnen, 22 Zeilen
(von Bl. 127 an jedoch 23-36 Zeilen). Gute gleichmaBige Hand. Sorgfaltige Arbeit aus dem
18. Jahrhundert. Bl. 2a, 20b, 68a, 88a schwarze Anfangsverzierangen (Flechtwerk) . In
Holzdeckeln ohne Lederbekleidung.
I. Mastagdbe < fur Montag bis Sonnabend ('ezl za-sanuy bis ge/'z za-qadd'/n(il san'oat'))
(=Velat, Me'eraf I, 34-46);
"2, (37a) ArbaH (=Velat, ib. I, 47-51);
3. (44a) Salast ( = Velat ib. I, 60-87: 58; lies- rehja st. ra y ya);
4. (53a) Arydm ( = Velat, ib. I, 52-59);
C. (61b-64a, lb-2) Hallelujah-Tafel (anqa-sa halUla) (=oben Nr 23-25; v. Velat, Soma
Deggua I, 255-261, abgedrackt).
Kolophon (2b): tajassama anqasa halletd za-Degg u a wd-za-Soma Degg u d. Es folgt unmittel-
bar: Anqa-sa halletd za-ma ( kal abuna za-ba-sarndydt usw, (spaterer Zusatz).
Pergament, 13 x 9 cm, 64 Blatt. Schrift in einer Kolumne, 12 Zeilen. Bl. 3-6 la mit inter-
linearen Musiknoten fur den liturgischen Vortrag. Einheitliche Hand mittlerer Giite. 18.
Jahrhundert (ev. jiinger). FleiBig benutzte Handschrift in Holzdeckeln und ledernem
Futteral.
. Bl. la u. 64b grobe Federzeichnungen eines Geistlichen bzw. zweier Schlangen. Auf der
Innenseite des Vorderdeckels Zeichnung eines Mannes mit Schwert in der Rechten. :
98. AMULETT
Pergamentrolle, ca 190 x 10J cm, in drei Streifen.
Dekor: drei Felder (14, 14, 11 cm hoch) mit farbigen Darstellungen: A (Anfang) stark
stilisierter Kopf eines Geistlichen, mit flankierenden Kreuzen; B (Mitte) magisches Qiiadrat
mit 3x3 Feldern (in den vier Eckfeldern Gesichter); C (Ende) sog. ,,Spinne": analoges
Quadrat mit Gesicht in der Mitte.
Text: ziemlich groBe, deutliche Schrift in einer Kolumne, mit Rubra fur Einleitungen
und Namen der Besitzerin Walatta Iyasus.
A. (Z. 1-45) 'Aynat-Legende (=oben Nr 49: D 57: B), hier betitelt „Gebet wegen (der
Damonin) Goldauge" (salot ba'enta ' Ayna ivarq), so benannt wegen der goldenen Farbe
ihrer Augen; oder wegen der von ihr verursachten Krankheit Gelbsucht (Worrell III, 131).
B. (Z 46-111) Gebet des hi. Susenyos, um Kinder gegen Krankheit zu schutzen (ba'enfa,
asasselo dawe em-hezdndt) und unmittelbar darauf (Z. 56) Legende von Susenyos und der
Damonin Werzelyd ( =oben Nr 44: B 47: A 50: D).
C. (Z. 112-SchluB) Langes Zaubergebet gegen verschiedene Damonen bzw. Krank-
heiten (vgl, oben Nr 49: A u. passim). Anfang: ba-sema ... Salot ba'enta hemdma dam
wa-hemdma Bdryd wa-&utaldy usw.
97. KIRCHLICHE HYMNEN
A. (3-26a) Wedddse Marydm] mit der Montagslektion anfangend, ausnahmsweise mit
Zeichen fur den liturgischen Vortrag (meleket).
B. (26a-61a) Vier Gesangoffizien, zum Me l rdf gehorend, von Velat als „antiennes,
chants d'ecole" bezeichnet (=oben 21: D 23: G 60: A):
:" 172
Mel
1. Handschrift im Besitze der Erben Axel B. Svenssons
99. BILDERBUCH
Sammlung von 8 Bilderserien (kejl), zusammen 68 Miniaturen von sehr primitiver Kon-
zeption und Ausfiihrung, mit erklarendera Text:
173
lit...
I;.;.
'
94. LEW A¥ A SEDQ
„B'mdQ der Rechtfertigung" oder „Spruch der Gerechtigkeit", das bekannte „Tote"n.
buoh" der Athiopen. Anfang: basema ... neqaddem ba-rad'eta Egzi. seliifa Mashafa lieywai
wa-sahia madhonii Lefaja sedq usw, (a. oben Nr 48, 51).
Pergament, ca..l75 x 10 cm (zwei Streifen, in der Mitte zusammengenaht und auf Ak-
kordlon/Leporelloweise gefaltet), Recto 28, Verso 25 Textseiten. In Holzdeckeln (10|-x7
cm), mit BaumwoUstoff bekleidefc, und doppeltem Lederfutteral.
95. DIPTYCH
Pergament, ca. 15 x 11 cm, etwas besch&digt, besonders in der unteren rechten Ecke.
In modernem Lederfutteral aufbewahrt.
Miniaturen: links Maria mit dem Jesuskind, von zwei Engeln bewacht; rechts drei
Manner mit Sbnr groCen Gesichtern (5x3 cm), die Rechte gehoben, Buch in der Linken,
also wohl geistliche Lehrer.
H. Handschriften im Besitze von Professor Sven Rubenson, Addis Aheba.
96. PSALTERIUM
A. (2-102) Die Psalmen Davids (1-150 u. der apokryphe Psalm). Als Einleitung dient,
wie oben Nr 71: A 76: F, eine Strophe aus dem Mazmura Dengel: na c d habeya Dawit usw.
Ps. 1 hat folgende akkumulierende TJberschrift: TagMs la-kullu za-tandgara Dawit ar'ayd
fekkdre za-sadeqan wa-za-hdte'dn mazmur za-Ddwit halle luya (vgl. oben Nr 4 u. passim) .
B. (103-114) Die 15 „Prophetenlieder" (Cantica) in gewohnlicher Reihenfolge (vgl, oben
Nr i: B u. passim).
C. (115-121) Das Hohelied, in 5 Abschnitten. SchluB: westa adbdra dehuhdn (vgl. oben
Nr 4: C u. passim).
D. (122-130ba) Wedddse Marydm, mit der Montagslektion beginnend.
E. (130ba-133ab) Wedddse wa-gendy emmu la-Adondy, das Sonntagsoffizium in 13 Ab-
schnitten.
Pergament, 21 x 13J cm, 133 Bbtt. Schrift in einer bzw. (122 -) zwei Kolumnen, 22 Zeilen
(von Bl. 127 an jedoch 23-36 Zeilen). Gute gleichmaBige Hand. Sorgfaltige Arbeit aus dem
18. Jahrhundert. Bl. 2a, 20b, 68a, 88a schwarze Anfangsverzierangen (Flechtwerk) . In
Holzdeckeln ohne Lederbekleidung.
I. Mastagdbe < fur Montag bis Sonnabend ('ezl za-sanuy bis ge/'z za-qadd'/n(il san'oat'))
(=Velat, Me'eraf I, 34-46);
"2, (37a) ArbaH (=Velat, ib. I, 47-51);
3. (44a) Salast ( = Velat ib. I, 60-87: 58; lies- rehja st. ra y ya);
4. (53a) Arydm ( = Velat, ib. I, 52-59);
C. (61b-64a, lb-2) Hallelujah-Tafel (anqa-sa halUla) (=oben Nr 23-25; v. Velat, Soma
Deggua I, 255-261, abgedrackt).
Kolophon (2b): tajassama anqasa halletd za-Degg u a wd-za-Soma Degg u d. Es folgt unmittel-
bar: Anqa-sa halletd za-ma ( kal abuna za-ba-sarndydt usw, (spaterer Zusatz).
Pergament, 13 x 9 cm, 64 Blatt. Schrift in einer Kolumne, 12 Zeilen. Bl. 3-6 la mit inter-
linearen Musiknoten fur den liturgischen Vortrag. Einheitliche Hand mittlerer Giite. 18.
Jahrhundert (ev. jiinger). FleiBig benutzte Handschrift in Holzdeckeln und ledernem
Futteral.
. Bl. la u. 64b grobe Federzeichnungen eines Geistlichen bzw. zweier Schlangen. Auf der
Innenseite des Vorderdeckels Zeichnung eines Mannes mit Schwert in der Rechten. :
98. AMULETT
Pergamentrolle, ca 190 x 10J cm, in drei Streifen.
Dekor: drei Felder (14, 14, 11 cm hoch) mit farbigen Darstellungen: A (Anfang) stark
stilisierter Kopf eines Geistlichen, mit flankierenden Kreuzen; B (Mitte) magisches Qiiadrat
mit 3x3 Feldern (in den vier Eckfeldern Gesichter); C (Ende) sog. ,,Spinne": analoges
Quadrat mit Gesicht in der Mitte.
Text: ziemlich groBe, deutliche Schrift in einer Kolumne, mit Rubra fur Einleitungen
und Namen der Besitzerin Walatta Iyasus.
A. (Z. 1-45) 'Aynat-Legende (=oben Nr 49: D 57: B), hier betitelt „Gebet wegen (der
Damonin) Goldauge" (salot ba'enta ' Ayna ivarq), so benannt wegen der goldenen Farbe
ihrer Augen; oder wegen der von ihr verursachten Krankheit Gelbsucht (Worrell III, 131).
B. (Z 46-111) Gebet des hi. Susenyos, um Kinder gegen Krankheit zu schutzen (ba'enfa,
asasselo dawe em-hezdndt) und unmittelbar darauf (Z. 56) Legende von Susenyos und der
Damonin Werzelyd ( =oben Nr 44: B 47: A 50: D).
