This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http : //books . qooqle . com/|
Uber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Biicher dieser Welt online verfiigbar gemacht werden sollen, sorgfaltig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht uberdauert und kann nun offentlich zuganglich gemacht werden. Ein offentlich zugangliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch offentlich zuganglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Offentlich zugangliche Biicher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermogen dar, das haufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nutzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit offentlich zugangliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zuganglich zu machen. Offentlich zugangliche Biicher gehoren der Offentlichkeit, und wir sind nur ihre Hiiter. Nichtsdestotrotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfiigung stellen zu konnen, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehoren technische Einschrankungen fur automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche fur Endanwender konzipiert und mochten, dass Sie diese
Dateien nur fiir personliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
uber maschinelle Ubersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchfiihren, in denen der Zugang zu Text in groBen Mengen
nutzlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fordern die Nutzung des offentlich zuganglichen Materials fiir diese Zwecke und konnen Ihnen
unter Umstanden helfen.
+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information uber
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material iiber Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalitdt Unabhangig von Ihrem Verwendungszweck mussen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafiirhalten fiir Nutzer in den USA
offentlich zuganglich ist, auch fiir Nutzer in anderen Landern offentlich zuganglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir konnen keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulassig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und uberall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Uber Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zuganglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Biicher dieser Welt zu entdecken, und unter stiitzt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.
Den gesamten Buchtext konnen Sie im Internet unter http : //books . google . com durchsuchen.
Digitized by
Google
>S/&1tig'tf
I
Digitized by
Google
Digitized by
Google
WESTFALISCHES
URKUNDEN - BUCH.
FORTSETZUNG VON ERHARDS REGESTA HISTORIAE WESTPALIAE.
HERAUSGEGEBKN
VON DEM
VEREINE FUR GESCHICHTE UND ALTERTHUMSKUNDE WESTFALENS.
VIERTER BAND:
Die Urkimden des Bisthums Paderborn vom J. 1201 — 1800.
>h ti <r« -
1201—1250 1251 — 1300
bearbeitet bearbeitet
von von
Dr. Roger Wilmans, Dr. Heinrich Finke,
Koniglichem Staatsarchivar und Geheimen Archivrathe a. o. Professor der Geschichte an der Koniglichen Akademie
zu Munster. zu Munster.
Nebst Personen- und Ortsregister, Siegelverzeichniss und Glossar
von
Dr. H. Hoogeweg,
Koniglichem Archivar.
mt^^^ki I III Hfc^H— t^*—*M^*ii^i
Miinster, 1877 — 1894.
In Commission der Regensberg'schen Buchhandlung.
(B. Tbeissing.)
Digitized by
Google
DD
4-V
W4-I
H/56
•V
Digitized by
Google
WESTFALISCHES
URKUNDEN-BUCH.
FOBTSETZUNG VON ERHARffS REGESTA B1ST0RUE WESTFAUJE.
HERAUSGEGEBEN
▼ ON DEM
VEREINE FUR GESCHICHTE UND ALTERTH UMSKUNDE WESTFALENS.
VIERTER BAND:
Die Urkunden des Bisthums Paderborn vom J. 1201 — 1300.
Erste Abtheilung:
Die. Urkunden der Jahre 1201 — 1240.
Bearbeitet
Dr. Roger Wilmans,
Koniglichem Staats-Archivar und Geheimen Arehiv* Rathe.
M ii n s t e r,
gedruckt unci in Commission bei Friedrich Regensberg.
18 7 4.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Verzeichniss der benutzten Handschriften !).
Msc. I. 118. Copiar des Domstifts zu Paderborn. Pergament. 4°. ssec. XIII in.
„ I. 121. Copiar des Stifts Busdorf, von verschiedenen Handen des 15. Jahrhunderts. Papier. Fol.
„ I. 123. Desgl. des 18. Jahrhunderts. Papier.
„ I. 126. Giiter- Register und Copiar des Klosters Abdinghof. Papier. Fol. ssec. XIV und XV.
„ I. 127. Copiar des Klosters Dalheim. Pergament. 4°, verfasst im J. 1480.
„ I. 129. Copiar des Klosters Marienmunster. Papier. Fol. ssec. XV und XVI.
„ I. 131. Desgl. Papier. 4°. ssec. XVI.
„ I. 133. Fraternitatsbuch des Klosters Corvey. Pergament. Fol. ssec. XII med mit spateren Nachtragen.
„ I. 134. Copiar des Klosters Corvey. Pergament. Fol. saec. XV. exeunt.
„ I. 136. Copionale tertium des Klosters Corvey. Papier. Fol. ssec. XVII.
„ I. 139. Copiale sextum des Klosters Corvey. Papier. Fol. ssec. XVII.
„ 1.242. Urkunden -Ausziige aus den Libri Variorum der Biblioth. Theodorian. Paderbornensis. Papier. Fol. ssec. XVII.
„ I. 245. Chronicon Corbeiense. Papier. Fol. ssec. 18.
„ VI. 224. P. von Hatzfeld's Regesten der im Copiar') des Kloster's Gerden befindlichen Urkunden 1128 — 1540.
Papier. 8.
„ VII. 1316 c. Guterverzeichniss des Hochstifts Herford. Pergament. Klein Fol. ssec. XII.
„ VII. 3117. E. A. F. Culemanns Codex diplomaticus Ravensbergensis. Papier. Fol. ssec. 18 med.
„ VII. 3301a. Kleines Copiar des Hochstifts Herford. Papier, ssec. 15. Klein 4°.
„ VII. 3301 f. Storch's Copiar von Herforder Urkunden. Papier. Fol. ssec. 18 med.
„ VII. 4210. Copiar des Stifts Gokirchen. Papier. Fol. ssec. 15.
„ VII. 4509 a. Kleines Copiar des KloBters Hardehausen. Papier. Klein 8°. ssec. XVI.
!) Nur die erste und siebente Sammlung der Handschriften des hiesigen Konigl. Staats-Archivs (Msc. I. und VII.) ent-
halten in der Regel Copiare von antiquarischem Werthe , die iibrigen aber Urkundenabschriften , hin und wieder auch
Bruchstucke von Copiaren, die Kindlinger (II.), Niesert (HI.), Wilkens (IV.), Meyer (V.) und Erhard ,VI.) zusammen-
gestellt haben. Dieser letzteren Sammlung sind dann auch die neuerdings aus dem Nachlasse von P. von Hatzfeld >x
erstandenen Handschriften angeschlossen worden. x
^ Im Besitze des Herrn Grafen von Bocholtz-Alme.
Digitized by
Google
IV Verzeichniss der benutzten Handschrif ten.
Msc. VH. 4509b. Fragment eines Guterverzeichnisses des Klostera Hardehausen. Pergament. Fol. smc. XIII med.
„ VII. 4512. Copialbuch des Klosters Marienmunster. Papier. Fol. Im J. 1727 verfasst.
„ VII. 4513. Copiar des Klosters Willebadesseri. Papier. 8°. seec. XV.
„ VII. 5102. Copiar der Herrschaft Buren. Papier. Fol. seec. XVII.
„ VII. 6723. Copialbuch des Stifts Marsberg. Papier. Fol. ssec. XVII.
„ VII. 6704. Copiar des Klosters Flechtdorf im Ftirstenthum Waldeck. Pergament. Fol. seec. XIV und XV.
Digitized by VjOOQ IC
DIE URKUNDEN
DES
BISTHUMS PADERBORN.
1201 — 1300.
Wwtf. tTric-^fitfcli. IV.
Digitized by
Google
f
Digitized by
Google
I
* Der Cardinallegal Petrus nd vincula S. Petri verleiht dem Abl von Cwvey das Recht, gegen die, tvelche die
Stiftsgiiier venousien und berauben, navh dreimaliger verqebUcher Vortadung, die Excommunication auszu-
sprechen. G. J. (1188—1190?) lJ — Orig.f?J Fr. Corvey U. 74; Abschr. des 17. Jahrh. auf einem
eingekgten Blatle hinzugefiigt Msc I. 134. S. 13$.
Petrus Dei gratia tituli sancti Petri ad vincula presbiter cardinalis apostolice sedis legators venerabili in
Christo fratri . . eadem gratia Corbiensi abbati, in Domino eternam salutem. Cum essemus apud eccle-
siam tuam, que millo jpediante ad ecclesiam Romanam noscitur pertinere, ex tua et fratrum tuoram
conquestione cognovimus, quod quidam parum Domini minas homines formidantes bona eiusdem ecclesie
ausu temerario violenter diripiunt et detinere presumunt. Quia vero ex inspectione privilegiorum, que
Romani pontifices tue ecclesie radulserunt, nobis constitit evidenter, quod omnes illi excommunicationi
subiaceant, qui bona ad tuam ecclesiam pertinentia sine iusta causa presumunt auferre; quia propter
hoc non potes semper presentiam episcoporum adire, tibi quafungimurlegationisauctoritate, concedimus,
xit secundum tenorem privilegiorum, quibus tua gaudet •ecclesia, in omnes prefatos malefactores, si post
terciam citationem noluerint resipiscere, tibi liceat sententiam excommunicationi^ proferre, et turn Domini
subiaceant anathemati, quousque ecclesie tue plenarie satisfaciant
Ein Siegel scbeint nie vorhanden gewesen zu sein.
%
Beringer von Horhusen griindet im Stift Marsberg seine und seiner Vertoandten Memorie. 1201 April 30. — »
Or. Propstei Marsberg V. la; Abschr. Msc. 11.40. S.539; 101. S.15; Vll. 5723. S.387; gedr. Seibertss
U.-B. I Nro. 145.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ego Brunincgus Montis Martis ecclesie gratia Dei
prepositus, omnibus, quibus hoc scriptum ostensum fuerit, in Domino salutem. Quocienscunque aliqua
memorie digna in nostra presentia aguntur vel constituuntur, dignum iudicamus, ut per aliquod monu*
mentum posteris nostris nostre occasiones innotescatit, ut ratum sit, quod agitur et nostre institutions non
infringantur. Notum sit ergo cunctis Christi fidelibus, tarn presentibus, quam fiituris, quod Beringerus
dictus de Harehusen, cum filio suo Johanne, qui nobis in capitulo nostro professionem fecit, novem
mansos sue proprietatis in Erdelinghusen2), heredibus suis hoc annuentibus, nostre contulit ecclesie in
perpetuo possidendos, ut post obitum ipsorum apud nos predictorum memoria servetur. Ut autem hoc
factum firmum ratumque habeatur, presentem litter am sigillo domni mei abbatis Widekindi et ecclesie
*) Wir miissen uns begniigen, diese der Schrift nach etwa der Mitte des 13. Jahrh. angehorende Orkunde an das Ende
des zwolften zu setzen, da es uns bisher nicht gelungen ist, mit den una zu Gebote stehenden Hulfsmitteln, wah»
rend des 13. Jahrhanderts einea in Deutschland als Legaten fdngirenden Cardinal Petrus tituli 8. Petri ad vincula
nachzumreisen, wogegen aber bei Jaffe R. P. R. S. 870 in den Jahren 1188*-ll90 ein Cardinal Petrus tit. S. Petri ad
vincula tit Eudoxiae vorkommt. Wenngleich namlich die Schrift unserer Urkunde dieser Zeit nicht angehoren kann,
so ist es doch moglich, da ein Siegel nie vorhanden war, dass hier nur eine Abschrift s. XHL med. von einer Ur-
kunde aus den J. 1188—1190 vorliegt — 9) Eriinghausen SO. von Marsberg.
1*
Digitized by
Google
4 1201—1202.
Corbeiensis fecimns roborari. Acta sunt hec anno gracie M°CC°I°, pridie Kalendas Maii; in presentia
domni W. abbatis, Conradi prepositi, Conradi, Cononis scriptoris; Conradi de Amelungessen, Thiderici
comitis dicti de Horhusen, Walmodi marscalci, Ludolfi burgraviL
Beide Siegel sind abgefallen.
3.
* Bernard II. , Bischof von Paderborn, genehmigt, dass die Bruder Godscale und Albert ihre Giiter zh
Osterhusen lJ, welche sie vom Bischofe zu Lehn trugen, mit Ausnahme des Houses daselbst, welches Albert
allein gehorte, unter sich getheilt, und Gotschalk, welcher sich dem Klosterleben tmdmen wollte, sich selbst
mit seinem Antheile am Grundbesilze, dem Kloster Gerden getoeiliet habe. Zeugen: Benrich Dechant, Lam-
bert Propst, Thiderich Scholaster (des DomsJ, Bernard Propst Sti. Petri et Andrece2J, Johan de Padra , Hen-
rich Kammerer. Aus dem Laienslande: Amelung vicecomes, Hildebold villieus zu Enhus, Conrad, Stapel und
sein Bruder Wernher, Conrad Kammerer, Wilhelm von Herstelle, Gerhard von Etlen. 1202 anno episcopatus
14. ind. 5. — Hier nach den deutschen BJ und lateinischen 4J Regesten der im Gerdener bJ Copiar enthaltenen
Urkunden dieses Klosters in Msc. VL 224. S. 23 3J u. 1. 242 K S. 32 4J.
4.
* Bernard 11. , Bischof von Paderborn, bestdtiget, dass Benrich und Hermann Cleriker und Goswin,
Anton und Werner Laien, alle Gebriider von Siddeshen und ihre Schwester Jutta, dem Kloster Gerden fur
31 Mark drei Mansen in der Villa Siddeshen 6J verkauft haben. Zeugen sind: Benrich Dechant, Lambert
Propst, Meinricus, Alexander prior es, Conradus custos, Thidericus scholasticus. Ex fidelibus ecclesie Her-
mann von der Lippe, Bertold von Sconenberg, Bertold und Thietmar Bruder von Burenr Amelung vicecomesr
und die Ministerialen: Werner von Bracle, Conrad camerarius. 1202 anno episc. 15. ind. 5. — Hier nach
den deutschen und lateinischen Regesten Mse. VI. 224. &. 24; I. 242 h. & 32.
* Bischof Bernhard IF. bekundel den Ertcerb mehrerer Giiter seilens des KL Willebadessen. 1202. — Regest
Msc. 1. 242 K S. 61.
Litera Bernhardi II. Paderbomensis episcopi de tribus mansis in Overde resignatis a Bia femina de
Helmeren, domo in Rode a Geroldo et Conrado fratribus de Helmeren, domo in Helmere7) a Wernhero.
de Vlechten, qui duas filias in cenobio collocavit et domum istam a Wernhero et Waltero de Bilinc-
husen emerat, manso in Bulehem8) ab Hermanno et Henrico fratribus de Swalenberg consanguin«is epi-
') Da an den Hof Osterhus — Echthaus im Kspl. Vosswinkel, im aussersten Nordwesten des Kr. Arnsberg, wohl nicht
zu denken ist, so kann ich in Westfalen and den benachbarten Landern diesen hier und in den Gerdener Urkunden
von 1177, Erhard G. 392 und von 1207 vorkommenden Ort mit Bestimmtheit nicht deuten. Weil indessen das Kloster
Gerden sonst viele Guter im Lippesehen besass und im J. 1207 noeh andere Osterhusensche Giiter gegen Besitzungen
in Vogelhorst, Amt Horn, eintauschte, so konnte man versucht sein, den ersteren Namen mit Osterholz in eben
demselben Amt zu identificiren. Doch steht dem entgegen, dass dieser Name schon in den Traditionen Meinwerc's
Astanbolte (Preuss u. Falkmann I. Nro. 20, 26 ) und i. J. 1320 Osterholte (ib. II. 655) lautet* Vielleieht ist bei Osterhusen
aber an den S. von Gerden im Er. Warburg liegenden Osterberg zu denken. — 2) Stift Bussdorf. — 3) Die von Peter
von Hatzfeld herriihren. — *) Aus den Abschriften der libri Variorum. — 6) Fruher und auch wohl jetzt noch im
Besitz des Herrn Grafen yon Bocholz-Alme. Dasselbe ist aueh bei den Urkundenauszugen in Wigand's Archiv IV.
78 sq. benutzt worden. — *) Siddessen NO. von Gerden. Vgl. Nro. 48. — T) Helmern SO. von Willebadessen. VgL
die Willebadessener Urk. v 1237. — *) Bei Kleinenberg SW. von Willebadessen Vgl. die Urk. dieses Klosters v. 1221.
Digitized by
Google
12 02. 5
scopi et Henrico de Stenhem, domo in Gulehem, domo in Rozedehusen, 3 mansis in Albrachtessen ab
Hermanno et Bernhardt) fratribus de Holthusen, Helmwico de Nedere et Jutta deHerse, domo in Home
a Ludolpho de Raven resignatis. Acta hec anno pontificatus nostri 16., indictione 5. Testes: Lambertus
inaior prepositns, Henricus decanus, Alexander, Thidericus priores, Conradus custos, Thidericus scholasticus,
Bernhardus prepositus de S. Petro (et Andrea), Johannes de Elsen, Henricus camerarius canonici; Amelungus
vicecomes, Wernherus de Bracle, Anselmus, Gerardus deEtlen, Lippoldus, Conradus camerarius, Luderus.
6.
* Bisch. Bernhard 11. bekundet den Erwerb mehrerer Zehnten seitens des KL Willebadesseru 1202. —
Regest Msc. I. 242 b. S. 61.
Littera Bernhardi II. de decima in Watervelde a consanguineo suo Bernhardo de Lippia et Gode-
scalco et Johanne fratribus de Mulenhusen, duabus partibus tertiis decime in Odehem ab Everhardo de
Heden, decima in Bulehera ab Anselmo de Atlen resignatis. Testes: Lambertus prepositus maior, Hen-
ricus decanus, Alexander, Thidericus de Etlen priores; Conradus custos, Thidericus scholasticus, Bern-
hardus prepositus de sancto Petro, Johannes de Elsen, Henricus camerarius; Amelungus vicecomes; et
hii ecclesie nostre ministeriales: Wernherus de Bracle, Henricus, Lippoldus de Atlen, Gerhardus de Etlen,
Conradus comes, Luderus. 1202.
r.
Graf Beinrich von Ziegenhagen x) verzichtet auf den Zehnten gewisser von den Monchen des Klosters Harde-
hausen ausgerodeter Landereien. 1202. — Or. KL Hardehausen U. 14; gedr. Wigand Arch. 1. 2. S. 60 2J.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus comes de Cichenhagan in perpetuum. Amen.
Notum esse volumus tarn futuris quam presentibus, ne libera detur errori facultas, quod Volperdus de
Burchnen cognomento Craz fratribus in Hersvithehusen Deo servientibus cum uxore sua contulit predium,
quod nunc vocatur Novate sancte Marie9), quod ipsi propriis laboribus in agros redegerunt. Hoc autem
predium multis annis quiete possederunt cum omni iure, sicut et donatores ante possederant. Tandem
suggestum est mihi ab emulis predictorum fratrum, sicut malorum est semper invidere bonis, quod decima
predictorum agrorum mei deberet esse iuris sicut et agrorum circumiacentium. Et, ut verum fatear,
facile inclinatus est animus meus ad assensum odore lucri, sicut est humana fragilitas; cepique in pre-
dictos fratres agere magis potestative quam iudiciarie, illis excipientibus contra me in hunc modum:
„ Privilegiatus est totus ordo noster4) ab apostolico in decimis omnium novalium nostrorum." Item:
„Hanc decimam amplius quam XXX a annis quiete possedimus, ideoque hanc decimam solvere non debe-
mus.tt Novissime vero ammonitus a viris prudentibus, et ego ipse considerans, non esse tutuni, Dei
servos indebite gravare, renunciavi accioni mee una cum uxore mea et filiis meis imperpetuum, et domi-
nus Conradus Craz similiter fecit, qui dicebat predictam decimam se in feodo habere debere, si ego earn
evicissem. Huius rei testes sunt qui etiam ammonitores fuerunt, scilicet: comes Fridericus de Cichen-
hagen, comes nhardus de Ogtershusen, Henricus de Gastervelt, Rupertus de Cassle5), Gerlacus
de Cassle et alii quam plures. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°.II0. indictione Va«).
Nur die Siegelriemen sind erhalten.
») S. von Fritzlar, Prov. Hessen. -— 2) Mit dem falschen Jahre 1205. — *) Marienrode, Hof in der Pfarre Borken, N.
von Ziegenhain. Vgl. Rudolf Ortslexicon II. 2749. — 4) Der Cistercienser. — 6) Mit Hdlfe chemischer Reagentien ist
es una gelongen, diese Nam en, welche in dem Abdrucke bei Wigand fehlen, wiederherzustellen. — *) Die Indiction
allein hatte Wigand auf das richtige Jahr hinfuhren konnen.
Digitized by
Google
<m*m+^—^~-
6 1201.
8.
* Bischof Bernard 11. von Paderborn iiberweiset das obere Bans in Luthardessen l) den ft-abenden des
Klosters Gerden. Dieses Bans hatte Bitter Thegenhard, Dienstmann der Paderborner Kirche, damals noch
unvermdhlt, mit seinen Briidern Wildebert und Sigfrid dem Bischof am 12. April 1202*) resignirt. Am
27. April 1203 genehmigte sodann Bildegard, die Gemahlin des Thegenhard, bevor sie noch von demselben
Kinder hatte, diesen Verzicht. Zeugen sind: Lambert Dompropst, Benrich Domdechant, Bernard Propst ad
S. Petrum et Andream, Hermann Propst in Nienkerken etc.; sodann die Ministerialen: Bildebald von EneH-
hus, Belmich Grubo, Luder von Danent Bonifacius und Erpo von Ekkere, Everhard von Besen, Berno von
Bemedissen, Bur chard von Drenethe und Johann von Ethene. 1203. — Nach den lateinischen und deutschen
Regesten in Msc. 1. 242 K S. 33; VI. 224. S. 26.
9.
* Bischof Bemhard 11. von Paderborn genehmigt, dass ein von seinem Bochslifl lehnriihriger Zehnten, den
er an seinen Venoandten Bernhard von Oesede, dieser aber an Werner von Brakel als Lehen verliehen, von
Letzterem an das KL Gerden verkauft werde, nachdem jedoch Werner den Lehnfiscus durch einen andern
Zehnten entschadigt habe. 1203 s). — Abschr. Msc. 11.71. S. 226, lateinische und deutsche Regesten
Msc. 1. 242*. S. 33; VI. 224. S. 25.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus secundus Dei gratia Paderbornensis ecclesie
episcopus. Ut facta memorie digna ad posterorum notitiam devolvantur, consuetum est et perutile, ilia
8cripti8 autenticis commendari, que inter homines' circa contractus et huiusmodi rationabiliter geruntur.
Sic nos, ne temporum antiquitas errorem et error periculum inducere valeat, presentibus significamus et
futuris, quod Wernherus de Bracle ministerialis ecclesie nostre accipiens a procuratoribus claustri Ger-
dinensis quinquaginta et duas marcas, quarum ipse recepit in persona propria triginta marcas in Pader-
burne cum filio suo Hermanno et genere suo Gozwino, Richelmus autem duodecim in Bracle, pro quibus
decimam in Wernessen in pignore tenuerat ab.eodem Wernhero, reliquas decern marcas villicus Sosa-
tiensis nomine filii sui prenominati Gozwini, decimam iamdictam de Wernessen 4) de legitimorum heredum
suorum consensu et collaudatione resignavit Bernhardo de Ozede consanguineo nostro, quam tenuerat ab
eo, Bernhardus vero idem nobis ipsam decimam resignavit. Nos itaque monasterio Gerdinensi ex libe-
ralitate paterna sic nobis vacantem decimam contulimus eandem. Ceterum in recompensationem decime
pretaxate memoratus Wernherus nobis decimam de Dodenhusen*) resignans obtinuit a nobis, ut prefato
earn Bernhardo concederemus, quam idem Wernherus recepit in beneficio ab eodem. Ut autem firma
hec permaneant et iqconvulsa, scripti et sigilli nostri munimento decrevimus procurare, precipientes in
Jesu Christi Domini nostri nomine et sub excommunicationis pena, ut nullus posterorum ea retractare
sive violare presumat, sed quilibet sub debita hec f ovens stabilitate a Domino promereatur benedictionem.
A us der von Preuss und Falkmann II. 704 mitgetheilten, das El. Gerden ebenfalls betreffenden Urkunde von 1325 geht
unzweifelhaft hervor, dass dies Luthardessen bei Peckelsheim S. von Gerden lag und epater verschwunden sein muss.
Das Luthardeshusen der Tradd. Corb. ed. Wigand 436 durfen wir dagegen wohl als Luthorst im Fr. Calenberg NO.
von Dasael deuten, weil dies nach Biisching IX. 298. vor Alters Luthardessen geheissen hat. Die Berufung Falke's
S. 363. auf das von ihm erfundene Registr. Sarachonis thut zur Sache naturlich Nichts. 2) „Thegenhardus anno
1202 die coene Domini III. Idus Aprilis, cum (episcopus) ad synodum procederet, resignavit in maiori choro" ....
— ») Bernhard II starb am 23. April 1203. — 4) Jetzt nicht mehr vorhanden. Nach einer Gerdener Urkunde
von 1268, auf die Preuss und Falkmann zu I. 80. mit Recht verweisen, muss es zwischen Brakel und Garden gelegen
haben. — *) Wohl identisch mit dem spater verwusteten Dudenhausen im Lippeschen Amt Schwalenberg. YgL Preuss
und Falkmann II. zu 1039.
Digitized by
(google
1203. 7
Acta autem sunt anno incarnationis dominice M°.CC°.III0, indictione quinta, anno pontificatus venerabilis
domini Innocentii pape sexto, tempore dissensionis super imperio inter dominum Ottonem et Philippum,
pontificatus nostri anno quintodecimo, et coram testibus subscriptis: Lamberto preposito maiori, Heinrico
decano, Alexandra et Thiderico prioribus, Thiderico scholastico, Conrado custode, Bernhardo preposito
sancti Petri, Hermann o preposito de Nova Ecclesia, Johanne de JSlsen, Heinrico camerario canonicis;
Amelungo vicecomite, Anselmo, Wernhero de Flechten, Geroldo de Allenhusen, Walthero de Billinchusen,
Rotgero de Frodenhusen et aliis quam pluribus ecclesie nostre ministerialibus.
10.
Btschof Bemhard 1IL van Paderborn und Abt Widikind von Corvey schhessen wegen ihrer beiderseitigen Anspriiehe
auf die Desenburg etnen schiedsrichterlich vermiUeUen Vertrag dahm ab, dass die Burg auf gemeinsame Kosten
zerstort werde. 1203. — Or. Fr. Corvey U. 76 , Abschr. Msc. 1. 134. S. 161, gedr. Schaten ad antu 1203.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus tercius Dei gratia Paderburnensis episcopus.
Sciat presens etas et cognoscat universa posteritas, quod pene primo tempore pontificatus nostri1) do-
minus Widikindus, abbas Corbeiensis, questionem nobis movit super castro Desenberch2) et super quibus-
dam dampnis, que se a nobis et maxime a predecessore nostra sustinuisse dicebat. Fideles itaque mini-
steriales et sue et nostre ecclesie, partes suas ad bonum pacis fideliter interponentes, p(er)suaserunt
nobis, quod compromisimus in arbitros et tactis ewangeliis iuravimus, quod per omnia staremus ipsorum
prdinationi. Statuerunt igitur, quod castrum Desenberch pari labore et paribus expensis destrueremus,
et quod de cetero montem ilium nulli hominum conferremus, neque odii neque dilectionis intuitu, qui
presidium vel aliquam munitionem in eo exstrueret, sed terram faceremus arabilem et omne emolumen-
tum de novellationibus, decimationibus et quibuscumque proventibus similiter haberemus. Si vero gra-
vamen aliquod vel dampnum huius rei causa emergeret, quod bono zelo et totis viribus nos vicissim
iuvaremus. Ipsi quoque arbitri, interposito iuramento, certos nos reddiderunt, si necessitaa exigeret,
quod fideliter et efficaciter nobis assisterent. Statuerunt preterea, si nos aliquid in novalibus, molendinis
vel aquis indebite occupasse videremur, et dominus abbas ostenderet hoc sibi iure conpetere, quod amice
dimitteremus vel in beneplacito ipsius retineremus, et quod ipse idem faceret nobis, si forte iniuria ali-
qua a se vel a suis nobis esset illata. Statuerunt etiam, quod nee nos homines suos, nee ipse nostros
ad aliqua cogat obsequia, et si aliquo casu factum fuerit, quod infra sex septimanas emendetur. Ad hec
statuerunt, quod decime illi super LX mansos, quorum XX VIII sunt in Menberche et X in Hestene et
VIII in Kuneclo et Helgerssen et VIII in Heiligeberche et VI in Baldereborc, ab antecessore nostro col-
late, adiceremus decimam super XL mansos exstirpandos in bonis Corbeiensis ecclesie, redditibus domini
abbatis et fratrum prebende specialiter pertinentibus, nulli aliiprius conferendam, nisi horum XL manso-
rum cum predictis LX numerus adimpleatur. Et annonam, quam predecessor noster in commutationem
illius decime de iamdictis LX mansis acceperat et comiti Amelungo de Parburnen postmodum feodali
iure concessit, assignavimus XX moldra eiusdem mensure et annone in curia Wine the*), donee ea a
comite possimus absolvere et in proprietatem Corbeiensis ecclesie reducere valeamus. Volentes igitur
venerabili et dilecto amico nostro et ecclesie sue, quantum in nobis est, providere, successores nostros
cum consensu capituli nostri in eadem pacta obligavimus, et, quia facta hominum cum hominibus trans-
eunt, ne constitutio nostra post diem vocationis nostre oblivionis contingat nube fuscari, preacntem pa-
l) Abt Widikind von Corvey wurde 1189 wwahlt und Bernhard UL trat im Mai 1303 die Regierung an. — «) Der De-
senberg zwischen Warburg und Daseburg, welcher letztere Name nach den von Forstemann 0. N. S. 412 gesammelten
Stellen urspriinglich identisch mit Desenberg iat. — *) Ein untergegangener Ort zwischen Vorden und Altenbergen
im Kr. Hoxter. Vgl. die Marienmunstersche U. v. 1230.
Digitized by
Google
8 «»3
ginam sigillo nostro et sigillo ecclesie nostre communitam, posteris nostris in argumentum veritatis trans-
mittimus, auctoritate Dei et sanctorum omnium et nostra districte mandantes, ne quis ullo ingenio contra
hums ordinationis pacta venire presumat. Acta sunt hec anno incarnationis Domini M°.CC9.III0, indi-
ctione VI, pontificatus nostri anno tertio !). Testes huius rei sunt: Lambertus prepositus, Tidericus de-
canus, Heinricus prepositus sancti Petri, Tidericus scolasticus, Conradus custos, Johannes cellerarius,
Wulframmus, Hermannus Nove Ecclesie2) prepositus, Hermannus, Tetmarus, Cratto, Gerhardus, Volquinus,
Conradus, Hermannus Boleko, Frethericus, Adolfus; laici: Bernhardus Bercule, Hermannus de Scarden-
berch, Bernhardus de Northe, Hermannus comes de Warthberch, Heinricus dapifer de Parblirnen, Her-
mannus pincerna, Gerhardus scultetus et idem hii fuerunt arbitri domini episcopi de predicta ordinatione.
Fuerunt autem hii arbitri domini abbatis: Bodo de Hoenborc, Hermannus Bercule, Conradus de Amelun-
gessen, Raveno de Otberche, Ludolfus dictus Burgravius, Amoldus de Porta, Heinricus de Lutmersen.
Keins der ursprimglich angehangten zwei Siegel ist vorhanden.
11.
* Papst Innocenz HI. nimtnt die Personen und Giiter des Cislercienser-Ordens-Klosters Berswytehusen
in seinen Schutz. 1203 Mi 13. Ferentini*J. — Abschr. s. 14. Msc. VII. 4509.
12
* Papst Innocenz III. bestdtigl dem Abt Widikind von Corvey alle diesem Klosler von seinen Vorgangern
gewahrten Privilegien und die von den tueUlichen Fiirsten demselben verliehenen Exemtionen. 1203
December 12. Anagni. — Or. Fr. Corvey U. 77; Abschr. Msc. I. 134. S. 91 4J.
Innocentius episcopus servus servorum Dei, dilecto filio W. abbati Corbeiensi salutem et apostolicam
benedictionem. Solet annuere sedes apostolica piis votis et honestis petentium precibus favorem beni-
volum impertiri. Ea propter, dilecte in Domino fili, tuis iustis postulationibus grato concurrentes assensu,
libertates, immunitates et dignitatis monasterio Corbeiensi per predecessores nostros indultas et eorum
privilegiis confirmatas, exempciones eciam secularium exactionum per principes seculares concessas, eidem
auctoritate apostolica confirmamus, et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino ho-
minum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis
autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli aposto-
lorum eius se noverit incursurum. Datum Anagnie, II. Idus Decembres, pontificatus nostri anno sexto.
Die Bulle des Paps tea hangt an rothen und gelben seidenen Faden.
•) Diea auffallende und rich widersprechende Datum lasst sich nur so erklaren, dass die Verhandlung im Jahre 1203, also
primo tempore pontificatus nostri, wie es im Eingange heisst, stattgefunden hat, auf welches Jahr dann auch die
Indiction passt, dass aber die Beurkundung erst pontificatus nostri anno tercio, wie das Diplom ausgeschrieben ent*
halt, erfolgt ist. — *) Nigenkerken bei Corvey. — *) Die Abschrift in dem schon von Alters her durch Mausefrass
sehr serstorten kleinen Copiar hat freilich „Maguntine", auch ergeben die Fragmente kein bestimmtes Merkmal am
festzustellen , ob der Aussteller Innocenz III. oder IY. gewesen ist. Da aber der letztere am 13. Juli seines 6. Pon-
tificatsjahrs zu Lyon (Lugduni), Innocenz III. dagegen zu „Ferentini" sich aufgehalten hat, so habe ich mich urn ao
mehr fur diesen entscheiden mussen , als das Hardehausener Archiv von ihm noch eine andere Urkunde vom 28. April
1215 besitzt. — 4) Aus welcher einzelne im Originale verschwundene Worte erganzt werden konnten.
Digitized by
Google
1303-1304. 9
13.
* /?, Bernhardt HI. von Paderborn verbiirgt dem Kloster Hardehausen den Besitz eines Gules. O. J.
1203—1223. — Or. Kl Hardehausen U. 15. .
Bernhardus tercius Dei gratia Patherbornensis episcopus cenobio Hersvithehusensi in perpetuum. Ex
iniuncto nobis cure pastoralis officio ecclesiarum nobis commissarum iura conservare bonaque ipsarum,
ne a violentis iniuste diripiantur, tenemur defensare. Notum sit igitur universis tarn futuris quam pre-
sentibus, quod cenobio Hersvithehusensi warandiam prestare decrevimus in predio Willenhusen l) et in
silvula, que dicitur Ruholt; quod ne alicui in dubium veniat, presentem paginam sigilli nostri impressione
iussimus corroborari.
Das Siegel ist abgefallen.
14.
* Graf Heinrich von Schwalenberg schenkt gewisse zu seinem Allod Droheim gehorige Guter nebst der Mast-
berechtigung dem Kloster Hardehausen und billet den Paderborner Bischof und das Domcapild, diese
Schenkung in ihren Schulz zu nehmen. 1203— 1223. — Or. Fr. Paderborn U. 88.
Dilecto domno suo B. reverendo Paderbornensis ecclesie episoopo H. comes de Swalenberc tarn de-
votum quam debitum obsequium. Honestatem vestram scire cupimus, quod iustis petentium desideriis
adesse cuprentes, quidquid in cultis agris allodio cuidam videlicet Droheim2) adiacentibus nostri iuris
fait, ecclesie beate Marie in Herswidehusen in libera potestate contulimus. Unde serenitatem vestram
devote rogaraus, quatinus privilegio et sigilli vestri inpressione factum nostrum super hac re confirmare
et eos, qui contra id presumant aliquid contra iuris ordinem attemptare, excommunicationis vinculo in-
nodare dignemini. Sciatis etiam, quod in pascendis porcis et pecoribus in nemore ubicunque ad nos
spectat, eidem allodio sine omni impedimento potestatem dedimus.
Das Siegel ist nicht erhalten.
15.
Der Paderborner Bischof, Bemhard HI. von Oesede, bestatigt, dass seine Sch wester, die Abtissin Gertrud
ton Bbdeken, die Bedriickungen ihres Drosten mit Geld habe abkaufenmussen, wogegen dieser sich verpflichte,
nur dreimat im Jahre sein Drostenamt im Stift zu verwaken und nur ml zwei Pferden und einem Diener
zu kommen. Kehre der Bischof oder ein anderer Landeskerr im Stifle ein, so kbnne die Abtissin von wem
sit wolle das Dapiferat versehen lassen. 1204. — Hier naich der Abschrift*) im liber IV4) Variorum
fol. 2; nach einem Copiar von Bodeken gedr. Wigand Arch. IV. 271.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Bernhardus Dei gratia Paderburnensis ecclesie electus
omnibus fidelibus, ad quos pagina ista pervenerit, perpetuamin Domino salutem. Venerabilis soror nostra
domna Gertrudis Budecensis abbatissa accessit aliquando ad presentiam nostram et coram nobis conque-
rendo proposuit, quod Conradus miles, dapifer eius, occasione officii sui in multis earn vexaret indebite,
*) Dieaen Namen so wie Ruholt vermag ich nicht zu deuten, wenn Willenhusen nicht vielleicht das S. von Hardehausen
liegende Billinghausen im Fr. Waldeck sein sollte. Ygl. Yarnhagen W. G. L 73. — *) Die Lage dieses Hofes im
Dorfe Schlangen Fr. Lippe erweist die Urkunde v. 1211. unten Nro. 46. — •) „Ex copiario Budicensi fol. 51." Dies
Copiar besitzen wir micht. — 4) Welchen Band Herr Professor Giefers una gutiget mittheilte.
WetH U«k.-Bucb, IV. 2
Digitized by
Google
10 1*04.
et quod sub specie ministrandi multa in preiudicium ipsius faceret, que nunquam ab aliquo antecessore
fuissent attentata. Quod licet absonum et incongruum videretur valde, tamen quia prefatus miles multis
amicorum consiliis et suffiragiis munitus erat, melius visum est, quod *) propter sociam multitudinem, ei
deferretur in aliquo, quam deterius aliquid forte contingeret. Causa igitur pari consensu partium et
nostra permissione a iudicio translata fuit ad arbitros et per eos itadecisa, quod domna abbatiasa preter
curiam in Hoyerinchusen 2) , quam constat eidem officio attinere, prefato militi dedit quindecim marcas
hoc pacto, quod ipse cum suis heredibus renunciavit omnibus que sibi usurpasse volebat, et quod de
cetero fungi debet officio suo cum eo moderamine, quo sui predecessores illud hahuisse dignoscuntur, ita
scilicet T quod tribus tantum vicibus in anno serviat in mensa abbatisse, hoc est in pasca, in pentecoste
et in nativitate, et tunc sit ibi cum duobus equis et uno servo et veniat in sancta nocte et recedat in
sancto die post prandium, nisi domna abbatissa eum faciat remanere. De aliis articulis, que in questio-
nem venerant, hoc diffinitum est: si abbatissa rel episcopum vel alium de magnatibus terre recipit ho-
spitio, liberum est ei constituere dapiferum, quemcunque voluerit; si abbatissa testa ta vel intestata de-
cesserit, nihil ad dapiferum omnino de reliquiis eius, nisi ipsa de benignitate aliquid duxerit ei assiguan-
dum. Ut igitur transactionis huius forma perpetuo salva eonsistat, notitie posterorum in presenti scripto
sub sigillo nostro earn tjransmittimus et ut inviolabiliter semper observetur, auctoritate Dei omnipotentis
et nostra et sub anathematis intimatione districte mandamus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
Ma.CC°.IIIIa, indictione septima, sedente domno Innocentio, regnante domno Ottone. Testes huius rei
sunt: Lambertus prepositus, Henri cus decanus, Conradus custos, Thidericus scholasticus, Johannes celle-
rarius. Laici: Amelungus comes, Henricus dapifer, Gerardus, Anselmus, Hildeboldus, Helmwicus, Hin-
ricus, Bertoldus; et Budecensis ecclesie Ermendrudis preposita, Gysla decana, Justina, Margareta; clerici:
Henricus, Theodericus, Hermannus, Bertoldus; layci: Thiemarus advocatus, Hermannus, Herebordus, Hen-
ricus, Basilius, Ludolf, Rotgherus, Liutfridus et alii plures.
16.
Propsl L. *J von Marsberg uberlasst zwblf Acker Landes dem Abte Albert von Breddar gegen einen Erbzirts.
1204. — Abschr. Msc. VII. 5723. fol. 201; gedr. *) Seibertz I. Nro. 123.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego L. prepositus in Monte, qui dicitur Martis, salutem
dico domino Breydelario abbati totique capitulo in perpetuunu Scriptum nostrum sub bulla nostra secus
monasterium vestrum deponentes, simili forma vestrum recepturi, ut sit nostris vestrisque posteris obli-
gatio perpetua super eo, quod XII iugera nobis pertinentia et vestris adiacentia campis irrevocabiliter in
usus vestros concessimus, ut annuatim nobis in passione beatorum Petri et Pauli apostolorum duodecim
denarios graves persolvetis, sive colatis eosdem agros sive neglexeritis , dum non per nos impedimentum
nullum habeatis. Igitur super eos, qui hanc ordinationem temptaverint infringere, sine dilatione ferat
dominus episcopus Paderbornensis sententiam excommunicationis, nisi forsitan loco predicte pensionis, de
contrahentium consensu, nobis adeque utile postmodum providere procuretis. Testes: Nicolaus abbas in
Hardehusen, Bozuvinus Breydelarie prior, et monachi eius ibidem contemporanei nostri. Acta sunt hec
anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo quarto.
*) „qua" die Abschrift. — *) Gehdrte nach dem Guterregister Msc, VII. 4501. fol. C. 3'. zum Officium in Altenbodekenf
das im S. des Stifte liegt. Der Name hat sich jetzt nicht mehr erhalten. — *) Sonet nicht zu constatiren. Im Jahre
1201 war Bruning Propst, im Jahre 1219 ein Th. — *4) Und zwar naeh dem damals ( 18^9) noch vorhandenen Origi-
nale , was aber jetzt nicht mehr erhalten und selbst nicht einmal in dem alteren Repertor verzeichnet ist. — Die
Fehler unseres Copiars scheinen aber nach Massgabe dee Seibertz'schen Druckes schon im Originale vorhanden
gewesen zu sein.
Digitized by
Google
1305. U
it.
* Das Domcapitel von le Mans dankt dem zu Paderborn fur die iibersandte Lebensgeschichle des h. Liborius,
des vierten Bischofs von le Mans, welche es mit dem Begleitschreiben in seinem Archiv niederlegen will.
Zugleich ubergiebt es das schon geschriebene Buch vom Leben des h. Julian, des Stifters der Kirche von
le Mans, der mit den heiligen Thuribius und Pavacius vom h. Clemens, dem Nachfolger des h. Petrus, zur
Begriindung der Kirche dorthin gesandt tuorden und bitiet das Paderborner Domcapitel, das Gediichtniss des
h. Julian fortan am 27. Januar gleichfalls zu feiern x). 1205 September 30. — Or. Fr. Paderborn U. 89.
Reverendis in Christo dominis suis karissimis fratribus et amicis Lamberto Dei gratia preposito dccano
et capitulo maioris ecclesie Paterburnensis H. decanus indignus et capitulum Cenomanense salutem in
Domino et sinceram cum devotis orationibus et obsequiis caritatem. Summo patri Deo et eius unigenito
cum spiritu principalis honor et gloria et gratiarum actio plenius referatur. Cuius unigenitus plenus
gracie et veritatis apparuit matri nostre ecclesie primitive et de plenitudine eius, quam fons vite in plu-
rimas derivavit areolas, qui fueramus prius steriles fecundati, simul non tarn loco quam animo fideles
accepimus universi. Hoc certe nascentis ecclesie rudimenta poscebant, ut granum sinapis in arborem
magnam surgeret et fermentum mulieris in tribus farine satis absconditum novam conspersionem altius
elevaret. Sic granum frumenti mortuum feneravit, sic Joseph Egyptum nobili Israelitarum semine augmen-
tavit. Quando sapientia Dei humanitus corporata radicavit in populo honorificato, et in electis populis
Christranis mittens radices, vineam suam novis agricolis tradidit et non iam labruscas a parricidis sed
botros cipri a fidelibus accepit custodibus, et ex eis bibit vinum dignum dilecto labiis et dentibus rumi-
nandum. Extunc vere vinec florentes dederunt odorem suum. Sed que est ista speciosa inter alias spi-
ralis ad nos pre ceteris odorem suavitatis? Ecce odor eius sicut odor agri pleni, quern benedixit Domi-
nus. Quenam inquam est ista tarn prudens inter filias, suo tarn humilis nostro iudicio tarn sublimis?
Quomodo tarn prudenter primordia sua meminit et singula recolit incremental Etiam quando erat par-
Tula et ubera nondum habens, et cum stillarent montes dulcedinem et colies fluerent lac et mel, tarn
diu lactabatur, donee vidit sterilem habitare in domo matrem filiorum letantem. Sic karissima soror
nostra a primis exorsa cunabulis ordine progreditur et primo unitas cordis et anime in multitudine ere-
dentium et rerum omnium communitas recensetur, quando sub apostolico duodenario, septenario levitico
ministrante ilia prior Christiana fraternitas lingua et manu alternis panibus pascebatur. Cuius siquidem
de medio karitatis fulgur egrediens et scintille quasi aspectus eris candentis simili zelo plurimas eccle-
sias accenderunt, et sic est inter eas insolubilis germanitas confirmata, ut unanimes passionum et con-
solationum participes permanerent, sine locali confinio contigue sive spaciosis tcrrarum tractibus separate.
Sic prudentis8ima soror nostra Paterburnensis ecclesia stilo i altiloquo et coturnato sermone matris sue
primitive ecclesie statum feliciorem commemorat, ut sorores commoneat, ut corda patrum in filios con-
vertat, ut quod consuevit facere ipsa doceat, quasi utens voce et vice vere lucis, que illiiminat omnem
hominem, dicat: Ignem veni in terram mittere et quid volo nisi ut ardeat. Est revera sororis nostre
humilitas multis laudibus prosequenda, que suos ita dissimulat titulos, ita a se excelsa abstulit quod
precoma sua alienis ascribit et aliena incommoda suis excusat commodis et obnubit, ut illud sibi com-
peteret: Laudet te alienus et non os tuum, et alterum1 non deesset: Justifica magnum similiter et pusil-
lum. Vos etenim patres Paterburnenses revera magni estis uno et eodem pignore, nos pusilli; nostro
vos estis deaurati thesauro, nos vero transmigrante ad vos glorioso confessore nostro et episcopo Liborio,
quasi luce aurea sumus forsitan obscurati. Vos honore nostro divinitas dignata es, quo forsitan fuimus
nos indigni. Verumtamen per divinam gratiam nostre Cenomanensi ecclesie id solaminis est relictum, ut
inclitum confessorem Liborium et nostrum predicare semper debeamus et vestrum. In nobis cepit, sed
') Ygl. die unten Iblgende Urkonde aus dem April 1243.
Digitized by
Google
12 *J05.
yos ipse perfecit; nos sanctificavit in terris, vobis preside! iam celestis; nobis ad tempus est datus, vobis
sine tempore destinatus; nos corpprali presentia destituit, sed utrisque nunquam deerit dono beneficii
spiritualis. Quid igitur faciemus sorori nostre die isto quando alloquenda est? Summum patrem, a quo
cepimus, cum timore et reverentia filiali pariter collandemus hi beati Liborii mentis gloriosis, cuius
sacratissimum corpus Cenomanensi ecclesia concedenter posteaquanv Paterburnensis soror nostra karissima
spiritualis effecta est, sibi meruit. Et Saxonica circa id locorum duricies emollita, biems infidelitatis
transiit, imber persecutionis abiit et recessit, flores virtutum et miraculorum apparuerunt, et vox turturis
audita est in terra ilia, maxime quando virtus mirifica eximii confessoris astrinxit, quicquid fide& Chri-
stiani dogmatis alligavit. Vobis ergo, Paterburnenses, honor iste precipuus et peculiaris gloria consecratur,
qui patrem nostrum tanto eefebratis honore, studio colitis, affectu intimo ©ompkctimini ut dfcatisr Inveni
quern desiderabat anima mea, tenui ilium, nee dimittam. Cedit etiam ad cumuhim laudis vestre, quod
pro pignore tanto, cum vobis plurimas debeamusr humiles gratias nobis solvitis, affectum propensius
exibetist et offertis obsequram nee verbis ostendi sed vet exequutione flagitatis aliquando exiberi. Exem-
plaris oontinentia deinceps, quod nos valde audire delectat annexuit, prospere permanere nee fuisse trans-
latam sedem vestre cathedralis ecclesie l% de quo rumor levus nobis questionem moverat et conquestum.
Quo iam vestra assereione destructo auditui nostro dedistis gaudium et leticiam in laudibua salvatoris.
Ad extremum vero quasi fimbriis aureis vestre epistole iam ponendis, acceptabiles et honeste petitionee
vestre quod sunt apud Dominum, innotescunt. Nicbil enim aliud quam quod animarum saluti et honori
divino inserviat, postulant aut intendunt, ut fervor mutue karitatis de igne sancti spiritus olim accent us
cotidie convalescat, flagret ardentius et ignescat, ut servantes- mutuo unitatem spiritus in vinculo pacis
et fraterne dilectionis unam sanctam communionem, prout fieri poteritr et rem publicam habeamus con-
silii, auxilii, substantie, voluntatis. Insuper ut epistolam vestram,. cui sicut raagistre et domine hec nostra
humilis ancillatur,. et librum vestnun de vita et translatione eximii Liborii in nostris memoritei repona-
mus archivis* Tercio et ultimo instantius et obnoarius suppkeatis, ut natalicium diem magnifici patris
nostri Liborii et patroni sollenni cantu et cultu celebriter illustaremus. Quibus siquidem- postulatis gra-
tissimo et Kbentissimo concurrentes assensur gracias etiam vobis subicknus pleniores devotissirao- vebis
ammo respondentes, quod aque nulle nostram erga vos poterunt extinguere caritatemi, nee flumina obruant
earn-, quam Deus verus siabiliat supra petram. Vestram vero epistolam vel sanctissimi libellum Liborii
nulla delebit oblivio,. nee oblitterabit antiqmtas, sed in domo Domini et aput nostros posteros permane-
bunt. Et iustus Liborius,. qui aput nes floruit, Domino iargiente cultu: ampKore* florebit et multiplica-
bitur in domo- Domini et heatissimi et apostoliei Juliani, eui scilicet quartus gloriosus successit Liborius
duobus aKis quoque viris apostolicis intermediis Thuribio archipresbitero et Pavacio archidiacono Ceno-
mannensi eathedre per ordinem prestitutie. Hie enim Juliamis primus Ce&omannorum apostolus, velut
Abraham patriarcha pater sequentium presulum et Cenomansium gentium in Ckristo quadam functus
auctoritate apostolica usque in hodiernitm diem extritit et existit, missus comitantibu* illis a beato Cle-
mente Petri apostoli suocessore. Unde firaternitati vestre humiliter supplicat Cenomannensis ecclesia soror
vestra, quatinua librum de vita ipsius elegante* exaratum reverenter et memoriter aput vos in perpetuum
habeatis et apoetoli nostri beatissimi Juliani natalicium diem Vlto Kalendas Februarii sollenniter cele-
bretisr ut qui clams sigjiis et miracutis regne Framcie suflragatnr,. sue quodammodoPaterburneiBi ecclesie
et populis Saxonie, sicut per ipsun* et propter ipsum facers magna potens est deminusr abundantius
suffragetur, nosqwe et vos suffuhi tantk intereessoribus utrique ecclesie combinatis divino munere gemi-
nate eorum suffragio^ utramque stolam possimus facilius a Domino consequi in tempore retributionis.
Amen. Yalete in, Domino et manete in dilectione nostra. Data anno Domini M°:C(XV0. pridie Kalendis.
Octobris.
Dat aahangende Siegel Set sehr btsck&digtL
*) Yoa €in*r damsis beabsichtigten Verlegung des Paderborner Buthums, ist sonst nichts beftamik
Digitized by
Google
1105-1216. 13
18.
Abt Thetmar Von CorVey ubertrdgt das Amt zu Monninghausen an Albert von Lippe und Stormede als ein
erbliehes Amtslehen und unter der Bedingung, dass der jedesmalige Inhaber desselben und seine Frau Mini-
sterialen des Stifls Corvey werden miissen. Ein an Albert von Lippe schon friiher als Homagiallehn uber-
tragener Wald soil in dieser Eigenschaft immer mit dem Amte vereinigt bleiben. 0. / (1205 — 1216.) —
Abschr. Msc. 1. 134. S. 57; gedr. Falke 71 C. 314. mit dem Jahr 1209 *) und desgleichen in dem von Wigand
1856 herausgegebenen Rechtsgutachten: „Sind die ehemaligen Corvey schen Lehne Vitingambt und
Ehringhausen Mannlehne oder Weiberlehne?" S. 17.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Thetmarus Dei gratia Corbeiensis abbas, notum essecupi-
mus tarn presentibus quam faturis, quod de consilio ac consensu ministerialium ac confratrum ecclesie
nostre, Alberto dicto militi de Lippia 2) et uxori eius Gertrudi curiam nostram in Munichusen*) iure
officii, quod vulgo ambtregih A) dicitur, porreximus quando idem officium vacavit, dum (Godescalcus) *)
pro gravibus iniuriis ex detencione prebende fratrum et nostra illatis multotiena commonitus reeipi&cere
minus curaret. Predictus etiam 8) Albertus ad habundantem cautelam Albertum et Wagerum (sic I) fratres
prefati Godesealei et pueros ipsorum ab omni impeti(i>ne predicti officii, que^ forte ipsis quasi hereditario
iure conpetere videbatur, cessare amicabiliter promovit. Promo vebit insuper ut uxor eius per concam-
bium, sire quocunque alio modo valuerit, ecclesie nostre ministerialis efficiatur; alioquin prefate curie
officio carebit. Adiectum etiam est, ut si prefatus A. de Lippia sine heredibus forte decedat, eius offi-
cium predictum uni de filiis sororis vel fratris ipsius, quern ipsius amici ad id decreverint, porrigemus,
et si huiusmodi filius sine heredibus decesserit, deinde alteri filio et nulli amplius de ipsis, si forte plu-
res fuerint, porrigemus, ita tamen, quod ille qui nobis ad accipiendum ipsum officium fuerit representatus,
sit ecclesie nostre sen per concambium seu alio debito modo ministerialis, alioquin ipso officio carebit.
Preterea silva, pertinens predicte curie, que prefato A. de Lippia non iure officialis, sed pheodalis bene-
ficii prius pertinebat, sequetur ipsam curiam, ita tamen, quod sive Albertus ipse, sive alius predictorum
heredum suorum ipsam curiam habeat, simul habeat silvam cum curia, sed silvam iure pheodali, quem-
admodum prius habebat, et curiam iure officiali, et ita simili modo simul utrumque vacet, scilicet silva
cum curia, si a prefato Alberto et a predictis heredibus suis ipsam curiam vacare contingat. Preterea
si ipsius Alberti contingat uxorem tolli de medio, uxorem libere condicionis ducet, quam ecclesie nostre
conferet in ministerialem vel si libere condicionis non fuerit, per concambium fiet ecclesie nostre mini-
sterialis. Adiectum insuper est, ut si sepedictus Albertus moveat alicui werram extra servicium ecclesie
nostre et sine eius auctoritate, et ex hoc ipse forsan in redditibus ipsius curie, sicut et aliorum bono-
rum suorum, habuerit detrimentum, nichilominus consuetam pensionem nobis et fratribus nostris de ipsa
curia persolvet. Ut autem hoc factum nostrum firmum et stabile permaneat, nee veniat in oblivionem,
*) Siehe den Excnrs. — *) Nach der scharfsinnigen Untersuchung von Seibertz Dynasten S. 363 — 368 ist dieser Albert
von Lippe fur identisch zu halten mit Albert von Stormede. Wie er hier auch den Beinamen de Lippia fiihrte, so
siegelt auch sein Enkel Albert II. in einer Benninghauser Urkunde von 1256 mit der Lippe'schen Rose. Preusa und
Falkmann Lipp. Reg. I. 136 weisen darauf hin, daaa der U.-B. III. 80 in einer Urkunde von 1213 auftretende
Albertus dapxfer domini Hermanni de Lippia der hier genannte gewesen sein muss. Dies diirfte urn so riehtiger sein>
als Albert darin ein Gut resignirt, welches dicht bei dem Marienfelder Erbe Brokelmann im Kspl. Herzfeld, Brschft.
Uhlentrap^ also dicht an der Lippe und unwext von Monninghausen liegt. Vgl. die Gerdener Urkunde vom 18. No-
vember 1229 Nro 169, wo der Vater Alberts II. sich genannt findet. — *) Das sogenannie Vitingamt zu Monninghausen
im Kr lippstadt, zwischen Stormede und der Lippe. — 4; So ist dies im Copiar in „ambergethi( verstummelte Wort
wiederzugeben. — *) Im Copiar ausgelassen. — *) So das Copiar, und zwar riehtiger als „au^emtf bei Falke, was
dieser aber nur ana den hier sehr ineinander gezogenen Buchstaben des Copiars , nicht ana dem Originale entnommea
haben kann*
Digitized by
Google
14 1205 — Ht6.
presentem paginam tarn ecclesie nostre quam nostri sigilli fecimus appensione communiri. Testes huius
rei sunt: Conradus prior, Conradus prepositus de Gronyngen , Wilhelmus prepositus de Monte , Hermannus
portarius, Ludolfus camerarius, Tidericus de Munechusen et totus conventus noster; laici: Conradus de
Bovessen, Conradus de Amelungessen et filius eius Hereboldus, Ludolfus de Erclen, Henricus deLuthar-
dessen, Gerebertus de Lutmersen, Johannes de Paderburnen, Bertoldus marscalcus, Heinricus de Flessin-
gen, Ludolfus dictus burgravius, Bertrammus de Stainhem, Heinricus de Mederike, Wigerus (sic I) et Albertus
fratres de Munechusen et Bernhardus iudex deLippia, Heinricus dictus de Herstol, Ricbodo et Bertoldus
fratres de Redinchoven et alii quamplures.
E x c u r s.
Indem Falke diese Urkunde abdruckt, versichert er zwar nicht direct, dass er sie nach deth Originate
mittheile — bei ihm ware, wie er angiebt: ipsum diploma accurate et uti decet exhibitum — aber in-
dem er sich sorgfaltig bemiiht, im Drucke die Abkiirzungen der alten Schrift in moglichst treuer Gestalt
wiederzugeben , will er dadurch offenbar den Schein erwecken, als ob seine Abschrift unmiUelbar dem Ori-
ginate entnommen set. Doch i&t dem keineswegs so; vielmehr beweisen grade die von ihm mil Typen nach-
geahmten Abkiirzungen, dass er nur unser Copiar aus dem Ende des 15. Jahrhunderls vor sich gehabt hat,
keineswegs aber ein Original aus dem Beginne des 13, wo die Abkiirzungen eine ganz andere Gestalt hatten.
Dies ergiebt sich dann auch aus andern Umstdnden. 1st sein autem, tote wir oben Note 6. gezeigt, nur
entstanden aus den im Copiar ineinander gezogenen Schriftziigen von etiam, so hat Falke auch nur die
Schrift des spdteren Copiars falsch lesen kbnnen, indem er Rednichoven stall Redinchoven druckle, denn
die Urkundenschrift des beginnenden 13. Jahrhunderts lassl einen solchen lrrthum gar nicht zu. Diese An-
nahme, dass Falke eben keine andere Quelle gehabt, als das noch heule vorhandene Copiar, wird denn noch
durdh den Umstand erhdrtet, dass das unsinnige ambergeth des Copiars slatt ambtreght, wie das Wort
nach dem vorhergehendem „iure officii" mil Sicherheit gelesen werden muss, sich in seinem Drucke eben falls
findet. Wenn derselbe daher auch hinter „dum" das im Copiar ausgefallene Wort „Godescalcus" erganzt,
So diirfen wir dies ebenso, wie das am Ende hinzugefiigte Datum: Acta sunt hec anno dnce incarnacionis
MCCVIIH anno prelationis nre IIH°, III. Kl. Decembr. nur fur einen von ihm herriihrenden Zusatz halten,
der keine Autoritat beanspruchen kann, wenn er auch die Veranlassung gewesen ist, dass eine Hand aus
der zweiten Hdlfte des 18. Jahrhunderts im Copiar die Zahl 1209 in Klammern zu dieser Urkunde gefiigt hat.
Seine Falschungen haben sich bei dieser Gelegenheit aber nicht auf die Erfindung dieses Datums be-
schrankt; er hat die Geschichle sogar noch ib. S. 315 mit einer ganz neuen Urkunde bereichert, von der das
Corvey sche Archiv weder das Original noch eine Abschrift besitzt, und die ausserdem das entschiedene Ge-
priige der Fdlschung an sich tragi. Dieselbe verdient um so mehr eine cingehende Priifung , als auch Wigand
L c. S. 23 sie fur acht hall und sie in dem erst in unseren Tagen entschiedenen Process des Berrn von
Garrelts, der fur seine Gemahlin, eine geborene Freiin von Horde, die Succession in den Corvey schen Leh-
nen Vitingambl und Ehringhausen — als Kunkellehen — beanspruchte, aber nicht durchsetzte, eine gewisse
Rolle gespielt hat.
Machdem das Stift Corvey durch vorliegende Urkunde Mbnninghausen dem Albert von Lippe-Slormede
nach Amtrecht verliehen, muss es in dieser Eigenschaft auf dessen Sohn Rabodo 1. und durch diesen auf
den Enkel Albert If. iibergegangen sein. Dieser verstand sein Erbrecht daran auch dann zu bewahren,
als der Abt von Corvey die villicatio Munckehosen dem Bischof Simon von Paderborn fur 300 Mark verpfan-
den musste, und zwar dadurch, dass er sie von diesem gegen Zahlung von 400 Mark als Pfand iibernahm.
Hieriiber giebt uns eine Urkunde vom 14. August 1277 , Fr. Paderborn U. 290 Auskunft1). Nachdem nun die
l) Sie ist zuerst aus einer von P. von Hatzfeld nach diesem Original gemachten Abschrift von Seibertz III. 458 publicirt
worden. Eine Stelle, die Hatzfeld in dem ganz verblichenen Originate nicht lesen konnte, habe ich mit Hulfe der
DD. Veltman und Friedlander , wie ich glaube, richtig entziffert.
Digitized by
Google
1105 — 1116. 15
Lippe-Stormede in den achtziger Jakren des 13. Jahrhunderts im Mannsslamme ausgestorben, ist dies Gut auf
die Erbtochter Cunegundis von Stbrmede und durch sie auf ihren Gemahl Friedrich von Hurde oder Horde
iibergegangen. Bet dieser Gelegenheit wird aber in dem Besitzverhd/tnisse eine Veranderung vorgenommen
sein, in der Art, doss das Gut, welches ihr Vater Albert 11. im J. 1277 noch als eine villicatio, also naeh
Amtrechte unter sich hatte, ihrem Gemahl als ein Mannlehn iibertragen wurde. Der hieriiber sprechende
Lehnsbrief des Corveyschen Abts Beinrich ist noch jelzt im Archiv der Graflich von Bocholtzschen Familie zu
Alme vorhanden, und von mir im J. 1858 eingesehen und hiernach der von Wigand L c. S. 21 publicirte
Druck verbessert warden. Vgl. unten zum Mai des J. 1292. Wenn dies Original nun wbrtlich folgendes
Datum enthalt: Datum et actum in civitate Coloniensi in domo propositi ad S. Apostolos anno Domini
MCC nonagesimo primo eo tempore quo rex Adolfus eligebatur, so kann primo nur auf einem allerdings
ganz unbegreiflichen Irrthume l) des Notars beruhen. Denn es ist notorisch, dass K. Adolf erst am 5. Mai
des folgenden Jahrs gewahlt wurde.
Wie man aber auch dariiber denken mag, so viel ist sicher, dass diese Urkunde Falke bekannt gewesen
sein muss. Aber statt sie einfach zu publiciren, gcliistet es seinem frechen Sinne mehr, der litei*arischen
Welt auch bei dieser Gelegenheit Etwas aufzubinden und so biwutzte er denn die Urkunde Abt Beinrichs nur,
um daraus das entsprechende Lehnsreversal Friedrichs von Horde zu fabriciren, Tradd. Corb. S. 315. Wenn
Wigand S.23 erwahnt, dass dasselbe „zwar im Laufe des friiheren Verfahrens nicht als adit anerkannt wor-
,tden, aber doch dafur zu halten ist, da Falke es mittheilt, und dieser seine Urkunden nur aus dem Corvey-
„schen Archive entlehnle. Er theilt sogar das Siegel des Documents in Abbildung mit", so muss man sich
iiber das unbegreifliche Zutrauen Wigand s zu Falke' s Ehrlichkeit wundern, dass er von ihm, dem er doch
schwere Falschungeti bei Herausgabe der Tradd. Cor bei. nachgewiesen hatte , nicht annehmen wollte, auch falsche
Urkunden in die Welt geselzt zu haben. Ich kenne nun die Griinde nicht, die den ersten Richter zur. Ver-
werfung des Lehnsreversals veranlasst haben; aber falsch und unlergeschoben ist es jeden falls. Zunachst
tnochle ich bezweifefn, ob es am Ende des 13. Jahrhunderts schon Sitte war, dass neben der von dem Lehns-
hcrrn ertheilten Belehnung auch der Vasall ein Reversal dariiber ausstellte, mir wenigstens ist ein anderwei-
tiges Beispiel in dieser Beziehung nicht bekannt. Aber auch die ganze Fassung, insbesondere der in dieser
Weise damals nicht ubliche und eine spalere Zeit verrathende Schlusspassus domino meo — dedi lias meas
patentes literas erweisen den gefdlschten Charaktcr des Documents. Mehr noch aber das Datum. Falke
wusste wohl, dass K. Adolf nicht im J. 1291, sondern erst 1292 enoahlt wurde. Hiernach verbesserte er
zvoar das Datum seines Figments, behielt abei* sonst dessen Fassung in den Worteh datum et actum in
civitate Coloniensi in domo prepositi ad sanctos apostolos a. d. MCCXCII. VI. Kal. Junii eo tempore
quo Adolfus eligebatur in regem Romanorum bei, nur dass er mit dem hinzugefugten Monatstage, 27. Mai,
nicht nur seine mangelhafte Geschichtskenntniss , sondei%n auch die Falschung selbst verrieth. Denn K. Adolf
ist nicht am 27., sondern am 5. Mai <n%wahlt worden. Die Falschung wird endlich vollkommen offenbar
durch das i>on ihm auf Tab. 111. bro 3. abgebildete Siegel. Giebt sich der Trug nun auch in der Urkunde
schon dadurch zu erkennen, dass Abt Heinrich in der Originalbelehnung Friedrich de Hurdede nennt und
diese Form oder hdufiger noch Hurde in alien Urkunden des 13. u. 14. Jahrhunderts gebraucht wird 2J , wiih-
rend das Falke sche Diplom die moderne Form de Horde hat, so findel sich diese ktztere auch auf der Urn-
schrift des von Falke abgebildeten Siegels. Aber auch das Siegel, das ein funfspeichiges Rad darstellt, ist
falsch und untergeschoben. Dies ist nun allerdings das Wappenzeichen der Borde; doch mit dem sehr we-
sentlichen Unterschiede , dass der Zweig der Familie, ddt im Besitz des Vitingambts zu Monninghausen war,
Dm J. 1291 Hesse sich auch nicht durch die Annahme retten, dass nach dem am IS. Juli 1291 erfolgten Tode K.
Rudolfs, noch in der zweiten Halfte dieses Jahres zu Coin, Verhandlungen uber die Wahl E. Adolfs vom Erzbischof
Siegfried gefuhrt worden seien Denn Dies konnte man doch nicht direct als eine Wahl bezeichnen , wie es in der
Urkunde gesohieht. — *) Erst in einer Abdinghofer Urkunde von 1375 kommt die zum heutigen Namen den Ueber-
gang bildende Form Hurde mit dariiber geschriebenem o vor.
Digitized by
Google
16 1105 — 1116.
zur Erinnerung an die Ahnfrau aus dem House Lippe-Stormede, durch welche dieser Besitz in die Famitie
gekammen, eben die lippesche Rose im Wappen fiihrte. So besiegelte die Urkunde Nro. 536 des Fr. Munster
vom J. 1342 Themo de Hurde mit dei* Rose, sein Bruder Bernhardus de Hurde aber mil dem Bade. Ausser-
dem ist es iiber alien Zweifel erhaben, dass Friedrich von Horde, der erste Lehnsinhaber von Monninghausen
nur mit der Lippe schen Rose siegelte. Denn voir besitz en von ihm zwei solcher Siegel an der Lies-
borner Urkunde Nro. 83 v. J. 1299 und an einer Urkunde des KU Welver (Nro. 105) v. J. 1305 l). In beiden
gleich wie in einer andern des KU Benninghausen v. J. 1309 nennt er sich auch nur de Hurde, nie de Horde,
wie im Falke schen Siegel.
Wir miissen also der Urkunde wie dem Siegel jede Glaubwiirdigkeit absprechen.
19.
* Abt Thetmar von Corvey iibertragt dem Propst Conrad von Kemnade ein von dessen Bruder, dem Edleti
Bodo von Homburg angekauftes, von dem Kloster Corvey lehnriihriges Gut auf dem Bofelande2) von
Kemnade. (1205—1216.) — Or. Kloster Kemnade U. 2.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Thetmarus Dei gracia Corbeiensis abbas. Sciant presentes
ac posteri quod dominus Bodo et fratre6 sui de Hoenborck •) curtem quandam trium mansorum in Garni-
natis, quam a nobis tenuerunt, preposito Caminatensi ipsorum fratri nomine Conrado pro quadraginta
marcis cum omnibus attinentiis et utilitate et ab advocatia liberam et quolibet onere inmunem vendide-
runt, hanc nobis et antecessori nostro resignantes, et nos eandem curiam contulimus monasterio Camina-
tensi. ,Ut autem hoc factum racionabile nulla oblivio deleat aut aliqua malignantis ingenii posteritas
infringet, presentem paginam nostri appensione sigilli fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Johannes
propositus, et Albertus prior Corbeiensis, Hugo cellerarius, Hermannus portarius et alii quamplures de
conventu. Laici: Conradus de Amelungessen et films eius Hereboldus, Conradus de Bovessen, Ludolfus
de Erclen et Ludolfus dapifer, Wasmodus marscalcus et filius suus Bertoldus, Heinricus de Lutmersen
et filius eius Heinricus, Arnoldus de Porta, Heinricus de Scerve et frater eius Johannes, Gerbertus de
Lutmersen, Tidericus de Horehusen et filius eius Stephanus, Heinricus de Wininchusen et omnes eius
fratres, Heinricus de Beverungen, Werenboldus et filius eius de Caminatis, Gernandus, Conradus deRen
et filius eius Conradus, Tidericus de Derspe, Heinricus de Botvelde et filius eius Heinricus et quam-
plures alii ministeriales. Item Bertoldus de Sconenberch, Helmoldus de Plesse, Hildebrandus deUslaria
et frater eius Hermannus et alii quamplures homines ecclesie4).
20.
* Bischof Bernhard HI. von Paderbom bekundet bestdtigend, dass der Abt von Bredelar den Zehnten in zwei
Ortschaften vom Dechanten zu Nigenkerken in Paeht genommen. 1205 — 1216 &). — Or. in zwei Aus-
fertigungen Kl. Dalheim U. 4.
Ego Bernhardus tercius Dei gratia Paderburnensis episcopus universis hanc paginam inspectoribus per
presens scriptum significo , quod dum abbas et conventus de Bredelare decimam in Osninctorp et Mere *)
') Spftter hat die Familie von Horde die Rose and das Had in einem quadrirten Schilde doppelt angenommen — *) So
die Ruckachrift der Urkunde. — *) Homburg bei Stadtoldenburg , Hercogthum Braunschweig, SO. von Kemnade. —
4) Von einer viel spateren Hand ist hinzugefugt: „Aota sunt hec anno gracie M°.CC°.XX°. indictione I*". —*) Nach
den Regierungsjahren des in der Urkunde genannten Abts Thietmar von Corvey. — 6) Oisdorf und Meerhof 0. von
Furstenberg im Kr. Biiren. Diese Giiter hat Dalheim im J. 1470 von Bredelar erworben. Vgl. Mac. I. 127. foL 41.
Digitized by
Google
1206. 17
a domino Herbordo Nove Ecclesie decano et persone !) ecclesie in Godelumen2), ad quam dicta ecclesia
pertinebat, recepissent ad firmam quam vulgo path appellant, rogaverunt nos, ut nos, sicut dominus
Thetraarus abbas Corbeiensis predicte ecclesie patronus prefate firme suum accomodarat consensum, sic
et nos nostrum apponere curaremus ad cautelam habundantem. Nos igitur, inspecto scrip to quodam
quod nobis exhibitum fuerat super huiusmodi contractus veritate, predictorum patroni et persone prefate
ecclesie sigillis sigillato, confidenter et libenter predictum abbatem et conventum suum exaudivimus, pre-
memorate firme contractum gratum et ratum habentes. Contractus autem huiusmodi forma est hec, quod
predictus abbas et ipsius conventus prefato Herebordo et sibi in sepedicta ecclesia Godelumen succeden-
tibus decern quadrantes siliginis et decern ordei et XXVI avene Huxariensis mensure persolvent annuatim
in Huxaria representandos quicquid de intemperie seris contingat seu rei alterius impedimento 8). Ut
autem hoc factum firmum et stabile consistat, presentem paginam sigilli nostri appensione fecimus com-
muniri.
Vora Siegel des Bischofs ist ein sehr abgeriebenes Bruchstuck erhalten.
21.
* Abt Thetmar von Corvey kauft einige bisher als Lehen ausgethane Guter urn 15 Mark fur die Prabenden der
Mbnche wieder zuriick 1206 Marz 12. — Or. mit dem J. 1207 Fr. Corvey Urk. 78.
Thetmarus Dei gratia abbas huius nominis tercius. Notum esse volumus presentibus et secuturis
filiis ecclesie, qualiter tres mansos et dimidium in Nattesungien 4) in prebendam fratrum revocavimus,
quindecim marcis redemptos a quodam Conrado milite, qui eos in beneficio acceperat, cuius rei series ita
retro se habet. Septem mansos in villa prenominata quidam Udo de Rippbldessen in beneficio habuerat,
quo sine liberis decedente, propinquis eius instantibus et tarn minisferialium hire quam gratia nos cogen-
tibus, a nobis eos in beneficio acceperunt et in partibus possederunt; e quibus Conrado prenominato per
coniugem et liberos, que soror defuncti fuerat, quartum dimidium provenit. Quos quia extra limites sue
habitationis ad procurandum et excolendum iudicavit difficiles, nobis redimendos eos optulit, quos com-
municato consilio fratrum et ministerialium ecclesie, ad profectum prebende fratrum quantitate supra
taxate pecunie et dimidia libra amplius redimere cogebamur, ita scilicet, ut anni tunc instantis fructus
nobis inde provenirent, si non tantum pecunie pacte nobis resideret, quantum fructus estimari valerent,
qui eo anno usque tres libras estimati fuerunt. Cum autem tempus solvende pecunie instaret, .affuit
predictus miles cum altero fratre suo, cui cum XII libras et dimidiam iuxta promissum offeremus, et
tres residere speraremus, negare cepere pacti conventionem, quamvis hanc testibus defenderemus, volen-
tes priora in irritum revocare, si non tota promisse pecunie summa sibi proveniret. Qua ad votum di-
midia minus libra potita fidem coram nobis sub quatuor testibus interposuit, ut tres liberos suos qui
adhuc infra annos rationis erant, cum discretionis primum annos intrarent, nobis vel successori nostro
et familie ecclesiastice aut per se aut per aliquem propinquorum suorum exhibitos, factum patris con-
firmare faceret et iam dictis abrenuntiaret bonis. Huius rei testes sunt: precipue quatuor, qui fidem ab
eo receperunt, Johannes de Althorpessen, Marcwardus Scathe, Herebordus iudex, Helmbertus miles; de
conventu Amilianus tunc decanus, Conradus hospitalaris, Gerungus capellanus, Johannes cellerarius; laici:
Ekkihardus de Thorenbach, Ekkihardus antiquus iudex. Acta sunt hec verbi incarnati anno M°.CC°. VII0.
indictione Villi, nil. Idus Marci, die dominica4). Eisdem testibus astipulantibus, predictus Marcwardus
l) So beide Ausfertigungen, wie die Folge ergiebt, fehlerhaft statt persona d. i. Pfarrer. — *) Qodelheim bei
Hoxter. Vgl. Kaiser -Urk. I. 225. — *) Hier scheint etwas zu fehlen. — 4) So die Urkunde, heute Natsungen im
Kr. Warburg. — *) Der Schreiber der Urkunde folgte offenbar der Paderborner, das Jahr nach unserer heutigen
Weise beginnenden Rechnung. Denn wollte man annehmen, dass die Urkunde nach der Colnischen Weise datirt
Wertt Urk.-Bttch. IV. 3
Digitized by
Google
18 1206.
redituum solvendorum ad hospital em domum debitor, eosdem in solido minorare volebat, contra quern dum
Conradus tunc hospitalaris litem moveret, eundem solidum recuperavit et coram nobis optinuit, ut viginti
duos singulis annis apportaret.
Von dem Siegel ist nur die linke Seite erhalten, die einen Theil der sitzenden Figur des das Evangelium in der
Linken haltenden Abts darstellt. Yon der Umschrifb sind die Buchstaben . . . ETMAR DI GR. erhalten.
22.
Papst Innocenz III. bestatigt dem Stift Busdorf zu Paderbom alle seine gegenwiirligen und kunftig aufgesetz-
lichem Wege zu erlangenden Giiter, namentlich die von seinem Grander Meinwerk ihm geschenkten fiinf Bo ft.
1206 November 18. Im Lateran. — Or. Stift Busdorf U. 11, Abschr. Msc. I. 121. S. 4. 123. S. 4';
gcdr. Schaten ad ann.
Innocentius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis canonicis ecclesie sanctorum apostolorum
Petri et Andree Patherburnensis salutem et apostolicam benedictionem. Commisse nobis amministrationis
officium exiget et integritas rationis exposcit, viros ecclesiasticos sincera caritate diligere et ne indebit\s
graventur molestiis apostolice protections clipeo confovere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris
iustis postulationibus grato concurrentes assensu ecclesiam vestram cum omnibus, que in presentiarum
legitime possidet aut in futurum iustis modis Deo propitio poterit adipisci, sub beati Petri et nostra
protectione suscipimus. Quicquid autem bone memorie M. (sic!) quondam Paburnensis episcopus eidem
ecclesie vestre tarn in decimis quam in curtibus, in areis et in parrochia, que consistit in quinque villis
videlicet Aspethera, Hildelinghusen, Hasvuthehusen , Hohensili, Albethinghusen '), rationabiliter contulit,
sicut ea omnia iuste ac pacifice possidetis, eidem ecclesie vestre auctoritate apostolica confirmamus et
presentis scripti patrocinio communimus statuentes, ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostre
protectionis et confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare
presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit
incursurum. Datum Laterani XIIII. Kalendas Decembres, pontificatus nostri anno nono.
Die an rothen und gelben seidenen Faden hangende Bulle ist zum Theil verkalkt.
23.
Albertus Dei gracia comes de Eversteine bestatigt den Monchen von Hardehausen den Besitz von
XXIII Alansen, welche sie crkauften a liberis in cometia nostra2), behalt sich aber an alien Giitern das
ius regie pensionis8) vor. Dagegen tritt er den Monchen seine Anspriiche an einen Ilorigen ab, turn pro
reBtauro, quia enormiter eos dampnificaveram in obsidione castri Desenberg, turn pro eo quod taxata
ware, also dem Jahre 1208 angehorte, so ist damals der 12. Mars kein Sonntag, sondern vielmehr ein Mittwoch
gewesen. Aber auch im J. 1207 fallt der 12. Marz auf einen Montag. Da nun die Ind. Villi auf 1206 hinweist, and
in diesem Jahr der 12. Marz wirklich ein Sonntag war , so werden wir dies for unsere Urkunde statuiren und anneh-
men mussen, dass die Jahreszahl 1207 auf einem Schreibfehler beruht. — ') Diese fanf Villen oder Bauerschaften
liegen in oder urn die Stadt Paderborn; die erste ist der Stadtbezirk Maspern (Bessen I 162.), Hildelinchusen lag in
der Richtung nach Dale oder Imminghusen (vgl. Giefers in den Beitragen zur Qesch. Westfalens 1866 S. 29), Hasvuthe-
husen ist der Stammsitz derer von Haxthausen, dorthin fuhrte der Weg aus dem 8piringsy jetzt Casseler Thore; es
lag da, wo jetzt noch das Haxter Feld ist; Hohensili oder Queden, im Suden, dicht dabei, wo jetzt das Querfeld;
statt Albethinghusen, wie die papstliche Urkunde schreibt, ist Asbethinghusen zu lesen; hiervon hat sich im Pens-
linger Feld NO. der 8tadt nooh eine Spur erhalten. — *) Die sedes iudiciaria einer Everstein'schen Freigrafsehaft lag
am Donnersberg auf dem Wege von Wormeln nach Germete. Ygl. die Gerdener Urkunde v. 1226 und v. Spilcker in
Wigands Archiv I 1. S. 56. Ob diese Grafachaft wohl mit der hier erwahnten von Mainz lehnruhrigtn identisch ist?
— *) Den Konigszins.
Digitized by
Google
1206—1107. 19
pecunia redemerunt vades meos in Sosatia. Vom Kirchenbanne befreit, toird er in die Fraternitat des
Klosters aufgenommen und entschadigt die Maimer Kirche a qua cometiam teneo fur die erwahnten Dimi-
nutionen der Freigrafschaft. 1206. Zeugen: Hermann Byrecule et frater eius Bernhardus, Heinricus dapifer
noster, Herimannus de Lovene, Thidericus de Duergen et frater eius Eselherius, Goswinus de Winthusen.
1206. — Gedr. v. Spilcker Grafen v. Everstein V. B. S. 35 lJ.
24.
Albertus comes de Everstene ubertrdgt dem KL Hardehausen das Obereigenthum iiber zwei Mansi in
Scherfede, welche seine Vasallen Heinrich und Conrad dem Kloster verkauft uml ihm resignirt hatteru Zeu-
gen: Bernhardus Patherburnensis ecclesie episcopus, Heinricus prepositus de Hamele; Heithenricus comes
de Luterberge, Hermannus Bercule de Holthusen, Bernhardus de Nordhem, Ekkehardus de Wellethe,
Hermannus de Atholvessen . . . Argentum etiam pariter totum datum est eis (Heinrich und Conrad) in
Huxaria in presentia d. Adam iudicis ipsius civitatis. A. d. i. MCCVI. — Aus dem Originate gedr. bei
0. Spilcker Everstein U.-B. 33.
25.