C. (Z. 112-SchluB) Langes Zaubergebet gegen verschiedene Damonen bzw. Krank-
heiten (vgl, oben Nr 49: A u. passim). Anfang: ba-sema ... Salot ba'enta hemdma dam
wa-hemdma Bdryd wa-&utaldy usw.
97. KIRCHLICHE HYMNEN
A. (3-26a) Wedddse Marydm] mit der Montagslektion anfangend, ausnahmsweise mit
Zeichen fur den liturgischen Vortrag (meleket).
B. (26a-61a) Vier Gesangoffizien, zum Me l rdf gehorend, von Velat als „antiennes,
chants d'ecole" bezeichnet (=oben 21: D 23: G 60: A):
:" 172
Mel
1. Handschrift im Besitze der Erben Axel B. Svenssons
99. BILDERBUCH
Sammlung von 8 Bilderserien (kejl), zusammen 68 Miniaturen von sehr primitiver Kon-
zeption und Ausfiihrung, mit erklarendera Text:
173
lit...
A. (lb-5a) Serie <I>: 7 Bilder zur Urgesohichte: a) (2a) Gofct der Vater (in den Ecken
Symbole der vier Evangelisten); identisohe Darstellung mit Hammersohmidt u. Jager,
Illuminierte athiop. Has., Abb. 69; b) (2b) bekleideter Mann (Adam) vor dem Baume der
Erkenntnis; o) (3a) Adam u. Eva, bekleidet, flankieren denselben Baum; d) (3b) der Teufel
(blau) versucht Eva; e) (4a) Adam u. Eva naokt zu beiden Seiten des von der grunen
Sohlange beaetzten Baumes; f ) (4b) Adam u. Eva in grunen Schiirzen werden vom Engel
aus dem Paradies hinausbegleitet; g) (6a) Bitzender blauer Teufel mit Flugeln u. Hornern,
Hande u. Fiifle gefesselt. Naoh dem Text (lb) wurde die „Gesohiohtt 'er hi. Dreieinigkeit"
(zena nagaromu laSellus qeddus) am 26. Hamle 1914 = 1. August 1922 begonnen.
B. (6b-9a) Serie <II>: 7 Bilder aus der Gesohiohte DavidB: a) (6a) David als Hirt, mit
Harfe u. drei Sohafen; b) (6b) Goliath in voller Ruetung; o) (7a) David mit Schleuder
(mancef); d) (7b) Saul droht David mit der Lanze; e) (8a) David wehrt Bioh mit der Harfe;
f ) (8b) David als Konig, die Harfe spielend; g) (9a) Der Jiingling Salomo bringt dem Vater
eine Blume.
C. (10-12) Serie <III>: 6 Bilder: a) eine Frau, ein Tuoh vor dem Mund gebunden, reibt
Gift(?) in einer Sohale, b) gibt davon einem Zioklein zu essen, c) bringt es an das Haus
eines grunen Drachene, d) der das Tier verschlingt, e) stirbt und f) verbrannt wird. So naoh
geanderter Ordnung der Bilder: 2-3-1-4-5-6. Hier liegt wohl eine volkstumliohe Tradition
vor, als Einleitung zum folgenden Abschnitt gemeint, iiber die Sohlange {arwe, zando, so hier)
als Herrscher derProvinz Tigr6, dem man Mensohen (Madohen) opferte (s. Bibliotheca Abes-
sinica, ed. Littmann, I: The Legend of the Queen of Sheba in the tradition of Axum;
Budge, History 189, 200). Offenbar haben wir hier eine abgekiirzte Rezension der Serie,
wie sie in Nr 36 des oben zitierten Kataloges von Hammersohmidt u. Jager vorliegt (s.
besonders S. 165 f.).
D. (9b: Text, 13-27) Serie <1V-V>: 28 Bilder zur Gesohiohte von Salomo und der Konigin
von Saba, deren Bedeutung nicht uberall evident ist. Die eigenartige Darstellung (19b)
von Salomos Brunnen ist auoh sprachlioh von Interesse wegen der Legende: ya-weha b u aVa
(Guidi, Vocabolario, Suppl. 101 bumb& „conduttura d'aoqua"; Baeteman 467 b u amb u a
„conduit en bois amenant l'eau a la roue du moulin").
E. (28-34a) Serie VI: 12 Bilder auB der Gesohiohte des hi. Oiyorgis, davon 8 grausame
Torturszenen; zuletzt (33a) Abbildung des betenden Heiligen, (33b) Beiner Henker im
Feuer und (34a) des Heiligen zu Pferde in unversehrtem Zustand.
F. (34b: Text, 35-36a) Serie VII: drei Bilder aus dem Martyrium dee hi. Thomas: ver-
schiedene Torturarten.
G. (36b: Text, 37-39) Serie VIII: Missetater erleiden fiinf verschiedene Strafen: a) GeiOeln,
b) Blenden? o) Absohneiden der Zunge, d) Abhauen von Hand und Fufl, e) Hangen; zuletzt
(39b) Aufgraben des Grabes.
(40a) Nachsohrift: ze-ae'l tajassama ba-saldm-a Egzi. la-za-asfa§§armnn.i zania se'/<o>
yetb&rak (1. yebarek?) Egzi. amlaha Eard'el amen amen la-yekun. tafassama ba-1914 l amaia
mefyrat warha Nab&se 16. qan ba-zamana Marqos wangeTawi. sa'tliku Falag(a,y febab
Balataw za4aharya em-a? laf za-befyera Addis Ababa, katarw Takla Ha,yrmnot sabaka.
174
Pergament, 15x11 qm, 40 Blatt. Text m durohgehenden Zeilen: lb, 6b, 9b, 13a 22b
28a, 34b, 36b, 40a, amharisch mit Ausnahme der Jfaphsohrift und der Anfangsformeln'
Datiert 25. Hamle- 16. Nab&se 1914 ( = 1.-22. August 1922). Urheber: Falaga febab Ba-
totaw&w Addis Ababa. Ohne Einband.
176
REGISTER
(Hinweise auf Nummem der Handschriften)
1. Verfasser und Werktitel
Abba Sal&ma s. Sal&ma
'Abdallah ibn a^-Tayyib, Evangelienkommentar 37 (vgl. Terg u dmS Wangel)
Abendmahlliturgie b. Anaphora
Abhandlung (vgl. GeffSwe, Oe?§eu) u. Temhert): iiber die Dreieinigkeit 35: X; uber Gottesfurcht
35: Z; uber den Unteraphied zwisohec. Gutem u. Bosem 35: Y; uber die Weisheit, den Glau-
ben usw. 35: DD
Abselwdfo (-tes) ..absolutio", Gebet 18: B (vgl. Salota Fetfyat, Fethat za-Wald)
Abfelisdt (Abfalis, Abtalifis) = Canones, ..tituli" 36: A-C, Y, Z, BB-EE
Abulides s. Hippolytus
Abuqolams&i (-ses) s. Apokalypse
Abu S&kir (ibn Bu^rus ar-Rahib) 38: A
Acaoius v. Melitene, Homilie 34: C.4 (36: A.30)
Addardrras ,,liturg. Anweisungen" 22: C; A. za-ba'aldt, za-mawaddes ib.
Afrem s. Ephraim Syrus
Akkonu be'esi, Marienhymne 30: P 31 32
Aktal(l), Gebet 18: B.7
Ak u atet za-Yohannes 22: D
Ak v at&ta qitrbdn ..Abendmahlliturgie" s. Anaphora
Alexander-Gebet, Zaubertext 55: C
Alexandras y. Alexandria, Homilien 36: A.10
Alternative am Marienfest 17: G. 13
Armada Meifir, amhar. Glaubenslehre 75
Amulette 39: G 44-68 (66) 69 70 94 98 (vgl. Wandamulette, Zaubertexte)
Anaphora (Ak u ateta q&rbdn, Qedddse) „ Abendmahlliturgie":
der Apostel (Normalanaphora) 17: G.l; v. Athanasius (Sonntags-Anaphora) ib. 7; v. Basiliue
ib. 14; v. Cyriacus {fferydqos) 17: G.4 27: E 62 74: C 91: B; v. Cyrillus 17: G.ll; v. Dipsoorus
ib. 5; v. Epiphanius ib. 9; v. Gregprius v. Armenien ib. 12; v. Jakob v. Serug ib. 10; y. Jesus
Christus 17: G.2 74: E 91: C; v. Johannes Chrysostomus 17: G.8; v. Johannes d. Evangehsten
17: G.3 74: D; (v. Nathanael 17: G;) der 318 Orthodoxen Vater (v. Nicaea) 17: G.6
Anbero Ed ..Handauflegung" s. Salota A.E.
Ancyrotps s. Epiphanius (vgl. Maqfyafa Malheq)
Andreas-Legende, Zaubertext 57: F
Anqasa Berhdn a. Wedddsewa-gendy
Angara HalletS s. Hallelujah-Tabelle/Tafel
Anqasa Nessefya, Vorsohriften iiber BuBe 39: B
Anqaga Tawareao, Kapitel iiber Erbrecht 40: D
Antiphonen s. Hymnen, Mawd&eH
Apokalypse (Abuqalamaia, Jtd'ya Yofyannea) 1: B.2 (Fr.) 3: A
Arogdwi mqnfasdwi 39: A (vgl. Johannes Saba)
Arbd't, Gesangoffizium 21: D 23: G.2 60: A 97: B
,Archaios (^rJfcfliDos-Archelaos, Iren&us?) v. Leptis, Brief 36: A.5
r 'ArdeH, Zaubertext 18: C (Fr.)