* B. Bernhard III. von Paderbnrn giebt dem KL Gerden den Hof zu Siddesen in Tausch gegen den Hof
Nuten. 1207. — Abschr. Msc. II. 71. S. 237; laieinische und deutsche Regeslen Msc. 1. 242*>. S. 33;
VI 224. S. 28.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus tertius Dei gratia Paderbornensis ecclesie
episcopus. Quum cautum et utile omnino esse cognoscitur, ut facta memoria digna scriptorum autenti-
corum suffragio posterorum imprimantur cognitioni, nos in eo sequentes predecessorum nostrorum vestigia
presentis inspectione pagine cunctis Christi fidelibus insinuamus, .quod venerabilis decessor noster sancte
recordationis Bernhardus episcopus a Bertoldo et filiis ipsius de Bilinchusen curiam in Sidessen2), quam
pheodi nomine tenebant, liberam accepit, in cuius recompensationem ipsis decimam in Ossendorp8) libe-
raliter de consensu ecclesie nostre in pheudum concessit, obtinuitque a provisoribus cenobii Gerdinensis,
ut ipsi curiam in Nuten4) castro Iburch adiacentem, et ex hoc sibi et successoribus suis Paderbornensis
ecclesie episcopis magis oportunam voluntarie resignarent, et omne ius ipsius curie et omnium bonorum
ei pertinentium, que ab ecclesia Paderbornensi tenebant, cederent usibus mense episcopalis. Volens
autem idem venerabilis decessor noster claustri Gerdinensis pie ac sollicite providere indemnitati, consen-
tiente sibi ecclesia nostra supra memoratam curiam in Sidessen claustro Gerdinensi contulit in pretaxate
curie Nuten recompensationem, quam nos ei presenti instrumento sigilli nostri appensione firmato in
perpetuum sancimus sub anathematis prohibentes interminatione, nequis supradictis permutationibus tarn
l) Aus einer weiteren hierauf bezuglichen Urkunde des Grafen Otto von Everstein vom Jahre 1225, gedruckt bei
Spilcker 1. c. Seite 52, ersieht man sodann, dass nach Alberts Tode, Otto's Bruder, die Grafen Conrad und
Heinrich, cum longe essem a patria, diesen Vertrag angefochten und einzelne von diesen Gutern wieder an sich
geries€n hatten. Diese Differenzen werden nun dadurch ausgeglichen, dass das Kloster Hardehausen dem Grafen Otto
27 Mark leiht, wofiir es in curte nostra Wormlo 27 Mark aus dem Ertrage des Getreides allmalig zuriickempfangen
werde, wovon dreiMark eine Entschadigung ftir die durch seine Bruder angerichteten Schaden sein sollen. Ausserdem
bestatigt er die von seinem Vater dem Kloster unter Konigsbann iibergebenen Guter nochmals demselben per sen-
tentiam et ad maiorem cautelam fecimus tradi per manus uxoria mee Ermengardis et filii mei Alberti, distinguentes
que a scabinis conquisita sunt, et ab aliis qui Uberi dicuntur. — *) NO. von Gerden. — *) NW. von Warburg. —
4) In der Nahe des SW. von Driburg liegenden Berges Iburg jetzt nicht mehr nachzuweisen. Zur Sache vergleiche
man noch Wigand Archiv IV. 78. not. 26.
3*
Digitized by
Google
20 1207.
provide ac solenniter tractatis audeat inposterum obviare, aut cenobio Gerdinensi de sepedicta curia de
Sidessen questionem movere. Acta autem sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.VII°, indictione
decima, pontificatus nostri anno quarto, et coram testibus subscripts : Lamberto preposito maiori, Tide-
rico decano, Heinrico beati Petri preposito, Tiderico scholastico, Conrado custode, Johanne cellerarioT
Hinrico camerario, magistro Joanne fratre et subdiacono nostro; Amelungo comite et filiis eius Heinrico
dapifero, Lippoldo, Conrado, Hermanno, Wernhero, Rotgero et aliis quampluribus ministerialibus
ecclesie nostre.
26.
* Bischof Bernhardt III. von Paderbom bestiitigt, dass ein gewisser Albert und dessen zwei Sohne ihre
vom Hochstift Paderbom lehnriihrigen Giiter zu 0$terhu$enlJ, welche zum Werthe von 26 Mark abgeschatzt
seien, demKloster Gerden fur 10% Mark, fiir 6 Viertel Gelreide und fur kiinftig vom Kloster zu Lehngehende
Giiter zu Vogelhorst 2J , verkauft haben. Zeugen: Lambert Dompropst, Thiderich Domdechant, ffenrich Propst
zu St. Peter (Busdorf), Thiderich Scholaster, Conrad Custos, Johann Kellner, Henrich Kammerer; Amelung
Graf, Henrich Droste (dapifer). 1207. — Regest Msc. J. 242 *>. S. 33; VI. 224. S. 27.
2T.
* Albert, Dechanl des Stifts Busdorf, kauft ein an dessen Propst wegen binnen Jahr und Tag versiiumter
Muthung heimgefallenes Lehen. von dem Vasallen fur 18 Mark, die ein Canonicus des Stifts, Gerhard, behufs
Stiftung seiner Memorie vorstreckt. 1207. — Or. (Concept?) Busdorf U. 12; Abschr. Msc. 121. f. 14.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit tam presentibus quam future successions homi-
nibus, quod ego Albertus, decanus ecclesie beatorum apostolorum Petri et Andree in Patherburne, et
alii fratres et concanonici mei eiusdem ecclesie a Gerhardo de Sinestorp, consencientibus uxore et filio
ipsius, quedam bona Sinestorp8), que ipse nomine ecclesie nostre de manu prepositi nostri tenebat in
feodo, et quia infra annum et diem de novo preposito nostro scilicet domino Heinrico eadem bona sibi
concedi non postulavit, secundum iusticiam feodalem iure perdiderat, XVIII marcis redemimus; eademque
bona nobis et successoribus nostris iam dictus prepositus in augmentum prebendarum nostrarum in per-
petuum contradidit. Verum quia magister Gerhardus Bremensis ecclesie et nostre canonicus, pro anni-
versario depositionis sue die ob salutem anime sue iugiter apud nos observando, memoratam nobis do-
navit pecuniam, de fructibus predictorum bonorum secundum voluntatem ipsius ita ordinavimus, scilicet,
ut medio tempore, hoc est donee ipse debitum universe carnis solvat, in octava pentecostes vigilie, pro-
xima vero feria secunda, missa in commemorationem omnium animarum fidelium et tercia feriapro salute
vivorum Salus populi sollempniter decantetur, et tam priori die IIII solidi et VI denarii, quam posteriori
die alii HII solidi et VI denarii fratribus nostris erogentur, et XII denariatae panis pauperibus distri-
buantur, ea sollicitudine illi fratri incumbente, qui sepedicta bona vice capituli a decano receperit in
obedienciam 4). Postquam autem prefatus magister diem clauserit extremum, coniunctis in unum duabus
medietatibus, novem solidos in anniversario die depositionis eiusdem obedientiarius ministret fratribus,
V autem denariatas panis det scolaribus, unum denarium campanario, candelam de dimidia libra cere
ponat in choro a tempore vigiliarum per totam noctem usque ad finem misse pro defunctis duraturam.
Panem denarium valentem et caseum denarium valentem conferat ad introitum misse cum candela com-
>) Vgl. oben Nro. 3. — *) Ostlich yon Lemgo. Das Kl. Gerden hatte bekanntlich viele Besitzungen im heutigen Fiir-
stenthum Lippe. — *) Der Name hat sich noch jetzt in der Zinsdorfer Mark erhalten, im Er. Buren, N. von Wun-
nenberg and Farstenberg, and hangt jedenfalls mit dem ebenda befindlichen Sint- oder Sentfeld zusammen. —
*) Sehr bezeichnend far den Ursprung des Namens der Obedienzien.
Digitized by
Google
1207. 21
petente, imum denarium Bacrificet.ad missam. Ut autem hec omnia rata maneant et inconvulsa, et a
6ucce8sorum nostrorum non effugiantmemoria, presentis cyrographi paginam conscribi, et sigillo ') ecclesie
nostre fecimus muniri, nominibus nostris, qui hiis dum agerentur presentes aderamus, subter notatis:
Albertus decanus, Heinricus custos, Heinricus, Cesarius, Rodolfus, Ludolfus, Thyetmarus scolasticus,
Frethericus, Werno, Johannes, Heinricus, Lambertus. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.VII0,
indictione IXa, domino Innocentio III. ecclesie Romane presidente, domino autem Ottone rege regnante.
28.
* Abt Gumpert von Geismar und dasCapitel von Fritzlar *J bektlnden eine Schenkung anHausem und Kauf-
scharren in der Sladt Fritzlar *J an das KU Hardehausen. 1207. — Or. KL Hardehausen U. 16.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Nos Gumpertus Dei gratia Geismariensis prepositus
et capitulum Fritlariense in perpetuum. Cum pro modulo nostre possibilitatis universis sacre fidei cul-
toribus teneamur impendere opera karitatis, maiorem tamen pro hiis debemus gerere sollicitudinem, qui
vita Marthe posthabita Marie quietem elegerunt. Inde est, quod notum fieri volumus tarn futuris quam
presentibus, quod prepositus in Winede 4) Thitmarus bona infra Friteslar in areis domorum et maccello-
rum 6) sita et extra in agris posita, a monasterio in Wicenstein 6) coempta, eidem monasterio et capelle
legaverat, equaliter post obitum suum possidenda. Elapso autem modico post tempore bona eadem a
iam dictis absolvit monasteriis donatione sive precio XX marcarum. Cum autem ilia in libera habuisset
possessione, contulit eadem monasterio Hersvithehusensi in ecclesia Friteslar astantibus clero et populo
infra missarum sollempnia et dein coram iudicibus laicis in foro dicta donatione confirmata iuxta con-
suetudinem oppidi pretaxati. Testes vero hii aderant: Heinricus cantor, Cunradus custos, Cunradus de
Rusteberg, Adeloldus, Herimannus, Cunradus M8nt; laici quoque Radbodo de Cenre *), Hernestus de
Zuschene8), C8no de Holtzeim, Geveno, Rudolfus et alii quamplures tarn clerici quam laici. Igitur ut
hec facta rata et inconvulsa omni evo permaneant, sigillo ecclesie nostre prepositique Geismariensis hanc
paginam fecimus communiri, horrendo ilium percellentes anathemate, siquis in posterum attemptaverit
hec eadem ausu temerario irritare. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°.VII0. indictione nona9).
Beide Siegel sind abgefallen.
29.
* Die vom Bischof Gerhard von Osnabriick zwischen seiner und der Paderborner Kirche beantragte Briider-
schafl wird vom Bischof Bernhard 111. von Paderborn und dessen Domcapilel genehmigt. 0. J.
(1207—1216) «•/. — Or. Fr. Paderborn U. 87.
Dominis et fratribus venerabilibus ac dilectis in Christo 6. Patherburnensis ecclesie episcopo L(am-
berto) preposito, T(iderico) decano totique capitulo G. Dei gratia episcopus, L. prepositus, H. decanus
») Ein Siegel ist an dieaer auf einem langlichen Streifen liniirten Pergaments verzeichneten Urknnde, deren Schrift aber
durchaua gleichzeitig ist, nie vorhanden gewesen. Mdglicherweise liegt hier also nor ein Concept vox. — *) N. von
Fritzlar liegt das alte, in der Geschichte des h. Bonifacius berohmte Geismar, verschieden von dem bei Liebenau
belegenen Hofgeismar. — •) Vgl. die Urkunde vom 11. September 1234 Nro. 229. — 4) Weende, Nonnenkloster, N.
von Gottingen; Otto prepositus de Wenethe bezeugt 1247 eine Urkunde der Edlen von Plesse. Wenck H. G. II. B. 166.
— *) Kauf- und Fleischerscharren. — 6) Kloster Weissenstein, spater Schloss Wilhelmshohe bei Cassel, vgl. Busching
VIL 104. Eine Erwahnung dieses Elosters findet sich nur einmal in Wencks Hess. Gesch. II. 13. 129, wo nebendem
Aussteller unseres Documents auch Bruno in Wizenstein prepositus, eine Urkunde Erzbischof Conrads von Mainz von
1196 bezeugt. — ^ Zennern S. v. Fritzlar. — 8) Zueschen NW. von Fritzlar, im Fr. Waldeck. — •) Unrichtig statt
decima. — 10) Im J. 1207 wird zuerst der Paderborner Domdechant Dietrich erwahnt, oben Nro. 26, und im J. 1216
Digitized by
Google
22 not— tao8.
et ceteri Osnabrugensis ecclesie fratres devotas orationes et obsequium cum eo, qui fratribus debetur,
affectu. Noticia religionis et honestatis ecclesie vestre desiderium suscitavit in nobis, ut ecclesiam no-
stram ei speciale karitatis vinculum alligaret. Cum desiderio per litteras nostras vobis exposito univer-
sitatis vestre benivolum et ut speramus, immo confidimus, inspiratum a Deo gaudemus et gratias agimus
accessisse consensum. Gratam igitur et ratam libenter habituri perpetuo coniunctionem ecclesiarum vestre
et nostre presenti autentico protestamur, quod societatis illius et voti vobis debiti, quod ecclesias sorores
mutuo sibi debere facit obligatio specialis, ecclesie vestre semper erimus debitores.
Das Siegel fehlt.
30.
* Bitter Anselm von Atteln lJ stiftet im KL Willebadessen seine Memorie. 0. J. (1207 — 1215) 2J. —
Begest Msc. I. 242*. S. 6L
Lambertus maior propositus, T(heodericus) decanus, Henricus prepositus sancti Petri et to turn cafti-
tulum Paderbornense testantur, quod Anselmus miles in Atlen tan turn de bonis suis dederit ccenobio in
Wilbodessen, ut unaque devota singulis feriis sextis recipiat similam, quod conventus contulerit frater-
nitatem capituli sui et omnium orationum fecerit participem et singulis feriis sextis pro salute ipsius
celebranda (sit) cum vigiliis solempnibus missa publice votiva. Quod siquis contempserit, indignationem
omnipotentis Dei, beatorum suorum apostolorum Petri et Pauli et sancti Viti martyris se noverit incur-
surum.
31.
Papst Innocenz HI. zeigt dem Convent des Klosters Corvey an, dass er von seinem Legaten die Verzicht-
leistung des Abts von Corvey auf die bisher in Deutschland Ubliche Gewohnheit, ohne papstliche Erlaubniss
von einer Kirche zu einer anderen uberzutreten , empfangen habe. Auf Grund dieser Gewohnheit sei derselbe
friiher von Helmershausen nach Corvey iibergegangen, und hierauf vom Bischof von Paderbom vom Amte
suspendirt worden, was aber der Legat unter bestimmten Bedingungen revocirt habe. 1208 Mai 5. Lateran. —
Or. KL Corvey U. 79; gedr. Schaten ad ann.; ein Auszug ist in das Corp. Juris Canon. C. 7. X.
de consuet. (1, A) iibergegangen.
Innocentius episcopus servus servorum Dei. Di(l)ectis filiis conventui Corbeiensis monasterii salutem
et apostolicam benedictionem. Cum venerabilis frater noster . . 8) episcopus Hostiensis et dilectus filius
•L. 4) tituli sancte Crucis presbiter cardinalis, olim in partibus Alamannie legationis officio fungerentur,
invenerunt dilectum filium abbatem de monasterio Helwordeshusensi, quod ad Romanam ecclesiam nullo
mediante noscituf pertinere, ad monasterium Corbeiense, quod etiam est Romane ecclesie speciale, pro-
pria temeritate migrasse, licentia illud deserendi vel confirmatione a nobis vel ab ipsis etiam, qui (vices)
nostras in illis partibus tunc 4) gerebant, nee habita, nee petita. Cumque Nortusium advenisset regalia
recepturus 6), iidem existentes ibidem, ut contemptus eius manifestior appareret, ad eos accedere non
stirbt Bischof Gerhard von Osnabriick. — l) W. von Willebadessen. — a) Nach dem Auftreten des Domdechanten
Dietrich datirt, Wahrscheinlich ist diese Urkunde aber die domcapitolarische Bestatigung zu Nro. 55 ». vom 6. No-
vember 1213. — *) Hugelin. — 4) Leo. Beide erscheinen als Legaten zuerst auf dem Reichstag zu Worms, 3. August
1207. Bohmer R. J. 1198— 1254 S. 314. — 6) Also war der ttbertritt des Abts von Helmershausen in's Kl. Corvey
schon langere Zeit vor der Ankunft der Legaten Hugelin und Leo erfolgt. — •) Yon E. Philipp, der in der zweiten
Halfte des August 1207 einen Reichstag in Nordhausen hielt, wo auch jene Legaten gegenwartig waren. Bohmer
1. c. S. 24.
Digitized by
Google
1208. 23
curavit, se mandatorum ipsorum exhibens modis omnibus contemptorem. Propter quod dicti legati vene-
rabili fratri nostro . . P(aderb)urnensi episcopo !) dederunt firmiter in mandatis, ut eundem ad suam
presentiam evocaret et predictis omnibus diligentius expositis coram eo, ipsum ab omnd officio et bene-
ficio suspendere non differet, donee nostro vel illorum se conspectui presentaret, de contemptu veniam
petiturus. Ceterum cum suum nuntium ad eorumdem pres(entiam) (de)stinaret, se super predictis omni-
bus per eundem excusans, illius terre allegavit consuetudinem generaJem, asserens, quod pro confirma-
tione electionis vel optinend(a) (etia)m benedictione vel licentia de uno ad aliud monasterium transeundi,
summus pontifex vel eius legati non efant aliquatenus requirendi, cum in illis partibus consue(tu)do talis
hactenus sit servata. Idem vero legati precibus multorum inducti tarn ecclesiasticorum quam secularium
princip(um), qui eosdem pro ipso instantissime rog(averunt), predictam sententiam relaxarunt, pref(ato)
episcopo Paderburnensi mandantes, ut memorato abbati iniungere non differet, ut usque ad dominicam,
qua cantatur Letare Jerusalem2) proxime preteritam, nuntios suos ad sedem apostolicam destinaretr
mandatum nostrum tarn super hoc, quam aliis, eisdem mediantibus nuntiis recep turns; quod si (facere)
forte negligeret, extunc ipsum in pristinam sententiam reducere non differet, et earn faceret firmiter
observari. Postmodum autem cum suos ad sedem apostolicam nuntios destinasset, iidem volentes eum
multipliciter excusare ad defensionem ipsius predictam consuetudinem allegarunt. Cum igitur hoc no&
tarn consuetudo quam corruptela merito sit censenda, que profecto sacris est canonibus inimica, ipsam
de cetero servari nolentes eisdem legatis dedimus in mandatis, ut a predictis nuntiis Her(bordo) videlicet
preposito et C. canonico EcclesieNove s), qui plenam tarn abbatis, quam Corbeiensis conventus procura-
tionem habebant, sicut nobis constitit per pub(li)cum instrumentum, vice nostra obedientiam reciperent
manual em, facta renuntiatione consuetudinis antedicte, qui tarn in consuetudinis ipsius renuntiatione,
quam in obedientia exhibenda nostrum adimplentes mandatum, litteras super hoc suis signatas sigillis
apud nos dimittere procurarunt. Quo circa discretioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatenus
quod factum est per nuntios antedictosTatum habentes, de cetero huiusmodi pravam consuetudinem nul-
latenus observetis. . Datum Laterani V. Non. Maii, pontificatus nostri anno undecimo 4).
') Bernhard III. von Oesede. — *) 16. M&rz 1208. — *) Nigenkerken dicht bei Corvey. — 4) Wer dieser von Helmers-
hausen nach Corvey ubergehende Abt war, sagt der Papst leider nicht Aller Wahrscheinlichkeit nach ist es
aber Thetmar gewesen. Wir ersehen dies aus dem von Strunck Annal. Paderb. III. S. 125 sq. gesammelten Catalogus
abbatum Helmwardeshusensium , der S. 126 sagt: reperitur in Uteris Helmershusanis de anno 120.5 indictione octava,
quarum initiom est : Ego Thetmarus divina dementia huius nominis tertius Helmwardeehusensis abbas. Eben dieselbe
Urkunde betrifft wohl aucb das Regeet, welches sich Msc. 1. 242 b. S. 47. befindet, wenn dort aach als Jahr falschlich
l'J06 angegeben wird. Ausserdem besassen wir fruher unter den jetzt an das Kasseler Staatsarchiv abgegebenen Ur-
kunden des Kl. Helmershausen unter Nro. 5. eine undatirte, die einer temporibus et auctoritate in Helmordeshusen
abbatis Themari huius nominis tercii gemachten Schenkung des ius in marcha Desla erwahnt. Wenn man nun in
Betracht ziehet, dass der tJbertritt dieses Abts vom El. Helmershausen zu dem Oorvey'schen , wie wir oben Note 5
erwiesen, schon langere Zeit vor der im August 1207 erfolgten Ankunft der Legaten stattgefunden hat, so werden
wir auch den oben Nro. 21 auftretenden Corvey'schen Abt Thetmar fur identisch mit diesem anerkennen und anneh-
men miissen, dass seine Wahl fur die letztere Wurde schon im Jahre 1205, Nro. 18—20, jedenfalls vor dem 12. Marz
1206 erfolgt ist. Wollten wir die Epochen der Correy'schen Abte am Ende des 12. und im Anfange des 13. Jahrh.
festzustellen suchen, so mussten wir zun&chst von den Erfindungen Paullinis in seinen Annal. Corb. (Syntagma S. 384
und bei Leibn. IL 310), die leider auch die Darstellungen der handschriftlichen Chroniken von Corvey, Msc. I. 245
u. 251, vollkommen beherschen, ganz absehen. Aber auch eine etwas altera Geschichtsquelle , namlich der von
einer Hand aus dem Anfange des 16. Jahrh. Msc. I. 133. S 51 eingetragene Catalog, abb. Corbeiensium, giebt keine
Auskunft. Denn es heisst dort: Widikindus abbas sedit 19 annis, Thetmarus abbas sedit annis 6, Hugoldus . . annis
10, Hermannus annis 30. Yoransgesetzt nun, die Annahme Erhard's R. 2232 sei rich tig, der den Tod Conrads, des
Vorgangers von Widikind in's Jahr 1189, und zwar nach dem mir unbekannten Necrologium von Marienmunster auf
den 15. December setzt, — und in der That nennt Widikind C. 506 das J 1190 das erste prelationis nostra, —
so hatte Widikind, der nach Nro. 12 noch am 12. December 1203 am Leben war, bis zum J. 1208 regiert, was durch
unsere Urkunden schon als unmoglich erwiesen wird. Hiernach kdnnen also auch die ubrigen Daten una Nichts zur
Bestimmung der Epochen helfen. — Gegen die von Mopyer Onpm. p. 125 angegebenen Tages- und Jahreadaten kann
"Digitized by
Google
24 H08-
32.
* Bischof Bernard III. von Paderborn bestdtigt, dass Anton und Goswin Briider von Sidessen mil
Genehmigung des Sohnes ihrer Schwester, dem Klosler Gerden gegen Empfang von 42% Mark die Giiter
zu Dalessen x), welche sie von ihm zu Lehen getragen, abgetreten und er das Eigenthum dieser Giiter dem
genannten Kloster geschenkt habe. Zeugen: Lambert Dompropst, Thiderich Domdechant, Benrich Propsi
zum h. Petrus, Thiderich Scholaster, Conrad Kiister, Johann Kellner, Benrich Kammerer; Amelung comes,
Benrich dapifer und andere Ministerialen der Kirche. 1208. — Begesl Msc. L 242 b. S. 33; VI. 224. S. 29.
33.
* Erzbischof Siegfried von Mainz bekundet, dass das Kloster Bardehausen ein von der St. Stephanskirche in
Mainz in Pacht gehabtes Gut dieser letzteren abgekauft habe. 1209. — Or. Kl. Bardehausen U. 17.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Sifridus Dei gratia sancte Moguntine sedis archiepiscopus
universis Christi fidelibus salutem in Domino. Ut ea, que humana ordinat dispensacio, memorie valeant
ich in Bezug auf Widikind nichts einwenden, habe indessen aber auch keinen positiven Beleg fiir ihre Richtigkeit
auffinden konnen. Dagegen erweist die Urkunde Bredelars Nro. 13 vom Corvey'schen Abte Hugold den 3. November
1220 electionis noetre anno quinto ausgestellt, dass Hugold erst 1216 gewahlt und sein Vorganger Thetmar wohl
bis dahin am Leben gewesen ist.
Aus der Vergangenheit dieses Abtes Thetmar konnen wir jetzt nach einer Originalurkunde , die uns mit dem
Nachlasse Peter's von Hatzfeld zugekommen ist, eine sehr interessante Thatsache angeben. Sie beweist, dass Thetmar
zwischen 1195 und 1200 unmittelbar nach seinem Amtsantritt als Abt von Helmershausen der Execution des damals
papstlicherseits bestatigten Ausspruchs des Legaten, dass Helmershausen dem Paderborner Bisthum untergeben sei,
sich mit bewafmeter Hand widersetzt habe. Dieser Widerstand muss von Erfolg gekront gewesen sein, da Inno-
cenz in. in der im Teste gegebenen Urkunde des J. 1208 ausdrucklich anerkennt, dass Helmershausen nullo median te
ad Romanam ecclesiam pertinere. Die jetzt dem Furs ten thum Paderborn unter Nro. 84* einverleibte Hatzfeldische
Urkunde lautet:
H(ildebrandus) Dei gratia decanus S. Cuniberti, S. eiusdem ecclesie scolasticus. Omnibus ad
quos presens scriptum pervenerit notum esse cupimus, quod executio sentencie quam Maguntine
sedis archiepiscopus Sabinensis episcopus apostolice sedis legatus pro ecclesia Patherburnensi tulit
et quam dominus papa confirmavit, nobis a Romano pontifice mandata fuit. Unde cum Pather-
burnensem episcopum in corporalem possessionem adiudicate abbatie mitteremus, Th(ietmarus)
electus de Helmwardeshusen et eiusdem monasterii monachi collecta multitudine armatorum epi-
scopo pacifice venienti restiterunt. Ideoque auctoritate nobis mandata tarn prenominatum electum
quam prefati monasterii monachos et eorum complices in facie Coloniensis ecclesie excommunica-
vimus et usque ad condignam satisfactionem arcius evitari mandamus.
Vom zweiten Siegel ist noch ein Bruchstiick erhalten, auf dem eine grossere sitzende Figur, ein Buch in
der Linken haltend, sichtbar ist.
Nach Mas8gabe des Umstandee, dass der Decan Hildebrand von St. Cunibert in Coin in den Jahren 1185 — 1202
urkundlich erwahnt wird, dass dagegen der Erzbischof von Mainz, Cardinalbischof von Sabina, Conrad von Wittels-
bach, im J. 1200 etirbt, muss diese Urkunde zwischen 1195 und 1200 fallen. Allein da wir aus einer fast ganz ver-
dorbenen Bulle Papst Coelestins HI. d. d. Lateran 1195 April 29., Fr. Paderborn U. 84, dieErhard ubersehen, so viel
entnehmen konnen, dass dieser damals Commissare zur Entscheidung des Streits zwischen Paderborn und Helmers-
hausen ernannte, so wird diese Entscheidung selbst, demnach auch unsere Urkunde, wohl erst einige Jahre spater
fallen. Thetmars Vorganger als Abt von Helmershausen ist Wilhelm, der urkundlich, so viel ich weiss, nur einmal
zum Jahre 1189, Erhard C. 490, erwahnt wird.
Wohl unzweifelhaft identisch mit Dalhauaen SW. von Beverungen. Vgl. Nro. 50.
Digitized by
Google
1109. 25
commendari, necesse est, ea scriptis et voce testium perhennari, ne cum temporis mutabilitate simul
inmutentur. Noverint igitur presentes et posteri, quod fratres in Hyrsedehusen predium quoddam in
Ruppoldeshusen canonicis ecciesie sancti Stephani in Moguntia attinens, de quo idem fratres VIII solidos
lem moneie in annua pensione prefatis canonicis persolverunt, ab ipsis pro XVI marcis ponderati argenti
mediantibus hiis scilicet Ludewico advocato de Honberch et Alberto, qui sub eodem Ludewico prefuit
yillicationi in Dielich1), emerunt In cuius predii restaurum prefati canonici bona quedam in Hettens-
leym sibi cum eadem pecunia comparaverunt. Nos vero hunc contractum ratum et inoonvulsum habere
volentes ipsum presenti cartule annotatum sigillo nostro fecimus communiri, et ad habundantem cautelam
sigillum iam dicte ecciesie sancti Stephani fecimus adiungi, testes adicientes, quorum hinc nomina sunt
subarrata: Cunradus maior propositus, Fridericus decanus, Albertus custos, Godefridus cantor maioris
ecciesie in Moguntia et magister Eberardus eiusdem ecciesie canonicus, Gerbodo propositus sancti Pauli
in Wormacia, Arnoldus decanus S. Marie ad gradus in Moguntia, Wernerus scolasticus, Embricho de
Albecho, Fridericus cellerarius, Gerardus, Godefridus, Johannes, Wigandus canonici prefate ecciesie
S. Stephani, Heynricus notarius, Cesarius et Willehelmus monachi, Godefridus et Otto conversi in Hyr-
sedehusen. Unde siquis hanc nostre confirmationis paginam in posterum attemptare presumpserit, indi-
gnationem Dei omnipotentis et nostram se noverit incurrisse. Actum publice a. d. i. M°.CC°,IX0.
Beide Siegel aind abgefallen.
34
* Graf Ludwig von Ziegenhayn iibertragt dem Kbster Bardehawen die van einem seiner Ministerialen
angekauften Giiter. 1209. — Or. KL Bardekausm U. 18.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Lodewicus Dei gratia comes in Gigenhagen ecciesie
in Herswithehusen in perpetuum. Que temporibus nostris consensu nostro racionabiliter facta cognovi~
mus, ob maioris cautele firmamentum posteritati nostre scrip ta transmittimus, Quidam ministerialis
noster Wigandus nomine de Scrikesbach2) bona sua, que emptionis titulo possederat in villa Herrades-
hu*ena), cenobio Hersvithehusen XXII talentis vendidit assensu heredum suorum. Idem Wigandus cum
filiis suis Wigant, Lodewich, Helewich, Udelrich, Bruno et filia sua Jutta prefata bona in manus nostras
resignaverunt hoc pacto, ut eadem eo iure, quo ipse possederat, cum omnibus attinentiis pretazate eccie-
sie contraderemus, quod et fecimus. Ut autem hoc factum sepedicte ecciesie ratum permaneat, presen-
tem paginam sigillo nostro fecimus corroborari. Huius rei testes sunt: Herbordus sacerdos de Treise4);
Bruno dapifer de Gigenhagen, Hermannus de Sconenberch layci; Sigebodo conversus, Theodericus de
Oldenthorp et alii quamplures. Acta sunt hec an. d. i. M0.CCO.VHH°.
Das Siegel ist abgefallen.
Dillich und Homberg S. und SO. von Fritzlar, wo Hardehausen nach Nro. 28 Besitzungen hatte. Attn diesem Grande
wird Ruppoldeshusen sis Roppertahausen zu deuten eein, das S. von Homberg liegt. Dochbemerke ich, dass Landau
Hessengau 161 als al teste Form dieses Namens aus einer Urkunde von 1249 Roporgehusen anfuhrt, Ruppoldeshusen
aber nicht kennt. Eine Riickschrift des 14. Jahrhunderts auf unserer Urkunde lautet Ropodeshusen. — *) Schrecks*
bach SO. von Ziegenhayn. — *) Auch mit Hulfe von Wenck und Landau vermag ich dessen Lage nicht su bestimmen.
Bei Wenck II. B. 182. verkauft das Kloster Aulesburg (Haina im S. des Furstenthums Waldeck, vgl. die Urk. von
1231) decimam nostram in Rumershusen et bona nostra in Herredeshusen. — 4) W. von Ziegenhayn.
W«t£ Urk.«Buoh. IV.
Digitized by
Google
2« "«9.
35.
Der Edle Heinrich van Schwalenberg verzichtet mil seinem Bruder Hermann in dem Lehnsgericht des Hoch-
stifle Paderborn auf die Vagtei des Klaslers Gerden. 1209. Abschr. Msc. 11. 71. S. 226; Regesl I. 242 b.
S. 33; VI. 224. S. 30; gedr. Wigand Archiv II. 369.
In nomine fcancte et individue Trinitatig. Bernhardus tertius Dei gratia Paderbornensis ecclesie
episcopus. Qucmiam temporum prolixitas hominum memoriam plerumque solet obumbrare, discreta
recepit adinventio scripture suflragium, ut facta memoria digna per id transmittantur ad posteros
fct presentium notitia confirmetur. Omnibus igitur quorum inspectioni hec pagina fuerit oblata duxi-
mus insinuandum, quod cum nobilis vir Heinricus de Swalenberg se gereret pro advocato cenobii
Gerdinensis et eo nomine dampna gravia ipsi monasterio irrogasset, obtinuimus efficaci studio tandem
et labore, quod tarn idem Heinricus quam frater eius Hermannus coram nobis Paderburne in domo
episcopali constituti, et ex electione ipsorum ac collaudatione ibi figura iudicii pheodalis consistente?
presentibus fratribus nostris: maiore preposito, abbate sancti Pauli etcapitulo maiore, preposito etiam et
capitult) ecclesie sancti Petri, item domino Waltero et Hermanno canonicis Monasteriensibus ac multis
fidelibus ac ministerialibus ecclesie nostre, omni iuri, quod sibi advocatie ifomine in monasterio videban-
tur usurpasse predicto, et ore renuntiaverunt et manu. Item decimas, quarum possessione prenominatus
Heinricus iamdictum cenobium privaverat, possessioni ipsius cenobii ambo recognitione communi reddi-
derunt. Commisit item Heinricus sepedictus ordinationi nostre de restitutione damnorum, que cenobio
intulerat eidem, secundum gratiam vel secundum iustitiam sine contradictione facienda. Id autem in
pactis fuit adiectum, quod si forte in posterum dicturi essent fratres predicti, se ius aliquod in mona-
sterio Gerdinensi habere, super hoc questio ad nostrum iudicium sive successoris nostri, qui pro tempore
in ecclesia nostra fuerit r deducatur et legitime per sententiam decidatur. Hec cum taliter processissent,
quesivimus ad cautelam plenariam et abundantem a Florino de Spenge fideli ecclesie sententiam, an si
ea gesta, que prenarrata sunt, uterque vel alter fratrum prenominatorum forte velit inficiari inposterum,
nobis vel successori nostro potius probatio deferenda sit eorundem, an potius eorum sit excusatio admit-
tenda. Tulit igitur sententiam et hec ab omnibus est approbata, quod si casus pretaxatus emerserity
nobis gestorum premissorum probatio sit potius deferenda, quam ipsorum sit excusatio admittenda. Acta
autem sunt hec anno ab incarnatione dominica M°.CC°.IX°, indictione XI et pontificatus nostri anno VI°
coram testibus annotatis: Ecberto abbate sancti Pauli, Lamberto maiore preposito, Thiderico decanoT
Heinrico ecclesie beati Petri preposito, Thiderico scholastico, Conrado custode, Wulframmo prioribusy
item Hermanno de Nienkiricken *) preposito, Volcwino, Cratone, Olivero Coloniensi scholastico, HeinricoT
Hermanno, Frederico, magistro Joanne, aliisque maioris ecclesie canonicis; item Heinrico decanoT Hein-
rico, Cesario, Rodolfo prioribus, Ludolfo, Thietmaro scholastico, Frederico et aliis canonicis ecclesie beati
Petri; item Thietmaro de Buren, Florino de Spenge, Amelungo comite de Patherburne2), Thiderico
comite de Horehusen, Heinrico dapifero, Stephano filio comitis de Horehusen, Hermanno de Wevere,
Heinrico Sprinc, JohaimeClenoden, Heinrico et Makorio fratribus Paderburnensibus aliisque qnam plu-
ribus ecclesie nostre fidelibus ac ministerialibus, quorum nomina minus utile quam longum esset enu-
merare.
l) Im angezogenen Manoscriptenbande steht von Kindlinger's Hand: „Menkiriken", ond so dmckt anch Wigand.
Doch hat Kindlinger sich nur versehen und in diesem klein geschriebenen Worte das ni fur m gelesen. In der Ger-
dener Urkunde von 1203 wird dieser namliche Hermann als prepositus de Nova Eceletia bezeichnet. Uneere Urkunde
giebt die alteete mir bekannte deutsche Namensform dieses unweit Corvey belegenen Stiftes. — 2) Graf der Stadt
Paderborn, wird schon in der Gerdener Urkunde von 1207 einfach als comes bezeichnet. Doch bin ich zveifelhaft,
ob er identisch mit dem Amelungus vicecomes ist, der in Gerdener Urkunden von 1202 und 1203 mehrfach erseheint.
Digitized by
Google
1309. 27
36.
* Kbnig Otto IV. bekundet den vor ihm ergangenen Beehtsspruch , dass keine der friiheren Abtissinnm von
Berford die zu ihrem und der Nonnen Unterhati bestimmten Guter anders als auf die Zeit ihres Lebens als
Lehen habe austhun kbnnen. 1198—1209 (1209 Juni SO. SpeierJ lJ. — Abschr. dee XV. Jahrhunderts.
Msc. VII. 3301a. S. 33.
0. Dei gracia Romanorum rex et semper Augustus universis inbeneficiatis ecclesie Hervordensis gra-
ciam suam et omne bonum. Constituta in presencia nostra abbatissa vestra per sentenciam principum
Maguntinensis, Coloniensis arclriepiscoporum, abbatis Corbeiensis necnon et aliorum fidelium nostrorum
approbacionem obtinuit, quod nulla abbatissa, que fuerit ante tempora eius, potuit bona spectantia ad
redditus eius vel ad prebendam sororum, alicui laico in feudum dare, nisi quamdiu vixerit. Unde quia
regiam2) decet maiestatem, ut que coram nobis terminantur, firmitatem habeant, ipsam ab impeticione
Remberti laici volumus absolvi, qui intratum3) ab ea petit, quod Lodowicus rex ad redditus eius et
sororum dinoscitur contulisse.
37.
* Bischof Friedrich von Halberstadt bittet auf Grund der zwischen seiner und der Corvey' schen Kir eke beste-
henden Bruderschafl die Pralaten und den Convent der Letzteren, sich fiir einen ihrer MitbHider zu verwen-
den, dem der Abt den Genuss seiner Prdbende entzogen hatte. 0. J. 1209 — 1236. — Or. fsehr
zerstortj Frstth. Corvey U. 80.
Venerabilibus dominis et confratribus in Christo dilectis. H. priori, (0.) preposito totique Corbeiensi
conventu(i) F. Dei gratia Halberstadensis episcopus prepositus, A. decanus totumque
sue maioris ecclesie capitulum cum fraterna dilectione pronam ad obsequia voluntatem. Inter vestram
tt nostram ecclesias, que sorores fore noscuntur, talem invenimus consuetudinem observatam, quod si
fratrum nostrorum vel vestrorum aliquis erga suum prelatum vel ecclesiam excessisset, ita quod proinde
Wann diese Urkunde ausgestellt ist, lasst sich nur annahernd bestimmen. Nach dem Titel fallt sie vor den 4. Octo-
ber 1209, wo Otto die Kaiserkrone empfiog. Die Erwahnung der Erzbiscbofe von Coin und Mainz giebt, da ibre
Xamen feblen, ein Bestimmungsmoment urn so weniger ab, als in Folge der etreitigen Konigswurde in beiden Erz-
8tiftern zwei Wurdentrager waren. Vielleicht aber diirfte die Urkunde um den 30. Juni 1209 in Speier ausgestellt
sein, wo allein, soweit ich dies aus Bobmer's Begesten p. 45. Nro. 68. constatiren konnte, beide Erzbiscbofe, sowohl
Siegfried von Mainz, als aucb Tbeoderich von Coin sicb in der Umgebung Otto's finden. Doch wird des Abt's von
Corvey dabei nicht mit gedacbt. Den in unserm Documente erwabnten Rembert mochte ich fur identiscb balten nut
Reinbert de Mothehorst, einem alten abteilicben Gut, das scbon von Waltger dem Stift gescbenkt sein soil, der in
einer Urkunde der Gr. Ravensberg vom J. 1244 zusammen mit Gerbart de Quernbem und Gerhard de Rubo (v. dem
Buscbe) und anderen Herford'acben Ministerialen unter den Zeugen aufgefuhrt wird. Ich habe wenigstens keinen
zweiten dieses Namens in dieser Zeit entdecken konnen. Da drei Schenkungen Ludwigs des D. an Herford , vgl. meine
Kaiser -Urk. I. 142. 147. 154, die Bestimmung fur den Unterhalt der Herforder Nonnen haben, so lasst sich nicht
erkennen, welche Guter dieser Streit Remberts mit der Abtissin betraf. Zu bedauern ist, dass diese nicht unwich-
tige Urkunde una einzig und allein in dieser ziemlich fliicbtigen Abschrift aus spaterer Zeit erhalien ist.
regina die Abschrift — *) Den Schriftzugen nach konnte, wie auchHerr Sauer bemerkt, nur in tan turn gelesen wer-
den. Doch wurde dann das in iiberflussig sein; aucb darf wohl nicht angenommen warden, dass Rembert alU yon
Konig Ludwig fur den Unterhalt der Abtissin und der Nonnen zu Herford geschenkten Einkunfte in Anspruch ge-
nommen hatte. Indem ich also in dem Abkurzungszeichen uber a in dem sonst^intatum) ausgeschriebenen Worte
einen Irrthum annehme, lese ich intratum. Dies Wort existirt in der Bedeutung von Einkunfte und wurde hier
nor auf eine bestimmte derartige Schenkung sich beziehen.
4*
Digitized by
Google
28 1119.
gravem molestiam pateretur, si vester erat, ad nostrarum precum instanciam gratie vestre restitui mere*
batur, si noster ad preces vestras idem a nobis cicius obtinebat. Hec igitur consuetude ex sincera
caritate, ut credimus, institute, et antiqua ilia familiaritaa, quam ad dominnm W. de . . . „ et ad eiu»
progenitores semper habuimus, nos pro ipso instanciua supplicare conpellunt in hac supplicatione nostra
utinam fructum afferat, cupientes ad presens prehabitam consuetudinem experiri, si quid ad
preces vestras apud venerabilem . dominum abbatem raleat obtinere, cui iam quarta vice preces
nostras porreximus, que usque in hanc diem .... ferimus, steriles permanserunt. Sane cum predictus
W. nee confessus de crimine nee convictus, sicut ex ... e fratrum suorum in die cinerum in plena
capitulo nostro nobis sufficienter constitit, ex habundanti satisfactione buerit, que plerisque, tarn
clericis, quam monachis sufficiens videbatur .... tamen misericordiam in ira non continens, (con)fessio-
nem simplicis servientis que sibi preiudicare non debuit nimis inmisericorditer contra ipsum dinoscitur
processisse, tarn beneficio hospitalis quam etiam cottidiano stipendio ipsum ut nobis visum est minus
debite spoliando. Quia vero nos maxime hanc sibi molestiam decidisse veremur, et ab eadem ipsum
quantum rebus et precibus possumus libenter eximere volumusr quem deserere nee possumus- nee volu-
mus ullo modo, venerande universitate vestre nobis in Deo dilecte supplicamus humiliter et devote y qua-
tinus fratertie dilectionis intuitu accedente . . perpetuo nostre devotionis obsequio una nobiscum
domino abbati supplicetis attencius, quatinus cum domino W. earn dignetur misericordiam facere, ut et
beneficio hospitalis et stipendio suo ad vestrarum precum instanciam et nostrarum gaudeat se plenarie
re(stitui) qu . . . utique apud venerandam universitatem vestram in omni petitione vestra semper volumus.
deservire.
Das Kegel fehlt.
* Amilias von Zivehren verspricht die Grundabgabe, welche auf einem von ihm dem Kloster Bardehausen
verkauften Gute ruht, abzulbsen oder auf seine Hbrigen Besitzungen zu iibernehmen. 1210 Juli 9. —
Or. KL Bardehausen U. 19.
In nomine sancte Trinitatis. Notum sit omnibus tarn presentibus quam futuris, quod fratres Her-
suethehusenses a domino Amilia1) de Dueregen2) et filiis suis Rotgero et Leonio, uxore Cunegundi,
Willehelmo fratre sui et matre ipsius consentientibusr emerunt in indagine Watberh8) unum man&um et
duodecim agros quatuordecim marcis. Dimidius mansus tantum indaginali iure4) censualis erat, ita ut
duo solidi leves annuatim inde solverentur, quos solidos dominus Amilias, si a domink suis hoc optinere
posset, removere compromisit. Quod si non posset, fratribus predictos solidos in area sua propria Due-
regen, que vicina est ponti, demonstravit annuatim accipiendoa et pro predicto dimidio manso persol-
vendos. Ut autem tarn rationabilis contractus apud posteros ratus et inconvulsus permaneret, presentem
paginam cum appensione sigilH nostri conscribi cum consensu utriusque partis confecimus. Testes qui
fuerunt presentes: dominus Gerhardus prior, . . bertus, magister Bertoldus, Giselherus advocators, Goz-
winus miles, Tidericus de Dueregen, Hermannus . . . Andreas de Etlen, Bertoldus monetarius, Ernestus,
Albertus, Tidericus Sapient. Hec celebrata sunt in seculari iudicio Geysmar a. M°.CC°JL0, YH^idus Julii.
Dae Siegel ist abgefallen A).
') Von dem sogleich vorkommenden Nominativ Amilias. — *) Zwehren S. von Cassel. — •) Nicht zu constatiren. — 4) Das
Hagenrecht? — •) Dies ist urn so mehr zu bedauern, als es den in der Urkunde nicht genannten Anssteller coneta-
tiren wurde; wahrscheinlich das Gericht an Geismar. Wir werden hierbei Bach Landau S. 56 Wohl an das Dorf
dieses Namens bei Fritzlar, nicht an Hofgeismar xa denken haben.
Digitized by
Google
mo. 29
39.
* Bei einem Rechtsstreite uber die Frage, ob das Ami Enenhus lJ nach dem Idnderlosen Tode des Lehnstrdgers
dessen Seitenverwandten als Lehen zustande, oder als erledigt an den Bischof zuriickgefallen set, beschwbrt
Bischof Bemhard III. dies Letztere und bestimmt zugleich, dass weder er noch einer seiner Nachfolger dies
Ami fur die Folge je dem Hochslift entfremden diirfe. 1210 August 23. Enenhus bei Paderborn. —
Abschr. s. XIII. Msc. I. 118. S. 8.
Lambertus Dei gratia maior propositus, Theodericus decanus, Theodericus scolasticus, CSnradus
custos totumque Paderburnensis ecclesie capitulum omnibus Christi fidelibus, ad quos presens scrip turn
pervenerit, perpetuam in Domino salutem. Ad sollicitudinem ecclesiastice cure dinoscitur pertinere ea,
que a prelatis ecclesiarum de prediis vel villicationibus sive personis earum ab antiquo statu aliquo modo
immutantur, memorie posterorum per scripta commendare, ne per errorem vel ignoranciam, que rite sunt
ordinata, materiam inveniant subversions. Quocirca no turn esse volumus tarn future posteritati quam
presencium karitati, quod cum post decessum Hildeboldi villici de Enenhus3) et Hadewigis ipsius uxoris
ipsa villicatio episcopo nostro vacare dinosceretur, Hyldegundis prefati Hildeboldi soror ex una parte et
ipsius filius Gerhardus de Etlen et Godefridus eiusdem Hildeboldi fratruelis ex alia parte questionem
episcopo moverunt, asserentes se pheodali iure villicacionem dictam cum omnibus eiusdem curtis attinen-
ciis de manu episcopi debere possidere. Cum igitur hinc inde talis haberetur controversia, placuit diem
partibus prefigi, in quo efficaciter disceptacio posset decidi. Die autem prefixo honestis viris et pruden-
tibuB, videlicet ecclesie fidelibus, et multis ministerialibus coram positis, causa ipsa hinc inde diligenter
est actitata. Gum vero nulla amicabilis composicio sive transactio litem hanc posset dirimere, quesitum
est in sentencia, an pocius episcopo super villicacione sive mense sue reditibus optinendis incumberet
probacio, an admittenda esset partis adverse assercio. Super quo sentencia lata est et nullo contradi-
cente ab omnibus approbata, quod episcopus maxime racione advocacie, qua fungebatur, sacramentum
super reliquiis sanctorum faceret, villicacionem sive mense sue reditus cum omni integritate eiusdem
curtis ad ipsum racionabilius rediisse, quam ad aliquem adverse partis devolutos esse. Sicut igitur
sententiatum erat, episcopus secundum predictam formam tactis sanctorum reliquiis fecit sacramentum.
Quo completo ipse episcopus sibi et posteris suis hanc condidit (legem), ut nee ipse nee aliquis suorum suc-
cessorum eandem villicacionem quovis umquam tempore vel iure ab ecclesia inposterum posset efficaciter
alienare, sed earn libere et absolute possideret, auctoritate Dei omnipotentis et sub anathematis distri-
ctione sibi et posteris suis inviolabiliter precipiens observari. Acta sunt hec X° Kal. Septembris in colle
Dolenlo *) secus curtem Enenhus a. d. i. M°.CC°.X°, indictione XIII, president! apostolice sedi papa
Innocencio, regnante invictissimo imperatore Ottone, anno episcopi nostri venerabilis Bernhardi tercii
septimo. Testes huius rei sunt: Lambertus maior propositus, Theodericus decanus, Conradus custos,
Theodericus scolasticus, Vulframus, Oliverus scolasticus inColonia, Hermannus propositus Nove Ecclesie,
Johannes cellerarius, Volcwinus canonici maioris ecclesie, Thitmarus scolasticus in oriente4), magister
Conradus, Ludolfus sacerdos in Burchnen, Johannes sacerdos in Beken; layci: Amelungus comes6), Lu-
!) Vgl. Giefers in den Beitr. zur Gesch. Westfalens 1866 S. 26. Enenhus war ein bischoflicher Haupthof, der in der
Feldmark der Stadt Paderborn, unweit des Orts, wo jetzt die Langen'sche Ziegelei eich befindet, lag. — *) Wird
als Zeuge in einer Urkunde Bisch. Bernhardt II. vom J. 1188 aufgefuhrt. C. 488. — •) So hat dasCopiar, die einzig
▼orhandene Quelle dieser Urkunde. Wenn bei Wigand Archiv III. 3, 58 das Datum uneerer Urkunde gelesen wird,
in colle to dem Lo, so entstammt dies, nach einer Mittheilung von Giefers, wahrscheinlich aus einer Gehrken'schen
Abschrift. Dolenlo scheint mir als selbstandiger Name ebenso berechtigt, wie das jetzt noch S. vom Lohfelde, was
dem Dolenlo entsprechen wurde, belegene Ickerlo. Vgl. Giefers Beitr. S. 28. — 4) Im 8tifte Busdorf. — *) Es ist
bemerkenswerth , dass, wahrend in einer andern Urkunde dieses Jahrs (Nro. 40) der Graf der Stadt Paderborn unter
den Ministerialen des Bischofs aufgezahlt wird, er hier mit Zeugen aus offenbar edlen Geschlechtern rangirt, von
welchen die Ministerialen ausdriicklich geschieden werden.
Digitized by
Google
30 ***••
dolfus de Plesse, Bertoldus de Buren, Hermannus de Ittere; ministeriales ecclesie: Everhardus de Ervete,
Hermannus de Bracle, Hermannus comes1) et Gerhardus de Wartberc, Bernhardus de Northe, Wernhe-
rus de Vlechten, Geroldus de Allenhusen, Fridericus de Stale, Heinricus dapifer, Conradus camerarius,
Johannes Clenode, Heinricus et Hermannus fratres de Oriente3), Albertus de Bruke, Albero de Herisia,
Georgius, Johannes Stapel, Albero de Aspethere, Johannes de Aspe, Theodericus de Oriente2), Ludolfus
de Iburg, Rotgerus de Vrodenhusen, Gernandus et Hermannus fratres in Brilo, Johannes et Heinricus
Spiringi, Elricus de Westhem, Andreas de Dorslo, Bertoldus de Bilinchusen, Godescalcus de Mulenhusen,
Conradus de Eleren, Henricus Nove Domus villicus, Bertoldus monetarius.
40.
* Bischof Bernhard 111. genehmigt, dass die Brtider Hermann und Stephen von Schardenberg *J ein vom
Bochslift lehnriihriges Gut zu Siburghausen mit den dazu gehorigen Salinen an das Klosier zu Amelungsborn
iiberlassen und ubertragt es diesem letztern, indem da fur von den Verkaufern aus ihrem Allode andere Giiter
zu Oberzweren 4J an den Bischof abgetreten warden. 1210. — Or. Fr. Paderborn U. 91.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus tercius Dei gratia Paderburnensis ecclesie
episcopus omnibus, ad quos presens scrip turn pervenerit, notum esse cupimus, quod Heremannus et Ste-
phanus fratres de Scardenberg VII mansos, quos a nobis in beneficio tenuerunt in Siburgehusen, con-
sensu heredum suorum in manus nostras resignaverunt et eosdem cum salinis et pratis et silvis et omni-
bus attinentiis suis abbati et fratribus in Amelungsburnen contulimus sub hac forma consilio prepositi
maioris L. et Th. decani et tocius capituli, quod prefati fratres H. et S. in recompensationem dictorum
agrorum X alios mansos de allodiis suis cum molendino attinente sitos in villa, que dicitur superius
Dwerge, ecclesie nostre contradiderunt et eosdem a nobis in feodo receperunt. Ne quis igitur in poste-
rum huius donacionis et facti formam retractare presumat, sigilli nostri et ecclesie nostre fecimus inpres-
sione communiri, prevaricatorem eiusdem facti cum Sathana et angelis eius eterna cruciatui commendan-
tes. Testes huius rei sunt: Lambertus maior prepositus, Thidericus decanus, Conradus custos, Herman-
nus prepositus, Johannes cellararius, Vorwinus (sicl)% Gerrardus canonici maioris ecclesie in Paderborn et
canonici sanctorum apostolorum Petri et Andree: Cesarius custos, Titmarus scolasticus. Laici etiam ad-
erant ministeriales ecclesie nostre: Amelungus comes, Hermannus de Osdagessen, Heinricus dapifer,
Albertus et filius Albertus de Bruke, Bernhardus de Northe, Georgius, Heinricus Luscus, Johannes de
Aspe, Johannes Clenodium, Anshelmus de Atlen. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°J^°,
indictione XIH, presidente apostolice sedi Innocentio tercio, episcopatus nostri anno septimo.
Das Siegel ist abgefallen.
l) Ob von Warburg? Dann ware also auch far diese Stadt,wie fur Paderborn, ein zu den Ministerialen gehorender
Stadtgraf anzunehmen. — ^ Ob Stammvater der spater nach Pommern ausgewanderten Herren von Osten? Vgl. die
U. v. 15. Oct 1257. — *) Im Amte Zierenberg NW. von Cassel. — «) Vgl. Nro. 38.
Digitized by
Google
1210. 31
41.
Der Edle Adolf von Nienavere x) und dessen Vettern Adolf und Ludolf nchmen getvisse Rodungen, die sie in
tinem Walde, an welchem des Bischofs Bernhard III. Leute das Echtwort hatten, gemadU, von diesem zu
Lehen, und entschadigen ihn ausserdem durch andere Besitzungen, die sie ihm aus ikrem Allod iibertragen
und von ihm als Lehen zuruckempfangen. 1210. — Or. Fr. Paderborn U. 90. Abschr. s. Xlll. JUsc. I. 118.
S. 11; eine ztveite nicht ganz vollstandige S. 73; gedr. Wigand Archiv IV. p. 151.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardt^ tercius Dei gratia Patherburnensis ecclesie
episcopus omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, salutem in Domino. Notum esse cupimus uni-
versis, quod cum dissensio verteretur inter nos et nobiles viros de Nienorere Adolfum seniorem et fra-
trueles suos Adolfum et Ludolfum super nemore, in quo litones nostri ius habebant, quod vulgo eektwort
dicitur, consilio et ordinatione fidelium nostrorum penitus siluit et quievit, ita quidem, quod agros, quos
tempore huius contractus exstirparant et quos sibi preter iusticiam usurparant, siquid in eis iuris habere
videbantur resignantes, eosdem a nobis in beneficio receperunt. Preterea in recompensationem dictorum
agrorum A. senior uxor et heredes ipsius de allodiis suis in parrochia Dasle in curte Bennenhusen et in
parrochia Herstelle in allodio Norhtberge Ytalenta ecclesie nostre contulerunt; fratrueles vero sui A. et
L. et heredes eorum de allodiis suis in parrochia Geismare in curte Westhem et allodio Thinkelburg
similiter V talenta ecclesie nostre in proprietatem contulerunt et eadem turn A. senior quam fratueles
sui A. et L. a nobis in feodo receperunt. Annexum est eciam, ut quicquid nemoris inexstirpatum reman-
serat, iuri et utilitati nostre et hominum nostrorum cederet in perpetuum adeo, ut si ulli homines eorun-
dem nobilium vel alii quicunque preter nostram et hominum nostrorum voluntatem aliquid de cetero in
eodem nemore vendicaverint, invassores/fo'c.^iudicenturviolenti, et homines nostri iniuriam suam prosequendi
sine molestia cuiuslibet liberam habeant facultatem. Nequis igitur in posterum ordinationi nostre cuius-
piam exceptionis pallio presumat obviare, presentem paginam exinde conscribi et sigilli nostri et predi-
ctorum nobilium A. et A. et L. fecimus inpressione signari. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
M°.CC°.X0, indictione XIII. anno episcopatus nostri VI0. Testes huius ordinationis sunt: Lambertes
maior prepositus, Tidericus maior decanus, Conradus custos, Johannes cellerarius, Johannes de Hervordia
Patherburnenses canonici; nobiles viri: Ludolfus et Godescalcus de Plesse; Heinricus dapifer, Ecgehar-
dus de Wellethe, Geroldus de Allenhosen; nobilis eciam homo Helmoldus de Plesse.
Ausser dem Siegel des Bischofs sind noch zwei Siegel der Edlen von Dassel-Nienover, aber in sehr beschadigtem
Zustande erhalten, so dass es nicht moglich war, ihre jedenfalls sehr auffallenden Umschriften zu entziffern.
42.
* Conrad IV., Abt von Helmwardeshusen , bestatiget, dass der Bitter und Dienstmann seiner Kirche,
Thiderich genannt von Besbike nebst seinen drei Schwestern Gertrud, Frederune und Atathilde, drei Mansus
in der Villa Dalhosen2), wovon er seiner Kirche jahrlich 10 Spiekermalter Korn zahlt, dem Kloster Gerden
fur 21 Mark schwerer Denote verkauft habe, und iibertrdgt dem Kloster Gerden jetzt den Besitz mit dem
Beding, dass dasselbe seinem Kloster jahrlich die genannte Bente zahle. Zeugen sind neben mehreren Geist-
lichen etc. die Bitter Gerhard Badike, Conrad von Beclinghusen , Conrad von Erclen, Johann und Benrich
Briider von Oldorpessen etc. 1210. — Begest Use. VI. 224. S. 31.
*) Diesen Namen fuhrte die Familie von Dassel, welcher Ort aach hier genannt wird. — *) Dalhausen SW. von
Beverongen.
Digitized by
Google
32 *'»••
43.
* Bischof Friedrich von Balberstadl beslatigt dem Klosier Grbningen lJ den Zehnlen von alien Neurodungen
in den ihm bet seiner Stiftung*) vom Grafen Siegfried gesehenkten Gulern. (1210) September 17 *J. —
Abschr. A/so. I. 139. S. 702 u. II. 102. S. 108.
Fridericus 4) Dei gratia Halberstadiensis episcopus omnibus hanc paginam audituris, salutem in
Domino. Venerande universitati vestre notum facimus, quod venerabiles domini Reinardus*) et Otto6)
episcopi, nostri predecessores , sicut ex ipsorum privileges nobis sufficienter constitit, que perepeximus
diligenter, decimam omnium no Valium, que in prediis nobilis viri Sifridi, comitis Groningensis, cenobii
fundatoris, per quoscumque iam exculta fuerint vel in futurum excolenda potuerint inveniri, iam dicto
cenobio donatione perpetua donaverint; nos et ipsorum vestigiis inherentes, predictam donationem et
ratam habemus et ad validum firmamentum eidem de pleiio consensu fratrum nostrorum, maioris ecclesie
canonicorum, sicut ipsi per appensionem sigilli sui testantur, ipsam donationem duximus innovandam,
prefatam decimam in predictis prediis iam excultam vel in posterum excolendam, Groningensi cenobio
conferentes et super eo attestationem presentium sufficienter prestantes et warandiam, omnibus aliis
(nullum penitus excludentes, qui se ius aliquod in ipsa de manu nostra protestatur habere,) nullum ius
recognoscimus, imo per presentem paginam warandiam eis omnimodis denegamus. Data Langenstein XV
Kalendas Octobris, pontificatus nostri anno secundo.
44.
* Der Convent des Stifts Busdorf gestattet unter bestimmten Bedingungen die Verausserung eines ihm sins-
pflichtigen, von seinem Propsle lehnriihrigen Grundstiicks. Mil dem falschen Jahre 1214, wahrscheinlich
aus d. J. 1210. — Or. Stift Busdorf U. U; Abschr. Use. I. 12L fol. 86.
t
In nomine sancte et individue Trinitatis Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. Heinricus decanus
et conventus sanctorum apostolorum Petri et Andree in Paderburne etc. scribimus universis successoribus
l) NO. von Halberstadt; das Kloster liegt auf dem linken, die Stadt auf dem rechten Bodeufer. — *) Im Jahre 936.
Vgl. Erhard R. 538, der sich aber mit Unrecht auf den Abdruck der Stiftungsurkunde bei Falke Tr. Corb. S. 292
bezieht. Dieser will ihn zwar ex ipso autographo accurate descriptum gegeben haben, in der That aber liefert er
nichts weiter, als eine verstummelte und lacherlich verderbte*) Wiederholung der Abschrift in der neuern Corveyer
Ghronik Mac. I. 244. 8. 365, die wiederum nur auf Paullinis Geschichte von Corvey beruht. Der alteste und be-
ziehongsweise reinste Text findet sich bei Meibom I. 759. Bei dieser Gelegenheit bemerke ich, dass eine ausfuhrliche
Geschichte der Griindung dieses Klosters yon einem angeblichen Groningen'schen Propst Abbo von Dalem, die Paul-
lini in dem 1698 erschienenen Syntagma im Ghron. Otbergense 8. 198 sq. mittheilt, eben nichts ist, als eines seiner
vielen Fabricate, das Leuckfeld Antiq. Groning. S. 168 ihm nicht hatte nackdrucken sollen. Wenn dieser Pseudo-
Abbo von Dalen als die vom Grafen Siegfried gesehenkten Guter 1. c. S. 199: magnum et parvum Kroppenstedi,
Wendelingen, Westgroninga, Heteburn, Daldors et silvam Hackelah nennt, so stammen diese Angaben wortlich aus
der Note von Meibom 1. c. S. 759, dessen Buch schon 1688 erschienen war, her. Die Angaben Meibom' s werden
rich tig sein, obwohl ich sie in dieser Form augenblicklich nicht constatiren kann. Im Catalogue donatorum Corb.
(Kaiserurk. I. 509) findet sich nur: Sifridus dux Gruoninge; die ausfuhrlichsten Nachrichten uber die Guter dieser
Corvey'schen Propstei enthalt das um 1115 verfasste Registrum bonor. eccl. Corb. Msc. I. 134. S. 278, gedruckt bei
Kindlinger Beitr U. 122. — ■) Wo die Originate dieser wie anderer Groningen'scher Urkunden a. d. J. 1232, 1253,
1274, 1287 jetzt beruhen, kann ich nicht sagen. — 4) Der zweite, von 1209 — 1226; dass nicht an den ersten 1090—
1105 zu denken sei, wie Kindlinger annimmt, ergiebt die Erwahnung seiner Nachfolger. — *) 1106 — 1122. —
•) 1122—1135. Diese Urkunden kennt Leuckfeld Antiq. Groning. S. 40—42 u. S 177 nicht.
*) Er vermehrt die Kinder Konig Heinrichs I. und Mathilden's mit einem bisher unbekannten Sohn Gerbert, wo
Meibom's Druck Gerbeg, d h* Gerburg, Gemahlin K. Ludwigs IY. von . Frankreich, liest.
Digitized by
Google
lato. 33
nosfcris, quod qnidam contemporaneus noster Conradus, plebanus civitatis nostre, quosdam agros in con-
fiiiio civitatis, de quibus fratribus nostris capitularibus septem moldra tritici solvebantur annuatim, ab
heredibus cuiusdam Retheri, qui eos exstirpaverat, et ab omni actione, que eis competere posset, absolvit
et ius conferendi, quod ad prepositum nostrum dominum Heinricum de Burbennen l) eo tempore perti-
nebat, suis expensis nobis adquisivit, hac siquidem conditione premissa, quod nos mediante et cooperante
eodem preposito nostro hoc statuimus, quod plebanus ipse et quicunque agros ipsos post ipsum sunt
habituri, licenter et sine quolibet cotidictionis obstaculo possunt eos conferre cuicunque voluerint sive
persone sive ecclesie, et quod ratum oportet haberi, ita duntaxat, quod salvum sit nobis ius proprieta-
tis, cuicunque conferantur, si novum contractum inter aliquos celebrari contingat, quod emptor ad reac-
cendendam iuris nostri memoriam infra annum a tempore emptionis recipiat eos a capitulo , sed ita reci-
piat, quod neque hominium nee aliquod prorsus obsequium occasione illius receptionis cuiquam facere
teneatur, et2) quod hoc procuret, quod ilia septem moldra tritici, que prefati sumus, proxima die
omnium sanctorum fratribus capitularibus prompte persolvantur, et si hoc neglexerit, quod tres solidos
proxima die componat, et si extunc ad quindecim dies supersedeat, quod iterum eodem modo componat,
et si ultra supersedendum duxerit, quod eadem pena per eadem intervalla tarn diu ab eo exigatur, quod
vel detenta persolvat, vel quod summa pecunie ad marcam unam excrescat. Quodsi nee tunc ad cor
redire voluerit et triticum ultra diem beati Thome presumpserit detinere, quod agri ei auferantur, donee
recuperet in gratia capituli. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC0.XIIII°, indictione XII. sedente domino Inno-
centio, imperante domino Ottone anno coronationis eius primo8), sub domino Sifrido Maguntino archi-
episcopo et domino Bernhardo III. Paderburnensi episcopo. Testes sunt Heinricus prepositus, Heinricus
decanus, Heinricus de Etlen, Cesarius custos, Rodolfus presbiter, Ludolfus de ^Vesthem, Themarus scola-
sticus, Fredericus cellerarius; Werno, Johannes de Patberich, Heinricus Scluc, Lambertus, Heinricus de
Susato, Conradus de Berenthorp.
Das anhangende ziemlich gut erhaltene runde Siegel des Stifts, das hier im altesten Abdruck vorliegt, zeigtin alter
vielleicht noch aus dem 11. Jahrhundert herriihrender Zeichnung, die von einem Heiligenschein umgebenen
Kopfe der Apostel Petrus und Andreas, deren Namen auch die jetzt zum Theil abgebrochene Umachrift giebt.
45.
* Drei papsiliche Richter bekunden die Verzichtleistung Heriberts von Overhagen auf ein Gut zu Gunsten des
Klosters Bredelar. 0. J. (Urn 1210)*). — Orig. KL Dalheim U. 3.
L(ambertus) Dei gratia maior prepositus, T(hidericus) maior scolasticus, H(einricus) prepositus sancti
Petri Patherburnensis, iudices a sede apostolica delegati, omnibus qui legerint sive qui audierint recitari
huius pagine continentiam perpetuam in Domino salutem. Tietmarus abbas monasterii Breidelare duobus
fratribus Heriberto et Heinrico de Overhagen super quodam predio sito in Mere b) movit questionem.
l) Dieser Name wiirde auf die Bauerschaft Borbein bei Ahlen hinweisen. Doch weiss ich nicht, wie der durch seine
Concurrenz bei der Bischofswahl nach Bernhardt III. Tode als geschichtliche Personlichkeit bekannte Busdorfer
Propst Heinrich diesen Beinamen fuhren kann, da er, wie zur Urkunde vom 29. Juli 1223 constatirt ist, vielmehr
dem Hause Brakel angehort. — 2) „nec" die Urk. — ^ Otto IV. wird den 27. September 1209 gekront, demnach
miisste die Urkunde vor dem 27. September 1210 verfasst sein. Wollte man die Indiction nach griechischer Rech-
nung, die mit dem 1. September des vorangehenden Jahres beginnt, annehmen, so wurde die Ind. XII unserer Ur-
kunde hierzu passen. Sie stimmt aber nicht zu dem Jahre 1214, ebensowenig der annus primus coronationis Otto's IV.
Ausserdem aber war im J. 1214 der hier als Zeuge aufgefuhrte Heinricus decanus nicht mehr Dechant von Busdorf,
in welcher Wtirde ihm schon 1213 der hier als custos genannte Cesarius nachgefolgt war. — *) Im J. 1210 wird Abt
Thietmar von Bredelar zuerst genannt; im J. 1211 ist dem Domscholaster Thiedrich aber schon Johann gefolgt. —
*) Meerhof. S. von Dalheim. Vgl. uber das Weitere, noch Nro. 49.
We«t£ Urk.-Buch. IV. 5
Digitized by
Google
34 I lit.
Nos predictos fratres auctoritate domini pape citavimus; sepius comparuerunt; plures eciam dilationes
propter spem pacis et concordie intercesserunt ex nostra et partium consensu; tandem quadam vice He-
ribertus, homo bonus et pacificus, fratre absente die supra prefixo comparuit pro se et per se teutonice
allegans: „Iniuste gravor, ego bona que abbas petit non detineo nee aliquis meo nomine. Si dominus
abbas predium in Mere a fratre meo in vestro iudicio vel in alio per sententiam evicerit, nunquam super
hoc ei movebo questionem et immo peto absolvi a iudicio vestro.*4 Sicque per consensum abbatis pre-
dictum Heribertum dimisimus absolutum et super hoc nostre attestationis paginam conscribi fecimus et
sigillorum nostrorum impressione muniri. Nomina testium Volbertus de Elsen, Rotgerus de Vilese, Her-
man de Herse, Heidenricus capellanus prepositi, Herman presbiter, Heidenricus.
Nur vom zweiten Siegel ist ein Bruchstiick erhalten.
46.
* Die iiber die Betvohner von zivci Dor fern ausgesprochene Excommunication wird von Bischof Bernhard 1IL
unter der Bedingung zuriickgenommen , dass sie dem zum Klosler Hardehausen gehdrigen und von ihnen friiher
geschadigten Hofe Druheim die Mitbenutzung der Weide und Mast in ihren Wdldern zugestehen.
1211. — Or. Fr. Paderborn U. 92.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Bernhardus III. Patherbornensis ecclesie episcopus
cenobio in Hersuithehusen in perpetuum. Curtis in Druheim, que attinet cenobio Hersuithehusen, dam-
pnificata fuerat a villanis in Bekene et Ostlangen '), unde per excommunicationem coacti sunt, dampni
estimationem prefate cuxti recompensare. Mediantibus vero domino abbate prefati cenobii et Lamberto
preposito maiore in Patherbornen cum quibusdam aliis, sine recompensatione ex utraque parte in con-
cordiam redierunt. Quo beneficio commoniti supradicti villani annuei*unt iam dicte curti in Dmheim
communionem pascuorum in terminis silvarum suarum per omnia in perpetuum omni seposita offensione
vel contradictione. Quod factum ut posteris innotescat, gratia concordie insolubilis presentem paginam
sigillo nostro confirmatam sepe dicto contulimus cenobio, ne forte quis in posterum super his malignandi
scrupulo involvatur. Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo undecimo coram
testibus subnotatis: Johannes plebanus, Gerwin, Werner, Bernhart, Conrat, Germanus, Burchardus de
Aldebekene, Lodewic, Bernhart deDalchusen, Theoderic et frater suus deKatherbike et alii quainplures.
Das Siegel ist abgefallen.
4T.
* Bischof Bernhard bestdtigt das in der Stadt Paderborn begriindete Hospital fur Pilger und setzt dessert
Verfassung fest. 1211. — Orig. im Archiv der Stadt Paderborn2).
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Berhardus III. Dei gratia Patherburnensis ecplesie
episcopus, Wolradus prepositus, Johannes decanus totumque capitulum omnibus Christi fidelibus , ad quos
presens scriptum pervenerit, perpetuam in Domino salutem. Institutum fuit a viris prrudentibus (sic!)
et pro visum, ut ipsi, quod volebant manere stabilius, litterarum suarum indicio perhennarent. Sciant
ergo presentes ac posted, quod dilectus noster in Domino filius Johannes nomine conmendatus conver-
*) Nach der Aufschrifb s. XVI. Curtis Druheim in Ostschlangtn ist es Schlangen im Furst. Iippe ndrdlich von Lipp-
springe und von Paderborn. Da unter den Zeugen ein Burchard von Altenbeken genannt wird, so ist unter Bekene
dieser bei Driburg belegene Ort, oder das benaenbarto Neuenbeken. zu verstehen. Vgl. iiberhaupt aber Nro. 14. —
>) Durch Herrn Director Giefers mir giitigst zur Benutzung mitgetheilt
Digitized by
Google
1211. 35
satione laudabili pro remedio peccaminum suorum hospitale ad pauperes debiles et peregrinos recipien-
dos instituere omnimodis desiderans , tres mansos centum iugera in se continentes et unam domum in
Adene *), de qua pro decima dantur ad granarium claustri X spikermalder ordei et avene, item domum
unam in Othhyin 2) et quosdam alios agros, unde quinque malder tritici annuatim nobis persolvet, et
obsequium XIIII nummorum ad usum pellificis vestimenta nostra preparantis et reparationem baptillo-
rum8) maioris ecclesie ad mediam partem providebit, sicut antea; item aream in introitu fori ab urbe
et quosdam agros eidem aree pertineutes, de cuius sumptibus synodus civitatis4) ad mandatum camerarii
maioris indicitur et pelles cervine ad usus nostros preparabuntur, comparavit et in usum pauperum Christi
et sempiternum beneficium predictos mansos et agros et cetera acquisita et acquirenda contradidit in
formam subscriptam, videlicet quando camerarius synodo presidet, nuntius, qui synodum indixit, in sero
et in mane cum camerario cibum sumet, claviger episcopalis lardum in carniprivio dabit et anxugiam 5),
camerarius vero cementum et sal, molendinarius autem farinam ad pelles preparandas. Instituit quoque
idem Johannes, quod de prefata in introitu fori vel urbis area et agris eidem aree pertinentibus lumen
die et nocte indeficiens ad capellam hospitalis, quod prememoratus Johannes fundavit, ponatur. Nos
igitur meritum et devotionem ipsius Johannis attendentes, preces suas decrevimus exaudire et que hodie
iuste possidet et in posterum vendicabit, hospitali agros pheoda areas et ceteros reditus sue possessionis
in subscriptum modum confirmare et auctoritate Dei omnipotentis communire. Statuimus igitur, quod in
area hospitali nullus iudex aliquam exerceat iurisdictionem, immo tota area habeat emunitatem sicut
cetere domus religiose. Hospitalarius idem magister domus consensu priorum capituli maioris et VI viro-
rum civitatis discretorum, qui sit annuus et non perpetuus, preficiatur, et siqui peregrini morte inibi
fuerint preventi et omnes in ea decedentes ibi sepulture commendentur, peregrinorum autem res, nisi
aliquas pro anime sue remedio ad usus pauperum dederint, anno et die suis heredibus serventur, et si
nullus eas repetat, extunc ibi remaneant. Si autem aliqua ecclesiastica persona sive secularis hoc nostre
confirmationis privilegium infirmare vel infringere attemptaverit, cum diabolo et angelis eius tanquam
anathema in gehenna condempnetur, servantibus vero et huic privilegio revereritiam prestantibus sit pax
et gratia Domini nostri Jhesu Christi. Amen. Ceterum, ne cassari possit in posterum hec nostra confir-
matio , litteris fecimus earn mandari et sigilli nostri et ecclesie munimine roborari. Acta sunt hec publice
anno dominice incarnationis M°.CC°.XI°, indictione XIIII, pontificatus nostri anno VII. Huius rei testes
sunt: dominus Albertus Livonensis6) episcopus, frater Bernhardus de Lippia7), Volradus maior prepo-
') Im Kreise Buren. — ?) Ob Ostheim an der Diemel bei Hofgeismar? — **) Ohne Zweifel identisch mit baptitorium,
baptalerium , batatorium, die Ducange unter dem letzteren Worte in der Bedeutung von moulin a draps nachweist.
Offenbar ist also von der domcapitularischen Walkmiihle an der Pader die Rede. — *) Das stadtische Sendgericht, das,
wie die Folge ergiebt, vom Domcammerer abgehalten wurde. — 6) Dies Wort vermag ich nicht zu deuten. — fl)Vgl.
unsere Note zu der undatirten Urkunde seines Bruders Hermann, Bischofs von Leal, aus den J. 1221— I £24, unten
Nro 92. — ') Die scharfsinnigen Unterauchungen von Scheffer-Boichorst iiber das Leben dieses beriihmten Westfalen,
Zeitschrift XXIX, zweites Heft S. 10? seq., kommen auch unserer Urkunde zu Gute, wie dies bisher nicht bekannte
Document anderer Seits eine nicht geringe Bestiitigung der ebendort zu Tage geforderten Resultate ist. Ergeben diese
S. 187 einmal, dass Bernhard, nachdem er Monch geworden, als welcher er hier durch das Pradicat frater bezeichnet
wird, im Marz d. J. 1211 mit den Bischofen Albert von Livland (Riga) und Bernhard HI. von Paderborn nach Liv-
land zog, wo er sogleich nach seiner Ankunft zum Abt von Diinamunde erwahlt und als solcher von Ersterem con-
secrirt wurde, so muss unsere Urkunde, die das Jahr 1211 und die diesem entsprechende Indiction fiihrt (das Ponti-
ficatsjahr musste freilich VIII statt VII sein), in die ersten Monate dieses Jahres fallen. Sie ist historisch am so
wichtiger, als sie diese drei am die Ausbreitung des Evangeliums in den Baltischen Provinzen so hoch verdienteu
Manner hier kurz vor ihrer Abreise dorthin noch einmal vereint in Paderborn zeigt, was wir annehmen konnen,
wenn dieser Ort auch nicht ausdriicklich angegeben wird. Ist die Thatsache, die durch Bischof Bernhard III. inGe-
genwart des Bischofs Albert und Bernhards von Lippe bewirkte Griindung des Paderborner stadtischen Hospitals nun
unzweifelhaft im J. 1211 erfolgt, so ist ihre diplomatische Bekundung doch erst mehrere Jahre spater vorgenommen
worden. Dies ergiebt auf s Schlagendste der Umstand , dass sowohl unter den Ausstellern als auch unter den Zeugen
der DompropBt Volrad und der Domdechant Johann genannt werden. Da Volrads\Vorganger Lambert noch im Jahre
5*
Digitized by
Google
36 1211.
situs, Johannes decanus, Heinricus sancti Petri prepositus, Conradus custos, Volbertus cellerarius, Fol-
quin, Thetniar, Oliver, Heinricus de Sual., Herman Bole, Amelunc, Johan scolasticus; laici: Herman de
Lippia, Bernhart de Osethe, Heinricus comes, Ludolf de Plesse, Luppolt, Conrat, Johan Clenode, Ger-
hart de Etlen, Sueder de Elsen, Johan Spirinc, Heinrich et Herman fratres, Heinricus et Macharius
fratres et alii plures.
48.
* Bernhardt 111., Bischof von Paderborn, schenkt dem Kloster Gerden fiinf Mansen zu Siddissen, welche
der Ritter Gozwin, der Lehntrager dieser Hbfe, fur 56 Mark dem Kloster verkauft hatte l). Zeugen: Lam-
bert Dompropst, Thiderich Domdechantt Thiderich Scholaster , Conrad Custos , Johann Kellner , Benrich Propst
von Busdorf*), Hermann Propst von Nigenkerken etc.; aus dem Laienstande: Hermann Graf von Schouwen-
bergBJ. B. Edler von Osethe 4J, Henrich Truchsess, Conrad Kammerer, Johann Clenodiumb), Hermann von
Osdagesen, Hermann Marschall, Hermann Graf (Comes), Godescalc de Rothwordessen, Henrich Beyer, Burchard
Vetlinc, Gerhard Schultheis, Volberi von Eisnen, Ecgehard v. Wellethe. Acta sunt hec in cenaculo 6) nostra
Wartberge. 1211. — Regest Msc. I. 242 *>. S. 33, VI. 224. S. 32.
49.
* Zwei pdpstliche Richter legen zu Gunsten des Klosters Bredelar dem Heinrich von Overhagen wegen seiner
Anspriiche an das Gut Meerhof ein ewiges Stillschweigen auf. 0. J. 1211 — 1220 y. — Orig. KL
Dalheim V. 5; Abschr. Msc. I. 127. foL 40.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Lambertus Dei gratia maior prepositus, Heinricus prepositus
sancti Petri Patherburnensis monasterio Breidelarensi in- perpetuum. Amen etc. Duo milites de Overhachen
1220 als Zeuge vorkommt, unten Nro. 86, so muss die Bekundung unseres Diploma zwischen dem J. 1220 und dem
28. Marz 1223, wo Bernhard III. von Paderborn stirbt, stattgefunden haben, Dompropst Volrad aber tritt urkundlich
zuerst am 28. November 1222 auf, unten Nro. 101*. Dass wir nun wirklich in der Lage Bind, bei Abfassung dieser
Urkunde einen so naiven Anachronismus statuiren zu miissen, erweist meines Erachtens eine andere Urkunde Bern-
hard's III von Paderborn, ebenfalls aus dem J. 1211, nach dem im hiesigen Staats- Archive beruhenden Originate,
Bredelar U. 11, gedruckt bei Seibertz III. Nro. 1079. Dass der darin als Zeuge genannte Bernhardus de Lippia nur
der spatere Abt von Dunamunde und Bischof von Semgallen gewesen sein kann, trotzdem er nicht frater genannt
wird, ist wohl in der damaligen Zeit mit Sicherheit daraus zu folgern, dass er unter den Zeugen am Endeder Geist-
lichen und vor dem Grafen Amelung aufgefuhrt wird. Aber bei diesem Diplom ist mit der Thatsache auch zugleich
die Bekundung erfolgt; denn unter den Zeugen erscheint auch der damals wirklich fungirende Dompropst Lambert.
Einen ganz analogen Fall linden wir dann weiter in der vielbesprochenen Urkunde Bernhardt yon Lippe aus dem
J. 1201, U.-B. III. 4, die ich bedauere, damals nicht vollstandig wieder abgedruckt zu haben. Die darin gemeldete
Resignation muss allerdings im Jahre 1201 erfolgt sein, was wir aus der Jahreszahl so wie aus der ausdrucklichen
Erwahnung Bischof Hermanns folgern diirfen, die Bekundung aber erst nach der Ernennung Bernhard' s zum Abt von
Dunamunde im J. 1211 — er nennt sich im Eingange selbst abbas in Livonia — und vor dem Tode Bischof Otto's
6. Marz 1218. Denn indem der Concipient der Urkunde die schon fruher wahrend der Regierung Bischof Hermanns
stattgefundene Resignation Giselberts von Warendorf erzahlt, ist ihm die Initiale des in der Zeit, wo er schrieb,
der Diocese Munster vorstehenden Bisohofs Otto irrthumlich in die Feder gekommen. In dem neuerworbenen Copiar
Msc. VH. 1326, worin, wie ich U.-B. III. S. 885 bemerkte, die Marienfelder Urkunden successive, aber oft in Zwi-
schenraumen von 10 bis 20 Jahren nach ihrer Abfassung eingetragen wurden, steht diese Urkunde zwischen einem.
Diplom aus dem J. 1202 und einem von 1219, von einer Hand, die mindestens diesem letzteren Jahre gleichzeitig^
ist, geschrieben. — *) Tiber die fruher von demselben Ritter angekauften Guter zu Siddessen, NO. von Gerden, vgl.
Nro. 4. — *) prepositus ad orientem, wie beide Handschriften angeben. — ») Schaumburg. — 4) So emendire ich
das „Methe" unserer beiden Handschriften, das nach Kindlinger's Vermerk zu der Ersteren so wirklich im Gerdener
Copiar steht. Uber Bernard von Oesede vgl. Nro. 9. — *) So beide Handschriften. — ^ Gasthaus, Herberge im
mittelalterlichen Sinne. — 7) Im Jahre 1211 wird der Domscholaster Johann zuerst erwahnt, im Jahre 1220 kommt
der Dompropst Lambert zuJetzt vor. Ygl. oben Nro. 45.