Argdnona Dengel s. Argdnona Wedddae
176
i
Argdnona Wedddse „Marienharfe", Woohenoffizium 10-14 68: A 74- B
ArmOs (Hermes) s. CyrilluB
Aryam Hymnen 21: A.6, E 22: A 23: G.4 24: A.37.C.1 60: A 97: B (vgl. ' Keitat iQ-Arydm)
Aamata Geb§, Zaubertext 66 A :B ^ryum)
Asmdta Salomon a. „Netz"
AetabqU'ot s. Gebete, Litanei
Athanasius v Alexandria, s. Anaphora; Elegie 18: A.2; Gebete 14: A.6 16: A 16; Homilien
Bnefe, ..Epistula de fide sancta" 36: A.12 n '
Athanasius v. Antioohia, Brief 36: A.36
Afraskd ( =MaVekta A.) s. Osterfest> ief(e)
Avicenna s. Ibn Sina
Awfifos (Atticus?) v. Konetantinopel, Zitat 36: A.4
^ynaJ-Legende, Zaubertext 49: D 57: B 98: A (vgl. Register 6)
Ba'enta beze't (wa-qeddest) s. Litanei
Bdseleyos s. Basilius, Wedddse Amldk
Basilius v. Antioohia, Brief 36: A.34
^wJi^TlZt ^PP^ ^ 11 ' » der G ™*°"> ■• Anaphora; Gebete 14: A.l 16: A 16
(s. Wedddse Amlak); Tesoujonien/IIomilien 36: A.13
Bafels&t {Bellasat) s, Abtelisat
Benjamin v. Alexandria, Brief 36: A.34
Beschworung s. Zaubergebet
Besrdt s. Evangelium
Bibel Is. Apokalypse, Evangelien, Hoheslied, Judasbrief, Psalmen (Psalterium)
„Binde der Rechtfertigung" s. Lefdfa Sedq
,,Blumenlied" s. Mahleta SegS
Burake(yOt) „Segnung(en)" 18: B.9 74: 1.4
Bu^rus ibn 'Abdassayyid, Ubers. 40
Biicher der Bibel, Verzeichnis 34: E.4 39: D
..Canon der Mu'allaqa-Kirche': (aus Ta'dmera Mdrydm) 30: B 32: 1.A
,,Canon iiber das erste Volk" 36: BB
Canones ..Kirchliohe Vorschriften" (vgl. Abfelisat.Qanond, Te'zdzdt):
Canones ohne Titel 39: C
^ct^^c! Ib:bT B: 26 °' 36: G ' I; 3 ° C - 35: A 36: B2 (Fr,; 66 G 35: F; 71 c - 35: D *
8 Canones iiber die BuOe 36: EE
Canones der Konzihen: tTbersicht 35: K; v. Ancyra 35: L; v. Antioohia 36: R; v. Gangra 36: N-
v! ^d1ca e 35!o J V ' Ne ° Ca68area 35:M; V - Ni0aea 36jP < 2 ° Canones) 36: Q (84 Canones)!
Canones v. Clemens 35: J
Canpnes v. Eusebius s. Evangelienharmonie
Cantica (Oden, ..Prophetenlieder") 4-9 u. passim (s. Psalterium)
Carpianus, Brief an s. Eusebius
Christodulos v. Alexandria, Testimonien 36: A.36 (vgl. Afraskd, Osterfestbriefe)
Cnronologie s. Festkalender, Mashafa Hasdb
Cledonius, Brief an 36: A.27; Homilie an 36: A.40 (s. Gregorius v. Nazianz)
Clemens s. Canones
Cosmas (Qozmos) v. Alexandria, Briefe 36: A.34; Kapitel uber Erbrecht 40: D
Cyprianus v. Antioohia, Zaubergebete 43
Cyriaous (Kir&kos) v. Antioohia, Brlaf 36: A.34
Cyriacus (fieryagcw) y. BehnesS s. Anaphora (Bild 86)
1 2 - 732538 Ldfgren \ 77
Cyrillus v. Alexandria e. Anaphora; ArmOe ( = , .Hermes", Hermias?) 36: A.30; Brief 34: C.16;
Dialog m. Palladius 34: B; Gebete (in WeddOse Amlak) 14: A.7 15: A 16; Glaubensbekenntnis
an die Konige 36: A.39; Homilien 34:C2, 6, 8, 13, 21, 22; „52 Kapitel" 36: A.30; „12 Kapi-
tel" 36: A.41 (vgl.B.l); „Mysterium f idei" 36: A.30; ..Prosphonetious ad Imperatorem" 34: A.a;
..Prosphpnetious ad Reginas" 34: A.b. (36: A.30); ,,Quod Christus unue sit" 34: B (36: A.30);
Testimonien 36: B.l; ..Thesaurus" (Mazgab) 36: A.30
Cyrillus (III.) ibn Laqlaq 17: CJ.11 (vgl. Anaphora) 40: D
Dankgebet 17: H
D&wit s. Psalterium t
Degg u a ..Hymnarium" 24 (vgl. Hotel, Mahlela Yared, Malfutq, Sayqala Hvj, $omo Degg u d)
Dersan s. Homilie, Traktat
Deraan v. Abbft SalfimB 18: B.5
Dersan an Fanuel 29: B 57: C (vgl. Hymnen)
Dersan (Homilie) v. Jakob v. Serug 18: B.2
Dersan ba'enta geb'ata marlt 18: A.5 (vgl. Salot)
Dialog zw. Cyrillus u. Palladius 34: B
Didascalia Apostolorum 36: A.2 (Fragm.)
Dionysiue V. Antipchia, Briefe 36: A.34, 36
Dipnysius Areopagita, Brief 36: A. 6
Dioscorus a. Anaphora
..Doctrina aroanprum" s. Temherta Hebu'at
„Dpetrina 318 patrum" s. Glaubensbekenntnis der 318 Orthodoxen
EfrSm s. Ephraim Syrus
EgzVabeher Nagia, Hymnensammlung 61: A (vgl. Weddase samayaweyan)
Einleitung zur Apokalypse 18: E.2; zu d. Evangelien 1: B.l, D, F, H
Elegie s. Athanasius, SaqogSw(a)
Endreyanos, Heiliger s, Hymnen
Endreyas s. Andreas
„Engel-Hpmilie" 31: A.9
Enze^?) s, Glaubensbekenntnis v. E.
Ephraim Syrus, Gebete, Hpmilien 14: A,2, 3 16: A 16 36: A.20 37: B
Epiphanius v. Cypern s. Anaphora; Aneyrotos 36: A.26 (vgl. Mashafa Malfieq); „De duodecim
gemmis'Vib.; Hpmilien 34: C.16, 17 36: A.26
„Epistula 318 patrum.." 36: V (s. Nagar za-qeddusan abaw)
i,Epistula de fide sancta" a. Athanasius
Erklarung s. FekkdrS, Terg u &me
Erklarung des Vaterunsers, amharische 75: G
{EtSna mogar, Hymnus (QenM) 26: B.VIII, 8
Euagrius (Wagris) 1: J (a. NagorSt...)
Eupraxius (Aspurakes?) v. Armenien, Testimonien 36: A.23
Eusebius v. Caesaroa, Brief an Carpianus, Evangelienharmonie 1: B.2, 4 •
Eusebius v. Heraclea, Homilie 34: C.9
Evangelien, Vier 1 67
Evangelienharmonie 1: B.4 (vgl. Eusebius)
Evangelienkommentar, amhar. 1: B.6
Evangelienkonkordanz 1: A, B.3
Evangelisten, Vitae der, ge'ez u.amhar. 1: B, D, F, H
Evangelium: Besrat, WangU
Evangelium n. Matthaus 1: C 2 (Fr.) 7: J (Fr.) 67: A
Evangelium n. Markus 1: E (67: D) 67: B
Evangelium n. Lukas 1: G 67: C
Evangelium n. Johannes 1: 1 (60: C 67: E) 64 66 A : A (Fr.) 65 B 67: D 72 87-91
178
Fahekinos s. Philoxenus
^^*w^,:!Engd,^^ua:j^^/i) w a l ) an 29: B 46: B 47- C 57- C 93- B
™S!h^1^ «■*■»*>
Feetkalender 4: D 7: BI 27: H 31: D 39: D 74: 1.6
Fetha NagaH, Nombkanon 40 (vgl. Ibn al- c Assal)
^^f9-mf .Absolutionsgebot 19: D 66°: A 90: C (vgl. Saloto Fethal, AbselwaUa)
F^ktnos/FUekaeyus b. Philpxenua »««***/
Firmus v. Caeearea, Hqmilie 34: C.ll
14 Fragen an den Bischof Petrus (Timotheua) 35: W
Fragendes Philoxenus 33
Gabriel v. Alexandria, Brief 36: A.34
Gadla SamS'tot 61
Galenus, Mandfi f al-a < 4& i 37: C
Gebet(e) (vgl. AetabqVot, Utenei/Lifon, MeheUd, Salot, Saw&tew):
Gebet an Christus 13: B.b 42: C 59: E 68: B '
Gebet nach dem Evangelium 18: D
Gebet dee Jeremias 17: H
Gebet an Maria 10: C 42: C 69: C
Gebet der Maria auf Golgatha 63: A 92: A
Gebet einer Mutter 10: C
Gebet iiber die Salbe u. den Weihrauch 17: H
Gebete, drei 13: B; zwei 23: E; zehn 36 :E
Gebete dee Cyprianua 43
Gebete (AatabqU'ot) des Simeon Stylitea 14: C 16: B
Gebete fur Veretorbene 17: C, H 18: A.2, B: 8
Gebete fur die Wochentage 74: C, s. auch Weddase Amlak
GenzatB. Mashafa Genzat
Georg (Qiyorgis) der Armenier 10: A (s. Arginona Weddase)
Gertnamogas, Zaubergebet 63 66^: A<3
Gesa&we < ders&n za-Qerellos 34: B (vgl. Cyrillus)
GessStoe ier'ath B.2
Gefsawe temhert ba'enta SdlasS. 36: X
Gmew wo-tagi&s etc. 35: CC, X>D (vgl. Temhert wa-t.)