Digitized by
Google
4 212. 37
fratres et coheredes Heinricus et Herebertus monasterio Breidelarensi predium suum situm in Mere !) violenter
abstulerunt. Quam ob rem Thetmarus abbas et fratres monasterii prelibati, spem in Domino Deo et canonici
iuris vigore ponentes, de iusticia cause sue confisi, querela ad dominum papam Innocentium tercium
perlata, nos et Theodericum sicolasticum , qui ante cause decision em rebus excessit humanis, iudices ob-
tinuerunt. Predicti fratres a nobis citati sepius conparuerunt et causa sepius propter spem pacis et con-
cordie ex consensu parcium et nostro per amicabiles inducias est prorogata. Tandem quadam vice He-
rebertus fratre absente conparuit sicut homo bonus et pacificus pro se et per se teutonice et simpliciter
allegans: „Iniuste gravor, ego bona, que abbas petit, non detineo, nee aliquis nomine meo. Si dominus
abbas predium in Mere a fratre meo in iudicio vestro vel in alio per sententiam evicerit, ego super hoc
numquam ei movebo questionem, et propterea a iudicio vestro peto absolvi. a Sicque eum absolvimus,
et super hoc ipso facto Hereberti predicto abbati et monasterio autenticum dedimus instrumentum. Post-
modum vero, licet ex tali renuntiatione Hereberti assercio abbatis multum videretur adiuta, Heinrico
tamen causam pertinaciter defendente, testes abbatis recepti sunt, attestaciones scripte, et diu pro spe
pacis clause sub sigillis reservate.Tandem die statuto partibus in presentia nostra constitutis, presidente
nobiscum magistro Johanne2), qui predicto T. scolastico in scolastria successit, ut longe liti et diutine
partium et nostre vexationi finem imponeremus, attestationes fecimus publicari, easque sepe dicto Hein-
rico exhibuimus pertractandas, quatinus, siquid testibus vel dictis testium vellet obicere', plenam deli-
berandi copiam haberet et facultatem. Verum cum prefatus Heinricus nichil contra testes, nil contra
dicta testium obiceret, actioni et predio sub multis testibus renuntiavit. Quare nos abbati et mdnasterio
predium memoratum adiudicantes, Heinrico perpetuum silentium imposuimus, eique sub pena anathematis,
ne litem, cui renuntiavit, quovis umquam tempore resuscitare temptaret, apostolica mandavimus auctori-
tate; et decern diebus, infra quos appellatum non est, a prolatione sententie nostre evolutis, sepe dicto
monasterio presentem cartam dedimus sigillis nostris communitam, prestante Deo contra omnes mali-
gnantium calumpnias perpetuo valituram. Testes huius rei sunt: Theodericus decanus, Vulferammus,
Crachto, Heinricus de Brakele, Heinricus de Foro, canonici maioris ecclesie Patherburnensis; Lubertus,
Heremannus custos, Heinricus de Susacia, Harmannus, monachi de sancto Paulo 8); Rotholphus, Hein-
ricus de Etlen, Wernno, Johannes de Patberch, Conradus de Berenthorp, canonici sancti Petri4); Hart-
wicus de Patberch, Gyselerus de Esebike, Johannes de Westhem, Volbertus de Bilinchusen sacerdotes;
Ameluncus comes, Georgius, Suetherus, Heremannus de Wevere, Heinricus de Oriente, Heinricus Luscus;
burgenses: Johannes Spilebrot, Heremannus Vizzonis, Lutfridus.
Die in der Urkunde genannten zwei Siegel sind, nicht zum Besten erhalten, noch% vorhanden.
50.
* Bernhard 111., Bischof von Paderborn, bestatigt, dass der Bruder Conrad von Gerden gewisse Guter
zu Dallessen5) , welche er von den Brudern Goswin und Anton von Siddessen mil eigenem Gelde gekauft,
dem Kloster Gerden unter der Bedingung, dass er lebenslanglich in der en Besitz bleibe, zu seinem, seiner
Gemahlin und Tbchter Seelenheil geschenkt habe. Zeugen: Siffrid Abt*J, Gerhard Prior etc. 1212. — Regest
Msc. I. 242K S. 33; VI. 224. S. 33.
') „de curia Maris" Riickschrift des 15. Jahrhunderts. Vgl. die Urk. von 1210 Nro. 45. — *) Wird schon 1211 erwahnt.
— *) Abdinghof. — 4) Busdorf. — *) Vgl. Nro. 32. — 6) So beide Handschriften ohne nahere Angabe des Klosters.
Digitized by
Google
38 *>*»•
51.
* Enoahlte Schiedsrichter vermilleln auf Grund der ihnen von den dazu bestellten papstlichen Richtem
ertheilten Vollmacht einen Streit zwischen der Stiftskirche zu Aachen und dem Kloster Corvey dahin, dass
die zu Corvey gehorige Propslei Litzig an die Aachener Kirche jahrlich vier Ohm mitlleren Weines zu
entrichten habe. 1212. — Abschr. Use. L 134. p. 104.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Conradus Dei gracia maior decanus et archidiaconus , Her-
mannus decanus sancti Cuniberti et Oliverus maioris ecclesie scolasticus Colonienses omnibus Christi
fidelibus. Cum inter Aquensem et Corbeiensem ecclesias super quibusdam decimis curtis Liciaci *), que
est in parrochia Trabana, pertinentibus ad Corbeiensem ecclesiam, diu disceptatum fuisset, tandem pro-
pter bonum pacis post multos labores et graves expensas hinc mde factas dominus Heidenricus de To-
noborc2), ecclesie Aquensis, et dominus Hartlevus, prepositus tunc Liciaci, Corbeiensis ecclesie procura-
tors super hoc spiritale mandatum habentes, sub pena periurii et solucione centum marcarum ab ilia
parte, que contra dictum nostrum veniret, ei solvendarum qui pareret, in nos conpromiserunt, quod super
omni controversia tarn proprietatis , quam possessions nee non et expensarum super omnia nostro starent
arbitrio. Nos autem, non tantum de unanimi consensu ipsorum procuratorum, verum etiam de auctori-
tate et mandato prepositi maioris, scolastici et magistri Johannis canonici Paderburnensium , qui super
hoc negotio a domino papa8) fuerant iudices delegati, onere arbitrii in nos suscepto, visis privilegiis,
instrumentis et aliis que pro utraque parte faciebant diligenter inspectis, .et meritis cause in quantum
poteramus ad plenum discussis, diutena4) etiam prehabita deliberatione, de prudentum consilio pronun-
tiavimus , quod monasterium Corbeiense in perpetuum singulis annis solveret Aquensi ecclesie quattuor
amas vini de vineis curtis prelibate. Hanc autem solutionem faciet in autumno, cum mustum est in
torcularium 5) vasis, nee de optimo vino dabitur, nee de viliori, sed de medio. De expensis vero vel
quibu&cunque petendis, tarn Aquensi quam Corbeiensi ecclesie perpetuum silentium indiximus, finem liti
ordine debito imponentes. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XII0, presentibus Bertoldo
dicto decano6) de Huxaria, canonico maioris ecclesie, domino Heinrico vicario et magistro, Wilhelmo
canonico sancti Andree, Coloniensibus, et magistro Elya canonico Aquensi et magistro Sintrammo cano-
nico Nove Ecclesie 7) et Conone scilicet canonico Nove Ecclesie.
52.
* Eylica, Ablissin des Hochslifts Rerford, ubertragt dem Marien-Stift auf dem Berge bei Berford das Ober-
eigenthum eines von Letzterem angekauften Lehnguts ihrer Kirche und weist demselben ein ziveites, gleich dem
ersteren vom Villicus zu Stockum vom Rheine herbeizuschaffendes Fuder Wein an. 1212. — Orig.
Stift auf dem Berge bei Herford V. 2.
m
In nomine sancte et individue Trinitatis. Eylica divina favente clemencia Hervordensis abbatissa
omnibus Christi fidelibus salutem in perpetuum. Ea que pie et iuste coram nobis et per nos acta sunt
nostris temporibus, pro necessitate temporis ad noticiam posteris nostris scripture duximus auctoritate
plene et plane transmittendum, ne defectus ingerat falsi tatem et verborum obscuritas ambiguum generet
intellectum. Sciat igitur quevis etas, quod nos pro remedio anime nostre cum consilio tocius ecclesie
*) Litzig in der Gemeinde Traben, Kr. Zell, auf dem linken Moselufer. Vgl. meine Eaiserurkunden I. 169 und unten
Nro. 215 und 220. — - *) Spater Thomberg. Vgl. Lacombl. II. Nro. 238. — *) Innocenz III., doch finde ich bei Bohmer
R. J. 1. c. p. 321 Nichta hieruber. — 4) Statt diutina. — *) Weinpresse. Vgl. meine Kaiserurk. I. 164. — •) So das
Copiar, wohl statt: decano dicto. — 7) Nigenkerken bei Corvey.
Digitized by
Google
1213. 39
V
Hervordensi^, videlicet conventus nostri , ministerialium quoque ac beneficiatorum nostrorum collaudacione,
'ecclesie sancte Marie in Monte Hervordensi constitute ad prebendas soronun sanctimonialium ibidem
Deo et beate ipsius matri intemerate virgini famulantium curtem quandam in Libbere, que vulgo txw-
tverch dicitur, quam quidam miles Henricus de Ebbincgenhusen l) ecclesie nostre ministerialis aliquando
tenuit in feodo et cum consensu heredum suorum, receptis sexaginta septem marcis, libere ac legitime
resignavit, iuste ac canonice assignavimus cum omni ea utilitate, qua prefatus miles earn possederat, tota-
liter et integre in perpetuum obtinendam. Annectimus preterea predictarum sororum inducte precibus
et oracionibus promerendis, quod preter carratam unam vini, que ab antiquo sepedicte ecclesie de Monte
assignata et per villicum nostrum de Stocheim 2) ducta et semper ducenda est, aliam quoque carratam
vini, ut eis eodem iure ducatur a nobis et a villico prefato, datis quinque marcis, ecclesia nostra pre-
sente et concorditer annuente, obtinuerunt. Ut autem utrumque hoc factum nostrum ratum et inconvul"
sum omni permaneat evo, scripto presenti cum testium approbacione et tarn nostro quam ecclesie nostre
sigillis conscribi fecimus et communiri. Testes hii sunt: Johannes, Fredericus, Bertramus, Sifridus clerici
Hervordenses; laici: Henricus dapifer, Arnoldus pincerna, Thetmarus camerarius, Hermannus gogravius
cum filiis suis, Florencius, Johannes, Gerhardus, Lambertus, Hermannus de Stocheim villicus et alii
quamplures. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°.XII0. apud Hervordiam. In Christi nomine feliciter. Amen.
Die beiden Siegel sind wohl erhalten; das der Abtissin Btellt sie in sitzender Figur mit der Palme in derBechten
and dem offenen Evangelienbuche in der Linken dar, mit der Umschrift: EYLICA DEI GRACIA HERVOR-
DENS1S ABBATISSA; das dee Convents weist das Brustbild der Jungfrau Maria mit dem Jesuskinde , beidevon
einem Heiligenscheine umgeben, mit der Umschrift auf SCA MARIA MATER DOMINI HERVORDE.
53.
* In einer anscheinend als Beilage zu Processacten eingereichten Schrift des 17. Jahrhunderts Msc. V1L
5102 d. S. 101 werden, zum Beweise der Sobilitdt der Biirerischen Familie, die Anfange und die Schluss-
worte vieler Urkunden beigebrachl, unter welchen folgendes Excerpt aus einem jetzt verlorenen Document die
erste Stelle einnimmt: Initium. Nos Bertoldus nobilis dominus de Buren huius scripti inspectione ad noti-
tiam universorum volumus pervenire, quod de pleno consensu nobilis fratris nostri Henrici, accedente
etiam adhuc nobilis nostra coniugis Sophie nee non Ermgardis, Bertoldi et Jutte nobilium heredum no-
strorum bona voluntate, curiam nostram in Superiore Sunder, in qua Bertoldus nobilis dominus de Buren
genitor noster pie recordation^ etc. Finis. Anno Domini 1212. Doch habe ichZweifel, ob die Jahreszahl
richtig gelesen worden ist und vermuthe, dass die Urkunde einer viel spateren Zeit angehbrt.
54.
* Abt Johann von Bardehausen bekundet die Pflichten der Wachszinsigen seines Klosters. 0. J. (Urn 1212) *)
— Orig. Kl. Bardehausen U. 20.
Frater Jo. dictus abbas in Hersuithehusen universis hoc scriptum visuris salutem in Domino. Tenore
presentium protestamur, quod Gerburgis de Rynbeke 4) et filii eius Theodericus et Reinbodo et Hade-
wigis filia eius cum liberis suis Reinbodone, Conrado, Heinrico, Gonegunde ab an tiquis temporibus nostro
pertinent monasterio iure cerocensuali sub hac forma, ut quicunque de hiis prenominatis et de eorum
l) Ebbinghansen bei Lichtenan im Kreise Buren. Vgl. Mooyer Mitth. d. Osn. Yer. V. 28ft. — *) Ueber die Function des
Villicus zu Stockum an der Lippe bei dem Transport des Weins von den abteilichen Besitzungen bei Leutesdorf und
Ehrenbreitstein nach Westfalen, vgl. die yon mir Eaiser-Urk. I 165, 166 gesammelten Nachrichten. — ^ Wo der
Abt Johann IL von Hardehausen lebte, — *) SW. von Hardehausen, Er« Warburg.
Digitized by
Google
40 1213.
posteritate vivat in propria procuratione , fundum cere sol vat annuatim, et post obitum suum masculus
offerat nostro monasterio melius iuraentum et, si nullum habet, det, sicut femina tenetur, melius indu-
mentum. Sciant igitur ex hoc omnes, qui res eorum iniuste invaserint vel violentiam eis fecerint, se
omnipotentis Dei et beate virginis offensam et excommunicationis sententiam incurrisse.
Das Siegel ist abgefallen.
55.
* Bischof Bernhard III. von Paderborn giebt dem Stift Busdorf, dem er friiher als Propst vorgestanden, einc
dieser Kirche friiher widerrechtlich entzogene Landrente zuriick. 1213. — Or. Stift Busdorf U. 13.
Bernhardus tercius Dei gratia Patherburnensis episcopus universis quorum inspectioni presens scrip turn
oblatum fuerit salutem in Domino. Notum esse volumus tarn futuris quam presentibus, quod, sicut vera-
citer intelleximus, quidam agri inter agros cuiusdam mansi in Haren ') sunt siti, qui annuatim nobis
XII. solvunt nummos, quos ecclesia apostolorum Petri et Andree in ratherburn antiquitus iuste et quiete
possedit,'sed aliquamdiu ab eadem alienati sunt ecclesia. Nos igitur nulla temporalia iniuste possidere
volentes2) predictam pensionem prenominate dimisimus ecclesie, assignantes earn altario (sic!) contra
aquilonem in monasterio eodem pro remedio salutis nostre ad illuminaria. Preterea sex nummos, qui
annuatim de area Hermanni militis de Wefere 8) solvuntur, eidem altario, cum eiusdem ecclesie prepo-
siture preessemus 4) , ad luminaria tradidimus. Ne vero in posterum hee nostre donationes ab aliquo
valeant irritari, hanc paginam conscribi et sigilli nostri inpressione muniri fecimus, eas sub anathematis
vinculo beatoruin apostolorum et nostro confirmantes. Huius rei testes sunt: Lambertus maior prepositus,
T. maior decanus6), N.6) prepositus Nove Ecclesie, Cesarius decanus orientalis 7) , H. de Etlen canonicus,
T. scolasticus. Acta sunt hec a. d. i. M°. CO. XIII0, indictione prima, pontificatus nostri anno nono.
Das Siegel ist abgefallen.
55 a.
* Bischof Bernhard III. beknndet, dass, und mit welchen Bestimmungen Anselm von Atlen ein Gut zu Atlen
dem Kloster Willebadessen geschenkt habe. 1213 November 6. — Hier nach einer Abschrift Meyers aus
dem Originate, verglichen mit dem Copiar des 15. Jahrh. Msc. VII. 4513 S. 1.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus Dei gratia Paterburnensis episcopus monaste-
rio Wilbodissensi in perpetuum. Officii pastoralis amministratio suscepta nos ammonet, ecclesiis nobis
commissis studio vigilanti, quantum in nobis est, ita providere, ut in religione proficiant, et in tempo-
ralibus competens suis necessitatibus accipiant incrementum. Ratio quoque nos urget et inducit, ut ea,
que mortalitatis nostre tempore aguntur, salubriter et ordinate, ne oblivionis nube tegantur, litterarum
indiciis eternemur, quatenus ad noticiam futurorum perveniant et calumpnie obvient malignorum. Hinc
est, quod nos omnibus Christi fidelibus presentibus et futuris scripture presentis tenore innotescere cupi-
mus, quod Anselmus miles Paterburnensis ecclesie ministerialis, vocatus de Atlen, pia consideratione
perpendens, Deum in elemosinarum semine efficacissimum posuisse remedium peccatorum, patrimonium
suum in Atlen8) cum consensu legitimorum heredum suorum, nostra quoque et ecclesie nostre approba-
') Haaren im Kr. Buren N. von Fiirstenberg. — a) „nolentes" die Urk. — 3) Wever an der Alme im Kr. Paderborn,
SW. yon dieser Stadt. — 4) Bernhard III. von Oesede kommt als Propst von Busdorf in den Jahren 1183 — 1203 vor;
ist also von dieser Wiirde aus auf den bischdflichen Stuhl erhoben worden. — *) Am 6. Nov. 1213 war dem Dietrich
in dieser Wiirde Heinrich nachgefolgt. — 6) D. i. Hermann. — *) von Busdorf. — 8) In einer andern iibrigens gleich-
lautenden Urkunde ist beigefiigt „et in Husen." Meyer. Dies findet sich auch in der angezogenen Handschrift.
Digitized by
Google
1213. 41
tione, monasterio Wilbodissensi contulit et donavit. Et quia unicuique in datione sue rei licet apponere
conditionem, quam vult, dummodo iuri et honestati non obviet, ita disposuit et ordinavit, ut de pro-
ventibus collati predii l) unaqueque Boror ipsius cenobii qualibet quarta feria unum album panem pre-
bendalem accipiat. Approbavit quoque et promisit totus predicti monasterii conventus, ut pro tarn pia
temporalis subsidii provisione predictus Anselmus et bone memorie Kunegundis uxor sua perpetuum et
continuum ibi habeant orationum participium ac si a tenera etate sub regula beati Benedicti ibi deser-
vivissent, et specialis eorum memoria in anniversariis ipsorum in missa et vigiliis sollempniter compul-
satis habeatur. Verum quia loci nostri . consideratio nos non solum presentia, dum prospere aguntur,
intueri, immo etiam mala, et si numquam eveniant, precavere persuadet, ne predicto monasterio super
predio memorato2) quovis umquam tempore questio efficaciter possit moveri, instrumetitum hocconscribi
et testium annotatione, sigilli quoque nostri impressione fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Lam-
bertus mafor prepositus, Heinricusy prepositus sancti Petri, Conradus custos, Vulframus, Johannes cele-
rarius, Volquinus, Crahto, Volradus, Volbertus; Hermannus de Lippe, Godescalcus de Patberch, Ame-
lungus comes et filii eius Heinricus, Conradus, Lippoldus, Herimannus et Wernerus de Brakele, Sue-
therus de Elsen, Albertus de Broke et alii multi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XIII0,
YIII. Idus Novembris.
Mit dem anhangenden Siegel des Bischofs Bernard HL
56.
* Bischof Bernhardt 111. genehmigt eine Schenkung von Zehnten, welche die Gebriider von Brakel der Kirche
zu Brakel unter der Bedingung gemacht, dass der Pfarrer den Gottesdienst in ihrer dortigen Burg
dafur zu besorgen habe. 1213. — Or. Fr. Paderborn U. 22.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus tercius Dei gratia Paderburnensis ecclesie
episcopus universis Christi fidelibus ad quos presens scriptum pervenerit salutem in Domino. Caritatis
opera, que ad honorem sancte i^atris ecclesie a Christi fidelibus inpenduntur, scripto dignum duximus
commendare, ut lucerna bonorum operum super candelabrum posita presentibus et futuris pie devotionis
relinquat exempla. Proinde presentis pagine testimonio notum facimus, quod fratres de Brakele Her-
mannus, Wernherus, Burghardus, Bertoldus omni iuri, quod in decimis BSrstolde et Osthem habere
videbantur, renunciantes easdem pro remedio anime sue ad ecclesiam Brakele s) sub hac forma contule-
nmt, quod quicunque sit sacerdos legitimus eiusdem ecclesie easdem decimas manutenens ad propriam
utilitatem conservet et perpetuo divinorum celebrationem in castro Brakele provideat. Ne quis igitur in
posterum huius conditionis et facte donationis formam retractare aut aliquod inpedimentum opponere
presumat, presens cyrographum exinde conscribi et sigilli nostri fecimus inpressione signarL Testes huius
rei sunt: Lambertus maior prepositus, Henricus prepositus in Oriente, Vulframus, Hermannus prepositus
Nove Ecclesie, Teodericus scolasticus, Johannes cellerarius, Gerhardus de Lippa, Henricus de Brakele;
Amelungus comes, Henricus dapifer, Johannes Clenode, Conradus camerarius, Geroldus de Allenhusen,
Albero de Herisia, Wernherus de Vlegten, Rotgerus de Vrodenhusen. Acta sunt hec anno dominice
incarnationis M°.CC°.XHI°, pontificatus nostri anno octavo, indictione prima.
Das Siegel ist abgefallen.
') In der an dem Ausfertigung und dem Gopiar: „collatorum prediorum". — *) In dem andern Exemplare „prediis
memoratifl u. — 8) Kreis Hoxter. Ebenda bei Dalhausen lag Buretode, Ostheim aber SO. von Brakel. Giefers.
Westf. Urk.-Buch. IV.
Digitized by
Google
42 1314.
5T.
* Der Dechant und ein Canonicus von Busdorf kaufen einen Zehnten, dessen Ertrag sie bei ihrem Leben
unter sich theilen, nach ihrem Tode aber zu Memoriensliftungen in ihrer Stiftskirche verwenden. 0. J.
1213—1223 lJ. — Abschr. Msc. I. 121. fol. 14.
Henricus Dei gratia prepositus sancti Petri Patherburnensis omnibus presentem paginam inspecturis.
Ne deleat oblivio, quod pia egit devotio, factum fratrum nostrorum Cesarii decani et Henrici scolaris
literarum testimonio et sigilli nostri impressione (Jecrevimus confirmare. Noverint ergo successores mei
et capituluin, quod Cesarius decanus et Henricus scolaris frater noster decimam Helemere de manu laica
sua pecunia redemerunt, diebiis rite sue equaliter inter se diridendam et ad usus fratrum sub certis
pactis et condicionibus quandoque convertendam. Decanus statuit, ut de parte media in anniversario
suo quilibet frater presens tres denarios percipiat et candela cum duobus denariis ponatur, duo denarii
ad missam animarum in maiori altari offerantur, unus ad introitum, alter ad offertorium, unus adaltare
medium, unus detur campanario; et hec Hinricus, si superrixerit, fideliter et devote persolvat, decimam
totam nomine obediencie diebus vite sue habiturus, nisi forte ipse ad consilium familiarium suorum de
reliqua parte aliquid caritatis fratribus duxerit impendendum. Et si decanus superrixerit, similiter faciat
in anniversario Henrici, sicuti ipse in suo constituit faciendum. Utroque mortuo, Cesario scilicet decano
et Henrico, fratres absque contradictione de supra dicta decima disponant, sicuti de aliis obedientiis
constituerunt, scilicet ut de singulis malderis singuli solidi persolvantur, et in utriusque anniversario de
solidis illis quilibet frater presens tres denarios accipiat, et sicut supra scriptum est preter portionem
fratrum sex denarii distribuantur per manum fratris, cui prepositus decimam ipsam nomine obedientie
duxerit concedendam. Si quid vero excreverit supra id, quod in duobus anniversariis erogabitur, fratri-
bus equaliter dividatur.
58.
* Graf Volquin von Schwalenberg griindet seine und seines Vaters Memorie im Kloster Marienmiinster. 1214
September 21. Schwalenberg. — Abschriften a) Msc. 1. 129. f. 8; (i) I. 131. fol. 47; y) VII. 4512. fol. 22.
Volquinus Dei gratia comes in Swalenberg tarn presentibus quam futuris presentem paginam risuris
salutem in Domino. Quum ea que aguntur in tempore, cum temporis lapsu tradantur oblivioni, nisi
scriptis et virorum testimonio roborentur, noverint igitur tam presentis quam futuri temporis Christi
fideles, quod nos pro salute anime nostre necnon pro peccatis patris nostri Henrici 2) comitis curiam
sitam in Rotlovessen 8) cum pascuis aquis silvis et tribus mansis et omni usu, qui sibi competebat, ab
omni penitus iure exemptam liberam conferimus ecclesie beate Marie virginis in monasterio prope Swa-
lenberg, et fratrum ibidem Deo servientium usui profuturam damus perpetuo cum consensu matris nostre,
que ipsam suis comparavit denariis, necnon uxoris nostre et fratrum nostrorum et beredum legitimorum
quiete possidendam, ita ut in aniversario patris nostri singulis annis dominis4) exinde serviatur, ut ad
orandum pro ipsius negligenciis' efficiantur promptiores. Ne vero huius facti aliquis per invidiam seu per
ignorantiam contradictor existat, presentem paginam appensione nostri sigilli roboramus. Testes huius
rei sunt: dominus Bernhardus. de Holthusen, Widekindus de Graviden6), Tidericus de Eblinchusen, Halt
et alii quamplures. Datum Swalenberg anno M°.CC°.XHII0. in festo Mathei.
') In der Urkunde von 1213 oben Nro. 55 tritt zueret der Busdorfer Dechant Cesarius auf; mit dem J. 1223 aber ver-
schwindet der Busdorfer Propst Heinrich von Brakel aus der Geschichte. — Helmere liegt im Kr. Buren. — 2) Starb
urn 1209. — 8) Rolfzen im Kr. Hoxter NO. von Nieheim. — 4) fi; divinis a, y. - *j So o; grevicen /?, geviden y.
Digitized by
Google
1215-1316. 43
59.
* Papst Innocenz III. befiehli dem Erzbischofe von Mainz und alien GeistUchen der Diocese Mainz, auf
Grund der Beschwerden des Abts und der Mbnche des Cisterdenser - Klosters Berswelhehusen (Hardekausen),
dasselbe in seinen Besit^ungen und Rechten zu schutzen. Data Laterani IV. Eal. Maii pontificatus nostri
anno octavodecimo (1215 April 28.) — Or. KL Hardekausen U. 21; Abschr. Msc VII. 4509. foL 10. — Da
von Innocenz III. und IV., in der en Zeitalter die Bulle allein fallen kann, nur der erste ein 18. Pontificats-
jahr erlebt hat, so gehort diese Urkunde unzweifelhaft ihm an, trotzdem dass die an rothen und gelben sei-
denen Faden befestigt gewesene Bleibulle verloren ist. Die Autorschaft Innocenz III. festzustellen , ist aber
um so wichtiger, als auch Innocenz IV. diese ndmliche Bulle fast wbrtlich in das dem Cistercienserkhster
Marienfeld ertheilte, an die Erzbischofe von Coin und Mainz gerichtete Privileg vom 18. Juni 1245, gedr.
U.-B. III. 435, und Gregor IX. in die Bulle fur Hardekausen vom 5. Mdrz 1241 iibernommen haben.
60.
* Die Abgaben des Guts zu Luttmarsen an den Kellner und Pfortner von Corvey werden festgestellt. 1215
September 29. — Abschr. Msc. I. 134. p. 77.
Noverint universi presencium auditores, quod nos Lambertus et Johannes fratres, dicti de Voltessen,
Henricus et Arnoldus fratres, dicti de Luthmersen, nee non nostri veri heredes in bonis nostris in Luth-
mersen l) insimul habentibus, videlicet de duobus curiis dictis Meyerhove damus et solvemus sex quar-
talia siliginis camerario ecclesie Corbeiensis, et totidem quartalia portario eiusdem ecclesie, nee non
predicto camerario quindecim uncios2) ovorum, videlicet quinque in pasche, quinque penthecostes et
quinque in festo Nativitatis Domini singulis annis nomine pensionis. Predicta vero pensio, videlicet duo-
decim quartalia siliginis danda sunt in festo Michaelis. In cuius rei testimonium nos Dei gracia God-
fridus decanus Nove Ecclesie ad peticionem predictorum sigillum nostrum huic littere duximus apponen-
dum cum sigillis Lamberti et Arnoldi et quia nos Henricus et Johannes sigilla propria non habemus,
sigillis predictorum usi sumus, quod protestamur. Datum anno Domini M°.CC°.XV°, in festo beati
Michaelis.
61.
* Bitter Menrich von Sudheim schenkt fiir das Seelengerath seiner Mutter Oda dem EChster Abdinghof etne
Rente von einem Schilling, welche der Abt Albert zusammen mit einer anderen, von ihm-uberwiesenen vom
gleichen Betrage ftir die Kirckenlichter bestimmt. (1215) 1216. — Or. KJ. Abdinghof U. 40.
In nomine sancte et individue Trinitajbis. Albertus Dei gratia abbas monasterii apostolorum Petri
et Pauli in Patherborne. Quoniam ad iniunctum nobis abbatie officium prodesse magis quam preesse
expedire intelleidmus, caritati fidelium presentium et futurorum notum esse cupimus, quod miles quidam
ministerialis sancti Lyborii Meinricus nomine de Suthem8), presente domino meo B(ernhardo) Pather-
bornensi episcopo, L(amberto) maiore preposito totoque venerabili capitulo multisque viris honestis, nobis
et ecclesie nostre pro suppellectili matris sue Ode reditus unius solidi de area pistrini Helmici de
Burgnen4) recognovit et sollempniter donavit, quern nos ad instanciam fratris nostri H. custodis consilio
fratrum et fidelium nostrorum ad luminaria ecclesie contulimus. Alium etiam solidum de area quadam
i) Luttmarsen NW. von Hoxter. — a) Dutzend; das vorhergehende insimul \&utet italienisch insieme, franzosisch ensemble.
— *) Eingegangener Ort SO. von Peckelsheim — 4) Nord- and Kirch -Borchen S. von Paderborn.
6*
Digitized by
Google
44 1216.
in Paddenhusen l) a nobis legitime et iuste post introitum nostrum acquisitum addidimns. Ut igitur hec
actio testimonii robur obtineat in perpetuum, successoribus nostris paginam hanc sigillo nostro et testium
annotation e munitam offerimus, super omnia divinam contra eos invocantes auctoritatem, qui huic dona-
tioni presumant obviare. Testes hii: domnus Wescelinus prior, Theodericus, Lutbertus, Hugo et totum
capitulum, ministeriales Eilbertus, Rabodo, Andreas, Woltmannus, Heribertus, Bertrammus, Johannes,
Albertus, Frithericus et alii plures. Acta sunt hec a. d. i. millesimo CC°.XVI02), indictione Ilia, con-
cilio generali instante.
Das Siegel ist yerloren.
62.
* Das Capitel des h. Paulus8J in Bremen schreibi an den Abt Aflbert l.J und das Capitel des Hosiers
Abdinghof, dass sie in die Gebetsverbriiderung des Ersteren aufgenommen seien. 0. /. [1215 — 1229. J 4J. —
Orig. KL Abdinghof U. 39.
Beide Siegel sind bis auf geringe Ueberreste von Wachs yerloren.
63.
* Der Paderborner Bischof Bernliard ///• von Oesede iiberlragt dem Abie Albert von Abdinghof den Zehnten
im KspL, Vilse, welchen dieser fur sein Kloster vom bisherigen Lehnstrager, dem Edlen Bernhard von Oesede,
fur 235 Mark gekaufl hatte. 1216 August 6. — Xhr. KL Abdinghof U. 4L
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus Dei gratia Patherburnensis ecclesie epischo-
pus (sic!) mona8terio sanctorum apostolorum Petri et Pauli in Patherburna inperpetuum. Amen
Utile immo necessarium esse perpendimus, ut scriptura, que memorie custos et rerum gestarum testis
est fidissima, modernorum memorie representet et futurorum noticie transmittat, qualiter decima ville
Upsprinken, que in parochia Vilese6) sita est, stipendiis fratrum monasterii beatorum apostolorum Petri
et Pauli in Patherburna iuste diebus nostre amministrationis est aggregata. Noverint igitur evi presentis
et futuri fideles omnes, quod karissimus in Christo frater noster Albertus abbas monasterii predicti, ad
peticionem et instantiam nobilis viri Bernhardi de Osethe quandam summam pecunie, que ei tunc neces-
saria erat, scilicet ducentas triginta quinque marcas, distractis rebus mobilibus et quibusdam ecclesie
sue ornamentis meliora prospiciens conquisiyit et earn domino Bernhardo persolvit. Soluta pecunia pre-
dictus Bernhardus et uxor eius et frater eius Widekindus canonicus maioris ecclesie decime Upsprinken,
» quam iure feodali habuerunt, in manus nostras resignando renuntiaverunt. Verum quia filii eius Bertol-
dus et Widekindus propter etatem teneram nee consentire poterant nee di^sentire, nos cum Bernhardo
fideliter promisimus et Bernhardus fideliter promisit, quod predicti pueri annos pubertatis attingqptes
supramemorate decime renuntiabunt, cum tamen nullo iure <petere possent quod pater vivens non habuit
et moriens eis non reliquit6). Decimam hoc modo de manu laica redemptam, sperantes patrocinio san-
J) Paddenhusen ein eingegangener Ort SO. von Peckelsheim im Kreise Warburg. Giefers. — 3) Es muss dies ohne
Zweifel verschrieben sein statt 1215, da sowohl die Indiction III. als auch die Erwahnung des grossen Latera-
nensischen Concils, welches vom 11. bis 30. November 1215 abgehalten wurde, auf dies letztere Jahr hin-
weisen. — *) Wohl das Paulinerkloster vor der Stadt Bremen. Busching IX. 596. — 4) Nach den Regierungs-
jahren des Abts Albert von Abdinghof datirt. Dass hierbei nur an Albert I., nicht an Albert II. 1279 — 1291 zu
denken ist, beweist die Schrift. — *) Jetzt gehort Uppsprunge zum Kirchspiel Salzkotten. Zwischen U. und S. liegt der
Viehhof, der allein noch den Namen der einst beruhmten Burg Vilse erhalten hat, die in Folge des 1256 zu Essen
zwischen Coin und Paderborn abgeschlossenen Friedens zerstort werden musste. — ^ Es ist doch sehr fraglich, ob
nach den Grundsatzen des Westfalischen Gesammtbesitzrechtes die Sohne Bernhards von Oesede zu dieser spateren
Yerzichtleistung sich verpflichtet haiten muss ten.
Digitized by
Google
1216. 45
^torum apostolorum et orationibus fratrum adiuvari, supradictb monasterio contulimus perpetuo possiden-
dam, omnesque, qui quovis umquam tempore hoc nostre devotionis factum retractare seu revocare tem-
ptaverint, ilia horrendi anathematis sententja ligavimus et ligatos denuntiamus, qua rap tores rerum eccle-
siasticarum a Sanctis patribus terribiliter percelluntur. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°. sexto decimo,
Vm°. Idus Augusti. Testes huius rei sunt: Lambertus prepositus, Johannes decanus, Vulframmus celle-
rarius, Volquinus de Sualenberch, Gerhardus de Lippa, Widekindus maioris ecclesie canonici, Conradus
plebanus; ministeriales Ameluncus comes, Heinricus dapifer et Lippoldus' frater eius, Hermannus de Bra-
kele, Conradus camerarius, Andreas de Durslo, Suetherus de^Elsen, Heremannus de Wevere, Johannes
Stapel, Georgius, Macharius, Eilbertus, AJbertus, Everhardus de Ervethe, Albero de Aspedere, Her-
mannus de Oriente *) et alii quamplures.
Das Siegel des Bischofs ist sehr beschadigt.
64.
* Engelbert, erwahlter Erzbischof zu Coin, iibertragt das Obereigenthum des Guts Meerhof, das ihm von God-
schalk von Padberg und diesem von dem Untertehnsmann Beinrich von Overhagen 2J resignirt worden war,
dem Klosler Bredclar. 1216. — Or. Kl. Dalheim U. 6; Abschr. Msc. I. 127. foL 39'.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Engilbertus divina favente dementia sancte Coloniensis
ecclesie electus omnibus Christi fidelibus, ad quos presens pagina pervenerit in perpetuum. Sicut mater
ecclesia perpetuum fidei et religionis fundamentum existit,ita quelibet ad earn pertinentia inconvulsa
semper sunt soliditate firmanda. Quapropter noverit tarn presens etas, quam successuraposteritas, quod
Henricus de Overhagen ad instantiam conventus de Breydelare in presentia nostra sub multorum frequen-
tia predium in Mere in manus Godescalci de Padberch, a quo illud in feodo tenebat, cum omni integri-
tate resignavit. Idem vero Godescalcus zelo succensus devotionis eadem bona, que de manu nostra iure
tenuit feodali, libere nobis resignavit et solute. Nos autem indigentiam monasterii memorati pie consi-
derantes, de consilio priorum et fidelium ecclesie Coloniensis proprietatem prefati predii cum omnibus
suis attinentiis contulimus eidem. Ut igitur hoc factum nostrum rationabile ratum permaneat et stabile,
presentem paginam exinde conscriptam sigilli nostri karactere dignum duximus communiri, sub anathe-
mate districtius inhibentes, ne quis hoc infringere presumat in posterum, vel ausu temerario eidem con-
traire. Testes huius rei sunt: Cunradus maior decanus in Colonia, Teodericus prepositus Xanctensis,
Hermannus choriepiscopus, Arnoldus etGerlacus canonici maioris ecclesie, Godefridus cappellarius; mili-
tes: Godefridus Munscun, Erembertus de Overhagen, Hermannus et Henricus de Susatia et alii quam-
plures. Acta, sunt hec a. i. d. M°.CC°.XVI°, epacta XIa, concurrente quinto, indictione quarta.
Das ziemlich gut erhaltene Electensiegel des Erzbischofs Engelbert ist abgebildet bei Ficker, Engelbert d. H.
65.
* Littera Bernhardi IH., Paderbornensis episcopi, de decima in Overde8) aWedekindo deVesperthe
et Gerhardo de Etlen resignata. Testes: Lambertus maior prepositus et omnes canonici maioris ecclesie.
MCCXVI, indictione IV, pontificates sui XII. — So Msc. L 242K S. 6L unter den Regesten der WiUeba-
dessenschen Urkunden.
l) Stammvater der jetzt in Pommern angesessenen Familie von Osten. — *) Vgl. die Dalheimer Urkunden oben Nro.
45 and 49. — *) Eingegangener Ort W. von*Peckelsheim. Giefers.
Digitized by
Google
46 "16-
66.
* Graf Godfried von Arnsberg iibertragt dem Kloster Willebadessen dqs Obereigenthum des von einem seiner
Vasallen angekauften Guts bei Bulehem l). 1216. — Regest Msc L 242 b. S. 61.
GodefriduB comes in Arnesberg cum consensu Agnetis uxoris, Godefridi, Johannis et Alheitis libero-
rum, monasterio Wilbadessen contulit predium in Bulehem quod vendiderat Anselmus miles deAtlen, et
ipso defuncto Lubbertus Plate frater Alberonis impetebat. Testes ex parte episcopi: Volquinus de Sua-
lenberg4, Cratho, Gerhardus de Lippia, Widikindus canonici; ministeriales vero: Everhardus de Ervete,
Henricus dapifer, Hennannus marscalcus, Henricus Luscus, Bernhardus de Vesperthe, nobilis vir Atholfus
de Dassele; ex parte comitis: Rotgerus de Burbenne, Wilhelmus de Ole, Romundus et Godescalcus de
Ervete, Gerhardus de Ruithem ministeriales. M°.CC°.XVI°, indictione IV.
6r.
* Bischof Adolf von Osnabriick bekundet, dass der Edle Bernhard von Oesede eine Schuld an das Slift
Schildesche durch Abtretung zweier vom Stift Oesede eingetauschler Guter abgetragen habe 1216. —
Abschr. Msc. VII. 3117. 111. Nro. 6.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Adolfus Dei gratia Osnabrugensis ecclesie episcopus etc.
Noverint ergo tarn futuri quam presentes, quod vir nobilis Bernhardus de Osethe, cumteneretur ecclesie
beate Marie in XX marcis, cambivit de domo predii sui in Hoile 2) duas domos a cenobio Osethe, unam
videlicet in Ebbedeslo et alteram in Honlo8), quas pro eodem (debito) cum omnibus ipsarum pertinen-
ciis prefate contradidit ecclesie perpetuo iure possidendas, de voluntate et beneplacito conventus in Osethe,
Bernhardique prioris loci eiusdem et Gode priorisse favente consensu. Unde ne in bonis domini Bern-
hardi contradictionem in posterum sustineat ecclesia de Osethe quam defensare tenemur, presentem pagi-
nam, que huius rei seriem immutabili veritate loquitur, nostre et eiusdem ecclesie communimus instru-
mentis, rationabiliter excommunicando eos qui unam aut alteram Dei ecclesiam presumpsere molestare.
Actum est hoc anno incarnationis dominice M°.CC°.XVI0.
68.
* L. Dei gracia in Couphungen4) abbatissa stellt wegen der von einem Ministerialen ihrer Kirche,
Meinwerc de Vulvesankere 4), erhobenen Anspriiche auf Zehentrechte eine nicht mehr zu entziffernde Urkunde
unter dem (nicht mehr vorhandenenj Siegel ihrer Kirche aus, indem sie als Zeugen dabei anfuhrt: ministe-
riales ecclesie nostre Volpertus et eius frater Conradus, Bertoldus qui dicitur Comes, Hennannus qui
dicitur Mane et eius frater Conradus. A. i. d. MCCXVI. — Or. KL Hardehausen U. 22.
*) Nach der Willebadessener Urkunde unten Nro. 94 a. bei Kleinenberg. — *) Wohl Kspl. Hogel im Fret. Osnabriick
SO. von Melle, N. von Schildesche. — *) Bauerschaften Ebbeslo und Hollen im Kr. Bielefeld SW. von dieser Stadt.
— 4) Kaufnngen SO. von Caesel. — *) Wolfsanger NO. von Cassel.
Digitized by
Google
iai7.
69.
Erzbischof Engelbert von Coin l) schlichtet aufGrund der ihm von den Kaisern ubertragenen wetilichet
und unter Milwirkung des Reichsfursten B. Bernhards von Paderborn, die Slreitigkeiten zwischen <
schlechte Tymmo's'*) und der Stadt Paderborn, welche in seinem Herzoglhum und Gebiete schon vie
angerichtet, und vertrdgt beide Parteien dahin, dass diesseits des Osning alle Peindseligkeiten aufhore
Ausserdem nimmt er die von ihm sehr geschdtzten Burger Paderborns in denselben Sehutz wie die d
Coin. 1217 (September)*). Riithen. — Or. Fr. Paderborn U.94; hieraus gedr. Ficker Engelbert d. H. S
In nomine sancte et individue Trinitatis. En(gel)bertus divina favente gracia sancte Col
ecclesie archiepiscopus omnibus Christi fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit, perpel
Domino salutem. Ad oblivionis confusionem evitandam notitie tarn presencium quam futurorum
scripto duximus declarandum, quod cum occasione inimiciciarum, que inter Paderbrunnenses et c
Tymmonis vertebantur, in ducatu et iurisdictione nostra multa mala contigissent, nos tandem, c
done gladii materialis, qui ad coercendos transgressores de munificentia imperatorum arehiepisco
loniensibus collatus est, communi paci tenemur intendere, cooperante venerabili in Christo fi
amico dilecto domino Bernhardo Paderbrunnensi episcopo, principe imperii, et aliis viris honesti*
tos cives Paderbrunnenses, Tymmonem suosque cognatos revocavimus ad concordiam, ita quod ir
pacis convenientes pro se ipsis et pueris suis natis et nascituris, immo et cognatis suis omnibi
nemus, quod Osnync appellatur, existentibus sinceram atque perfectam compositionem inierunt* Q
pro commodo terre per sentenciam fuit obtenta, ita quoque per sentenciam in forma iudicii cora:
fiiit roborata. Nos itaque extunc prefatos Paderbrunnenses, quorum honorem ferventer zelami
protectionem nostram et successorum nostrorum ita recepimus, quod eis sicut civibus nostris Col
bus et aliis oppidanis nostris in suis necessitatibus benignum et efficax auxilium inpendemus. .
') Ygl. Ficker Engelbert d. H. p. 235. Die Eanzlei Engelberts unterscheidet nicht genau zwischen den Titeli
and confirmatu8; im J. 1217 stand dem Erzbischof nur der erstere zu. — 2) Welchen Familiennamen dasselbe tra
ich bisher nicht ermitteln kdnnen. — 3) Ich habe mit Ficker diesen Monat fur die nnr das J. 1217 fuhrende
angenommen, weil, was derselbe nicht naher angiebt, ihr Inhalt offenbar mit den Vorgangen im Znsammenha
welche Gods chalk von Padberg (zwischen Brilon und Marsberg) nothigten, seine dortige Burg zu einem ofifen
fur den Erzbischof und seine Nachfolger zu erklaren, was durch Urkunde vom 5. September 1217 erfolgte.
U.-B. I. S. 149. In dieselbe Zeit scheint auch die Erwerbung und Befestigung Briton's durch Engelbert 2
woruber wir nur folgende Notiz in einer Urkunde Erzbischof Conrads fur Brilon vom J. 1251 (Seibertz I. ]
besitzen: vestrum oppidum, cuius fundum — predecessor noster — Engelbertus archiepiscopus a quondam (
et Hermanno militibus iusto emptionis titulo comparavit und bald darauf : quo specialius huius loci munitit
ecclesie Odonicnsi proficuam, paci quoque et tuitioni patriae opportunam prefatus quondam archiepiscopus — n
consideration e previdit. Zu diesen Bestrebungen Engelbert' s , das Colnische Gebiet auf Kosten des Bisthums P
zu erweitern, gehort dann auch der Vertrag vom 16. Juli 1220, wodurch er die Halfte der Stadt Helmershausei
(Wen ck II. U.-B. 141), was, wie die Urkunden vom 27. Januar 1225 zeigen, vom Bischof von Paderborn als einl
seine landesherrlichen Rechte betrachtet und mit Verhangung der Excommunication bestraft wurde. Diese Bi
gen wurden dann auch von Engelbert's Nachfolger Heinrich in derselben Richtung, sowohl gegen dasBisthu
born , dem er Stormede fortnahm (S. die Bredelarer U. vom 17. Juii 1233) , als auch gegen Corvey fortgesetzt
sich gendthigt sah, die Halfte von Marsberg und der Burg Lichtenvils im August 1230 an Coin abzutreten
auch vom Erzbischof Conrad mit vielem Erfolge gegen Paderborn durchgefuhrt. Vgl. unten die Urkunde v.
1247 (1248). Ficker 1. c S. 76 bemerkt mit Recht, dass Erzbischof Engelbert zuerst zur bessern Handha
Landfriedens einen besondern Marschall far Westfalen ernannt habe und weist als ersten den hier erwahnl
der bei (Wenck II. U.-B. 141) ausdriicklich als Riquinus marscalcus Westvalie bezeichnet wird, wozu nur
hinzuzufugen ist, dass diese Marschalle auch zur Aufrechthaltung und Durchfiihrung der Hoheitsrechte , w
Erzbischofe von Coin in ihrer Eigenschaft als Herzoge von Westfalen im ganzen Lande siidlich von der L
auch im Bisthum Paderborn in Anspruch nahmen, eingesetzt wurden. Ygl. auch die Urkunde vom 5. Juni
namentlich den Friedensvertrag vom 24. August 1256.
Digitized by
Google
Uf T.
i quoque huius facti firmitatem coram nobis obtentum est in sententia, quod si aliquis super causa
o motu aniini sui contra hanc constitutionem eos infestare presumpserit, inposterum accipiat iura-
ipsorum et districtiorem ab eis non exigat expurgationem nee aliquid occasione discordie preterite
rum preiudicium accipiat vel gravamen. Ut autem hec firma et inconvulsapermaneant, presentem
n exinde conscriptam sigilli nostri karactere dignum duximus confirmari. Acta sunt hec anno
ce incarnationis M°.CC°.XVII0, indictione V. Data apud Ruthen per manum Godefridi capellarii.
rei testes sunt: Gerhardus maior prepositus Paderbrunnensis ecclesie, Johannes scolasticus, Con-
plebanus, Conradus presbiter. Nomina nobilium laicorum: Adolfus comes de Marka, Frethericus
de Altena, Heremanus de Lyppia, Bertoldus, Tietmarus fratres de Buren, Conradus burcgravius
Miberg, Amelungus Paderbrunnensis comes; nomina ministerialium Coloniensis ecclesie: Rycquinus
leus, Heremannus sculthetus Susatiensis, Godescalcus de Patberg, castellani de Ruthen, filii Bo-
e Ervethe; nomina ministerialium Paderbrunnensium: Hinricus Paderbrunnensis dapifer, Georgius,
ie8 Clenode, Conradus camerarius, Johannes Spirinc, Wernherus de Brakel, Hermannus de Fossa,
;us et Macharius fratres et alii quamplures.
TO.
hof Bernhard HI. weiht die von dem Edlen Widekind von Vesperthe ebendaselbst auf seine Kosien
ante Kapelle ein, und bestdtigt die von ihm begriindete Memorienstiftung in Betreff seiner Famitie.
1217 October 31. — Abschr. Msc VII. 4210. S. 8.
ernhardus tertius Dei gratia Patherburnensis ecclesie episcopus etc. Presentis scripti tenore pre-
n memorie imprimere et futurorum noticie transmittere curamus, quod nos ad instantem peticio-
obilis viri Wedekindi de Vesperthe et Gisle uxoris sue capellam in Vesperthe1), quam idem Wy-
lus suis expensis construxit, dedicavimus. In huius dedicacione prefatus Wydekyndus cum consensu
sue duos mansos, pratum unum et homines quosdam cum ipsorum consensu iure cerocensuali in
ipsius capelle, ut sua et uxoris sue ac patris sui Otthonis, qui in eadem capella locum sepulture
it, necnon et fratris sui Wiboldi pro hac devocione perpetuo ibi memoria habeatur et ut singulis
cis et festivis diebus et insuper tribus feriis in qualibet ebdomada divina ibi celebrentur officia
iC ordinacione, ut plebanus eiusdem ville statutis diebus in divinis et singulis noctibus in lumina-
prefate capelle sollicite provideat, liberaliter contulit et absolute. Hanc igitur donacionem tarn
3 et solenniter factam auctoritate Dei omnipotentis et beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostre
itatis banno confirmantes, ut ipsa in posterum debitum firmitatis robur obtineat, instrumentum
s conscribi et sigilli nostri impressione ac testium annotacione fecimus communiri. Testes vero
rei sunt: Lambertus maior prepositus, Volquinus de Swalenberch, Gerhardus de Lippa, Thetmarus
;hberch canonici maioris ecclesie Patherburnensis; Regenbodo, Winemarus de Haren, Heremannus
[ach von Hatzfeld ein in der Soester Fehde untergegangener Ort im Sintfelde bei Furstenberg, nach Seibertz U.-B.
[I. 642 ein Ort N. von Marsberg. Die Erwahnung des Pfarrers vonHaaren, N. von Furstenberg, in dieser Urkunde
rweist, class wir an den ersteren Ort zu denken haben, was auch durch die Forschungen von Kampschulte Zeitschr.
XIII. 2«l bestatigt wird. Aus Nro. 233 erfahren wir, dass es in der Freigrafschaft Buren lag. Der Edle Widekind von
esperthe bier wird unzweifelhaft ein Nachkomme jenes Otto von Vesperthe sein, der in der Urkunde von 1144 C. 249 den
itel dominus erhalt und dessen C. 198 scbon z. J. 1126 gedacht wird, der deshalb auch nicht identisch seinkannmit
em hier erwabnten Vater Widekinds. Nach der ersteren Urkunde hatte Otto L auch erbliche Besitzungen in Ger-
en bei Brakel. Die Gokirchener Urkunden von 1234 und 1237 fiber diese Besitzungen ergeben, dass Widekind and
risla die letzten ihres Geschlechts gewesen sind und ihre Giiter zu Vesperthe dem neugestifteten Kloster Gokirchen
armacht, aber ihre Seitenverwandten , die edlen Familien von Buren, Gudensberg, Scardenberg, nach ihrem Tode
nspruche darauf erhoben haben, und im Besondern entschadigt werden mussten. Mit der Schenkung von Vesperthe
rar dann auch unsere Urkunde von 1217 an dies erst um 1229 gegnindete Kloster gelangt.
Digitized by
Google
1217. 49
de Yesperthe plebani; laici vero Gerhardus de Etlen, Bernhardus de Vesperthe, Rolandus de Synesthorp,
Bnmo et Rikolfus fratres (de) Berchem et alii quamplures. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°.XVII0, II.
Kalendas Novembris.
71.
* Abt Albert von Abdinghof nothigt dutch Androhung der Excommunication den Villicus eines abteilichen
Guts im Furstenthum Waldeck, der die ihm ubergebenen Gelder veruntreut und die Einkiinfte des Guts drei
Jahr dem Kloster vorenthalten hatte, auf dies Amt zu verzichten, worauf dasselbe einem Andern iiber-
tragen tvird. 1217. — Or. KL Abdinghof U. 42.
In nomine sancte et indivi<}ue Trinitatis. Albertus Dei gratia abbas monasterii sanctorum aposto-
lonim Petri et Pauli in Paderburnen universis Christi fidelibus presentis pagine inspectoribus saluteih in
perpetaum. Ne gestarum rerum noticia evanescat, poni debet in lingua testium et scripti munimine robo-
rari, malaque, si nunquam eveniant, pru'denter caventur. Huius rei gratia utile immo necessarium esse
perpendimus, ut scriptura, que memorie custos et rerum gestarum testis est fidissima, (eas) modernorum
memorie representet, et futurorum notitie transmittal Ad noticiam igitur singulorum volumus pervenire,
quod Johannes de Mulenhusen et fratruelis ipsius Godescalcus villicationem de Sturebroke !) cum omni
integritate nobis resignaverunt, iuramento et fide data in manus nobilium et ministerialium plurimorum
Mib pena excommunicationis, quod ecclesie nostre nunquam per se vel par suspectam personam gravamini
vel dampno in ipsis bonis existerent; quod2) ita enormiter excesserunt, ut ad tres annos pecuniam,
quam a nobis acceperant, et redditus bonorum predictorum periuri et excommunicati detinerent. Tan-
dem, mediantibu8 domino Lamberto quondam8) maiore preposito, Bernhardo de Osede, Georgio, Machario,
Johanne Clenodio, Gerhardo de Alfnen, Heinrico Lusco, Alexandro de Escheburc, in manus cuiusdam
Waltberi de Medebyke4) villicationem ipsam porreximus, qui iureiurando et sub pena excommunicationis
fideliter promisit, quod ipse de prefatis bonis in die beati Andree apostoli nobis duas marcas Pader-
burnensis monete et in pascha quinque uncias ovorum annuatim persolvat. Acta sunt bee a. d. i.
M°.CC0.XVH°,cindictione V», anno prime domini Honorii pape 6).
Vom Siegel ist nur noch ein sehr abgeriebenes Bruchstuck vorhanden, auf dem sich die sitzende Fignr des Abts
erkemien lasat.
I l) Mullhausen SW. von Arolsen im Frstth. Waldeck, und Stormbruch an der westlichen Granze des Furstenthums on-
weit Brilon und SW. von Padberg. Ueber Stormbruch vgl. auch die Urk. von 1232 Nro. 214. — Q) So die Urkunde,
fur quia. — *) Lebte nach Nro. 86 noch 1220; unsere Urkunde ist also erst nach dieeem Jahre ausgefertigt —
4) Medebach im Herzogthum Westfalen SW. von Korbach. — 6) In einem ebenfalls im Abdinghofer Archiv unter
Nro. 7 im Original e vorliegenden Documente von 1052, Erhard R. 1056 G. 143, bezeugt Bischof Immad von
I Paderborn, dass Abt Wolfgang von Abdinghof predium quoddam in Sturibroch (Erhard hat falschlich Sturibrock)
a quodam viro Ricberto*— suisque legitimis heredibus in comitatu Erpvnis legali iure fur 30 Mark erworben habe, und
I be9tatigt avunculi no&tri — Meinwerci — episcopi ipsius ecclesie; fundatoris intuitu dem Kloster diesen Besitz. Be-
zeugt wird diese Urkunde sodann durch denselben Erp comes und Heremannus tribunus, welches Wort wir auf Grand
der zur Herf order Urkunde vom 3. April 1268 gefiihrten Untersuchung als Gograf deuten diirfen. Ueber das Erpo-
nische Grafengeschlecht, welches spater in Padberg residirte und das Kloster Flechtdorf griindete, verbreitet die Ab-
handlung von Seibertz Dynasten S 378 viel Licht. Er unterscheidet in diesem in der vita Meinwerci als nobilissima
tribus Erponum bezeichneten Geschlecht nur zwei Erponen, den ersten der in den Jahren 1018 — 1056, und dessen
Sohn Erpo II. der l0fJ3 — 1113 erwahnt wird, jedenfalls 1120 aber todt war, wo seine Witwe Beatrix und sein Bru-
der Thietmar das castrum Patberg cum allodiis omnibusque appendiciis an Erzbischof Friedrich von Coin verkauften.
Seibertz U.-B. I. 41. aus Msc. VIL 6704 foL 2.
Wert! Urk.-Bnch. IV.
Digitized by
Google
50 HIT.
72.
* Nach dem Tode des Herforder Truchsessen ordnet die Abtissin Gertrud von Berford, urn sich von den
unertrdglichen Ausgaben, welche ihr dies Amt bisher verursacht hatte, zu befreien, mit dem Schwestersohn
des Verstorbenen, dem sie das Amt iibertragt, dessen Einkunfte, ohne jedoch durch diese Festsetzungen der
Erblichkeit der Lehen uberhaupt priijudiciren zu wollen. 1217. — Or. GefursL Abt. Her ford U. 29;
Abschr. Msc. VU. 3301. f. 99.
omine sancte et individue Trinitatis. Gertrudis divina favente dementia Hervordensis ecclesie
omnibus Christi fidelibus salutem in perpetuum. Cum vacante dapiferatu et aliis quibusdam
st mortem bone memorie Heinrici, quondam dapiferi nostri, inter nos et Lambertum filiuni
>sius Heinrici questio litigiosa suboriretur de successione hereditaria, turn quia diebus malis lites
ad se trahunt grave periculum ecclesiis, turn quia ex carentia principis et pacis defectu non
it iustitia suum et debitum finem sortiri, placuit nobis amicabiliter cum consilio ecclesie hanc
sm hoc modo terminare. Cum non conpeteret nostre dignitati dapiferatum penitus vacare, neque
curiam nostram gravibus et intolerabilibus expensis per dapiferi inportunitatem aggravari, me*
j incedentes via, domum quandam de bonis vacantibus, in Lybbere sitam, ad officium dapifera-
navimus in perpetuum, ea videliced fsiclj conditione perpetuata, ut quicumque foret dapifer,
cetero expensarum vel potestatis vel iuris in curia abbatisse optineret, preter eandem domum
} ad pabulum suum singulis noctibus septem a festo Martini usque ad festum Walburgis; insuper
de coquina nostra viginti pelles ovinas, et de mactatione porcorum lardigerorum et victimalium,
/ *) dicuntur, tertiim partem earum carnium, que cocis nostris deputantur, et in conviviis do-
ius dapiferi a villicis similiter percipiet ut pincerna. De glandibus quoque porcum unum qui
appellatur habebit. Hac forma utrimque approbata, nos, acceptis decern marcis a prefato
)j ad consilium capituli nostri et petitionem ministerialium ecclesie, officium dapiferatus cum
[is que suus avunculus iuste possederat concessimua eidem, nemini per hanc conpositionem in
de iure successions vel vacationis feodorum preiudicium facientes. Ne autem hoc factum no-
r oblivionis dispendium debito fraudetur effectu, placuit nobis illud presentis scrip ti serie po-
stris reservare et sigilli nostri et ecclesie munimine confirmare, testibus annotatis, qui sunt hii:
, Bertrammus, Fridericus, Sifridus clerici; Thetmarus camerarius, Arnoldus pincerna, Hermannus
*), frater eius Heinricus villicus de Harthem,. Bernhardus de Hodenhusen, Gozwinus de Monter
F Ahd. Sprachsch. I. 10 1 leitet dies Wort vom grieehischen tvXoyUt, das in dem barbarischen Latein obfegiumr
gia, eoblagium corrumpirt werde, ab and erklart es als xenium, ahnlich Ziemann Mhd. Worterbuch obleie als
iesgabe. Unsere Originalurkunde lasst aber keinen Zweifel dariiber zu, dass oveley hier das deutscbe Wort fur
bschwein ist. Vetheme zusammenbangend mit dem mittelhochdeutschen ham moehte ich fur ein verschnittenes
is Schwein erklaren. — ') Dieser wird schon ia der aus einer Abschrift des 13. Jahrhunderts Msc. VII 3321a.
und 5 hier nachfolgend mitgetheilten Urkunde als plebis tribunus erwahnt, was nur eine Uebersetzung von Go-
' ist^ wie ieh schon oben S. 49 not. 5 erwahnte.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hervordensis ecclesie humilis conventus. Univer-
tas fidelium tarn presentium quam futurorum noscere dignetur, quod quedam matrona Cristina
clesie nostre ministerialis, cum aliquot mancipia videlicet Arnoldum, Siburgim, Marburgim, Wol-
irgim, Gerburgim ex proprietate et hereditario iure possideret, ipsa et Heverhardus villicus de
ise convenerunt et concambio facto, Heverhardus prenominata mancipia servitio et iuri curie
le predicta est, alligavit. Cristina vero totidem mancipia videlicet Gervordum, Suenehildimr
ristinam et Cristinam, Eveken in ius sue proprietatis recepit, quod in presentia advocati Wide-
ndi actum est et banno ipsius cum omni firmitate que in huiusmodi fieri solet corroboratum.
Digitized by
Google
HIT. 51
Albertus de Vinnethe, Johannes de Patherburnen, Herewig de Herherehusen et alii quamplures viri ho-
nesti. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini nostri Jesu Christi Millesimo ducentesimo septimo
decimo, indictione quinta.
Das abgefallene , aber noch beiliegende Siegel der Abtissin Gertrud1) ist ziemlich gut erhalten.
T3.
* Die Hcrforder Abtissin Gertrud von Lippe genehmigt einen Giitertausch zwischen dem Stift auf d
bei Berford und dem Stift Quernheim. 1217. — Abschr. des XVIL Jahrh. Stift auf dem Berge
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Gertrudis divina favente clemencia Her
ecclesie humilis abbatissa omnibus Christi fidelibus, quibus hec presens pagina fuerit exhibita,
in perpetuum. Ne per oblivionis dispendium benefacta profutura ecclesiis depereant, scripti n
et refricationem exigunt. Unde nos plane et plene duximus conscribere concambium quodd;
ecclesiam beate Marie in monte Hervordensi et monasterium in Quernhem coram nobis contract
quidam mansus in loco qui dicitur Boisshus sancte Marie in monte Hervordensi pertinens; eu
licentia nostra et consilio conventus et ministerialium cambivit ecclesia cum cenobio in Quernh(
piens alium mansum in villa que dicitur Buttinctorpe 2) situm, cum collaudacione et approbacioi
que ecclesie, advocatorum videlicet domini Hermanni de Lippia et Florencii de Quernhem, hac
ut dictus Florencius in villicacione sua teneret mansum cambitum in Buttinctorpe et solvere
annuatim ecclesie sancte Marie in Monte unum. molt siliginis et duo havene mensure dimidie
gensis et XVIH denarios. Et ipse absolutum dimisit mansum in Boisshus a villicacione et a
quaminillo habuerat, et nos ipsum8) liberum assignavimus cenobio sancte Marie in Quernhem.
hoc concambium firmum et inconvulsum permaneat in evum, sub sigillis utriusque ecclesie et no
mus communiri. Testes autem, qui interfuerant, hii sunt: Jutta preposita, Hillegundis decana, ]
custos et alie Hervordenses sorores; clerici Johannes, Bertramus, Fridericus, Sifridus; laici v(
marus camerarius, Lambertus dapifer, Arnoldus pincerna, Johannes gogravius, Hermannus, Hen
ires eius et alii quamplures. Acta sunt hec aiyao ab incarnacione Domini M°.CC°.XVH0.
Hac autem cambitione tarn legitime consummata, Cristina mancipia sua, que proxime ar
navimus, in remedium anime sue beate virgini Marie in Hervorde contradidit, quatinus i
tributariorum fungerentur et annuatim ecclesie nostre statutas solverent pensiones. Ne igi
nabilis huius facti series aliqua violentia aut pravo ingenio a vigore sue stabilitatis poss
hunc tenorem presenti pagina et sigillo venerande matris Domini nostri communimus, ai
tante virginis precipientes, ut nullus cuiuscumque occasionis pretextu tarn iuste ordinatio
temere obviare. Reiiihardus de Hartheim, Hermannus plebis tribunus, Heinricus, Thetma
Conradus Albua, Lutbrandus magister civium, Lutwardus Niger, Godefridus Calops, Conra<
Ludthardus Yitulus. Anno dominice incarnationis millesimo centesimo nonagesimo prii
Augusti.
Von Lippe, Tochter des beruhmten Bischofs Bernhard von Selbnrg. — *) Buttendorf NO. von Quernheim,
Lubbeke, doch kann ich Boisshus nicht constatiren. — *) So emendire ich das nostrum unserer Abschrift.
7*
Digitized by
Google
52 1218.
T4.
* B. Bernhardt III von Paderborn Beseheinigung , dass F* von Spenge ein Gut vom Paderborner Hochstift
eingetauscht habe und dariiber frei veifxigen kbnne. 0. /. 1217 — 1223. — Or. Gefurst. Abtei Berford U. 36.
JB. Dei.gracia Paderbrunensis episcopus venerabili et dilecte cognate1) sue, domine 6. Hervordensi
abbatisse sahitem et pateraum debite dilectionis affectum. Significamus vobis quod dominus F. de Spenge,
Hiansum unum in Eilntorn2) libere potest ecclesie vestre conferre, quia per concambium ab ecclesia
nostra, in suam transivit possessionem et dominium.
Das Siegel ist abgefallen..
T5.
* Bernhard von Asche verkauft semen Grundbesitz in Salzkotten. 0. /. 1217 — 1239 *J. — Orig. KL
Hardehausen U. 5.
Notum esse cupio tarn futuris quam presentibus presentis pagine inspectoribus , quod ego Thithardus
contra dominum Bernhardum de Asche bona ea, que habuit in Saltkoten, uxore sua et cunctis heredi-
bus suis consentientibus et compromittentibus , mihi et heredibus meis in perpetuum possidenda compa-
ravi. Ne igitur aliquis inposterum hoc infringere presumpserit, sigillo burgiensium in Lippia et probo-
rum virorum testimonio, quorum nomina in presenti continentur littera, presentem paginam roboravii
Bernhardus iudex, Frethericus Boleco, Everhardus de Ervete, Arnoldus de Smerlike, Ecbertus deGesicor
Rotgerus de Grimelinchusen, Johannes mercator, Conradus de Harehusen, Titmarus et Henricus fratres
8ui, Wolbertus, Tidericus peilifex, Godescalcus de Harehusen.
Das Siegel yon Lippstadt ist abgefallen..
T6.
Papst Bonorius HI. erlaubt dem Conrad von Boffesem 4), zu Hdxter ein Hospital s) mit einer Kapette
und einem Kirchhof zu bauen und dies dem Hospital S. Spiritus in Saxia 6J zu Rom zinsbar (censuale) zu
machen. 1218 April 5. Lateran. — Auszug Msc. I. 242 p. 117; vollstdndig gedr. bei Schalen ad ann.
P. von Hatzfeld hatte diese Urkunde friiher auf B. Bernhard IV. aus dem Lippeschen Hause bezogen, aber hierbei
iibersehen , dass dieser dann die Abtissin Gertrud statt „cognata" vielmehr hatte „soror" nennen miissen. Vgl. Preuss
u. Falkmann L. R. I. 232. Unter diesen Umstanden kann man alsa nur an den Paderborner Bischof Bernhard III. von
Oesede denken. Doch muss allerdings , so viel ich weiss , erst noch festgestellt werden , in welcher Weise beide verwandt
gewesensind, moglicherweise als Geschwisterkinder. Da Gertrud 1217 zuerst genannt wird, Bernhard IIL aber 1223
stirbt, so haben wir hiernach die Zeit der Ausstellung unserer Urkunde bestimmt,, womit deren Schriftzuge vollkommen
ubereinstimmen. — 2) Der kleine Pergamentstreifen , der diese Urkunde enthalt, war so beschaffen, dass die Schriftzuge
ganz ineinanderliefen, so dass der Notar, der schon angefangen hatte, die Urkunde auf der jetzigen Riickseite zu
verzeichnen, dies aufgeben musste, um sie auf der nunmehrigen Vorderseite niederzuschreiben. Aber auch diese loschte
noch in hohem Maasse, so dass haufig die Zuge ganz verschwommen sind. Dies Schicksal hat auch der Ortsname
' b, den ich nur Eilntorn lesen kann. Da dieser Ort im Bisthum Paderborn gelegen haben muss, so ist vielleicht
tern Kspl. Furstenberg, Kr. Biiren zu denken. — 8) Nach den Jahren, in denen der hier vorkommende Ever-
ron Erwitte bei Seibertz U.-B. I. 148. 213. erwahnt wird. — 4) Bbfzen auf dem rechten Weserufer S. von Hox-
- 6) Dasselbe war spater, wie das Romische, dem h. Geist geweiht. Die Einkiinfte seiner wahrend des Re-
tionszeitalters eingezogenen Giiter sind Msc. I. 245 S. 314 — 316 verzeichnet, die allein 48Morgen innerhalb der
rehr gelegen auffuhren. — 6) Das beriihmte Hospital S. Spirito in Sassia, in Trastevere zwischen der Engels-
und der Peterskirche, das im Anschluss an die vom angelsachsischen Konige Ina 715 — 731 erbaute Eirche von
enz IIL gegrundet worden war. Dort mochte Conrad von Bofzen bei einer Pilgerfahrt Aufnahme und Pnege
ien haben.
Digitized by
Google
1218. 53
n.
* Das Capitel zu Fritzlar dankt dem Paderborner Domcapitel fur die gewahrte Briiderschafl und erbittet
sich dariiber eine Urkunde. 1218 Juni 19. — Or. Fr. Paderborn U. 96.
Venerabilibus dominis et fratribus in Christo dilectis G. !) preposito, J(ohanni) decano totique capi-
tulo maioris ecclesie Paderbornensis G. prepbsitus, A. decanus totumque Fritslariensis ecclesie capitulum
ita devotum sicut debitum cum iugibus oracionibus obsequium in Domino. Quanto maiorem precellentie
vestre liberalitatem persensimus, in eo videlicet, quod humilitatem nostram in familiaritatem vestre frater-
nitatis benigne admittere dignati estis, tanto magis parvitas nostra vobis in omnibus obnoxia esse tene-
tur et a prius devotis ecclesie vestre in perpetuum fecistis nos merito devotiores. Beneficium itaque
gratie vestre super hoc cum summis gratiarum actionibus amplectentes, ex presenti scrip to nos et eccle-
siam nostram licet imparem vobis et ecclesie vestre obligamus et unimus in omne tempus tarn in tempo-
ralium consolacione competenti, quam in devotarum orationum nostrarum participacione speciali pro vivis
et defunctis fratribus nostri conventus offerendis. Ad robur autem et consolacionem nostri conventus
hnmiliter ac devote rogamus, quatinus discretionis vestre litteras sigillo ecclesie vestre consignatas super
predicto facto vestro ecclesie nostre transmittere dignemini in perpetuum memoriale et iugiter observan-
dum tarn nostris quam posteris vestris. Actum anno incarnationis dominice M^CC0. XVIII0, XIII. Ka-
lendas Julii, pontificatus domini Honorii anno secundo feliciter. Amen.
Erzbischof Engelbert von Coin genehmigt, dass ein Gut, dessen Obereigenthum schon friiher auf das Kloster
Flechtdorf Ubergegangen war, nun von den Vasallen an dasselbe verkauft werde. 1219, — Abschr.
Mse. VII. 6704. fol. 16; gedr. Zeitschr. V1IL 67.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Engelbertus Dei gracia sancte Coloniensis ecclesie archi-
episcopus. Quoniam tempora pretereunt more fluentis aque, ne cum tempore memoria facti transeat,
ideo prudencia seniorum huiusmodi scripto decrevit perpetuali conpingere. Noscant igitur cuncti fideles
presentis pagine inspectores, quod quidam fideles nostri Hermannus Argenteus et Bernhardus quoddam
predium in Wynemarinchusen 2) pecunia sua a quodam nobili Rodolfo dicto de Kerscenberg*) eme-
runt, tali condicione ut proprietatem ipsius predii ecclesie Vletorpensi contraderet et ipsi tunc iure bo-
minii ab ecclesia reciperent. Postea vera constituto nobis in Ruthen predicti fideles nostri Hermannus
et Bernhardus predium iam dictum ad prebendam fratrum per manum dilecti nostri Alberti abbatis
ecclesie Vletorpensi dederunt, recepta tamen pecunia scilicet decern et octo marcis et ut ibi iugem ha-
beant memoriam et sepulturam. Nos vero pie devocioni eorum congaudentes predium ipsum cum omni-
bus attinenciis suis cum proprietate et proventibus eidem ecclesie perpetuo iure presenti pagina sigilli
nostri impressione roborata confirmamus. Acta sunt hec anno incarnacionis dominice M°.CC°.XVIIII0.
Testes huius rei sunt: Henricus propositus sancti Severini, Peregrinus. notarius, Godefridus canonicust
G. verschrieben statt L. Denn der oben Nro. 70 in der Urkunde voni 31. October !2t7 genannte Dompropst Lam-
bert wird auch noch in der Dalheimer Urkunde, unten Nro. 86 vom J. 1220 als Zeuge aufgefuhrt. — 'J Winning-
hausen N. von Flechtdorf im Furs tenth. Waldeck. Unsere Urkunde ergiebt, dass das heutige Wirminghausen mit
dem Wuringereshu8en der Tradd. Gorb. 30t. 336. 372. nicht identisch gewesen sein kann, wie Varnhagen I. 11. an*
nimmt. — *) So und nicht „Kersenbrug", wie der fruhere Abdruck aufwies, hat unser Copiar. Doch wird dessen
Schreiber sich jedenfalls verlesen haben. Denn Kerscenberg durfen wir wohl um so eher fur eine Corruption der
mittelalterlichen Form des Worts „Kirchberg" halten, ala im J. 1197 in einer Hessischen Urkunde, Wenck III. U. 92,
mnter den Edlen ein Rudolfua de Kirchberc vorkommt.
Digitized by
Google
54 **19.
Thomas prepositus Sosaciensis; nobiles Adolfus comes de Altena, Volquinus de Swalenberg, Hermannus
de Ruthenbergh, Henricus Niger de Arnesberg; Conradus et Johannes milites de Ruthen et alii quam-
plures.
79.
* Die Briider Volquin und Adolf, Grafen von Schwalenberg und Waldeck, verzichten auf alle Anspruche an
ein dem KL Eardehausen verkauftes Gut. 1219; gerichtlich beslatigt 1232. — Or. KL Hardehausen U.23.
In nomine Domini. Amen. Nos germani V(olquinus) et A(dolfus) comites de SvaJenberg et de Val-
decke universis hanc paginam inspecturis in perpetuum. Ne rerum gestarum memoriam tollat oblivio,
providit sollers prudentia scripturarum remedia, ut puram veritatem littera renovet, quam temporis alter-
natio obfuscare solet. Norint quapropter fideles presentes et futuri, quod bona in Rikescenhagen ') sita
secus Hersvithehusen iure proprietario nos contingebant, que de manu nostra tenuit Burchardus de Ro-
then in pheodo ac aliquamdiu possedit. Cum autem eadem bona commoda essent pro situ suo fratribus
de Hersvithehusen, convenimus cum eisdem sub hac forma: Ego quidem V., fratre meo A. adhuc exi-
stente infra annos, a cenobio recepi LXV marcas et Burchardo XXX marcas assignavi, pro quibus et
decimam in Berenthorp ipsi inpignoravi, quousque summam prefatam eidem persolverem, sicque a suo
cessit iure. Extorsit tamen postmodum a monasterio, ut audivimus, VI marcas. Processu temporis ego
Adolfus X marcas recepi a cenobio, et sic demum in pace predicta bona possedit. Accessit autem ad
nostre donationis munimen assensus patruorum nostrorum domini Volquini2) prepositi ac domini Her.,
necnon et fratris nostri prepositi Heinrici de Scildesce. Ceterum quia tunc temporis liberos non habe-
bamus, siqui postmodum nati sunt nobis, ius sibi in bonis eisdem vendicare non debent, nedum, quasi
ex paterna hereditate sibi ea deberi censuerint, iniuste monasterium gravent. Preterea adicimus, quia
ex parte nostra damnificatum fuit cenobium, in qualecunque restaurum mansum unum et quosdam agros
prope Bunsen cum decima, sicut de manu nostra tenuit Albertus de Ikenhusen8), qui etiam VII marcas
a monasterio recepit, et confirmamus eidem loco. Assensum autem dedit mater sua Herburga et uxor
eius Oda. Testes huius rei sunt: Conradus de Ittere, Thetmarus Oppolt, Conradus Bulemast, Johannes
de Parbornen, Burchardus de Holthusen, Tidericus de Ebbelinchusen, Heinricus et Bertoldus fratres de
Elmerinchusen, Heinricus marscalcus domini Coloniensis, qui et partem de predicta pecunie summa rece-
pit. Datum est autem instrumentum presens tempore Heinrici Coloniensis archiepiscopi a. gr. M0.CC°.XXX1I°7
sed actio ipsa dudum ante celebrata est tempore domini Engelberti archiepiscopi Coloniensis circa annum
gratie M.CC.XIX.
Yon den zwei Siegeln ist nur nooh eine Siegelachnur vorhanden.
80.
* Das einem Ritter bet seinem Eintritt iris Kloster Bredelar mitgegebene Gut wird, da er sein Probejahr
nicht besieht und in die Welt zuruckkehrt, vertragsmdssig vom Kloster urn 11 Mark erstanden. 1219, erneuet
1240 Mi 13. Marsberg. — Or. KL Dalheim U. 7; Abschr. Msc. L 127 foL 39*.
Th. Dei gratia prepositus de monte Martis et consules ibidem monasterio in Breydelar in perpetuum.
Notum sit tarn modernis quam post futuris, quod dominus Adam miles dictus de Aspe, nondum adhuc
l) Bei Hardehausen nicht mehr nachzuweisen. — *) Varnhagen, Waldeck. Gesch. I. Geneal. Tafel der Schwalenberger
kennt diesen Volquin II. nur als Paderborner Domherrn. Ich werde zur Hardehausener Urkunde von 1238 nachwei-
sen, dass er Propst in Schildesche gewesen ist. — *) Wohl Iggenhausen N. von Lichtenau. Bunsen kann ich dort
nicht nachweiaen, mdchte aber annehmen, daas es im Furstenthum Waldeck gelegen hat, und der Ort gewesen ist,
woher die Familie des bekannten Gelehrten dieses Namens, eines Wal deckers, stammte.
Digitized by
Google
1219. 55
matrimonio ligatus, duos mansos iuxta Haslenbornen ') sitos, qui iure proprietario ipsum contingebant,
de consensu fratris sui Wilhelmi ordinis diaconatus, domino Thetmaro abbati et fratribus suis de Brey-
delar cum vitrico suo domino Ottone milite, qui in monasterio iam dicto monastice religionism habitum
suscepit voluntarie, assignavit libefe possidqndos, ita tamen, si dictus 0. aput eos sub habitu religioso
permaneret; sin autem, XI marcas pro prefatis mansis restaurarent. Verum cum evoluto aliquanto tem-
poris spatio idem Otto infra annum probationis 2) a loco predicto recederet, commoditati sue aliter di-
sponere intendens, prelibati monasterii fratres pro eisdem mansis, quia eis pro situ suo fcontigui et corn-
modi erant, prefato domino Ade et fratri suo W. XI marcas, sicut condictum fuerat, integraliter persol-
verunt. Quibus habitis idem A. miles una cum fratre suo W. omni iure suo habito vel habendo sollem-
pniter renuntiavit, conferens monasterio memorato mansos supradictos libere et quiete iure proprietario
sine omni impetitione perpetuo possidendos. Ut igitur factum hoc emptionis Tatum permaneat et incon-
vulsum, presentem paginam sigillo nostro et burgensium nostrorum stabilimus et testium annotatione,
quorum nomina Jbec sunt, communimus: Alradus miles et Bodo filius suus, Alradus Magnus et filiussuus
Bertoldus, Bertoldus magister consulum et filius suus Heinricus, Hermannus monetarius et fratcr suus
Conradus, Theodericus de Odenhem, Heinricus Morel, Ludolfus deCapella, Volnandus iudex et consules
omnes aliique quamplures. Acta sunt hec a. D. M°.CC°.XIX°, renovata vero et stabilita in Marsberg
scripto et sigillis coram consulibus et aliis honestis viris a. D. M°.CC°.XL°, HI. Idus Julii.
Erhalten, wenn auch sehr beschadigt, ist das SI6ILLUM BURGENSIUM yon Marsberg.
81.
* Aufzeichnung fiber die von der Mtissin Gertrud von Herford nach langer Zeit wieder erneuten Rundreisen
durch die Westfalischen Amter ihres Stifts und Bestimmung der bei dieser Gelegenheit festgestelltin Verpflich-
tungen der Amtleute und Liten. ' 1219. — Gleichzeitige Abschrift als Nachtrag zu einem Herforder
Giiterregister des XII. Jahrh. Msc. VII 1316. c. Fol 47 .
Anno ab incarnatione verbi M°.CC°.XIX°. Gertrudis de Lippia Hervordensis abbatissa circationem
in villicationibds Westfalie diu neglectam innovavit et circuivit hoc modo: sexaginta equitaturas habuit
et unam et primo villicationem de Stochem 8) intravit et ibi per sententiam optinuit quatuor noctium
hospitia, quorum unum villico de mera benevolentia condonavit. Postea Scopingen ivit, ibi duabus nocti-
bus cum villico, unam cum sacerdote morp,batur. Similiter in Weteringe; similiter in Rene; similiter in
Ybbenburen; similiter in Lengerike; similiter in Linen. In Ostenvelde per unam noctem. Duas curtes que
circationem debent, videlicet in Nottenstede et in Essistorp, unaqueque duas noctes, distulit abbatissa.
Dubitatum fuit de servitio et diffinitum, quod villicus omnes expensas faciet, preter quod litonibus
datum est, per sententiam, quod unusquisque illorum suo villico debet singulis noctibus ministrare duos
modios avene duobus equis, duos pullos, unum butirum4), unum caseum. In universo omnes ligna suf-
Nach der Urkunde von 1470, Mac. I. 127. fol. 41, in der das Kloster Bredelar seine Outer „in den verwosteden dor-
pen und marken — in dem Sintfelde" an das Kloster Dalheim uberlasst, gehorten hierzu auch die „gudere des
Hasselbornes". Hiernach kann es keinem Zweifel unterliegen, dass hiermit die Ortlichkeit am den Berg „derHa8sel"
gemeint ist, welchen Namen die Reimannsche Karte S. von Furstenberg aufweist, wahrend er auf der Kreiskarte
sich nicht findet. Worauf Erhard's Notiz zu Regest 2372, dass Hasselbom bei Marsberg gelegen haben soil, sick
stutzt, kann ich nicht sagen. Vgl. Nro. 159. — *) Probejahr. — ») Obwohl die unmittelbar darauT folgende Erwah-
nung von Schoppingen eher an das bei Rheine gelegene Stockum denken lasst, welches Herford durch Ludwig den
Frommen im Jahre f*38 geschenkt erhielt, vgl. meine Kaiserurkunden I. .51 — 53, so mdchte ich auf Grand der An-
gaben iiber spatere Rundreisen der Herforder Abtissinnen, doch zanachst an das viel bedeutendere Gut Stockum zu
beiden Seiten der Lippe im Bisthum Munster und in der Grschft Mark denken, welches das Stift im J. 858 der
Freigebigkeit Ludwigs d. D. verdankte, 1. c. 142 sq. — 4) Welches Maass von Butter ist nicht gesagt.
Digitized by
Google
56 i2!*-
Scienter ministrabunt ad coquinam et sicca ad camenatam; litones vigilabunt certa hospitia noctibus
contra fures, ne restituere cogantur ablata per furtum.
82.
* Die seitens des Stiftes Kemnade von den Untervasallen der Edlen von Homburg angekauften Giiter in
Kemnade werden, nachdem die letzteren sie ihrem Oberlehnsherrn , dem Abie Bunold von Corvey, resignirt
haben, von diesem dem Slift Kemnade iibertragen. 12 W. — Abschr. Msc. L 139. foi 244.