Qwewm-temhert MeTUaferhata Bgzi. 36: Z
Giyorgu > walda Amid a. Ibn c AmId
Glaubensbekenntnie ($alota haymcLnot):
^r^ 41 D f ^ ^\ 0rth0dOXen V ' Nicaea 36: U 36: A ' J1 93: D i monophy 8 it.,an 1 har
75: H (B.Nagqra tawahedo haymanotaian) * * "'
Glaubenslehre s. A'mdda Meifir, Qala Haymdnot
Glossar, arab.-athiop. 4: J; ge'ez-amhar. s. Mashafa Sawdsew
Gregonus (Gorgoryoa) s. Solota Fatteto
^apW ^guT ^™^'> Abhandlung gegen die Juden 36: CC; „Gebet» 36: A.9; s.
Gregoriue v. Nazianz ..Theologus", De Trinitate, Epistula ad Cledonium 36: A.27, 40
^^i^^AB^TfT^ D - ™r & ? 0ne 36:A - 37; G^sbekenntnis
Gregor Jv^ B^niuen 36^ A.^ "*«""* ^ *« "^ ^ "
Guba'e Malke', Hymnensammlung 28
Habib Abu Ha'ita v. Takrlt, Briefe 36: A.42
Haddafe nafs, Gebet 74: E
179
HaJlelujah-Tabelle 23: D 24: D 26: A 97: C
*i»»a«, tar&kebota aab\ zama6&, ear)
gaeSba feneH \0a-4en9ent ( -Nagara ( ez) 74: Q.b, d
#a*8 ..Freude": D W tt 5-Sammlung 24 m ., • »« „ K »
Eaymdnota Abaw ..Bekenntnia der Vater", dogmatiBohes Flonlegium 36 (75)
HazanOt za-Maryam s. Sohmerzen
|Ta?ura JtfoagoJ „Kreuzoffizium" (11) 42: A
- '.Hebraisohe" Zauberwttrter Marias 44: C 45: C
Heilig«nkalender 20 61:A (vgl. Synaxariuro)
Henzd manakosSt „Struotura monaohorum" 1: B.2 (vgl. 35: U)
Herenewos v. Bdom ( -Hierotheos v. Athen?, vgl. Ireneus) 36: A.3
Heryaqoa s. Cyriacus v. Behnesfi,
Hieronymus (Yerwn&mea) 33
Hippolytus (lies: Julius), Testimonien 36: A.16
Hohealied (Cantiouro Canticorum) b. JtfoAoIeyo maJiSUy, Psaltenum
HoSelber Melkisedeq. anon. 34: C.23, vgl. Cyrillus (BonBtige Homilien, dereantt, unter dem
H^^^S', ... ^^ W> J*"**"' ^^ M <~' ^
an Christus 10: B.2 13: D, E 28: B 57: H 65°: D 66: B 74: F, 1.5
an die Dreiemigkeit 14: E.l, 2 65 A ; A
an Endreyanos 61: D
an Fanuel 29: B & B 47: C 57: C 93: B
an Gabra Manfas Qeddus 66°: D
an Gabriel 65 A : A
an Georg (Oiyorgia) 66 A : A 66: A
an Immanuel 57: Li
an Joachim u. Hanna 4: 1
an Johannes (A'lafSagad?) 21: F
an Johannes d. Evangelisten 4: K 22: B
an Johannes d. Taufer 65 A : A
an Justus ( Yoafos) 15: C (zwei Hymnen)
an mK N^F 10: B.l 14: D.3 21: H.o (mowoddee) 22: A.17, G (drei ^Hymnen)
SoSTo 26 27 29: A 30: A, B, 0(F) 31: B 32: 1.C 39: E 69: A. C 61: C.2 66 A : A 66°: C, D
73: F 74: 1 84: A (vgl,. MOhUta SegS, Saqoq&wa Dengd)
an das Meflopfer 13: C
an Michael 28: A 57: 1,2 65 A : A 93: F
an die Propheten u. Apostel 65 A : A
an den Sohutzengel 84: B
an den Sonntag 65 A : A 84: D
an Takla Haymanot 34: E.2 65 A : A
Ibn "Amid, Girgis 38: A
Ibn al-'Assal, as-$aK 40
Ibn Raga' 36
Ibn Sina, Abu 'All (Avicenna) 37: C
Ibn a^-Tayyib s. 'Abdallah
Ignatius v. Antioohia, d. Martyrer, Briefe 36: A.7
Innocentius, Papst, Brit>i' 36: A.17
Irenaus v. Lyon, „Gegen die Irrlehrer" 36: A.32
180
\
ISodad v. Merw 37: B
I'tirdfal-Aba > B.EaymSnotaAbaw
Jakob Bar §allbl 37: B
Jakob y. Serug, s. Anaphora; Homilien 18: B.2 36: A.33
Jared s. YarSd
Jeremias (Eremyas), Gebet 17: H.f (vgl. 18: A.6 Zaubergebet)
Johannes v. Alexandria, Brief 36: A.34
Johannes v. Antiochia, Briefe 34: C.14 36: A.36
Johannes v. Burulkis 20 (vgl. SynaxaHum); Derean (13 Anathemata) 36: A.48
Johannes ChryBostomus (Afa Warq) b. Anaphora; Biographic 38: A; Homilien 36:A.28; Kom-
mentare ib.; zum Dekalpg 36: T; zum Hebraerbrief 38; zu Matth&us u. Johannes 37; Marien-
hymne 30: 32: 1.0 61: C.2. Vgl. 3: A 18: E.2
Johannes der Evangelist s. Anaphora u. Hymnen
Johannes v. Jerusalem, „Ordo inetitutionis fidei" 36: A.24
Johannes Madabber (Mudabbir) y. Nikiu 38: A
Johannes Saba (Aragavn manfoadwi), Gebete 14: A.4 16: A 16
Johannesevangelium s. Evangelium
Judasbrief, Fragment 18: E.l
Julius, Papst, Testimonien 36: A.16, 38, 45 (vgl. Hippolytus)
Justus (Yoatoa), Sal&m an ihn s. Hymnen
Juyenalis v. Jerusalem, Homilie 34: C.5
Kalender s. Chronolpgie, Fest-, Heiligenkalender
20 Kapitel aue dem Gesetz 1: B.2
Kefl za-haymdnot s. Gregorius Thaumaturgus
Keitat 18: B; Keitat za-Arydm 21: A.9 23: J (vgl. Arydm)
Kidan za-Egzi'ena I.Kr. 91: D (vgl. Testamentum)
Kiddn zq-nagh, za-qalr, za-sark ..Morgen-, Mittag- u. Abendoffizium" 17: A 21: B.l 27: G 74: A
84:C 90: A
Kindheitsevangelium 32: 11.16
Kommunionsgebet 61: B
Konfirmationsritual 19: B (vgl. Ser'ata Meron)
„Kreuzoffizium" s. Hazura Masqat
Labfydwi, „Der syrische Topfer" s. Simeon v. GeSir
Lebna Dengel, Mawaddea-Hymnen 34: E.l, 2
LefdfaSedq „Binde der Rechtfertigung", Amulett 18 48 51 94
Litanei (Lifon) vgl. Aatabqitfot, Sawatew
Litanei an Jesus Christus 11, I. 172b 21: D 42: B 59: B; an Maria 4: H (59: C); ba'enta bezeH
wa-qeddeat 74:1.3; ba'enla mutdn 18: D; ba'enta qeddeelT: K; ba-aema Ab wa-Wald wa-Manfas
qeddua 59: D; za-fawarydt 17: B; za-nagh 21: B.2; za-aark 17: C; Za-yenaggei 17: E 21: B.3
(s. Y&red)
„Longinus-Hymnus" 68
Lukasevangeliums. Evangelium
Ma'arega wangelat wa-zemmdre 1: B.3
Macarius v. Alexandria, Brief 36: A.36
Maflehiierdy, Zaubergebet 50: A 57: H 65°;A, B
Mag'mu 1 al-qawdnin, al-M<^mi^aa-Safawi8.FetfMNagaSt
Majidleya mahdley (Mqhleya mafeley) „Hoheslied" 4-9 : C 71 73 76-83 96
Mahaleya nabiyat „Prophetenlieder' >'■ s. Cantica
Mahatew „Vigilie" 21: A.l 24 passim (vgl. Reg. 4)
181
MQkletaSegS „Blumenlied", Marienhymne 26: A 27: C (39: E) 66: C
Mahleta Ydred b. Degg u a
Mal'ekta Afrcukd „08terfestbrief(e)" v. Christodulos 36: A.36
Mal'ekta Hawiryat 36: K.l
Malkeq b. Maahafa Malheq
MalW ..Effigies" s. Hymnea
Malice' za-Fidal ( -za-QenwOt) 6.7: H 66°: B
MandfV < al-a'dd' b. Galeuus
„Jfan/ow-Hymneu" 23: E.4
Marbabta Salomon s. ,,Netz" "
..Marienharfe'Vs. ^rpfirwma Tfeddcwg
Marienuturgie s. Alternative u. Anaphora v. Cyriacus
Marienoffizium s. Arganona Wedddsl, Weddiise Maryim, Wedd&sc wa-gcncly
Markusevangelium a. Evangelium
Maahafa Arde't a. Arde't
Maahafa Bdhrey 39: A
Maahafa Fdaat{a la-M&ry&m) 30: F 32: 1. E
Maahafa Oannat y. Palladius 33 i
Mashafa Qenzat, Begrabnisliturgie 18
Maahafa Hallewota Faff art 37: C (s. „Wesen u. EigBiischaften des Sohdpfers")
Mashafa HaaSb, Chronplogie 3: B 34: D.2 (vgl. Haaab-Texte d. Mantik)
Maahafa Heywat a. Lef&fa Sedq
Maahafa Kiddn 36: A.l 39; A (vgl. Testamentum) :
Maahafa Kreslenna, Taufritual 19: A
Mashafa Kufdle 34: E.4
Maahafa Ledatu (fcKreatoa) 1: B.3
Maahafa Liqdwent 39: D
Maahafa Malheq 24 ( - Degg u a) a. Epiphaniua, Ancyrotos
Maahafa Manakosat 39: D • . - .