In nomine omnipotentis Dei. Hugoldus Dei gratia Corbeiensis abbas, universis Christi fidelibus in
perpetuum. Quoniam vocatione sancta, qua Dei patientia vocati sumus, ampliando divino cultui tenemur
intendere, memorie universorum presentem paginam inspecturorum arctius inculcamus, quod ecclesia Ca-
minatensis temporibus domini Conradi l) prepositi comparavit a Henrico milite dicto de Caminate curiam
suam in eadem villa cum omnibus attinentiis, tarn sylvis quam agris et pascuis, pro quadraginta duabus
marcis, item curiam* Henrici dicti de Bischopingerothe sitam in eadem villa Caminatensi memorata, ecclesia
comparavit quadraginta duabus marcis, item in eadem villa curiam Hermanni militis de Osterothe compa-
ravit predicta ecclesia undecim marcis. Hec predicta omnia venditores tenuerunt de fratribus de Hom-
borch, et si aliquid ex his prediis iam dicti fratres de Homborch de nobis tenuerunt, nos proprietatem
earundem contulimus Caminatensi (ecclesie). Ut autem hoc factum stabile et inconvulsum permaneat,
ipsi fratres coram nobis eadem bona cum advocatia et omni . . .2) resignaverunt, et tarn nos quam ipsi
sigillorum nostrorum appensione fecimus roborari. Testes huius rei sunt: Hugo prior, Esquinus propo-
situs Corbeiensis, Hermannus portarius, Conradus camerarius, Engelhardus capellanus; laici: Fridericus
de Pirremunt, Conradus de Honboke, Conradus de (Amelungessen) et filius eius Herboldus et alii quam-
plures. Acta sunt hec anno gratie M°.CC°.X Villi0.
82 a.
* Kbnig Beinrich fVll.J bewilligt den Burgern der Stadt Paderborn das Recht, dass, toenn der gesetsliche
Richter aus politischen, kirchlichen oder anderen Riicksichten es ablehnen sollte, in einer Sache Recht su
sprechen, dann ein anderer ernannt tverde, der nach den Statuten der Stadt das Vrtheil faUe. (1220) *)
Juli 15. Wurzburg. — Bier nach einer von defers gemachten Abschrifl des im Stadtarchive zu Paderborn
beruhenden wohlerhaltenen Originals.
Heinricu8 Dei gratia Romanorum rex semper augustus omnibus Christi fidelibus presens scriptum
inspecturis gratiam suam et omne bonum. Quia plerumque contingere solet, quod iudices civitatum vel
oppidorum propter proprias occupationes, seu gratia vel odio personarum, vel metu actoris vel rei, vel
propter alias enormitates excommunicationis vel proscriptions difficile possunt haberi vel evocari, sicque
ius postulantibus beneficium iuris subtrahitur verdencgatur: burgensibus Paderbornensibus maiestate regia
concedimus indulgentes et edicto presenti sanctientes, ut, si iudex legalis aliqua predictarum causarum
») Der schon oben Nro, 19 in einer Urkunde aus cL J. 1206 * 1216 erscheint. — ■) Hier ist ein Wort in der uberhaupt
sehr mangelhaften Abschrift ausgefallen. — *) Die Urkunde selbst weist das Jahr 1224 auf. Damals regierte schon
Bernhard IY.; da aber sowobl Heinrich VII. im Context der Zustimmung B. Bernhardt des Drtiten gedenkt, als auch
das betreffende Siegel dkstlbt Bezeichnung bat, so konnen wir nur an Bernhard III. aus dem Hause Oesede denken.
DieBer starb aber schon am 28. Marz 1223 und so bleiben fur diese Urkunde vom 15. Juli nur die Jahre 1220, wo
Heinrich VII. am 23. April zum Konig erwahlt wurde, 1221 u. 1222. Ich habe mich fur das erstere entschieden, weil
dessen Indiction 8 sich der Angabe unseres Diploms (Ind. septima) am meisten nahert. Die Regeaten Heinrichs VII.
bei Bohmer *R. J. 1198—1254 S. 212 sq. stehen dieser Annahme nicht entgegen.
Digitized by
Google
taio. 57
occasione non possit haberi, ne ius petentibus iuris beneficium subtrahatur, alius ipsi licite substituatur,
qui vices iudicis suppleat absentis et iudicet, legibus et constitutionibus loci per omnia servatis tarn in
maioribus quam in minutis. Datum in curia Herbipolia anno Domini M°.CC°.XXIIII09 indictione septima,
Idibus Julii, presidente ecclesie Patherbornensi dilecto principe Bernhardo tercio et nutu ipsius.
Nur die Halfte des Siegels K. Heinrichs ist jetst noch erhalten; eine vor 40 — 50 Jahren angefertigte Zeichnung
giebt das gauze Siegel mit der Umschrift: HENRICUS DEI GRATIA ROM. REX SEMPER AUGUSTUS. DUX
SUE VIE. Das noch vollstandig vorhandene Siegel des Bischofs hangt an einem aus rothen , grunen and gelben
seidenen Faden gewirkten Bande and hat die Umschrift: BERNARDUS IK. DEI GRATIA PAD. ECC. EPISC.
83.
* Graf Volquin von Schwaknberg iibertragt dem Kl. Marienmiinster gewisse ihm zu diesem Behufe resignirte
Giiter. 1220 Mi 25. Schwaknberg. — Abschr. aj Msc. I. 129. f. 9. fij I. 131. f. 50. y) VII. 4512. f. 24.
Nos Volquinus Dei gratia comes de Swalenberg omnibus ad quos presens scriptum pervenerit cupi-
mus esse notum, quod Wei^iherus et Bertradis, vidua dicti de Volcoldessen, cum consensu omnium
beredum suorum, inferiorem curiam eorum in Volcoldessen l) cum omnibus attinentiis nobis libere resi-
gnaverunt, tali distinctione adhibita, ut ipsam curiam cum omnibus attinentiis sancte Marie Virgini in
Monasterio perpetue conferremus. Nos vero tarn illam curiam quam alia bona in Volcoldessen cum con-
sensu matris nostre aliorumque heredum nostrorum sancte Marie Virgini in Monasterio cum pascuis aquis
et silvis et in omni quod eis competebat conferimus eternaliter possidenda. In cuius rei robur et testi-
monium presentem paginam cum sigilli nostri munimine communimus. Testes huius rei sunt: dominus
Borchardus de Holthosen, dominus Tbidericus de Hebelinghusen, dominus Hermannus de Abbenhosen et
alii quamplures. Acta sunt hec in castro Swalenberg in festo Jacobi anno Domini M°.CC°.XX°.
84.
* Die Edlen Bertold und Thetmar von Buren grunden ihre Memorie in verschiedenen Kirchen der Paderbor-
ner und der Cblnischen Diocese. 1220. — Or. Herrsch. Buren U. 4; Abschr. s. XV. KL Dalheim U.10;
s. XV 11. Msc. Vll. 5102, I. S. 74.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Quecunque statuta fuerint ab antecessoribus, ne diutur-
nitate temporum labente a successoribus revocentur in irritum, dignum est, ea meniorie litterarum con-
mendare. Notum sit igitur universis tarn presentibus quam futuris, quod nos Bertoldus et Tbetmarus
fratres de Buren, viri nobiles existentes, memorie nostre revocantes, quam sancta et salubris est cogi-
tatio pro defunctis exorare, pro consolatione animarum nostrarum contulimus bona nostra, scilicet bona
magne libertatis *) ecclesiis diversis, sicut presens pagina declarabit, hoc etiam statuentes et in Domino
Deo obsecrantes, ut si heredum nostrorum malicia hoc in posterum, quod absit, infringere voluerit, per
ecclesiasticam censuram prohibeantur, et perpetua dampnatione dampnentur. Talis est ordo de bonis
distributes : Bona quedam in Ost-Eleren8), que solvunt octo molta annone, contulimus ecclesie sancte
') Preuss und Falkmann I. 472 vermnthen, es ware Volsen bei Gerden. Doch wird dieser Ort in Gerdener Urknnden
von 1224 — 1230 stets Volstesen genannt. Eine andere Deutnng kann ich aber nicht geben. — *) Das Nahere hier-
nbersiehe Nro. 85 und 86. — *) Eilern, W. von Dalheim im Kr. Buren, vgl. Nro. 74, gehorte mit zu den verwusteten
Gutern im Sentfelde, welche Dalheim durch Urkunde von 1447, Msc. I. 127 fol. 95, von Hardehauaen kaufte. Ebenda
fol. 96 findet sich eine Urkunde von 1234, worin Bertoldus dictus domicellus de Buren ... ad petitionem monasterii
Herswithehusensis collationem predii in Ost-Eleren a patruo meo d. Bertoldo . • factam bestatigt.
Weatt Urk.-Buoh. IV. 8
Digitized by
Google
V
m mo.
Marie in Heraethelmsen, ut agant memoriam animarum nostrarum, anniversarios nostros observantes cum
vigiliis et missarum celebratione. Nob eciam cum eisdem bonis advocatiam penitus resignavimus, ut nichil
iurifl in illis habeamus; locatio eorundem bonorum apud prefatam ecclesiam maneat. Alia bona in eadem
villa Ost-Eleren contulimus ecclesie Budicensi et ecclesie in Jesike !), que solvunt tria molta tritici.
Huius annone dimidia pars cedit ecclesie Budicensi 2), alia dimidia pars ecclesie in Jesike, ut agant
memoriam animarum nostrarum, anniversarios nostros observantes cum vigiliis et missarum celebratione.
Advocatiam, que spectat de ilia parte que pertinet ecclesie in Jesike, recepimus de manu archiepiscopi
Coloniensis 8) , et aliam advocatiam de manu episcopi Patberburnensis. Locatio bonorum maneat apud
ecclesias predictas. Bona quedam in Epaba et alia bona in Hiltvelde 4) contulimus cenobio in Custel-
bericb 5), ut agant memoriam animarum nostrarum. Advocatiam bonis illis attinentem eidem cenobio
resignavimus cum locatione bonorum. Bona in Ernesgenvelde que solvunt sex solidos contulimus ecclesie
forensi in Buren et capelle ante castrum, utrobique fertonem ad luminaria, ut fiant orationes pro nobis.
Locatio eorundem bonorum maneat apud heredes nostros. Preterea de macellis in foro capelle dimidium
fertonem ad luminaria, de curia nostra in Stenhus contulimus eidem ecclesie VI denarios ad preparan-
das oblatas et vinum ad celebrandum. Verumtamen, quia memoria hominum labilis esse dinoscitur, et
ne aliqua in posterum possit oriri calumpnia, hanc presentem paginam fecimus conscribi et sigillo do-
mini Coloniensis archiepiscopi Enghelberti cum sigillo Patherburnensis episcopi B. tercii et nostro sigillo
fecimus earn roborari. Ad maiorem cautelam apposita sunt sigilla ecclesiarum, quibus bona distributa
sunt. Acta sunt hec a. i. D. M°.C(XXX°. regnante domino Frederico rege Romano6), sedente domino
S(igefrido) Moguntine sedis archiepiscopo. Testes huius rei sunt: sacerdotes Heinricus, Tiodericus, Al-
bodo, Conradus Budicenses, Ricmundus de Buren, Tetmarus deBreinken, Godescalcus, Fredericus; laici:
Horadus de Breinken, Rabodo, Hermannus de Almena, Heinricus deAdena etnostriministeriales: Adam,
Elias, Heinricus de Redenesthorph, Bernhardus de Holhuse {sic!), Elfridus, Conradus, Bernhardus et
Antonius, Hartmodus, Alexander, Volquinus, Rotgerus de Buren.
Die Siegel des Erzbischofs von Coin und des Bischofs von Paderborn sind verloren 7) ; erhalten , wenn auch sehr
beschadigt, ist das Biirensche, das dritte der an der Urkunde vorhanden gewesenen. Das Wappenzoiclien war
wahrscheinlich jener Halbkranz von sieben spitzigen Rauten, wie sie die Buren zu Wunnenberg fiibrten H).
85.
* Die Briider Beriold und Thetmar von Buren schenken zur Busse ihrer Jugendsiinden und behufs Stiftung
einer Familienmemorie den freien Hof in Ober-Eilern den Kirchen zum h. Cyriacus in Geseke und zum
h. JUeinolph in Bbdecken, jedoch mit Vorbehalt der Vogteirechte. 1220. — Or. in ztoei Ausfertigungen
Kl Dalheim U. 7 u. 8, Abschr. Msc. Vll. 5102. IV. S. 199, u. Herrsch. Buren U. 5.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ne gestarum rerum memoria per processum temporis
evanescat et pereat, discretorum virorum prudentia solet per litteras eternari. Cognoscat igitur presens
etas et sciat postera, quod nos fratres de Buren, Bertoldus et Thetmarus, considerantes excessus nostros
et de supplicio futuro metuentes, pro salute animarum nostrarum curtem nostram in superiori Eleren.9)
l) Stift Geseke N. von Buren. — *) Canonie Bodecken im Kr. Buren. — *) Ein Beweis , dass Erzbischof Engelbert eL H.
schon damals die Landeshoheit um Geseke besass. — 4) Hildfeld N. von Kustelberg, Epaha deute ich auf das NO.
von Medebach im Waldeck'scben belegene Eppe. — A) NO. von Medebach, wurde 1297 nach Glintfeld. dicht bei jener
Stadt verlegt. — e) Yon anderer Hand ist ubergeschrieben: „Engelberto Coloniensi archiepiscopo ". — ') Beigefiigt
sind spater an die Stelle des Siegels von B. Bernbard III. Bruchstucke eines anderen nicht naher zu bestimmenden
Kloster- oder Stiftssiegels. — b) Deutlich zu erkennen nocb in einer Benningbauser Urkunde von 1295. Die Linie
der Buren von Wevelsburg fiihrte einen gekronten Lowen ; ihr al testes erhaltenes Siegel befindet sich an einer Bre-
delarer Urkunde von 1292. — 9) Vgl. die vorhergebende Urkunde.
Digitized by
Google
1220. I 59
liberam et ab omni cohercione dominatus exemptam ecclesie sancti Mainnolfi in Budiken et ecclesie
sancti Ciriaci in Jesike sub pensione trium moltorum tritici pro remissione peccaminum nostrorum ex
compromisso heredum nostrorum donavimus ad sopiendum, si quid perturbationis eisdem ecclesiis per
nos occurrit, communi usui earundem <mm omni integritate proventuum perpetuo profuturam, ratum sta-
tuentes ut cum equali divisione pensionis et proventuum apud predictas ecclesias communis predictorum
bonorum permaneat locatio, verumtameri eiusdem curtis advocatia nobis et heredibus nostris inviolabiliter
conservata. Statutum est eciam in ecclesia Budicense, ut in anniversario utriusque nostrum dimidia pars
annone que pertinet eidem ecclesie solvatur et de ilia albus panis sororibus et fratribus equaliter mini-
stretur. Ipse vero tarn sorores quam fratres cum celebratione missarum et vigiliarum anniversarios no-
stros et parentum nostrorum solempniter servabunt. Ne quis igitur imposterum hoc factum calumpniose
infirmare presumat, dominus noster Engelbertus Coloniensis archiepiscopus donationem nostram rationa-
biliter factam approbando sigilli sui munimine dignum duxit confirmare. Et ne aliquis coheredum nostro-
rum hanc donationem inposterum presumat irritare, presentem paginam sigillo domini nostri Patherbur-
nensis episcopi et una nostro fecimus insigniri. Acta sunt hec anno incarnationis dominice M°.CC°.XX°,
regnante domino Fretherico rege Romano1), Engelberto Coloniensis ecclesie archiepiscopo , domino Sifrido
Moguntine sedis archiepiscopo. Testes huius rei sunt: sacerdotes Budicenses Heinricus, Tiodericus, Al-
bodo, Conradus, Ricmundus sacerdos de Buren, Themarus de Breinken, Fredericus; laici: Rabodo et
Horadus fratres2) de Breinken, Hermannus de Almena, Heinricus de Adena, Rotgerus de Buren, Adam,
Elias, Heinricus, Bernhardus, Elfridus, Conradus, Bernhardus et Antonius, Hartmodus, Alexander, Vol-
quinus et alii quamplures.
An der era ten Urkunde ist nur ein Bruch stuck des Burenschen Siegels, an der zweiten dieB gans erhalten, aber
doch so abgerieben, dass man die Umschrift nicht mehr erkennen kann. Ausserdem befindet eich daran noch
ein grosseres Bruchstiick des Confirmatensiegels des Erzb. Engelbert.
86.
* B. Bernhard III. von Paderborn bestdtigt dem Kloster Hardehausen den Besitz mehrerer Guter, namenllich
der von den Edten Bet told und Thetmar von Buren geschenkten Besitzungen*J. 1220* — Abschr. tro
Dalheimer Copiar Msc. I. 127 f. 96.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus tertius Dei gratia Paderbornensis episcopus
universis presens scriptum inspecturis eternam salutem. Quia Veritas et iusticia in omni negotio appro-
banda est et tenenda, decrevimus ea, que legittime acta sunt, ad noticiam presentium et futurorum
scriptis autenticis destinare. .Inde est, quod presenti testimonio palam facimus omnibus Christi fidelibus,
quod viri nobiles Bertoldus et Thetmarus de Buren fratres contulerunt monasterio in Herswithehusen
predium in Ost-Elren, habens quinque mansos cum omni iure suo, ita ut in perpetuum liberi essent et
immunes a decima, ab advocatia et ab omni pensione; nullus enim preter ipsos quicquam iuris habebat
in bonis eisdem. Verum id predium tenuerant in pheodo Rodolphus miles de Erwite; quo mortuo, dum
filii eius ad idem ius se nollent submittere, predictis nobilibus libere vacavit ad porrigendum cui vel-
lent. Postmodum quidam miles, Egeboldus nomine, monasterium in Herswitehusen super eodem predio
impetens et molestans, receptis XXIX marcis, mediantibus domino Th(etmaro) abbate in Bredelare et G. de
Padberg milite, querimonie cessit. Bona igitur prefata, que idem monasterium iuste percepit et possidet,
banno nostro confirmamus. Item pro testamur, quod quidam ministerialis noster Hezcelus nomine tres
mansos in Hardeberinchusen, quos de manu nostra retinuit iure pheodi, predicto monasterio vendidit,
l) So au8geschrieben die Urkunde, statt dessen in jener Zeit wohl meistentheils Romanorum gesagt wird. — 'J fratres"
fehlt in der ersten Ausfertigung. — *) Die 1447 an Dalheim verkauft wurden.
8*
Digitized by
Google
60 *320.
recipiens marcas XII, nobisque resignavit ea condicione, ut proprietatem eorundem contraderemus sepe
dicto monasterio; quod et fecimus, ita tamen ut prius per sententiam requireremus, si hoc licite facere
po68emu8. Com vir nobilis B. de Osethe et alii, qui presentes erant, hoc fieri posse adiudicassent, data
proprietate fratres monasterii in Heiwitehusen misimus in possessionem. Itaque soror eiusdem Hezceli,
receptis tribus marcis, cessit yoluntarie ab omni iure, quod earn contingebat. Sic ergo mansi illi cum
duabus areis iusto modo devoluti sunt in dominium et possessionem monasterii in Herswitehusen, sicque
testes sunt: Lambertus prepositus, Johannes decanus, Hermannus Bulike, Wedekindus camerarius cano-
nici; Bemardus de Osethe, Hermannus marscalcus milites; Hermannus Dene et Conradus cives Pader-
bornenses et alii quamplures. Auctoritate ergo Dei et nostra confirmamus bona predicta monasterio in
Herswithehusen cum universis bonis, que vel nostris temporibus vel ante nostra tempora de ecclesia
Paderbornensi nostra iuste conquisiverunt, ut banno nostro et sigillo communita rata perpetuo maneant
et inconvulsa. Acta sunt hec a. D. M°.CC°.XX0.
8T.
Das St. Severinstift zu Coin bezeugt, dass das von ihm bestrittene Patronatrechl iiber Werdohl dem Klosttr
Flechtdorf gerichtlich zugesprochen set. 1220 (October). — Abschrift Msc VII. 6704 f. 17; gedr.
Zeitsehr. VII t. 68.
H(enricus) Dei gracia prepositus totumque sancti Severini capitulum in Colonia omnibus in perpe-
tuum. Insinuacione presencium universis volumuB declarari, quod cum questio verteretur inter nos ex
una parte et abbatem et conventum in Vletorpe ex altera super rare patronatus ecclesie de Werdole !)T
idem abbas et conventus memoratus, sicud priorum Goloniensium sentencia declaraverat, tribus stolis2)
et totidem iuramentis obtinuerunt coram eisdem prioribus ad ipsos spectare ius patronatus ecclesie me-
morate. Unde ipsis cedendo in predicta lite, ne in posterum eis calumpniosa per nostrum capitulum que-
stio suscitetur et iurgiorum materia repululet, presentem paginam sigillo ecclesie nostre et abbatis de
Graskap Adolfi communitam predictis abbati et conventui duximus assignandam. Testes affuerunt: Adol-
fus abbas de Graskap, Ludolfus prepositus de Bertelndorp*), Albertus decanus in Olepe4), Henricus de
!) SO. von Altena. — *) Qerichtsstuhl, Gerichtasitzung. Hiermit hangt ttuolsazzo acabinus zusammen. Doch kann ich
flir den Gebrauch von stola in diesem Sinne kein Zeugniss des 13. Jahrh. finden. — *) Diese Stiftekir.che wird jedeu-
falls identiach sein znit der zu Bertelinctorp , deren Propst Volquin im Jahre 1231 als Zeuge in einer Weddinghauser
Urkunde erwabnt wird, Seibertz U.-B. I. 192. For die Deutung dieses in der Westfaliscben Kirehengeschichte bisher
ganz unbekannten Namens, woruber sich im Register bei Seibertz and in Kampschulte's Westf. Kirchenpatrocinien
Kichts findet, ist die nachstfolgende Urkunde wichtig, worin der prepositus in Silva S. Marie Virg. que vulgo Berte-
lindorp dicitur das Patronat fiber Werdohl fur sein Stift erwirbt, obwohl auch diese allerdings sehr beach tenswerthe
Angabe noch nicht eine Losung aller Zweifel herbeifuhrt. Aus v. Steinen IV. 431 wissen wir zwar, dass noch im
17. Jahrhundert dem Stifte Scheda das Patronat fiber Werdohl zustand. Wenn man dann aus der Schedaer UrL 2 a
eraieht, dass Erzb. Engelbert zwischen dem 29. Februar und 25. Marz 1216 der Eirche zu Scheda den von den Bru-
dern yon Eemnade erkauften Zehnten zu Scheda und Berenctorp (Bentrop W. von Scheda im Er. Hamm) bestatigt,
so konnte man um so eher an eine Identitat von Scheda und Bertelincdorp oder Berenctorp denken, als den beiden
in Bezug auf Letzteres erwahnten Propsten Ludolf im J. 1220 und Volquin 123 1 keine Schedaer Propste aus dieser
Zeit gegenuberstehen. Dennoch ist dem nicht so, wenn auch nicht zu leugnen, dass eine gewisse und sehr nahe
Beziehung zwischen den Stiftern Scheda und Bertelinctorp obgewaltet haben muss. Denn unter Nro. 7 liegt im
Schedaer Archiv eine Urkunde von 1254 vor, worin B. prepositus in Berthelinctorpe et humile fratrum collegium
ibidem Domino famulantium dem Hinricus de Metlere eine Rente verkaufen, die mit denWorten schliesst: Ad huius
rei indicium sigillum nostrum appendimus et venerabilium virorum vl. domini Sifridi Scheidensis ecclesie prepositi et
domini Gervasii in Lon decani. Da eine allerdings jungere Riickschrift die Urkunde als ecclesiam in Berendorff con-
cernens bezeichnet, so ist in der That mit Grand zu vermuthen, dass das Bertelinctorp das Scheda'sche Berenctorp,
hente Bentrop, gewesen, dass die dortige Stiftskirche spater mit Scheda vereinigt und Letzteres auf diese Weiee
Digitized by
Google
1230. 61
Loen !), Leo de Valebrach, Johannes de Attenderne sacerdotes et aliis qaampluribus assistentibus. Acta
sunt hec in provinciali concilio venerabili domino Engelberto archiepiscopo presidente *). Anno grade
M°.CC°.XX«, indictione IHI, epacta XIIII, concurrente III.
88.
Das Praemonstratenser-Stift Marienwalde oder Bentrop 8J erhalt vom Kloster Flechtdorf das demselben gericht-
lich zugesprochene Patronat iiber Werdohl und den Hof daselbst, letzteren als ein Lehen, iibertragen.
1220. — Abschr. Msc. VII. 6704. foL 17; gedr. Zeilschr. VIII. 69.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Ludolfus Dei paciencia dictus propositus in Silva
sancte Marie Virginis, que vulgo Bertelindorp dicitur, universis etc. Eapropter presentis pagine robusta
et valida caucione notum sit omnibus Christi fidelibus tarn futuris quam presentibus, quod dominus Hen-
ricus ad sanctum Severinum in Colonia prepositus ius patronatus abbatis Flietorpensis in ecclesia Wer-
tole validis quibusdam, ut putabatur, argumentis et longa nitebatur sibi asscribere et usurpare altrica-
cione 4), abbate et conventu suo nichilominus ius suum legitima defensantibus iusticia. Que lis coram
quibusdam prioribus, domino Henrico preposito in Kerpene, domino abbate in Graskap Adolfo, nobis
presentibus et domino Alberto decano in Olepe, domino Henrico plebano in Iserloen, domino Leone in
Valebracht A) et aliis viris honestis finitime decisa est et legittime ita, ut ius patronatus prefate ecclesie
tribuB obtinuerit stolis, presente decano sancti Severini, qui vicem domini prepositi gessit et propriam,
ipsorum acclamante conventu. Et quia dominus prepositus iam dictus in causa stare non potuit, a causa
cessit iusque patronatus in ecclesia Werthole cum omni iure abbati et ecclesie in Flietorp recognovit.
Exinde ego Ludolfus in Silva sancte Marie Virginis prepositus nostrorum consilid canonicorum accessimus
ad abbatem et suos confratres petentes humiliter pro ecclesia et curti in Werthole ad nostri subleva-
men cenobii. Abbas vero et sui confratres ad nostre devocionis inclinati peticionem, pro salute et statu
sue ecclesie et in remedium animarum suarum, ecclesiam, in fundo sue sitam ecclesie, iam dicto cenobio
libere *) et curtim prefatam cum suis appendiciis iure feodali in perpetuum eiusdemque cenobii contule-
rnnt prelature *) benivolo consensu prioris et tocius ecclesie sue conventus, ita ut singulis annis in festo
Martini duas marcas ecclesie Flietorpensi nostra ecclesia persolvat et duos pisces, qui vulgariter Lesse8)
in den Besitz des Patronats von Werdohl gekommen ist. Wann diese Yereinigung beider Praemonstratenser Stifter
stattgefonden, ist nicht klar. Einmal ersehen wir aus der Urkunde des Stifts Scheda Nro. 131, Abschr. Msc. VII. 6116
(dem von mir unter Lehnsacten aufgefdndenen werthvollen Schedaer Copiar) fol. 119, dass Abt Meinulf von Flechtdorf
noch im Jahre 1536, ganz den in dem folgenden Documente vereinbarten Bestimmungen gemass, die ecclesiam paro-
chialem in Werdoill — Wilhelmo de Galen Praemonstratensis ordinis priori et ecclesie Silve Marie in Bertelingdorp
als Lehen ubertragt, wahrend andererseits es doch schon in einem Document des Cdlniachen Officials von 1486
(Scheda U. 221) heisst: cum ecclesie parochialis in Werdole presentatio ad prepositom et conventom Schedensem
— spectare — dinoscitur, wonach also schon daxnals die Abte von Scheda im Besitz dieses der Props tei Bertelinc-*
dorp znstehenden Rechts gewesen sind. Da wir Wilhelm von Galen seit 1540 als Propst zn Scheda finden, v. Stei-
nen Kurze Beschreibung von Kappenberg and Scheda 64, and es ebendort auch von seinem Nachfolger heisst, dass
er „er8t Prior zn Berendorp" gewesen, so diirfte es schliesslich keinem Zweifel unterliegen, dass Bertelincdorp ein
Nebenstift von Scheda war, das spater mit demselben vereinigt worden ist. — 4) Olpe Herzogtham Westfalen. —
lserlohn. Ygl. die folgende Urkunde, wo dieser neuere Name sich findet — *) Das nahere Datum dieser wphl im
Herbste 1220 gehaltenen Synode giebt Ficker Engelbert d. H. 288 nicht an. — ^ Bei Scheda, vgl. die vorhergehende
Urkunde. — 4) Statt altercatione. — *) Yon drei Ortschaften mit Namen fatten in den Kreisen Altena, Meschede
und Olpe wird wohl die Erstere hier gemeint sein. — *) Die Kirche zu Werdohl wird firei, der Hof daselbst aber nach
Uhnrtcht ubertragen. — *) D. i. der Propstei von Bertelingdorp. — *) Niederdeutsch : Lachse. In der zur vorigen
Urkunde erwahnten Belehnungsurkunde des Flechtdorfer Abts Meinulf von 1536, Msc. VII 6116 f. 120 heisst es in
dieser Beziehung: et duos esoces recentes (frische Lachse) 24 denarios valentes. Hat die Lenne, an welchem Flusse
Werdohl liegt, auch heute noch Lachse?
Digitized by
Google
62 ll2°-
dicuntur, XXIIII denarios valentes. Quicunque in Silva sancte Marie Virginia fuerit abbas vel prepositus,
ecclefliam et curtim in Werthole supradicto modo de manu abbatis in Flietorp tenebit et mutatis seu
morte seu depo$icione personis, abbas vel prepositus in Silva sancte Marie ad abbatem in Flietorp in
propria accedat persona donacionem, ymmo donacionis recognicionem super eadem petituras ecclesia et
curti, et petenti abbas in Flietorp porrigere non negabit. Ut autem hec rata et inconvulsa permaneant,
presentem paginam conscribi et sigilli nostri inpressione conventu nostro nichilominus consenciente et
presens scriptum ratum habente fecinius roborari. Si quis autem in posterum hanc domini abbatis Flie-
torpensis donacionem per consensum sui conventus sollempniter factam et presentis pagine descriptionem
temerario ausu infringere temptaverit, Dei omnipotentis et beati Petri et domini Honorii pape perpetui
anathematis vinculo nisi resipuerit innodetur. Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo CC°.XX°,
indictione octava, presidente sancte Romane sedi domino Honorio papa, regnante imperatore domino
Frederico, presidente cathedre sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopo Engelberto. Testes confratres
et canonici in Silva sancte Marie Virginis Ludolfus eiusdem ecclesie prepositus, Hermannus Penthecostes,
Wylhelmus Berewynus, Nycolaus, Othelricus sacerdotes, Hermannus Hesse dyaconus, Garfilius dyaconus,
Albertus subdyaconus, Theodericus clericus; fratres layci dominus Artus, Wicbodo, Hermannus, Godefri-
dus, Theodericus et alii quamplures.
89.
* Auf Veranlassung des Klosters Hardehausen zwingt Sibold von Strovorde lJ seine Schwester, auf ihre
Anspriiche an die von ihm jenem Kloster verkavften Giiter zu verzichten. 0. J. Urn 1220 2). —
Or. KL Hardehausen U. 5.
Notum sit omnibus Christiane religionis tarn presentibus quam futuris, quod cum Siboldus de Stro-
vorde bona sua in Scereve et in Rinbike3) ecclesie Hersuethehusensi vendidisset, domina Ysengardis soror
sua, que non interfuerat huic contractui, de fratribus ecclesie conquerens eis hanc asscripsit iniuriam,
quod sine eius consensu bona supradicta, quorum ipsa se asserebat heredem, a Siboldo comparaverant,
et per hoc fratres Siboldum compulerunt, quod compesceret querimoniam sue sororis, 6icut ipse in con-
tractu fideiussores dederat. Hoc S. fecit et earn omni iuri suo et pulsationi renuntiare coegit, audienti-
bus testibus: domino Tiderico de Haldessen et filio suo H., Gisehero de -Tilia, Friderico de Dalhem,
Wichardo, Regenbodone fratribus suis, Bertoldo de Suthem, Lothewico Longo, Regenbodone et Ernesto
fratribus de Dalhem.
Daa in der Urkunde nicht angemerkte Siegel ist abgefallen.
90.
* Bischof Conrad I.4) von Minden entldsst auf Grund eines Tausches mit der Abtissin von Berford eine
Frau aus dem Minister ialen- Verhaltnisse , in dem sie zu seinem Bochstifte stand. O.J. (1220 — 1235.) &)
— Or. Gefurst. Ahtei Herford U. 28.
C. Dei gracia Mindensis episcopus, H. eiusdem ecclesie prepositus reyerende domine abbatisse,
clero et toti familie ecclesie Hervordensis salutem in vero salutari. Scire cupimus universitatem vestram,
l) Spater Kirchstrovorde , ein eingegangener Hessiacher Ort, vgl. Wenck II. A. 377 und Verbesserungen S. 1149. —
*) Nach der Schrift. — ») Scherfede und Rimbeck im Kr. Warburg, SO. von Hardehausen. — 4) 1209—1236.— A) Nach
Massgabe der Regierungsjahre dea Bischofa und des Dompropstes Heinrich 1*220— 1235. Nach den Ziigen der Schrift
konnte man veraucht sein, dieae Urkunde dem Mindener Bischof Conrad II. 1293—1295 zuzuachreiben. Da damala
Digitized by
Google
1221. 63
quod nos Waltradam uxorem Jordanis, hactenus ministerialem ecclesie nostre, intercedente pro ea
quodam concambio, libertati donavimus et vobis earn liberam denunciamus. Et ut hoc in tempus futu-
rum firmum et stabile permaneat, factum nostrum presenti carta cum sigillorum nostrorum corroboravi-
mus inpressione.
Vom Siegel ist nur ein Bruchstuck vorhanden.
91.
Siihne zwischen der Berforder Abtissin Gertrud von Lippe und den Grafen Otto und Ludt
berg lJ. 1221 Mai 15. Herford. — Or. Gefiirst. Abtei Berford U. 31; gedr. v. Ledebur V
Hec est forma compositions inter ecclesiam Hervordensem et comitem Ottonem e
dominum Lodowicum de Ravensberch. Omne predium quod habuit ab antiquo ecclesia
villa Mydewe tarn in agris, quam in silvis, similiter in villa Oldenthorpe2), similiter et i
omni utilitate, quam de iure in hiis tribus locis habuit, integre et sine omni inpedimento
exhiberi domine abbatisse et restituent eius possessioni et libere disposicioni, ut inde qu
expedire, possit sine . difficultate ordinare. Amplius cives de Bylevelde iurabunt, quod
inquietatione vel ministeriales vel cives Hervordenses super dampnis, que in destructione
perunt, gravabunt vel molestabunt et quod non recipient aliquos homines ecclesie in con
cia domine abbatisse et ecclesie, et quod in vicinis bonis non ledent ecclesiam seu silvas
pascua depascendo contra voluntatem villicorum et litonum ecclesie ibidem commanenciui
sine omni disquisitione et impedimento thelonei facient pertransire per Bylevelde omnia b<
batissam et conventum pertinent tarn in vino quam in aliis rebus. Mansum unum in Loch
cambio cambient cum villicatione de Vinnethe4), unam curiam in Eilthorpe que fuit de
tram de Spenge et unum mansum ibidem, quern habebant in feodo ab ecclesia Hervordei
recognoscunt ecclesie, et domina abbatissa in feodo concedet illis omnibus eadem bona,
Fritherico de Spenge 6) tenuerunt 6). Super aliis dampnis et prediis , videlicet curia in I
cione in Vulen, duobus mansis in Ufflen 7) et in Talle et in excisione et exstirpatione
Vlotowe, super quibus pater ipsorum excommunicatus permanet a tempore domine Eyli
ad ordinationem domini Coloniensis archiepiscopi dilatum est, ut si fieri possit, eius coi
decidatur. Quod si processum ibi non fuerit, in octaba Michaelis quod proximo futuruir
fratres diem apud Hervordiam super illo complanando servabunt cum ecclesia si possin
si non, omne ius ecclesie salvum manet ei contra filios sicut contra patrem. Actum ani
carnationis millesimo ducentesimo XXI0, in Idibus Maii, apud Hervordiam9), multis be
tarn clericis quam. laicis, in Christi nomine. Amen.
Das Siegel ist abgefallen.
aber Ludwig von Ravensberg Dompropst zu Minden war und sich unter Conrads I. Regierung der D
mehrfach erwahnt findet, so erweist dies die Zugehorigkeit unserer Urkunde zu des Letzteren Rej
Sie waren zwischen 1218 und 1220 ihrem Vater Hermann gefolgt. — 2) Wohl Olden trap S. von
was ich hieriiber U.-B. III. 173 S. 90 gesagt habe ; von einer Zerstorung Bielefelds durch Herford isl
bekannt. — 4) Lockhausen und Vinne S. von Herford im Frstth. Lippe. — 6) Westlich von Enger
runt wiederholt die Urkunde noch einmal eadem. — »} Wohl Salzuflfeln S. von Herford und Ta]
beide im Frstth. Lippe. — f) Wir haben von ihr nur eine Urkunde aus dem J. 1212, oben Nro. J
Stifts auf dem Berge. — 9) An demselben Tage stellten Otto et Lodewicus fratres de Ravensberg
Urkunde zu Herford aus, aus der Msc. VII. 3301 f. nichts weiter als die Angabe aufbewahrt hat,
comes de Rothe bei ihrer Ausstellung zugegen gewesen.
Digitized by
Google
64 1321.
92.
* Bischof Hermann von Leal ubertragt im Auftrage seines Bruders, des Bischofs Albert von Livland, dem
Bischof Bemhard 111. von Paderborn das Palronat tiber das Kloster Volkardinkhausen l). O. J.
Urn 1221. — Orig. Fr. Paderborn U. 95.
Venerabili domno B(ernhardo) Palburnensi episcopo et toti eiusdem ecclesie capitulo H(ermannus)
Dei gracia Lealensis episcopus devotum cum orationibus obsequium. Quoniam domnus Albertus Livo-
nensis episcopus conterminus noster propter sue terre necessitatem et corporis sui debilitatem personali-
ter in Theutoniam ad presens venire non potuit, non solum cruets negotium sed etiam in bonis suis
omnem nobis ordinationem commisit et ut ius patronatus, quod habet in monasterio Volckardinghusen,
vobis et ecclesie vestre ipsius auctoritate conferreijius. Nos igitur cum domno episcopo Livonensi reco-
gnoscentes quod et ipsum et ecclesiam suam novellam in gentibus, in multis sepius promo vis tis, ipsius
auctoritate ius patronatus in Volckardinghusen conferimus et hoc presentis scripti attestatione et sigilli
nostri appensione roboramus.
Der Einschnitt fur das Siegelband ist noch vorhanden, das Siegel selbst aber verloren.
93.
* Die Kirche zu Dalhausen urird aus dem Pfarrverbande der Kirche zu Eddessen gegen Zahlung einer Rente
von zwei Mark entlassen. 1221. — Or. Fr. Paderborn U. 98.
B. Dei gratia Paderburpensis episcopus dilecto in Christo C. presbitero in Eddessen 7) et univereis
huius pagine inspectoribus salutem in Domino. Causa, que inter C. sacerdotem et S. militem de Edes-
sen ex una parte et F. viduam et filios eius Themmonem et Alexandrum ex altera vertebatur super ca-
pella in Dalehusen 8) coram domino Johanne preposito Corbeiensi et coniudicibus suis super eadem causa
delegatis, fuit coram ipsis, sicut ex ipsorum ad hoc confecto instrumento liquet, amicabiliter terminata
ita scilicet, quod dicti C. sacerdos et S. miles patronus ecclesie de Eddessen in eo consenserunt, ut villa
Dalehusen, que prius ecclesie in Edessen iure parrochiali pertinebat, deinceps capelle in ipsa villa con-
structe sine ipsorum pertineat contradictione, nostra super hoc auctoritate inpetrata. Statutum igitur
est, quod prefata vidua et filii eius in recompensationem ecclesie de Edessen duarum marcarum annua-
tim redditus assignabunt, ita ut ex illis presbiter ibidem deserviens ad prebendam suam marcam et
dimidiam percipiat, et residuam dimidiam marcam ad prebendam custodis et ad luminaria et reparatio-
nem sive alios usus ecclesie distribuet de consilio suorum parrochianorum. Isti vero duarum marcarum
redditus infra tres annos in certis et competentibus locis prefate ecclesie assignabuntur et medio tempore
\
') Augustinerfrauenkloster im Fr Waldeck S. von Arolsen and Landau, vgl. Varnhagen I. 91. In Wigands Archiv 1. 1.
p. 90 bringt von Spilcker aus einem Copiar dieses Klosters eine Urkunde bei, die wegen der Erwahnung des Papstes
Honorius III. and aaf Grand der indict. VIII. in das Jahr 1220 zu setzen ist, (der Text hat falschlich 1171), in der
A. Livonensis episcopus als Zeuge erwahnt wird. Hiernach mochte unsere Urkunde, in der Albert von Livland
sein Recht an dem Kloster anderweitig ubertragt, erst spater ausgestellt sein, musste aber jedenfalls vor 1224, wo
Hermann den Site von Leal nach Dorpat verlegte, fallen. Vgl. Mooyer Onom. p. 90 and unsere Note za Nro. 47,
worm wir erwiesen, dass Bischof Albert yon Livland 1220 in Deutschland gewesen ist and mit Bemhard von Lippe
die Ausfertigung der Stiftangsurkonde des Hospitals in der Stadt Paderborn bezeugt hat. Nach der vorliegenden ist
aber Albert wiederum in Livland. Die hier genannten Bischofe Hermann und Albert waren Briider aus dem
Geschlechte von Apeldern. Vgl. Napiersky: Graf Bemhard von Lippe p. 13, der p. 8 aach Albert als den Grunder
des Livl&ndischen Staats bezeichnet. — *) Wohl Klus Eddesen SW. von Herstelle im Kr. Hoxter. — ») Dalhausen im
Kr. Hoxter SW. von Beverungen.
Digitized by
Google
1231. 65
sacerdos, qui in predicta capella divina celebrabit, easdem duas marcas, unam scilicet in assumptions
et aliam in purificatione Beate Virginis persolvat. Quod si neglexerit, de ipsa capella cedere debet, et
presbiter de Edessen earn tarn diu quiete possidebit, donee ei predicta pecunia persolvatur. Si etiam
infra tres annos certi duarum marcarum redditus, ut predictum est, non fuerint assignati, presbiter in
Edessen capellam in Dalehusen amplius sine contradictione possidebit. Hanc igitur ordinationem gratam
et ratam habentes presentem paginam sigilli nostri appensione fecimus communiri. Ego etiam Heinricus
canonicus Paderburnensis et archidiaconus in Edessen predictam ordinationem ratam habens presens
scriptum sigillo meo consignavi. Acta sunt hec anno incarnati verbi anno M°.CC°.XXI°.
Beide Siegel haben sehr gelitten, insbesondere sind die Figuren des Archidiaconatsiegela nicht mehi zu erkennen,
94
* B. Bernhard HI. Uberiragt dem Kioster in Wiilebadessen den Zehnten in der Mark Btdehem l). 1221. —
Regest Msc. I. 242*. S. 62.
Anno 1221 Bernhardus IIL Paderbornensis episcopus fratribus et sororibus in Wiilebadessen contulit
decimam novalium in silva seu marchia Bulehem, quam filii Amelungi comitis extirpari fecerunt. Testes:
magister Conradus de S. Maria, Hermannus presbyter de Lovene, Burchardus, Wescelus, Bernhardus
physicus, Reinhardus subdiaconus, Johannes eiusdem loci sacerdos.
94 a.
* B. Bernhard 111. von Paderborn schenkt dem Klosier Wiilebadessen zu seinem Seelenheil den ffagen oder
die Mark Bulehem bei ICteinenberg. 0. J. 1221 2J — 1223*). — Or. im Besitz der Paderbarner Abtheilung
unseres Vereins.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus tercius Dei gratia episcopus Paderbumensis
omnibus Christi fidelibus hoc scriptum inspecturis salutem imperpetuum. Ex suscepto cure pastoralis
officio ecclesiis obedientie nostre subiectis, quatinus in religione proficiant et ne profectum discipline sub-
sidii temporalis defectus impediat, ita studio vigilanti debemus intendere, ut non vituperetur ministerium
nostrum, et ipse sibi gaudeant esse pro visum. Verum quia dies mali sunt et omnia etas ab adolescentia
prona est ad malum et nichil adeo firmiter est statutum, ad quod non laboret calumpnia dissolvendum,
non solum presencia, dum prospere aguntur, intueri, sed rerum exitus prudentur metiri oportet, mala-
que, et si nuncquam eveniant, debent precaveri. Quapropter ad noticiam singulorum volumus pervenire,
quod indaginem Clenenberic, que marcia in Bulehem dicebatur, monasterio Wilbodessen cum omni inte-
gritate assignavimus, ea videlicet ratione, ut eo propensius et efficacius pro nobis Dominum exorarent.
Ut autem hec rata et inconvulsa permaneant, presentem paginam huius geste rei ordinem continentem
conscribi fecimus et earn sigilli nostri munimine confirmavimus. Huius rei testes sunt: Bernhardus de
Osede, Johan Worsthere, Bertolt de Duergen, Heinric de Haren, Johan de Ulen, Burichart de Bulehem,
Ernestus.
Das Siegel ist verloren.
*) Nach der folgenden Urkunde bei Kleinenberg NW. von Wiilebadessen. Vgl. Nro. 66. — *) Nach Massgabe der vorher*
gehenden Urkunde. — *) In welchem Bernhard III. am 28. Mara starb.
Weitt Urk.-Bnoh. IV.
Digitized by
Google
66 1331.
95.
* Die Bitter Heinrich und Ulrich von Westheim verkaufen ein von Wilhelm von Brabeck erstandenes Corvey-
sches Lehnsgut, behufs ihrer Ausriistung fur den Kreuzzug, an das Kloster Bredelar, welchem Abt Hugold von
Corvey es gegcn eine jdhrliche Abgabe von Wachs iibertragt. 1221. — Or. Kl. Dalheim U. 10.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hugoldus Dei gratia Corbegensis abbas omnibus Christi
fidelibus in perpetuum . . . Noverint ergo presentes et futuri, quia predium Corbegensis ecclesie, quod
situm est in Hosingthorep *), Wilhelmus miles de Brocbeke feodali iure habebat, sed idem Wilhelmus
pecunia accepta a duobus militibus Helrico (sic I) et eius fratruele Olrico de Westhem predium cum here-
dibus suis Thitmaro abbati predecessori nostro, tit eis porrigeret, resignavit. Nostro vero tempore, cum
eadem bona quiete possiderent, et signati ad sanctam terram ituri essent, coqvenerunt domnum Thitma-
rum abbatem et fratres de Breydelare, ut si predium comparare vellent, libenti animo permitterent.
Cum ergo predictus abbas benivolentiam nostram super hoc contractu haberet, data statu ta pecunia, de
communi consilio domnorum Corbegensium et ministerialium, idem predium a militibus, uxoribus et liberis
resignatum fratribus in Breydelare iure perpetuo contulimus hoc tenore, ut de eisdem bonis, que prius
sine pensione erant 2) , du'as candelas de septem talentis cere super altare sancti Yiti in vigilia annuatim
persolvant. Quod si neglexerint, iure communi officialium Corbegensium satisfaciant. Ut autem hec rata
permaneant, sigilli nostri appensione confirmamus. Acta sunt hec a. i. D. millesimo ducentesimo vice-
simo primo, indictione nona, Honorio apostolicam sedem gubernante, Friderico secundo imperatore rem-
publicam feliciter amministrante, Sifrido archiepiscopo Maguntiensi sedi presidente. Testes autem, qui
presentes fuerunt, hi sunt: magister Godescalcus de Bremis, Conradus de Vassenbeke, Johannes capella-
nus de Brunesberech, Conradus camerarius; Fridericus de Perremunt, Conradus de Amelungessen etHer-
boldus filius eius, Johannes de Parbornen, Waltherus de Nathesungen, Johannes de Mothekesen, Gerla-
chus de Vassenbeke, Herbordus de Rimbeke, Guntherus de Hethewigessen, Helmicus de Hosekessen,
Teodericus de Hosekessen, Ludolphus de Scerve, Arnoldus de Dorslon et alii quamplures.
Das schone Siegel des Ausstellers ist ziemlich gut erhalten and fuhrt die Umschrift: HUGOLDUS DEI GRACIA
CORBEIENSIS ABBAS.
95 a.
Die Abtissin Jutta von Bodeken genehmigt, dass einer ihrer Ministerialen den Bdckerdienst beim Stifte nieder-
legt. 1221. — Nach einem Copiar von Bodeken gedruckt Wigand Archiv IV. 274.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Jutta Dei gracia Budicensis ecclesie abbatissa omni-
bus hanc literam inspecturis in Domino salutem. Notum sit universis tarn presentibus quamfuturis, quod
Ludolfus de Budeken, cum esset pistor noster, de consilio amicorum suorum ius quod habuit in pistrando
voluntarie in manus nostras resignavit, similiter uxor sua Cristina et pueri sui videlicet Ymma et Con-
radus et Methild. Ut autem hoc factum nemo valeat in posterum in irritum revocare, hanc paginam
cqnscribi fecimus et sigillo ecclesie nostre et nostro fecimus insigniri. Acta sunt hec anno incarn. dom.
M°.CC°.XXI°. Testes huius rei sunt: Gisla preposita, Rikece decana, Elyzabeth celeraria; sacerdotes:
Heinricus plebanus, Theodericus, Albodo, Conradus; laici: Thetmarus advocatus, Bertoldus frater suus,
Remfridus dapifer, Gerhardus de Etlen, Conradus filius suus, Gerhardus et Heinricus fratres, Gotswinus
de Graf en, Heinricus de Adenen, Herboldus de Meltele, Rotcherus, Lutfridus, Bruno fratres, Rotcherus
de Buren, Giselbertus, Conradus et alii quamplures. t
>) Ohne Zweifel identisch mit Osninctorp der Dalheimer Urkunde oben Nro. 20, Oisdorf 0. v. Forstenberg Er. Buren.
— *) Ale Mannlehn, wofur Kriegsdienste geleietet werden mussten.
Digitized by
Google
last. 67
96.
* Die Abtissin Jutta von Meschede iibertragt ein Lehnsgul ihres Stiffs gegen eine jahrliche Abgabe von Wachs
an das Kloster Bredelar. 1221. — Or. KL Dalheim U. 12.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Jutta Dei gratia Meschedensis abbatissa in perpetuum.
Notum sit omnibus tarn presentibus quam futuris , quod Regenhardus miles bona quedam in Osninctorph %
que a nobis in feodo tenuit, nobis resignavit, et eadem bona cum consensu ministerialium ecclesie nostre
sub hac pensione ecclesie in Breidelare porreximus, ut singulis annis in festo beati Thome apostoli
ecclesie nostre talentum cere ad lomparanda luminaria abbatisse Emeldi8), que ecclesiam nostram fun-
davit, persolvat. Ut autem etc. Huius rei testes sunt sacerdotes: Hermannus, Ecbertus, Giselerus; do-
mino claustrales: preposita Metheldis, custos Margareta, celleraria Claricia; laici: Regenhardus, Andreas,
Giselerus, Godefridus, Heinricus. Acta sunt hec a. i. D. M°.CC°.XXI°, indictione IX, epacta XXV,
Fretherico gloriosissimo imperatore et semper augusto, Engelberto Coloniensium archiepischopo, tocius
mundi monarchiam tenente domino nostro Jhesu Christo.
Das Siegel der Abtissin ist nicht mehr erhalten.
9r.
* Der Prior von Aldenborg *J in der Diocese Trier und der Scholasticus von St. Stephan zu Mainz laden
unter Mittheilung einer Butte Papsts Honorius 111. d. d. Laleran den 22. November 1221 den Domdechanten und
das Domcopitel von Paderborn auf den 21. Januar 1222 vor sich in das Dotnkloster zu Mainz, damit dort
der Prozess, den der vom Papste mit einer Prabende am Paderborner Dom providirte Cleriker Ludolf wegen
Nichtzulassung gegen sie erhoben, canonisch beendigt werde. — Or. Fr. Paderborn U. 99 4J.
Prior de Aldenborch, scolasticus sancti Stephani Moguntinensis, iudices a sede apostolica delegati,
venerabilibus in Christo viris decano totique capitulo Paderbornensis ecclesie salutem in Christo perpetuam.
Scire vos volumus nos mandatum domini pape in hunc modum recepisse:
Honorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis priori de Aldenborch Treverensis diocesis et
scolastico sancti Stephani Moguntinensis salutem et apostolicam benedictionem. Sicut significant nobis
L.5) clericus, ei quondam et C. procuratori Paderbornensis capituli dilectum filium 0. subdiaconum et
capellanum nostrum concessimus auditorem, coram quo petiit clericus antedictus, ut excommunicationis
et suspensions sententias, quas abbas de Arnesberch 6) et eius coniudex delegati a nobis in dictum capi-
tulum promulgarunt , quod ipsum, sicut dicebat, nolebant ad mandatum nostrum recipere in canonicum
fratrem, mandaremus usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari et, eis pena canonica
castigatis quod easdem sententias non servarant et in expensis punitis, induci eum in possessionem eius-
dem ecclesie corporalem et tueri faceremus inductum; tandem nos causam huiusmodi de ipsius clerici et
eiusdem procuratoris assensu vobis et abbati de Hersedehusen sub certa forma commisimus fine canonico
decidendam. Sed cum prefatum capitulum frivolis dumtaxat exceptionibus processum negocii retardaret,
dictus abbas, quern ad peticionem concessimus eorundem, gratificari, prout poterat, volens ipsis suam
>) Oisdorf Kr. Biiren. — *) Spatere Form fur Emihild, cfr. Forstemann Personennamen 778. Diese urkundlich biBher
nicht beglaubigte Stifterin von Meschede gehdrt, wie ich Kaiserurkunden I. 38. 39. dargethan, allem Vermuthen
nach dem Hause der alten Grafen yon Westfalen an, und ist wahrscheinlich eine Tochter des Grafen Ricdag,
der auch im J. 833 dem Kaiser Ludwig dem Frommen seine Treue bewahrte. Wir diirfen urn so eher so hoch hinauf-
gehen, als das Kloster im Jahre 913 schon laogere Zeit bestanden and sich wahrend verschiedener Regierongen
(temporibus precedentium regum) koniglicher Privilegien zu erfreuen gehabt hatte. — *) Vgl. Mittel-Rhein. U.-B.
II, Nro. 289. — 4) Diese und die folgende Urkunde iibergeht Schaten mit Stillschweigen. Ueber ahnliche FftUe vgl.
unten Nro. 99 und 207. — 6) Ludolf nach der folgenden Urkunde. — ") Abt Hartmod von Weddinghausen.
9*
Digitized by
Google
68 1322.
procuravit absentiam seque, ut absque ipso procedi non posset, noluit excusare nee alii committere vices
suas. Sine quo cum per tres menses et amplius in ipsius grave preiudicium procedere nonvelletis, pre-
nominatus clericus nostram audientiam appellavit, cuius appellationi duxistis humiliter deferendum; post-
modum vero idem ad nos veniens, remitti ad vos petiit suppliciter postulans, ut discretioni vestre super
executione mandati apostolici scriberemus, idque negligentibus vobis efficere, per alios labori suo finem
faceremus inponi. Quocirca discretioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatinus, si est ita,
negocium ipsum infra mensem post susceptionem presentium iuxta formam vobis traditam appellatione
remota ratione previa terminetis, scientes nos dilectis filiis decano de Frankenvorde Moguntine diocesis
et cantori sancti Stephani et Arnoldo canonico sancti Petri Moguntini nostris litteris iniunxisse, ut vobis
id non facientibus ipsi extunc causam eandem iuxta predictam formam appellatione remota debito fine
decidant. Datum Laterani X Kalendas Decembris pontificatus nostri anno sexto.
Harum igitur freti auctoritate litterarum vos ad nostram peremptorie citamus presentiam, districte
precipientes, ut ita instructi veniatis, quatinus secundum tenorem rescripti causa ipsa debitum finem
sorciatur, locum autem in claustro maioris ecclesie Moguntinensis, diem vero festum Agnetis proximo
venturum vobis prefigentes.
Nor vom ersten Siegel ist ein Bruchstuck erhalten.
98.
* Das Domcapitel zu Mainz macht in dem Process des Clericus Ludolf gegen das Paderborner Domcapitel l)
wrgen verweigerter Zulassung zu einer Prabende, den am 26. Januar 1222 gef allien und von beiden Theilen
angenommenen Schiedsspruch bekannt, wonach Ludolf fur seine Auslagen mit 9 Mark, fur die Prabende mil
einer jdhrlichen Rente von 5 oder einer Prabende von 8 Mark enlschijidigt wird, dagegen es ubernimmt, die von
den papstlichen Richtern iiber das Paderborner Domcapitel ausgesprochene Excommunication 2J riickgangig zu
machen und die dariiber erlassenen Urkunden auszuliefern. 1222. — Or. Fr. Paderborn U. 100.
B. Dei gratia prepositus, G. decanus, G. custos, C. cantor totumque capitulum maioris ecclesie Ma-
guntine universis, ad quos presens scriptum pervenerit, salutem in eo, qui est omnium vera salus. Te-
nore presentium cunctis fieri volumus manifestum, quod inter capitulum Padelburnense et magistrum
Ludolfum super prebenda, quam petebat in facie ecclesie et multis honestis presentibus, per arbitrium
sub forma subscripta extitit compositum.
Sciant universi presens scriptum inspicientes , quod nos cantor sancti Stepbani in Maguntia et cantor
Palburnensis amicabiles compositores electi in causa, que vertebatur inter capitulum Palbumense ex parte
una et L. clericum ex altera super prebenda, quam, sibi dicebat auctoritate domini pape collatam in iam
dicta ecclesia, adiunctis nobis R. scolastico et magistro R. canonico sancti Stephani Maguntini de con-
sensu parcium earundem, Maguntie in claustro maioris ecclesie VII Kalendas Februarii inter dictas par-
tes talem ordinavimus compositionem, partibus approbantibus et consentientibus in eandem. Capitulum
dabit predicto L. novem marcas Palburnensis monete ante festum pasche 8) proximo venturum nomine
expensarum et deinceps annuatim dabit eidem quinque marcas eiusdem monete in festo sancti Martini,
donee eidem provideat in ecclesiastico beneficio valente octo marcas vel amplius annuatim in prebenda
sive in ecclesia parrochiali. Procurabit etiam dictus L. ab abbate de Arnesberc et suis coniudicibus
sententias suspensionis et excommunicationis latas in dictum capitulum, sive de iure sive de facto sint,
relaxari et instrumenta hinc inde habita in manus scolastici et magistri R. resignabuntur. Citationes
etiam facte domino episcopo et abbati de Hersedehusen evacuabuntur. Vallatum est etiam hoc arbitrium
ex parte magistri Johannis scolastici dicti capituli procuratoris sub pena triginta marcarum usque ad
») Siehe die vorhergehende Urkunde. — a) Vgl. die Note zur Urkunde vom 7. Mai 1224. — *) 3. April 1222.
Digitized by
Google
13)2.
festum as8umptioiri8 sancte Marie proximo venturum J) ab eodem scolastico dicto L. persolvenc
capitulum tali non steterit compositioni , salvo iure utriusque partis cum receptione suorum insl
rum, idem etiam eodem L. sub periculo cause sue permittente. Acta sunt hec anno dominice
tionis M°.CC°.XXIlo.
Cum igitur idem L. hanc arbitrii formam in facie ecclesie nostre acceptaverit presentibus
stico et A. canonico sancti Petri et magistro F. canonico sancti Victoris, nos sigilli ecclesie n
pressione et eorundem sigillis appensis sepedicto capitulo super hoc testimonium duximus perl
Von den vier Siegeln sind nor noch Bruchstucke erhalten.
99.
* Die Burger von Paderborn, tvelche vor ihrem Bischof Bernhardt III. die Thore geschlossen und
bdeidigt hat ten, erlangen unler der Bedingung wieder seine Gunst, dass funfhundert von ihnen in
gewand seine Verzeihung erflehend ihm entgegenziehen, die Burger einhundert Mark zahlen und t
des Bischofs, des Clerus und der Ministerialen zu achten versprechen. 1222 April 22. — Or. i\
Ausfertigungen Fr. Paderborn U. 101 lJ.
Johannes Dei gratia Xantensis scolasticus. Notum sit omnibus presentem paginam inspectu
cum dominus episcopus Patherburnensis 2) gravis animi esset contra cives Patherburnenses pro <
portas civitatis in dedecus suum preclusissent ad inferendam sibi et suis violenciam, ut asseruit
et ab antiquo in multis eos se molestasse proponeret, mediantibus maiore decano, J. preposi
Petri8), H. et V. de Sualenberg et V. cellerario et pluribus ecclesie ministerialibus, pro posse
borante, ut futuris malis caveretur, hec intervenit compositio: Ut de civibus quingenti nudis p
in laneis de loco, qui dicitur Sola domus4) per portam occidentalem usque ad palaciuiii episco
dentes gratiam suam, ut moris est, quererent, quatinus expurgationem super innocentia sua, qi
rebant, recipere dignaretur; insuper et hominem quendam Gerlacum, in quo domino episcopo v
fecisse dicebantur, nulla interposita conditione dominationi episcopi restituerent. Quo facto
compositionis dictum est, ut dominus episcopus de gratia sua expurgationem oblatam a singulis
Adiectum est, ut cives domino episcopo infra Xmi01"1 dies centum marcas persolverent, et b
plenitudinem gratie sue super novis et veteribus excessibus, quos contra eos intendere poterat,
Predictus autem Gerlacus cum civibus erit in gratia episcopi, nee imputabit ei episcopus aliqui
dens factum, si quietus erit usque ad nativitatem Domini. Extunc si dominus episcopus eum
suum esse voluerit proponere, cives ut in gratia sua componat vel ut stet iusticie fideliter coope
Alioquin a consortio suo eum removebunt. Adiectum est quoque in compositione, quod cives
scopi et cleri et ministerialium, sicut ab antiquo statuta fuerunt, illesa servabunt, et hoc ic
cives servabitur. Quodsi contigerit hominem aliquem proprium episcopi vel ecclesie vel mini
civitatem intrare, ipsi cives querelanti plenam iusticiam infra annum et diem exhibebunt; qui
de quo querela proponitur exhibere noluerit, eum de consortio suo removebunt. Insuper est
quod omnimodis cavebunt, ne per stultorum clamores aut opera huiusmodi mala in futurum
Et si contingant, taliter stultorum puniant stulticiam, ut facto suo suam declarent innocentia
autem rogatus fui hec conscribere pro bono communi sic, ut firmius serventur in posterum, pla<
bus scriptum hoc domini episcopi ecclesie et civitatis sigillis communiri. Facta est autem he
sitio et confirmatio anno ab incarnatione Domini M°.CC°.XXII0, indictione X, X. Kalendas M
feria5), anno pontificatus Bernhardi episcopi Patherburnensis XVIII.
Die Siegel sind von beiden Ausfertigungen abgefallen.
') Auch diese fur die Geschicbte Paderborns so hochst wichtige Urkunde, die uns sonst ganz nnbekannte
uberliefert, wird von Schaten mit keinem Worte erwabnt.* — a) Bernard III. f» 1223 Marz 28. — 3) ]
4) Enenbus. — 6) Der 22. April fiel 1222 in der Tbat auf einen Freitag.
Digitized by
Google
70 «*»!■
100.
* Erzbischof Engelbert von Coin schenkt seiner Verwandtin, der Frau desBertold von BUren, einer geborenen
Grafin v. Kessel, einige von ihm angekaufte Giiter. 1222 (Mai 8.) Aachen. — Or. KL Dalheim U.14 l).
Notum sit universis Christi fidelibus, quod ego E. Coloniensis archiepiscopus bona in Belskenbike,
in Seyenhof, in Ulede et in Hevenhusen, que meis propriis comparavi denariis, dilecte consanguinee mee
W. quondam cometisse de Kessele, priusquam cum nobili viro B. de Buren legitime contraxerat, pro
dilectione ipsius et cognatorum suorum apud Hethemere feodali iure et suis coheredibus absque omni
condicione benigno affectu contuli, sub testimonio A. comitis in Marchia et nobilium virorum H. de
Lippia, H. de Lon, H. scultheti et Thimonis de Susato. Presentes etiam erant dapifer, pincerna et alii
quamplures de familia mea. Preterea predictus B. nobilis et alii nobiles de Buren tali donationi tunc
temporis intererant. Datum Aquis in coronatione Henrici Romanorum regis, anno Domini M°.CC°.XXII0,
mense Maio.
An der kleinen gut erhaltenen Urkunde hangt das grosse Siegel dea Erzbischofs Engelbert.
101.
* Bischof Bernhard HI. von Paderborn bestatigt den Bedriickungen des bischbflichen Schulten zu Enenhus
gegeniiber, den Liien von Imminghausen die ihnen friiher von ihm geschenkten Rechle so wie die kirchliche
Zugehbrigkeit zur Pfarre Gokirchen in der Stadt Paderborn. 1222 October 28. — Original2) im
Besitz der Paderborner Abtheilung unseres Vereins.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus tercius Dei gratia Patherburnensis
episcopus omnibus ad quos presens scriptum pervenerit perpetuam in salutis auctore salutem. Presentis
scripti tenore presentium memorie imprimere et futurorum noticie transmitterecupimus, quod cum silvam
in novali Imminchusen8), que fuit marcha ville Imminchusen, de communi consilio fratrum maioris capi-
tuli succidi faceremus, volentes ita pro salute anime nostre utilitatibus fratrum providere, ut etiam in-
dempnitati eiusdem ville litonum saltern in aliqua parte caveremus, pro recompensatione dampni quod
ex ipsius silve succisione sustinuerunt, annua et minuta obsequia, videlicet in metendo et seminando et
in aliis, que litones curtibus episcopalibus singulis annis tenentur, eis remisimus, mensuram quoque an-
none quam singulis annis curie nostre Enenhus4) secundum mensuram que spikermalder vocatur, hacte-
nus solverunt, ad ipsorum commodum in mensuram que Padermalder dicitur, commutavimus. Insuper ne
aliquis successorum nostrorum sive villicus noster de Enenhus ad excolendam aliquam curiam desolatam,
sicut mods est, contra ipsorum voluntatem conpellere valeat, eis contulimus libertatem. Postmodum vero,
cum prefatus villicus noster de Enenhus hoc factum nostrum pro sue voluntatis arbitrio in irritum revo-
care attemptaret, prefati litones ad cap el lam in Indagine 6) cons true tarn, sicut ordinatum fuerat, respe-
ctum propter iniuriam eis a predicto villico illatam habere contempnentes, funera eorum ad ecclesiam
Rurensem6), cui prius pertinebant, deportabant, volentes sicut prius in- omnibus ad eandem ecclesiam
respectum habere. Nos vero iniurias ipsorum oculo conpassionis intuentes et villico nostro super hac
presumption e silentium inponentes, iterato factum nostrum innovavimus et ad peticionem maioris capituli
Vgl. Ficker Engelbert d. H. S. 290. — *) Aus dem Archive des KL Willebadessen. — *) SO. von Paderborn zwischen
Dale, Dorenhagen und dem Haxtergrund. Vgl. Giefers Beitr. S. 29. Unsere Urkunde ergiebt, dass Imminghausen
zum bischoflichen Haupthofe Enenhus gehorte. — *) In der Feldmark der Stadt Paderborn. Vgl. Giefers S. 26 and
oben Nro. 39. — *) Dorenhagen, oben Note 3. — ^ Gokirchen, das damals nur eine Pfarrkirche der Stadt Paderborn
war und noch kein Kloster hatte.
Digitized by
Google
i«a. 71
presens instrumentum eis sigilli nostri inpressione ac testium annotatione communitum contulimus, aucto-
ritate Dei omnipotentis et beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra districte sub interminatione
anathematis inhibentes, ne quis umquam hoc factum nostrum revocare, vel aliquo ingenio inmutare pre-
sumat. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XXII0, quinto Kalendas Novembris. Testes
huius rei sunt: Volradus maior prepositus, Johannes decanus, Volquinus de Sualenberg, Tetmarus de
Patberch, Henricus prepositus sancti Petri, Hermannus Boliko, Johannes scolasticus, Volbertus cellera-
rius, Amelungus, Hugo, Henricus de Foro, Ludolfus, Vollandus, Bruno, Gonradus plebanus, Henricus
prepositus Scildesensis canonici maioris ecclesie Paterburnenses, Gerhardus plebanus de Novali Imminc-
husen.
Nut die Siegelriemen sind noch vorhanden.
102.
* Bernhard, Bischof von Paderborn, bezeugt, dass der Prior und die geistlichen Jungfrauen zu Gerden
ein Gut in Burch lJ, welches unmittelbar bei einer andern ihnen langst gehorigen Besitzung liege, von scinem
Dienstmanne Aleinricus, der dasselbe von ihm zu Lehn getragen, fur 20 Mark gekauft, worauf er dessen
Obereigenlhum dem Kloster geschenkt habe. Zeugen sind: Johann Scholaster am Dom, Conrad Custos,
Werner von Arnheim Domherr zu Minden; capellani nostri magister Bernardus, Goscalcus; Laien: der Edle
Bernhard von Oesede und die Dienstleute der Kirche: Johann Slapel, Georg, Machorius und Benrich, Briider.
t222. _ Begest Msc. 1. 242 S. 33; VI. 224 S. 34.
103.
* Vor Bischof Bernhard III. erthcilt ein Geistlicher seine Zustimmung zu einer Guterschenkung seines Bruders
an das Kloster Bredelar. 1222. — Or. KL Dalheim U. 13; Abschr. Msc I. 127. f. 37.
Bernhardus tertius Dei gratia Paderbomensis ecclesie episoppus omnibus Christi fidelibus, quibus
presens scriptum fuerit oblatum, notum esse cupimus, quod Adam de Aspe contulit propter Deum et
temporale subsidium monasterio in Breidelare in iudicio coram civibus in monte Martis quatuor mansos
in campo Synthfelt *) sitos. Que donatio facta est cum collaudatione et consensu fratris sui Willelmi
clerici coram nobis. Quod factum, ne per alicuius calumpniam in posterum possit revocari, confirmavi-
mus et fecimus conscribi et impressione sigilli nostri roborari. Acta sunt hec anno verbi Domini
M°.CC°.XXII0, indictione X. Testes sunt huius confirmationis: Thetmarus abbas8), Conradus prior, Sif-
fridus celerarius, Emundus custos, Hermannus Bolik, Bertoldus scolasticus sancti Petri4), Conradus pres-
biter, Albertus, Godescalcus presbiteri; Godescalc de Patberg, Godescalc de Keldinchusen, Bernart de
Vesperde et quidam alii.
Das Siegel des Bischofs ist fast ganz zerstort.
104.
* Memoriensliftung eines Weltpriesters in der Stiftskirche zu Busdorf. 1222. — Or. Stift Busd$rf U. 15;
Abschrift &J Msc. I. 121. f. 15*.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus Dei gratia prepositus, Cesarius decanus et con-
ventus orientalis ecclesie Paderbomensis omnibus Christi fidelibus in perpetuum. Noverintuniversi, quibus
l) Nicbt naber nachzuweisen. — *) Das Sindfeld im Kreise Buren zwischen Bodeken, Lichtenau und Furstenberg. —
s) von Bredelar. — 4) Busdorf. — 6) Aus dem viele Lucken des Originals erganzt werden mussten.
Digitized by
Google
72 «"•
hoc scriptum fuerit oblatum, quod Conradus sacerdos de Bigge l) predium quoddam in Halgotinhosen,
quod ecclesia nostra per multos annos possederat, a nobis data pecunia comparavit et pro remedio
anime sue Domino Deo et patronis huius loci suo arbitrio oblatum usibus nostris delegavit, sperans, se
pro tali sue devotionis merito eterne beatitudinis stola in illo die vestiendum, quando potentes a seculo
viri famosi nudo pectore palpitabunt. Nos itaque ob perpetuam huic benefacto conservandam memoriam,
reditus predii iam dicti in hunc modum aptavimus usibus nostris, ut videlicet prepositus huius loci decern,
singuli fratrum quinque denarios annuatim de eisdem redditibus accipiant; unus ante crucem in mona-
sterio, duo offerantur ad missam animarum in choro celebrandam, duo dentur campanario, sex vero
scolaribus, qui vigiliis interfuere; candela etiam cerea incipientibus vigiliis ponatur, que tota nocte ardens
nonnisi finita missa exstinguatur. Hec omnia in anniversario patris et matris predicti C. sicut prescripta
sunt exhibebuntur; sed cum ipse decesserit, in sinum suum revertentur. Ut autem etc. Acta sunt anno
verbi incarnati M°.CC°.XXII0, indictione VII2), sub Bernhardo huius sedis III. Huius rei testes sunt:
Volradus maior prepositus, Johannes decanus, Volquinus de Svalenberch, Thetmarus de Patberc, Johan-
nes scolasticus, Volbertus cellerarius 8) et alii plures.
105.
* lndem Graf Godschalk von Pyrmonl und seine Gemahlin Kunigunde dem Kloster Marienmunster ihren Sohn
Wedekind iibergeben, iiberlassen sie dem Ersteren den Zehnten in Elbrinxen, indem die Grafin sich den
Genuss dieses Zehnten nur in Bezug auf den Flachs vorbehdlt. 1222. — Abschrift Msc. I. 129. foL 33; aus
einem andern im Detmolder Archive befindlichen Marienmunster schen Copiar s. XVI 4J regestirt von
Preuss und Falkmann L. R. 1. 168.
Ego Dei gratia Godescalcus &) comes de Perremunt nostrum scriptum servantibus indefessam luminis
claritatem. Notum sit et in bono protestamur zelo, quod nos et nostra contectalis Cunegundis comitissa,
prout credimus, de bono inducti spiritu carum filium nostrum Wedekindum in monasterio Swalenberg
super altare beate Marie virginis et beati Jacobi apostoli et Christofori martyris ibidem in servitutem
obtulimus. Primum quidem cum nostro filio, deinde ob fttturam Dei Christianorum mercedem in celesti
patria et ob nostram nichilominus etiam et nostrorum predecessorum sive successorum memoriam eodem
in loco faciendam, decimam cum omni fructu in Eilbrachtesen 6) ab omni iure hereditario penitus exem-
ptam, filiis nostris Gotscalco et Hermanno presentibus, eidem ecclesie contulimus in proprietate perpetua
valituram. Nolumus tamen hoc palliare, quod eiusdem decime perceptio tantum in lino nostre domine7)
ad beneplacita sue voluntatis sit tradita, ita tamen ut ab ecclesia alienari non posset. Huius rei testi-
monium perhibent Albertus de Hachemulen, Wezelinus de Eydenhusen, Arnoldus de Emmere, Arnoldus
de Heisen, Wernerus de Brae, Bernhardus de Dedenbroke, Henricus de Sunderse8) et alii quamplures.
Si vero, quod Deus avertat, quisquam demoniaco vexatus spiritu nostrum factum presumat infirmare, ad
suum errorem demonstrandum presens scriptum signaculo nostri sigilli roboramus. Acta sunt hec anno
Domini M°.CC°.XXII0. Eodem tempore capitulum eiusdem ecclesie iurisdictionem in Brae9) que vulgari
echt wart 10) dicitur nobis et nostris contulit filiis.
l) Bigge SW. von Brilon, weawegen ich bei dem sonst nicht zu constatirenden Halgotinhosen an das nach Seibertz HI.
590 bei Brilon liegende Haldinchusen denken mochte. Diese Annahme iat am so wahrscheinlicher, als Brilon and
seine Umgegend, vgl. die Note 3 zar Urkunde v. 1217 Nro. 69, erst vom h. Engelbert dem Bisthum Paderborn ent-
rissen worden ist. — *) Vielmehr X. — *) Sammtlich Mitglieder des Domcapitels. — 4) Das unsrige gehort der erstcn
Halfte des 15. Jahrhunderts an. — *) Der Erste, der 1222 starb. Dies erweist der Name seiner Fran. — •) Elbrinxen
im Lippescben Amte Schwalenberg. — "*) Der Grafin Kunigunde. — •) Vgl. die Marienmiinsterschen Urkunden von
1230 Nro 175 und 1240 Nro. 298. — ■) Ein jetzt wiister Ort N. von Elbrinxen. Vgl. Preuss und Falkmann 1. c. -
*°) Wohl die markenrichterliche Jurisdiction,
Digitized by
Google
1232. 73
106.
* Abt Hugold von Gorvey bestatigt einen Vertrag, wonach ein zum Corvey'schen Hofe Lakum gehdriger Acker
zur Nutzmessung bis auf Abzahlung der darauf vorgestreckten 5 Mark ausgethan toirdL 1222. — Or.
Fr. Corvcy U. 81; Abschr. Msc. /, 134 S. 170; II. 40 S. 518.
Hugoldus Dei gratia Corbeiensis abbas omnibus huius pagine inspectoribus notum esse cupimus,
quod Werno, schulthetus noster in Laeheim1), campum quendam in loco, qui dicitur Spic, prope Duis-
burch situm-, Nicolao diacono pro V marcis obligavit, hoe modo, ut videlicet idem Nicolaus, saxis et
fruticibus ab eodem oampo erutis, ipsum libere possideat et excolat donee sortem dati precii sub testi-
monio et arbitratu bonorum virorum consequatur. Et exinde memoratus campus in usus ecclesie nostre
et curtis, que dicitur Sancti Viti2), libere et absolute redigatur. Nos itaque tali contractui consensum
adhibentes, presentem oartulam sigilli nostri appensione fecimus roborari. Huius quoque rei testes sunt:
Emundus, Rumundus, Ajiam, Andreas, Albero, Lothewicus, Albertus, Widikindua. Acta sunt hec anno
doniinice incarnationis M°.CC°.XXII0, indictione nona8).
Das Siegel ist abgefallen.
ior.
Abt Hugold von Corvey erkenni an* dass dem Propst von Marsberg die Verpachtung geicisser Ldndereien
zustehe. 1222. — Abschr. Msc. I. 127 foL 108; gedr. nach dem jetzt verlorenen Or. Seibertz I. 167.
In nomine sancte et individue Trinitatis, Hugoldus Dei gratia Corbeiensis abbas. Notum sit pre-
sentibus ac posteris, quod nos quosdam mansos in Yleoten4), pertinentes prepositure in Eresberg, circa
') In dem von mir Kaiserurkunden L 509 verofFentlichten Catalogue donatorum Corbeieasium heisst es: Arnulfus
imperator Lacheim, wobei ich bemerkte, dass hiervon sonst Nichts bekannt ware. Aus dieser Urkunde sehen wir
nun, dass Corvey in der That ein solches Gut besass, und dass dies bei Duisburg am Rhein gelegen haben muss.
Ohne Zweifel ist es das heutige Lakum N. von Duisburg und Ruhr ort, was nicht verhindert, das Spic unserer Ur-
kunde fur den sudlich von Duisburg gelegenen Ort dieses Namens zu halten. Aus Corvey'schen Quellen lasst sich
von weiteren Nachrichten fiber cfiesen Besitz nur sehr weniges bringen. In den Tradd. 1 37 ed. Wigand heisst es:
tradidit Sigifridus comes unam familiam in Lahheim pro se et omnibus propinquis und aus der Corvey'schen Urkunde
112 vom J. 1292 ersehen wir, dass die Abtissin Beatrix von Essen die Frau des Theodericus de Lachem aus dem
Ministerialitatsverbande ihrer Eirche entliess und in den des Corvey'schen Stifte iibertrug, was beweist, dass Dietrich
von Lakum damals noch Corvey'scher Ministerial war. Wie dieser auch nach unserer Urkunde bedeutende Hof spater
Corvey entfremdet worden, habe ich nicht ermitteln kosmen. Auch die Urkunden bei Lacomblet ergeben nichts von
Bedeutung. Der Ort selbst kommt II. 578 als Lachem vor, in welcher Urkunde die benachbarte Abtei Hamborn
dort Giiter erwirbt; moglicherweise ist der in einer Urkunde von 1178 (IV. 634 Nachtr. ) genannte Wignandus de
Lagheim ein Corvey'scher Ministerial. Yon Interesse ist es aber auch hier auf Falke's bestandigen Trug hinzuweisen.
Er hatte Nichts davon gewusst, dass das Lahheim der Tradition ein Ort am Rheine sein konne, vielmehr geglaubt,
es ware Lenne im Frstth. Wolfenbuttel N. yon Dassel. Zur Bekraftigung dieser ganz unbegrundeten Ansicht musste
ihm dann sein Saracho Nro. 508*) zu Hiilfe kommen mit der Angabe, dass Laheim m pago Wikanavelde liege. —
Ausserdem hat er mit gewohnter Unverschamtheit, um den Grafen Siegfried der Tradition Nro. 137 auf den Nord-
heimer Grafen dieses Namens beziehen zu konnen, sich nicht gescheut, hinter pro se die Worte et projilio suo Sigi-
frido einzuschieben. — *) Dass die Besitzungen Corvey's zu Lakum den Namen St. Veits Hof fuhrten, spricht dafur,
dass sie von Alters her dem Kloster gehorten. — ^ *) Die neunte Indie tion entspricht dem Jahre 1221. — 4) Nach der
Urkunde von 1482, worin das Stift Marsberg an das Kloster Dalh'eim verschiedene Outer verkauft, Msc. I. 127 fol.
106, lag: dat Ylechtener gued — yn der veltmark der stad Brakele, in deren Westen noch heute die Karten das
Flechtheimer Holz angeben. Ygl. auch Giefers in der Zeitschr. XXVIII. 286.
*) Die er aber dem Leser aufzusuchen uberlasst, und nicht einmal im Register unter Laheim die Seite des Registr.
Sarachonis citirt.
Weill Urk>Buch. IV. 10
Digitized by
Google
74 1*21.
principium prelacionis nostre Bertramo de Brakele porrexeramus ad debitam inde pensionem persolven-
dam. Postmodum vero Wilhelmus prepositus in Eresberch plurimam coram nobis querelam deposuit,
quod ipsi fecissemus iniuriam, quia pertineret ad eum predictorum bonorum locacio, donee habita deli-
beracione, ymmo capituli Corbeiensis accedente peticione, prefatam locacionem preposito recognovimus,
restituimus et sentenciando fecimus adiudicari, revocantes racionabiliter, quod circa Bertramum feceramus.
Prepositus ergo liberam habens locandi potestatem, habito consilio, de nostra peticione predicto B. et
duobus filiis suis Lamberto et Bertramo, quos coram nobis exhibuit, iam dictorum mansorum commisit
villicacionem hoc pacto, ut horum trium moriente uno sequens succedat ad amministracionem, et annuam
ad ius prepositi solvat pensionem, uxore Bertrami suo iure, quod lifftucht (dicitur), interim gaudente;
et hiis defunctis liberam habebit prepositus de supra dictis ordinacionem. Ne igitur hoc factum posteris
Teniat in dubium et ne quis infringere valeatin posterum, omnem precidere volentes calumpniam, scriptum
super hoc facto eigilli nostri et capituli Corbeiensis et prepositure in Eresberch appensione et testium
subscriptione fecimus communiri. Testes hii sunt: Hugo prior, Conradus camerarius et totum capitulum
Corbeiense, Ernestus sacerdos de Brakel; Conradus de Hombeke, Conradus et Herboldus filius eius de
Amelungessen, Rabano, Karolus deErclen, Herboldus de Rymbecke, Conradus dapifer, Regenbodo, Thide-
ricus, Johannes de Paderbornen. Actum a. i. D. M°.CC°.XXIL0, indictione X, anno prelacionis nostre octavo.
108
* Die Abtissin Heilurig von Schildesche vergleicht sich mit den Erben eines Schaumburg'schen Lehnsmannes,
dem sie ein Gut abgekauft hatte. 1222. Enger. — Or. Stift Schildesche V. 8.
Omnibus banc paginam inspecturis Heilawigis Dei permissione Scildecensis ecclesie abbatissa salutem
in eo, qui est salus omnium. Cause cui iuste ac rationabiliter ex assensu et approbatione partium legi-
timus finis imponitur, ne fictio vel dolus ipsi cause formam aliam induat, necesse est, ut perpetua sta-
bilitate fulciatur et a nullo unquam in irritum provocetur. Proinde notum esse volumus univergis Chi;isti
fidelibus, quod comes Adolfus de Scovenburg r) cum approbatione et assensu suorum heredum proprie-
tatem cuiusdam predii Blagenhagen 2) beato Johanni Baptiste nostro patrono in Scildece pro anime sue
remedio contradidit, illud inquam predium ecclesia nostra ex nostro labore a quodam Ekehardo de Hal-
remunt, qui verus erat possessor, cum ab eo esset venale, pro certa pecunia comparavit, hec autem
diligentissime precavendo, ne a suis heredibus et amicis aliquid dispendium vel timor iam dicte ecclesie
nostre proinde possit oriri. Nunc autem inimicus humani generis, qui auctor et origo est omnis discor-
die, semen zizanie inter ipsam ecclesiam et quosdam fratres, scilicet Lambertum et Suderum, super ipso
predio seminaverat, proponentes ipsum predium iure hereditario eis debite debere pertinere. Qui tandem
a quibusdam suis familiaribus cognatis et amicis fideliter premoniti saluti, eorum plenarie consulentes,
quia nichil iuris habebant, eorum consilio acquieverunt; amicabili autem compositione' utrobique volun-
taria testibus adhibitis nichil iuris in ipso predio se habere recognoscentes, coram ecclesia Angariensi et
nostra nobiscum finaliter composuerunt et hec iuratoria cautione confirmaverunt. Acta sunt hec anno
dominice incarnationis M°.CC°.XXII0. Testes huius rei sunt: canonici Angarienses Helmicus custos, Jo-
hannes, Lutbertus, Conradus, Wicbertus, Ghodescalcus, Wernherus, Hermannus, Johannes, Henricus,Go-
defridus; laici Henricus de Stenbike, Gerhardus de Huffen, Gelderadus, Gerhardus, Albertus de Busgenstide.
Die beiden Siegel der Abtissin und des Convents haben sehr gelitten. Auf dem ersteren ist nur in schwachen
Umrissen eine sitzende Figur zu erkennen. Das zweite stellt offenbar den Schutzpatron von Schildesche,
St. Johann den Taufer ebenfalls in sitzender Pdsitur dar; das rechte Bein tritt nackt ans dem Faltenworf des
umhallenden Thierfells hervor, wahrend die rechte Hand einen Schild oder Kreis mit dem Bilde vom Lamm
Gottes halt. Ygl. v. M(unckhausen) Attribute d. H. S. 99.
') Adolf III. stirbt nach y Aspern Cod. dipl. Schaumburg. II. Tafel I. im Jahre 1225. — 3) Ygl. uber diese Schenkung
Digitized by
Google
1333. 75
109.
* Popst Honorius III. beauftragt drei Geistliche der Diocese Coin, die Klage des Abts von Helmershausen
gegen den Abt von Bardehausen und den Propst zu Beriche lJ, welche den K'orper des von ihm mil der Ex-
communication belegten Edlen B. von Schonenberg kirchliches Begrabniss geivuhrt hatten, zu untersuchen
und zu entscheiden. 1223 Januar It Laleran. — Or. Fr. Paderborn U. 103.
m
Honorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis . . de Siberg et . . de Tuiscio 2) abbatibus et
, . priori de Siberg Coloniensis diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Querelam dilectorum
filiorum . , abbatis et conventus de Helwardeshuson accepimus continentem, quod . . abbas de Hersui-
theuson et . . prepositus de Beriche Maguntine et Parburnensis diocesis corpus quondam nobilis viri
B. de Sconemberg pro eis auctoritate apostolica vinculo excommunicationis astricti, post appellationem ad
nos legitime interpositam, tradere presumpserant ecclesiastice sepulture in eorum preiudicium et gravamen.
Ideoque discretioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatinus partibus convocatis audiatis causam
et quod iustum fuerit, appellatione postposita, statuatis, facientes quod decreveritis per censuram eccle-
siasticam firmiter observari. Testes autem qui fuerint nominati, si se gratia, odio vel timore subtraxe-
rint, per censuram eandem appellatione cessante cogatis veritati testimonium perhibere. Quod si non
omnes hiis exequendis potueritis interesse, duo vestrum ea nichilominus exequantur. Datum Laterani
III idus Januarii pontificatus nostri anno septimo.
Die Bleibulle Honorius III. ist wohl erhalten.
110.
* Papst Honorius HI. befiehlt dem Erzbischofe (Engelbert) von Coin, das dem papsilichen Stuhle unmittelbar
unterworfene Kloster Helmershausen in seiner Freiheit und seinen Giitern gegen Jedermann zu schiitzen8).
1223 Januar 26. Laleran. — Hier nach dem Transsumpte in der Urkunde Erzbischofs Conrad vom
20. October 1260, Fr. Paderborn U. 215.
Honorius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri Coloniensi archiepiscopo salutem et aposto-
licam benedictionem. Licet ex iniuncto nobis apostolatus officio omnium ecclesiarum curam et sollicitu-
dinem gerere teneamur, de illis tamen sollicicius cogitare debemus, que ad Romanam ecclesiam imme-
diate pertinere creduntur. Hinc est, quod pro monasterio de Helwardeshusen fraternitatem tuam rogan-
dam duximus attentius et monendam, per apostolica tibi scripta mandantes, quatinus ipsum ob reverentiam
beati Petri et nostram habens propensius commendatum, possessiones et eius iura manuteneas et defen-
ces non permittens, dilectos filios . . . abbatem et conventum eiusdem ab aliquibus indebite molestari.
Datum Laterani VII. Kalendas Februarii, pontificatus nostri anno septimo.
die Urkunde v. J. 1200, Erhard G. 592. Da es dort heisst: Ecclesia (Scildecensis) perpendens quod de domo Blacken-
hage cccUsie confini sepe lites emerserant, so haben wir den Ort in unmittelbarer Nahe von Schildesche zu suchen.
Wahrscheinlich ist derselbe daher identisch mit dem N. von Schildesche in der Brschft. Yilsendorf liegenden Colonat
Biackmeier. — *) Im Furstenthum Waldeck N. von Korbach. — *) Siegburg und Deutz. — *) Vgl. Nro. 1&. '
10 <
Digitized by
Google
76 133S.
111.
* Bischof Bernhard III. giebl dem Stift Busdorf das Archidiaconat in vier Pfarrbezirken im Tausch gegen
andere Giiter. 1223 *J. — Or. in zwei Ausfertigungen: die erstere Fr. Paderborn U. 102; eine andere
Stift Busdorf V. 16; Abschr. Msc. 1. 121 f. 17 u. 19 und Mse. I. 123 f. 12'.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus tercius, Dei gratia Patherburnensis
ecclesie episcopus, universis Christi fidelibus, quorum inspectioni presens scriptum fuerit oblatum, notum
esse cupimus, quod ad peticionem et consilium maioris capituli turn propter Deum turn propter tempo-
rale subsidium preposito et ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Andree in Patherburna archidiaco-
natum in Esbike2), inferius et superius Upsprunken *) et Norholtte 4) in conmutationem et reconpensa*
tionem domorum in Eggerinchusen &) et in Arthe nunc ad ecclesiam in Indagine *) pertinentium, que
quondam ecclesie Kericthorp 7) pertinuerant, contulimus in perpetuum habendum, ita ut quicumque pre-
positus illi loco preficiatur, pretaxatum archidiaconatum suscipiat cum prepositura sine alicuius contra-
dictione, et versa vice domus prefate sive homines de Eggerinchusen et de Arthe preposito sive presbitero
de Kericthorp nullo iure vel obsequio de cetero tenebuntur. Quod factum tarn rationabile ac laudabile
ne per alicuius supcessoris nostri sive alterius temerarii calumpniam in irritum possit revocari, sub di-
stricto beatorum apostolorum Petri et Pauli et domini Honorii pape et nostri anathemate prohibemus.
Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°. XXIII0, indictione undecima. Testes huius rei sunt:
Volradus maior prepositus, Johannes decanus, Volquinus de Svalenberch, Tetmarus de Patberch, Hen-
ricus prepositus sancti Petri8), HermannusBoIiko, Johannes scolasticus, Volbertuscellerarius, Amelungus,
Henricus de Foro9), Ludolfus deOsdagesen, Volandus, Widekindus, Bruno, Conradus plebanusr Henricus
de Svalenberch, Hermannus de Ervete, Bernhardus prepositus de Embrike, Conradus custos, Geruncus
canonici maioris ecclesie; Cesarius decanus, Henricus de Etlen, Fredericus custos, Werno, Johannes de
Patberch, Henricus, Conradus, Regenhardus, Gerhardus, Conradus, Henricus canonici sancti Petri Pather-
burnensis; Willelmus de Kericthorp, Gerhardus de Esbike, Gerhardus de Indagine plebani.
Yon der Paderborner Ausfertigung sind beide Siegel abgefallen; bei der Busdorfer liegen nock Bruchstiicke des
alteren domcapitularischen Siegels mit dem Brustbilde des h, Liborius vor.
112.
* Drei papstliche Richter erklaren die vom verstorbenen Bischof Bernhard 111. von Paderborn iiber den Convent
des Klosters Helmershausen ausgesprochene Excommunication fur null und nichtig. Um 1223 l0J. —
Or. Fr. Paderborn U. 104 a.
Nos de Reinehusen et de Stene abbates et prepositus de»Winethe a sede apostolica delegati. Cum
constet nobis monasterium Helmwardeshusense nullo medio Roman e ecclesie subesse, in sentencia dici-
') Vor dem 28. Mara, wo Bernhard III. stirbt. — *) Nach dem Busdorfer Guteryerzeichniss, gedr. Zeitschr. IV J3. 125,
lag die curia Esbike prope Patberg. Die Urkunden des Kl. Bredelar ergeben aufs Klarste, dass Esbike einen Theil
des jetzigen Dorfes Giershagen ausmacht. — *) Es ist hier nicht an Upsprunge bei Salzkotten im Kr. Paderborn zu
den ken, sondern yielmehr an zwei Ortschaften im Kreise Brilon, yon denen die eine jetzt Giershagen, die andere
Klau8kapelle heisst. Beide liegen im S. yon Marsberg und bei letzterer hat yon Viebahn Ortsch. Tabelle des Reg.-Bez.
Arnsberg 134 in der That noch in Klammern das Wort Upsprunge. — 4) Unbekannt. — 6) Eggeringsen SO von Pader-
born; S. davon das Ortfeld. — ■) Dorenhagen desgl. — ') Nach der Busdorfer Urkunde vom 18. November 1272
bei Assein im Kr Bur en, SO. von Dorenhagen, und war damals noch der Mittelpunkt ernes Kirchspiels, was jetzt
Assein ist — 8) Busdorf. — ^ Ein Osnabruck'sches Geschlecht. Vgl meine Note zum Westf. Urkunden - Buch HI
1725. — io) j^ach Massgabe der Urkunde oben Nro. 110, welche die Unmittelbarkeit von Helmershausen anerkennt,
Digitized by
Google
1123. 77
nms, sentenciam excommunicationis olim prolatam in conventum Helmwardeshusensem a bone memorie
Bernhardo Padelbornensi episcopo nullam esse.
Die 3 Siegel fehlen.
113.
Kbnig ffeinriehfVILJ verkiindet den vor ihm in einer Versammlung der Grossen und Fursten des Reichs, auf
Bitten des ervoahlten Abts Hermann von Corvey ergangenen Rechtsspruch: 1) dass aUe Amler bei diesem Stift
nicht erblich seien, mit Ausnahme der vier Hauptamter1); 2) dass ohne seinen WiUen keine Miinz- und
Wechselsttitten errichtot werden diirfen; 3) dass jeder Ministerial oder Amtmann, der feindlich gegen seinen
Herrn verfahre, sein Recht und sein Amt verliere; 4) dass die Able ohne Genehmigung ihrer Capitel Stifts-
giiter nicht verpfanden diirfen, und 5) solche vor Empfang der Regalien gemachte Verpfandungen ungiiltig
seien. 1223 Juni 26. Wurzburg. — Or. Fr. Corvey U. 82 \ Abschriften a) sac XII J. Msc. I. 133 S. 95;
(tj sac. XV. Msc I. 134 S. 122. Nach ft gedr. Kindlinger Volmestein II. 135 und hiernach Mon.
Germ. Leg. II. S. 252*).
H. Dei gratia Romanorum rex et semper Augustus. Universis infeudatis, ministerialibus, oppidanis
totique familie Corbeiensis ecclesie gratiam suam et omne bonum. Universitati vestre duximus signifi*
candum, quod coram nobis, cum requireretur in sententia, venerabili H.8) Corbeiensi electo, requisitis
omnibus, exstitit adiudicatum, quod universa officia ecclesie sue pertinentia vacent et ad nutum suum
sint instituenda, exceptis quatuor officiis principalibus, quorum bona, nullius iusticie vel astucie inter-
ventu, ab ipsis officiis poterunt alienari. Officiatorum quoque filii seniores et legitimi patrum succedent
officiis pleno iure. Verum etiam, quod in civitatibus, oppidis et villis cambsiones denariorum non fiant,
nisi de consensu et voluntate abbatis prememorati, et moneta nullatenus est cudenda. Necnon4): Qui-
cumque ministerialis vel officiatus personam domini sui nequiter insequendo vel captivando vel perfide
spoliando offenderit, iure suo privari debet et officio, nisi de benivolentia principis relaxetur. Demum
und des am 28. Marz 1223 erfolgten Todes Bischofs Bernhard in. , diirfen wir den Erlass dieser Urkunde wohl in die
Mitte dieses Jahres setzen. Hiermit kam, wie ich glanbe, der Streit, ob Helmershausen der geistlichen Jurisdiction
der Bischofe von Paderborn unterworfen sei, definitiy zum Austrag. Wir sahen oben S. 24 not. zur Corveyer Ur-
kunde vom 5. Mai 1206, dass in den Jahren 1195 — 1200 der damalige Paderborher Bischof Bernhard II. von dem
Legaten Conrad Erzbiscftof von Mainz eine fur sich gunstige Entscheidung erzielte, die auch die papstliche Confirmation
erlangte, dass aber Innocenz III. im J. 1208 dagegen die Unmittelbarkeit von Helmershausen anerkannte, was dann
feierlich durch die obige Bulle Honorius III. vom 26. Januar 1223 bestatigt wurde. — - ') Des Drosten, Schenken,
Kammerers und Marschalls. — 2) Wir freuen uns diese wichtige Urkunde , — iiber deren reichhaltigen Inhalt, wie Kind-
linger 1. c. S. 137 mit Recht bemerkt, sich ganze Abhandlungen schreiben liessen, und deren Bestimmungen in das
altere Hof - und Lehnswesen so wesentlich eingreifen , dass Yerschiedenes daraus in die spateren Capitulationen iiber-
gegangen sei — hier zuerst nach dem wohlerhaltenen Original publiciren zu konnen. Wir bemerken zugleich bei
dieser Gelegenheit, dass wir von zwei anderen, fur die Geschichte derLehen hochst wichtigen Rechtsspriichen Kdnig
Albrechts vom 20. Februar und 5. August 1290, Bohmer Nro. 141 und 196, welche bisher gleichfalls nur nach den
Abschriften in Copiaren bekannt waren , vor einigen Jahren die mit Kdnig Albrechts Siegeln versehenen Originale bei
dem Konigl. App.-Gericht zu Arnsberg entdeckt und von demselben.fur unser Staats-Archiv erhalten haben. Die vor-
liegende Urkunde ist dieselbe, die Paullini zu der Falschung in seiner Chronik s. a. 1047 Veranlassung gegeben hat. Da
sie ein Incarnationsjahr nicht an sich tragt, auch Paullini von der Existenz Heinrichs VII. nichts wissen mochte, so
hat er nicht angestanden, ihren Inhalt Heinrich III. zuzuschreiben. — *) Dass Abt Hermann aus dem Holte'schen
Hause, wie Mooyer Onomast. S. 129 angiebt, hier noch Elect heisst, ist ein Beweis, dass er sein Amt nur kurz vor-
her angetreten haben kann. Wenn sein Vorganger Hugold bis in den Anfang dieses oder das Ende des vorigen
Jahres regiert hat, so wurde er nach dem Catalogus abb. Corb. Msc. I. 133 S. 51, der ihm 10 Jahre der Regierung
giebt, sein Amt gegen Ende des Jahres 1212 oder Anfangs 1213 angetreten haben, wogegen sich urkundliche Zeug-
nisse nicht einwenden lassen. — 4) Yon Kindlinger ausgelassen, obwohl es doch auch im Copiar p steht.
Digitized by
Google
78 **«•
quicumque abbas dotem ecclesie nisi de consensu et communi deliberatione capituli sui obligaverit, cre-
ditor abbatem successorem suum non impetet nee artabit exigente rigore iuris, cuiusquam obligationis
vel debiti occasione. Donationes mansorum, concessiones feudorum, obligationes pignorum, ante regaliura
receptionem facte, sunt in irritum revocande. Cum itaque universa predicta dictante principum et alio-
runi magnatum et fidelium imperii sententia sint confirmata, mandamus fidelitati vestre sub pena gratie
nostre firmiter precipientes, quatenus ea, sicut fidem vestram condecet et honestatem, abbati prememo-
rato tamquam domino vestro illesa et integra conservetis; quod qui no^ fecerit, indignationem omnipo-
tentis Dei nostreque maiestatis gravem offensam se noverit incursurum. Datum apud Wirceburc, VI0.
Kalendas Julii, indictione XI.
Yom Siegel ist noch ein Bruchstuck mit der sitzenden Figur des Konigs vorhanden ').
114.
* Papst Bonorius HI. beauftragt zwei Geistliche, die Angelegenheit der streitigen Bischofswahl zu Paderborn
zu untersuchen, ihdem die Majoritdt des Domcapitels zwar fur den Af agister Oliver sich erkldrt, sechs andere
Domherren aber den Busdorfer Propst Heinrich (von BrakelJ erwahlt, der auch vom Erzbischof von Mains,
trotz der von der Gegenpartei erhobenen Appellation die Bestdtigung fund von Konig Heinrich VII. die Re-
galienj erhallen und die Begierung des Bisthums angeireten hatte. Die pdpstlichen Bichter sollen die Sache
untersuchen, beide Prdtendenten nach Bom laden, und den geistlichen und weltlichen Bewohnern des Bisthums
verbieten, bis zur pdpstlichen Entscheidung sich fur den einen oder den andern zu erkldren. 1223 Juli 27.
Segni. — Gleichzeitige Abschrift Fr. Paderborn U. 105.
Honorius episcopus servus servorum Dei venerabilibiis fratribus Ildensemensi 2) et Conrado de Sydi-
kenbike quondam Halverstedensi episcopo 8) et dilecto filio abbati de valle sancti Petri 4) Coloniensis
diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Dilecti filii prepositus, decanus et maior et sanior pars
capituli Paderbornensis suis nobis litteris intimarunt, quod cum bone memorie eorum episcopo viam uni-
verse carnis ingresso &) totum capitulum ad eligendum episcopum convenisset, electis tribus de voluntate
communi, qui diligenter singulorum vota scrutantes ea prout moris est solenniter publicarent, ipsum ma-
gistrum6) Oliverum eorum concanonicum , virum quidem religione preclarum, honestate decorum, pru-
dencia7) circumspectum et litterarum scientia redimitum invocata spiritus sancti gratia elegerunt. Thet-
marus vero et Henricus et Bruno ac tres alii de capitulo non ad concordiam sed ad discordiam potius
intendentes, sanctorum apostolorum Petri et Andree prepositum8) nominarunt. Electores autem magistri
Oliveri, viso quod plures et maiores elegerant digniorem, super quibusdam gravaminibus coram vobis ab
electoribus eiusdem magistri 0. exprimendis et ne quicquam contra electionem eorum posset noviter
attemptari, ad nostram audienciam appellarunt, se ac sua protectioni sedis apostolice supponendo. Pre-
dictus vero prepositus cum quibusdam electoribus suis ad venerabilem fratrem ilostrum Moguntinum archi-
episcopum9) loci metropolitanum accedens electionem de se babitam petiit confirmari. Qui predicto ma-
gistro et eius electoribus absentibus nee citatis, quosdam testes contra eundem magistrumrecipiens, post
appellationem iterum innovatam electionem de dicto preposito habitam confirmavit l0). Quare idem tan-
') Schon erhalten ist Heinrichs VII. Siegel an einer ungedruckten Urkunde fur das St. Katharinenstift in Dortmund vom
4. September 1224. — 2) Conrad II. von ftiesemberg 1221 — 1227, der den Kreuzzug gegen die Albigeneer gepredigt
hatte. Leibnitz SS. R. Brunswic. II. 794. — 8) Kl. Sichem bei Eisleben, wo Conrad von Krosigk Monch ward, nach-
dem er auf das Bisthum Halberstadt 1209 resignirt hatte. Vgl. die Urkunde vom 7. Mai 1224. — *) Heinrich, wie
die folgenden Urkunden ergeben, Abt von Heisterbach. — *) Bernhard III. stirbt den 28. Marz 1223. — ^ qui dili-
genter — magistrum von etwas spaterer Hand unter der Abschrift der Urkunde nachgetragen. — ^ So corrigirt an
derselben Stelle statt providentia der Abschrift. — *) Heinrich Propst von Busdorf. — B) Siegfried von Eppstein. —
10) Aus der unten mitzutheilenden Notiz auf der Riickseite unseres Documents geht auch hervor, dass Konig Hein-
rich VH. dem Gegenbischof Heinrich von Brakel die Regalien ertheilt hat.
Digitized by
GoqqI(
13 23. 79
quam electus mox administrationem temporalium ipsius ecclesie irreverenter usurpans disponit vel potius
dissipat de bonis eiusdem ecclesie pro sue libito voluntatis. Quocirca discretioni vestre per apostolica'
scripta mandamus, quatinus vocatis qui fuerint evocandi et inquisita super his diligentius veritate, si
constiterit electionem de predicto magistro esse a maiori et saniori parte capituli canonice celebratam,
cum de idoneitate persone minime dubitemus, earn auctoritate nostra sublato appellationis obstaculo
confirmetis, alioquin quicquid post appellationem huiusmodi ad nos interpositam inveneritis attemptatum,
in irritum revocantes, tarn super electionis modo et eligencium votis quam electorum mentis inquiratis
diligencius veritatem et que inveneritis sub sigillis vestris nobis fiieliter intimetis, prefigentes partibus
terminum competentem, quo ndstro se conspectui representent^ iustam auctore Domino sententiam rece-
pturi; clericis quoque ac laicis tarn civitatis quam diocesis Paderbornensis sub pena excommunicationis
inhibeatis expresse, ne intendant alterutri parcium donee causa fuerit per sedem apostolicam terminata.
Testes etc. Quod si non omnes etc. Datum Sygnie VI. Kal. Augusti pontificatus nostri anno VIII. *).
115.
Papst Bonorius HI. benachrichtigt den Abt Heinrich von Heisterbach, soiuie den Dechanten und den
Propst des Coiner Domcapitels, dass ihm angezeigt worden, tote bet der neuerlichen Paderborner Bischofswahl
der Abt, der Dechant und die Canoniker von Abdinghof mit drei Bittern von Brakel den Busdorfer Propst
Heinrich mit Gewalt zum Bischof eingesetzt hatten, und befiehlt ihnen die Sache zu untersuchen und cano-
nisch zu entscheiden. 1223 Juli 29. Segni. — Hier nach dem Original Fr. Paderborn U. 106; eine gleichzeitige
Abschrift auf dem vorhergehenden Document. Fr. Paderborn U. 105; gedruekt bei Schaten ad an. 1223 nach
dem Transsumpte vom 13. Mai 1229 2J unten Nro. 128.
l) Auf der Ruckseite dieser Urkundenabschrift stent von gleichzei tiger Hand vermerkt:
Ubi dicitur: ipsum magistrum Oliverum elegerunt ibi fiet argumentum. Magister 0(liverus) non
fait denominatus a maiore parte capituli, sed decanus*); ergo magister 0. non fuit eligendus,
sed decanus*).
Item ubi dicitur, quod fuit a maiori parte capituli electus, adversarii dicent, quod propositus
fuit electus a maiori parte eorum qui debebant eligere. Et hoc est taciturn in littera, quod
orientaleB interesse debuerunt et quod recepit regalia a rege. Item quid sit faciendum si orien-
tates intentant possessorium. Item utrum ilia clausula que est in fine, ilia scilicet clericis quoque
etc., possit fieri a principio.
*) Da der Gegner Olivers Heinrjch von Brakel Propst von Busdorf war, so ist seine Bezeichnung als decanus
ganz unverstandlich; und dies urn so mehr, als Heinrich unmittelbar darauf auch hier prepositus genannt wird.
Dadurch erledigt sich auch die Note 5 zu Nro. 55.
*) Dies Transsumpt schiebt hinter: quod • . . abbas et . . . decanus ac canonici S. Petri Paterburnensis , Wernerus, B.
et H. fratre8 eius milites die Worte de Bracle ein, die weder im Original noch in der Abschrift auf Urkunde 106
stehen. Ergiebt nun dieser Zusatz, dass diese weltlichen Gegner Olivers dem machtigen, ursprunglich wohl edelen
Ge8chlechte derer von Brakel angehorten, so erweist die unter Nro. 137 nachfolgende Urkunde in den Worten:
Hermannum, Wernerum, Bertoldum fratres dicti Heinrici propositi de Brakel, dass der Gegenbischof Heinrich, Propst
von Busdorf , ihr Bruder war.
Digitized by
Google
80
1113.
116.
* Papst Honorius III. nimmt das Kloster Schaken mit alien seinen Giitern, namentlich denen zu Imminghauscn
und Goddelsheim lJ, in seinen Schutz. 1223 August 7. Segni. — Abschr. Msc. I. 245 S. 327 ; II. 101 S. 39.
Honorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis preposito et conventui monasterii in Scaken
salutem et apostolicam benedictionem. Sacrosancta Rom&na ecclesia devotos et humiles filios ex assueto
pietatis officio propensius diligere consuevit, et ne pravorum hominum molestiis exagitentur, eos tan-
quam pia mater sue protectionis munimine confovere. Eapropter dilecti in Domino filii vestris iustis
postulationibus grato concurrentes assensu, personas vestras, et locum, in quo divino estis obsequio man-
cipati, cum omnibus bonis, que in presentiarum rationabiliter possidetis aut in futurum iustis modis pre-
stante Domino poteritis adipisci, sub beati Petri et nostram protectionem suscipimus, specialiter autem
de Imminchusen et de Godelheim ecclesias cum omnibus pertinentiis suis, sicut eas iuste, canonice et
pacifice possidetis, vobis et per vos monasterio vestro auctoritate apostolica confirmamus et presentis
scripti patrocinio communimus. Nulli vero omnino hominum liceat hanc paginam nostre protectionis et
confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attentare presumpserit, indi-
gnationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum
Signie septimo Idus Augusti, pontificatus nostri anno octavo.
in.
Kbnig HeinrichfVILJ bestdtigt dem Kloster Helmershausen seine Privilegien. 1223 September 12. Nordhausen.—
Or. Fr. Paderborn U. 107; auszugsweise gedr. Wenck II. B. 142.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus Septimus divina favente dementia Romanorum
rex semper augustus. Justicie diffinitio est constantem ac perpetuatam habere voluntatem tribuendi uni-
cuique, quod sibi iure competit. Quain virtuteni cum .omne hominum genus partim a natura partim institute
legalibus edoctum colere semper et exercere habeat, precipue tamen regie dignitati congruit, talem aninii
habitum immutabiliter induere; eis tamen personis nostra dignatio in omni pietatis et equitatis defen-
sione propensiorem debet adhibere benevolentiam, que divinis 6incerius sunt mancipate obsequiis et nobis
in amministratione regni sollicite agentibus et orationis munde beneficio et veracis consilii subsidio et
indefessi laboris studio assistunt. Eapropter Helmwordensi cenobio ob peticionem karissimi ac fidelis-
simi nostri domini Engelberti sancte Coloniensis ecclesie venerabilis archiepiscopi, ducis Westvalie et
Angarie, concedimus in perpetuum omnem libertatem et immunitatem, que a regibus Romanorum velim-
peratoribus, Ottone videlicet imperatore, Conrado imperatore, Heinrico imperatore, item Heinrico impe-
ratore et Conrado rege concessa est et per privilegii paginam confirmata, hac videlicet racionis constantia,
ut nulla deinceps persona magne vel parve potestatis, cuiuscumque sit ordinis vel officii, presumat, iam
dictam ecclesiam vel res ad ipsam pertinentes ullius impedimenti vel artis molestia inquietare, non tri-
butum vel aliquam functionem vel pensionem publicam exigere, non servicium regale aut servicii redem-
ptionem vel hospitia seu prandia tollere, sed per omnia et in omnibus ex antiqua regum et nostra con-
cessione perpetua utatur libertate. Statuimus quoque, ut iuxta predecessorum nostrorum edicta nullum
idem locus habeat advocatum nisi quern abbas, qui pro tempore fuerit, concordi consilio fratrum electum
sibi preficiendum iudicaverit, cui advocato tarn -in ipso iam sepe dicto loco, quam in aliis ibidem perti-
nentibus non licebit hospitia sumere, non palafredos tollere, non canes alere, non pro adeunda curia
vel expeditione nostra quicquam supplementi vel pensionis capere, non freda, non redibitiones exigere,
') Unweit Schaken im Furstenthum Waldeck.
Digitized by
Google
1223.
sed in omni importunitate locum, personas, fundos, tociusque negligentie seposita materia stu
fensare. Habeat etiam idem monasterium in omne tempus liberam potestatem statuendi, hab(
catum et nundinas publicas, percussnram monete formandi, telonium accipiendi ibique diversan
num commercia vendendi et eniendi. Ea propter regali et imperiali potentia decernimus, \
negociatores et in6titores ceterique hominum ad idem mercatum venientes vel ibi manentes
revertentes talem pacem talemque iusticiam banni nostri interpositione ohtineant, qualem illi ha
Moguntie, Colonie, Trutmonie negotium exercent, talemque eomposicionem legum violatores h
cepti persolvant. Quecunque autem utilitas tarn in bonis quam moneta, telonio, stacionihus,
accrescere potuerit memorato cenobio suisque rectoribus, in perpetuum tradimus et confirmai
ibidem militantium usibus servitura. Licentiamus etiam regali nostra auctoritate, ut si quis n
lium regalis aule pTedicto monasterio de prediis suis quocunque modo conferre voluerit, habea
tern. Et ut hec donatio sive confirmatio rata et inconvulsa permaneat, presentem paginam sig
impressione insigniri iussimus manuque propria corroborantes, idoneos testes subternotari fecimus
nomina sunt hec: Sifridus Moguntine sedis archiepiscopus, Engelbertus Coloniensis archiepisco]
Herbipolensis episcopus, Engelhardus Nuwenburgensis episcopus, Conradus Hildesiensis episcof
radus Mindensis episcopus, Lothewicus Hirsveldensis abbas, Gumpertus prepositus Vrislariensis,
Paderbornensis maior prepositus; Lothewicus Thuringie lantgravius, Lothewicus dux Bawarie,
comes de Anehalt, Atholfus comes de Marka, Volcquinus comes de Swalenberg, Conradus, Otto,
fratres comites de Eversteiu et plures alii comites «t nobiles. Acta sunt hec anno dominice inci
M°.CC°. XXIII0, indictione XI. Datum apud Northusen per manum cancellarii nostri II. Idus Se
regni nostri anno secundo. Signum domini Heinrici regis invictissimi.
118.
f Der Paderborner Domherr Volquin von Schwalenberg bestatigt uls Archidiacon einen Vergleich de
Gerden mit dem Hitter Herebold von Falkenberg iiber einen Zehnten. 1223. • — Abschr. Msc. I
5. J246; Regesten Msc. 1. 242 i> S. 33; VL 224 S. 36.
In nomine Domini. Amen. Volquinus de Swalenberg maioris ecclesie Paderbornensis canoni
bus banc scedulam inspecturis salutem in perpetuum. Noverint universi Christi i&deles tarn
quam futuri, quibus hoc scriptum fuerit oblatum, quod controversia inter Gerdinense monasi
parte una et Hereboidum militem de Valkenberc ex altera diu habita super decima novalis, qi
Gerdinensium in Wimelinchtorp !) adiacet, quod etiam olim sundera Gerdinensis fuerat, tanden
modum conquievit honestorum virorum consilio et arbitrio mediante, quod Gerdinenses pro pa
manda prefato milite decimam de iam dicto novali ad mensuram decern virgarum 2) dimiserunt,
stias et damna, que ab ipso pertulerant, remittentes predicto modo ab ipso et heredibus eius
rum sibi cavere studuerunt. Que compositio ut stabilis et inconcussa permaneat, auctoritate I
potentis mandamus. Et quia novale predictum et decima sub banno nostro sitasunt, intestimoi
bullam nostram appendimus et testes qui interfuere annotamus. Acta sunt hec anno verbi
M°.CC°.XXIII0, indictione duodecima. Huius rei testes sunt: Hermannus de Thetmele, An
Sandenebike, Conradus de Stenem sacer^otes; laici milites: Olricus de Wulferssen, Ludico de H
Sigehardus de Marpe, Widekindus de Oldendorp, Erenbertus nuncius domini Burchardi de Holl
l) Wohl identisch mit dem Gerdenschen Gut Wimininctorp , Erhard G. 362, was Wintrup bei Horn ist, Preu
maun I. S. 92. In diesem Falle hat auch der Ritter Herebold von Falkenberg seinen Stammsitz in dem C
mold gelegenen Orte dieses Namens gehabt und ist das erste bekannte Glied dieses Lippeschen Minis terialeng
von dem Preoss n. Falkmann H. 1088 einen Ritter Otto von Falkenberg zum J. 1362 als altesten der Fami
Die Namen der Zeugen bestatigen gleichfalls, dass wir es hier mit Lippeschen Giitern zu thun haben. —
We«tt Urk.-Buch- IV. 11
Digitized by
Google
82 1133.
119.
* Abt Hermann von Corvey schlichtet einen Streit tiber das Patronatsrecht der Kirche von Westheim XJ stoi-
achen dieser Lelzteren und dem Kloster Bredelar. 0. J. (1223 — 1254) *). — Or. KL Dalhehn U. 15.
Omnibus presens scriptum videntibus Her(mamius) Dei gratia abbas Corbeiensis finem bonum et vitam
perpetuam. Cum (de) iure patronatus ecclesie in Westheim litem, que vertebatur inter eandem eccle-
siam et conventum in Breidelare, coram nobis partes terminare tenebantur, presentis scripti testimonia
protestamur quod lis eo modo sopita est, ut sacerdoti ecclesie in Westheim pensionem duodecim mensu-
rarum singulis annis persolvant de curia in Ostinctorpe et de cetero ab omni gravamine et inpetitione
a prefata ecclesia sint immunes et exempti. Testes huius rei sunt: Alradus de Dorpede et filius suus
Bodo, Fredericus de Harehusen et frater suus Theodericus, Theodericus de Mederike, Goswinus de Wethen,
Albertus de Lutersen, Etdam, Ulricus de Westheim, Albertus, Heriboldus et Lippoldus fratres de Ame-
lungessen, Conradus de Beverunge, Albertus de Colden milites et alii quamp lures viri nominati et famosi.
Datum Corbeie.
Das Siegel ist abgefallen.
120.
Abt Hermann von Corvey sehtiesst mit dem Stifte Schaken einen Vertrag ab wegen der von Hermanns Vor-
gangern zum Ban der Burgen Lichtenfels und Marsberg verpfandeten Gxiter und Renten des Hofes Goddete-
heim. O. J. (1223—1254)*). — Abschr. Msc. II. 101 S. 41; gedr. Kindlinger Horigkeit S. 270.
Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas universis huius pagine inspectoribus notum esse cupimus,
quod cum beate memorie abbas Wydekindus *) predecessor noster in edificatione Lecthenflins 4) officium
sculteti in Godeloveshem, quod ei tunc vacabat, Gerlaco dicto Smelthe ministeriali ecelesie pro XX mar-
cis impignorasset, et procedente tempore in edificatione Montis Mart is dominus Thetmarus5) tunc abbas
redditus eiusdem curie domino Thetmaro dicto Appolt pro XXX marcis impignorasset, prepositus de
Scaken nomine Karolus, ad nostrum et ecclesie nostre ministerialium consilium, tarn de filiis prefati G.
tunc defuncti pro XX marcis ipsum officium, quam de predicto Th. pro XXX marcis ipsius curie redditus
absolvit; nos vero postmodum in reedificatione castri sepedicti Lechtenflins partem reddituum curie ipsius,
qui nos contingunt, qui yulgo hure appellantur, ipsi cenobio in Scaken pro X marcis impignoravimus.
Ceterum scire volumus unirersos, quod si forte contingat a nobis vel aliquo successorum nostrorum red-
ditus ipsius curie pro debitis XXX marcis absolvi, non tamen ipsum officium pro marcis iUis XX scilicet,
pro quibus ut presoriptum est a prefato preposito fuit ab aKis absolutum, debet redimi, sed apud
ipsius cenobium propter eius commodum et profectum, eui semper cupimus intendere, in perpetuum ma-
nebit, ita ut redditus ipsius curie de ipso officio annuatim persolvat. Quia vero idem cenobium in pre-
dicta ipsius curie redemptione graves fecit expensas, et ex his etiam graviter est dampnificatum, in eo
scilicet maxime, quod propter incendia et guerras multiplices ecclesie nostre nullum interea de ipsa curia
percepit emolumentum, forsan etiam guerris durantibus diu in futurum non percipiet, concessxmus eidem,
ut rati one dampni eiusdem resarciendi, quicquid emolument! medio tempore ex ipsa curia, priusquam
redimatur, possit ipsi cenobio accedere, accedat in nomine De\, de nostra concessione omni spe usure
remota. Ut autem hoc factum in oblivionem non veniat et firmum consistat, presentem paginam nostii
et ecclesie nostre sigillorum appensione fecimus communiri.
l) Westheim Er. Buren SO. von Oiadorf and Meerhof and NO- von Marsberg. — *) Regferongszeft Abt Hermanns. —
») Yon 1189—1205. — *) Lichtenfels S. von Goddelsheim and Schaken im Fr. Waldeck. — ») 1205—1216. Ygl. die
Note zor Urkunde vom 5. Mai 1206 3. 23.
Digitized by
Google
1223. 83
121.
* Propst Ludolf von Schaken verpachtel den Bof Goddelsheim l) auf sechs Jahre. 0. J. (1223—1254)*). —
Abschr. Msc. II. 101 S. 41.
Ludolfus Dei gratia propositus in Schaken omnibus hoc scriptum visuris salutem. Noverint omnes
huius littere inspectores, quod1 nos curiam in Godeleshem Gerlaco cognomine Smelten ad VI annos por-
reximus tali conditione, quod primo anno det XXX modios siliginis et X tritici, secundo XX tritici et
XXsiliginis, et tertio tantum; reliquis vero tribus annis certam pensionem curie, sicut in scripto domini
abbatis continetur, super granarium nostrum singulis annis usque ad festum sancti Martini presentabit;
XIII etiam solidos gravis monete advocato in festo Epiphanie VI vicibus sine ulla contradictione per-
solvet, curiam vero sicut modo seminatam porreximus ita nobis a festo cathedra Petri preterito post
VI annos nobis integraliter cum omni iure restituet. Preterea omni iustitie, qua curia tenetur camerario
Corbeiensi, advocato et litonibus, excepto officio abbatis, totaliter providebit. Econtrario omnes, qui
curie attinent, sibi iustitiam in debitis exhibebunt, curiam vero cum omni integritate ad pristinum statum
reducet. Ut, autem hoc factum nostrum firmum et stabile permaneat, prefatam paginam sigilli nostri
appensione fecimus communiri. Testes huius rei sunt: abbas de Flectorp et suus capellanus Hermannus,
Bruno de Godelsheim, Walravenus de Ymminchus, Hildebrandus de Indagine-Principis, Bernhardus da-
pifer, Wederemo, Giselerus frater villici, Wigandus de cimiterio.
122.
Abt Albert von Abdinghof schreibt an die fur die ziviespallige Bischofswahl emannten pdpstlichen Richter:
den Abt Heinrich von Heisterbach, den Propst Conrad und den Dechanlen Goswin vom Domcapitel zu Coin,
dass er am 15. Marz 1224 in Gegenwart des Erwahlten Oliver von Paderborn im dortigen Domcapitel frei
und ungezwungen das Gestandniss abgelegt habe% dass er niemals im Besitz des Rechts gewesen, bet der Wahl
eines Bischofs von Paderborn mitzuwirken. — Or. Fr. Paderborn U. 108, gedr. nach Fickers Copie aus der
Handschrift Gbttingen. Univ. bibi Ind. Msc. 275 Zeitschr. XVUI. 318.
Das Siegel des Abts von Abdinghof ist nur in einem untern Bruchstuck, das seines Capitels ziemlich vollstandig
erhalten.
123.
Abt Albert von Paderborn wiederholt obige Erkldrung mit dem Ausdruck der Reue fiber seine Betheiligung
an der Wahl des Propstes Heinrich von Busdorf zum Bischof, die nur auf Zureden und das Geschrei von
einigen Laien erfolgt ware. Dies bestatigt der Prior Wezelin und das Capitel von Abdinghof mit dem Be-
merken, dass weder Abt Albert noch seine Vorgdnger das Recht gehabt, bei der Wahl eines Paderborner
Bischofs mitzuwirken. Ausgestellt in Gegenwart des Erwahlten Oliver, des Dompropstes Volrad, des Dom-
dechanten Johannes und des Domcdpitels zu Paderborn. 1224 Marz 15. — Or. Fr. Paderborn U. 109;
gedruckt Zeitschr. XVUI. S. 317.
Ego Albertus abbas sanctorum apostolorum Petri et Pauli Paderburnensis nulla vi coactus, sed spon-
tanea publice confiteor, me numquam habuisse ius in electione Paderburnensis episcopi et quod circa
Henricum prepositum sanctorum apostolorum Petri et Andree feci, de facto pocius sum operatus, quam
de iure, malis persuasionrbus et clamoribus quorundam laicorum ad hoc inductus, quod michi displicet,
*) Vgl. Nro. 120. — • *) Nach den Kegiernngsjahren des in der vorhergehenden Urkunde erwahnten Abtes Hermann.
11*
Digitized by
Google
84 ""
nee amplius, si me vivente episcopatum Patherburnensem vacare contigerit, per me vel successores meos
me volente talis error proveniet.
Ego Wezelinus prior monasterii sanctorum apostolorum Petri et Pauli et capitulum eiusdem loci
Patherburnenses nulla vi ooaeti sed spontanei publice confitemur, abbatem nostrum dominum Albertum
et antecessores suos abbates nullum umquam ius habuisse in electione Patherburnensis episcopi. Sane
super hoc presentem cartam conscribi fecimus et tarn sigillo domini nostri abbatis, quam nostri capituli
appensione corroborari et eandem auctoritate iudicum delegatorum a domino papa, videlicet maioris pre-
positi, maioris decani et abbatis de valle sancti Petri Coloniensis dyocesis, postulavimus confinnari.
sunt hee in capitolio sancti Liborii sub testimonio Oliveri Patherburnensis electi, Volradi
repositi, Johannis decani et capituli Patherburnensis ecclesie anno gracie M°.CO.XXIIII0, indi-
I, Idibus Marcii.
e beiden Siegel sind abgefallen*
124
tet zu Busdorf iibergiebt den vorgenannten papstlichen Richtern eine iibereinstimmende ErMdrung
des Klo&ters Abdinghof. 1224: April 15. — Or. Fr. Paderborn U. 110 ; regestirt Zeitschr. XVI II. 318.
rabilibus dominis H. abbati de valle sancti Petri Coloniensis dyocesis, C. prepositor G. decano
eclesie in Colonia, iudicibus a domino papa delegatis, capitulum sanctorum apostolorum Petri
i in Paderburna paratum cum devotis orationibus obsequium. Scire desideramms vestram reve-
quod nos a nemine coacti, sed de pura conscientia et prompta voluntate confessi sumus in
maioris ecclesie Paderburnensis coram magistro Olivero Paderburnensi electo et capitulo Pader-
nos nichilumquam iuris habuisse rel habere in electione episcopi Paderburnensis t nee nos um-
possessione rel quasipossessione iuris eligendi fuisse, nee amplius tale quid attemptabimus in
st hec eadem coram nobis per litteras nostras ecclesie ' nostre sigillo signatas confitemur. Hec
stra eonfessio facta fuit anno gracie M°.CC°.XXIIII0, XVII Kalendas Maii.
is Siegel mit den Brustbildern der Apostel Petrus und Andreas ist bis auf die Umschrift erhalte&»
125.
pstKehen Richter sprechen detn Capitel zu Busdorf das Recht ab, an der Waht des Bischofs von
Paderborn Theil zu nehmen. 0. J. u. 0. (1224). — Fr. Paderborn U. ltL
nobis . . abbati vaHis Petri . . preposito . . decano Coloniensibus iudicibus a sede apostolica
ex confessione Conradi diaconi procuratoris capituli beatorum apostolorum Petri et Andree in
le et per litteras capituli predicti ecclesie sue sigillo signatas constat evidenter, dictum capitu-
G[uam fuisse in pos&essione vel quasipossessione iuris eligendi episcopum Paterburnensem, et
itulum in electione predicta nichil unquam iuris habuisse vel habere, predicto capitulo ius pos-
vel quasipossessionis penitus auctoritate nobis delegata abiudicamus, etquia episcoporum electio
icos cathedralis ecclesie duntaxat de iure communi noscitur pertinere, super iure eligendi Pater-
n episcopum capitulo sepedicto auctoritate apostolica perpetuum silencium imponimus.
u Siegel des Abts von Heiaterbach ist ziemlich wohl erhalten.
Digitized by
Google
1334. 85
126.
* Die papstlichen Richter Abt Beinrich von Beisterback, der Dompropst Conrad und der Domdechant
Goswin von Coin theilen dem Papst Bonorius UL, unter Wicderholung seiner Dulle vom 29. Juli 1223, die
wortlich eingeriickten Bekenntnisse des Abts Heinrich von Abdinghof und seines Capitds vom 15. Marz 1224
und des Capitels zu Busdorf vom 15. April 1224 mit. Ohne Jahr, Tag und Ausstellungsort. — Or. in zwei
Ausfertigungen Fr. Paderborn U. 113.
Die Siegel mit den Umschriften: SIGILLUM ABBATIS DE VALLE S. PETRI; CONRADUS DEI GRACIA MAIOR
PREPOSITUS (et) ARCHIDIACONU8 COLONIAE; GOZWINUS DEI GRACIA MAIOR IN COLONIA DECANUS
EX ARCHIDIACONUS sind an der einen Ausfertigung ziemlich gut erjialten.
m.
* Papst Honorius III. ernenni den CardinaUegaten Conrad und zwei Geistliche zu neuen Richtem fur die
Angelegenheit der streitigen Paderborner Bischofswahl; indem er die von den Procuratoren der beiden Par-
teien vor dem papstlichen Auditor, Cardinalbischof von Albano, vorgebrachten Grunde ihnen mittheilt , fordert
er sie auf, die Sache nochmals zu untersuchen und die Parteien vor seinen Stuhl zu laden. 1224 Mai 7.
m Lateran. — Or. Fr. Paderborn U. 112.
Honorius episcopus sejrvus servorum Dei venerabili fratri Portuensi !) episcopo apostolice sedis legato
et dilectis filiis . . abbati de Monte Veteri a) Cisterciensis ordinis diocesis Coloniensis et Ebelino canonico
Warmacien8i salutem et apostolicam benedictionem. Dilectis filiis A. maioris partis capituli Padeburnensis
ecclesie ac L. sanctonim Petri et Andree prepositi procuratoribus in nostra presentia constitntis venera-
bilem fratrem nostrum Albanensem episcopum dedimus auditorem, coram quo A. iam dictus proposuit,
quod Padeburnensis ecclesia destituta pastore, cum convenissent canonici, ut de futuri tractarent electione
pontificis, . . propositus . . decanus et maior ac sanior pars capituli magistrum Oliverium eorum cano-
nicum virum dono scientie preminentem et morum honestate preclarum, salubrem in spiritualibus et fru-
ctuosum in temporalibus elegerunt; pauci vero, sex videlicet, in eundem prepositum suos direxere con-
sensus. Sane hii, qui magistrum memoratum elegerant, super quibusdam gravaminibus exprimendis ab
ipsis et ne quicquam attemptaretur contra electionem ipsorum, nostram audientiam appellarunt, se ac
sua protectioni apostolice supponentes. Prepositus autem cum suis electoribus ad venerabilem fratrem
nostrum *) . . . Maguntinum archiepiscopum loci metropolitanum accedens petiit et obtinuit electionem de
se lactam in absentia partis alterius post appellationem legitimam et alias contra sanctiones canonicas
confirmari. Verum venerabiles fratres nostri . . . Ildesemensis 4) et . . de Sichem quondam Albersta-
densis5) episcopi et . . abbas de valle sancti Petri a sede apostolica delegati, non obstantibus quibusdam
frivolis exceptionibus ab adversa parte propositis, electionem de prefato magistro celebratam canonice
sententialiter confirmarunt, quorum sententiam procurator iam dictus approbations nostre robore petiit
communiri et ad effectum executionis plenarie auctoritate nostra perduci. Fuit autem propositum ex
ad verso, quod cum electio Padeburnensis episcopi non solum ad canonicos maioris ecclesie, verumetiam
ad capitutym sanctorum Petri et Andree et . . . abbatem sancti Pauli de consuetudinario iure pertineat,
quod tamen pars altera inficiabatur, omnino ad electionis predicte tractatum ecclesie utriusque capitula
pariter convenerunt, quorum omnium votis per inquisitores voluntatum in eodem scrutinio redactis in
scriptis et publicatis, postmodiun in communi collatione habita, tot de utroque capitulo inventi sunt in
*) Conrad yon Urach. Vgl. die Abhandlong von Roth v. Schreckenstein in Waitz' Forsch. z. D. G. YD. 319 und nnten
die Urkunde vom la August d. J. Nro. 130. — ■) Altenberg zwischen Gladbach und Burtscheid. — *) Sigfrid von
Epstein. — *) Conrad II. von Riesemberg. Vgl. Nro. 114. — 6) Vgl. oben Nro. 114.
Digitized by
Google
86 ""•
prepositum consensisse, quod merito poterant maioris et sanioris partis prerogativa gaudere, presertim
cum prepositus et decanus Padeburnenses , qui electionis tempore, ut dicebat, vinculo erant excommuni-
cationis astricti '), annumerari eligentibus non deberent. Unde petebat, ut predictorum delegatorum irri-
tato processu, quern ex predictis causis impetere nitebatur, quod per Maguntinum factum fuerat de pre-
posito memorato auctoritate dignaremur apostolica confirmare. Quia vero super hiis nobis non potuit
fieri plena fides, discretioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatinus vocatis, qui fuerant evo-
candi et auditis hinc inde propositis tarn super processibus supradictis quam electionis modo, eligentium
studiis et meritis electorum, prout instructioni cause videritis'expedire, causam ipsam sufficienter instru-
ctam ad examen sedis apostolice referatis, prefigentes partibus terminum competentem, quo nostro se
conspectui representent, iustam dante Domino sententiam recepture. Ceterum ne occasione protractionis
huiusmodi sub dubio litis eventii grave, quod absit, incurrat ecclesia sepedicta dispendium, diligenti studio
providere curetis, ne ab alterutra partium bona eius interim dissipentur, contradictores si qui fuerint vel
rebelles per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Testes autem qui fuerint no-
minati, si se gratia, odio vel timore subtraxerint, per censuram ecclesiaBticam appellatione cessante
cogatis veritati testimonium perhibere. Quodsi non omnes hiis exequendis potueritis inter esse, tu ea
frater episcope cum eorum altero nichilominus exequaris. Datum Laterani nonis Maii pontificatus nostri
anno octavo.
Die Bulle ist gut erhalten.
128. *
Die friiher ernannten 2J drei papstUchen Bichter machen unter Wiederholung des ihnen vom P. Honorius 111.
d. d; den 29. Juti 1223 ertheilten Commissoriums bekannt, dass sie unter Zuziehung zweier Assessor en, der
Cdlnischen Domherren Conrad von Benninberg und Hermann von Engere, auf Grund der ihrem wesentUchen
Inhalte nach eingeriickten Gestandnisse des Abts und des Convents von Abdinghof so wie des Capitels vom
Stift Busdorf entschieden haben, dass die Wahl des Paderborner Bischofs nach gemeinem Bechte nur dem
dortigen Domcapitel zustehe, weswegen sie dem Kloster Abdinghof und dem Stift Busdorf in Bezug auf ihr
beanspruchtes Wahlrecht ein ewiges Stillschweigen auferlegt hatten. 1224 Mai 13. Im Domkloster zu Coin.
— Or*. Fr. Paderborn Ch 114 ; gedr. Zeitschrift XV III. 5. 319*) und Schaten z. J. 1224.
Ausaer den schon friiher beschriebenen Siegeln des Abts von Heisterbach , des DompropsteB Conrad und des Dom-
dechanten Gozwin, hangen noch an:
1. Das Siegel des Domherru Conrad von Renninberg; es en thai t das Brustbild eines Geistlichen mit der tJber-
8chrift CONRADUS. tlber demselben halten zwei verschlungene Hande eine Waage, fiber deren einer Schale:
DICTUM, fiber deren anderer tiefer gesenkten: FACTUM steht. Die Umschrift des Siegels aber lautet: NON
RECDPIT LIBRA FIDEI SINE PONDERE VERBA. 2. Das Siegel des Domherrn Hermann von Engere j es stellt
einen Geistlichen in ganzer Figur dar, mit der Umschrift: HERMANNUS DEI GRATIA QUOD EST.
129.
* Propst Volquin von Busdorf bestatigt die durch Ankauf eines benachbarten Houses bewirkte Erweiterung
einer Stadt- Curie des Stifts. 1224 Juni 27. — Or. Stift Busdorf U. 17; Abschr. Msc. 1. 121 foL 5\
Universis Christi fidelibus presentis pagine inspectoribus V(olquinus) 4) Dei gratia beatorum aposto-
lorum Petri et Andree Patherburnensium prepositus salutem in vero salutari. Notum igitur esse cupimus
J) Hiernach ware die Excommunication, welche die papstlichen Richter im J. 1221 fiber das Paderborner Domcapitel
wegen verweigerter Aufnahme des Clerikers Ludolf ausgesprochen, trotz des Vertrages vom 26. Januar 1222 Nro 98
im darauf folgenden Jahre 1223, wo die Bischofswahl stattfand, noch nicht suruckgenommen gewesen. *- ») Vgl*
die Urkunden Nro. 116, 122—126. — *) Die dort gegebenen Schlussworte „Appensa sunt quinque sigilla etc."
sind naturlich nur eine Privatbemerkung des spatern Absohreibers und stehen nicht im Originale. — *.) Da im Jahre
Digitized by
Google
1224. §7
omnibus hoc scrip turn intuentibus, quod H. de Werle nostre ecclesie canonicus aream Johannis sacerdotis
curie ipsius adiacentem in presentia et cum consensu capituli nostri pro tribus marcis perpetualiter com-
paravit et earn ecclesie ac prememorato H. contulimus absolute. Huius autem rei testes sunt: Conradus
decanus, Heinricus de Etlen, Fredericus custos, Werno cantor, Johannes scolasticus, Regenhardus, Ger-
hardus, Gonradus, Hermannus, Wilhelmus ecclesie nostre canonici. Ne ergo super eo innascatur aliorum
diffidentia, presentem paginam habentem huius facti continentiam sigilli nostri et ecclesie corroboravimus
inpressione. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°.XXIIII0, indictione XII, V. Kal. Julii.
Yon den ursprunglich angeh&ngten zwei Siegeln ist das des Props tes zum Theil erhalten, welohe eiuen Geistlichen
in ganzer Figur darstellte. Von der Umschrift lassen sich die Buchstalen YOLQYINI noch deutlich erkenoen.
130.
* Cardinattegat Conrad, der Abt von Alienberg und der Domdechant von Speier verbieien *) den Amtleuten des
Fiirstbisthums Paderborn, die Einkunfte ihrer Amter weder dem Propst Hetnrich von Busdorf noch dem Magister
Oliver, welche beide beanspruchten als Bischof erwahlt zu sein, zu iiberantworten, sondern sie aufzubewahren*
(1224)*) August 19. Coin. — Or. Fr. Paderborn U. 115; Abschr. s. XVII. Mse. VII. 5102. I. S. 71.
C. miseracione divina Portuensis et sancte Rufine episcopus apostolice sedis legatus, . . abbaa de
Veteri Monte Cisterciensis ordinis Coloniensis diocesis et Ebelinus decanus SpirensisfstW^, iudiees a sede apo-
stolica delegati Andree de Eninhus, Heinrico de Nienhus, Godescalco de Ervete et Everhardo de Hesen8)
et omnibus villicis et officiatis et aliis reditus episcopatus Patherburnensis solventibus salutem in Domino.
Causam, que inter maiorem partem capituli Patherburnensis et H. prepositum beatorum apostolorum
Petri et Andree Patherburne de episcopatu vertitur, a domino papa recepimus instruendam, ita ut earn
plene instructam summi pontificis examini remittamus. Inter cetera igitur tale mandatujn aocepimus:
Ceterum ne occasione protractationis huiusmodi sub dubio litis eventu grave, quod abeit, incuxrat
ecclesia sepe dicta dispendium, diligenti studio precavere curetds, ne ab alterutra parcium bona eius
interim dissipentur, contradictores, si qui fuerint, vel rebelles, per censuram ecclesiasticam appellatione
postposita compescendo.
Auctoritate ergo domini pape archiepiscopo Coloniensi precepimus, quatinus reditu* episcopatus
Patherburnensis colligi faciat futuro Patherburnensi episcopo conservandos. Vobis igitur auctoritate
domini pape districte precipiendo mandamus, quatinus neque preposito Heinrico neque magistro Olivero
neque eorum nunciis dictos reditus persolvatis, sed domino archiepiscopo Coloniensi vel eius nuncio,,
quern ad hoc officium vobis transmiserit, dictos reditus exhibeatis. Si vero preposito Heinrico vel ma-
gistro Olivero vel eorum nunciis dictos reditus episcopatus Patherburnensis persolveritis, sciatis nos V.
preposito , J. decano Patherburnensibus dedisse in mandatis ut, quoscunque ex vobis nostri mandati inve-
nerint transgressores, auctoritate domini pape excommunicent, et singulis dominieis diebus candelis ac-
censis et campanis sonantibus in ecclesia Patherburnensi pro tante temeritatis excessu publico denun-
cient excommunicatos et faciant ab omnibus arcius evitari. Quia enim in hac re mora periculosa est,
mandatum domini pape negligere nee volumus nee audemus* Datum Colonie XHH. Kal. Septembris.
Alle drei Siegel sind abgefallen.
1231 der Propst von Busdorf Widekind heiast, and ein Propst dieses Stifts von 1224 bis dahin nicht weiter vorkommt,
so lag e8 nahe, die Initiale Y. nnserer Urkunde auf seinen Namen zu beziehen. Doch constatirt das Siegel unserer
Urkunde in der That einen Yolquin 1224 als Propst zu Busdorf. Wahrscheinlicherweise ist es der in der Busdorfer
Urkunde von 1222 Nro 104 erwahnte Paderborner Domherr Yolquinus de Svalenbereh. Ygl. auch Nro. 118. — *) In
ihrer Eigenschaft als neu ernannte papstliche Richter. Ygl. oben Nro. 127. — *) Der Legat war am 7. Juni 1224 in
Coin angekommen. Cfr. Bcehmer R. J. 1198—1254 S. 373. — *) Ort im Paderbomsehen cfr. Erhard G. 236, 431.
Digitized by
Google
88
1334.
131.
* Dieselben beau fir agen den Propst und den Dechanten des Doms zu Paderborn, die fur stbischb /lichen Ami-
leute, wenn sie vorstehenden Befehl missachten sollten, zu excommuniciren (1224:) August 19. Coin. —
Or. Fr. Paderborn U. 116.
C. miseracione divina Portuensis et sancte Rufine episcopus apostolice sedis legatus, abbas de Veteri
Monte Cisterciensis ordinis Coloniensis diocesis et Ebelinus decanus Spirensis iudices a sede apostolica
delegati dilectis in Christo V. preposito J. decano Patherburnensibus salutem in Domino. Causam, que
inter maiorem partem capituli Patherburnensis et H(einricum) prepositum beatorum apostolorum Petri et
Andree Patherburnensem de episcopatu vertitur, a domino papa sicut scitis recepimus instruendam.
Inter cetera igitur tale mandatum accepimus:
Ceterum ne occasione protractionis huiusmodi sub dubio litis eventu grave, quod absit, incurrat
ecclesia sepedicta dispendium, diligenti studio precavere curetis, ne ab alterutra parcium bona eius
interim dissipentur, contradictores si qui fuerint vel rebelles per censuram ecclesiasticam appellatione
postposita compescendo.
Auctoritate ergo domini pape archiepiscopo Coloniensi precepimus, quatinus reditus episcopatus
Patherburnensis ecclesie colligi faciat, futuro Patherburnensi episcopo conservandos. Auctoritate eciam
domini pape omnibus villicis et officiatis et aliis reditus episcopatus Patherburnensis solventibus districts
mandavimus, quatinus neque preposito Heinrico neque magistro Olivero neque eorum nunciis dictos redi-
tus persolvant, sed domino archiepiscopo Coloniensi vel eius nuncio, quern propter hoc eis transmiserit,
dictos reditus exhibeant. Auctoritate ergo domini pape, qua fungimur in hac parte, vobis precipiendo
mandamus, quatinus, si quos ex predictis villicis vel officiatis vel aliis mandati nostri inveneritis trans-
gressores, auctoritate nostra excommunicetis et singulis dominicis diebus candelis accensis et campanis
sonantibus in ecclesia Patherburnensi pro tante temeritatis excessu publice denuncietis excommunicatos
et faciatis ab omnibus arcius evitari. Quia enim in hac re mora est periculosa, mandatum domini pape
negligere nee volumus nee audemus. Datum Colonie XIIU Kalendas Septembris.
Nur von den Siegeln des Abts von Altenberg und des Domdechanten von Speier sind Bruchstucke erhalten.
132.
* Abt Hermann von Corvey schliesst mit dem Grafen Heidenreich von Lutterberg lJ einen Vertrag ab iiber
die Besitzverhaltnisse der von Ersterem fur das Stift Corvey wiedererworbenen Burg Bramberg. 1224 De*
cember 21. Corvey. — Or. 2J mit dem J. 1222 Fr. Corvey *) Ur. 83; Abschr. Msc II. 101 S. 55.
Hethenricus Dei gratia dictus comes de Lutterberch universis huius pagine inspectoribus notum
esse cupimus quod cum inter abbatem Hermannum et ecclesiam Corbeiensem et nos controversia occa-
S. von Munden zwischen Werra und Fulda. Busching IX. 292 erwahnt bei diesem im Fr. Gottingen gelegenen Orte
kein Grafengeschlecht ; wohl aber bei dem Grubenhagen'schen Schloss Lauterberg oder Lutterberg am Harze, S. von
Andreasberg. Doch fuhrte dies Geechlecht eigentlich den Namen der Grafen von Scharzfels. — Dass wir hier nur an
das Gottinger Geschlecht dieses Namens zu denken haben, beweist wohl die N. von Munden auf dem rechten Weserufer
im Bramwalde belegene Bramburg. — 2) Diese Urkunde ist an den eingeklammerten Stellen sehr zerstort, und in
Gopiaren oder sonstigen Abschriften nicht erhalten. Falke kannte sie nicht und hat uberhaupt von diesen Besitz-
verhaltnissen Corveys keine Ahnung gehabt. — *) Nach der Gaukarte von Wersebe lag die Bramburg im Pagus Logne,
dem Leinegau. Das BeBitzrecht Corvey's daran beruhte also wohl auf den Schenkungen, die Ludwig der Fr. und
Ludwig der D. dem Kloster in den Jahren 833, 834 und 840 mit Gutern in diesem Gau machten. Vgl. meine Kaiser-
urkunden I. 33, 46, 81 und die Tradd. Corb. 247, 257 und 376 uber andere Schenkungen von Privatpersonen.
Digitized by
Google
1J24. 89
sione castri Bramborch, quod per ueggligentiam deperditum fuerat et ipsius abbatis expensis et laboribus
recuperatum, verteretur tandem inter nos, tarn nostris quam dicti domini abbatis familiaribus et
prudentibus ainicis mediantibus, talis compositio intercessit, quod videlicet inedietatem ipsius castri tarn
nobis quam uxori nostre Beatrici nomine ad tempus vite nostre solummodo possidendi in feodo concessit,
tredecim ministerialibus et hominibus ecclesie Corbeiensis, quorum nomina infra subnotata sunt, fidem
dantibus, quod nulla in prefata castri medietate et aliis bonis nostris in vicino positis alienatio seu alia
iniuria fieret ex parte ipsius abbatis. Ex parte vero nostra, ne ulla unquam fiat alienatio seu alia que-
libet iniuria in prefato castro eidem abbati et ecclesie sue, sed post mortem nostram et uxoris nostre
predicte libere et integre ad prefatum abbatem et eius ecclesiam revertatur, talis est facta securitas,
quod videlicet nos super his fidem dedimus, interposuimus et luramentum domino Hermanno de Lippia,
sororio nostro ') fidem similiter dante super liac securitate. Sub eadem etiam fide et iuramento nos
obligavimus pro nostro procuratore, quern advocaium consuevimus appellare, quod ecclesie Corbeiensi in
ipsius castri conservatione semper fidelis existat. Quoscumque etiam castrenses nos ex parte nostra in
eodem castro locare decrevimus, nos domino abbati nominabimus eosdem, etsi ei et consiliariis eius visum
fuerit, illoB talis opinionis et notitie viros esse, ut ipserum fideet iuramento in hac parte merito debeat
esse contentus, ipse, ab eisdem fide data, ipsorum super castri securitate recipiet iuramentum. Si vero
domino abbati et suis visum fuerit eosdem tales esse, ut ad ipsorum fi(km et iuramentum sit necessaria
maior securitas, facienda est ab eis per sufficientes fideiussores. Janitor etiam et vigiles tam ex parte
nostra quam domini abbatis in expensis communibus statuentur et illi tam nobis quam domino abbati,
secundum ius utrique nostrum in ipso castro conpetens, ad eiusdem conservationem fidelitatem iurabunt.
Turrim vero dominus abbas in ipso castro de propriis expensis perficiet et earn per suum famulum faciet
custodiri, hoc tamen adiecto, quod ex parte supradicti H. de Lippia, sororii nostri, aliquis famulus de
consilio ipsius abbatis et ecclesie sue ad custodiendam eandem turrim simul cum suo custode in suis
expensis in ipsam turrim admittetur, qui pariter ad ipsius turris et castri secundum predictam formam
conservationem iurabunt; et consimili iuramento fide nihilominus apposita tam nostri quam domini abbatis
castrenses et ei et ecclesie sue et nobis se communiter obligabunt. Ut autem eidem abbati (et ecclesie
sue reconpensationem aliquam pro summis (?) ad recuperationem) castri sepedicti impensis faceremus,
promisimus, quod bona fide secum laborabimus, ut decime novalium exstirpandorum in silva, que Bram-
waldt dicitur, cuius custodia que vulgo vorst appellatur ad nos pertinet, per Moguntine ecclesie dona-
tionem, a qua in feodo nos tenemus easdem, ecclesie ipsius accedant, et si forsan hec donatio contingat,
tunc nos et prefata uxor nostra ab ipso abbate earundem decimarum et etiam novalium medietatem
usque ad tempus vite nostre et non ultra, sicut et de castro tenendo supra dictum est, inbeneficio tene-
bimus, nil horum alicui umquam in feodo porrigendo, seu modis aliis alienando, residua medietate ad
nostros usus libere pertinente. Sin autem huiusmodi donatio minus contingat, no§ tunc easdem decimas
aliquibus de ministerialibus seu hominibus ecclesie Corbeiensis, quos ad id ipse decreverit abbas, ad
ipsius usus concedemus seu quocunque modo ipse abbas et eius ecclesia decreverit, in quantum poteri-
mus efficiemus easdem decimas ecclesie ipsius usibus deputare, donee earundem verum dominium forsan
aliquando eidem ecclesie accedat. Ut autem hoc factum nulla oblivio deleat, aut aliqua malignantis
ingenii posteritas infringat, presentem paginam tam nostri quam sororii nostri prefati H. de Lippia
sigilli appensione fecimus communiri. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°. XXII0, indictione
XII2); fideiussores vero nobis a domino abbate dati, qui et huius rei testes sunt, nomine et nuinero sunt
') Bororius kana Scbwestereobn und Scbwager bedeuten. Doch constirt «Q8 den Lippeschen Regesten von Preuss und
Falkmann nichts ibex diese Verwandtschaft Hermanns II. von Lippe 1196 — \2J9 rait dem Graflich Lutterbergiscben
Hauee. — -) Wir glauben bei Datiruog der Urkunde der Indiction urn «o mehr folgen and in der Jahresznhl einen
Schreibiebler statt 121*3 annebmon zu mussen, als Abt Hermann ira Jabre 1223 nocb Elect war. Allenfalls konnte
man, wofur aucb Herr Dr. Veltman sich erklart, 122) lesen, aber daiui mnaste die Ind XIII sein.
Weiti; Urk.-Buch. IV. 12
Digitized by
Google
90 1114.
hi: Hermannus de Lippia, Bernhardus et cognatus eius Hermannus de Holthuse, Hermannus Spechel,
Albertus dapifer de Lippia, Raveno de Otberch, Albero de Reckerinchusen, Stephanus de Horehusen,
Olricus de Westhem, Hermannus de Nigenkerken, Giselbertus de Winninchusen, Bertoldus marscalcus,
Hereboldus de Amelungessen. Si vero horum quis defunctus fuerit, inde infra VI ebdomadas nobis alius
loco defuncti fideiussor, si id exegerimus, substituetur. Datum Corbeie XII Kalendas Januarii.
Beide Siegel sind abgefallen.
133.
* Albert, Abt zu Paderborn und Gerden1), bestatiget, dass Gerhard, Priester in Volstesen2), dem
Kloster Gerden alle seine jetzigen und kiinftigen Giiler geschenkt und dafur die Briiderschaft des Klosters
und eine vollstdndige Prabende erhalten habe. Zeuge Gerhard, Prior zu Gerden. 1224. — Regesl Msc. I.242K
S. 33; VI. 224 S. 36.
134.
* Abt Hermann von Corvey ubertrdgt gewisse von einem seiner Vasallen ihm resignirte Giiter dem Hospital
zu Corvey unter der Bedingung, dass sie einem Dicner des Hospitalars, der zwbtf Mark zum Kauf dieser
Giiter beigesteuert hatte, und seinen Nachhommen auf ewige Zeiten in Erbpacht gegeben werden; sottle die
Familie verarmen und von der Pacht zuriicktreten , so miisse ihr die beigesteuerte Geldsumme herausgezahlt
werden. 1224. — Or. KL Corvey U. 84; Abschr. Msc. I. 134 S. 76 und 115.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas. Quoniam que
geruntur in tempore, transeunt cum tempore, consuevit ea prudentum industria scripture memoria per-
hennare. Sciant igitur tarn presentes, quam posteri, quod quidam, nomine Egeno de Lutherungen 8),
conventus a quodam confratre nostro Alberto hospitalario bona, que in eadem villa in benefitio a nobis
habuerat, accepta pecunia a iam dicto confratre nostro, ad manus nostras resignavit. Sane quidam
prememorata bona alicui, ut coquine nostre deserviret, asserebant fore conferenda; fideles vero nostri
super eo constanter a nobis sub fidelitate requisiti affirmarunt, predictum Egenonem hec bona non ob
coquine obsequium, sed tanquam vasallum in benefitio tenuisse. Nos vero ipsa bona ad rationabilem
predicti confratris petitionem hospitali in Corbeia contulimus, ita ut eorundem bonorum ordinatio, sicut
et aliorum bonorum hospitali pertinentium, penes hospitalarium sit, et quicquid ex his provenire potuerit,
pauperibus erogetur. Sed quia prefatus confrater totam pecuniam pro predictis bonis persolvendam per
se habere non poterat, quidam suus famulus, nomine Hermannus, qui fideliter ei diu deservierat, subvenit
ipsi in pecunia, quam cum uxore sua nomine dotis acceperat, videlicet XII marcis. Redemit et idem
Hermannus XII iugera in monte qui dicitur Mallenberch pro dimidia marca a quodam, qui inde hospi-
talario pensionem solvebat. Hospitalarius vero pro tam utili facto famuli sui porrexit eidem et uxori et
filiis suis eadem bona, addens eis unum mansum hospitalis, ut de his bonis omnibus, tam emptis quam
redemptis et adiectis simul manentibus, persolverent hospitali in Cathedra Sancti Petri XVI solidos Hu-
xariensis monete et nullus hospitalarius eum vel aliquem heredum suorum, quamdiu predictam pensio-
nem persolverent, ab hisdem bonis in posterum alienet. Si autem idem Hermannus, seu aliquis heredum
suorum depauperatus, prefatam pensionem persolvere non potuerit, provisor hospitalis predictam pecu-
niam, videlicet XII marcas, eis restituet. Nos igitur hoc factum ratum et inconvulsum cupientes per-
') So beide Handschriften. Es hat doch etwas Aaffallendes, den Abt von Abdinghof zngleich als Abt eines Frauen-
klosters bezeichnet zu sehen, wenngleich ihm wohl ein AufsichtBrecht uber dies Frauenkloster seines Ordens zustand.
Vgl. die Gerdener Urkunde von 1230. — *) Volsen SW. von Gerden. — *) Luchtringen , auf dem rechten Weser-
ufer, NO. von Hoxter.
Digitized by
Google
1224 91
manere, hanc in munimentum paginam conscriptam sigillo nostro et beati Viti sigillo inpressam, testibus
annotatis, roboravimus. Testes hi sunt: Hugo prior, Esquinus prepositus, Conradus camerarius, Lude-
gerus et alii plures de conventu. Laici: Ludolfus dapifer, Hereboldus de Amelungessen, Bertoldus mar-
scalcus, Giselbertus de Winningehusen, Godefridus de Godelunxen, Godefridus de Herebramen et alii
quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XXIIH0, prelationis nostre anno primo.
Das Siegel des Abts ist abgefallen, von dem Siegel des heiligen Vitus aber noch era grosseres Bmchstiick vorhan-
den mit einem jugendiich schonen Kopfe *) innerhalb eines ovalen Ringes und zweier concentrischer Kreise.
Zwi8chen diesen beiden befindet sich die Umschrift, wovon noch das Wort VITUS zu erkennen ist*).
135.
Griindung der Neusladt Herford durch die Abtissin Gertrud von Lippe und den Erzbischof Engelbert von
Coin auf dem Gebiete des abteilichen Hofes Libbere. 1224. — Or. GefursL Abtei Herford U. 32; gedr.
Zeitsch. des histor. Vereins fur Niedersachsen. 1858 5. 96—98.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Gertrhudis divina favente gracia Hervordensis abbatissa
universis quibus hec exhibita fuerit pagina salutem in Domino. Sciant omnes ex presenti scripto tarn
posteri quam presentes, quod* cum in Hervordia novum oppidum fundaremus et pascua non haberent
incole, tali pacto per nostrum et totius ecclesie consilium cum fideli nostro Florentio 2) villico in Lib-
bere et filiis suis super habendis pascuis convenerunt. Nos ante omnia ipsam curiam Libbere in ipsum
oppidum locari constituimus cum omni integritate et libertate, quam extra oppidum longis retro tempo-
ribus dinoscitur habuisse, tarn nobis et ecclesie quam villico et litonibus iugiter optinenda. Deinde con-
stitutum est et firmatum, ut quicunque civium novi oppidi pascuis eguerit, pro habendis illis dabit sin-
gulis annis prefato Florentio villico nostro seu suis sequacibus in proxima die post festum Mychahelis
pullum unum, quern si requisitus non dederit, proxima sequenti die duos debet et solvet, Exhinc dictus
Horentius villicus de nostra licencia et voluntate assignavit prefatis civibus quicquid pascuale est gregi-
bus ipsorum et pecudibus in omni usuario graminis sive communi quod maichia vocatur, sive singulari
quod sundere nuncupatur, exceptis pratis et piscinis que ipsi curie Libbere specificata pacificantur. Ea
interposita pactione, quod si quid de hiis, que in singulari sita sunt usuario, voluerit ad culturam fru-
gum redigere, si cives ipsi excolere voluerint, liberum sit ipsi villico sub annua et conpetenti pensione
ipsis dare seminandum, preter paludem que iuxta portam ad sinistram partem extenditur, que semper
ad pascua vacare debet a seminando. In qua dictus Florentius domum obtinet ad lateres coquendos et
facultatem ad cespites effodiendos4) in usus molendini; aliter ad gramina vacabit eadem palus, nisi forte
de communi civium consensu ad alios usus redigatur, et inde tunc villi cus debitam et annuam percipiat
pensionem. Quia vero hec ordinatio placuit utrique parti, a nobis et a Gerhardo, quern venerabilis
') Das eigentliche Siegel war meines Erachtens urspriinglich eine an tike, als Ring gefasste Gemme, die insofern hier
nicbt passt, als der Kopf darin jedenfalls einen urn 10 Jahr alteren Jangling darstellt, als St. Vitus war, der als
pner septennis daB Martyrium litt Vgl. meine Kaiserurkunden I. 33. Leider ist dies das einzige Exemplar des
St. Veits Siegels, das wir besitzen. — ') Ungefahr entspricbt es der Abbildung bei Falke tab. 1.8 oben, doch ist es
tboricht von ihm, den h. Vitus dort mit einem stattlichen Backenbart darzustellen , der auf unserm Siegel sich nicht
findet. tJbrigens bemerken wir, dass die Urkunde, wozu er diese Abbildung gibt, in der bei ihm S. 70.1 vorliegenden
Gestalt fahch und ebenso wie das tab. I. Nro. 8 unten befindliche Siegel des Abts Erkinbert von Falke untergescho-
ben ist. — *) Aus dem Geschlechte derer von Quernheim. Aus dem Archiv der von der Abtei Herford relevirenden
Lehnguter der Familie von Quernheim, spater von Westfalen, welches ich aus dem Mooyer'schen Nachlasse fur uns
erstanden, ist diese Urkunde in das hiesige Staats- Archiv gelangt. Vgl. auch die Urkunde vom 1?9. Julii 1282. —
*) Ob Torf graben? Die Worte „in usus molendini" beziehen sich wohl bloss auf hausliche Feuerungen in der
Muhle.
12*
Digitized by
Google
92 1224
doininus Coloniensis archiepiscopus Iraic prefato oppida pro medietate iuris eui prefecit r), approbata est
et per hoc presens scriptum cum nostri sigilli munimine roborata. Testes hii sunt: Hildegundis prepo-
sita, Jutta decana; clerici: Frederieus, Bertramus, Johannes, Sifridus, Remboldus; laici: Tetmarus came-
rarius, Arnoldus pincerna, Heinrieus, Johannes fratres, Johannes, Hermannus, Lodowicus, Godescalcus
et alii quamplures. Datum anno gracie Ma.CC°.XXIIIIa.
«Das Siegel ist abgefallen.
136.
* Abt Winrich von Marten [eld tauscht mil der Her [order Ablissin Gertrnd Guter aus. 1221. — Or. Gefurst.
Ablet Her[ord V. 33; Abtchr. Msc. VII. 3301 p. 33.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Winricus divina permissione abbas in campo sancte Marie
et conventus eiusdem ecclesie, cunctis fidelibua quibus hec oblata fuerint in perpetuum. Cum simus
omnes in Christo corpus unum, convenit nos invicem, tamquam unius corporis membra, karitatis glutino
coherere et in utilitatibus seu commoditatibus mutuis concordare quia cor unum et anhna una. Inde
est, quod cum Herrordensis ecclesia contiguum nostris bonis haberet mansum in villa Remesen 2) nobis
utilem magis et commodum, quam ip&i, et nos haberemus alium manstfm in villa Dorenberg*) eidem
ecclesie magis commodum et utilem quam nobis: complacuit venerabiK abbatisse Gertrudi et collegio
ipsius universo ex una parte, complacuit et nobis ex parte altera, ut mansus noster cum omni utilitate
transiret in ins et possessionem ipsarum et versa vice mansus earum in ius et dominium nostrum cum
omni similiter integritate ac Iegitima commutatione rediret, quod et factum e6t et a domino Volquino
de Sualenberg in curia Godesberge 4) banno regio confirmation. Ne autem huius tam amicabilis et utilis
commutationis in posterum nlla sit refragatio, placuit utriusque ecclesie scriptis et sigillis hoc factum
communiri. Nos igitur de communi totiu& ecclesie noetre consensu et approbatione, predictam cambitio-
l) ©ber die Reente des Erzbischofs von Coin in Herford, vgl. meine Kaiseruritanden I. 303 a. 311, findet sichMsc VU.
5208 fol. V und 3324 B fol. 106' Folgendes aufgezeichnet.
Archiepiscopus ecclesie Coloniensis per Romanorum pontifices et imperatores datus est tutor
et defensor ecclesie collegiate Hervordensi exempte ad tuendum et defendendum ipsam ecclesiam,
personas, res et bona, iura, exempciones, Iibertates et privilegia eiusdem propter sexus mulie-
bris fragilitatem. Et in signum et indicium plene libertatis et exempcionis huiusmodi recepit idem
archiepiscopus nomine eorundem*)r videlicet Romanorum pontificum necnon imperatorum duas
candelas cereas, quarum quelibet est septem Iibrarum cere, impendendas per ipsam abbatissam
singulis annis et solvendas in ecclesia Coloniensi in purificatione beate virginis, ut eandem eccle-
siam, personas et res ad ipsam pertinentes tamquam earum tutor et defensor huiusmodi exem-
pcionis et libertatis dictus archiepiscopus pro tempore auctoritate apostolica et imperiali omnino
liberas habeat, conservet ac defendet, quodque abbatisse dicte ecclesie munus confirmacionis dicte
auctoritate apostolica impendat et res eiusdem ecclesie Hervordensis absque exactione et dono
thelonii libere pertransire permittat ante thelonia sua et ecclesie Coloniensis, et ab aliis aucto-
ritate apostolica et imperiali tueatur et defendat.
Viel inhaltreicher in dieser Beziehung aber sind die Angaben det Bestandes des Marschallamtes in Westfalen, bei
Seibertz U.-B. I. S. 636 und 637, so wie der unten folgenden Urkonde vom 9. October 1281.
*) earundem stent im Text verschrieben.
*) Remse Kspl. Marienfeld. — *) Zwischen Herford und Halle. — *) Dornberg gehorte zum Herford'schen ofRcium Go-
desberghe, dessen Name noch heute im „ Meyer zum Gottesberg" N. von Kirchdornberg erhalten ist NW. von letz-
terem liegt der Gottesberg selbst.
Digitized
^Googk
1224. 93
nem scrip to presenti firmamus, nostri sigilli testimonium inprimendo et testium nomina subscribendo.
Qui sunt: Godefridus prior, Wicboldus supprior, Arnoldus cellerarius, Johannes custos, Ludolfus hospi-
tals1), Johannes, Burchardus vestiarius et alii plures de conventu nostro; Burchardus et Bernhardus
conversi; item Halt advocatus de Bosincvelde, Gerhardus iudex, Brunstenus dapifer, Willelmus frater
dapiferi de Sualenberg, Ernestus Bere, Boyko, et alii quamplures. Acta sunt hec anno dominice incar-
nationis M°.CC°.XXIIII0, indictione XII. in nomine Domini nostri Jesu Christi feliciter. Amen.
Das Siegel fehlt.
137.
* Abt Albert und der Prior von Abdinghof, als Exeeutoren der papstlichen Richter, des Cardmallegaten
Conrad von Porto und des Abts von Allenberg, denunciren Beinrich von Brakel, Propst von Busdorf, der
sich noch immer als erwahlter Bischof von Paderborn gerire, und eine ganze Beihe seiner Anhanger unter
den Gets I lichen und Bittern des Bisthums als excommunicirt. O. J. und 0., ivahrscheinlich aber aus dem
Ende 1224 oder Anfang 1226. — Or. Fr. Paderborn U. 117.