Mafhafa Mazgab a. ..Thesaurus"
Jlf o^Ao/o if ejfcneyo«(T) 18: E.2
Maahafa Mvian 18: B.ll (Fr.) vgl. £e/<?/a £edg
Maahafa Nablia 30: G.72
Mafhafa Neaaehd 39: B s. Anqa§a N.
Mafhafa Qandil 18
Maahafa Qanona 39: B
Afa<f/ia/a Qecfer 39; B
Maahafa RabSha abSlat s. Galenus 37: C
Af ashafa Sawdsew,, Liber Scalae" 41
Maahafa Senkeaarjt. Synaxarium
Maahafa Sinodoa s. Sinodos
Mashafa Sinodos gubd'e 34: C.12
Maahafa Temqat, Taufritual 19: A (vgl. Af. Arorfenna)
Maahita ftbab 22: B (vgl. Mazmur za-aandbet)
MastabqH,', Litanei 23: E.3 '
Mastagabe', Gesangoffizium 21: D 23: G.l 60: A 97: B
Materia magica 8: F u. passim
Matthaus, d. Apostel, Elegie (aaqoqdw) 18: B.4
Matthausevangelium a. Evangelium
Mawaddea ..Office du dimanche" 21: A.4 23: H (vgl. Me'rdf za-M.)
AfotyofWes-Hymne, v. Lebna Dengel 34: E.lj v. Mehrekd Sdlase G"an£ 21: H
Mawaie't ..Antiphonarium" 22: A 23: F
Afowo^e'tfur Verstorbene 18: B.l A
182 J
\
Mazmur e. Psalterium
Mazmur, Hymnen 22: B (Af . za-sanabet, ygl. ilfof^teto Teftoi) 23: C 24: A.33; B.4; C.7.45 25-
B.VIII, 3-5 (vgl. Degg^a)
Mazmura Dengel ..Jungfraupsalter", Fragment 71: A (73: A) 76: P 96: A
Mehella ..Supplioationes" 3: B.17 (Ar'eata M.) 21: A.7; E 24: A.20
MehrekaSeUaae (fani, Verf. v. Mawaddee 21: H
Melton ^Refrain'* 23: E..2 24 passim 26: R.I. 4 33 (a. Reg. 4)
Menas . y, Alexandria, Brief 36: A.36
Meqnay, liturg. Teiminus .(ygl. Qene) 21: A.4-6; B: 6 (s. Reg. 4)
Me'r&f ..Hyrnnarium" 21: A 23: E, G (vgl. Reg. 4)
Mtfraf za -Mawaddes 23: H
Meabak (biaweilen: Meatnak), liturg. Terminus 21: A.2, 4 23: E.2 24 passim 26: B.I (s. Rec 4)
Meitirza-Yohannee22:"D
Meipira haymanot 36: A.30 (vgl. CyriHus)
Me'ztil 21: A.6 (s, Reg. 4)
Michael v. Alexandria 36: A.34
Michael y, Atrib 20 (ygl. Synaxarium)
Mystegogie (Masfo'ngya), Liturgie 36: A.l (vgl. Temherta Hebu'dt)
Nagar za-qeddusan abgw .318 36; U, V (vgl. Glaubensbekenntnis)
Nagara 'ez s. Hasaba sene't wa-aenaent
Nagara Marydm 32
Nagara tawdhedo haymanotatan ..Einheitsbekenntnis" 76: H
Nagardt ba'enta 8 hellinndt „ttber die 8 Passionen" e. Euagrius
Ndfdlia s. Vitalianus
Nathanael, Apostel, Anaphora (17: G. 13)
Negranni aemaka, Zaubertext 22: F
„Netz" (marbabt) des Salomo, Zaubertext (44: C) 46 47: B 49: C 64 66: B 56
Nomokanon y. Ibn al-'Assal s. FeUia NagaSt
Offenbarung e. Apokalypse
Offizium f. d. Ausgang dei- Seele, ..Seelenmesse" 18: A.4
„Ordo institutionis fidei" s. Johannes v. Jerusalem
Orthodoxe, 318 v. Nicaea s. Anaphora; Bekenntnis (Nagar) 36: U; Schreiben 35: V
Osterfestbriefe 36: A.36
Pachomius (PaMmia), Gebete 14: A.6 16: A 16
Palladius, Dialog m. Cyrillus 34: B
Palladius, Fragen u. Maahafa Gannat 33: III, IV
Passionsgebet 3: C
Paulus (Bulus) ar-Rahib al-An^aki, Risala 'aqliya (37: C)
Petrus (Bu^rus) ibn 'Abdassayyid 40
Philotheus v. Alexandria, Brief 36: A.36
Philoxenus v. Mabbog, Fragen 33 ; Lobgesang (Sebhat) 14: B
„Precatio post evangelium" 18: D
Proclus v. Cyzicus, Homilien 34: C.18 36: A.21; Brief 36: A.32
Prophetenlieder s. Cantica
Prosphoneticus ad Imperatorem, ad Reginas s. Cyrillus
Psalmen Davids s. Psalterium
Psalterium (Ddwit) 4-9 71 73 76-83 96
Qala Haymanot, amhar. Glaubenslehre 39: A
Qanond s. Canones
Qeddase s. Anaphora, Ser'ata Qeddase
183
QenS 31; A 47 (vgl. Hymnen); Q. dabtara 21: A.3 (s. Reg. 4) *
Qmtvdt ,,6 Wunden Jesu" 48, Hymhe an 67: H (vgl. Malke> za-Fidal u. SSdor, Reg. 8)
Qerdlos a. Cyrillus
Qopreyanoa s. Cyprianus (Carpianufl)
Qozmos a. Cosmos
„Quod Christus unus sit" a. Cyrillus
Requiem-Gebete 18: B.8
Responsorium 17: J
Rheginus V. Constantia, Homilie 34: C.7
Attala 'aqliya s. Paulus ar-Rabib
Saldm s. Hymnen'
Sal&ma, Abba, Metropolit u. tJbersetzer 2 33; Homilie 18: B.5
Salaat, Gesangoffizium 21: D 23: G.3 60: A 07: B
Salot s. Gebet(e), Litanei
Salot ba'enta: 'erafta najs, keddna nafs 18: A.6; germi mogaa 53 65 A :A (s. Oermd mogaa)-, lyem&ma
dam 98: C; h.walid 29: C; fc.uwtf 49: E; mO'earomu la-agdnent 52: B 66: A 57: A (69); aaldm 18:
B.4; za'atanafa 18: A.4; zd'ra mot 18: A.548
Salota anbero ed 18: A.6 (19: B) 62
Salota barad wa-mabraq 65 A : A 74: H
Salota barakat/bdrekot 19: B, v. Jared 21: A.8
■ Salota dengazi 56 93: A; madonge? 66 A : C
jSfatoto -efon „Weihrauohgebet" 17: H
Salota fatteto „Oratio fractionis" 17:1
Salota fethat, Absolutionsgebet 18: A. 5 (vgl. Abselw&fis, Fethat za-Wald)
Salota haym¬ s. Glaubensbekenntnis
Salota hegga tabq xva-maatafaqer, Zaubergebet 65 A : C
Salota LanginoB 58
,Safoto mdhlafta nafs 18: A.2, 5 (vgl. Athanasiua, Elegie)
Salota mangada aamay 18: A.5 (vgl. Lefdfa Sedq)
Salota M dry am ba-Golgotd 63: A 92: A
Salota maivdid, Zaubergebet 66 A : B
Salota Musi, Zaubertext 93: C
Salota aeryata hafVat 18: A.5 (vgl. Zaubergebet)
Salota Suaenyoa 98: B (vgl. Suaenyoa wa-Werzelyd)
Samuel, Abba/Abuna, Burdke 18: B.9 (vgl. Burdke)
Sanutbius (Senute) v. Alexandria, Briefe 36: A.36
Saqoqdw „Klage, Elegie", v. Matthaus 18: B.4
Saqoqdwa Dengd, Marienhymne 26: B 27: D (39: E)
Sawdsetv B.Mashafa S.
Sawdtew, Litanei, der Apostel 17: D 19: A (vgl. Reg. 4)
Sayqala lebb 24 ( -DeggH)
Schmerzeu, Funf Marias 30: F.66 61: C 66°: F (vgl. Hazandt)
Schreiben (nagar) der 318 Orthodoxen 35: V
Sebfyat „L>oblied" (vgl. Hymnen)
Sebhat an Christus 10: B.2; an die Dreieinigkeit 14: E.2 66 A : A; an Maria 26 27: C; v. Philoxenus
14; B; za-nagh ( - Maetabqti, 1 ) 23: E.3
Se'lat wa-astabqtfot s. Wedddae Amldk
Selfdna Krestoa, Redaktor 30: F
Sem'on 'Amddwi s. Simeon Stylites
Senkeadr a. Synaxarium
Senodoa a. Sinodoa
184
J
{
Ser'ata Micron 19: B
Ser'dta mibbare haymdnot s. Johannes v. Jerusalem
Ser'ata Qedddae ..Missale" 17 (bes. F) s. Anaphora
Severianus v. Gabala, Bekenntnis 36: A.22 (30); Homilie 34: C.19
Severus v. Antiochia, Testimonien 36: A.32 (34: D.3)
Severus v. Syimada, Homilie 34: C.3
Silvester, Papst, Schrift gegen die Juden 36: A.18
Simeon y. GeSir 26: A 30; F.2 3 1 : A. 1 6 (vgl. Labfydwi)
Simeon Stylites, Gebete 14: C 16: B (vgl. Astobqtfot)
Sinodd (Semite), Archimandrit, Gebefc) 14: A.6 15: A 16
Sinodos, Sammlung v. Canones 4: N (Fr.) 36
Soma Degg u d „D. der Fastenzeit" 25: B
Statuta Apostolorum s. Canones der Apostel
Sueenyoa wa- Werzelyd, Amulettmotiv 44: B 47: A 60: D 62: A 98: B
Symbolum Nicaenum, amharisch 10: D; ge'ez 22: E
Synaxarium (Senkesdr) 20
Synodalachreiben 36: A.35
To'dmero lyasus 32: II (Auswahl)
Ta'dmera M&ryam 7: G (Fr.; SO 31: A 32: 1 61: C 66°: F
Ta 'amera Mary dm wa- lyasus 32
Tagids (bei Beerdigung) 18: B.3
Tagidsa Salomon 34: E,4
TaafdQiyorgia, Redaktor des Degg u a 24
Taufritual s. Mashafa KreaUnnalfemqat
Temhert la-ne'usa krestiydn 36; AA. 36: A.30
Temhert wa-tagids wa-zalafd ba>mta qaddmi hezb 35: BB (vgl. „Canon uber das erste Volk")
Temherta Hebu'dt ..Doctrina arcanorum" 4: G 27: F (36: A.l) 63: B
Terg v dme 'aiartu qdldt „ Auslegung des Dekalogs"; T. maVekt ..Auslegung des Hebraerbriefes":
1 .^ W 'angel ..Auslegung der Evangelien" s. Johannes Chrysostomus
Terg u dme Rd'yu la-Yohonnes ..Auslegung der Apokalypse"? 13: G (Fr.)
Testamentum Domini nostri Jesu Christi 63: B 91: D
..Testamentum matutinum/meridionale/vespertinum" s. Kidan za-nagh...
Te'zdzdt za-Hawdrydt s. Canones der Apostel
Theodosius v. Alexandria, Brief, Homilie 36: A.31, 47
Theodosius v. Antiochia, Brief 36: A. 34
Theodotus v. Ancyra, Homilie 34: C.l, 10 36: A.26
Theophilus (Texvojlos) v. Alexandria, Testimonien 36: A.29; Homilie iiber Qtisq u dm1 (Fr.) 22- B
..Thesaurus" (Mazgab) s. Cyrillus *
Tomdra haym¬ qeddest s. ..Epistula de fide sancta"
Totenbuch s. Masliafa mutdn, Lefdfa Sedq
Vaterunser, amhar. 10: D
Verzeichnis biblisoher Bucher 34: E 39: D
Vitae der Evangelisten, ge'ez u. amharisch 1: B.6, D, F, H
Vitalianus (Vitalis), Papst, Bekenntnis, Homilie 36: A.l 9, 39, 46
Wagtis, Abba s. Euagrius
Wandamulette 44-46
Wangel s. Evangelium
Wdzemd ..Vigilienhymnus" 21: A.3. H 23: C.I 24 passim 25 passim (s. Reg. 4)
Weddase ..Lobgesang" an Maria 14: D.3
Wedddse Amldk, Wochengebete 14: A 16: A 16 (vgl. Basilius)
Wedddae wa-gendy, Sonntagsoffizium 4: F 5-9: E 21:0 71: E 73: E 76: D 77-86 96- E (val
Psaltenum) • " * ■ '
186
Wedddse wa-genay la-masqal 42: A
Wedddse Mary am, Woohenoffizium 4: E 6-9: D 14: D.2 21: C 27: A 60: B 71: D 73: D 76-86
96: D 97: A (vgl. Psalterium)
Weddase Mary dm, gereimte Paraphrase 27: B 76: G
Wedddse samay&weyan (wa-medrdweydn) 61: A
Weihrauohgebet s. Salota 'efan
„Wesen u. EigenBohaften des Sohopfera", anon. 37: C
Wunder Marias s. Ta'amera M dry dm
Yahya ibn *AdI ibn £amld, Brief 36: A.43 (37: C)
YarSd (Jared), Gebete 17: E u. 21:B.3 (Za-yenaggei); 21: A.8 (Sc'<:a barakat); vgl. Degg u 3,
Mdhieta Ydred
Yerun&mis s. Hieronymus
Yobannes Afa Warq s. Johannes Chrysostomus
Za-Amldkiya, Hymne 24: C.8 (s. Beg. 4)
Zc-aireqot, liturg. Terminus 21: A.6
Zaoharias v. Alexandria, Brief 36: A.35
Zaubergebete 4: L 7: 1 11, f. 172 18: A.3, 5 27: F 29: C 39: G 44-68 66 A : A 74: H 92: B, C
„Zauberkalender" 66
Zaubertexte 21: H, a 22: F 39: D 44-68 66 A passim 73: G 74: H 93: E (vgl. Amulette, ArdeH,
'Aynal-Legende, Lejdfa Sedq, Negranni semaka, „Netz")
Za-yenaggei, Litanei v. Jared (s. oben u. Reg. 4)
ZemmdrS, Hymnensammlung 21: G 22: D 23: A, B 26: B.VIII
2. Personennamen (aufier Verfassern)
(A =Adressat, B =Besitzer, H -Heiliger, K -Kopist, N -Negus (Konig),
M -Metropolit (Abuna), P -Patriarch, "0 -"Obereetzer)
Abamelek (B) 10 Apelyon (H) 49: G
Abaydo (H) 24: A.23 Aragawi (H) 24: A.21; v. Dabra Darao 86
Abbas, Biaohof 30 32: 1 Araja Selassie (B) 1
'AbdaU&h ibn al-Fadl (t)) 38: B Arcadius, Kaiser 18: E.2 33: III
Abegeya (AbigaU) 21: H Arius 34: D.3 68
Abib (H) 86 'Arka Sellus 61: A
Abreha (B) 7 Aron s. Harun
Abraham 32:1; A. Sohn v. Yona Arsani (H) 61
N&t«na (tJ) 40 Aruru Walda Gabre'el (B) 70
Abs&di (H) 49: G 86 Aspurakes 36: A.23
Abu 1-Hair ibn B[abib (A) 36: A.43 Asrata Mftryam (B) 11
Afomeyos(?) (A)' 36: A.30 Athanasius (M) 74: 1. 3
Agapis 23: C. 37 24: C.29 Atnaseyos(?) (B) 16
Agaton (H) 49: G Awdokseya s. Eudoxia
Alapis 23: C.37 24: C.29 Awkatewos (B) 38
Amda Maryam Dasta (B) 68 Awsegneyos (Eusignius) (B) 24
Ammonius 1: B 2 'Azada Maryam (B) 69
Amo9 4: D A'zana Krestos (B) 68
Amphilochius(?) 36: A. 13 Az&rya 3 7: 1
Ananya 3 7: 1 Azaryas (B) 14
Anastasius, Diakon 30-32: 1; Kaiser (A) 36:
A.32 Badreman 30: F 32: 1 (vgl. Abraham)
Antonius 30 32: 1 Ba-Hayla Sellfise (B) 3
186
J
I
Ba-Qarna Ambaza 31
Barbara 30 32: 1
Barok 30 32: 1
Baryeman (B) 10
Benzelius, Henrik 3 4 31
Bergman, August, Missionar 18
Carpianus (A) 1: B.2
Chriatodulos (M) 22: A. 10 24
Claudius (N) 36
Cledonius (A) s. Reg. 1
CyrilluB (P) 19 (vgl. Reg. 1)
Dama Krestos 24
Damianus (Demyfinos) (H) 24: A.31 30 32: 1
Daqseyos (Dexius) s. Ildefonsus
Dasta, Alaqa (K) 8
I>avid passim
Dionysius (P) 32: 1; (A) 36: A. 16
Ebrawit (B) 38
Eda Krestos (B) 10
Eidem, Erling 8 17 38
Elias 66 A :A 86 91
Enbfiqom s. Habakuk
Endrey&nos (H) 61: D
Endreyas (Andreas) 24: C.41 67: P
EnfolyS (Anatolia/Natalia) 61: D
Epiktetos v. Korinth (A) 36: A. 12
Erefta Krestos (B) 68
Eskender 65: C (vg!. Alexander, Reg. 1)
Esti (B) 63
Esftfanos (Stephanus) (H) passim; (K) 89
Eudoxia 18: E.2
Eulogius (A) 36: A.30
Eunomios (A) 36: A. 13
Eutyches 34: D.3
EwostAtewos (H) 24: A.9
Falaga Tebab Balacaw, Kunstler 99
FeSSeha Krestos (B) 6
FeSSeha Seyon (B) 74
Filepos (Philippus) (B) 36
Fries, Karl 26
Gabra Giyorgis (B) 1 63
Gabra Heywat (Kebrat) (B) 65°
Gabra Iyasus (B) 30 39
Gabra Krestos (B) 4 12(?) 22: A.10
Gabra Madhen (B) 34 61
Gabra Manfas Qeddus (H) 9 66°: D 73 84
Gabra Maryam (B) 74
Gabra Masqal (N) 24; (B) 43
Gabra Mik&'el (B) 20
Gadla Giyorgis (K) 38
Gal&wdewos s. Claudius
Garimfi (H) 21: A.4 23: F 24: C.23
Gera, Abba, Redaktor 24
Gera (Anest) 30 32: 1
Gerdan 30: F
Germa Iyasus (B/K) 32
Germa §eyon (B) 30
Giyorgis (Georg) (H) 2 9 19: B 77 84 99: E
Giyorgis ^addis (G. Junior) 30 32: 1
Habakuk (Enbaqora) (0) 38
Habla Sellfise, Redaktor 24
Habta SellasS (B) 61
Hanna Nafreyan 40 (vgl. Abreham)
Qarra Dengel 24
Hfirun ar-RaSld, Kalif 31
Hayla Giyorgis 1
Hayla Sellfise Esti 64 (vgl. Eiti)
Helene (Eleni) 11 24: A.8 40
Henoch 3: B 65 A
Hezqeyas (B) 38
Ibn Laqlaq s. Cyrillus
Ildefonsus v. Toledo (Daqseyos) 30-32: 1 84 86
Isak 30-32: 1
Iyfisu I./IL (N) 14 17 21: F 40
Iyasu Walda Abiya Egzi' (B) 10
Johannes A'laf Sagad (N) 21 24 40
Johannes (M) 18; (P) 17 23
Johannes Bakansi 30 32: 1
Johannes v. Burullus 20 (vgl. Reg. 1)
Juliana 30 32: 1
Julianus v. Halioarnassus (A) 36: A.32
Justus (Yost.08) (H) 16: C
Kaiphas 32: 1
Katama Takla §fideq (B) 67
Ka^ir, Priester 30 32: 1
Keflu Kefla Yohannes (B) 66
Kirakos 24: A.8 (vgl. Cyriacus, Reg. 1)
Konstantin, Kaiser 40
Konstantius, Kaiser 36
Krestiyanawit (B) 18
Labbase Krestos (B) 36
La'eka Mfiryam 61: A
Langinos s. Longinus, Reg. 1
Lebna Dengel (N) 34 37; (B) 34
Leya (Leah) 47: A
Lib&nos (H) 22: A. 16 23: F 24: B.20 (vgl
Mata')
187
Mabft' $eyon (C) 36
Macedonius 34: D.3 36: K 36: A.27 68
Magder (-dar) (H) 4: D 71: A .