A. Dei gratia abbas, . . . prior beatorum apostolorum Petri et PauK Paderborn. execu tores
hulicum delegatorum a domino papa, scilicet domini C. Portuensis episcopi apostolice sedis legati, et
. . . abbatis Veteris Montis Coloniensis diocesis. Recepimus, quatinus H. prepositum beatorum aposto-
lorum Petri et Andree Paderborn. qui se pro Paderbornensi gerit electo, ab eis excommunicatum face-
remus per diocesim Paderbornensem et per di versa loca excommunicatum publice nunciari, in supradictis
procedentes secundum quod nobis videretur expedire. Quia vero preceptum iudicum delegatorum obmit-
tere non audemus et melior est obedientia quam victime: nos auctoritate domini C. Portuensis et S. Ru-
fine episcopi apostolice sedis legati et . . . abbatis Veteris Montis iudicum a domino papa delegatorum
et per eos auctoritate domini pape, dominum H. prepositum beatorum apostolorum Petri et Andree
Paderborn. omnibus robis excommunicatum publice denunciamus, universitati vestre sub pena excommu-
nicationis precipientes, ut nullus vestrum eidem H. dicto preposito communicare presumat. Quia homines
inferius denotati dicto H. preposito communicaverunt et communicant et eum in malicia sua in quantum
possunt defendunt, nos auctoritate dictomm iudicum omnes hos clericos subscriptos ab omnibus benefi-
ciis suspendimus et excommunicamus, scilicet Thetmarum de Pathberich, Heinricum de Foro, Heriman-
num de Borie, Conradum plebanum, Johannem Crisantum canonicum Osnaburgensem, Albertum plebanum
de Wartberich, Conradum scolasticum Nove-Ecclesie, Ernestum sacerdotem de Brakel, Thetmarum de
Isthincthorp, Alexandrum de Dacburich, Johannem de Natesungen, Everwinum de Sancto Monte2), Jo-
hannem de Suthem, Johannem de Wellethe, Heinricum de Tullethe, Andream de Herisia, Heinricum de
Xienkerikin, Ambrosium et Johannem de Wremlo8). Insuper excommunicamus hos laicos subscriptos:
Hermannum, Wernerum, Bertoldum fratres dicti H. prepositi de Brakel, Lippoldum, Hermannum de
Osdagessen, Andream de Einenhus, Bernardum de Osethe4) milites. Auctoritate ergo iudicum predicto-
rum a domino papa delegatorum, sc. domini Conradi Portuensis et S. Rufine episcopi apostolice sedis
legati et . . . abbatis de Veteri Monte universitati vestre districte precipiendo mandamus et sub pena
excommunicationis et suspensionis ab officio vobis interdicimus , ne aliquis vestrum alicui prescriptorum
in aliquo communicare presumat. Ego . . . prior beatorum apostolorum Petri et Pauli Paderburnensis, quia
proprium sigillum non habeo neque habere eonsuevi, presentes literas pro me ecclesie mee sigillo sigillavi.
Die frfiher an der Urkunde vorhandenen zwei Siegel sind abgefallen.
l) So hat ausgeschrieben die Urkunde wohl statt hoepitalarius. — ^ Heiligenberg bei Hoxter. — ^ Wohl Vuremlo , d. L
Wormeln, zn leeen. — ♦) Der spatere Graf der Stadt Paderborn, wohl Keflfe B. Bernhardt III.
Digitized by
Google
94 *3SS.
138.
* Abt und Convent von Belmershausen waren vom Bischof Bernhardt UL von Paderborn wegen Erbauung
einer Burg excommunicirt worden lJ, hatten aber nach dessen Tode bet Honorius 111. durchgesetzt , dass er
rsuchung dieser Streitfrage dem Abt von Reinhausen und andern Geistlichen2J iiberlrug, gegen deren
n jedoch das Paderborner Domcapitel Appellation beim Papste einlegte, worauf er eine neue Commis-
f den Miinsterschen Dechanten von Ludgeri und Martini und einem dortigen Domherrn bestehend
. Trotz der eingelegten Appellation hatten aber der Abt von Reinhausen und seine Collegen die Ex-
ication iiber das Paderborner Domcapitel ausgesprochen, weswegen der Papst die letztgenannten
iter anweist, dieselbe aufzuheben, und den Prozess zu entscheiden. 1225 Januar 27. Later an. —
Or. Kl. Belmershausen U. 7.
aorius episcopus, servus servorum Dei dilectis filiis . . . S. Ludgeri et . . . S. Martini decanis et
nico Monasteriensi salutem et apostolicam benedictionem. Exhibita nobis capituli Padeburnensis
petitio continebat, quod cum olim . . abbas et conventus de Helmundeshusen Padeburnensis
quoddam castrum in quodam loco, ubi monasterium et monachorum conventus fuerat, in eius-
rituli grave preiudicium construxissent 8), quia iidem abbas et conventus a . . . . bone memorie
nensi episcopo, diocesano eorum, frequenter ammoniti exinde satisfacere pertinaciter contempne-
lem episcopus in eos excommunicationis sententiam, exigente iustitia, promulgavit. Quo interim
de medio, predicti abbas et conventus suggerentes nobis4) quod predictum capitulum prefatam
unicationis sententiam in eorum preiudicium executioni mandarat, super hoc ad abbatem de
isen et eius collegas nostras contra eos litteras impetrarunt. A quibus iidem sentientes indebite
m, pro eo quod ipsos ad locum non tutum citantes eis nolebant alium assignare securum, humi-
juisiti ad nostram audientiam appellarunt et appellationis sue causam obtinuerunt a nobis vestro
delegari. Et licet vos iudicibus predictis scripseritis, ut ab eiusdem negotii executione cessarent,
os de appellatione cognosceritis, eadem nichilominus tamen illi appellationis causa pendente in
capitulum excommunicationis sententiam promulgarunt. Quo circa discretioni vestre per apostolica
mandamus, quatenus, si est ita, eandem excommunicationis sententiam denuntiantes penitus non
in eodem negotio iuxta formam in aliis litteris vobis traditam, sublato appellationis obstaculo,
tis, alioquin partes ad abbatis de Reneshusen et eorum coniudicum remittatis examen, impetrantes
nsis legitimis condempnando. Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, duorum
ea nichilominus exequantur. Data Laterani VI. Kal. Februar. pontificatus nostri anno nono.
Die gat erhaltene BuUe fuhrt die Inschrift: HONORIUS PP. III.
ir ersahen aus der Bulle vom 26. Januar 1223 oben Nro. 110, dass Honorius III. das der Romischen Kirche unmittelbar
berstehende Kloster Helmershausen dem Erzbischof von Coin zum Schutz anbefohlen hatte, was offenbar mit dem
*eben des Elosters , sich von Paderborn unabhangig zu machen , zusammenhangt. — 2) Die folgende Urkunde ergiebt,
is dies der Abt von Stene und der Propst von Wine the waren. Vgl. Nro. 112. — 8) Obwohl das castrum nicht genannt ist,
liegt doch die Vermuthung nahe, dass dies Helmershausen war und dass der Bischof Bernhard III. die Erbauung
iser Burg auch urn deswillen als einen Eingriff in seine landesfiirstlichen Rechte betrachten musste, als der Abt
i Helmershausen die Halfte der Stadt Helmershausen an den Erzbischof Engelbert von Coin abgetreten hatte (vgl.
i Urkunde vom 16. Juli 1220 bei Schaten u. Wenck H. 14 1), welche, wie wir spater sehen werden, als Herzoge
i Sacluen die Territorialhoheit Paderborns in jeder Weise zu beschranken suchten. Paderborn selbst aber glaubte
imershausen gegenuber sich um so mehr im Rechte, als dies Kloster durch Urkunde Kaiser Heinrichs II vom
Juli 1017, Erh. R. 88? C. 93, ihm incorporirt worden war. Doch waren diese Unterordnungsverhaltnisse Hel-
rshausens von Anfang an streitig. Ygl. Erhard R 928 z. J. 1024 und das dort Citirte. Nach dem fur Paderborn
demuthigenden Essen'schen Frieden vom 24. August 1256, suchte Erzbischof Conrad von Coin die angefuhrte Bulle
aorius III. vom J. 1223 zur Begrundung seines Schutzrechtes iiber Helmershausen wieder hervor. Ygl. die Urkunde
\ vom 20. October 1260. — 4) Also nach dem Jahre 1216, wo Honorius III den papstlichen Stubl bestieg, woraus
vorgeht, dass der erwahnte Bischof von Paderborn, Bernhard HI., der am 28. Marz 1223starb, gewesen sein muss.
Digitized by
Google
UJS. 95
139.
* Drei pdpstliche Richter lassen in Ausftihrung des obigen Befehls Papst Honorius* HI. von ihren Executoren,
die Able von Stene und Reinhausen, den Propst von Winethe x) und den Convent von Belmershausen mit der
Androhung fur excommunicirt eiklaren, dass alle diqenigen, welche im Namen dieser Excommunicirten iiber
das Paderborner Domcapitel die Excommunication aussprechen vmrden, gleichfalls excommunicirt
seien. 0. J. (1225) *J. — Or. Fr. Paderborn U. 119.
A. Dei gratia abbas et . . prior Paderburnensis, executores iudicum delegatorum domini pape vide-
licet U. sancti Martini et H. sancti Lutgeri decanorum et A. canonici Monasteriensium, prepositis decanis
et plebanis cunctisque ecclesiarum prelatis ad quos presens scriptum pervenerit, salutem in Domino.
Mandatum predictorum iudicum delegatorum accepimus, quatinus in Reinehusen et in Stene abbates et
prepoBitum in Winethe et conventum Helmwordeshusensem pro eo, quod Paderburnensis capituli appel-
lationis causam eis commissam impediverint hactenus et impedire laborant, ab eis excommunicatos sin-
gulis dominicis diebus et precipuis festis in diocesi Paderburnensi et in diocesibus, in quibus predicti
abbates et prepositus fuerint conversati , excommunicatos faceremus publice nunciari et ab omnibus arcius
evitari, contradictores et rebelles per censuram ecclesiasticam cohercentes. Cum ergo mandatum iudicum
delegatorum obmittere nullatenus audeamus, universitati vestre sub pena excommunicationis precipiendo
mandamus, quatinus singulis dominicis diebus et precipuis festis dictos in Reinehusen et in Stene abba-
tes et prepositum in Winethe et conventum Helmwordeshusensem auctoritate domini pape excommunick-
tos publice nuncietis, facientes eosdem ab omnibus arcius evitari. Universitati etiam vestre sub pena
excommunicationis precipiendo mandamus, quatinus omnes, qui sepedictorum abbatum et propositi aucto-
ritate capitulum Paderburnense excommunicaverint vel excommunicatos denunciaverint, vos auctoritate
domini pape singulis dominicis diebus et precipuis festis in ecclesiis vestris excommunicatos publice nun-
cietis, facientes etiam tales tanquam illusores et infamatores ab omnibus arcius evitari.
Yon dem Siegel des Abts Albert von Abdinghof ist der obere Theil erhalten.
140.
* Abt Hermann von Corvey stellt die Rechte der Horigen von den Corvey'schen Amtshofen fest und sucht sie
hierdurch vor ganzlicher Knechtschaft zu bewahren. 1225 Februar 14. — Abschr. Afsc. 1. 133 f. 9 — 10.
Universis Christi fidelibus presencia visuris sen audituris nos Hermannus abbas, prior, prepositus
totusque conventus ecclesie Corbeiensis salutem et cognoscere rei scrip te veritatem. Noveritis, quod ex
antiquo iure et approbata consuetudine hoc apud nos et circa scultetos nostros ac eorum villicationibus
adherentes, scilicet litones qui howelinge vulgariter nuncupantur, debetur inviolabiliter observari, quod
ipsi sculteti, quicunque fuerint, nobis et ecclesie nostre ad solucionem consuete pensionis fideliter tene-
buntur; deinde hii idem litones nobis et dictis scultetis ex parte nostra occasione agrorum quos colunt
ad honesta et consueta servicia obligari videntur. Ita sane quod non violentia servitutis importune op-
primantur, sed semel nobis et eis estatis et secundo hyemalis tempore cum familia, quando ad ipsos vene-
rimus, ad recipiendum et procurandum nos utique tenebuntur. Ut dicti sculteti ad solutionem pensionis
uberius sufficiant, a prefatis litonibus curruum et aratrorum suorum servicia poterunt interdum requirere
moderata, et nequaquam a nobis et ecclesia nostra ipsos vendere poterunt seu alienare nee eorum ser-
>) Weende N., Reinbausen S. von Gottingen, Steina N. von Weende. Vgl. oben Nro. 28, 112 und 138. — *) Naoh Mass-
gabe der vorstehenden Helmershausener Urkunde. Die Executoren sind die namlichen wie bei der Excommunication
des Gegenbischofs Heinrich von Brakel, oben Nro. 1 37.
Digitized by
Google
96 *ai5.
vitute ad libitum suum abuti vel suos quomodolibet proprios arbitrari. In cuius rei testimonium robur
perpetuum et munimen presens instrumentum conscribi fecimus et nostro sigillo ex certa nostra con-
scientia firmiter iussimus roborari. Datum anno Domini M°.CC°.XXV°, ipso die Valentini martyris.
141.
* Papst Honorius III. bestatigt die Wahl des Magisters Oliver als Bischof von Paderbom und cassirt die
seines Gegners des Busdorfer Propstes Heinrich von Brakel, in Bezug auf den er sich weitere Schrilte vor-
behalt x). Zugleich befiehlt er den Edlen und Almisterialcn des Bisthums, dem Oliver 2J den Eid der Treue
zu leisten. 1225 April 7. Lateran. — Or. Fr. Paderbom U. 118.
Honorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis nobilibus et ministerialibus Padeburnensis
ecclesie salutem et apostolicam benedictionem. Auditis et intellects que super electionibus de dilecto
filio magistro Olivero canonico Padeburnensis ecclesie ac Henrico quondam preposito ecclesie sanctorum
apostolorum Petri et Andree a canonicis Padeburnensibus electis fuere proposita coram nobis, de fratrum
nostrorum consilio electionem de predicto Henrico presumptam et quicquid ex ea secutum est vel ob
ipsam irrita iudicavimus , electionem de magistro Olivero celebratam a maiori parte capituli confirmantes.
Illud autem quod super usu falsarum litterarum de ipso Henrico fuit propositum coram nobis, nostre
providentie reservavimus, de rigore vel misericordia circa ipsum, prout eius exegerint merita et expedire
viderimus, processuri. Quia vero, quo est came spiritus et anima corpore dignior, eo debet spiritualis
pater carnali amplius honorari, per apostolica vobis scripta mandamus, quatinus eidem electo tamquam
patri et pastori animarum vestrarum plene ac bumiliter intendatis, ei sicut tenemini exhibentes iuramenta
fidelitatis et in ecclesie sue negotiis fideliter assistentes, plene insuper eidem de iuribus ipsi ecclesie a
vobis debitis responsuri. Alioquin sententiam, quam ipse rite tulerit in rebelles, ratam habebimus et
faciemus auctore Domino inconcusse servari. Datum Laterani VII. Idus Aprilis pontificatus nostri
anno nono.
Die Bleibulle ist abgefallen
142.
Graf Conrad und seine Briider Otto und Heinrich 8J bestatigen die vor sechszig Jahren von ihren Vor-
fahren der Kirche zu Gerden gemachte Schenkung der Giiter zu Pickelsen. Die anwesenden Zeugen sind:
x) Was dem Papst in Betreff Heinrichs super usu falsarum litterarum vorgeiragen wurd«, lasst vermuthen, dass er sich
durch verfalschte oder erfundene papstliche Briefe habe im Besitz des Bisthums aufrecht erhalten wollen. — *) Oliver
scheint aber als anerkannter Bischof nur ganz kurze Zeit in seinem Bisthum verweilt zu haben. Denn schon am
28. Juli 1225 finden wir inn als Zeugen in der Urkunde, welche K. Friedrich II. an diesem Tage apud S, German urn
ausstellt, erwahnt, cfr Bohmer R. J 1198 — 1254 S 129, und bereite am 27. September desselben Jahrs schreibt
Papst Honorius III. an das Paderborner Domcapitel, dass er ihren Erwahlten Oliver, der der Weihe wegen vor ihn
gekommen, zum Bischofe von Sabina ernannt, und beauftragt sie, eine neue Wahl vorzunehmen. Bohmer ib. p. 330
der die beziigliche Bulle, bei Ughelli I. 168, datum Reatse V. Kal. Octobr. anno pont. X. mit Recht in's Jahr 1225
setzt, wahrend Schaten sie falschlich dem folgenden zuschreibt und so die Chronologie verwirrt. Am 2. Februar
1226 ist sein Nachfolger Wilbrand von Oldenburg schon erwahlt, vgl. Westf. Urk -Buch III. 220, vermittelte und unter-
eiegelte auch am 1. Mai 1226 den Ravensberger Theilungsvertrag ib. 229 und belehnte seine Nichte Sophie mit dem
im Bisthum Paderbom belegenen Giitern ihres Gemahls Otto von Ravensberg ib. 230, so wie ib. 244, 247 andere
Urkunden von ihm aus dem J. 1227. Endlich werden wir unten eine Urkunde des Bischofs Simon aus dem August
1264 geben, worin derselbe ein 1227, indict. 15, pontif. nostri anno J ausgestelltes Document Bischof Wilbranda
transsumirt. — «) von Spilcker hat, trotzdem er diese Urkunde im Anhange seines Werkes abdruckt, sie fur die
Stammtafel der Graf en von Everstein nicht benutzt. Dass ihre Auss teller Graf en von Ever stein gewesen, erweist
die Helmershausener Urkunde von 1223 oben Nro. 117, die unter den Zeugen aufifuhrt: Conradus, Otto, Henricus,
fratres de Everstein. Dies wird dann auch durch den Ausstellungsort Cugelenberci Schloss Eogelnberg bei Yolk-
Digitized by
Google
1225. 97
Eckehard Propsl zu Gerden etc und die Hitter: Hermann Biercule, Anton von AUenhusen, Henrich Pancoke,
Johannes Jude, l) Gripe, Udo de Wethen; und die Servi: Everhard, Bertram von Lovene,
Hermann, Joachim von Rinbike. Datum in Cugelenberg 1225 den 19. Junii. — Regesten Msc. I. 242K S. 33.
VI. 224. S. 37 \ vollstandig gedruckt bei von Spilcker die Grafen von Ever stein U.-B. S. 50.
143.
* Erzbisehof Engelbert von Coin gestattet den Verkauf Colnischer Lehnsgiiter an das Kloster Bredelar und
iiberlrdgt diesem das Obereigenthum derselben. 1225 Anfang Novembers. Soest*J. — Or. Kk Dalheim
V. 16; Abschr. Msc. I. 127 fol 35'.
In nomine sancte et individue Trinitatis. E(ngelbertus) divina miseratione sancte Coloniensis sedis
archiepiscopus universis hanc paginam inspecturis in perpetuum. Quoniani nostra interest, pauperum
Christi consulere et eonim indempnitati cavere, significamus presentibus et futuris, quod Godefridus miles
de Meischethe bona quedam in Nutlon 8) ab ecclesia nostra in pheodo tenuit, ex quibus bonis patrueli
suo Heinthenrico de Nutlon circiter VI mansos inpheodaverat. Convenit autem Godefridus cum mona-
sterio de Breidelar super eisdem bonis et mediantibus quibusdam fidelibus ab utraque parte in hunc
modum processum est: Henthenrico quidem XVI marce denariorum, Godefrido vero XXIIII marce dena-
riorum solventur, et quicquid idem G. in Nutlon de nostra ecclesia habuerat in agris cultis et incultis,
in silvis, pratis, pascuis, totaliter cedit in usus monasterii. Verum quia nostra donatio in huiusmodi
contractu summe necessaria fuit, primo quidem Henthenricus VI mansos Godefrido, dein Godefridus to turn
quicquid ibidem possederat pertinens ecclesie nostre circiter XII mansos in manus nostras resignavit, nos-
que propter spem, que in Deum est, monasterio contulimus. Nam constituti apud Sosatum oppidum
nostrum cum mult a turba clarorum virorum 4) eandem donationem fecimus, nee aliquem vidimus contra-
dictorem. Unde districte sub pena excommunicationis arcemus omnes, qui eadem bona usurpare vel
ledere presumpserint. Huius rei testes sunt: Peregrinus noster prothonotarius, comes Adolfus5), Bertoldus
de Buren, Gerlacus de Bodinke, Johannes de Patberg, Heinricus noster marscalcus, Olricus deWestheim,
marsen in Hessen, S. von Warburg, bestatigt, von welchem namlich von Spilcker 1. c. 128 — 173 in einer langeren
Ausffihrung darthut, class es ein Eversteinsches Besitzthum gewesen. Freilich lesen von Hatzfeld und von Spilcker
Engelenberg, dagegen die lateinischen Regesten Cngelenberc, was unsere auch von Spilcker schon vorgeschlagene
Emendation wohl hinlanglich begrfindet. Die Vorfahren dieser Grafen von Everstein lassen sich leider aus den Ger-
dener Urkunden nicht feststellen. Das einzige Diplom des XII. Jahrhunderts , was der Gerdener Besitzungen in Pe-
ckelsheim gedenkt, ist das von 1173, wo es heisst (Erhard G. 36?): Preterea collata sunt quedam ab aliis predicte
ecclesie, una domus in Nedere una in Pikilissem. Vgl. im Cbrigen die Urkunde vom 8. December 1226,
Nro. 147, die durch den Ausstellungsort Everstene jeden Zweifel lost. — ') Hier baben von Hatzfeld und von Spil-
cker das ganz unverstandliche Wort „ Nor denier", statt dessen wohl Nordwin zu lesen sein wird. — '*) SieheNote4.
a) Nach der Urkunde vom 18. December 1270 fiber den Verkauf von wusten Gutern seitens des Klosters Bredelar an
Dalheim (Or. Dalheim U. 225) lag Nutlon im Sindfelde in der Nahe von Wfinnenberg. Vgl. Nro. 281 und Zeitschrift
XXIII. CO I. 286. Nach einer andern Dalheimer Urkunde vom 1. Juli 1384 (Nro. 118) gehorten auch die Dorfer und
Dorfmarken Sirexen und Sendfelde beide zum Kirchspiel Nutlen. Wenn auch des Ersteren Lage nicht bekannt, so
constatirt doch die des zweiten, dass Nutlon nur im Umkreise des spateren Bisthums Paderborn gelegen haben kann.
Der Umstand aber, dass die Cdlnische Kirche dort Lehensguter gehabt, verliert sein Aufiallendes , wenn manbedenkt,
dass Erzbisehof Engelbert und seine Vorganger immer bestrebt gewesen sind, vgl. die Note zur Urkunde von 1217
Nro. 69, ihre Macnt sowohl fiber die Diocesan- als auch fiber die Landesgrenzen des Bisthums Paderborn auszudeh-
nen. — 4) Diese Provinzialversammlung fand zu Soest in den ersten Tagen des Novembers 1225 statt. Unmittelbar
nachher wurde Erzb. Engelbert am 7. November jenes Jahres bei Schwelm ermordet. Vgl. Ficker 1. c. 296. Unsere
Urkunde dfirfte sonach die letzte der von Engelbert ausges tell ten sein. - 6) von Altena-Mark.
W«Btf. Utk. - Bach. IV. 1 3
Digitized by
Google
96 «"«•
Heinricus de Budiken, Heinricus Salentin aliique quamplures. Anno ab inc. D. M°.CC°.XXV°, indictione
XIII. regni monarchiam tenente imperatore Fretherico, pontificatus nostri anno X.
Bis auf das obere Ende iat das Siegel gat erhalten 1).
144.
* Erzbischof Heinrich von Coin bestatigt dem Kloster Bredelar den Besitz seiner Giiler in Nullon 0. J.
(1226—1238). — Of. Kl Dalheim U. 17; Abschr. Msc. 1. 127 fol. 37.
H. Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus universis hanc paginam inspecturis pacem et
salutem in Domino. Miles quidam de Meschede Gotfridus nomine bona quedam in Nutlon circiter XIII
mansos de nostra tenuit ecclesia, que hereditaria successione iure feodali ad se devoluta erant et pos-
sessa ab ipso et suis maioribus quinquaginta annis et ainplius nullo impetente. Hec ubi in possessionem
pauperum in Breydelar empcione et donacione gloriose memorie antecessoris nostri domini E. archiepi-
scopi devenerunt, ut audivimus, quidam eos molestare super eisdem bonis et mutilare integritatem bono-
rum non verentur, ad quos precise dicimus nequaquam nos velle admittere sectionem talem, sed magis,
quod ecclesia nostra absque impetitione plene tenuit et ministerialibus suis integre porrexit, et ab eis
multo tempore possessum est, ita ut prescriptionis iure tueri possint, ubi ad pauperes devenerunt, (et)
a nobis warandiam habebunt et imperturbate possidebunt.
Ein Theil der schon gezeichneten Figur dee Erzbischofs ist noch vom Siegel erhalten.
145.
* Die Propstin von Vreden tritl ihr Recht an der Erbschaft des Ravensberg1 schen Drosten Heinrich an den
Grafen Ludivig vo* Ravensberg ab. O. J. (1225 — 1248) *). — Or. Grfschft. Ravensberg V. 36.
F(elicita8) Dei gracia preposita in Vrethen universis, ad quos presentes littere pervenerint salutem
in Domino. Noverint universi, quod nos hereditatem existentem in bonis domini Henrici dapiferi de
Ravensberg prope Widenbrucge, que nos de iure contingit, domino comiti L(udewico) de Ravensberg
libere contulimus et absolute ratum habentes, quicquid idem dominus L(udewicus) comes de ipsa here-
ditate duxerit ordinandum et id presentibus protestamur.
Vom Siegel hat eich* ein Bruchstuck mit der wohlgezeichne ten , reichgewandeten, sitzenden Figur der Propstin
erhalten.
146.
* Siihne Wilhelrris von Helfenslein mit der Abtissin von Berford wegen des Bofes Overenberg; er verspricht
die empfangenen 50 Mark eventueU zu dessen Riickkauf aus der Verpfandung beizvsteuern, oder zum Ankauf
von Gutern behufs jenes Bofes vertoenden zu wollen 8J. 1226 October 1. — Or. gefurst. Abtei Berford U. 34.
Venerabilibus domnabus suis abbatisse et conventui Hervordensis ecclesie Willehelmus de Helpen-
stene cum fide devotum obsequium. Tenore presencium protestamur quod a vobis et ab ecclesia vestra
l) Abgebildet bei Ficker Engelbert d. H. — *) Im J 122> war Gerberga Propstin von Vreden, W. U.-B. III. 1713 und
im J. 1248 starb Ludwig von Ravensberg 1. e. 499. Die Initiate F. haben wir als Felicitas gedeutet, weil eine Vre-
densche Stiftsdame 1225 in der angefuhrten Urkunde diesen Namen trug, der in Vreden wegen der Schutzpatronin
auch sonst haufig war. — *) Wenn hier das Verhaltniss Wilhelm's von Helfenstein zum Herford'schen Hofe in einer
Digitized by
Google
1316. 99
pecuniam quinquaginta marcarum recepimus ea pactione, quod omnem rancorem, quern occasione villi-
cacionis in Overenberg ■) erga vos et ecclesiam vestram concepimus, remittimus et deinceps in omnibus
negociis vestris promovendis tarn nos quam amici nostri serviemus prout possumus et scimus, vos autem
predictam villicacionem de manu Heinrici Lenherii infra duos annos redimere promisistis, ad cuius redem-
pcionem, si sine pecunia amicabiliter liberari non potest, confitemur nos prefatam pecuniam debere quan-
tum opus fuerit restituere. Et hoc fide data nos et Johannes de Hamerstene socer noster promisimus
vobis per internuncios vestros, dominum Sifridum clericum nostrum et Lodowicum militem et Sifridum
villicum vestrum de Ludelstorp a), ita sane ut cum sex septimanis ante solvendam pecuniam prescire
feceritis, nos earn eo die solvamus vel Andernachum nos et socer noster intremus, non egressuri, doneo
pecunia fuerit totaliter persoluta. Si autem sine pecunia ad vos libera redibit villicatio, nos eandem
pecuniam in possessiones et predia convertemus et ilia a vobis in feodo tenebimus perpetuo vobis et
ecclesie vestre hominio obligati. Item cum eadem villicatio ad vos libera redierit, vos nulli diviti vel
potenti persone earn conferetis, sed uni de litonibus vestris cum consilio nostro committetis qui vobis de-
bitam et antiquam integre solvat pensionem. Nos autem per amicos nostros certos (sic I) vos faciemus et
securos, quod eandem villicationem in omni suo iure et integritate illesam servabimus et inconvulsam, in-
dempnitati ecclesie vestre tarn in personis, quam in rebus aliis quantum possumus fideliter intendentes.
Datum anno gracie M°.CC°.XXVI°, Kalendis Octobris.
ut.
Graf Conrad von Everslein genehmigt die von seinem Bruder Otto ousgegangene Bestdtigung 8J der von ihrcn
Vorfahren dem Kloster Gerden gemachten Guterschenkungen in Peckelsheim. 1226 December 8. Everstein. —
Abschr. Msc. II. 71 S.229; Begest Msc. 1.2421 S.34; VI. 224 S. 38; gedr. Kindlinger Beit r. 111. U. 163.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Quoniam decursus hominum mortalium raro presentium
vel preteritorum utilium recordantes more fluentis aque sine signi alicuius vestigio dilabuntur, presenti
pagine anno tare decrevimus, qualiter ego Conradus comes cum consensu fratrum scilicet Lothewici, Her-
jnanni, Alberti et roboratione privilegii fratris nostri Ottonis donationem, que rationabiliter facta est
ecclesie Gerdinensi in villa Pikelessen in sedecim iugeribus a patribus nostris, ut eorum ibidem cele-
braretur memoria, approbamus et protestamur fide manuali data eandem confirmantes. Verum quia fal-
sitas sepe opposita est veritati, quidam inimici veritatis contra ius eandem ecclesiam impetebant, qui
tandem convicti et confusi in auctore pacis quieverunt, coram comite et suis fratribus in sede iudiciaria,
si quid habere videbantur iuris, ore et digito singuli renunciantes in loco, qui dicitur Thuneresberch 4).
Et ut firmius memorie commendaretur, nomina heredum5) presenti pagine conscribi rogaverunt, qui sunt
hec: Wichart, Maentus, Ode et filii eorum Hildebrant, Wichart, Lutgart, Frowere, Arnold, Johan, Nol-
burch, uxor Tiderici et filii eorum Ri chart, Lutgart uxor Bertrami, Tiderich, Johan et filii eorum Heim-
lich, Helmburch, Wilhard, Hildebrant. Igitur ut hec rata inperpetuum perseverent, cum consensu pre-
libatorum fratrum meorum sigilli nostri attestatione presentem paginam roboravimus. Testium vero no-
auffallenden Unbeslimmtheit gebalten wird, so riihrt dies daher, weil die Schenkungsurkunde Ludwigs d. D. vom
1. Ju)i 868 ausdriicklich verbot (Kaiserurkunden I. 155), diese Giiter als Lehen auszuthun. Spater kehrte man sich
daran nicbt mebr; denn diese Familie von Helfenstein wurde wenigstens von 1367 ab mit Arenberg formlich belehnt.
— ') Arenberg NO. von Ehrenbreitstein. — 2) Leutesdorf N. von Engers, gleicbfalls auf dem rechten Rheinufer.
Vgl. meine Kaiserurkunden I. 161. — •) Vom Jahre 1225, oben Nro. 14*2. — *) Bei Wormeln. Vgl. die Hardehausener
Urkunde v. 12C6 Nro. 23; sodann die von Vamhagen U.-B. S. 79 gesammelten Stellen, insbesondere nocb die Urkunde des
Mainzer Erzbischofs Siegfried uber die Giiter des Klosters zu Arolsen „in comitia de Dunrisberg" h c 36, endlich
von Spilcker S. 120, 172, 208 und Grimm D. Mytbol. I. 155. — 4) Scbon in der jetzt noch gebrauehlicben sachlichen
Bedeutung des Wortes Erie far Bauerngiiter.
13*
Digitized by
Google
100 i)26.
mina hec sunt: Eckehardus eiusdem loci prepositus, Gerhardus prior, Gerhardus sacerdos in Volshen;
conversorum nomina: Godescalcus senex, Sifridus, Reinboldus, Regebodo, Hartwicus, Godescalcus iuvenis;
militum: Heinricus dapifer, Arnoldus de Porta, Lothewicus, Heinricus de Elmerinchusen; servorum Al-
bertus de Mene, Burchardus de Tidessen; dominus Arnoldus de Patherburno. Acta sunt hec anno gratie
M°.CC°.XXVI°, indictione XTTTT. Datum in Everstene sexto Ydus Decembris.
148.
* Das Kloster Abdinghof kauft einem Paderborner Burger ein Grundstiiek in der stadtischen Mark ab und
ersteht dessen Eigenthum von detn betreffenden Lehnsherrn. 1226. — Kl Abdinghof U. 44.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Willibrandus Dei gratia Patherburnensis ecclesie episcopus
universis Christi fidelibus, quorum inspectioni presens scriptum fuerit oblatum, perpetuam in Domino
salutem. Quoniam temporaliter acta processu temporis hominibus oblivionem inducunt, presentis negotii
Teritatem utile duximus scripto innotari. Universitati ergo yestre no turn esse cupimus, quod Albertus,
abbas et conventus sanctorum apostolorum Petri et Pauli in Patherburne quoddam predium super mt-
rica l) situm ab Erhardo cive Patherburnensi decern et octo marcis comparaverunt. Et quia dictus E.
illud de manibus Meinrici militis in feodo tenuit, ab eodem Meinrico tribus marcis et VII solidis et uno
maltro frumenti liberaverunt. Unde prefatus M. cum collaudatione suorum heredum pretaxatum predium
cum silvis, pratis et pascuis et omnibus attinentibus in manus nostras resignavit, et omni iuri, quod in
eo videbatur habere, renuntiavit. Nos vero de consensu prepositi, decani et tocius capituli nostri pre-
memoratum predium cum omni integritate conventui sanctorum apostolorum Petri et Pauli tradidimus
perpetuo possidendum. Ne igitur hec donatio in irritum malignandi studio possit a quoquam inposterum
revocari, sub districto anathematis vinculo prohibentes, presentem paginam exinde fecimus conscribi et
sigilli nostri inpressione muniri. Facta est hec donatio pubplice fsiclj in curia nostra a. d. i. M°.CC°.XXVI°,
indictione XIIII, pontificatus nostri anno I. Huius rei testes sunt: Volradus prepositus, Amelungus de-
canus, Volbertus cellerarius, Hermannus Boliko, Cunradus custos, Wezzelinus prior, Hermannus custos,
Hartmannus sacerdos, Albertus diaconus de ecclesia beatorum apostolorum Petri et Pauli; Lippoldus
comes2) et fratres eius Heinricus et Cflnradus, Godescalcus Burmester8), Johannes Spirinc, Georgius,
Heinricus, Cfmradus camerarius, milites et minis teriales nostri et alii quamplures.
Das Siegel B. Willebrands ist viel weniger gut erhalten als das an der Abdinghofer Urkunde von 1227.
149.
* Abt Albert von Abdinghof verkauft ein von dem Convente seines Klosters mit Memoriengeldem erstandenes
Gut, indem er den Kaufpreis zum Nutzen der Kirche anlegt und statt dieses Gutes ein anderes dem
abteilichen Speicher iiberweist *J. 1226. — Or. KL Abdinghof U. 45.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Albertus Dei gratia Paderburnensis abbas etc. Noverint
igitur presentes et posteri, quod ad instantiam fratrum cenobii nostri domum unam in Atlen 6) et man-
sum unum domui attinentem vendidimus pro duodecim marcis, quas de fidelium elemosinis ipsi college-
Die Mark, das noch nicht cultivirte Wald- und Weideland. — *) Vgl. die Abdinghofer Urkunde von 1227. — *) Ob
noch Amtsname oder schon Familienname? Eine adelige Familie von Baurmeister existirt noch jetzt. Im ersteren
Falle diirfte bei dem hier unter den Rittern und Ministerialen genannten Godeschalk dieses Namens vielleicht an
den Vorsteher einer der bis in die neuere Zeit beatandenen Bauerschaften der Stadt Paderborn gedacht werdeh. —
4) Die Yerhandlung ist nicht vollig klar. — *) So eine alte Ruckschrift, in der Urkunde selbet ist das Wort fast
ganz zerstort; es ist Atteln S. von der Stadt Paderborn.
Digitized by
Google
1226. 101
rant, et nos easdem marcas in usus necessarios ecclesie recollocavimus, qui mansus octo maltra annone,
II videlicet avene, II siliginis, II ordei et II tritici ■), et IIII pullos et V uncias ovorum solvit annuatim,
pariter in eo convenientes, ut unum maltrum tritici et pulli cum ovis cedant in usus infirmorum fratrum.
De residuis vero VII maltris in anniversariis fidelium, de quorum elemosinis sunt comparata, fratres
accipiant impendia caritatis. Verum nequis successorum nostrorum hoc factum nostrum imposterum pos-
sit infringere, de multis bonis, que cooperante divina dementia proprio labore et industria nostre oon-
quisivimus ecclesie, in restaurum mansi pretaxati mansum unum in Hustide2), tantum annone quantum
solvit ille annuatim persolventem, abbatis granario deputamus. Ad maiorem eciam premissorum con-
firmationem tarn nostro quam ecclesie nostre sigillo presentem paginam communimus. Actum a. D.
M°.CC°.XXVI°. presentibus Wescelino priore, Hermanno custode, Frederico, Lutberto, Heinrico, Har-
manno, Bernone et Bernardo sacerdotibus, insuper et toto capitulo nostro.
Ein Siegel ist nicht erhalten.
150.
* Abt Hermann von Corvey iibertragl, gegen Entrichtung von zwei Pfund Wachs jahrlich, dem Kloster
Hardehausen das Obereigenthum Uber zwei von einem seiner Vasallen angekaufte Giiter seines Stifts.
1226. — Or. KL Hardehausen U. 27.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Gorbeiensis abbas universis huius
pagine inspectoribus. Notum esse cupimus tarn presentibus quam futuris, quod VI mansos in Rimbicke,
quoB de nobis Heinricus miles dictus de Scerve8) in feodo tenuit, nobis cum consensu heredum suorum,
recepta propter hoc pecunia ab ecclesia Hersuethehusensi, resignavit, et nos ad instantiam eiusdem Hein-
rici, accepta etiam ab eo propter ecclesie nostre necessitatem quadam pecunie summa, iam dicte ecclesie,
quam ad omne ecclesie nostre commodum sumus hactenus experti, prememoratos mansos cum omnibus
suis attinentiis de nostre ecclesie consensu contulimus integraliter et libere, ita ut nos et successores
nostri in omni loco et apud omnes de bonis eisdem prestare warandiam semper eidem ecclesie teneamur,
et ipsa in recognitionem huiusmodi benefitii nostri in festo purificationis duo cere talenta ecclesie nostre
annuatim persolvat. Ut autem hoc factum nostrum firmum et stabile consistat, presentem paginam tarn
nostri quam ecclesie nostre sigilli fecimus appensione muniri. Testes huius rei sunt: Eschewinus prepo-
situs, Reinherus dictus de Winningehusen frater Corbeiensis, Heithenricus, Cono, Hermannus cappellani
nostri, Herebordus decanus Nove Ecclesie; laici: Raveno senior, Hereboldus de Amelungessen, Ludolfus
dictus de Erclen, Bruno de Haversvorde, Bertrammus et Widelo fratres de Stamhem, Heinricus Vugel
et alii quamplures. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°.XXVI°.
Die Siegel sind nicht erhalten.
151.
* Abt Hermann von Corvey entschadigt einen Schwestersohn des fruhern im Besitz der Giiter zu Scherfede
und Rimbeck gewesenen Corvey schen Vasallen fur die Vbertragung derselben an das Kloster Harde-
hausen. 0. J. (1226—1254j*J. — Or. Kl. Hardehausen U. 26.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gracia Corbeiensis abbas notum esse cupi-
mus presentibus ac futuris, quod dum in prediis in Scerve et Rinbike quecunque Heinricus miles dictus
l) Da avena Hafer, ordeum Gerste und triticum Weitzen bedeuten, so jarird siligo hier mit Roggen zu ubersetzen sein.
— *) „Huster Land und Hiistermeier" im N. von Geseke ; als Ort ist Hustede eingegangen. — ^ Scherfede und Rim-
beck im Er. Warburg. — ♦) Nach Massgabe der vorhergehenden Urkunde und des Todesjahrs von Abt Hermann.
Digitized by
Google
102 122T.
de Scerve a nobis in feodo tenuerat et que ab ipso resignata nobis monasterio in Hersuethehusen olim
contulimus, a quodam dicto Walraven filio sororis prefati Heinrici idem monasterium inpeteretur, nos
eidem IIII marcas, ita quod huiusmodi cessavit inpetitione, persolvimus sub presentia testium, quorum
nomina sunt hec: Eschewinus prepositus Corbeiensis, Reinnerus portarius, Themmo camerarius, Conradus
de Amelungessen, Giseler de Elbodinchusen, Bertrammus de Stamhem, Hildebrandus de Aldenberche et
RiniR frflter, Olricus de Erwordessen, Albertus de Getlethe, Hermannus Rex, Conradus Altcorn, Cono et
canonici Nove Ecclesie, Johannes cappellanus et alii quamplures.
w Siegel iet abgefallen.
152.
}er Volcwin und Adolf von Schwalenberg (Waldeck) thun mit hundert Bittern und Knappen Busse
)of Wilbrand von Paderborn und erhalten Verzeihung und Biickgabe ihrer Fiirstlich Paderborn schen
1227 April 14. — Or. Pr. Paderborn U. 121; gedr. bei Lamey Grafsch. Bavensberg CC. D. S. 18.
)ei gratia Paderburnensis episcopus omnibus hoc scrip turn inspecturis salutem in vero salutari.
is successoribus pertranseat incognitum, quod per nos inter ecclesiam Paderburnensem et fratres
nberg1) sollempniter est actum, hoc scripto cunctis, ad quos presens scriptum pervenerit, inno-
, quod cum dicti fratres propter multiplices excessus et iniurias, quas sepius ecclesie et nostris
>ribus et eciam nobis intulerant, et propter hoc non solum excommunicati et denuntiati, verum
nnia feoda Paderburnensis ecclesie, que quandoque patres eorum et ipsi ab ecclesia tenebant,
lententiam abiudicata fuissent, opidum et opidanos de Curbike 2) ad nos recepimus, qui nobis et
fidelitatem et conservationem eiusdem opidi iuraverunt. Quod videntes predicti fratres V. et A.,
rima placita inter nos et ipsos habita, tandem de consilio nobilium et prudentum virorum se
mi ipsorum submittentes , ut gratiam ecclesie et feoda sua recuperarent, secundum subscriptam
nobis et ecclesie satisfecerunt. Hec autem fuit forma satisfactionis.
Juia nobilis vir predictus A. de Sualenberg nobis, cum recederemus ab opido Curbike, fecerat
as, cum centum militibus et servis nudis pedibus in curia nostra Paderburne ad pedes nostros
s presentibus veniam quesivit, prestito publice coram nobis sacramento, quod ex procurato nul-
obis fecit insidias, sed quicquid factum fuit, ad sue persone et suorum fecerit conservationem.
jquenter idem A. et dominus Volquinus frater eius in advocatiis Wilbodissen et Gerdene, in ho-
>us cerecensualibus sancte Brigide circa Wettere et ubicumque sint, in bonis eciam Berenthorp
bonis abbatis et ecclesie sancti Pauli Paderburnensis que sita sunt Bellethe, nichil penitus se
habere publice recognoverunt, et si in eisdem bonis vel hominibus aliquid quandoque sibi usur-
unt, penitus renunciaverunt. De bonis vero Esikesthorp domino abbati et ecclesie sancti Pauli
nam villici annuatim marcam persolvent. Item advocatias Rothen et Ekersten committebant ordi-
ni comitis Ottonis 8), ut ipse infra annum veritate diligenter inquisita ei parti, que secundum
item prefatas advocatias Rothen et Ekersten deberet habere, assignaret. In novalibus vero circa
s ecclesias, regulares personas, ministeriales et homines ecclesie unumquemque secundum quod
uum, quod vulgariter achtwort dicitur, exigit, non impedient. Item bona domine Kunegundis
de Lothere que sita sunt in villa Sethorp eidem reconcesserunt. De piscina vero Bellerbike in
kwin und Adolf, nach der gleichfalls in diesem Jahre zu Schwalenberg ausges tell ten Urkunde Bischof Wilbrand's.
3. Ill 247, die mit diesen Verhaltnissen insofern in Beziehung zu stehen scbeint, als der dort genannte Otto von
klenburg wabrscheinlich ein Bundesgenosse der Bruder von Schwalenberg und ein Gegner des Grafen Otto von
enaberg war. Vgl. ib. 229, 230. — *) Corbach im Fiiretenthum Waldeck. — *) von Ravensberg, den B. Wilbraud
7 ib. Nro 2-»7 mit dem Gross -Schenkenamte des Bisthums belehnte, nachdem er im Jahre 1226 dessen Gross-
chsessenamt nebst andern Lehen auch auf dessen Gemahlin Sophia, Wilbrand's Nichte, iibertragen hatte. Ib. Nro. 230.
Digitized by
Google
lilt. 103
noticiam vicinorum consenserunt. Item opidanos de Curbike in iure suo antiquo, quod habet instru-
mentum eis ab episcopo Bernhardo secundo datum, tenebunt, nee sepedicti fratres infra opidum vel
extra novam munitionem, que nobis et ecclesie nocere possit, edificabunt.
Suprascripta vero omnia et quod fideles ecclesie, prout tenentur, in perpetuum permaneant, fide
interposita et sub obtentu feodorum, que de manu nostra et ecclesia Paderburnensi tenent promittentes
se inviolabiliter observaturos, tactis sacrosanctis iuraverunt. Consequenter pro prefatis fratribus omnes
subscripti milites, tarn nobiles quam ministeriales, fide interposita et datis dextris in manus nobilium virorum
comitis de Arnesberch, domini Hermanni de Lippia et domini Hermanni de Brakel et omnium castrensium
de Yburch, domini Bernhardi de Osde et omnium castrensium Wartburgensium et in manus omnium
militum inPaderburna promiserunt, quod si dicti fratres aliquid eorum, que supra expressa sunt, imme-
mores date fidei et prestiti iuramenti infringerint fsiclj, ipsi vocati Paderburnam intrabunt nunquam egressuri,
nisi nobis et ecclesie sit satisfactum. Hec autem sunt nomina eorum, qui pro prefatis fratribus spopon-
derunt, nobiles viri; Willelmus de Godenburch, Arnolt Lupus, Tetmarus Appolt, Sygebodo de Ittere,
Henric Pampis, Bernhard Berkule *), Herman Berkule, Wernherus de Bischopeshusen, Conrat Bulemast;
ministeriales vero: Amelungus Reboc, Burgart de Holthusen, Thideric de Ebelinchusen, Thideric de Wi-
ginchusen, Henric de Helmerinchusen et sui fratres Bertolt etLudolfus, Frederic de Werdinchusen, Con-
rat de Byche, Johan de Donepe, Lutfridus de Dwergen, Johan de Paderburnen, Suithart dapifer, Tide-
ric de Narga, Henric de Windelinchusen, Gozmarus de Hethewigesen. Insuper predicti fratres fideliter
promiserunt pro se dare fideiussores quatuor nobiles: comitem Ottonem de Ravensberg, cuius scriptum
super hec ibidem apertum recepimus, comitem Adolfum de Dasle, comitem Henricum de Waldenberg,
dominum G. de Perremunt. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°. XXVII0, feria IUI. in
ebdomada paschali.
Das Siegel Bischof Wilbrand's ist abgefallen *).
153.
* Papst Gregor IX. nimmt das Kloster Schildescho in seinen Schutz. 1227 April 30. Laleran. — Or. Stift
Schildesche U. 9.
Gregorius episcopus servus servorum Dei dilectis in Christo filiabus abbatisse ac conventui canoni-
carum ecclesie Scildecensis salutem et apostolicam benediction em. Justis petentium desideriis dignum
est, nos facilem prebere consensum et vota, que a rationis tramite non discordant, effectu prosequente
complere. Eapropter dilecte in Christo filie, vestris iustis precibus inclinati, personas vestras et locum,
in quo divino estis obsequio mancipate, cum omnibus bonis, que impresentiarum rationabiliter posside-
tis, aut in futurum iustis modis prestante Domino poteritis adipisci, sub beati Petri et nostra protectione
suscipimus, specialiter autem domos, possessiones, ortos, terras, vineas, prata, silvas ac alia bona vestra,
sicut ea omnia iuste ac pacifice possidetis, vobis et per vob ecclesie vestre auctoritate apostolica confir-
mamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam
nostre protectionis et confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attem-
ptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nove-
rit incursurum. Datum Laterani II Kalendas Maii pontificatus nostri anno primo.
An griinen und rothen seidenen Faden hangt die wohlerhaltene Bulle Gregors IX.
>) Sonst de Holthusen genannt. — *) Ee ist beschrieben U.-B. Ill A. 244.
Digitized by
Google
104 *«T.
154.
* Den Cleriker Mauritius, der von dem Pramonstratenser Orden als demselben durch sein abgelegtes
Geliibde angehbrig in Anspruch genommen wurde, sprichl der pdpstliche Auditor von jeder darauf bezuglichen
Verpflichtung frei. 1227 Juni 28. Anagni. — Or. Fr. Paderbom U. 122 lJ.
155.
* Papst Gregor IX. empfiehU alien Bischofen und Pralaten den Orden der Predigerbriider, qui — tarn
contra profligandas hereses, quam contra pestes alias mortiferas exstirpandas se dedicarunt evangelizationi
Terbi Dei in abiectione voluntarie paupertatis 9), fordert sie auf, dieselben in dem opus predicandi, ad
quod deputati sunt, in jeder Weise zu unterstixtzen, und die ihnen unterworfenen Vblker zu ermahnen, ut
ex ore ipsorum verbi Dei semen devote suscipiant et confiteantur eisdem, cum ipsis auctoritate nostra
liceat confessiones audire ac penitentias iniungere. Doch warnt er zugleich: quatinus, si quis de predi-
ctorum fratrum ordine se dicentes in vestris partibus predicaverint ad questum se pecuniarum conver-
tendo, per quod religionem8) eorum qui paupertatem professi sunt contingeret infamari, vos tamquam
falsarios capiatis et condempnetis eosdem. Datum Laterani IV. Non. Decembr. pontificatus nostri anno
primo (1227 December 2.J4J. — Undatirtes Transsumpt des Bischofs Heinrich von Bildesheim 1247 — 1257.
Or. Dominicaner zu Warburg U. I.
156.
* Gregor IX. befiehlt den Bischofen von Bildesheim und Minden, dem Kloster Helmershausen, welches dem
Romischen Stuhl unmittelbar unterworfen sei, auf dessen Ansuchen das Crisma und das heilige Oel mitzu-
Iheikn, so wie fur dasselbe die nbthigen bischoflichen Functionen zu verrichten. 1227 December 16.
Lateran. — Or. KL Helmershausen U. 9 5J.
Gregorius episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus Ildesiensi et Mindensi episcopis salu-
tem et apostolicam benedictionem. Sicut intelleximus, monasterium de Helwardeshuson ad Romanam
eoclesiam nullo pertinet mediante, ac ipsi a sede apostolica est indultum, quod eius abbas et conventus
a quocunque catholico maluerint episcopo crisma, oleum sanctum, ordinationes monachorum seu clerico-
rum, consecrationes altarium seu basilicarum et alia recipiant ecclesiastica sacramenta. Quia vero, sicut
audivimus, hec difficulter aliquando exhibentur, fraternitatem Yestram monemus attente per apostolica
vobis scripta mandantes, quatinus, cum ab eis fueritis requisiti, predicta ipsis sine difficultate qualibet
impendatis, ita quod vos religiosa loca diligere et ad Christi ministros habere comprobemini caritatem
nosque non compellamur super hoc aliter providere. Datum Laterani XVII. Kalendas Januarii, pontifi-
catus nostri anno primo.
Die Bleibulle ist erhalten.
]) Die Schrift der Urkunde ist fast ganz zerstort. — •) So die Urkunde wohl atatt nin abiectione et voluntaria pauper-
tate ". — ■) Im Sinne von Orden. — 4) Den wesentlichen Inhalt dieser Urkunde wiederholt Gregor IX. dann in einer
weiteren am 13. Juli 1229 zu Perugia ausgestellten Bulle, die 1. c. Urk. 2 in einem Transsumpte aus dem Ende des
13. Jahrhunderts vorliegt, — 6) Jetzt im Staats- Archive zu Cassel.
Digitized by
Google
1X37. 105
15T.
* Graf Volquin von Schwalenberg venzichtet auf seine Anspriiche an eine Besitzung des Klosters Abdinghof
und nimml sie von dessen Able als Amtsgut su Lehen, toogegen dieser verheisst, die Memorie von Volquins
Eltern jahrlkh feiern jsu iassen. Mit dem falschen Jahr 1223 {1227J. — Or. KL Abdinghof V. 43.
In nomine sancte et individue Trinitatis, Amen. Willebrandus, Dei gratia Paderburnensis episcopus,
omnibus hoc scriptum inspecturis salutem in auctore salutis. Evanescunt simul cum tempore, que ge-
runtur in tempore, nisi recipiant a voce testium et scripti memoria firmamentum. Noverint igitur uni-
versi presentes pariter et futuri, quod, cum inter abbatem et conventum sancti Pauli Paderburnensis ex
una parte et dominum Volquinum comitem de Svalenberc ex altera super predio in Esekestorp ') questio
verteretur, tandem, bonorum virorum interveniente consilio, talis inter eos compositio intervenit, quod
iam dictus comes de Svalenberc, si quid iuris in dicto predio habere videbatur, ei penitus abrenuntiavit.
Deinde vero dictum predium a dicto abbate inre villici recipiens, prenominate ecclesfe sancti Pauli duo-
decim solidos denariorum gravis monete et dabilis 3) annuatim tamquam villicus promisit exsolvendos,
terminnm dicte solutioni festum beati Martini prefigens. Hec autem acta sunt salvis actionibus*) eccle-
sie sancti Pauli super novalibus predio vicinis et adiacentibua. De mera autem liberalitate eadem ecclesia
sancti Pauli repromisit, quod annuatim memoriam patris et matris supradicti comitis celebrarent. Ut
igitur predicta fideliter serventur et perpetuis temporibus inconcussa permaneant, sigilli nostri appositione
presentem paginam communimus. Acta sunt hec anno verbi incarnati millesimo ducentesimo vigesimo
tertio4), indictione VIII. Huius rei testes sunt, quibus etiam mediantibus hec compositio facta est:
Volradus prepositus, Volquinus de Sualenberc, Amelungus, Hermannus, maioris ecclesie Paderburnensis
canonici; laici etiam ministeriales: Heinricus tunc comes *), Lippoldus et Conradus, Georgius, Heinricus
et Macharius fratres et alii quamplures.
Die kunstlerisch aehr schon, mit reichstem Faltenwurf und in guter Zeichnung tier Art ausgefuhrte sitzende Figur
des Bischofs, dass man noch auf der Casula das gestickte Kreuz erkennt, fohrt einen Hirtenatab in derRechten
und hat die aufgeschlagene Bibel in der Linken. Yon der meist abgebrochenen Umschrift lassen sich die Buch-
staben WILBRAND - . noch deutlich erkennen.
l) Aller Wahrscheinlichkeit nach Eschdorf, NO. von Buckeburg in der Grafschaft Schaumburg lippischen Antheils.
Doch habe ich noch nkht conatatiren konnen, ob Abdinghof dort Besiteungen gehabt, wogegen in der jetzt Preus-
aiachen, fruher Hessischen, Grafschaft Schaumburg und in unmittelbarer Beziehung auf diese NO. von Rintelen gele-
gene Burg das Abdinghofer Guterverzeichniss Msc I. 126 fol. 12' viele Besitzungen des Klosters aufluhrt. Da dort
aber ein Esekestorp nkht genannt, hingegen 1. c. fol. 13 zu der curia in Widhen (Wieden auf dem rechten Weser-
ufer am Fusse der Schaumburg) auch Besitzungen in Esscherde gezahlt werden, und dies ohne Zweifel das NO. von
der Schaumburg belegene Escher ist, so bin ich trotz der fehlenden Endung thorp doch sehr versucht, lieber hieran bei
unserm Esekestorp zu denken. — a) Currentes Geld; es entspricht dem Deutschen: gang und gebe. — *) Den ge-
richtlich zu erhebenden Anspruchen des Klosters unbeschadet. — 4) So mit ausgeschriebenen Buchstaben die Urkunde,
deren Schreiber in «iner unbegreiflichen Zerstreutheit befangen geweaen sein muss. Denn wahrend des Jahres 1223
regierte in Paderborn noch Bernhard III. bis zum 2S. Mare, worauf, und zwar vor dem 27. Juni, eine zwiespaltige
Wahl zwischen dem Busdorfer Propst Heinrich von Brakel und dem Magister Oliver erfolgte. Die dariiber gefuhrten
Yerhandlungen endeten erst mit der am 7. April 1225 ausgesprochenen papstlichen Anerkennung Olivers als recht-
massigen Bischofs. Das blieb er indessen nur bis zum 27. September desselben Jahrs, worauf ihm Wilbrand von Olden-
burg, eben der Aussteller unserer Urkunde, nachfolgte, der am 2. Februar 1226 schon erwahlt war und der in der
Abdinghofer Urkunde a. d. J. 1226 Nro, 148 dieses Jahr selbst als das erste seines Pontificats bezeichnet. Da Bischof
Wilbrand aber schon 1227 resignirte, so kann die Urkunde wohl nur 1226 oder 1227, welchen Jahren die Indictionen
13 und 14 entsprechen, ausgestellt sein. Hiernach ist also auch die Ind. VIII. gleichfalls ein unbegreiflicher Fehler dieser
schon geschriebenen Urkunde. Auf Grund des Umstandes, dass in der Abdinghofer Urkunde 44 von 1226 Nro. 148
der auch hier genannte Lippold Gograf war, in dieser es dagegen Heinrich ist, vgl. die Note 5, durfte fur letztere
nur das J. 1227 anzunehmen sein. — A) Was heisst wohl tunc comes? Und was ist das fur ein Graf, der zu denMiniste-
rialen gerechnet wird? Wahrscheinlich durfte man hier an das ofter wechselnde Amt desGografen zu denken haben.
Vestt UrJu-Bnch. IT. 14
Digitized by
Google
106 t«T.
158.
* Eferr Gerhard, Pastor zu Volstesen 1J, schenkt, cum quadam sibi familiari scilicet domina Rikecen,
dem Kloster Gerden zu either Memorie fur sie beide 30 Mark, um da ftir in eben der Villa Giiter zu kaufetu
Zeugen sind: Gerhard Prior, Wigmodis Priorin. 1227. — Regesten Msc. J. 242* S. 34, VI. 224 S. 39.
159.
* Ritter Adam von Aspe stiftet seine und seines Geschlechts Memorie im Stift Kappel 2J. 1227. —
Or. KL Dalheim U. 18.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit tarn presentibus quam futuris, quod ego Adam
de Aspe in remedium animarum parentum meomm et wasinodi*), in memoriam quoque mei sex dena-
rios graves de pensione decime in Haslebome 4) cenobio et congregationi sancte in Cappelle contuli in
perpetuum, ut siquid per me adversitatis verbis aut factis indebite sustinuerint, sanius ignoscant, preci-
bns Dominum placantes. Unde ne hec a Christi fidelium memoria labantur, et ne vetustatis lima hoc
factum infirmare temere attemptaverit, sed ut semper maneat ratum, quod veritatis habet amminiculum,
banc donationem meam rite factam appensione sigilli ipsius ecclesie communivi. Acta sunt hec anno
incarnationis Domini millesimo ducentesimo vigesimo septimo.
Das ziemlich abgeriebeue Siegel des Stifts Kappel zeigt das Brustbild der Jungfrau Maria mit herabfallendem
Kopftuch.
160.
* Propst Conrad von Kemnade verpachtet ein Stuck Land an den Pfarrer in Hehlen SJ und dessen Nach-
kommen *J. 1227. — Abschr. Msc. 1. 139 S. 246.
Omnibus presentem paginam inspecturis manifestum esse desideramus, quod ego Conradus Dei gratia
in Caminatis prepositus partem agri quod dicitur Vorlinc domino Tiderico sacerdoti in Helen laudamine
capituli nostri porrexi, ut annua tim VI denarios det ecclesie, ipse vel quicunque aream illam in posses-
sione habuerit ex ipsius pueris •). Ne autem hoc factum in posterum aliquis possit successorum nostrorum
immutare, hoc privilegium sigillo nostre auctoritatis roboratum ipsi porreximus, anno incarnationis domi-
nice M°.CC°.XXVII0.
*) Volsen SW. von Gerden. Vgl. die Gerdener Urkunde von 1224. — *) bei LippBtadt. — *) So deutlich die Urkunde.
Bei Interpretirung dieses von mir in alien Olossaren vergeblich gesuchten Wortes, wird man wohl an base, wofur
sich auch die Form wast fin det, ygl. Ziemann Mittelhochdeutsches Worterbuch 616, and note Genoese zu denken
>nach also wasinodus so viel wie Stammesgenossenschaft bedeuten musste. — 4) S. voji Furstenberg.
alheimer Urkunde von 1219 Nro. 80. Uber andere Besitzungen des Stifts Kappel in Haslebome vgl. Erhard
. 564, welche Urkunde die erste im Dalheimer Archive ist. — *) An der Weser NW. von Kemnade. —
b ist in der Urkunde allerdings von den Sohnen des sacerdos in Helen die Rede. Da dieselbe aber nicht
de erhalten ist, so ist es nicht unmdglich, dass im Worte pueris ein Lesefehler vorliegt. Dr. Yeltmann
, dass ex ipsius proventibus gelesen werden musse.
Digitized by
Google
I))8. 107
161.
Konig Heinrich (VII) widerruft auf Befehl seines Vaters, Kaiser Friedrichs II., die von ikm auf dem Hoflage
zu Wurzburg lJ ausgefuhrte (fberweisung der Eresburg an den Erzbischof (Heinrich) von Coin und setzt den
Abt (Hermann) von Corvey wieder in deren Besitz. 1228 (Februar 23.) Ulm. — Or. Fr. Corvey U. 86;
gedr. v. Furstenberg M. P. S. 107, Schaten ad ann.; Seibertz I. Nro. 179.
Heinricus Dei gratia Romanorum Rex et semper Augustus. Universis imperii fidelibus, quibus pre-
sens scriptum exhibition fuerit, gratiam suam et omne bonum. Ad noticiam universorum volumus per-
venire, nos mandatum domini imperatoris patris nostri recepisse, quod nequaquam ratam habere vellet
warandiam,. quam in sollempni curia nostra apud Herbipolim fecisse dinoscimur de Monte Martis archi-
episcopo Coloniensi, in abbatis dilecti principis nostri preiudicium *) Corbacensis; et quod eundemabba-
tem in possessionem dicti Montis remitter emus, eidem plenam warandiam prestando, predictus dominus
noster imperator nobis firmiter (ini)unxit. Nos vero mandatum domini imperatoris patris nostri eonser-
vare et implere in omnibus cupientes, auctoritate presentium in possessionem eiusdem Montis dictum
principem nostrum, abbatem Corbacensem, mittimus cum omni iure, nullam iurisdictionem in eiusdem
Montis possessione recognoscentes archiepiscopo Coloniensi. Mandantes 8) itaque per gratiam nostram
firmiter precipientes, quatinus nullus ausu ductus temerario memoratum abbatem in possessione sepedicti
montis impedire vel molestare presumat, quod qui fecerit, gravem indignationem nostre celsitudinis 86
noverit incursurum. Testes hii sunt: H. 4) venerabilis Eistetensis episcopus, L. 5) illustris dux Bawarie,
comes H. de Dilingen, F. de Druhendingen, E. dapifer de Walpurc, C. pincema de Winterstete et alii
quamp lures. Datum apud Ulmam, anno Domini M°.CC°. XXVIII0, indictione prima.
Dm Siegel ist abgefallen,
162.
* Papst Gregor IX. gewahrt alien, die am Feste der heiligen Pusinna 6) in der ihr zu Her ford geweihlen
Kirche ihre Andacht verrichlen, einen 40tagigen Ablass. 1228 Mai 7. Bieti. — Or. Gefurst. Ablet
Herford U. 37.
Gregorius episcopus servus servorum Dei universis Christi fidelibus ad ecclesiam sancte Pusinne vir-
ginis de Hervordia convenientibus salutem et apostolicam benedictionem. Quoniam, ut ait apostolus,
omnes stabimus ante tribunal Christi, recepturi prout in corpore gessimus sive bonum fuerit sive malum,
oportet nos diem messionis extreme misericordie operibus prevenire, ac eternorum intuitu seminare in
terris, quod reddente Domino cum multiplicato fructu recolligere debeamus in celis, firmam spem fidu-
ciamque tenentes, quoniam qui parce seminat, parce et metet, et qui seminat in benedictionibus, de
benedictionibus et metet vitam eternam. Cum igitur sanctorum suffragia sint ad impetrandam peccato-
rum veniam oportuna, universitatem vestram rogamus, monemus et hortamur attente, quatinus ad eccle-
siam sancte Pusinne virginis de Hervordia in festo ipsius imploraturi dicte sancte suffragium accedatis,
ut per hec et alia bona que Domino inspirante feceritis ad eterne possitis felicitatis gaudia pervenire.
*) In den letzten Tagen des Novembers 1226. Cher das Weitere vgl. die Urkunde vom 26. August 12)9. — *) „in" wird
vor preiudicium im Original wiederholt. — *) So das Original , nicht mandamus wie Furstenberg hat. — ♦) Heinrich I.
— *) So und richtig das Original; es ist Ludwig, der zweite Hersog von Baiern aus dem Wittelsbachschen Hause,
1183—1231. Furstenberg, Schaten und Seibertz bereichern statt seiner die deutache Geschichte hier mit einem da-
mals nioht existirenden Hersog Heinrich von Baiern. — *) April 23. tJber diese Heilige vgl. meine Kaisenurkunden
I. 302 und die von mir verbessert herausgegebene Translatio derselben ib. S. 541—546. Ihre Schwester Liutteud war
nach Nigenkerken bei Corvey transferirt worden,
H*
Digitized by
Google
108 1238.
Nos enim de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius auctoritate con-
fisi, omnibus ad eandem ecclesiam tarn in vigilia quam festo ipsius virginis ac proximo sequenti die
accedentibus, quadraginta dies de iniuncta sibi penitentia misericorditer relaxamus. Datum Reate nonis
Maii, Pontificatus nostri anno secundo.
Die an re then und gelben Faden bangende Bieibulle ist wohkrhalten nnd tragt auf der Vorderseite die Aufschrift:
GREGORIUS PP. VIHL
163.
Erzbischof Beinrich von Coin bestatigt dem Kloster Flechtdorf ein Gut, welches dasselbe von den Edlen von
Gudenberg l) angekauft, so wie Renten, die es nachtraglich von diesem abgeloset hat. 1228. Riithen.
— Abschr. Msc. VII. 6704 f\ 19; gedr. Zeitschr. VUL S. 71.
In nomine sancte et individue Trinitatfs. Henricus Dei graeia sancte Coloniensis ecclesie archiepi-
scopus. Quoniam tempora pretereunt more fluentis aque que raptim transit in convailibus, ne facta
preterita per oblivionis dispendium ab hommura labantur memoria, refricacione scrip ti fidelium messis
solet perhennari. Unde (turn) ex debit© patronatus turn etiam ex dilectione qua tenemur Flietorpensi
ecclesie notum esse cupimus presentibus et ad posteros transniittimus, quaKter dominus U. abbas et fra-
treB in Flietorp predium quoddam in Gembeke *) a nobilibus de Gudenberg cum omnibus attinenciis suis
iuste et rationabiliter comparavit et in quieta possessione obtinuit ipsumque Kberaliter posteris suis reli-
quit, retenta tamen pensione quatuor calceorum, qui coturni appellantur *}. Sane quia heredes eorum
in huius pensionis executione graves et importabiles usque ad pTesens exstiterunt, idem dilectua noster
H(einricus) abbas, pro nunc qui est4), cooperantibus fratribus suis, earn quatuor marcis ab eis redemit,
nichil inde de cetero recepturi et omni iure, quo potuit, sue ecclesie confirmacionem obtinuit. Quod
factum cum ex privilegio eorum veraciter intellexissemus, nostro nichilominus scripto et sigillo roborari
precepimus, volentes ut et idipsum eorum sigillo approbatum et signatum nullomodo ab eisdem de cetero
ecclesia sepedicta possit gravari. Nunc igitur, que coram nobis tarn laudabiliter et prudenter ordinata
sunt, ausu temerario infringere (si) quispiam attemptaverit, omnipotentis Dei auctoritate et beati Petri
et nostra perpetuo anathematis vinculo, nisi resipuerit, se inodatum incunctanter agnoscat. Datum in
Ruden anno Domini millesimo CC°. XXVIII0.
164.
* Abt Albert von Abdinghof kauft einem Lehnsmanne dieses Khsters sein Rechi an dem von ihm innegehabler*
Gate ab. 1228. — Or. KL Abdinghof U. 46.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Albertus Dei gratia Paderbumensis abbas etc.
Noverint igitur presentes et posteri, quod cum duos mansos curie nostre in Baddenhusen &) adiacentes
') NO. von Friizlar. — 2) W. von Arolsen. — *) Die Liefertmg von Schuhen als Rente ans einem Gate hat etwas sehr
Auffallendes. Wenn auch Ducange s. v. calcens aus Mirseus den Bel eg for eine ahnliche Abgabe beibringt, so ist
dies unter den dort angegebenen Verhaltnissen die sehr naturliche Iieferung von Schuhen fur das Stattegeld auf
dem Markte, welche Verbal tnisse doch hier nicht zutreffen. — *) So das Copiar. — 6) Nacb Peter von HatzfeW ein
jetzt ganz verschwundener Ort, N. von Brake! fiber Hinnenburg, am rechten Ufer des Fhisechens Brucht. Diese
Angabe wird zwar bestatigt durch Giefers Ausfuhrungen , Zeitschr. XXVIII. 285, mochte aber immerhm noch zwei-
felhaft sein, da wir im Busdorfer Copiar Msc. I. 122 f. 205 sq. auefrihrliche Verhandlungen fiber die curtis in Bad-
denhusen prope Pekelsen besitzen. Hier konnte der Name dann in Banser-Holz nnd Banser-FeM erhalten sein and
diese Annahme durch die in unserer Urkuhde erwahnte Fidejfussion Heinrichs von Peckelsheim and Godschalks von.
Nedere wahrscheinlich werden, welche beiden Orte S. von Brakel liegen.
Digitized by
Google
1328. 109
Otto de Rotwordessen a nobis teneret in feodo, de bonis ecclesie nostre undecim ei marcas dedimus,
qtiod tarn ipse quam uxor sna eosdem mansos cum omni iure, quod in eis habuerunt, libere et absolute
nobis et ecclesie nostre resignaverunt, ita plane, ut nee ipsi nee pueri vel ceteri eorum heredes ulterius
in eis aliquo modo, nisi de beneplacito abbatis et capituli, sibi iuris quippiam yendicarent. Fideiusse-
runt preterea Heinricus de Pikelsen f), Bertoldus Busse et Godescalcus de Nedere villicus noster milites
pro pueris eorum tunc natis vel postea nascituris, quod, postquam discretionis annos attingerent, supra-
dictos mansos cum omni iure suo pro sua parte abbati et ecclesie nostre ipsi pueri pariter resignarent.
Ad maiorem ergo premissorum confirmationem presentem paginam sigilli nostri impressione roboratam
posterorum successioni (lignum duximus transmittendam. Affuerunt etiam presentes huius rei testes Hein-
ricus prepositus de Wilbodessen, Johannes prior noster et Heinricus cellerarius fratres ecclesie nostre,
Johannes plebanus de Wilbodessen et Johannes clericus; laici: Gerlagus de Beienctorp, Hennannus Bo-
lico iunior, Eilbertus milites et insuper supra nominati fideiussores Heinricus, Bertoldus et Godescalcus
milites aliique quamplures. Actum a. ab inc. D. millesimo CC°.XXVHI°.
Das gut erhaltene Siegel atellt in mangelhafter Zeichnung die sitzende Figur des Abts, mit einem gesohlossenen
Buche in der Linken and dem Hir tens tab in der Rechten dar. Die Umsehrift lautet: S. ALBERTUS DL QRA.
PATHERBURNEN8IS ABBAS *).
165.
* Abt Hermann von Corvey schlichtet einen Zehntenstreit zwischen dem Kloster Hardehausen, das den Hof
Scherfede, und dem Ritter Herebold von Rimbeck, der den Hof Rimbeck von dem Corvey schen Stift
zum Amtslehen trug. 1228. — Or. KL Hardehausen U. 28.
Hennannus Dei gratia Corbeiensis abbas notum esse cupimus tarn presentibus quam futuris, quod
com inter abbatem et conventum de- Hersuethehusen ex una parte et Hereboldum dictum militem de
Rimbike ex altera super quibusdam decimis, quas ratione suorum laborum secundum privilegia ipsis con-
cessa predicti abbas et conventus sibi pertinere dicebant, questio verteretur, idem H. cause huiusmodi
et insuper omnibus his, que ipsi in silva dicta Overenrisle 8) ratione villicationis in Rimbike pertinebant,
quam de nobis tenuit, cum uxore et suis filiis coram nobis renuntiavit, et nos hec curie nostre in Scerve,
quam idem abbas et conventus a nobis villicationis offitio tenent4), contulimus ecclesie nostre accedente
consensu. Propter quod etiam sepe dicti abbas et conventus prefato H. subsidium prestantes decimam
in Rimbike eidem pertinentem et aliis impignoratam redemerunt, ita ut earn, postquam suam sortem
receperint, eidem H. restituant absolutam. Super his vero omnibus data est coram nobis sententia, quod
hec potius probari possint, quam ab aliquo infitiari. Ut autem etc. Acta sunt hec a. i. d. M°.CC°.XXVIII°.
Testes huius rei sunt: Conradus de Amelungessen, Adam comes, Adam comes4) et filius eius, Gerhardus
Hadeke, Bertrammus de Stamhem et frater eius, Godefridus de Godelumen, Giselbertus de Hildelboldes-
busen, Johannes marscalcus, Conradus dapifer, Sifridus Parvus, Erenfridus, Herebordus Nove Ecclesie
decanus, Cono confrater eius, Helwicus de Osickissen, Alexander de Gundelsem et alii quamplures.
Beide Siegel Bind abgefallen.
*) Peckelsheim S. von Brakel. — *) So trotz des vorhergehenden S. d. i. aigillum. — ») Bei Rimbeck nicht mehr zu
constatiren. — 4) Hieriiber iflt sonat Nichte bekannt. Die Urkunde von 1226 Nro. 150 betraf nur sechs Mansi in
Scherfede. — ») So die Urkunde.
Digitized by
Google
1)38.
166.
>on Corvey ubertragt seinem Capital gegen Zahlung von 15 Mark zwei Fuder Wein, die
\rich von Isenberg als Lehen besessen; sollten dessen Sohne das Lehen rechtlich toieder
wiirde er dem Capitel jene Summe zuriickzaMen. 1228. — Or. Gefurst. Abtei Corvey
U. 85; Abschr. mil d. J. 1227 Msc. II. 101 S. 76.
mete et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas, universis huius
ribus notum esse cupimus, quod duas vini carratas, quas comes Frithericus dictus de
bis, dam viveret, in feodo tenuit, capitulo ecclesie nostre ad ipsios prebendam contu-
t ille de vino) nobis et capitulo communi, prius ipsi comiti persolvebantur, quas nunc
psius vini ipsum capitulum recipiet annuatim. Si vero prefati comitia filios contingat
itas evincere8) in iure a nobis, quindecim marcas quas a prememorato capitulo propter
stituemus, aut duas alias vini carratas de nostro persolvemus eidem annuatim. Ut autem
am firmum et stabile consistat, presentem paginam sigilli nostri appensione fecimus com-
t hec anno dominice incarnationis M°.CC°. XXVIII04), anno vero prelationis nostre quinto.
sunt nobiles: Conradus de Hoenboke, Adolfus de Holte, Amelungus de Lippia6); mini-
irtoldus marscalcus, Heinricus de Scerve, Bernhardus, Bertoldus Guidelo
ier, Conradus dapifer, Hermannus de Nigenkerken, Godefridus de Godelun, Hermannus
. . Alexander de Guntelshem
ist abgefalleu.
i6r.
do von Bomburg resigniren dem Able Hermann von Corvey getvisse Lehnsgiiter, die er dem
ngsborn*) ubertragt, indem er von ihnen andere Giiter zur EnUchadigung erhaU. 1228.
— Abschr. Msc. II. 40 S. 531.
ancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas omni generationi,
, in perpetuum. Notificamus, quod fratres de Homborg 7) senior, et Bodo iunior tres
en8) sitos, quos de manu nostra in beneficio tenuerunt, nobis resignaverunt, et eosdem
ionem cum omnibus attinentiis, tarn cultis quam incultis, ecclesie de Amelungsbornen de
ilio nostrorum, ab omni exactionis gravamine liberos contulimus et absolutos. Pro ipso-
Erzb. Engelberta des Heiligen, hingerichtet zu Coin den 14. November 1226, dessen Lehne eben deswe-
m warden. Vgl. U.-B. 111. 221 die Urk. v. 1226 sowie Nro. 220. — *) Die folgenden Worte gind so eentort, dass
aathang, wie vie gelaatet haben mogen, sich entziehen. In Klammern geben wir die Corrector Kindlingers.
:h im U.-B. III. 1188 fiber die Nachfolge des Grafen Dietrich von Limborg in den Lehnen seines Vaters
agt habe. Die Urkunde v. 7. April 1247 on ten erweist, dass dieses Lehen des Isenberg'schen Geschlechts
Corvey'schen Weinberge bei Kessenich bezog. — 4) Die Zahl ist mehr aos dem ann. prelationis zu ver-
mit Sicherheit zu erkennen. — •) Ygl. die Gerdener Urkunde von 1229 Nro. 169. — •) Cisterzienserstift
sminden, gegrfindet urn 1120 vom Edlen Siegfried von Homburg. Busching IX. 344. Die von Falke in
i Kloeters herausgegebenen Urkunden, vgl. Index II. s. v., sind zwar nicht alle unecht, doch erregen
en Anstoss und verdienten eine genauere Untersuchung. Als unecht sind schon urn des aufgenommenen
m Details willen die S. 77 u. 138 gegebenen Urkunden von 1308 u. 1134 zu erachten; nicht minder aber
die Urkunde B. Bernhards von Paderborn v. J. 1236. — 7) Schloss Homburg NO. von Amelungsborn.
iterschrift ergiebt, dass beide Bruder den Namen Bodo iuhrten. — *) Jetzt Allersheim zwischen Holz*
Bevern. Ygl. Busching IX. 348 und Wigand Cory. Guterbee. 8. 142, der in Ellersen das Alberteshus
. 276 wiederfindet.
Digitized by
Google
i»9. Ill
mm autem restauratione de patrimonio in Einem l) site septem mansos et dimidium, de quibus videlicet
septem mansis et dimidio Hartwicus de Borcberch *) duos et Henricus de Helen 8) quinque et dimidium
ab ipsis in beneficio tenent, consensu heredum suorum nobis rependerunt. Ne quis autem huius nostre
commutationis paginam calomniosa presumptione in posterum andeat irritare, cartam hanc sigilli nostri
appensione muniri et testium subscriptione fecimus confirmari. Testes sunt: de Nienovere Adolfas et
Ludolfus comites, Bodo senior et iunior, Gonradas de Amelungessen, Johan dePaderborne, UdodeJnda-
gine et alii de militibus quamplures. Acta stmt hec anno incarnationis Domini M°.CC°. XXVIII0, indi-
ctione prima, domino Godeecalco in Amelungesborn existente abbate.
168.
Die Consult* und die Biirgerschaft von Marsberg bekennen, dass, ah sie ihre Stadt von Nieder- Marsberg
(HorehusenJ nach Ober- Marsberg (Eresburg) auf den Berg verlegten und dort befestigten A), sie die geisiliche
Subjection unter das Bisthum Paderborn abgeworfen flatten, was sie jetzt bereuen und durch einen Vertrag
die geistlichen Verhaltnisse ihrer Stadt zu dem genannten Bisthum regeln. 1229 August 26. — VoUstandig
gedr. Fiirstenberg Mon. Pad. S. 105; hier im Auszug nach Msc. /. 242 S. 117.
Ao. 1229 7. Eal. Sept. Consnles et universitas Montis qui dicitur Heresberg testantur, quod cum
a villa Horehusen ad montem qui dicitur Heresberg Paterburnensis diocesis domicilia transtulissent ac
montem munientes ab obedientia ecclesie Paderburnensis inobedienter recessissent, tandem cum ecclesia
hac ratione convenerint, quod ad ecclesiam debitum habeant respectum, clericum, quern episcopus eccle-
sie restructe Tel restruende prefecerit et archidiaconus loci dono altaris investiverit, tamquam pleba-
num recipiant, post mortem eius eligendi alium habeant facultatem. Arcbidiaconum de capitulo maioris
eoclesie Paderburnensis, qui synodo in Horehusen presidere consuevit in Monte, et prefata ecclesia ey-
nodo presidentem cum omni iure quod in capella S. Dionisii in Horehusen habuit (recipiet), excepto quod
denarios synodales non persolvent et homines servilis conditionis a scabinis accusati non in ferro candenti,
sicut alias consuetum est, sed manu duodecima expurgationem prestabunt. Testes: Herman de Vesperthe,
Johan de Eleren, Tetmar de Durslo, Johan de Sancto Magno, Johan de Westhem plebani; milites vero
Andreas de Durslo, Olricus de Westhem, Alradus, Henricus de Brocbike, Stephanus, fratres deDalhem,
Tidericus de Etlen, Bodo, Henricus et Johan de Snevethe; consules vero Vollant, Air at, Herman, Con-
rad; monetarii: Henricus Westval, Henric de Dune etc.
168 a.
* Bischof Bemhard IV. nimmt das Hospital in der Stadt Paderborn in seinen Schutz, bestatigt seinen Gtiter-
besitz und ertheilt ihm verschiedene Privilegien. 1229 October L — Nach einer von Giefers
mitgetheilten Abschrift des Originals.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis epi-
scopus. Omnibus ad quos presens scriptum pervenerit, perpetuam in salutis auctore salutem. Quoniam
>) Wohl Eime heiGronau, S. von Hannover, das nach Busching IX. 270 fruher Einem hiess. — *) „vel Bortberch" be-
merkt die Kindlingersche Abschrift. Doch ist wohl der Burgberg, auf dem die Ruine Everstein liegt, gemeint. —
>) Hehlen W. von Eemnade. — 4) Wann dies geschehen, ist nicht festzostellen, wahrscheinlich erst nach dem
1216 erfolgten Regiernngsantritt des Colnischen Erzbischofs Engelbert d. H., der, wie wir in der Note zn Nro. 69
vom Sept. 1217 gezeigt, die geistliche und weltliche Hoheit seines Erzbisthums mit Erfolg uber einen grossen Theil
des Paderborner Sprengels ausdehnte. Wie wir Nro. 161 gesehen, war der Besitz von Marsberg dem Erzb. Heinrich
von Coin durch K. Heinrich VH. auf dem Hoftag zu Wurzburg im November 1226 ubertragen, und ihm sodann auf
Befehl Friedrichs H. im J. 1228 wieder abgeurtheilt worden.