M&hleta Dengel (B) 47: A
Malak Sagad s. Sarza Dengel
Mal'aka Salam Walda Masqat (B) 89
Malki (H) 49: G
MammacS (?) (B) 69
al-Ma'mun ibn Harun ar-RaSid, Kalif 31
.Marcus v. Alexandria (P) 74: 1.3; (A) 36: A.34
Marts 30 32: 1
Martiyanos (B) 86
Masfeyanos.-KOnig 30: F
Mat4' (H) s. Libanoa
Matthaus (M) 19
Maximianua, Kaiser 61
Mazgaba D6wit (K) 31
Melkol (Miohal) 21: H
Melyos (H) 61: A
Menilek (Menelik) (N) 9 32 43 64 83 91
Mennen, Kaiserin 1
Mercurius (MarqorSwos,-ryos) (H) 23:F 24:
A.33 30: F 32: 1
Michael, Abba 31: A.10 32: 1
Michael der Agypter (0) 38: B
Mika'el(B)68
Minas (H) 23: F 24: A.29
Misa'el 3 7: I
Moberg, Axel 60 61
Nazib 30 32: 1
Nestorius 34: D.3 36: K 36: A.30
Nyberg, H. S. 52
'Os, Monch 61: C.3
Pachomius, Abba 32: 1
Panfcalewon (H) 24: A. 15 49 84
Paulue v. Samosata 34: D.3
Pistis 23: C.37 24: C.29
Prochorus 30
Prosdocius (A) 36: A. 16
Pahlman, Axel, Missionar 5 25
Qala Haym¬ (B) 14
Qir(e)qoe (H) 19: B 21: A.4 22: A.29 23: F
24:B.30, C.26
Qozmos (Cosmas) 24: A.31
R6gu'el, Engel 4: D 82
Ras <Amdu 36
Rizqallah 31: A.3
Roth, J. R. 69
Rufa'el (Raphael), Engel 24: C.43 29: C
Safengeya, Konigin 30: F
ISaga Krestos (K) 36
Sahla Maryam (N) 64
Sahla SellSsS (B) 69
Salami, (M) 33 39: G 65 A : A. 2
Salome 32: II
Salomo passim
Salomon, Abt 31
Samuel, Abba 31
Saqawe* (B) 50
Sarza Dengel (N) 24 31
Sawla 32: 1
Sayfa Ar'ad (N) 3: B
Se'la Krestos (B) 37
Sety&na Krestos (B) 30
Sem'on (0) 20
Severianus v. Gabala (A) 36: A. 17 (vgl. Reg. 1)
Severus v. Antioohia 34: D.3; (A) 36: A.31
Sinod&(M) 17 21
Somson \Simson) (B) 31
Sophia, Abtissin 24: C.29 30 32: 1
Sucoensus v. Diocaesarea (A) 36: A.30
Sundelin, E. T. (B) 5 25
Sundstrom, R., Missionar 76
Svensson, Axel B. (B) 1 8 38
Tadps (?) v. Alexandria 34: D.3
Tag 30 32: I
Taitu (?), Kaiserin 32
Takla Giyorgis (N) 7 23
Tiikla Haymanot (H) 24 34: E.2 6484;
(N) 65 A : A.2; (B) 16 18 27
Takla !rleywat (B) 27
Takla §adeq Katama 67
TanSe'a Krestos 24
Tarbinos (B) 6 24
Tasfa Giyorgis (B) 74 (vgl. Reg. 1)
Tayye, Alaqa 41
Tewodros (N) 39: G; (H) 19: B
Tewoflos (Theophilus) 22: B
Teyobesteyft 24
Theooleia (Tawkelya) 16: C
Theodor d. Morgenlander 86
TheodosiuB, Kaiser 33 34: A 36: A.32
Thomas (H) 99: F
Tiberius, Kaiser 30: F
Timotheus, Abba 32: 1
Timotheus, Aelurus(?) 36: A.30
Timotheus, Paulusschuler 36: A.6
Twolde Berhan 1
Wf«itta Berhan (B) 60
Walatta Dawit (B) 55
}
188
Walatta Iyasus (B) 98
Walatta Kidan (B) 30 49 52
Walatta Maryam (B) 44-47
Walatta Mik&'el, Kaieerin32; (B) 10
Walatta Pe^ros (B) 5
Walda Esra'Sl (B) 14
Walda Gabre'el 32
Walda Giyorgis (B) 1 30: A 68 69
Walda I«ros (B) 38 93
Walda Madhen (B) 12
Walda Maryam (B) 1 64 72; (K) 32
Walda Masqal 89 (vgl. Mal'aka Salam)
Walda Mika'el (B) 10
Walda MusS 7
Walda Tenfia'e (B) 90 92
Walda Yohannes (K) 67
Wansleben 31
Wulff.Fr. 61
Y&red 24 84 91
Yawahit 30: F 32: 1
Yem'ata (H) 24;A.23
Yohanni (H) 21: G 24: A.24
Yosef(M)93:D
Yostos s. Justus
Zacharias v. Rom 30 32: 1
Za-Krestos b. Christodulos (vgl. Beg. 1)
Za-Maryam (B) 15
Za-Mika'el, Abuna (B) 7
Za-Walda Maryam (B) 17 18
Zar'a Ya'qob (N) 3 10 26 35 40 61
Zawditu, Kdnigin 9
3. Ortsnamen
Aohmim (Akmim) 30 32: 1
al-'Adawiya.Kloster 31
Addis Abeba passim
Afranes (Frankreioh) 32: 1
Afra^os (Euphrates) 74: H
Aksum 30 91
Alexandria passim
Anoyra 34 36
Antioohia passim
Asmara 18
Asqalon 32: II 36: A.22
Asqe^es s. Skete
Athen 36
Atrib(is) 20 31
Behnesa s, Cyfiaous, Reg. 1
Belleza 18
Beren^ya (Byzantion) 36
Bethlehem passim
Burullus 20
Caeearea 32: II 34 36
Constantia 34
Cypern 34 36
C^zious 34 36
Dabra Berhan 14
Dabra Damo 86
Dabra EfrSm 30
Dabra Elgene 10
Dabra 'Eqona 30 32: 1
Dabra Kur&za 61: C.3
Dabra Mahw (vgl. D. Zegag) 30
Dabra Maqares 30
Dabra Maryam 7
Dabra Mefmaq 30-32: 1
Dabra Naggadyan 32: 1
Dabra Qalamon, Qalmon 30-32: 1
Dabra Qusq u am 22: B 26 30
Dabra Sina 65 A : C 75
Dabra Yohannes 24
Dabra Zegag ( - D. Mahw) 30
ad-Dair al-Muharraq ( =Qusq u am) 26
Dalga30 32:I
Daset 30
Defra 30 32: 1
Edom(?) 35:A.3
Ela s. Gabala
Elkesus (al-Husus) 30 32: 1
Ephesus 34 45
Eretra 74: H
Gala'ad (Gilead) 21: H
Gabala 34 36
Gangra 34
Garisat 30 32: 1
Geyon74:H
Golgota (Golgatha) 63: A (vgl. QarSnyo)
Gondar 36
Grab Rachels 32: II
Haltalrom ( -Harat ar-Rum ?) 30: F.36
(s. Harlom)
Harat Zuwayla (Zawila) 26
Harlom, Hartalrom 30 32: 1
Heraolea 34
189
Jericho 30 32: 1
Jerusalem (IyarusSlem) passim
Kairo 3 26 30 31 (vgl. Qahera)
Karmel (Qarmelos) 21: H 30 32: 1
Karthago 34
Keren 76
Koazen 1
Konstantinopel (Qus(entenya) passim
Laodicea 34
Leptis 36
Lyon (Laften) 36
Mabbog 33
Manbalis(?) 30
Mansa'-Gebiet 75
Mat-ariya 31
Mehzab 30
Melitene 34 36
Menbar (Mamre) 17: 1
Meneta Serd 31
Miohael-Kirohe 1 24 30
Mu'allaqa-Kirche 30:B 32:I.A
Nardin 31
Nazianz (Enzin&zu) 36
Neooaesarea 34
Nicaea 34 36 40 46
Oxyrynchos s. Behnesa
ParuhSm 4:K
Philippi 30-32:1
Phonizien 30
Qahera, Q&hra ( -Kairo?) 30
Qaranyo 34: E.2 74: F (vgl. Golgota)
Qemr 30-32: 1
Qison 67: C
Q u alaseys (Colossae?) 30 32: 1
R&lis (T) 39: £
Rif (ar-Rif) 30-32: 1
Sardica 34
SSmranes (-enes) (?) 36: A.32
Skete 30 61
Takrlt 36
Tanis (Tanewos) 24: C.18
Tegros 25: IV.8 (Tiber) 30 (Insel)
Tel^elya ( -Toledo) 30-32: 1
Tiberias (Teberyfidos) 32: II 49: D 67: B 91
Tigr6 99: C
Tiros 30 ( -Tyrus) 74: H ( -Tigris?)