Digitized by
Google
112 i»».
ea que geruntur in tempore, ne simul labantur cum ipso, in lingua testium solent poni et scripture me-
moria solent perrennari, presentis scripti tenore notum esse cupimus singulis et uniyersis, tarn presenti-
bus quam futuris, quod nos bona a domino ') Johanne cive Paderburnensi dicto Spilebrot hospitali2) et
conventui Sancte Marie et Sancti Johannis Baptiste in Paderburna, grisei ordinis8), laudabiliter per nos
de prudentum virorum consilio inchoato4), collata et conferenda, sive alia bona ab eodem cenobio, salvo
iure nostro et ecclesie nostre, conquisita vel postmodum conquirenda, in nostram et ecclesie nostre rece-
pimus protectionem. Et prefatam collationem bonorum tarn cenobio quam hospitali iam dicto factam,
sive a quocumque fidelium in posterum faciendam, auctoritate Dei omnipotentis et sanctorum apostolo-
rum Petri et Pauli et Gregorii 5) pape ac nostre auctoritatis banno confirmamus, firmiter statuentes, ut in area,
in qua nunc sorores Deo deservientes residentiam faciunt, que fideliter (videlicet?) area a nobili viro domino
Hermanno dicto de Waldeke6) ab ipso cenobio viginti quinque marcis fuit conparata, simul et hospitale
prefatum, sicut alia nostre civitatis claustra, habeant emunitatem, nee aliquis iudex secularis aliquamin
eis exerceat iurisdictionem. Yolumus eciam ut fratres et sorores ac familia dicti cenobii ibidem orato-
torium habeant et cimiterium, in quo fratrum et sororum prefatum habitum habentium et ibidem vel
alias in dyocesi nostra morientium corpora ecclesiastice tradantur sepulture, etperegrini, qui in sepedicto
hospitali morte preventi fuerint, et omnes in eo decedentes ibidem sepulture commendentur. Peregrino-
rum autem res, qui in ipso hospitali mortui fuerint, nisi aliquas pro animarum suarum salute ad usus
pauperum dederint, anno et die suis heredibus reserventur, et si interim nullus eas repecierit, integre
in eodem remaneant hospitali. Si vero aliqua ecclesiastica vel secularis persona hoc nostre confirmatio-
nis instrumentum, sigillo nostre inpressionis ac testium annotatione communitum, infirmare vel infringere
presumpserit, cum diabolo et angelis eius tamquam anathema in gehenna condempnetur; servantibus vero
et huic instrumento debitam reverentiam prestantibus sit salus, pax ac gratia Domini nostri Jhesu Christi.
Amen. Testes huius rei sunt: Volradus propositus, Amelungus decanus, Volquinus propositus sanctorum
Apostolorum Petri et Andree, Tetmarus scolasticus, Hermannus Boliko, Volbertus cellerarius, Hugo,
Ludolfus, Vollandus, Widekindus camerarius, Conradus plebanus, Conradus custos, Hermannus, Rabodo,
Gerungus, Everhardus, Johannes, Ludolfus, Johannes canonici maioris ecclesie: laici vero: Johannes Spi-
ringus, Johan Stapel, Georgius, Magarius, Svetherus, Albero, Tekko7), Herman de Oriente, Herman Da-
nus, Iserus, Wernherus de Kaldenhove, Gyselerus, Gerlacus, Gerbodo, Conradus, Philippus et alii quam-
plures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XXIX°, Kal. Octobris, pontificatus nostri
anno secundo.
Es ist doch sehr auffallend, dass schon um diese Zeit ein Burger von seinem Landesherrn das Herrnpradicat erhalt.
— *) Im Jahre 1211 gegriindet. Vgl. oben Nro. 47. — *) Nach Biedenfeld Monchs- and Klosterfrauen-Orden S. 193
durfen wir hier Hospitaliterinnen des dritten Ordens S. Francisci, graue Schwestern, soeurs grises annehmen. Doch
muss am Hospital auch ein Convent von Monchen gewesen sein, wie die eogleich folgende Erwahnung der fratres et
sorores beweist. Aber auch diese Bruder batten, wie eine weitere Stelle erweist, dieselbe Tracht. Dass die Urkunde
sich nocb jetzt im Gokirchener Pfarrarchive findet, wird die Lage des Hospitals bestimmen, aber wohl kein Beweis
dafiir sein, dass die hier erwahnten Schwestern identisch sind mit den Nonnen des in diesem Jahre, vgl. Nro. 170,
zuerst erwahnten Cistercienser-Nonnenklosters Gokirchen. Doch will ich hierbei nicht unerwahnt lassen , dass durch die
Urkunden des Klosters Himmelpfor ten , Nro. 6 und 7 aus d. J. 1249, die Bezeichnung auch des Cistercienser-Ordens als
griseus ordo authentisch constatirt wird. — 4) Da die Griindung des Hospitals im Jahre 1211 erfolgte, sokdnnensich
diese Worte nur auf den Convent der Monche und Nonnen am Hospitale beziehen, der also hiernach erst von dem
1227 zur Regierung gelangten B. Bernhard IV. errichtet worden ist. — *) Gregor IX. t227 1241. — *)Tritt bis 1223
in der Geschichte auf. — T) Der Name lasst sich in dieser Form nicht nachweisen , wahrscheinlich identisch mit Deiko
oder Teico, der auch in Freckenhorster Documenten vorkommt. Vgl. Forstemann Personennamen 335.
Digitized by
Google
1J19. 113
169.
* Das Kloster Gerden lost die Ampriiche, tvelche ztvei Freigrafen an gewisse von Ersterem den Briidern Volquin
ton Schwalenberg und Adolf von Waldeck friiher abgekaufle Outer erhoben, mit Gelde ab, worauf die Frei-
grafen mit Handschlag und Ritterwort dem Kloster den ruhigcn Besilz zusichern. 1229 November 18. —
Abschr. Msc. II. 71 S. 229; Regesien I. 242* S. 34; VI. 224.
In nomine sancte et individus Trinitatis. Abbas Albertus Patherburnensis et G«rdinensis ecclesie etc.
Noverit igitur universitas tam presentium, quam futurorum, quod dominus Volqwinus deSwalenberg cum
consensu fratris sui Adolpbi de Woldecke quedam bona in Gerdine sita <et ab ecclesia comparata ab
ipsis precio triginta marcarum contulerunt sancte Dei genitrici Marie et Sanctis apostolis Petro et Paulo
et iam dicte ecclesie que quiete possedit decern annis nullo impediente. Tandem dominus Amelungus
residentiam habens in Brackele cum fratre suo domino Heinrico eidem ecclesie indebitam moverunt que-
stionem addicentes sibi iua libertatis ') in eisdem bonis, sed post multas et importunas minas hec actio
commissa est arbitrio et hoc modo decisa est ab arbitrio: ut darentur domino Amelungo et fratri suo
domino Heinrico de Lippa9) sex marce, et si quid iuris viderentur habere in cometia prelibatorum bono-
rum, iam dicti fratres cum filiis suis et ceteris heredibus omnimodis renuntiarent, et eidem ecclesie cum
omni utilitate recognoscerent collata. Verum ne vel ipsi vel aliquis heredum inposterum arbitrium con-
ftrmatum infirmare vel interrumpere posset, data est fides militaris et manualis ad manum domini Ber-
toldi de Brackele et domini Heinrici de Wartberck et Fritherici de Histinchtorp et Alexandri de Mezin-
husen et Johannis de Vrodenhusen et Kegebodonis de Histinchtorp et Hartmanni de Etherlersen. Omnes
hi prelibati pactum e converso sub nomine ecclesie receperunt conditione tali, ut si aliquis arbitrium vel
fidem confirmatam yiolare vellet, civitatem Brackele subintrarent et indenonexirent, donee omne damnum,
si quod intulissent, ecclesie restituerent. Hec de persona fratrum scilicet Amelungi et Heinrici et here-
dum promiserunt ecclesie et arbitris dominus Regebodo de Histinchtorpe, dominus Gerbertus de Herste.
Terminata autem sunt hec coram consulibus in octava beati Martini, que elapsa est die dominica ita ut
pene omnes cives civitatis adessent8). Testium vero nomina, qui aderant hec sunt: dominus Bertoldus
prepositus, Conradus frater suus; militum nomina: dominus Heinricus de Wartberch, Johannes de Vroden-
husen, Alexander de Messenhusen, Bertoldus Scauwe, Heinricus de Flechten, Hildebrandus de Olden-
berge, Frithericus frater suus; fratrum vero nomina hec sunt: Sifridus, Regenbodo, Heinricus deAllodio,
Heinricus camerarius, Heinricus de Scerve. Acta autem hec sunt et roborata anno gratie millesimo du-
centesimo vigesimo nono vivente priore Gerhardo.
iro.
* Dompropst Voir ad von Paderborn Ubertragt ein vom Domcapitel lehnruhriges Baus vor dem Thore Spirinki *J
der Stadt Paderborn dem von Miinster herubergekommenen Convent der Cisterdenserinnen 6J. 1229 Januar 6.
— Abschrift naeh dem vom Berrn Professor defers mitgetheitten Original, Fr. Paderborn U. 123 a.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Volradus Dei graeia maior prepositus Paderbur-
nensis conventui dominarum Cisterciensis ordinis in Paderburna in perpetuum. Quia actus hominum
') Dies Wort ist wohl nicht mit Eindlinger fur verschrieben statt comitatus, sondern fur gleichbedeutend mit tiberi
ctHnitatuM zu halt en. — ?) In der Corveyer Urkunde von 1228 Nro. 166 fiihrt anch der dort all ein auftretende Ame-
lasg den Beinamen de Lippia. Nach dem zn Nro. 18 Bemerkten haben wir in Beiden ohne Zweifel Glieder des
Stormedeschen Zweiges des Hanses Lippe zu sehen. Sie werden Sonne des in den Jahren 1205 — 1216 auftretenden
Albert L von Lippe -Stormede, und einer von ihnen Vater des 1. a in der Note erwahnten Albert II. sein. — *) Die
octava Martini, 18. November, fiel im Jahre 1229 in der That auf einen Sonntag. — *) Jetzt Casseler Thor. Vgl.
Giefers in den Beitragen S. 29. — •) Gokirchen.
We«tf. Urk.-Buch. IV. 15
Digitized by
Google
114 1229.
temporalem secuntur motum, ne hoc, quod a nobis salubriter in tempore geritur, facile cum ipso a me-
moria labatur humana, presentis scrip ti tenore presentium memorie inprimere et futurorum noticie trans-
mitter cupimus, quod domum sitam ante portam, que dicitur Spirinki, quam Johannes dictus Spilebrot
pecunia sua conparatam de manu nostra iure tenuit feodali, resignato ab eodem Johanne et ab omnibus
heredibus suis in manus nostras omni iuri, quod in eadem domo habuerunty abbatisse et conventui do-
minarum Cisterciensis ordinis, que tunc noviter de Monasterio Paderburnam translate fuerunt, de con-
sensu et voluntate capituli maioris ecclesie coram domino nostro venerabili Paderburnensis ecclesie Bern-
hardo quarto episcopo et coram universis fratribus tarn maioris ecclesie, quam ecclesie sanctorum apo-
stolorum Petri et Andree, presentibus ministerialibus ac universa multitudine populi civitatis Paderbur-
nensis in capitolio maioris ecclesie anno dominice mcarnationis M°.CC°.XXIX° in epyphania Domini ante
missarum 6ollempnia, cum omni iure et pertinentiis suis ac proprietate perpetuo et sine contradictione
possidendam liberaliter contulimus et absolute. Verum quia quanto res est favorabilior tanto maioribus
debet esse subnixa sollempnitatibus, ne hec collatio nostra prefato conventui dominarum de communi
consensu fratrum maioris capituli facta possit a successoribus nostris sive ab aliquibus fratribus de capi-
tulo in posterum revocari, ad confirmationem eiusdem collationis nostre presens instrumentum iam dictis
dominabus ad exhibendum in posterum pro se, si necesse fuerit, sigilli nostri inpressione dedimus com-
munitum.
Die auf dem Siegel in schonster Gewandung abgebildete Figur, deren Kopf leider verloren, halt in derLinken ei«
Buch, in der Rechten eine Palme, und wird wahrscheinlich den h. Eilian vorstellen. Von der Umschrift ist
noch erhalten: . . . DUS DEI GRACIA PADERBURNENSIS MAIOR PREPOSITUS.
in.
* Abt A. von Hardekausen schreibt an Bischof Bernhard IV. wegen Etnweihung der Marienkapdle im Ho-
spitals des Kloslers. 1229. — Or. lJ Fr. Paderborn U. 123.
1T2.
* Die Herforder Abtissin Gertrud von Lippe besiiitigt einen Verirag zwischen dem Marienstifte auf dem
Berge und dem Edlen Willielm von Blankena, wonach dieser gegen Zahlung von 22 Mark die Vogtei iiber
zwei Giiter des Stifts auf 5 Personen aus dem Ritterstande als Lehen uberlragt. 1229. — Or. Slift
auf dem Berge bet Berford V. 4.
Gertrudis Dei gracia Hervordensis abbatissa cunctis Christi fidelibus, quibus hec pagina fuerit aperta,
salutem in eo, qui est salus omnium. Accedentes ad nos decana et conventus sancte Marie in Monte
Hervordensi ex una parte et nobilis vir dominus Willelmus de Blankena cum suis amicis ex altera parte
petiverunt a nobis et ab ecclesia nostra, ut eorum pactis et emptionibus interesse vellemus et ea testi-
monio totius ecclesie nostre roborare. Sciat igitur universitas vestra, quod supradictus conventus em-
ptionis titulo ad hoc prefatum Willelmum data pecunia ad estimacionem viginti duarum marcarum, ex-
ceptis sex solidis, induxerunt, quod advocatiam, quam habuit in bonis ipsarum videlicet in curia Egge-
rinchusen2) et novem mansis ad earn pertinentibus, et in alia curia Ebbinchusen 8) cum duobus mansis
ad earn pertinentibus, concessit in feodo Heinrico Gogravio et Johanni fratri suo, Johanni de Patherburne,
Gerhardo de Sunnenchusen, Johanni de Oldenhervorde, Godescalco Lupo, qui omnes non ad suas utili-
tates sed propter Deum et merita beate Virginis se hominio prefati Willelmi obligarunt, sicut laici solent
') Fast vollig unleserlick. — 7) Eggeringhausen bei Kirchborchen Kr. Paderborn. Siehe Mooyer Mitth. des hist. Vereins
z. Osn. Y. 288, der aber diese Urknnde falschlich in das J. 1239 setzt. — *) Bei Lichtenau im Kr. Buren. Mooyer 1. c.
Digitized by
Google
IJ29. 115
doniinis suis pro feodis obligari. Idem eciam nominati milites in manus nostras et aliorum ministeria-
lium nostrorum fide data promiserunt, quod ex hac infeodacione nullas faciant exactiones in bonis nomi-
uatis, nisi forte, cum necesse fuerit, ex consilio conventus ad earum utilitates. InsuperpromiFi'+T^'q;'>f"0
Willelnius et Alius eius, quod aliquo predictorum militum deficiente, concedet alteri eandem *
quem substituere voluerit prefatus sancte Marie conyentus. Nos igitur piis peticionibus assi
bentes hanc inde paginam veritatem rei continentem conscribi fecimus et sub testimonio Christ]
nostre sigillis iussimus insigniri. Testes, qui presentes erant, hii sunt: clerici Sifridus, Com
mannus, Godescalcus, Reinboldus, Giselerus, Johannes de Monte et alii plures; laici vero:
Florencius de Quernhem et filii eorum, Heinricus Scole, Brunstenus, Jordanus, Hermannus,
Evrardus, Reinbertus, Heinricus, Conradus, Aibertus Buteric, Lubertus et Gerhardus Boc, Fl
Heinricus Boc ministeriales prefati Willelmi. Acta sunt hec coram nobis apud Hervordiam in
dominice anno D. M°.CC°.XXIX° in Christi nomine feliciter. Amen.
Das Siegel der Abiissin, welches an griinen, und das des Hochstifts, welches an rothen seidenen
sind beide abgefallen.
m.
• Der Cananicus Gregor von St. Petrus in Rom beanspruchte auf Grund einer papsilichen Ver
Einkunfte einer Prabende des Paderborner Domcapitels, welches dagegen die papstliche Verleihm
fur erschlichen erklarte, als es ihn nicht, wie er dem Papste vorgegeben, zum Canonicus aufgenot
Zwei Geistliche der Diocese Padtrborn werden daher von den mit der Untersuchung beauflragten
Richtern veranlasst, beim Paderborner Domcapitel die nothigen Zeugenaussagen zu erheben.
(1229) y. — Fr. Paderborn U. 124.
A. decanus S. Georgii et A. scolasticus S. Marie de gradibus in Colonia R. decano et i
canonicis Nove Ecclesie 2) perpetuam in Domino salutem. Cum in causa, que inter Grego
Heinrici de sancto Eustachio, basilice principis apostolorum canonicum8), et capitulum Pad
super fructibus unius prebende in ecclesia Paderburnensi vertitur, auctoritate nobis avenerabi
domino nostro Coloniensis ecclesie archiepiscopo , domini pape executore, delegata presideremu
Conradi clerici, Paderburnensis ecclesie procuratoris, proposita fuit hec excepcio contra litte:
Gregorio a papa impetratas; videlicet quod littere domini pape essent impetrate sucgesta ta
que si sucgesta non fuisset, littere obtineri non potuissent. Sicut enim in litteris papalibus co
dictas Gregorius domino pape sucgessit, ipsum in eorum ecclesia receptum esse canonice in
et fratrem, et quandam prebendam ei liberaliter a capitulo Paderburnensi esse collatam, t
quandocunque de receptione dicti Gregorii tractabatur, a capitulo semper fuerit contradictum.
super predicta excepcione dilatoria nobis in Colonia sine magno partis alterius incommodo li
posset, de consensu H^rmanni dicti Gregorii procuratoris discrecioni vestre super dicta excep
toria audicionem testium delegamus, auctoritate qua fungimur vobis iniungentes, quatinus ad
nensem ecclesiam personaliter accedatis, et testes, quos capitulum Paderburnense aut eorum
coram vobis producere voluerit, super excepcione predicta et eius circumstanciis secundum m
piendorum testium recipiatis «t dicta eorundem testium sub sigillis vestris clausa fideliter nobi
*) Dies Jahr ergiebt sich aus der Urkunde Erzbischof Heinrichs von Coin vom 25. November 1231 unten Nr
der dort eingeruckten Bulle Gregor' 8 EX. vom 1. September 1231 hat dieser dem Erzbischof, in dessen
Colnischen Geistlichen hier handeln, iam elapso biennio et amplius, aufgetragen, dem Romischen Cai
Genusa der Paderborner Domprabende zu verhelfen. — *) Nienkerken bei Hozter. — B) Von St. Petrus i
15*
Digitized by
Google
116 ««*•
epiphanie, quam partibus terminum ad redeundum prefiximus Coloniam, per procuratorem ecclesie Pader-
burnensis remittatis. Acta sunt hec salvo iure utriusque partis.
Die Siegel rind abgefallen.
1T4.
Abdinghof bekundei zwei in der Slreitfrage zwischen dem KToslcr Gokirehen und dem
\sperthe erlassene Sehiedsspriichc. O. J. (1229—1234) %). — Abschr. Msc. VII. 4210 S. 10.
s abbas in causa que vertitur inter novellam plantationem virgixram Cisterciensis ordinis
inter H. plebanum de Vesperthe super predio in Vesperthe et super pecunia, que in
ita est, arbiter constitutes, attendi, quod lites varias requirunt expensas, ideoque appro-
is a) meis statueram, quod domine ad solucionem pecunie, que venditoribus curie debe-
it XXX marcas, et quod episcopus predium solus haberet, quodque in (re)staurum ilia-
'urn cum consensu capittuli obligaret dominabus unum episcopate servicium, donee con-
d predium, quod XXIIII moldra annone solveret annuatim, Hanc vero ordinacionem
lebanus H. admittere nisi XXXVI marcas posset habere et per hoc eo tempore cassatum
Postmodum autem sub aliis arbitris convenit partibus de quantitate pecunie et nunc
itate episcopi et capituli, quando terminetur*
175.
X befiehll auf Anstehen des Deutsche Ordensmeisters Hermann (von SalzaJ dem Paderborner
>5 Mark Silber, wekhe der verslorbene Bischof von Paderborn, Oliver, fur die Koslen der
Germano vom Deutschen Orden entlieh, und die das Domcapitel dureh einen Domherm bei
ikhdusern zu Bologna deponiren Hess, von welchem der Deutsche Orden sie aber nicht aus-
i konnte, indem sie von den Tempettierren*) beansprucht tvurden — jetzt dem Deutschen
Orden zu erstatten. 1230 Mai 10. Lateran. — Or. Fr. Paderborn U. 125.
)i8eopu8 servus servorum Dei dilectis filiis . . preposito . • decano et * . capitulo Pade-
l et apostolicam benedictionem. Per vestras nobis litteras intimastis, quod quondam
s Hoter, preceptor domus sancte Marie Theutonicorum in Alamannia bone memorie
isi episcopo, tunc Padeburnensi , sexaginta quinque marcas et fertonem argenti apud
im4) in receptione regalium liberaliter mutuavit, quas postmodum per quondam A. con-
m apud Ulricum et fratres suos cives Bononienses sub testimonio . . prioris et fratrum
rum in Bononia deponi fecistis domui predicte reddendas. Quare nobis humiliter sup-
axatam pecuniam dicte domui mandaremus exolvi. Sed sicut dilectus filius Hermannus
lis sancte Marie Theutonicorum Jerosolimitani exposuit coram nobis, licet pecunia
ratres suos a predictis civibus requisita, quia tamen illi asserebant, eandem pecuniam
idictum concanonicum vestrum fuisse receptam et apud Thomam et Bartholomeum ac
ctos Principes eorum concives depositam, idem magister etiam ab ultimis depositariis
Jahre wird Gokirehen zuerst, im letzteren Abt Albert znletst erwahnt. Der Pfarrer Hermann von
>mmt schon in der Urkunde von 1217 Nro. 70 vor. — *> So emendire ich statt coarbitriis. — *) Das
188 ich diesen Orden in Westfalischen Urkunden genannt finde. — 4) Hier war Oliver am 28. Juli 1225
Jrkunde Friedriclis 11. (cfr. Bohmer R. J. 1198—1254 S. 129 u. oben 2s>o. 141), woraua also erhellt,
amals vom Kaiser die Regalien erhalten hat.
Digitized by
Google
1*30. 117
requiri fecit eandem, quibus asserentibus, quod pretaxata gumma pecunie Templariorum nomine deposita
fuerat penes eos, et ab ipsis per eosdem Templarios petebatur instanter, dictus magister nondum earn
potuit rehabere. Ne igitur predicta domus inde incurrat dispendium, unde videtur gratiam meruisse,
universitatem vestram monemus attente, per apostolica scripta mandantes, quatinus eidem magistro et
fratribus de pecunia ipsa, ut tenemini, satisfacere procuretis. Alioquin dilectis filiis . . scolastico, Hen-
rico et Mainardo canonicis Ildesemensibus nostris damus litteris in mandatis, ut vos ad id per censuram
ecclesiasticam appellatione remota compellant. Datum Laterani VI. Idus Maii pontificatus nostri anno
quarto.
Die Bleibulle mit der Inschrift: GREGORIUS PP. Villi, ist erhalten.
1T6.
* Der papsttiche Cardinallegat Otto von St. Nicolaus in Carcere Tullianensi beauftragt den Abt von i
und zivei Dominicaner Conrad von Hoxter und Ernst von Bremen mit der Visitation der Diocesen i
Osnabriick und Paderborn. (1230) lJ Mai 12. Tournay. — Fr. Paderbom U. 126.
Otto miseratione divina sancti Nicholai in carcere Tullianensi dyaconus cardinalis apostolic
legatus dilectis in Christo . . . abbati de Bredelare ordinis Cysterciensis, fratribus Conrado de ]
priori provinciali et Ernesto Bremis commoranti de ordine fratrum predicatorum salutem in 1
Cum precipiat dominus per prophetam, ut mundentur qui ad deferenda vasa Domini deputantur,
vos sollicitos reddimu8 et attentos, ut tarn in civitatibus quam in dyocesibus Monasteriensi, Osnat
et Patheburgensi ad clericorum mundiciam et eorum, que ad ornatum altaris et que ad cultum
pertinent, reformationem specialiter intendatis, nichilominus inquirentes de statu et incontinentia,
vicioso et aliis manifestis excessibus, corrigentes et reformantes tarn in capite quam in membris
vestra discretio viderit faciendum, contradictores et rebelles per censuram ecclesiasticam comp<
Datum Torn(aci) quarto Idus Maii.
1 77.
Rundschreiben desselben Legaten an allc Geistliche der Diocesen Miinster, Osnabriick und Paderborn
er die vorgenannten Visitatoren beglaubigt2) und ihnen, wie ihm selbst, zu gehorchen befiehlL (1230)
Tournay. — Or. Fr. Paderborn U. 127; (jedr. Schaten ad ann.
Otto miseratione divina sancti Nicholai in carcere Tullianensi dyaconus cardinalis apostolic
legatus universis ecclesiarum prelatis clericis et religiosis omnibus per totas Monasterienses, Osnabu
') Diese und die folgenden Urkunden bereichern wesentlich das Itinera? des Cardinallegaten und konnen bei d
tigkeit seiner Thatigkeit in dem Jahre 1230 fur die Reichgeschichte auch ein aUgemeineres Interesse beam
Nach den Untersuchungen Winkelmanns, Forschungen z. d. G. VI. 407 und Schirrmachera , G. Friedrichs ]
u. 814, Forschungen VIII. S. 45 — 59 war sein Itinerar wahrend des Jahres 1230 bisher folgendermassen fes
Januar Luttich, Februar 13. Hui, Mai 10. Tournay, September 27, November 4—7. Bremen, hierauf (?) die
in Danemark, December 25. Coin. Zu unsern Paderborner Documenten tritt dann die von Winkelmann un
macker nicht berucksichtigte aus Rechede den 18. December datirte Urkunde des Legaten, die ich U.-B.
der Ansicht Bohmers folgend, dass die Annal. Col. max. das Jakr mit Weihnachten beginnen, dem Ja
zngeschrieben hatte , welchem Jahr allerdings die vom Legaten bestatigte Urkunde des Minister's cL en Biscbc
angehort. Dass aber die Colnischen Annal en der Sitte ihrer Diocese getreu das Jahr mit Ostern anfangei
rich ausser dem U.-B. III. S. 950 von mir Bemerkten noch aus der Urkunde unten Nro. 257. Unsere Wes
Documente geben nun fur das J. 1230 folgende neue Daten zum Itinerar des Legaten: Mai 12. und 13.
September 15. und 23. Bremen, November 27. Miinster, December 18. Rechede bei Ludinghausen , also
Route von Miinster nach Coin. Da er hiernach am 7. November noch in Bremen , aber am 27. desselben Mon
in Munster war, so durften die dazwischen liegenden 20 Tage schwerlich fur die Legation nach Danemark
dieselbe vielmehr eher im October stattgefunden habeu. — 2) Dieser Umstand erweist wohl aufs Deutlichste,
Digitized by
Google
118
1330.
Patheburnenses civitates et dyoceses constitutis salutem in Domino. Cum ex iniuncto nobis legationis officio ad
statum et reformationem ecclesiarum legationis nostre intendere teneamur, quia per loca singula discurrere
non possumus per nos ipsos, viros de quorum discretione et honestate confidimus nos interdum oportet
dirigere, qui suppleant vices nostras. Unde cum dilectis in Christo abbati de Bredelare ordinis Cyster-
ciensis, fratribus Conrado de Huxaria priori provincial! et Ernesto Bremis commoranti de ordine fratrum
predicatorum nostris districte dederimus litteris in preceptis, ut in monasteriis tarn monachorum, monia-
lium quam canonicorum regularium necnon et in conventibus ac decanatibus clericorum secularium im-
pendant visitationis officium, vice nostra corrigentes tarn in capite quam in membris, que correctionis et
reformationi8 videbunt officio indigere, universitatem vestram monemus et exhortamur in Domino, qua
fungimur vobis auctoritate in virtute obedientie et spiritus sancti precipiendo mandantes, quatinus pre-
dictos visitatores, cum ad vos venerint, tamquamnos ipsos immo nos pocius recipiatis in ipsis, intenden-
tes diligentius hiis, que ipsi vobis iniunxerint vice nostra et quecumque salubriter aput vos ordinaverint
studiosius servaturi. Alioquin sententiam, quam iidem in vos rite tulerint ratam habebimus et faciemus
earn auctore Domino usque ad condignam satisfactionem inviolabiliter observari. Datum Tornaci III.
idus Maii ').
Das Siegel iflt abgefallen.
1T&
* Papst Gregor IX. befiehlt, den in dem Slreit zwischen dem Stifte und dem Propste von Schildesche von
den von ihm ernannten Richtern bestatigten Spruch, unter Androhung geistUcher Slrafen zur Ausfuhrung zu
bringen. 1230 Mai M. Lateran. — Orig. Slift Schildesche U. 10.
Gregorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis preposito sancte Marie ad gradus, sancti Petri
et sancti Victoris decanis Maguntinensibus salutem et apostolicam benedictionem. Supplicarunt nobis
dilecte in Christo filie decana et conventus Scildecensis, ut diffinitivam sententiam a preposito Magun-
tinensi et collegis ipsius pro eis contra H(einricum) 2) canonicum Padeburnensem super prepositura ecclesie
Scildecensis, non ex delegatione nostra cognitis cause meritis, promulgatam et postmodum a decano sancte
Marie ad gradus Maguntinensis et coniudicibus suis delegatis a nobis approbatam, iusticia exigente firmi-
tatem faceremus debitam obtinere. Ideoque discretioni vestre per apostolica scrip ta mandamus, quatinus
sententiam ipsam, sicut est iusta, faciatis per censuram ecclesiasticam appellatione remota firmiter obser-
vari. Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, duo vestrum ea nichilominus exequantur.
Datum Laterani Villi. Kalendas Junii pontificatus nostri anno quarto.
Die papstliche Bulle ist wohl erhalten.
Briefe Otto's aus Tournai dem Beginne der Visitation angehoren und alter sind als die fast gleichlautenden aus
Bremen datirten vom 15. und 23. September, worin der Legat die Visitation aufs Neue aufnimmt. Darum ist auch
die Moglichkeit, die letztern dem Jahre 1229 und nur diese dem Jahre 1230 zuzuweisen, ausgeschlossen. — ') Von
dem namlichen Datum ist auch der Brief des Legaten an die Bischofe von Miinster, Paderborn und Osnabruck, der
auch im Inhalt wesentlich mit dem vorliegenden iibereinstimmt, aber in der Form milder gefasst ist. Er ist nur im
Abdruck bei Schaten ad ann. 1230, in den Paderborn er Archiven aber weder im Original noch in Abschriften erhalten.
— *) Heinrich von Schwalenberg. Vgl. dessen Urkunde von 1241 bei Lamey C. D. S. 29, die im Archiv zu Schildesche
leider auch nur in einer Abschrift vorliegt, sodann aber unsere Noten zu zwei Hardehausener Urkunden von 1219
und 1238.
Digitized by
Google
1230. 119
IT9.
* Graf Godschalk II. x) von Pyrmont verkauft seine Guter in Wenden , nachdem der friihere Vasall sie ihm
resignirt, an das Kloster Marienmiinster. 1230 Mi 9. — Abschrift Msc. I. 129 S. 27; 130 S. 12;
131 S. 37 i VII. 4512 S. 28.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Godescalcus nobilis de Perremunt etc. Pateat omni-
mode congregationi catholice, quod Rotcherus miles mens ministerialis bona in Winethen2) cum silva et
omnia alia ad ea pertinentia, que a me in pheodo tenebat, michi proprio motus arbitrio libere resigna-
vit. Et eadem bona cum silva decimaque et advocatia.et omnia ut erant in iure predicti militis, abbati
Ricbodoni et conventui in monasterio sancte Marie virginis Paderburnensis diocesis pro triginta marcis
vendidi meo8) meorumque heredum, videlicet Godescalci et Hermanni consensu voluntarie acclinante, ut
ea prenominato conventui in proprietatem perpetue cederent possidenda. Ne igitur alicui super hoc
innascatur diffidentia, presentem paginam sigilli nostri vera impressio corroboravit. Nomina huius rei
testimonium perbibentia sunt hec: sacerdos in Ludhe Sichehardus, Conradus plebanus in Schidere, Jo-
hannes sacerdos de Collerbike; Ernestus et frater eius Eckardus de Barichhove, Ernestus Strubergh,
Bruno de Vrenken, Eustachius marscalcus, Henricus Ruffus, Henricus de Sunthersen, Ernestus Lorich et
frater eius et alii quamplures. Acta sunt hec anno incarnationis dominice M°.CC°.XXX°, VII. Ydu6 Julii
episcopatum Paderburnensis ecclesie quarto tenente Bemhardo feliciter. Amen.
180.
Das Kloster Corvey tritt fiir seine sammtlichen Giiter und Besitzungen in ein Schv/zverhaltniss zum
Erzbischof Heinrich von Coin, indem es ihm die Balfte von Marsberg und der Burg Lichtenfels A) uberlasst9
dagegen die Propstei Marsberg fiir sich behalt und auch durch andere Besitzungen von ihm entschiidigt wird*
1230 August. Soest. — Or. Propst. Marsberg U. 2; Abschr. Msc. I. 134 S. 22; VII. 5723 f. 36;
gedr. Seibertz I. 189.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus divina favente dementia sancte Coloniensis ecclesie
archiepiscopus universis Christi fidelibus ad quos presens pagina pervenerit in perpetuum. Ad oblivio-
nis confusionem evitandam notum esse cupimus, tarn presentibus quam futuris, quod super controversia
inter nos et Herimannum abbatem Corbeygensem super Monte Martis et aliis habita, nos turn propter
pacem terre, cum propter ecclesie nostre et sue mutuam in perpetuum promotionem et familiaritatem,
prudentum consilio>et ecclesie nostre consensu amicabiliter cum ipso conposuimus in hunc modum, quod
nos videlicet et ecclesia Coloniensis retinebimus medietatem iam dicti montis cum omni iure et proventu
excepto claustro in monte sito, quod abbatis et ecclesie Corbeygensis spirituali iurisdictioni et dominio
solummodo subiacebit. Neuter nostrum castellanum in dicto monte locabit vel edificium aliquod construet
sine alterius consensu et voluntate*). Si vero aliquid edificandum est, fiet de consilio amborum et com-
!) Aach dieser hatte wie sein Vater Godschalk I. zwei Sohne des Namens Godschalk and Hermann. — 7) Eine Hand des
15. Jahrhnndert8 fugt im erstgenannten Copiar hierzu am Rande: „ Wenden si turn inter Vorde et Oldenborch prope
Walczerdyk". Vorden nnd der Oldenberg N. von Marienmnnster, wo aber weder Wenden noch Walczerdyk sich erhalten
haben. Vgl. Lipp. Reg. III. zu Nro. 1497. Eine andere Hand des 15. Jahrhunderts bemerkt anf dem nnteren Rande
noch: „Nota. Dominus Otto de Oyenhusen abstulit decimam de framentis quam ibi habuimus anno etc. 83 (1483) in
messe violenter contra scripta domini nostri Paderbornensis ; pretendit decimam esse suam". — 8) So die Handschriften.
— ♦) Im Fr. Waldeck zwischen Fiirstenberg und Sachsenberg. — 6) Das angebliche Privileg P. Leo's III. vom 24. Decem-
ber 799, das Corvey sich noch im Jahre 1246 von Innocenz IV. bestatigen liess, hatte aber doch uberhaupt verboten :
ne quis omquam bellica in ipso monte presidia collocare . . . audeat? Vgl. meine Eaiserurkunden I. 132.
Digitized by
Google
120 ***»•
munibua expensis. Nos autem in restaurum iam dicte medietatis montis cum consilio priorum et con-
sensu capituli ecclesie maioris curtim in Drivere ■) ecclesie Corbeygensi cum omni iure contulimus per-
petuo possidendam. Ad amplioris quoque dilectionis et familiaritatis firmitatem, memoratus abbas de
consilio suorum fidelium et ecclesie sue consensu castri Lichtenvils medietatem nobis et ecclesie Colo-
niensis assignavit et nos oppidum prope castrum idem communibus edificabimus expensis et muniemus,
quod in omni proventu nobis erit commune. In castro autem nullus instituetur castellanus, nisi de con-
silio partis utriusque. Si vero molendina prope castrum edificata fuerint, medietas proventuum nobis et
ecclesie nostre cedet. Item bona abbatis et ecclesie sue et suorum ministerialhim et castrensium tarn in
oppidis quam in villis et hominibus et aliis ad eum et ipsos pertinentibus ab exactionibus et quibuslibet
iniuriis salva erunt et in nostra tuitione consistent, nisi forte ad proclamationem terre ad iusta iudicia
contra malefactores exercenda iidem homines Corbeygenses debeant subservire. Item prenotato abbati
VII dedimus fideiussores subnotatos, qui fide data promiserunt, quod si aliquis hominum nostrorum ipsum
vel homines suos ad summam viginti marcarum vel infra leserit, nos commoniti infra quatuor septimanas
faciemus emendari, alioquin nostri fideiussores facta sibi commonicione Mersberg intrabunt inde ante
satisfactionem non exituri. Si vero nos iustum iudicium in ipsum malefactorem exercuerimus vel eum de
oppidis et castris nostris et terra expulerimus, ipsi fideiussores ex eo sunt absoluti. Hii autem sunt
fideiussores: Herimannus advocatus Coloniensis, Theodericus dapifer, Franco pincerna, Godefridus came-
rarius, Gozwinus marscalcus, Richwinus marscalcus, Johannes de Padberg, Gozwinus scultetus Susatiensis,
Theodericus et Herbordus de Hildene, Hermannus Spigil, Henricus de Werle. Si vero aliquem fideius-
8orum predictorum decedere contigerit, loco ipsius alius substituetur. Item ministeriales et castrenses
nostri et abbatis non debent in oppidis nobis communibus per iudicium detineri, nisi in manifestis ex-
cessibus, ut furto rapina et similibus, deliquerint, propter quod ibidem iudicabuntur, et si aliquis a nobis
proscriptus fuerit, ille nostre servabitur iurisdictioni. Item si ministerialis noster vel castrensis vel ali-
quis in oppidis et castris nostris residens nostra sera firmatis et vigilibus custoditis erga ecclesiam Cor-
beygensem deliquerit, nos vel si absentes fuerimus a prioribus nostris ab abbate vel si. ipse presens non
fuerit a conventu suo commoniti infra tres menses faciemus emendari. Quod si emendare noluerit, nos
eum a castris et oppidis nostris expellemus et contra eum abbati assistemus. Quod si non fecerinius,
Mons Martis totaliter ecclesie Corbeygensi cedet. Ut autem inter Coloniensem et Corbeygensem ecclesias
propensior perpetuo vigeat et observetur dilectio, ea inter nos intervenit confederatio , ut nos et ipse
ecclesie sibi contra omnem hominem excepto imperio in suo iure assistant. Et si nos vel aliquis succes-
sorum nostrorum premoniti ad quatuor septimanas domino abbati vel alicui successorum suorum non
astiterimus, Mons Martis ipsi et ecclesie sue totus cedet et ipse versa vice cum suis successoribus in simili
casu pene consimili subiacebit. Ut autem hoc factum ratum permaneat et inconvulsum, presentem pagi-
nam exinde conscriptam nostri et maioris ecclesie Coloniensis sigillorum appensione fecimus communiri.
Testes huius rei sunt: Conradus maior prepositus et archidiaconus Coloniensis, Johannes propositus Bun-
nensis et archidiaconus, Godefridus prepositus Xantensis et archidiaconus, Arnoldus prepositus sancti
Gereonis, Henricus prepositus sancti Severini, Bruno prepositus sancti Kuniberti, Henricus prepositus
sancti Georgii, Albertus subdecanus, Gozwinus choriepiscopus, Bonefacius scolasticus, Godefridus prepo-
situs Monasteriensis; Heinricus comes Seinensis, Adolfus comes de Marcha, Godefridus comes de Arns-
berg, Bernardus deLippe, Volquinus de Sualenberg et frater eius, Conradus de Itere, Bernardus de Osde,
Jonatas de Ardei, Henricus Niger, Herimannus advocatus Coloniensis, Hermannus marscalcus et Gozwi-
nus filius eius, Theodericus dapifer, Franco pincerna, Godefridus camerarius, Eiquinus marscalcus, Goz-
winus scultetus Susatiensis, Johannes de Padeberg, Albertus de Sturmede, Wernerus et Bertoldus de
Brakele, Theodericus et Heribordus de Hildene, Hermannus Spigil, Cunradus de Ameluns et Herbordus
filius eius, Hermannus de Nienkirken, Gerardus Hadeke, Godefridus de Godelumen, Ordemarus, Bernar-
') Drewer NW. von Riitheu Kr. Lippstadt.
Digitized by
Google
1230. 121
dus de Dalheim, Henricus de Luttardessen, Albertus dictus Vrie, Theodericus de Weten, Albero de
Reclenhusin, Alardus et alii quamplures. Acta sunt hec apud Susatum, anno Domini M°.CC°.XXX°.
mense Augusto.
Nur vom Siegel des Erzbischofs ist ein Bruchstuck erhalten.
181.
1 Der Cardinallegat Otto wiederholl seinen unter dem 12. Mai 1230 an den Abt Heinrich von Bredel
die Dominicans Conrad von Eoxter und Ernst von Bremen erlassenen Befehl, indem er ihrer V\
ausser den Diocesen Miinster, Osnabriick und Paderborn auch noch die Mindensche unterwirft
(1230) September 15. Bremen. — Or. Fr. Paderborn U. 128.
Otto miseratione divina sancti Nicolai in carcere Tull. diaconus cardinalis apostolice sedi
tus dilectis in Chris to H. abbati de Breidelare ordinis Cistertiensis, fratribus Conrado de Huxarii
provintiali fratrum predicatorum Teutonie et Ernesto Bremis commoranti de ordine predicatorum i
in Domino, Cum precipiat dominus per prophetam, ut mundentur qui ad deferenda vasa Domin
tantur, merito vos sollicitos reddimus et attentos, ut in civitatibus et diocesibus Monasteriensi, Oi
gensi, Paderburnensi, Mindensi ad clericorum munditiam et eorum que ad ornatum altaris et
cultum divinum pertinent reformandum/sic// specialiter intendatis, nichilominus visitantes vel etiam inqi
de statu et incontinentia, introitu vitioso et aliis manifestis excessibus, corrigentes et reformantes
capite quam in membris, prout vestra discretio viderit faciendum, contradictors et rebelles per
ram ecclesiasticam compescendo. Datum Bremis XVII. Kalendas Octobris.
Das Siegel ist abgefallen.
182.
* Der Cardinallegat Otto beglaubigt in einem Schreiben an die Bischbfe (Ludolf) von Miinster, (Conr<
Osnabriick, (Bernhard IV.) von Paderborn und (Conrad) von Minden die obengenannten Visitator
kefehll Ersteren, in Allem ihrer Visitation oder Inquisition Gehorsam zu leisten, trotzdem dass ihm
Bischofen, die Visitation ihrer Diocesen durch den Papst iibertragen sei2). (1230) September 23. Bi
— Or. Fr. Paderborn U. 129.
Venerabilibus in Ckristo patribus Monasteriensi, Osnabrugensi, Paderburnensi, Mindensi ej
Otto miseratione divina sancti Nicolai in carcere Tull. diaconus cardinalis apostolice sedis
salutem in Domino. Si iuxta mandatum apostolicum vobis factum in visitatione clericorum, mona<
laonialium vestre diocesis reformando disciplinam ecclesiasticam profecistis, ut speramus, vobis :
*) Dass in den Erlassen vom 12. u. 13. Mai die Diocese Minden nicht genannt wird, ist meines Erachtens ebei
Beweis fur die Prioritat jener Urkunden im Vergleich mit der hier vorliegenden. — *) Der im Anfange i
spaterhin strenge Ton in diesem Brief e, verglichen mit dem Schreiben des Legaten vom 13. Mai d. J. an die
Ton Monster, Paderborn und Osnabriick, das Schaten z. J. 1230 allem uns aufbewahrt hat, wozu wir aber
treffende Rundschreiben vom gleichen Datum an den Glerus jener drei Diocesen geben konnten, oben U. 177,
det die Vermuth ung, dass diese drei Bischofe nach dem ersten Schreiben Beschwerde gegen die Visitation
eingelegt and vom Papste auch die Visitation ihres Welt- und Ordensclerus erlangt hatten. Trotzdem abc
der Legat doch auch seine Visitation durch und dehnte sie selbst noch auf das in den Schreiben vom 12. u.
nicht genannte Bisthum Minden aus. Auch dies ist ein neuer Beweis von der Prioritat dieser letzteren Schr
Vergleich mit den aus dem September datirten; was urn so wich tiger ist, als diese Briefe des Legaten ss
ohne Jahr sind und nur aus innern Grunden und den anderweitig bekannten historischen Daten chronologist
net werden konnten.
Wertt Urk-.Buch, IV. 16
Digitized by
Google
122 1*3«.
merito congaudemus. Volumus autem et qua fungimur vobis auctoritate precipiendo mandamus, quatinus
visitatores nostros H. abbatem de Breidelare ordinis Cistertiensis, C. priorem provintialem Teutonie et
E. ordinis predicatorum, quos pro animarum salute et reformatione ecclesiastice discipline ad yestram
duximus diocesim destinandos, ad visitationis vel si necesse fuerit inquisitionis offitium, non obstante
quod vobis visitatio per litteras apostolicas sit commissa, recipiatis humiliter et devote, permittentes
eosdem libere ac inoffense dictum offitium secundum formam eis a nobis traditam exercere. Datum
Bremis IX. Eal. Octobris.
Das Siegel mit der Umschrift: S. OTONIS SCI NICOLAI IN CARCERE TULL. DIACON. CAR. ist langlich nrad,
ziemlich klein und stollt einen Geistlichen dar, dessen Figur aber nicht naher zu erkennen ist.
183.
* Anno MCCXXX in mense Seplembri. Heinricus Dei gratia in Bredelar abbas, frater Conradus prior
provincie predicatorum Teutonie, Ernestus frater eiusdem ordinis, delegati ab Ottone cardinali diacono
S. Nicolai in carcere Tulliano confirmant ordinacionem Nove Ecclesie ') de combinatione quatuor pueri-
lium stipendiorum. Datum apud novam Corbeiam. — So der von dieser Urkunde allein vorhandenc Aus-
zug Msc. I. 242 S. 117.
184.
* Die drei Visitatoren gebieten, dass die Vogtei des Domcapilels , welche sie bet ihrem Besuch unbeseizl
gefunden, nie, auch nicht im Wege der Vergabung als Lehen, der Kirche entfremdet werde, und lassen die
einzeln und namentlich aufgefuhrten Mitglieder des Domcapilels Dies beschworen. 1230 November 17. im
Domcapitel zu Paderborn. — Or. Fr. Paderborn U. 131.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen9). Henricus Dei gratia abbas de Breidelare, Con-
radus prior provincialis Teutonie8), Ernestus frater ordinis predicatorum visitatores a domino 0. sancti
Nycolai in carcere Tulliano diacono cardinali, apostolice sedis legato, constituti ecclesie maiori in Pader-
burna in perpetuum. Cum causa visitationis ad ecclesiam Paderbumensem venissemus, et advocatiam
eiusdem ecclesie liberam invenissemus et vacantem, nos considerato quod exinde eidem ecclesie poterat
evenire periculo, volentes eciam eiusdem ecclesie indempnitati in hac parte in perpetuum providere, de
prepositi, decani et tocius capituli ac ministerialium, qui tunc presentes aderant, consensu et voluntate
fecimus auctoritate visitationis omnes fratres eiusdem capituli a maiore usque ad minimum tactis sacro-
sanctis ewangeliis iurare, quod numquam per se eandem advocatiam ab ecclesia alienabunt, nee permit-
tent umquam iure feodali vel alio quocumque modo alienari, ad quod inpediendum, si necesse fuerit,
et res et corpus usque ad sanguinis effusionem et eciam usque ad mortem se sub eodem iuramento astrin-
xerunt. Expressum eciam fuit in eodem iuramento, quod numquam aliquem canonicum emancipabunt,
nisi in emancipatione sua idem prestet iuramentum. Recepto igitur tali a singulis et universis eiusdem
capituli fratribus iuramento , consequenter auctoritate visitationis sub pena excommunicationis precepimus,
ne aliquis se quocumque modo de eadem advocatia intromitteret, omnes eos qui se contra nostre prohi-
bitionis mandatum de eadem advocatia intromiserint, vel ut hoc fiat verbo vel facto, consilio et auxilio.
in manifesto vel in occulto assensum et favorem prebuerint, vinculo excommunicationis innodantes. Ne
igitur hanc nostram ordinationem aliquis in posterum maliciose possit revocare, nee earn a nobis tarn
celebriter quam salubriter gestam ex celeri et occulto lapsu temporum nubes consumat oblivionis, supra-
scripti iuramenti formam presenti scripto, quod prefate ecclesie ad exhibendum pro se, si necesse fuerit,
') Nigenkerken. — *) In nomine — Amen in grossen Buchstaben. — ^ So ausgeschrieben.
Digitized by
Google
1210. 123
dedimus, cum sigillornm nostrorum appensione conmendare decrevimus, ut dum idem scriptum legitur
vel auditur, eiusdem iuramenti memoria renovetur. Hii autem sunt qui iuraverunt: Volradus prepositus,
Amelungus decanus, Volquinus de Sualenberg, Tetmarus scolasticus, Hermannus camerarius, Volbertus,
Hugo, Ludolfus cellerarius, Vollandus cantor, Widekindus sanctorum apostolorum Petri et Ai "*
positus, Bruno, Conradus plebanus, Hermannus de Ervete, Conradus custos, Henricus preposit
dese, Gerungus, Rabodo, Everhardus, Ludolfus, magister Johannes, Johannes de Elsen, Olricus
Suetherus canonici maioris ecclesie, Albertus abbas sancti Pauli, Conradus decanus, Johannes *
sanctorum apostolorum Petri et Andree. Acta sunt hec in capitolio maioris ecclesie anno domii
nationis M«.CC°.XXX9, XV. Kal. Decembris presentibus ministerialibus et universitate tarn d
populi civitatis eiusdem. Ut autem presens instrumentum efficacius firmitatis robur obtineat, i
ipsum nostrorum sigillorum verum eciam abbatis et ecclesie beatorum apostolorum Petri et An
nius inpressione communiri.
Ausser den Siegeln der drei im Eingange genannten Aussteller der Urkunde, wovon das zweite die Ums<
S. PRIORIS PROVINC. FRATRUM PREDICATORUM TEUTONIE, ist nur noch ein Siegel an dene]
lich gewesen, aber jetzt nicht melir erhalten.
185.
9 Die drei Visitatoren vermitteln zwischen dem Dompropst, dem Domcapitel und dem Domkettner i
gkich lifter die Vertheilung der Komfiiichle und entziehen dem letzteren die sechs Knabenprabenden, \
Einkiinfte sie zu Gunsten verschiedener Domvicarien verfugen. (1230 November 17. lJJ. — Or. ••
Ausfertigungen Fr. Paderborn U. 182 u. 133.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus Dei gratia abbas de Breidelare, Conra
provincialis Teutonie, Ernestus frater ordinis predicatorum visitatores a domino 0. sancti I
carcere Tulliano dyacono cardinali apostolice sedis legato constituti eccledte maiori in Padei
perpetuum. Cum causa visitationis ad ecclesiam Paderburnensem venissemus, inter cetera, qi
a nobis ordinata fuerunt, inter prepositum, conventum et cellerarium de ipsorum omnium coi
ordinayimus, quod prepositus debet expedire granarium dominorum cum annona cum testimony
et minoris clavigeri, qui erunt iurati; maiorem autem clavigerum fidelem utilem et honestum
prepositus presentibus cellerario et dommegere 2), qui preposito in institutione clavigeri noi
contradicere, quia, si ilium minus utilem affirmarent, hoc referre ad capitulum tenerentur, el
evidens contra ipsum a capitulo fuerit assignata, prepositus eum ad peticionem capituli reir
alium instituet, ut supra dictum est, fidelem utilem et honestum. Cum vero tanta annona de'V
granarium, quod dividi poterit, clavigeri significabunt cellerario et tunc cellerarius cum conscie
positi dividi faciet proporcionaliter primo fratribus, postea vicariis et tunc pueris et postea o£fi
ipsi clavigeri habebunt conputationem cum preposito et cellerario de hiis, que receperunt, et d
quando opus est, ita tamen, quod tota ilia annona, que pertinet ad panem cottidianum et
reserve tor, et granarium debet cum tota annona usque ad festum sanctorum apostolorum P
Jacobi expediri. Tota vero annona integraliter et proportionaliter fratribus et omnibus aliis,
bendas habent, secundum ius cuiuslibet distributa, mensura que overmate sive sparinke voci
remanet deductis omnibus prebendis, debetur preposito maiori. Est autem alia mensura, que
*) Dass diese Urkunde mit der vorhergehenden gleichzeitig ausgestellt ist, ergiebt sich sowohl aus der Gle
Form, als wie aus dem Umstand, dass hier noch, wie in der Urkunde 131 des Fr. Paderborn, oben Nr<
drei Visitatoren handeln. Am 20. Januar 1231 war aber schon, wie wir unten sehen werden, Abt He
Bredelar nicht mehr unter ihnen, sondern vielmehr „ legitime excusatus". — *) Dommeyer, wahrend clavi
ter, hier wohl Rentmeister bedeutet
16*
Digitized by
Google
124 1*30.
vocatur, continens duo spikerscepel, unum ordei et unum avene, que debetur cuilibet maiori prebende*
De sex autem puerilibus prebendis, quas ad querimoniam capituli exigente iusticia per sententiam diffi-
nitivam cellerario abiudicavimus, quam sententiam ipse cellerarius a nobis requisitus approbavit, de con*
silio capituli ordinavimus in hunc modum. Maius altare secundum antiquam consuetudinem habebit unam
et dimidiam. Antecrucem et inferioris cbori altaribus prebendam et dimidiam assignamus, ita quod
eorundem altarium sacerdotes illam annonam equaliter inter se pareiantur et dormiant in monasterio et
in omnibus horis chorum frequentent, et maiori altari deserviant cottidie nisi in septimanis duorum vica-
riorum maiorum, qui in suis septimanis ad deserviendum maiori altari remanent obligati, et predicta duo
altaria cum predicta prebenda et dimidia ad prepositi maioris donationem pertinebunt. Residuas autem
tres prebendas uni diacono et uni subdiacono, qui maiori altari cottidie ministrabunt, deputamus, qui
similiter sub testimonio dormire et chorum in omnibus horis frequentare tenentur. Prebenda autem dia-
coni ad decani, prebenda autem subdiaconi ad scolastici collationem pertinebit. Et ne occasione hums
ordinationis aliquid eisdem de antiqua gracia subtrabatur, statuimus, ut diaconus ebdomedarius diacono
duos denarios, subdiaconus vero ebdomedarius subdiacono unum de qualibet septimana det denarium;
quos denarios cellerarius de prebendis ebdomedariorum in qualibet septimana prefatis diacono et sub-
diacono ministrabit. Preterea antiqua consolatione, quam diaconus et subdiaconus in perceptione sacri-
ficii hactenus consueverunt habere, ita quod sacerdoe ebdomedarius mediam partem, diaconus vero et
subdiaconus mediam percipiant, quolibet die nisi in summis sollempnitatibus gaudebunt. Qui autem de
supradictis duobus sacerdotibus, videlicet qui ante crucem et inferioris chori altaribus fuerint deputati,
per quatuordecim dies continuos sine licentia decani defuerit, prebendam suam cum altari ipso iure vacare
decemimus; hoc ipsum de diacono et subdiacono, si per tan turn tempus sine licentia decani defuerint,
statuentes. Verum quia hiis diebus malis nichil adeo firme statuitur, ad quod dolus et calumpnia non
laborent dissolvendum, ad amputandum in posterum super prescripta ordinatione omnis dubietatis scru-
pulum, et ne de cetero inter prepositum, conventum et cellerarium aliqua possit super eadem ordina-
tione questionis occasio haberi, presens instrumentum conscribi et sigillorum nostrorum ac ipsius ecclesie
fecimus inpressione conmuniri, districte auctoritate visitationis sub pena excommunicationis inhibentes,
ne aliquis hanc nostre ordinationis formam revocare vel aliquid in ipsa presumat inmutare.
An beiden Ausfertigungen sind nur die Siegel der Visitatoren Conrad und Ernst erhaltea, das des Abts Heinrich
von Bredelar aber ist abgefallen.
186.
* Die drei Visitatoren machen aus der vorhergehenden Urkunde die Bestimmung uber die Knaben-Prabenden
bekannl und lassen sie durch das Domcapitel besiegeln. (1230 November 17 J. — Or. Fr. Paderborn U. 134.
In nomine sancte et individtle Trinitatis. Henricus Dei gratia abbas de Breidelare, Conradus prior
provintialis Teutonie, Eraestus frater ordinis predicatorum visitatores etc. . . unirersis ad quos presens
8criptum pervenerit, perpetuam in Domino salutem. Cum causa visitationis etc. . . Verum quia hiis die-
bus malis nichil adeo firme statuitur, ad quod dolus et calumpnia non laborent dissolvendum, ne pre-
scriptam de suprascriptis sex puerilibus prebendis ordinationem aliquis in posterum valeat revocare, pre-
sens instrumentum conscribi et 6igillorum nostrorum ac ipsius ecclesie fecimus inpressione conmuniri,
districte auctoritate visitationis sub pena exconmunicationis inhibentes, ne quis hanc nostre ordinationis
formam revocare vel inmutare presumat.
Die vier in dec Urkunde angegebenen Siegel sind noch erhalten j das domcapitulariscbe ist das alte mit dem Brust-
bilde des h. Iiborius.
Digitized by
Google
12 3 0. 125
18T.
* Cardinallegat Otto weist die Visitatoren water Bezugnahme avf die Bestimmung seines Vorgiingers des
CardinaUegatcn Conrad von Porto lJ an, die Parochie von St. Ulrich in Paderborn in drei Kirchspiele zu
theileru (1230) November 27. Munster. — Transsumpt in der Urkunde vom 31. Januar 1231, unten Nro. 200.
188.
Ein landstandischer Verwaltungsrath, bestehend ausden Vertretern des Domcapitels, der Edl
sterialen, wird auf ftinf Jahr behufs Reform der geistlichen und xoeltlichen Angelegenheii
Paderborn eingesetzt, dessen Beschliissen B. Bernard IV. sich zu unterwerfen schivort. De*
Edlen Bernhard von Lippe wird fiir alle eventuell daraus entstehenden Gefahren Beistand zuq
Or. 7J nebst einer Abschrift aus dem Anfang des 17. Jahrh. Fr. Paderborn U. 135; gedr. &
Diversis habitis tractatibus super reformatione Paderbornensis ecclesie, que propte
in temporalibus et spiritualibus est collapsa, nos episcopus et capitulum vel maior et sai
nobiles et ministeriales ceterique homines ecclesie Paderbornensis in hunc modum conven
unanimi consensu et voluntate inter nos preficerentur ordinatores et consiliarii, videlicet
positus maior, decanus, scolasticus, camerarius et Volbertus de Elsen et quos ipsi de i
nicis maioris capituli et aliarum ecclesiarum civitatis et diocesis Paderbornensis assume]
biles: B. de Lippia et B. de Hosede; ministeriales ecclesie Paderbornensis: Hermani
fratres de Brakel, Albertus de Stormede, Johannes Stapel, Ludolphus de Herisia, Hern
cus, Georgius, Henricus de Gummere8) dapifer, Wernerus Stapel, Wernerus de Wever,
rarius, Amelungus filius comitis de Wartperc, Volbertus de Eysnen4), Henricus de Dyi
radus de Ossendorp, Conradus filius villici et Bertoldus Busse et quos ipsi de consilio
dictorum assumere voluerint. Hi omnes iuraverunt et assumendi iurabunt, quod consule
ad honorem et utilitatem domini episcopi et ecclesie sue, prout melius sciunt et possun
divinitus inspiratum. Nos B. episcopus iuravimus, quod ipsorum stabimus ordinationi el
conditione, quidquid predicti ordinaverint vel consuluerint, pro nobis et ecclesia nostr
quidquid ob hanc causam dicto nobili B. de Lippia occurerit vel evenerit adversitatis , ecc
et ipse econverso assistet ecclesie. Et hec obligatio durabit a proximo festo Jacobi ad
Quod autem hec maiorem obtineant firmitatem et evidentiam pleniorem, apposita sunt i
videlicet capituli, prepositi maioris, decani, scolastici, camerarii, Volberti de Elsen, nobili
B. de Hosede et ministerialium Hermanni et Bertoldi fratrum de Brakel et hoc de c
sigilla non habentium. Datum a. D. M°.CC°.XXX°.
Nach Angabe der neueren Abschrift hingen damals, als sie gemacht wurde, nock vier Siegel a:
In den Jahren 1224 — 1226. Vgl. U.-B. in. Nro. 199, 203 u. 219. — ') Das von mir ohne Angal
8on8tigen Registraturvermerk wieder aufgefundene Original ist fast ganz erloschen. Ich habe das
beibehalten zu muasen, weil unsere Abschrift sowie auch ein Regest Msc. I. 243 b S. 12 und der
Abdruck bei Schaten dasselbe gleichlautend aufweisen. Dock bemerke ich, dass hinter MCCXX!
sprunglich noch ein anderes, aber jetzt nicht mehr erkennbares Zeichen vorhanden gewesenist, u
Hand auf die Ruckseite ,,1238" geschrieben hat, was aber nicht dagestanden haben kann. — a
Summere, Schaten aber H. d. Gummer, S. dapifer. — 4) So das 0., „Eisneic" die Abschrift, „Ej
Digitized by
Google
126 *a»°-
189.
r stein befreit gewisse Acker, die das Kloster Gerden von einem Freien angekauft hatte,
m das Grafengericht. 1230. 1m Gerichte Warburg. — Abschr. Msc. II. 71 S. 233;
1.242*> S.34; VI. 224. S. 72; gedr. v. Spilcker Gr. v. Everstein U.S. S. 58.
5 et individue Trinitatis. Amen. Utile et necessarium in rebus hominum fere dino-
ur in tempore, ne simul cum tempore dilabantur, scriptorum serie et testium me-
otum ergo sit universis Christi fidelibus presentibus et futuris, quod ego Conradus
jt fratres mei, Otto videlicet Hermannus et Lodowicus, intuitu remunerationis divine
esie et conventus Gerdinensis participes effici cupientes orationum fratrum et soro-
jrvientium, super quibusdam agris, quos frater provisor curie Heckeldessen 2) per
it, quia annexi erant agris curie, annuatim inde pensionem debitam persolvendo,
esia Gerdinensis pro octo marcis argenti a quodam Theoderico de Wurmlho libero
; heredibus in eo consentientibus, comparavit, predicte ecdesie contulimus liberta-
dem ecclesie rata et firma in perpetuum conserventur, presentem paginam super his
a nostrorum impressione fecimus communiri. Cuius rei testes sunt: Gerhardus prior,
, Siffridus Hartwicus Wernherus Godescalcus Regenbodo , Heinricus de Scherve, Hein-
nricus de Allodio, fratres conversi; Reinfridus iudex in Wartberch, Tidericus Sna-
lin, Heinricus de Wartberch milites; Heinricus de Aldendorpessen, Godefridus de
s Kornkaste 4) laici et alii quamplures. Acta sunt hec in iudicio Wartberch anno
s M°.CC°.XXX°, regnante Romanorum imperatore Frederico et filio eius rege Hein-
jpiscopo domino Bernhardo quarto.
190.
ischof von Coin, schenkt dem Kloster Gerden sechs Mansen in Luthardissen h) , worauf
und Johann von Pathberch verzichtet hatten. Zeugen sind: Gerhard plebanus in Vol-
r zu Volstesen, Conrad von Scherve, Albert von Berisia und Ludwig dessen Sohn, Bru-
Andreas von Durslo, Beinrich von Brobike, Alrad, Stephan von Barehusen. 1230. —
S. 34, VI. 224 S. 41.
191.
lorvey bekundet , dass er friiher bei seinem Einzuge nach erfolgter Wahl y unter dem
ein Pfortenlehen verUehen habe. 1230. Eresburg. — Abschr. Msc. 1. 127 fol. 102'.
3 et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia abbas Corbeiensis notum esse cupi-
quam futuris, quod tempore nostre prelacionis cum ecclesie portam teneremus,
is Hidde nobis supplicavit, quatinus ipsi decimam in Eilwardessen curie Sirixen 8),
m attinet, pertinentem, quam et sepius ut asseruit a nostris antecessoribus rece-
tfoncha- and Nonnenkloster zugleich , was auch wohl den Umetand erklart, dass Albert im Jahre
von Abdinghof und von Gerden war. Vgl. Nro. 139 u. 169. — ») Nicht zu constatiren, wenn hier-
exerberge S. von Borlinghausen zu denken ist. — a) D. h. wie KindJinger hierbei bemerkt: liber-
tiae. — 4) Nach v. Spilcker I. c. 59 liest ein anderes Copiar Bulemaste. — •) Bei Peckeleheim S.
die Gerdener Urkunde von 1203. Nro. 8. — «) Volsen SW. von Gerden. — *) 1223. — *) Beim
e Dalheimer Urkunde von 1225 Nro. 143.
Digitized by
Google
iaso. 127
perat, in pheodo porrigeremus. Quod et fecimus, Ita ut ipse et sui heredes loco ipsius decime XXIII
gravis monete denarios portario Corbiensi, a quo ipsam tenere debent, annuatim persolvant. Ne igitur
etc. Testes huius rei sunt: Wilhelmus prepositus de Mersberg, Reynherus portarius, Herboldus de Ame-
lungessen, Olricus de Westhem, Ordemarus Gripe, Eligerus de Dalewich, Gerhardus Hadike, Godefridus
de Godelum et alii quamplures. Acta sunt hec apud Heresbergh a. D. M°.CC°.XXX, anno prelacionis
nostre octavo.
192.
* Propst Friedrich von Norten bekundet, dass seine vier Briider, die Grafen von Everstein, sich mit dem Klo-
8ter Bardehausen verbundet haben und demselben das von ihnen lehnruhrige Gut zu Rimbeck nach dem Tode
des gegenwartigen Vasallen iibergeben werden. O. /. Urn 1230 l). — Or. Kl. Bardehausen U. 29.
F(ridericus) Dei gratia Nortunensis prepositus universis presentem paginam inspecturis. Sciant pre-
sentes et posteri, quod comites de Everstene fratres mei, Conradus et Otto, Hermannus et Lodewicus,
monasterio de Hersuithehusen in presentia nostra perpetua pace et gratia sunt confederate ut nunquam
personas eorum vel res eorum aliqua perturbent molestia, sed pro posse suo tueantur. Preterea agros
quosdam in Rinbeke, quos miles Conradus de Dalhem de manu eorum, et filia militis Adolfi de Ricwar-
dessen de manu predicti Conradi tenuit, post mortem viri in proprium irrevocabiliter eidem monasterio
tradiderunt. Huius rei testes sumus vita comite, et post hanc vitam presentem paginam loco nostri
relinquimus super veritate predicte rei pro nobis locuturam.
Der Siegelriemen iflt abgerissen.
193.
Der Edle Wilhelm von Blankena 8J verkauft die Voglei iiber eine Zahl im Bisthum Osnabriick belegener Giiter
der Abtei Eerford dieser Letzteren fur 1000 Mark in der Weise, dass er sechs Her [order Ministerialen damit
belehnt, welche die Vogtei sodann dem Stift verpfanden, worauf der Erzbischof Heinrich von Coin als ober-
ster Lehnsherr diese Verpfandung entgegennimmt. 0. J. 1230 — 1232 *J. Soest. — Or. Gefurst. Abtei Eerford
V. 35; gedr. Mitth. des Osnabr. hist. Vereins V. 306.
Henricus Dei„gracia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus. Universis quibus hec pagina fuerit
exhibita salutem in perpetuum. Suggerente nobis abbatissa et ecclesia Hervordensi didicimus, quo nobilis
vir Wilhelmus de Blankena accepta certa pecunia vendidit omne ius advocatie quod habebat in bonis
ecclesie Hervordensis, tarn in prediis quam in hominibus: videlicet in ecclesia Bunethe 6) et villicatione
Huendesbroke6), in ecclesia Rothinchusen 7) et villicatione ibidem, in ecclesia Hiddenhusen d) et villica-
tione ibidem et in aliis quibuslibet bonis ecclesie Hervordensi pertinentibus, in quibus advocatiam tenuit
ipse et sui progenitores, hoc modo: idem Willelmus eandem advocatiam concessit feodali iure ministe-
rialibus ecclesie Hervordensis, videlicet Henrico et Johanni Gograviis, Johanni de Patherbome, et Johanni
*) In welchem bei Spilcker Everstein II. 58 die Grafen Conrad, Hermann, Otto und Ludwig vonEverstein aaftreten. —
*) Norten an der Leine zwischen Gottingen und Nordheim. Vgl. v. Spilcker die Gr. von Everstein I. 108. — *) Der
Sitz dieses edlen Geschlechtes war Blankena bei Holzhausen im Kspl. Buer des Osnabruck'schen Amts Gronenberg. Vgl.
Mooyer Mitth. d. Osn. V. 1. c. 261. Es scheint bemerkenswerth fdr die Geschichte der Edelvogteien , dass die Giiter
Herfords, uber welche diese dem Osnabrucker Bisthum angehorige Familie die Yogtei inne hatte, nur im Bisthum
Osnabriick lagen. — 4) Vgl. Mooyer 1. c. 289. — *) Bunde Kr. Herford. — 6) Hunnebrock S. v. Bunde. — 7) Roding-
hausen NW. v. Bunde. — *) Hiddenhausen SO. von Bunde.
Digitized by
Google
128 1*30.
de Aldenhervorde , Gerhardo de Svininchusen, Johanni de Arnholte et aliis quampluribus. Illi igitur,
domino suo Willelmo presente et consentiente, obligaverunt eandem domine abbatisse et ecclesie Her-
vordensi pro mille marcis legalis monete. Supplicavit itaque nobis abbatissa et ecclesia memorata, mt
hanc obligationem a prefatis ininisterialibus manu nostra reciperemus, quod nos fecimus apud Susatum
in palatio nostro, ipsis militibus ibidem eandem advocatiam nobis voluntarie obligantibus , ut talis obli-
x* n — - — et stabilior maneret ecclesie Hervordensi, maxime cum eadem advocatia de manu nostra
Coloniensi primo loco teneatur. Testes qui presentes erant, hii sunt: Henricus prepositus
ini in Colonia, Godefridus prepositus Susatiensis, magister Peregrinus, notarius domini Colo-
ertus de Hortbe J), Albertus marscallus, Mauricius de Rikelinchusen, Tidericus de Heldene,
Speculum, Herbordus de Snellenberg, Wilhelmus camerarius.
Kegel ist abgefallen
194.
von Tecklenburg entldsst einen seiner Ministerialen aus dem Dienstverhaltniss. 0. J. 1230 — 1262.
— Or. Gefiirsl. Abtei Berford U. 38.
ine sancte et individue Trinitatis. Que geruntur in tempore ne labantur cum tempore, poni
ce testium et litterarum testimonio perhennari. Notum igitur sit omnibus tarn presentibus
s, quod ego Dei gracia comes Otto de Tekeneburg cum consensu uxoris mee Mehtheldis et
arum 0. et Her. liberum dimisi Arnoldum de Luderinchusen, ministerialem meum ab omni
I qua michi tenebatur, ita ut cuiuscunque voluerit se poterit dominio subiungere. Et ut hoc
iabilius perseveret, testes adhibui, quorum nomina sunt hec: Conradus miles de Brohterbeke
ls C, Hermannus et Johannes fratres de Langen, Bernardus miles de Bramhorn, Lutbertus
cus, Johannes presentium notator, Hermannus miles de Brumestorp et ceteri quam plures et
imus eandem paginam sigilli nostri munimine roborari.
Jiegel fehlt.
195.
Bernhard von Lippe tauscht mit der Abtei Berford eine Ministerialin aus. 0. J. 1230 — 1264. —
Or. Gefiirst. Abtei Berford U. 30.
rdus nobilis vir de Lippia omnibus hoc scriptum legentibus seu audientibus salutem in eo
t omnium. Notum esse volumus omnibus et presentibus litteris protestamur, quod nos quan-
n ministerialem Gertrudim in consortium ministerialium Hervordensis ecclesie transtulimus,
te ecclesie libere condonantes, ita tamen quod quandam pro ea eiusdem ecclesie ministerialem
nomine recepimus, locum illius in nostro servicio suppleturam. Ut autem id concambium
naneat, presentem paginam, que hoc declarat, sigilli nostri appensione confirmamus.
Kegel ist abgefallen.
— *) So eraendire ich die Worte der Urkunde: ab omni ab nexitate. Vgl. Ducange s. v. Obnoxiatio.
Digitized by
Google
1230. 129
196.
* Der Edle Bernhardt HI. von Lippe bewilligt der Kirche zu Born 18 Morgen Markengrundes und ein Echtwort
zur lieslreilung der Sendkosten, was die Bewohner der Stadt unter Hinzufugung eines Capitals von
18 Schillingen bestatigen 0. J. (1230—1264). — Or. Fr. Paderborn U. 97.
Bernhardus nobilis de Lippia omnibus ad quorum noticiam hoc scriptum pervenerit mentis et cor-
poris perpetua (salute) gaudere. Ne gesta mortalium labente tempore evanescant, utiliter scripture me-
morie commendantur. Igitur tarn presentibus quam futuris tenore presentium innotescat, quod volumus
et consentimus, quod decern et octo iugera, que morgene vulgariter nuncupantur, et que plebanus de
Home prope idem opidum !) elegerit meliora ad ecclesie sue dotem, iure proprietatis et dominii ecclesie
sue in Home cum uno achtwort in silva et in nemore perpetuo pertinebunt; ad que iugera decern «♦■ ™+*
solidos eidem plebano inhabitatores predicti opidi contulerunt ad emendum reditus aut pensio
quam ecclesie in Horne, ut de prescripts decern et octo iugeribus et de eo, quod cum decen
solidis fuerit comparatum, debita procuracio statutis et consuetis temporibus loci archidiaconc
lmnciis ad synodum venientibus persolvatur. Nos autem opidani et inhabitatores in Horne, q
missis omnibus interfuimus et per nos omnia facta et ordinata sunt , huic scrip to domini nostri I
eciam eommunionis nostre sigillum duximus apponendum. Actum ibi anno Domini et cetera2).
19T.
Bischof Bemhard III. spricht aus Gehorsam gegen den Befehl*) des Cardinallegaten Otto seine Zustin
der vorzunehmenden Theilung des Kirchspiels St. Udalrich in der Stadt Paderborn aus. 1231 (Janua
Or. Kl. Gokirchen U. 1; gedr. Schaten ad ann.
B(ernardus) Dei gracia Paderbornensis ecclesie episcopus universis Christi fidelibus present
Lam inspecturis notum esse volumus, quod nos obedire volentes mandato domini O(ttonis) a]
>eilis legati, in divisionem ecclesie sancti Odelrici in Paderburn simpliciter consensimus et consil
hibuimus, prout idem dominus Otto sancti Nicolai in carcere Tullian. diaconus cardinalis tunc 1
Teutonie legatus dividi mandavit eandem et hec litteris nostris sigillo nostro roboratis protestami
sunt hec anno incarnationis Domini M°.CC°.XXXI0, indictione quarta, anno pontificatus nostri I
Jaimarii 4).
Das Siegel fehlt
198.
* Indem die Visit atoren Conrad und Ernst die Diocese Paderborn in sechs Archidiaconate theilen, u
Archidiaconat Warburg der Domcantorei Ubertragen, diese zu einer Pnilatur erhoben und deren C
die bisher dem Domdechanlen zustand, dem Bischof verliehen. Der Domcantor bleibt aber so /<
Btsitz der Einkiinfte der Unterkellncrei, bis dass diesem Archidiaconat die ihm iiberivicsenen Kirche
den Tod oder die Resignation der fxinf Domherren, die sie jetzt inne haben, zufallen. 1231 Janua
Im Domcapitel. — Or. Fr. Paderborn U. 136.
Frater Conradus prior provincialis fratrum predicatorum Theutonie et frater Ernestus eiusde:
nis, visitatores a domino Ottone in carcere Tulliano (sic!) diacono cardinali apostolice sedis legato per
') „ opidi" die U. — ?) So die Urkunde, welche, trotz des auffallenden den Charakter des Conceptes an sich ti
Schlusse8, dennoch Original ist, wie der anhangende aber seines Siegels beraubte Siegelriemen beweist. — 5)
Urk. vom 23. Nov. 1230 in Nro. 200. — 4) „Idus Januarii" ist ein etwas spaterer Zusatz.
W«t£. Urk. -Bach. IV. 17
Digitized by
Google
130 1231.
burnensem diocesim dati, omnibus Christifidelibus, ad quospresens scriptumpervenerit, orationes et sal li-
tem in eo, qui est salus omnium. Cum de speciali mandato domini legati super ordinatione archidiaco-
natuum ad ecclesiam Paderburnensem accessissemus et, abbate de Bredelare collega nostro legitime ex-
cusato, sex sedes archidiaconales per episcopatum Paderburnensem de consilio venerabilis patris Bernhardi
quarti Paderburnensis episcopi et sanioris partis capituli distinxissemus, unam sedem, quam Wartberich
posuimus cum ecclesiis Billinchusen, Rothen, Kulete, Wellethe, Ossendorp, Scerve, Dasburg, Lovene l) et
aliis ecclesiis et capellis ad predictas ecclesias pertinentibus et ad eandem sedem deputatis, cantorie,
que prorsus nullos habuit redditus, de eorumdem consilio assignavimus in perpetuum propter speciale
mandatum domini legati, qui nobis viva voce et etiam litteris suis precepit, quatinus decentes redditus,
de quibus cantor sustentari posset, cantorie assignaremus. Unde ex ordinatione nostra et consilio epi-
scopi Paderburnensis et consensu sanioris partis capituli Vollandus cantor cantoriam, quam ab Amelunco
decano tenuit, in manus ipsius decani resignavit, et decanus ius conferendi cantoriam in episcopum et
suos successores de cetero transtulit, et episcopus pro recompensatione cantorie ecclesiam in Wellethe
decanie iure perpetuo contulit possidendam. Dominus autem episcopus nostra suffultus auctoritate eundem
V. prelatum ecclesie constituens cantoriam ipsi et ius archidiaconi cum sede contulit memorata, et nos
eodem iure et auctoritate, quam habet cantor in ecclesia Hildensemense , V. cantorem Paderburnensem et
suos successores in Paderburnensi ecclesia privilegiamus, et cantoriam prelaturam factam et archidiaco-
natum predictum cum iure suo eisdem perpetuo confirmamus, cantor tamen propter hanc prelaturam,
nisi quatenus suum exegerit officium, licentiam non habebit evagandi. Ordinavimus etiam, quod idem
cantor redditus subcellerarie, quam de manu decani tenebat, tam diu percipiet, donee archidiaconatus
supradictarum ecclesiarum predicte sedi deputati, quos adhuc quinque de capitulo tenent, videlicet Vol-
radus maior prepositus, A. decanus, T. scolasticus, L. cellerarius, W. prepositus sanctorum apostolorum
Petri et Andree, post mortem eorum vel resignationem vel quolibet alio casu ad sedem Wartberich de-
volvantur. Si autem predictus V. cantor decesserit, decanus maior cui volet canonicorum conferet sub-
cellerariam. Volumus etiam, ut tempore vite sue eidem V. archidiaconatum Herisie et Natesunchen cum
archidiaconatu in Wartberich liceat retinere. Ut hec autem rata et firma permaneant, presentem pagi-
nam sigillorum nostrorum appensione fecimus roborari. Acta sunt hec in capitulo maioris ecclesie Pader-
burnensis anno dominice incarnationis M°.CC°.XXXI°, XIII. Kalendas Februarii.
Die Siegel der beiden Visitatoren sind erlialten.
199.
Die Visitatoren Conrad und Ernst bekunden, dass sie, abgesehen von den zwei dem Dompropste und dem
Propste von Busdorf zustehenden Archidiaconaten , das ganze Bisthum Paderborn in sechs Archidiaconate
getheilt, von welchen eins seinen Sitz in Borhusen2J haben und die Haitptkirchen Cur bach und AdorfBJ in
sich begreifen, aber dem jetzigen Inhaber, dem Dompropst, auf Lebenszeit verbleiben soil. Dem andern
Archidiaconate des Dompropstes incorporiren sie zugleich drei neue Kitchen. 1231 Januar 21. —
Or. Fr. Paderborn U. 137; gedr. Schaten ad ann.
Frater Conradus prior provincialis fratrum predicatorum Theutonie et frater Ernestus eiusdem ordi-
nis, visitatores a legato per dyocesim Paderburnensem dati, universis ad quos presens scrip turn pervenerit,
utriusque vite salutem. Cum officio visitationis in ecclesia Paderburnensi fungeremur, inter cetera, que
ibidem auctoritate domini 0. sancti Nycolai in carcere Tull. dyaconi cardinalis apostolice sedis legati
') Scherfede und Ossendorf im NW. , Welda im SW. , Rhoden im Fr. Waldeck im SW. , Daseburg im NO. und Lowen
im N. von der Stadt Warburg; Billinghausen NO. von Marsberg, also in der Richtung auf Scherfede. Uber Kulete
vergl. Nro. 204 not. 9. — '*) Niedermarsberg. — a) Beide im Fr. Waldeck.
Digitized by
Google
list. 131
ordinavimus, totum episcopatum preter duos archidiaconatus, videlicet maioris prepositure, cui has tres
villas Dale, Imniinchusen f) et Buke2) adiunximus, et prepositure sanctorum apostolorum Petri et Andree,
de venerabilis patris domini Bernhardi quarti Paderburnensis episcopi consilio et tocius capituli consensu,
abbate de Breidelare nostro collega legitime excusato, in sex sedes distinximus, quarum unam Horhusen
in ecclesia sancti Dyonisii locavimus, ecclesias Curbike et Athorp cum omnibus ecclesiis et capellis eis-
dem duabus ecclesiis deputatis, que tamen nonnisi post resignationem vel mortem eorum, qui nunc pre-
fatarum ecclesiarum archidiaconi sunt, vacabunt, prefate sedi Horhusen assignantes. Verum quia maior
prepositus Paderburnensis ante hanc nostram ordinationem prefatuiu archidiaconatum sancti Dyonisii
habuit, auctoritate domini legati, qua fungimur, circa ipsum dispensamus, quatinus ei eundem, licet alium
habeat prepositure annexum, liceat diebus vite sue quiete et sine contradictione possidere, districte sub
pena excommunicationis sacerdotibus ac plebanis ipsis precipientes , ut cum ipsas sedes secundum nostram
ordinationem, videlicet Athorp et Curbike, vacare contigerit, cum debita obedientia et (veneratione) con-
sueta ad ipsum habeant respectum. Ne quis vero in posterum hanc nostre ordinationis formam ausu
temerario valeat revocare vel aliquo modo inmutare, presens instrumentum Volrado maiori preposito
Paderburnensi sigillorum nostrorum inpressione dedimus ad exhibendum in posterum si necesse ftierit pro
se conmunitum. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XXXI°, indictione quarta, XII. Kal.
Februarii.
Die beiden Siegel sind erhallen.
200.
* Die Visitatoren Conrad und Ernst theilen auf Grund eines Befehls des Cardinallegaten Otto vom 23. *) No-
vember 1230 die Parochie der alten Pfarrkirche zu St. Ulrich in der Stadt Paderborn in drei neue Kirch-
spiele, von dencn sie eins der Marktkirche t das ztoeite dem untern Chor des h. Liborius im Dome iibertragen,
das dritte aber der Kirche St. Ulrich belassen. Das Patronal dieser dritten Pfarre wird zugleich vom Dom-
prtpst Voir ad dem von ihm an der St. Ulrichs- oder Gokirche gestifteten Cistercienser- Frauenkloster
conferirt. 1231 Januar 31. — Or. Fr. Paderborn U. 138.
Frater Conradus prior provincialis fratrum predicatorum Theutonie et frater Ernestus eiusdem ordi-
nis visitatores a legato per Paderburnensem dyocesim dati universis , ad quos presens scriptum pervenerit,
utriusque vite salutem. Mandatum domini 0. legati sub hac forma recepimus:
Otto miseratione divina sancti Nicholai in carcere Tullianensi (sic!) dyaconus cardinalis apostolice sedis
legatus dilectis in Christo abbati de Breidelare, fratri C. priori provinciali de ordine predicatorum et
magistro E., visitatoribus Paderburnensis episcopatus, salutem in Domino. Cum bone memorie C. Por-
tuensis episcopus, dum in partibus Alemannie legationis officio fungeretur, parrochialem ecclesiam sancti
Othelrici mandaverit dividendam 4) , quia tunc propter multitudinem populi hoc necessitas requirebat et
eciam nunc requhrit, discrecioni vestre, qua fungimur, auctoritate mandamus, quatinus eandem ecclesiam
de consilio venerabilis patris . . . episcopi Paderburnensis in tres partes provide dividatis, quarum una
Rothegero pauperi sacerdoti latori presentium assignata, duas alias personis ydoneis conferatis, contra-
dictors per censuram ecclesiasticam conpescendo. Datum Monasterii IX. Kalendas Decembris.