Ziookirohe 30 91
4. Fachausdrilcke
abaqte „epaote" 3: B.15
abaelwdfis „absolutio" s. Reg. 1
ab{elia(dt) „canones" a. Reg. 1
abun unklare Bezeiehnung 24:C.ll 26:1.1 (Velat, Me'er&f II, 400: „une antienne du Deggua
ou du Soma Deggua")
addardrraa s, Reg. 1
aklal(1) s.Reg. 1
'dmata 'alam „Weltjahr" 3: B.10
ardrdy „dritte Melodie" (vgl. ge < z u. 'ezl unten; siehe Velat II, 76 ££.)
arba't s. Reg. 1 ' '
aryam s, Reg. 1
aatamhe.ro „Periode des Kirohenjahres" 21: A.4 23: H, J 24: B.l (vgl. Veiat II, 31 f., unklar)
afraskd (afreskd) b. Reg. 1
bafeladt ( =abfelisdt) s. Reg. 1
endeqtewon (gew. -teyon) „indiotio" 3: B.ll
'epdna mogar a. Reg. 1 u. Schall, Zur athiop. Verskunst 108 ff., 264 ff.
'ezl „zweite Melodie", vgl. ardrdy
geaaawe, geaaew s. Reg. 1
ge'z „erate Melodie", vgl. ardrdy
hasab 1. ,,Chronologie, Zeitreohnung", 2. „Mantik" s. Reg. 1
haadba 'aaq 3: B.8, h. gtind 3: B.9, h. Henok 3: B.3, fy. SobeUd 3: jtf.4, h. wangeldweydn 3: B.6
haadba dewuy usw. 65 A : A, B s. Reg. 1: Hasab-Texte der Mantik
I
190
n
< /
v
henzd manakoadt „M6nchsregel" s. Reg. 1
iyobUyu „Jobeljahr, -periode" 3: B.2
keitat za-arydm s. Reg. 1 (Velat II, 398-431)
kiddn {za-nagh, za-qatr, za-aark) s. Reg. 1 {Text u. ttbers. Velat I, 1-6, II, 182-174)
lifon (za-nagh, za-aark) s. Reg. 1 Litanei u. bes. Velat I, 7-13, II, 175-186 (Text u. ttbers )
mahdUw (PI. v. mdhtot „Lampe") ..Vigilie" s. Reg. 1
manjas unklare Bezeichnung s. Reg. 1
moatabqti' ..Litanei" s. Reg. 1 u. Velat I, 14-22 II, 198-204 (Text u. ttbera.)
mostogabe* s. Reg. 1 (Velat I, 34-46 II, 219-231)
mafqe' ,,Neumondtag" 3: B.16
mawaddea ..Hymnus" bes. ..Sonntageoffizium" b. Reg. 1
mawoie't (PI. v. "moW) ..Antiphonarium" s. Reg. 1 (Velat II, 60 f.)
medgdm ..repetitio" 21: A.6, s. Velat II, 469 f. ..recitation faite par toute la communaute a voix
mehclla s. Reg. 1 u. Velat II, 43, 677 ff.
meleket ..Musiknoten" 4: C 23 24 60 (s. Velat II, 99 ff. u. vgl. serayu)
me^an s. Reg. 1 u. Velat II, 680, N.2 „la repetition, souvent abregee, du m6me texte execute"
dans une melodie et une oadence differentes"
meqndy ..Wechselgesang" s. Reg. 1 u. Velat II, 53-56, 681
tne'rdf 8. Reg. 1 u. zur Bedeutung Velat II, 47-50
meryd/mereyd „jour mobile" 3: B.6
meabdk (bisweilen meamak, aebkat) a. Reg. 1 u. Velat II, 56-58, 681
meamdk eig. ..Stutze" dann „Zweck" 1: B.l (23: E.2 -meabak)
me'zdl s. Reg. 1 u. Velat II, 468 ..recitation forte ... faite alternativemenfc"
qamar, PI. aqmar a) „canon(es)" 1: B.4 (vgl. ROC XIX, 17, 22); b) ..Monatszyklus" 3- B 1
qene „Poesie" s. Reg. 1 u, Schall, op. cit.; Velat II, 61-65, 686
aagr „intercalatio" 3: B.6 (aagra Yohannes)
Salaat s. Reg. 1
aam-ennd warq ..Wache u. Gold", poet. Figur 47 (Schall 6 u. pasaim)
aawdtew (PI. v. aota) „Litanei" s. Reg. 1 u. Velat II, 189 f.
aebkat „Predigt" bes. ..Advent" ( =>aebkata Gennd) 3.B.18
eerayu „Melodiebezeichnung" 24, s. Velat II, 107-111
subd'e ..hebdomas, Woche", nd'est s. ..hebdomas parva" 3: B.7
fentewon, (enteyon „Neujahrstag" 3: B.13
wazemd ..Vigiliengesang" s. Reg. 1 u. Schall 37-48; Velat II, 297 ff.
za-amldkiya „Art v. Qene", s. Reg. 1 u. Schall 28-36; Velat II, 63 f.
za-yenaggeS Litanei v. Jared, a. Reg. 1 u. Velat I, 23-29 II, 205-209 (Text u. ttbers.)
5. Ddmonen. Krankheilen. Zauberworter
Abyater8:F 'Ayna *ela 49: A 65: A 57: A, B
, , g ^ ter 8: F 'Ayna warq ib. u. 92: C 98: A
^ ar& etc48 'Aynat 49: A (vgl. Reg. 1)
Algom 60: A
l Allahumma (ar.) 44: C
Animanos 49: E Ba'el 29: C
Aqaryos 65 A : A Barya 4: L.2, 3 28: B 47: B 49 66 67: G 92: C
Aqdefer 44 98: C
Ardimanos 49: E Bedbed 4: L.2
> Arwe 99: C Budft 49: A
J Asmata Gebs s. Reg. 1
Asmata Salomon s. Reg. 1 Canafar 49: A
i
191
Dabbfia 49: A 55: A
Dask 4: L.2 40: A
Eda eab> (amh. Ega sab') 40: A 65°: A
Egbo etc. 7: 1
Esfit 21: H 67: G
Fegen 40: A
Felzat 49: A 66
Fera 7: 1 49: A
Ferqeq&t 49: A
Gaf&t 50: A
Gargari 92: C
Gety 7: 1
Genn (ar. ginn) 49: A 65: A
G u ab.atin 66°: B
G u alasanbi (?) 56
G&ddaiS 4: L.2 47: B 49: A
Guh&'el 18: A.5
GGrgftho. 49: A
Halasun etc. 4: L.3
Iya'el 18: A.6
Kahaba kalikum etc. 73: G
Legewon 28: B 47: B 49 52: C 66: A 57: G
Lofham 45: C 53: B (vgl. „Netz")
Mabre'el 65 A : C
Magg&Aa 49: A, F 52: B
Mahaflon 45: C
Manso 49: A
Mfiq u a 7: 1
Maruyal 8: F
Mastema (MaSf-.) 28: A 47: C 49: A
Masyos 44
Mazg u ag u a > el 65°: B
Menater 8: F 29: C
Mura'el 29: C
Muryal 8: F
Nadaqa'el 39: D
Nadara/Nadra 49: D 57: B
Nagargar 49: A 92: C
Nahabi, Fl. Nahabt 49 54 66
Nedad 7: 1 49: A
„Netz" Salomos s. Reg. 1
Nola'el 66 A : C
Papapun 63: B
Pilapi eto. 4: L 1
Qantaw Santaw Qarnalaw 18: A.5 (39: G)
Qedar/Qidar 4: L.2 49: F
Qenwat a. Sador u. Beg. 1
Qefcroli 66°: B
Qorotyal eto. 57: C
Qumana 49: A
Qurafia 49: A, F 57: G
QGrtemat 49: A 66
Qurzat 49: A, F 56
Ruda'el 39: D
Ruh alquds (ar.) eto. 65°: B
Sador eto. , Palindrom 45: C 57: H 65°: B C9 (vgl.
Qenwat, Reg. 1)
Salak u a eto. 46: A
Sana'or 74: H
Sapira 56 69
Satq'el 74: H
fjtalawagi (-wfigi) 60: A 65°: A
Seqeeqat 49: A
Seray 49: A 50
Sotalay, Sutalay 49: A, F, G 67: G 98: C
„Spinne" 98
Sutu sutay qosutfiy 65 A : A
Talawadi (Talawai) 65: A
TamzaZ 49: A
Tankolana 49: A
Ta'os (9e6<;) 3: B.20 44
Taratos akos eto. 66°:B
TayayaS 49: A
Tegerteya 52: B
Tegrida 49: A
Torpor tor 7: 1
Weg'at 49: A
Wellag 66: A
Werg 49: A, E
Werzelya 44 47: A 49: F 52 98: B
Yod 4: L.2 66°: B
Yoftal.ie 45: C
Yosamer etc. 44: G
Zando ( =Arwe) 99: C
Z&t 66: A
#
i
<\
6. Amhariarhe Texte
1: A,B-3.6,D,F,H. 10: D. 39: A. (41.) 66 A :B. 73: G, a. 75. 99
192
O
w
'•+3
i
©
©
10
p-J
bo
u
, O
73
i
o
®
■a
<B
■■.,Q
a>
.a
to
®
.a
c3
■ H
flfc^^S^
m^A.m^h*m^
Tafel 2. Titelblatt der Apokalypse. 15. Jahrhundert. Ms. O Etiop. 3 (Katalog Nr. 3).
Tafel 3. Texteeite der ..Marienharfel' (Arganona Weddase). Urn 1500.
Ma. O Etiop. 10 (Katalog Ni. 10).
Tafel 4. Der hi. Georg totet. den Drachen (oder: Susenyos totet Werzelyfi).
Wandamulett: Etiop. 46 (Katalog Nr. 45).