Nos igitur hac accepta auctoritate, abbate de Breidelare nostro collega legitime excusato, ecclesiam
sancti Othelrici in Paderburna de consilio venerabilis patris Bernhardi quarti Paderburnensis episcopi et
consensu capituli maioris in has tres divisimus partes: Unam que est a domo Hildebrandi Wapenrogt
») Beide SO. von der Stadt Paderborn. Imminghausen ist nicht mehr vorhanden. Vgl. Nro. 101. und Giefers Beitr.
S. 29 so wie Nro. 204 not. 2. — *) Im NO. der Stadt Paderborn. — *) Nicht 27., wie ich oben S. 117 not. 1. und
Nro. 187 falschlich gesetzt habe. — 4) Von der Thatigkeit des Legaten Conrad 1224-1226 (U.-B. IU. 199. 203. 220)
im Bisthum Paderborn ist uns sonst Nichts bekannt.
17*
Digitized by
Google
132 1)31.
usque ad curiam episcopi, que vocatur Stathelhove, et deinde ad murum civitatis et a domo iara dicti
Hildebrandi usque ad donium Hartmodi de Alride et ab eadem domo usque ad molendinum episcopi et
ab illo molendino usque ad pontem lapideum ') ecclesie sancti Pancracii2); Aliam vero partem scilicet
Northelvinke et Aspethere usque ad domum Cristine et ab eadem domo usque ad portam, qua itur
Herisiam 3) et omnes domos (et) villa(s) extra civitatem versus orientem et septemtrionem inferiori choro
sancti Liborii assignantes; Ecclesie vero sancti Othelrici 4J omnes domos, que iutra has duas partes sunt,
et omnes villas et singulares domos que extra civitatem sunt versus occidentem contulimus. Volradus
vero maior prepositus ad instanciam domini Bernhardi episcopi, et nostram ordinationem ac parcium
assignationem a nobis factam approbando, prefatam parrochiam, videlicet ecclesiam beati Othelrici, cum
omnibus suis pertinenciis dominabus in Paderburna ordinis Cysterciensis in eadem ecclesia in perpetuum
mansuris auctoritate patronatus de consensu capituli maioris ecclesie, in remissionem peccaminum suorum
et ut in perpetuum ipsius prepositi a prefatis dominabus, maxime quia earundem in eodem loco funda-
tor extitit, memoria habeatur, iure contulit perpetuo possidendam. Ita tamen, quod quemcumque sacer-
dotem abbatissa et conventus dictarum dominarum ei suisque successoribus presentaverint, ab ipso suis-
que successoribus sine difficultate curam recipiat animarum, et ei suisque successoribus sicut tenetur
obediet, et ut gratiam uberiorem dominabus exbiberet eisdem, ordinavit ut post [mortem prepositi] a)
eiusdem loci dimidia marca in recognitionem subiectionis et pro iure synodatico maiori preposito persol-
vatur. Omnia iura parrochialia parrochia habebit, nisi quod diebus dominicis et in sollempnitatibus,
sicut ante consuevit, crucem non feret, sed [in processione maioris ecclesie cum] suo erit rectore, nisi
legitima fuerit necessitate prepeditus. In parasceve sepulturam crucifixi non faciet, et in nativitate Do-
mini, in pascha, in ascensione, in pentecostes, in festo patroni et die dedicationis ipse et parrochiani sui
ad ecclesiam maiorem convenient divinum officium audituri. Ne quis vero in posterum ausu temerario
iam dictam divisionem et parcium assignationem infringere presumat, omnes contradictores auctoritate
Dei patris omnipotentis et domni legati qua fungimur et omnes sacerdotes, qui scienter ad confessionem
et ad alia sacramenta ecclesiastica parrochianos alterius sine suorum sacerdotum consensu, nisi in ex-
ceptis casibus in iure expressis, contra hanc nostram ordinationem receperint, coram domino Paderbur-
nensi episcopo et eiusdem capituli universitate in nomine patris et filii et spiritus sancti excommunicavi-
mus, cum ecclesia sancti Othelrici auctoritate domini legati in tres a nobis sit parrochias divisa. Ad cuius
divisionis ac nostre ordinationis confirmationem presens instrumentum sigillorum nostrorum 6) inpressione
sepe dictis dominabus dedimus conmunitum. Actum sunt anno dominice incarnationis M0.CC°.XXXI°,
indictione quarta, II. Kal. Februarii.
Die beiden Siegel sind erhalten.
201.
* Bischof Bernhardt bestatigt obige mit seiner Genehmigung and unter Zustimmung des bisherigen Pfarrers
an der St. Ulrichskirche erfolgte Theilung dieser Parochie in drei neue Kirchspiele. 1231 Januar 31. —
Abschr. s. XVII. Fr. Paderborn U. 139; Or. Kl Gokirchen U. 2.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. || Bernhardus quartus Dei gracia Paderburnensis
episcopus omnibus hoc scriptum inspecturis utriusque vite salutem. Venientes ad ecclesiam nostram frater
l) Ueber die Pader beim Pesthause; diese Briicke ist nicht mehr vorbanden. Bessen I. 194. — v) Diese erhielt, wie wir
spater sehen werden, eben der Priester Rothger, dessen der Legat in seinem Schreiben oben gedachte. Die Kircbe
des h. Pancratius, auch Marktkirche genannt, stand auf dem jetzigen Kettenplatz, der nun fast mitten in der Stadt
liegt. Nacb Gobelin VI. 52, S. 257 ist sie wahrscheinlicb schon vom B. Batburad erbaut worden. — *) Das Giersthor.
Bessen I. p. 194. Vgl. Giefers Beitr. S. 29. — 4) Die eigentliche alte Stadtpfarrkirche. — 4) Die in Klammern eingeseblosse-
nen Worte, in der vorliegenden Urkunde zerstort, sind aus der doracapitulaiischen Ausfertigung von deinselben Tage,
unten Nro. 203, erganzt worden. — h) So schreiben wir fur „ nostre".
Digitized by
Google
1331. 133
Conradus prior provincialis fratrum predicatorum Theutonie et frater Ernestus eiusdem ordinis visitatores
per Paderbornensem dyocesim a legato dati, abbate de Breidelare ipsorum collega legitime excusato,
litteras domini O(ttonis) sancti Nycolai in carcere Tulliano (sicl) dyaconi cardinalis apostolice sedis legati nobis
obtulerunt, in quibus ipsis dederat in mandatis, ut ecclesiam sancti Othelrici in Paderburna de nostro
consilio dividerent in tres partes, sicut ex ipso autentico colligi poterit evidenter. Predicti vero fratres
de nostro consilio, prepositi ac capituli maioris ecclesie necnon domini Conradi eiusdem ecclesie plebani
consensu iam dictam ecclesiam in has tres partes diviserunt: Unam etc. l) Acta sunt hec anno dominice
incarnationis M°.CC°.XXXI°, indictione IHI. II. Kalendas Februarii, pontificatus nostri anno tercio2).
An rothen and gelben seidenen Faden hangt noch ein Bruchstiick des in rothem Wachs abgedruckten Siegels des
Bischofs Bernhard.
202.
* Bischof Bernhard IV., der Dompropst Volrad, der Dotndechant Amelung und das Domcapitel besta-
tigen die Theilung der Parochie St. Ulrich in drei neue Kirchspiele, so wie die des Bisthums in die oben
angefiihrten . sechs Archidiaconate , endlich auch die Peststellung der Zahl der Domprdbenden. 1231 Januar 31BJ.
— Zwei Abschriften s. XVU. Fr. Paderborn U. 142.
203.
Der Dompropst Volrad, der Dotndechant Amelung und das Domcapitel zu Paderborn genehmigen auch
ihrerseits oben genannte Theilung des Kirchspiels St. Ulrich unter Wiederholung des Inhalts der vorstehenden
Urkunde des Bischofs Bernhard 1231 Januar 31. — Orig. in zwei Ausfertigungen Fr. Paderborn U. 140 AJ;
KL Gokirchen U. 3h); gedr. Schaten ad ann.
An rothen und gelben seidenen Faden hangen die beschadigten Siegel 1) des Paderborner Domcapitels, das Brust-
bild des h. Liborius dars tell end, und 2) des Dompropstes Volrad, das eine stehende Figur mit einer Palme in
der Rechten und dem geschlossenen Evangelienbuch in der Linken aufweist.
204.
Die Visilatoren Conrad und Ernst bekunden die hauptsdchlichsten Ergebnisse ihrer Thdtigkeit in Paderborn:
lj die Errichtung von drei neuen Kirchspielen aus der Parochie St. Ulrich in der Stadt Paderborn; 2) die
Eintheilung des ganzen Bisthums in die sechs Archidiaconate: Horhusen (Marsberg), Warburg, Yburg (Dri-
burgj, Baxter, Steinheim, Lemgo, ivobei sie die den einzelnen unterworfenen Kirchen auffuhren, die ausser
denselben vorhandenen zwei Archidiaconate des Dompropstes und des Stifts Busdorf als gesetzlich bestehende
anerkennen, und in Betreff der Archidiaconate Her ford und Schildesche eventuelle Bestimmungen treffen; 3) die
Heistellung des Friedens und der Eintracht zwischen den hbheren und den niederen Gliedern des Domcapitels
wegen der Obedienzen und der Einkiinfte 6J , indem dabei zugleich der Bestand des Domcapitels aus 24 grosse-
ren und 6 Knaben-Prabenden eidlich festgesetzt worden sei (1231 Januar 3L)1). — Abschrift s. XVU.
Fr. Paderborn U. 141; gedr. Schaten ad ann.
Frater Conradus prior provincialis fratrum predicatorum Theutonie et frater Ernestus eiusdem ordi-
nis visitatores a legato per Paderburnensem dyocesim dati, universis, ad quos presens scriptum perve-
l) Das Folgende ganz so wie die vorhergehende Urkunde. — *) Das Datum ist insofern yon Interesse, als es strong
genommen erweisen wiirde, dass Bischcf Bernhards Amtsantritt in's Jahr 1228 milt, wahrend Mooyer ihn in's Jahr
1227 setzt. Vgl. indessen Nro. 248. — 3) Mit dem Inhalt von Nro. 201 ubereinstimmend. — *) Durch Brand theilweise
zerstort. — *) Nach einer gutigen Mittheilung yon Giefers existirt im Gokirchener Pfarrarchive noch eine Ausferti-
Digitized by
Google
134 1231.
nerit, utriusque vite salutem. Ne ordinatio nostra super divisione ecclesie parrochialis sancti Othelrici
in Paderburna et super aliis articulis infra annotatis processu temporis, quod sue vetustatis celeritate
delere solet omnia, memoriam effugiat humanam, presenti scripto declaramus, quod nos accedentes ad
ecclesiam Paderburnensem, abbate de Breidelare nostro collega legitime excusato, ecclesiam prefatam
sancti Othelrici, secundum quod a domino sancti Xicolai in carcere Tulliano diacono cardinali, aposto-
lice sedis legato, acceperamus in mandatis, de maioris prepositi et singulorum ac universorum de capitulo
necnon domini Conradi eiusdem ecclesie plebani consensu, post resignationem eiusdem ecclesie a prefato
plebano coram domino Bernhardo quarto Paderburnensi episcopo, Volrado preposito, Amelungo decano,
Volquino de Schwalenberch et nobis factam de consilio eiusdem domini episcopi in has tres divisimus
partes etc. l).
De archidiaconatibus vero ordinantes totum episcopatum in sex sedes preter duos archidiaconatus,
videlicet maioris prepositure, cui he tres ville Himminchusen 2) , Dale8) et Buke4) sunt adiuncte, et pre-
positure sanctorum apostolorum Petri et Andree, de domini episcopi consilio et capituli consensu distin-
ximus: unam sedem Horhusen in ecclesia sancti Dyonisii, cui duas ecclesias Curbike et Athorp 5) cum
ipsarum ecclesiis et capellis adiunximus, locantes; secundam sedem Wartberch, cui ecclesias Dasborch6),
Lovene7), Wellethe8), Kulette9), Rothem ,0), Bylinchusen 1 1) , Scerve l2), Ossenthorp ,8) cum earum eccle-
siis et capellis adiunximus, ipsum archidiaconatum cantorie deputantes; terttam sedem Iburch l4), cui has
ecclesias Eisnen ,5), Natesunken ,e), Brakel, Volstesen l7), Herstelle 18) et omnes ecclesias, quosmodo habet
Helniwordishusensis ecclesia, Herisiam, Wilbodisen cum ipsarum ecclesiis et capellis adiunximus, ipsam
sedem camere assignantes; quart am sedem Huxarie cum hiis ecclesiis Corbeia, Meinbragtesen I9), Bro-
chusen, Otberch, Erclen20), Amelunkesen, Godelmen21), Heligenberg22), Berninchusen28), Bodikissen24),
Albagtissen26), Heienhusen26), Homei'sen27), Boffesen28), sanctus Egidius 29), Nienovere 80), Oldenthorp81).
Dune32), duo Holtesminne88), Lugterinken 84) cum earum ecclesiis et capellis; quintam sedem Stenhem S5j
cum hiis ecclesiis Beldersen 86), Oldenberge 37), Holthusen 88), Sumersile 89), Monasterium 40), Leverinc-
thorp41), Collerbike42), Valkenhagen, Burghagen, opidum Svalenberg, Scithere, Wicbilethe, Biche, capella
Relikerke 48) , Sandenebike 44) , Pumesen 45) , Lugethe 46) cum earum ecclesiis et capellis ; sextam sedem Lymego
cum hiis ecclesiis Scutemere 47), Orlinchusen, Hepen48) cum earum ecclesiis et capellis, quam sedem custodie
gung dieser Urkunde durch Volrad allein, von demselben Datum. Bemerkenswerth erscheinen darin die Zeugen:
Amelungus decanus, Volquinus de Sualeuberg, Tetmarus de Patberch, Hermannus Boliko camerarius, Volbertus de
Elsen, Ludolfua cellerarius, Widekindus SS. apostolorum Petri et Andree prepositus, Vollandus cantor, Bruno, Con-
radus plebanus, Conradus custos, Rabodo, Everbardus, magiater Johannes, Ludolfus de Sconenberch, Johannes de
Elsen canonici maioris ecclesie Paderbornensis. — 6) Hiermit iat wohl der Vertrag Nro. 185 gemeint. — 7) Das Datum
ergiebt sich aus den vorhergehenden und der nachfolgenden Urkunde.
») Das Weitere wie in Nro. 200. — 2) Lag bei Dorhagen SO. von der Stadt Paderborn. — *) Dahl desgl. — 4) 0. von Pa-
derborn. — 6) Korbach und Adorf im Fr. Waldeck. — *) Daseburg NO. — ') Lowen NW. — *) Welda SW. von
Warburg. — ») Kulte oder Ciilte NO. von Arolsen im Fr. Waldeck. — ,0) Rhoden im Fr. Waldeck SW. —
»») Billinghausen desgl. W\ — lT) u. ,J5) Scherfede und Ossendorf NW. von Warburg. — H) Driburg Kr. Hoxter.
lft) Eissen Kr. Warburg SO. von Peckelsheim. — IH) Natzungen desgl. 0. von Peckelsheim. — I7) Volsen desgl. NW.
von Peckelsheim. — '*) NW. von Helmershausen. — lv) Meinbrexen im Herzogthum Braunschweig auf dem rechten
Weserufer N. von Beverungen. — 20) Bruchhausen, Otbergen und Erkeln SWr. — ai) Amelunxen u. Godelheim S. von
Hoxter. — '") Zwischen Ovenhausen und Hoxter. — ™) Brenkhausen N. — ,4) Bodexen N. — 2a) Albaxen N. —
2U) Heinsen NO. von Hoxter. — 27) Hummersen im Fr. Lippe 0. von Schwalenberg. — ,<w) Boffzen im Braunschweigschen
S. von Hoxter. — *'9) Gegeniiber Hoxter im Braunschweigschen. — *°) Nienover desgl. 0. von Beverungen. — * ) Alteu-
dorf desgl. NO. von Hoxter. — a2) Duhne NO. von Holzminden, bei Everstein. — **) Holzminden an der Weser
N. von Hoxter. — 34) Liichtringen oberhalb Holzminden. — 34) Steinheim im Norden des Kreises Hoxter N. von
Nieheim. — 3*) Bellersen SO. von Nieheim. — 37) Altenbergen 0. — **) Holzhausen SO. — S9) Sommersell NO. von
Nieheim. — 40) Marienmiinster desgl. — 41) Lowendorf NO. von Nieheim, es ist das Lieverincthorpe der vita Mein-
werci. — 42) Kollerbeck NO. von Nieheim. — 43) Falkenhagen, Burghagen, Schwalenberg, Schieder, Wobbel, Bega,
Cappel, Reelkirchen im Fr. Lippe. Vgl. Preuss u. Falkmann I. 198. — 44) Sandebeck NW. — 44) Pombsen SWr. von
Nieheim. — 46) Liigde NO. von Nieheim. — 47) Lemgo, Schotmar u. Orlinghausen. — 4e) Hepen bei Bielefeld.
Digitized by
Google
1231. 135
deputavimus, adicientes, quod cum archidiaconatus Scildese et Hervordie vacaverint, prepositure Scilde-
sensi permaneant, ita si eadem prepositura capitulo remanebit; alioquin et Hervordia et Scildese ad
custodiam devolventur. Que tamen sedes non nisi post mortem eorum, qui nunc ipsarum ecclesiarum
archidiaconi sunt, vel nisi forte voluntarie resignaverint, vacabunt. Auctoritate etiam domini legati di-
stricte sub anathematis vinculo omnibus sacerdotibus ac plebanis prefatarum sex sedum precipiendo man-
damus, quatenus cum ipsas sedes vacare contigerit, ad archidiaconos suos, curam animarum et donum
altaris ab ipsis accipiendo, debitum in obedientia et procuratione eisdem faciendo, habeant respectum.
Cum vero inter cetera de mandato domini legati de obedienciis sepedicte ecclesie ordinaremus canonicis
non per omnia nobis consentientibus, tandem domini Volradi maioris prepositi et nostro se commiserunt
arbitrio, pena centum marcarum ipsum arbitrium vallantes. Juramento ergo ab omnibus accepto, ut-
nostris parerent mandatis, sub pena arbitrii videlicet centum marcarum primo precepimus, ut omnis
cessaret rancor, qui erat inter maiores canonicos et minores de inequalitate bonorum et pacis osculum
fuit utrinque datum et acceptum. Et postmodum divisione facta bonorum sub pena arbitrii scilicet cen-
tum marcarum precepimus, ne quis de cetero querimoniam episcopo vel preposito moveret de collatione
obedientiarum, sed sit in potestate eorum, conferre obedientias suas, cui voluerint et plures uni secun-
dum quod ipsis videbitur expedire, nisi dominus papa vel eius legatus provident aliter ordinandum.
Precepimus eciam sub eadem pena, ne quis vindictam sumat de preposito maiore pro eo, quod arbitra-
te est, obedientias quorundam canonicorum esse dividendas et excommunicavimus omnes, qui de cetero
rancorem verbo vel facto pro ilia divisione obedientiarum contra dividentes vel eos, qui bona receperunt,
demonstrarent, id est, qui eos pro illo facto contumeliis et obprobriis afficerent, vel eis hoc factum in-
properarent. Et decernimus eos, qui hec fecerint, excommunicatos, periuros et penam centum marcarum
incurisse. De mandato etiam domini legati et nostra ordinatione omnes canonici a maiori usque ad infi-
mum de capitulo maioris ecclesie iuraverunt, quod, cum* in ipsorum ecclesia non sint nisi viginti quatuor
maiores prebende et sex pueriles, nullus de cetero ad non vacans, nee duo ad unam vacans eligantur, et
quod nullus canonicorum de cetero emancipabitur, quin idem iuret, ne numerus canonicorum excedet
numerum prebendanim.
205.
* Ein vom Stifle Busdorf relevirendes Amtslehen, das der Vasall Am Id von Beken, urn Mittel fiir seinrn
Zag nach Lievland zu erlangen, an das Nonnenkloster Gokirchen und dessen Abtissin Mabilia verkauft halte,
wird diesen Beiden vom Busdorfer Propsi Widekind mil Vorbehalt des Obereigenthums und des Wteder-
einlbserechts binnen 10 Jahren iibertragen. 1231 Februar 25. — Or. Stifl Busdorf U. 18; Abschr.
Msc. /. 121 f. 20; 1. 123 f. 131.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ego Widikindus, Dei gratia sanctorum apostolprum
Petri et Andree prepositus Paderburnensis , omnibus presens scriptum inspecturis annuntio, quod Arnol-
dus villicus in Bekene '), cum in Livoniam esset iturus et tarn pro hiis, quibus ad iter indiguit, quam
pro aliis necessitatibus suis curiam nostram in Silvesethen 2), quam habebat in feodo, dimittere decre-
visset, domina Mabilia abbatissa sancte Marie et sancti Othelrici in Paderbum et collegium suum dede-
runt ei LXXVIII marcas gravium et electorum nummorum, ita quod Arnoldus ipse et uxor ipsius Elisa-
beth et pueri ipsorum et ceteri heredes, videlicet Wernherus et filii ipsius Conradus, Daniel et Mathias
') Alton- und Neuen- Beken im Kreise Paderborn. — *) Da ein Gtiterverzeichniss des Paderborner Domcapitels aus der
Mitte des XIII. Jahrh. Msc. VII. 4006 f. 7. eine obedientia Silvesethe erwahnt, spatere Urkunden a. d. J. 1886 u. 1391,
Fr. Paderborn Nro. 1181 u. 1231a, den Namen dieses Orts in der Form Sylkensode oder Selkensode und unmittelbar
neben dem officium in Brenken auffiihren, so miissen wir bier an die letztere Localitat wohl um so mehr denken,
als nach P. von Hatzfeld ein Stftck Landesin der Feldflur bei Brenken im Kreise Buren noch jetzt „Silkensoto" heisst.
Digitized by
Google
13G 1*31.
et Albertus de Broken, liberaliter et sine ulla difficultate coram multis viris honestis curiam ipsam mihi
resignaverunt et tarn pro successoribus suis quam pro se ipsis omni iuri et actioni renuntiaverunt in per-
petuum. Ego igitur, sicut preordinatum et premissum fuerat, toto nostro capitulo consentiente curiam
incom P«m nmni iure, quod habet in agris silvis et pascuis, sola tantum proprietate retenta, assignavi
inabus et Conrado plebano vice earum et in propria persona perduxi eum in corporalem
eiusdem curie, hac tamen condicione premissa, quod sive ego, sive successor meus, sive
efatam pecuniam totam et simul et de proprio et sub testimonio infra decern annos restituat,
us dominarum exspiret et quod liberum sit mihi et capitulo, de curia nostra ordinare quod
a obstante eo, quod prefati laici habuerant earn in feodo. Si vero prefata pecunia infra
minum refusa non fuerit, compromissum est, quod ego ad collegium dominarum predictarum
accedam, et iam dictam curiam cum omnibus attinentiis suis conferam eis iure perpetuo, et
scriptis et testibus, quod nullo umquam cassari possit ingenio. Quodsi ego preposituram
;asu dimisero, successor meus tenetur omnia premissa complere. Quia vero fratribus capi-
eadem curia VII solidi solvebantur annuatim in festo Nycolai, et quia contractus sine con-
m firmitatem habere non potuit, ex industria fuit appositum, quod pensio pristina augeretur,
jmcunque curiam illam habere contingat, XII solidos singulis annis in festo Nycolai solvere
e vero in prescripto contractu aliquid tempore procedente per dolum sive calumpniam possit
immutari, presens instrumentum appensione sigillorum maioris ecclesie et ecclesie sancti
n ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Andree, et postri, ac tocius civitatis tarn prefate
itolorum Petri et Andree quam abbatisse et conventui sancte Marie et sancti Othelrici dedi-
litum. Acta sunt hec a. gr. M°.CC°.XXXI°, indictione IIII, V. Kal. Marcii. Testes huius
nradus plebanus, Regenhardus decanus, Werno, Johannes scolasticus, Heinricus, Gerhardus,
Fridericus, Conradus, Volquinus canonici ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Andree,
Heinricus sacerdotes; laici: Johannes Spirinc, Andreas villicus, Eilbertus, Wernherus de
Isherus, Johannes Vilsten, Johannes Berengeri, Conradus et Philippus, Thidericus de Wart-
pistor, Rabodo et alii quamplures.
len urspriinglich angehangten fiinf Siegeln sind noch, aber ziemlich schlecht erhalten die Siegel der AUtei
)dinghof , des Stifts Busdorf und der Stadt Paderborn.
206.
rd IV. iibertragt dem Kloster Steierburg das Eigenthumsrecht gewisser Guter, welche dieses von
asallen, den Edlen von Bonboke, gekauft hatte, und erhalt von Letzteren andere Guter zur
Entschiidigung. 1231 August 31. — Or. Fr. Paderborn U. 143.
ine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis
nnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, perpetuam in salutis auctore salutem. Cum
nostre amministrationis officio ea, que in ecclesia nostra racionabiliter geruntur, predecesso-
mi sequentes vestigia scripture, que posteris facti memoriam representet, conmendare tenea-
tis scripti tenore et presentium memorie inprimere et futurorum noticie transmittere cupimus,
i viri Conradus canonicus maioris ecclesie Hildesemensis, Olricus et Hoierus laici fratres de
la Stedere continentia in se quatuor mansos et dimidium, que de manu nostra iure tenue-
in manus nostras resignaverunt, et nos ad peticionem prefatorum fratrum, de consensu et
esie nostre proprietatem bonorum eorundem Bernhardo preposito et monasterio in Stider-
omnibus suis pertinentiis iure contulimus perpetuo possidendam. Prefati vero fratres in con-
irg S. von Braunschweig, in dessert Umgegend wohl auch die bona in Stedere gelegen haben werden.
Digitized by
Google
1231. 137
cambium feodi, quod de manu nostra tenuerunt, proprietatem predii in Bennenhusen l) prope Enbyke,
quod continet quinque mansos, quinque agtwort et quatuor areas, nobis et ecclesie nostre collatam de
manu nostra iure receperunt feodali. Verum quia hiis diebus malis nichil adeo firme tamque salubriter
ordinatur, ad quod dolus et calumpnia non laborent dissolvendum, ne tarn conmutationem feodorum,
quam collationem bonorum a nobis prefato monasterio factam aliquis successorum nostrorum, cum eius
indempnitati sufficienter provisumsit, — nam bona Stidere, que monasterio Stiderburgcontulimus, continent
quatuor mansos et dimidium , quemlibet mansum de viginti quatuor iugeribus , et bona Bennenhusen con-
tinent quinque mansos integros de triginta iugeribus, quinque agtwort et quatuor areas cum suis perti-
nentiis, — possit in posterum calumpniose revocare, presens instrumentum sigilli nostri impressione ac
testium annotations sepedicto monasterio ad exhibendum in posterum pro se, si necesse fuerit, dedimus
conmunitum. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XXXI°, indictione IV.2) pridie Kalendas
Septembris. Testes huius rei sunt: Volradus prepositus, Amelungus decanus, Hermannus camerarius,
Volbertus de Elsen, Ludolfus cellerarius, Conradus custos, canonici maioris ecclesie Paderburnensis; laici
vero Conradus comes de Norunken8), Rodolfus comes de Cygenhagen, Johannes Hegere, Godefridus de
Nedere, Godefridus Puncler et alii quamplures.
Das Siegel ist abgefallen.
2or.
* Der Canonicus von St. Peter zu Rom, Gregorio Pier Arrighi di San Eustachio, der angebUch vom Pader-
borner Domcapitel zutn Canonicus aufgenommen, vom Papste Gregor IX. AJ eine Prabende bei demselben Uber-
tragen erhalten hatte, die ihm abet vom Domcapitel bisher verweigert zuorden war*J, soil nun auf Grund
einer Bulle des Papstes vom 1. September 1231, durch den Erzbischof Heinrich von Coin in den Genuss der-
selben eingesetzt wcrden. Nachdem dieser das Domcapitel unter Androhung der Suspension aufgefordert, dem
pdpstlichen Befehl sich zu fugen, das Domcapitel aber bei seiner Weigerung beharrt hatte, befiehlt der Erz-
bischof dem Bischof Bernhard IV. von Paderborn, das Domcapitel in dem Dome und den iibrigen Kirchen
der Stadt Paderborn bis zur Vollziehung der pdpstlichen Entscheidung fur excommunicirt erklaren zu
lassen. 1231 November 25. Coin. — Or. Fr. Paderborn U. 144.
H., Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus, executor a domino papa constitutus, vene-
rabili fratri . . . episcopo Padeburnensi salutem in filio Dei. Mandatum domini pape recepimus in hunc
modum:
Gregorius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri . . . archiepiscopo Coloniensi salutem
et apostolicam benedictionem. Dilectus filius G(regorius) Petri Henrici de sancto Eustachio, basilice
principis apostolorum canonicus, exposuit coram nobis, quod cum decanus et capitulum Padebornense
ipsum in fratrem et canonicum recepissent, ei prebendam liberaliter conferentes, et nos eis nostris
litteris dederimus in mandatis, ut, non obstante consuetudine Padeburnensis ecclesie de residentia
facienda, prebende sue proventus sine difficultate qualibet exhiberent, te sibi super hoc executore
concesso, tu, dicto capitulo mandatum nostrum super hoc adimplere nolente, ad coactionem ipsius
procedere iam elapso biennio et amplius noluisti. Cum autem te deceat mandata nostra devote susci-
pere ac reverenter implere, maxime pro dicto canonico, qui per se et suos, cum sint de nobilioribus
urbis, tibi utilis multipliciter esse potest, fraternitati tue per apostolica scripta precipiendo manda-
') 1st bei Einbeck nicht zu constatiren. — 7) X1UI. corrigirt in HE, aber das ma aus decima ist stehen geblieben. —
^ Die Grafen von Norunken und die Edlen von Honboke vermag ich anderweitig nicht nachzuweisen. — *) Gregor EX.,
friiher Ugolin Graf von Segni, war zuerst Cardinal von St. Eustachius, dann Bischof von Ostia gewesen. Bohmer
R J. von 1198—1254 S. 331. — 6) Vgl. die Urkunde von 1229, oben Nro. 173.
Vest! Urlu-Bnch. IV. 18
Digitized by
Google
138 **3t.
mus, quatinus predicta consuetudine non obstante, si sit etiam iuramento firmata, contra dictum
capitulum, si ad monitionem tuam adhuc renuerit obedire, infra mensem post susceptionem presen-
tium, iuxta formam tibi traditam procedere non postppnas. Alioquin dilectis filiis scolastico sancti
Stephani et Reinaldo de Fuzall subdiacono nostro canonico Maguntino per litteras nostras iniungi-
mus, ut ipsi extunc mandatum super hec apostolicum exequantur, constitutione de duabus dietis in
9 generali consilio edita non obstante. Datum Reati Kalendis Septembris pontificatus nostri anno
quinto *).
Cum igitur huius auctoritate mandati dilectos in Christo capitulum Padeburnensis ecclesie nostris
litteris monuerimus diligenter, ut Gregorio, principis apostolorum canonico, prebendam in ipsa ecclesia
cum fructibus medio tempore sibi subtractis infra tempus ipsis in nostris litteris comprehensum integra-
liter sine difficultate qualibet assignarent, alioquin extunc auctoritate nostra suspensions sententie sub-
iacerent, iidem, sicut intelleximus, non solum in hac parte nostra mandata et monita contempserunt,
verumetiam, ipsa suspensionis sententia vilipensa, presumpserunt in animarum suarum periculum et alio-
rum scandalum divina officia celebrare. Verum quia crescente contumacia crescere debet et pena, et de
tanta presumptionis audacia non debent iidem commodum reportare, fraternitatem vestram rogandam
duximus attentius et monendam, vobis auctoritate qua fungimur et sub pena suspensionis ab officio di-
stricte precipiendo mandantes, quatinus tarn diu sepedictum capitulum auctoritate nostra denuncietis in
maiori et aliis civitatis Padeburnensis ecclesiis excommunicationis sententie subiacere, quousque capitulum
idem ipsi canonico assignet prebendam in ecclesia memorata et de fructibus satisfactionem plenariam
exhibeat cum effectu. Datum Colonie a. D. M°.CC°.XXXI°, VIL Kalendas Decembris.
20a
* Abt Hermann von Corvey iibertrdgt dem Propst und dem Convent seines Klosters ein von ihm lehnruhriges
Gut, das sie von den Vasallen angekauft hatten und tragi Sorge, dass das seinem Stift entfremdete Zehnl-
recht Uber dieses Gut bei dieser Gelegenheit von dem Hewn von Schoneberg zuriickerworben werde.
1231. — Abschr. Msc. I. 134 S. 73; II. 101 S. 179.
Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas, universis huius pagine inspectoribus , notum esse cupimus
tarn presentibus quam futuris, quod Johannes dictus miles de Lutmersen et frater eius Milo tenebant
') Diese Bulle, so wie die Urkunde vom Jahre 1229, oben Nro. 173, waren fruher bo gut wie unbekannt. Wenn Bessen G.
d. B. Paderborn I. 204 unter Berufung auf eine bisher ungedruckte Urkunde sagt: „da sich der Colnitehe Erzbitchof
noch im J. 1231 so viel herausnahm, dass er das Paderborn'sche Domcapitel durch Excommunication zwingen wollte,
einen fremden Canonicus zum Genusse einer Prabende gelangen zu lassen", so ist das nur als eine absichtliche und
gehassige Verdrehung zu bezeichnen. Aus unserer Urkunde, die Bessen ja eben vorlag, musste er ersehen, dass Gre-
gor IX. dem Erzbischofe dariiber Vorwurfe macht, dass er gegen das Domcapitel uber zwei Jahr lang nicht mit
Zwangsmassregeln habe vorgehen wollen. Wir erfahren aber aus der Urkunde von 1229, dass der Erzbischof in ge-
wissenhafter Erfuliung seines Amts damals den Auftrag gegeben , den Einwurf des Domcapitels , dass die erste }>apst-
licbe Yerleibung insofern fur erschlichen erklart werden musse, als die Angabe des Gregorio, dass er vom Dom-
capitel zum Canonicus aufgenommen und ihm eine Prabende iibertragen worden, unbegriindet sei und das Domcapitel
seiner Aufnahme immer widersprochen habe, durch Zeugenvernehmungen constatiren zu lassen. In der That war es
also nicht der Erzbischof von Coin , der sich hier gegen das Paderborner Domcapitel etwaa herausnahm. Vielmehr
ist es fur die Anschauungsweise Gregorys IX. sehr bezeichnend, dass er dem Erzbischofe befiehlt, die Mitglieder des
Domcapitels zur Collation der Prabende an den Romischen Canonicus anzuhalten , wenn dieselbe auch gegen das cidlich
beschworene Gewohnheitsrecht wegen der Residenz der Domherrn verstosse. Nicht minder charakteristisch ist es
fur diesen Gegner Friedrichs II. wie fur die Zustande am Romischen Hofe , dass er dem Erzbischofe eine getrene Er-
fullung seiner Befehle auch um deswillen aufgiebt, weil Gregorio und seine Angehorigen zu den edleren Familien der
Stadt Rom gehoren, die ihm vielfaltig niitzlich sein konnten, ihm dem machtigen deutschen Reichs- und Kirchen-
fursten aus dem edlen Hause Mollenark. — Es ist zugleich auch fur die damals zwischen der Romischen Curie und
Digitized by
Google
123!. 139
quosdam mansos in Bochenberch f) , circa quinque vel sex, et alter fratrum Milo scilicet quicq
niausis habuit, ipsi Johanril coram nobis reliquit absolutum. Et tunc dominus Eschewinus ecc
prepositus ab eodem Johanne dictos mansos pro marcis quindecim comparavit in manus nostr
ipso Johanne resignatos, quos et nos prefato preposito et conventui contulimus ita tamen,
prepositus nobis decern quadrantes2), quinque scilicet ordei et quinque avene, de his annuatii
sicut de his predicti fratres persolvere prius consueverunt. Quando 8) vero de eisdem bonis r
dictum est, resignatis, quicquid prefatus Milo habuit, fratri suo Johanni reliquit, tunc etiam (
ecclesia nostra tenuit resignavit. Huiusmodi autem resignationibus testes affuerunt hii scilicet
de Hildeboldeshusen, Tidericus Altcorn, Widelo de Bocvelde, Hermegerus, Arnoldus de Wi
quamplures alii. Item decimam super predictos mansos, quam prefati fratres a dominis et f
Sconenberch 4) tenuerunt ut asserebant, licet ab antiquo nostre pertineret ecclesie, sub predi
quindecim marcarum ipsi preposito et conventui reliquerunt, ita quod ipsi coram nobis quoscb
liaribus nostris, videlicet Alberonem militem de Tvissen et Widelonem et Conradum fratres e
donem inbeneficiarunt et fide data promiserunt, ut quandocunque ipsa decima a prefatis fi
Sconenberch absolvi poterit, eisdem ipsi cum suis heredibus earn resignabunt (siclj. Item quicquid
Johannes in Bolthessen5) habuit, resignavit nobis receptis ob hoc quatuor marcis et fertone
preposito, cui et nos ac conventui illud contulimus. Huic facto et promissioni et predictorum
emptioni hii testes presentes erant: fratres scilicet Corbeienses Albertus prior, Eschewinus
Lothewicus, Temmo camerarius, Ludolfus cellerarius, Temmo senior, Strigerus capellanus n
testes canonici: Heinricus, qui cognominatur Stach, Bertoldus; laici: dominus Frethericus cU
et ministeriales hi scilicet: Conradus de Amelungessen , Hermannus de Xigenkerken , Gerhardus I
selerus de Hildeboldeshusen, Godefridus de Godelumen, Helmicus de Osickessen, Bertoldus
Albertus de Twissene, Bertrammus de Stamheim et frater eius Widelo, Heinricus dictus Co
Arnoldus de Megethevelde, Hereboldus de Boffessen, Conradus et Widelo fratres de Bocvelde
de Porta, Hermegerus. Ut autem hec que predicta sunt firma maneant at inconvulsa, presc
nam sigilli nostri et sancti Viti sigilli appensione fecimus communiri. Acta sunt hec anno d
carnationis millesimo ducentesimo trecesimo primo, nostre prelationis anno nono 6).
209.
* Der Propst und die Consulen von Marsberg bekunden die Erwerbung terschiedener Guler in Ois
des Klostei%s Bredelar. 1231, — Or, in zwei Ausfertigungen KL Dalheim U. 20.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Willehelmus Dei gratia prepositus in Monte Ma
sulesque ac burgenses eiusdem loci universis hanc paginam inspecturis imperpetuum ....
Westhem b) necdum miles, filius Elrici militis, bona in Osninctorph 7) c> in pheodo tenebat de
cati Widekyndi de Keseberg 8) et quiete possedit per annos aliquot. Cum vero placuisset i
der Kirche Deutschlands obwaltenden Verhaltnisse bezeichnend, dass schon in den Jahren 1221 und 12
97 und 98, ein ahnlicher Fall eingetreten war, wo das Paderborner Domcapitel , das den mit einerPrabe
Kirche vom Papste Honorius III. providirten Cleriker Ludolf nicht recipiren wollte, deswegen der Exc
verfiel, und sich davon nur durch Zahlung einer mittelst Yertrags vom 26. Januar 1222 stipulirten Rente be
l) Wohl der Bokenberg W. von Luttmarsen. — '*) Ein Viert. — *) Quando — resignavit, so das Copii
dieser Worte ist nicht deutlich zu erkennen. — 4) Schoneberg zwischen Humme und Hofgeismar. —
bei Uslar sudostlich von Hoxter. — *) Hiernach musste Abt Hermann sein Amt schon 1222 ange
was nach Nro. 134 nicht anzunehmen ist. Doch gewahren diese Zahlen der Pontificatsjahre in den Ur
allzu g^rosse Sicherheit. — 7) Oisdorf oder Osdorf N. von Westheim im Kr. Biiren. — ») Prov. Hee
Sachsenberg im Fr. Waldeck.
Abweichungen der zweiten Ausfertigung: »)in monte Eresberg. — b)Weistheim. — c) Osninctorp.
18*
Digitized by
Google
UO **3i.
propinquis, ut eadem bona ob causas propensioris commodi venumdari debuissent, convenit cum fratri-
bus de Breydelar d) mediantibus duobus militibus Alrado et Andrea, et acceptis centum marcis ab eis-
dem resignavit in manus advocati iam dicti de Keseberg totaliter, quod ab eo tenebat, et ille nichilomi-
nus contulit bona predicta cenobio integraliter cum omnibus pertinentiis suis, silvis, pratis, pascuis, agrisy
cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, viis (et) inviis , omni iuri suo in eisdem bonis habito sollem-
pniter cedens e), sicut scriptum super hoc datum ab abbate de Hegene ■) ad ipsius petitionem declarat.
Postea uxor Elrici Mathia 2) et tres germani sui Johannes, Swicherus, Burchardus omni iuri suo non
solum in illis, sed etiam in aliis bonis in eadem villa sitis, que cenobium conquisierat a patre eorundem
Elricoi et eorum patruo Olrico, quod- habere videbantur coram nobis renuntiaverunt. Preterea Burchar-
dus de Rothen et Hermannus filius Bernardi Argentei f), qui sibi ius in eisdem bonis usurp abant, cum
nullum penitus haberent g), cesserunt. Verum etiam bona pertinentia Herisiam, que fratres tres predict!
possederant in Osninctorph, transmisit abbatissa eiusdem loci per scriptum suum ecclesie Breydelarensi,
sicque cenobium integraliter possedit, quicquid in Osninctorph Elricus et sui fratres habuerunt. Ut autem
hec bona claustrum in Breydelar titulo emptionis legitime comparata libere et quiete in evum possideat
omni scrupulo perfide machinationis radicitus amputato, presentem paginam exinde conscriptam sigillo-
rum nostrorum appensione roboramus h>. Acta sunt hec a. gr. M°.CC°.XXXI, indictione III. Huius rei
testes sunt: Gerlacus et Alradus, qui et vice monasterii susceperunt; Andreas de Durslon, Heinricus de
Brocbike, Olricus de Westhem, Conradus de Dalhem, AdamT Johannes de Snevethe, Conradus de Wal-
bernichusen milites; Golnandus {\ Thidericus iudex, Alradus, Magnus et filius suus k), Bertoldus, Her-
mannus monetarius et Conradus frater suus *>, Bertoldus Mule, Ludolfus de Capella, Rabodo Rufus, Her-
mannus quondam iudex, consules et civium quamplures.
An der Haupturkunde hangen zwei Siegel: 1) das dea Propstes von Marsberg, das Brustbfld des h. Petrtts darstel-
lendmit der Umschrift: S. SCI PETRI IN MERSBERH; 2) das SIGILLUM BURGENSIUM DE MONTE MARTIS,
das zwei sitzende Bischofe aufweist. An der zweiten Ausfertigung hangt ad 1) dasselbe Siegel, ad 2) einstadti-
sches Siegel: iiber einem zinnengekronten Thore zwei Tkurme aufweisendj von der Umschrift lasst sich nur
CIVIUM vermuthen. Der Vergleich mit der Dalheimer Urkunde vom 18. December 1238 Nro. 278 erweist, dass
auch dies ein Siegel der Marsberger Biirgerschaft war, deren Stadt also damals zwei Siegel im Gebrauch hatte.
210.
* Der Abt von Haina bestaiigt, dass der Edle Widekind, Vogt von Keseberg, das Obereigenihum der von
seinem VasaUen Elricus von Westheim an das Kloster Bredelar verkauften Guter auf Letzteres iiber-
tragen habe. 1231. — Or. Kl Dalheim U. 22.
In nomine Domini. Amen. Ego W. Dei gracia abbas in Hegene. Universis hanc Iitteram inspectu-
ris in perpetuum. Ex parte nobilis viri Widikindi advocati de Keseberg petitum fuit a nobis, uti nego-
cium pietatis ab ipso patratum scripto sigilloque nostre firmaremus. Quod tale est. Bona quedam, in
Osnincthorp sita, per hereditariam successionem iure proprietario ad se devoluta erant, que asuismaio-
ribus plerisque militibus in pheodo successive porrecta fuerant, ita ut suo iam tempore tenuisset ipsa
bona miles quidam Johannes nomine, cognomento Manipulus, qui ut suo iuri integraliter cederet, sum-
mam quandam circiter XJI marcas a prefato accepit advocato. Post hec eadem bona tenuit in pheodo
Elricus, Elrici militis de Westhem filius, et per tempora eisdem bonis placide potitus est. Placuit vero
!) Haina, Prov. Hessen SW. vom Waldeckschen Wildungen. Siehe die folgende Urkunde. — *) So beide Ansfertigongen,
ebenso wie Nro. 213. Doch ist Mathias kein Frauenname.
v d) Breidelare. — «) cum omnibus — cedens fehlen. ■— 0 Argentei fehlt. — s) cum — haberent fehlen. — h) ut
autem — roboramus fehlen. — 4) Gollandus. — k) Magnus — suus fehlen. - ]) Herm. monetarius, Conradus
monetarius.
Digitized by
Google
1232. Ul
prefato Elrico snisque propinquis, ut ipsa bona transirent in possessionem pauperum Christi in Breide-
lare confratrum nostrorum requisitusque est assensus advocati, utpote illius quern proprietas contingebat.
Considerans ergo advocatus, si eadem bona devenirent in possessionem predictorum fratrum, fructum ac
lucrum sue anime permaximum se consecuturum, libens annuit, ac sollemni donatione cum duobus suis
germanis C. et 0. Deo ac beate Marie Virgini fratribusque in Breidelare super altare oratorii l) eiusdem
cenobii perpetualiter obtulit, cuius uxor et filius ratam et inconvulsam ipsam oblationem esse decreverunt.
Hec sic fideliter acta sunt ab advocato et secundum suam peticionem a nobis conscripta sigilloque con-
firmata nostro, quippe qui tunc temporis proprium sigillum non habuit, presentes et futuros de rei veri-
tate certificamus. Testes autem sunt milites Andreas de Durslo, Alradus cum pede, Antonius de Godo-
lovessen, Olricus de Westhem, Hermannus et quamplures alii. Acta sunt hec anno gracie M°.CC°.XXXI°.
Das kleine elliptische Siegel zeigt die stehende Figur eines Geistlichen mit Barett, den Hirtenstab in der Rechten
und eine geschlossene Bibel in der Linken. Von der Umschrift ist noch zu lesen: SIGILLUM ABBATI . . .
AVLESBURC *).
211.
Godefridus Dei gratia comes Arnesbergensis stiftet mit Genehmigung seines Sohnes Godefrid in der
Kirche zu Bersvethehusen (Hardehausen) eine Memorie, indem er ihr das Obereigenlhum seines Allods in
Eleren*) iibertrdgt, welches bisher Rodolfus miles de Ervete von ihm zu Lehen getragen und nun ihm resig-
nirt hatte. Actum apud Susatum a. D. 1231 (1232) tercio nonas Februarii (Febr 3.) presidente sacrosancte
Romane sedi d. Gregorio papa nono, regnante invictissimo Romano imperatore domino Friderico et illustri
filio eius Henrico, gubernante S. Coloniensem ecclesiam d. archiepiscopo Henrico; presentibus d. Her-
manno de Arnesberg canonico Sosaciensi, d. Alberto plebano de S. Thoma; Rotgero deBorbenne, Johanne
de Huvele, Tiderico de Leten, Friderico de Hovestat, Tiderico et Timmone de Sosato, Alberto velke-
nero4), Conrado de Wicmerichusen; Widekindo cive Sosaciensi. — Or. Kl. Dalheim 5J U. 19; gedr. Wigand
Archiv VI. 208.
Bis auf den obersten Theil ist das Siegel des Grafen gut erhalten und entspricht dem bei Seibertz U.-B. I. tab. I.
Nro. 5 unrichtig und unschon abgebildeten.
212.
* Die Ritter von Westheim leisten dem Kloster Hardehausen Ersatz fur die von ihnen als Neuenheersesche
Untervogte in den Besitzungen zu Scherfede ausgeiibten Bedriickungen. 1232 December 21. — Or.
Kl. Hardehausen U. 30.
W(ilhelmus) Dei gratia prepositus in monte Eresberg, consules quoque ac opidani eiusdem loci uni-
versis hanc litteram inspecturis in perpetuum. Que in nostro gesta sunt opido, et que coram positi ipsi
vidimus et audivimus, presentium ac futurorum noticie fideliter transmittimus. Olricus miles de Weist-
hem ac patrueles sui, videlicet Elricus, Johannes, Burchardus, Svickerus, cenobium Hersvithehusense pro
advocatia de bonis Herisie -pertinentibus in Scerve 6) sitis, et pro duobus viris Henrico et Ecberto, in
quibus sibi ius dicebant, multo tempore clamosis impeticionibus turbaverant et rapinis damnificarant.
Gravia intolerant, graviora inferre disponebant. Tandem honestis viris mediantibus talis inter partes
l) Die den Monchen reservirte Klosterkapelle. — ?) Wo das Kloster 1140 gestiftet war; erst im Anfang des 13. Jahrhunderts
wurde es nach Hegene (Haina) verlegt, nach welchem Ort der Abt sich im Texte nennt. Vgl. Biisching VII. 131. —
*) Eilern SO. von Dalheim Kr. Buren. — 4j Falkner. — 5) Das diese Giiter spater von Hardehausen kaufte. —
fede SO. von Hardehausen.
Digitized by
Google
142 1232.
forma convenit, ut monasterium predium Olrici militis in Durpethe l) situm XII marcis redimat ac in sua
possessione detineat, donee de prefato predio summain predictam recolligat, insuper et II marcas, qiias
in restaurum dainni, quod idem 0. cenobio intulit, percipiet. Preterea fratres . • .2) supradicti, si mona-
sterium expetierit, advocaciam de manu nobilium de Sconenberg8) liberam rediment et absolutam, nichil-
que iniurie cenobio irrogabunt, quia omni iuri suo vel impeticioni, quibus monasterium hactenus turba-
runt, ad integrum coram nobis renunciaverunt. Testes huius rei sunt milites Godescalcus de Patberg4),
Andreas, Alradus, Rigerus de Dalwig, Johannes de Snevethe, Gozwinus de Wethen; consules: Vollandus.
Alradus, Ludolfus et ceteri omnes consules ac alii quamplures de burgensibus. Acta sunt hec a. gr.
M°.CC°. XXXII0. in die sancti Thome Apostoli. Et sequenti anno XXXIII de predicto predio fratres sua
ceperunt recolligere.
Beide Siegel sind abgefallen.
213.
* Die Abtissin Gertrud von Seuenheerse tauscht mil dem Kloster Bredelar Giiter axis. 1232. — Or. KL
Dalheim U. 23.
In nomine sai\cte et individue Trinitatis. Amen. Gerthrudis Dei gratia abbatissa Herisiensis omni-
bus presens scriptum inspicientibus salutem in omnium salvatore . . . Sciant itaque presentes et ad me-
moriam perveniat futurorum, quod Johannes de Westhem cum consensu fratrum et heredum suorum
Elrici, Burchardi, Suickeri et domine Mathie5) bona quedam in Osnincthorp sita, que a nobis tenuit.
ecclesie nostre pertinentia in manus nostras liberaliter resignavit et ab eis cessit. Dicto vero Johanne
et fratribus suis cum domina Mathia voluntarie ac libere a predictorum bonorum hereditate cedentibub,
eadem bona nos supplicationibus et petitionibus Siffridi abbatis et conventus in Breidelere, quia eis sunt
commodiora et utiliora, pro bonis ipsorum que in villa Tuissene sunt sita cum omni eorundem proventu,
consensu nostri capituli et ministerialium nostre ecclesie6) accedente, cum omni integritate et appendiciis
universis permutavimus . . . Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°. XXXII0. Testes huius rei sunt noster con-
ventus, Helmungus et Richardus nostri canonici; Albero dictus de Herse, Amelungus de Lippia et alii
quamplures.
Die beiden Siegel sind abgefallen
214.
* Durch Vermiltelung des Corveyschen Abts Hwmann belasst das Kloster Abdinghof den bisherigen Amtmann
eines Guts, gegen Zahlung der liickstandigen Gefalle, bei dessen Vertvaltung, behalt sich jedoch den Riickfall
vor, ivenn diese Letzteren kiinftig nicht regelmassig eingehen sollten. 1232 Januar 16. Hoxter. — Or. KL
Abdinghoff U. 47.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Heremannus Dei gratia Corbegiensis abbas universis Christi
fidelibus presentem paginam inspecturis salutem in Domino . . . Noverint igitur presentes et posteri,
») Eingegangener Ort zwischen Westheim und Hesperinghausen. — 2) Durch Feuchtigkeit unleserlich gewordene Stelle.
— *) NO. von Hofgeismar. Diese Edlen waren also Obervogte des Klosters Keuen-Heerse fiber dessen Giiter in Scher-
fede. — *) „de Patberg" ist an der verdorbenen Stelle mit kleineren Buchstaben iiber die Linie geschrieben. Der
Ministerial Godschalk von Padberg ist ubrigens sehr bekannt. Vgl. Seibertz U.-B. III. 619. — *) Vgl. die Note z\i
Nro. 209. — 6) Spater wird der ministerialium ecclesie nostre conniventia noch einmal erwahnt, gleichsam als ob
diese, ahnlich wie die spater zu Landstanden gewordenen Ministerialen der Hocbstifter in Betreff der Landeslehen,
audi an den Gutern des Klosters ein Gesammtrecht gebabt hatten.
Digitized by
Google
1232. 143
quod cum coram nobis inter abbatem et convcntum Patherburnensem ex una parte et Bernbardum mili-
tem de Dalwic ex altera controversia verteretur super villicatione in Sturebroke !), discretorum virorum
tandem mediante consilio per arbitros, quos ex utraque parte elegerunt, talis inter eos facta est com-
positio, quod videlicet dictus miles B. in manus nostras necnon et abbatis Patherburnensis aliorumque
multorum fideliter promisit et sub obteutu predictonim bonorum, quod abbati Patberburnensi pro deten-
tis redditibus sepedictorum bonorum III marcas restituat, XVIII solidos in media quadragesima et alios
XVIII solidos in pascha, et debitum censum II videlicet marcas Patherburnensis monete in die beati
Anclree et V uncias ovorum in pascba singulis annis sine omni contradictionis molestia persolvat; si
vero sepedictus miles B. pretaxatum censum die predicto non persolverit, omne ius villicationis tarn ipse
quam et heredes amittant et ad abbatem Patherburnensem et* suam ecclesiam devolvatur. Ad maiorem
igitur premissorum confirmationem presentem paginam ab ipsis rogati sigillo nostro fecimus roborari.
Affuerunt etiam cum hec fierent: Heinricus prepositus de Schildecen, Eschwinus nostre ecclesie preposi-
tus, Reinherus noster portarius, Herebordus decanus Nove Ecclesie 2), Heinricus plebanus de Huxaria,
Johannes plebanus de Natesungen, Johannes plebanus de Wilbodessen; Godescalcus Malignus Spiritus *),
Bertoldus Solva clerici, Conradus de Amelungesen, Gerhardus Hadike, Hildebrandus de Veteri Monte
milites et alii quamplures tarn clerici quam laici. Acta sunt hec Huxarie in ecclesia beati Kiliani a. gr.
M<\CC°.XXXIlo, XVn. Kal. Februarii.
Das ziemlich gut erhaltene Siegel weist die sitzende Figur de9 Abtes auf, mit der Mitra auf dem Haupte, die ge-
scLlossene Bibel in der Linken, den Hi r tens tab in der Rechten und in reich verziertem Gewande. Die Umschrift
lautet: HERMANNUS DEI GRACIA (CORBEIE)NSIS ECCLESIE ABBAS.
215.
* Propst Wilhelm von Marsberg verkauft einen seinem Stifle gehbrigen Garten bet Trarbach. 1232. —
Or. Propstei Marsberg U. 3; Abschr. Msc. II. 101 S. 14.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Willehelmus Dei gratia sancti Petri in monte Eresberg
prepositus. Sciat presens etas et cognoscat posteritas, quod Hermannus cum filiis suis ortum in Traner-
bach 4) iacentem et beato Petro in monte Eresberg pertinentem , a nobis dominorum nostrorum 6) con-
sensu hemendo sibi suisque successoribus comparavit, conditione tali, ut si heredes non habens, post
mortem ipsius iterato cedat beato Petro. Testes huius rei sunt: Ludolphus tunc temporis in Liciaco
prepositus, post ipsum Heinricus eiusdem loci prepositus6), Hartlevus camerarius Corbeiensis, Heinricus
et Hermannus dicti loci confratres; Gerlagus Corbeiensis ecclesie ministerialis, Martinus et Wernherus
Strumpel. Ut autem hec firma et inconvulsa permaneant, sigilli ecclesie communiri fecimus impressione.
Acta sunt hec anno verbi incarnati M°. CC°. XXXII0, temporibus domini Hermanni Corbeiensis abbatis,
regnante Frederico potentissimo Romanorum imperatore.
Das Siegel ist abgefallen.
l) Stormbruch ini Fr. Waldeck. Vgl. die Abdinghofer Urk. von 1217 Nro. 71. — *) Nigenkerken bei Corvey. — ») Wie
heisst diese Familie deutsch, vielleicht Duvel? und ist bei dem unerklarlichen Solva Clerici wohl an Papenheim
zu denken? 4) Die Mitwirkung der Propete von Litzig macht es unzweifelhaft, dass hierunter Trarbach zu verate-
hen ist, in welchem Kirchspiel Litzig liegt, vgl. die UU. von 1212 u. 1233 Nro. 51 u. 220. Es ist bemerkenswertb,
dass auch die Corvey incorporirte Propstei Marsberg in der Nahe der, Ersterem von Ludwig d. D. im J. 870 ge-
schenkten Guter an der Mosel, Besitzungen batte. — *) Des Abts und des Convents von Corvey. - fij Dies ist wohl
so zu verstehen , dass wahrend der Regierung Ludolfs der Kauf geschlossen und wahrend der Heinrichs die Urkunde
ausgestellt worden ist.
Digitized by
Google
144 «* »3.
216.
* Abt Hermann von Corvey genehmigt einen Gutertausch zwischen den Stiflern Groningen unci llsenburg.
' 1232. — Abschr. Msc. II. 102 S. 114.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gracia Corbeiensis abbas omnibus huius
pagine inspectoribus notum esse cupimus, quod nos propter petitionem capituli in Groningen, de consilio
conventus et lninisterialium nostrorum, consensimus in concambio, quod factum est inter ecclesiam Ilsene-
bergensem1) et ecclesiam in Groningen super ecclesia in Walincgerothe 2) (sic!) et dote ipsiusecclesie vide-
licet duobus mansis, ita quod ecclesia in GVoningen duos mansos cum suis fructibus vice memorate eccle-
sie recipiat in villa Suanebike 8). Item consensimus in eo, quod ecclesia in Groningen contulit ecclesie
Ilsenebergensi in prefata villa Walincgerothe octo areas et silvam et paschua, XX marcis ab ecclesia
Ilsenebergensi refusis ecclesie in Groningen. Ut autem hoc concambium nulla oblivio deleat seu aliqua
malignitatis ingenii posteritas infringat, presentem paginam tarn nostro, quam ecclesie Corbeiensis et
Groningensis sigillis fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Albertus prior, Eschewinus prepositus et
totus Corbeiensis conventus, Engelhardus prepositus, Bertoldus prior et conventus Gronincgensis fsidj, nii-
nisteriales vero nostri: Conradus de Amelungessen et Herboldus filius eius, Hermannus de Nienkerken,
Giselbertus de Winnincgehusen, Godefridus de Godelem, Gerhardus Hadik, Bertrammus de Stamme,
Conradus dapifer et alii plures. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°. XXXII0, indictione . . . .4), prela-
tionis nostre decimo anno.
217.
* Der Paderborner Dompropst Volrad iibertragt aufs Neue gewisse Guter der Dompropstei. 1233 JuU 27. —
Or. Fr. Paderborn U. 145.
Volradus Dei gratia maior prepositus Paderburnensis universis, ad quos presens scriptum pervenerit.
perpetuam in salutis auctore salutem. Quia ea que nostre amministrationis tempore circa prebendam
fratrum rationabiliter ordinantur, etiam ad noticiam futurorum pervenire cupimus, presentis scripti tenore
tarn presentium memorie inprimendum quam futurorum noticie transmittendum duximus, quod bona a
Meinrico de Henkeldere 6) quondam comparata, que dominus Conradus plebanus 6) concanonicus noster
de prepositura nomine obedientie tenuit, idem plebanus et concanonicus noster in manus nostras resigna-
vit et nos consequenter eadem bona tarn de prefati plebani quam de tocius capituli voluntate et con-
sensu* Henrico dicto de Saltkoten, uxori sue et proli ipsorum sub ea forma contulimus, quod annuatim
de eisdem bonis oblationem debitam et consuetam in pane, caseis et cervisia, sicut earn iamdictus C.
dedit ac dari instituit, in anniversario Bernhardi laici sine diminutione persolvant. Verum quia hiis die-
bus malis nichil adeo firme statuitur, ad quod dolus et calumpnia non laborent dissolvendum, ne pre-
scripta prefatorum bonorum collatio, in qua indempnitati ecclesie sufficienter provisum est, a quoquam
in posterum possit aliquo modo infringi vel revocari, presens instrumentum tarn capituli, cuius consensus
accessit, quam nostri sigilli inpressione prefato Henrico et uxori sue ac proli ipsorum. ad exhibendum
in posterum pro se, si necesse fuerit, dedimus conmunitum. Acta sunt hec anno dominice incarnationis
M°.CC°. XXXIII0, indictione V, sexto Kalendas Augusti. Testes huius rei sunt: Amelungus decanus, Vol-
quinus, Tetmarus scolasticus, Hermannus camerarius, Volbertus, Hugo, Ludolfus cellerarius, Vollandus
>) llsenburg am Harze. — *) Wohl Woltingerode NO. von Goelar. — *) Schwanebeck SW. von Oschersleben. — 4) War
nach Kindlinger und dem Repertor yon Groningen auch im Original e ausgelassen. — ft) Henglarn siidlich von der
Stadt Paderborn. — ^ An der St. Ulrich- oder Gokirche.
Digitized by
Google
123S.
cantor, Widekindus prepositns sancti Petri, Bruno, Henricus prepositus de Scildece,
dus custos, Rabodo, Gerungus, Everhardus, magister Johannes, Ludolfus, Johanm
Suederus, canonici maioris ecclesie Paderburnensis.
Nur das Siegel des Dompropstes Volrad ist ziemlich vollatandig erhalten.
218.
Die Abtissin Mechtildis von Schildesche verkauft dem Grafen Ludwig von Ravensberg
Burger von Bielefeld seit Griindung dieser Stadt1) ausgenutzt* hatten. 1233 August. -
3117 III. Nro. 8; gedr. Lamey dipl. G. der Gr. v. Ravensberg. C. D. Nri
Mechtildis divina miseratione Schildescensis ecclesie humilis abbatissa omnibus '
tibus utriusque vite salutem. Cum oppidum Bilivelde a sui fundatione silvam palud
et montem sancti Johannis8), que ecclesie pertinebant Schildescensi, lignis et pascu
quasi inevitabilibus frequenter usurparet ac lites et contentiones, que super huiusm<
riis, ecclesie ipsi non modicas generarent molestias, ita ut molestiarum respectu ex
aut nullus fructus ecclesie proveniret, meliora et utiliora ex concambio dicte silve et
silvam ipsam et que in ipsa continentur comiti Lodewico de Ravensberc a tilia que
dicitur secundum viam, que ab ipsa usque Jurewaldescamp 4) protenditur et sec
usque ad Geltardeshagen 6) directe transitur, de communi consensu dominarum ec<
cambium dedimus, XL marcis ab eodem refusis ad emendum predium quod silve et
in concambium date respondeat in recambicione. Et ne cuiusquam calumpniis revo<
per nos et dominarum ecclesie nostre unanimem assensum sollempniter noscitur esse
cartam geste rei seriem continentem sigillo ecclesie nostre roboravimus. Acta si
M°.CC°.XXXIII0, mense Augu&ti
219.
Papst Gregor IX. nimmt sdmmtliche Besitzungen des Klosters Corvey, insbesondere die
Kogelnberg 6J so wie die Stadt Volkmarsen unter seinen Schutz. Anagnu 1233 Sept
Kl. Corvey U. 88; gedr. Schaten ad ann.
Gregorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis, abbati et conventui m
ordinis sancti Benedicti, Paderburnensis dioecesis, salutem et apostolicam benedicti
petitur quod iustum est et honestum, tarn vigor equitatis, quam ordo exigit rationis
dinem officii nostri ad debitum perducatur effectum. Eapropter, dilecti in Domin
precibus inclinati personas vestras et locum in quo divino vacatis obsequio cum omi
presentiarum rationabiliter possidetis, aut in futurum prestante Domino iustis modis \
beati Petri et nostra protectione suscipimus. Specialiter autem de Mersberg et de
et oppidum de Volcmerressen cum pertinentiis eorundem nee non possessiones, silvs
vestra, sicut ea omnia iuste ac pacifice (possidetis), vobis et per vos monasterio ve$
stolica confllmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino
l) Um 1221. Vgl. meinen Excurs zum U.-B. m. 173. — ^ Eine Abschrift dieses Drucks finde
Urkondenarchivs von Schildesche. — *) Johannisberg im Westen der Stadt Bielefeld. — 4) S
Lamey, aber wobl corrumpirt. — 6) Gadderbaum im SW. von Bielefeld. — •) Bergschloss im C
Provinz Hessen.
W«tL Urk.-Buch. IV. 1|
Digitized by
Google
146 1233.
paginam nostre protectionis et confirmationis infringere vel ei ausu temerarro contraire. Si quis autem
hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum
eius se noverit incursurum. Datum Anagnie II. Kalendas Octobres, pontificatus nostri anno septimo.
220.
* Johann, Graf von Sponheim x) siihnt die von ihm und den Seinen gegen die Corveyschen Besitzungen zu
Litzig an der Mosel veriibten Vergehen dadurch, doss er fur 10 Jahre auf eine ihm von dorther zustehende
Abgabe von 18 Solidi verzichteL 1233 October 28. — Or. Fr. Corvey U.89; Abschr. Msc. 1.134 p. 121.
Venerabili domino H(ermanno) Dei gratia abbati in Kurbeia J. comes de Spanheim tarn promptum quam
debitum in omnibus obsequium. Licet propter maliciam dierum modernorum, pater venerande, vestra
ecclesia satis frequenter et minis indebite lesa fuerit hactenus a nostra familia, scire tamen debet indu-
bitanter caritas vestra, quod nos ipsam eandem ecclesiam vestram tanquam matrem et benefactricem
nostram miro affectu diligimus et ipsi merito dignas gratiarum actiones referimus optime recognoscentes,
quod ab ipsa sumus conpetenter ditati et sublimiter honestati. Cum igitur pro lesione memorata per
litteras vestras preces nobis fuderitis, aliquam vobis fieri sicut dignum est satisfactionem, nos iuste peti-
cioni vestre voluntarium prebentes assensum, talem inter nos et ecclesiam vestram fecimus compositionem,
quod decern et octo solidi Colonienses, quos annuatim curia vestra in Leciche *) nobis iuste persolvere
consuevit, per decern annos nobis non solvantur et hanc compositionem factam esse de collateralium
nostrorum consilio et nuntiorum vestrorum assensu voluntario cognoscatis. Preterea vobis quantum possu-
mus firmissime promittimus, quod de cetero dampna vobis aliqua nullatenus inferemus, sed ducatum et
defensionem debitam vobis exhibebimus temporibus opportunis. Et quoniam universa negocia obfuscare
solet oblivio, si non ilia firmentur stabili caractere litterarum, presentem paginam scribi fecimus et ean-
dem precepimus sigilli nostri munimine roborari. Facta est autem hec conpositio anno dominice incar-
nationis M°.CC°. XXXIII0, in die sanctorum apostolorum Symonis et Jude, presentibus viris discretis et
honestis: domino Johanne comite, Cuonrado Treverense predicatore verbi Dei8), Friderico milite de Wal-
holt, Isenbardo capellano de Starkenberch, Themone monacho, Heinrico converso et pluribus aKis. Hinc
est quod ego Jo(hannes) comes de Spanheim benignitatem vestram omni diligentia quacunque possum
suppliciter exoro, quatinus iniurias et dampna vobis a me et a meis hactenus illata divine mercedis
et nostre servitutis 4) intuitu libera mente et corde voluntario remittatis et mihi et uxori mee tarn defuncte
quam vive plenam fraternitatem et omnium bonorum, que fiunt apud vos, perfectam communionem con-
feratis et de hoc litteras vestras patentes sigillo vestro roboratas michi transmittere nullatenus obmit-
tatis. Valete.
Das Siegel ist abgefallen.
») Bei Kreuznach. — *) Litzig an der Mosel. Vgl. oben die Urkunden von 1212 u. 1232 Nro. 51 n. 215. Nicht weft von
Litzig liegen die Sponheim'schen Besitzungen Senheim und Messenich. — *) Der Provinzialprior des Predigerordens in
Deutschland, vgl. Bohmer R. J. 1198— -1254 p. 340 Nro. 76, nicht etwa der in diesem Jahre am 80. Juli ermordete
Ketzerrichter Conrad von Marburg. — 4) Die Knechtschaft der Sunde.
Digitized by
Google
t«S. 147
221.
Die Grafen Conrad, Otto, Hermann und Ludwig von Ever stein genehmigen, wie ihr verstorbener Vat er Albert,
die Schenkungen ihres Oheims Conrad an das Kloster Willebadessen beim Eintritte seiner Tochter Clemeniia
in dasselbe und empfangen von diesem fur eine ahnliche Uberlassung der Freiheit eines schbjfenbaren Mannes
ikrer Freigrafschaft sieben Hark. 1233. — Regesl Msc. 1. 242 K S. 62; gedruckt nach einer etwas abwei-
chenden Ausferligung in einem Willebadessener Copiar bei v. Spilcker Gr. v. Everstein U.-B. S. 61.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Ea que geruntur in tempore, ne labantur cum tem-
pore, poni solent in lingua testium et scripti memori^ perhennari. Hinc est quod nos fratres l) de
Everstene comites pia opera patris nostri Alberti et patrui nostri Conradi, que circa ecclesiam Wilbo-
dessen ab eis gesta sunt, collaudantes et per omnia rata habere volentes, tarn futuris quam presentibus
Chri8ti fidelibus presentis scripti attestatione innotescere cupimus, quod predictus patruus noster dominus
Conradus, cum filiam suam neptem nostram Clementiam nomine in supradictam ecclesiam Wilbodessen
sub regulari districtione Domino servituram offerret, intuitu superne retributionis et amore filie libera
bona in Guntersen et Albachtessen 2) quorundam hominum libere conditionis, Geroldi videlicet Conradi
et Brunonis fratrum, Hartmodi Helmici et Alberti fratrum et Havnrici, de consensu fratris sui domini
Alberti comitis patris nostri nee non legitimorum heredum suorum, sepedicte ecclesie sine omni condi-
tione perpetuo tradidit possidenda et hoc predictorum hominum per omnia consensu accedente, quod
etiam postea regali banno stabilitum est a Hermanno Berculen iudiciali sede vice comitis presidente pre-
sentibus Theoderico Saladio, Godefrido de Pickelsen, Gerbodone gogravio et aliis quampluribus. Cum
igitur eadem ecclesia suis bonis per multorum annorum circulum sine omni impedimenti molestia potita
fuisset, patre nostro iam per mortis conditionem de medio facto, mansum unum in Overthe 8), quern Her-
mannus homo libere conditionis, quod in vulgari scepenbere vocatur, et frater suus Hetenricus et sui he-
redes iure libertatis de manu nostra tenuerunt, sex marcis comparavit predicte ecclesie. Sed quia, wa-
randiam plenariam ut haberent istius mansus, dominus Henricus tunc prepositus nobis efficaciter instabat,
nos pro remedio peccaminum nostrorum et parentum ipsum mansum in Overthe cum consensu fratrum
nostrorum cum bonis in Guntersen et Albachtessen eidem ecclesie tradimus perpetuo possidendum. Et
ut hoc factum nostrum memorie presentium et futurorum arctius imprimeretur, VII marcas a sepedicta
recepimus ecclesia, cum libertatem dictorum hominum ei dimisimus4). Ne igitur hoc factum ab aliquo
successorum nostrorum possit infringi, presens scriptum sigillo nostro signavimus. Testes huius facti nostri
sunt hii: Henricus dapifer, Hermannus de Weten, Hildebrandus et Fridericus de Aldenberg, Gerinbertus
de Hersete. Acta sunt hec a nobis anno dominice incarnationis M°.CC°. tricesimo tercio.
222.
* Die Abtissin Julia von Bbddeken bekundet, dass die Briider von Altenboddeken behufs ihres Seelenheils dem
Kloster Bardehausen das Obereigenthum gewisser, ihren Vasallen abgekaufter Giiter abgetrelen haben.
1233. — Or. KL Bardehausen U. 31.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Jutta Dei gratia Budicensis ecclesie abbatissa omni-
bus hoc scriptum inspicientibus perpetuam in Domino salutem . . Notum sit igitur omnibus Christi fide-
') In der Msc. I. 242 regestirten Ausfertigung, die v. Spilcker S. 63 aus einer Abschrift kannte, lautet der Eingang:
Nos fratres de Everstene Conradus et Otto, Hermannus et Lothewicus pia opera etc. — a) Nach Giefers zwei einge-
gangene Orte, der erstere zwischen Peckelsheim , Willebadessen und Gehrden, der zweite S. von Peckelsheim.
*) Nach Giefers zu Nro. 65 ein eingegangener Ort W. von Peckelsheim. — 4) Welches Recht hatten die Grafen urn
die Freiheit jener schoffenbaren Leute an das Kloster abzutreten? Schon zum U.-B. III. 1792 wies ich darauf hin
wie die Freigrafen herrschaftliche Rechte tiber die Freien ihres Gerichtsbezirkes in Anspruch nahmen. Hier heisst
es sogar, die Freien hatten ihre Guter iure libertatis vom Freigrafen zu Lehen.
19*
Digitized by
Google
148 il".
libus tarn posteris quam presentibus, quod Gozvinus miles de Grafhim coram nobis, omnibus ecclesie
nostre ministerialibus presentibus, dimidietatem bonorum in Rozinchusen *) ipsum attingentem cum here-
dibus suis resignavit, militibus Heinrico et Gerhardo fratribus de Aldenbudiken proprietatem eorundem
bonorum integram coram nobis recognoscens. Procedente autem tempore prenominati fratres H. et G.
de Aldenbudiken cum omnibus heredibus suis in remissionem omnium peccatorum suorum in presentia
nostra et omnium ecclesie nostre ministerialium beate virgini Marie de Hersvedhehusen iam dicta bona
*"er contulerunt. Ut autem hec rata et inconvulsa permaneant, presentem paginam inpressione
jlesie nostre et nostro sigillo fecimus roborari. Acta sunt hec a. i. d. millesimo CC°. XXXIII0.
dus rei sunt: sacerdotes Albodo plebanus, Thidericus, Conradus, Heinricus, Heidhenricus; laici
, Lutfridus, Bruno, Conradus de Etlen,'Rotgherus de Bur en, Conradus et alii quamplures.
223.
i Convent des Klosters Corvey iiberlassen mit Genehmigung eines landslandischen Ausschusses an das
ardehausen auf Wiederkauf die bisher van demselben pachtweise innegehabten Giiter in Scherfede, so
die dem Convent allein dort zustehenden Komgefdlle. 1233. — Or. KL Bardehausen (J. 32.
aannus Dei gratia Corbeiensis abbas totumque ibidem collegium universis presentem paginam
is salutem in salutis auctore. Ne rerum gestarum actio a fidelium transeat memoria et. Veritas
t, cautum est anti quorum sollertia, scrip to ipsam ac testibus confirmari. Norint quapropter
ualiter ex consuetudine et traditione seniorum constituimus personas X, monachos V: Albertum
Escwinum prepositum, Reinherum portarium, Hartlevum camerarium, Thimmonem, ministeria-
>nradum de Amelungessen, Herboldum filiumeius, Ravenonem, Gerhardum Hadiken, Godefridum
hem, qui iurati2) ecclesie nostre negotia disponerent, ceteri ratam eorum haberent ordinationem.
ritur nostro tempore nostram ecclesiam multis ac gravibus dispendiis dilapidari, ita ut necessi-
1 et utilitate urgente compulsi simus bona nostra in Scerve sita, de quibus annuatim pensionem
lesia Hersvethehusensis solvit, ipsis fratribus venditione distrahere sub hac forma. Recepimus
C et XX marcas, ex quibus abbas LXX marcas, Escwinus prepositus L marcas recepit. Servi-
3 diurnale8) prius comparaverant XXXV marcis et uterque contractus simili forma celebratus
rumenta etiam super ipso servicio data iam pridem, presenti littera revocantur eo, quod ad
ibi descriptam postmodum XI marce accesserint. De servicio autem gwarrandiam sicut de nostra
prestabimus eo, quod abbas propter defectus nostros ipsum nobis contulerit venditione distra-
eterea Stephanus de Horhusen et Burchardus de Wigbilethe, si in nostram fuerint gratiam re-
marcas restituent cenobio pro dampnis eidem loco illatis, alioquin nos restituemus. Sciendum
tod post hec, si fortuna favente nostra ecclesia summam supra scrip tarn habere potuerit, beni-
•e nobis cedet ecclesia Hersvethehusensis, ita ut non redimamus, sed potius reemamus simili
idelicet predium C et XX marcis, servicium XL et VI marcis. Quia vero divisim utraque pars
wnquisita est, divisim ea reemere nobis conceditur. Servicium vero post reemtionem illaeccle-
duroh Reagentien nicht wieder ganz lesbar gewordene Notia fugt der Ruckschrift de bonis in Rozinchusen die
te prope Borgardinch hinzu. Der Strich dnrch h kann als heim oder husen gelesen werden, macht die Sache
nicht klarer. Sowohl Rozinchusen als auch Borgardinch sind nicht mehr zu constatiren. Vielleicht ist in Be-
ftuf das Erstere an das auf der Reimann'schen Karte W. von Obertudorf verzeichnete Rockl(and) oder an die N.
Obertudorf von der Kreiskarte angegebene Rosenbreite zu denken. Grafhim mochte wohl Graffeln & von Obertudorf
Diese Orte liegen sammtlich im Kreise Buren N. von Boddeken und Altenboddeken. — 7) Ein aus den Mon*
sowohl als auch aus den Ministerialen des Klosters gewahlter landstandischer Rath, vgl. Nro. 224, der eidlich
flichtet war , das Beste des Stifts wahrzunehmen. Ygl. die Herforder Urk. von 1208. — *) Die fur den taglichen
irhalt der Monche bestimmten Kornrenten.
Digitized by
Google
«*". 149
sia triennio sine pensione possidebit eo, quod ante ad VI annos comparasset et non possedisset nisi
tribus annis. Huius rei testes sunt X supra scrip ti viri reliquusque conventus noster, Herbordus decanus
Nove Ecclesie, Henricus plebanus, Henricus Pecunia canonici; milites: Alradus cum pede, Andreas de
Durslon, Conradus dapifer. Acta sunt hec a. gr. M°.CC°. XXXIII0.
Die beiden Siegel Bind abgefallen.
224
* Abt Hermann von Corvey trifft Bestimmungen dariiber, tvie die 70 Mark, die er fiir seinen Antheil an dem
auf Wiederkauf (dem Kloster Hardehausen) l) iiberlassenen Amte Scherfede erhalten, aus den Einkiinften
des Amies Volkmarsen sollen abbezahlt werden. 1233. — Or. Fr. Corvey U. 87.
Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas omnibus huius pagine inspectoribus salutem. Notum esse
cupimus, quod cum pro necessitate nostra et ecclesie nostre propositus et conventus Corbeiensis obligas-
sent redditus officii sui in Scerven pro centum et viginti marcis, quarum ad nostros usus septuaginta
et ad usus prepositi et conventus quadraginta2) devenerunt, tandem convenimus in eo quod inrestaurum
eorundem reddituum de officio Wolcmersen 8) recipiant redditus equivalentes hoc anno , et quicquid super-
excreverit, cedet tarn nobis quam conventui ad prefati officii solutionem. Si vero sequenti in pascha
septuaginta marcas non solverimus, tunc prepositus et conventus de officio Wolcmersen percipient tarn
redditus de Scerven, quam redditus officii eiusdem et quicquid superexcreverit ad solutionem Scerven
nobis cedet incommuni; et ita fiet deinceps donee Scerve redimatur. Adicimus preterea de manso, quern
habet in pignore Thidericus Snavethel, quod post suam solutionem ad curiam Wolcmersen revertetur et
ad fratrum prebende solutionem. Testes huius rei sunt: consiliarii ecclesie videlicet Albertus prior, Es-
quinu8 prepositus, Hartlevus camerarius, Themo iunior. Laici: Conradus de Amelungessen et Herboldus
filius eius, Rabanus de Pappenheim, Gerhardus Hadik, Godefridus de Godelhem et alii, scilicet: Here-
boldus Nove Ecclesie decanus, Alradus cum pede, Hermannus Speigel, Andreas de Thurslon et alii plu-
res. Acta sunt hec anno Domini M°.CC0.XXXHI°.
Daa Siegel ist abgefallen,
225.
* Gerhard, Abt von Hardehausen, geht mit Gertrud, Abtissin von Her ford, eine Gebetsverbriiderung ihrer
beiderseitigen Kloster ein. 1233. — Or. Gefurst. Abtei Herford V. 39.
Venerabili domine G. abbatisse et dilectis preposite decane totique collegio Hervordensis ecclesie,
Ger. Dei gracia abbas in Hersvethehusen eiusque totale collegium pacem in eo qui est pax nostra. Quo-
niam, ut fideli relatione confratris nostri T. intelleximus, devote ac sollicite a nobis exegistis; uti spiri-
talis negocii et fraterne karitatis inter vos et nos federa perpetim necterentur es(semus)que unum par
in Domino Jesu in omni exhibitione pietatis, oportunum iudicavimus vestri spiritali desiderio occurrere
animo volenti et hilari. Igitur iuxta vestre peticionis pu(rum) affectum recepimus vos in consortium pie-
narie fraternitatis et in coniunctionem omnium bonorum, quibus Domino deservimus, ut participes sitis
nobiscum in vita et in morte, paratique semper existemus et vivis vobis pietatis inpendia largiri ac
defuiictis sicut uni ex nostris plenarie exhibere. Mutuam autem vicem nobis in Christo rependi postula-
mus. Datum anno gracie M°.CC0.XXXHI°. Canonicos vestros nequaquam a tali munere sequestramus.
Das jetzt abgefallene Siegel hing an leinenen F&den and wollenen Schnuren.
") Ygl. die vorhergehende Urkunde. — *) VerBchrieben statt quinquaginta, wie auch Nro. 228 hat. — *) Volkmarsen.
Digitized by
Google
150 «>»*•
226.
* Bischof Conrad 1. von Osnabriick tauscht mit der Abtissin Ida von Bet9 ford Ministerialen aus. 0. J.
1233—1238 V- — Or. Gefurst. Abtei Herford U. 77.
Venerabili in Christo domne abbatisse J. in Hervordia. C. miseratione divina Osnaburgensis epi-
8Copus cum orationibu8 devotis promtam ad obsequia voluntatem. Presentibus litteris profitemur, quod
nos de communi consilio et voluntate capituli nostri et ministerialium nostrorum Gyslam filiam Wisceli
de Stadhen militis vobis et ecclesie vestre ministerialem ecclesie nostre damus in concambium ipso iure
ut Clementia ministerialis ecclesie nostre filia Gerhardi de Eckeren pertinere dinoscitur in litteris vestris
patentibus.
Vom Siegel Conrad's I. iat die grossere Halfte noch erhalten.
22T.
* Abt Hermann von Corvey bekundet, dass der Ministerial seiner Kirche Raban (von Pappenheim2JJ zu Gun*
sten des Klosters, Bardehausen auf Giiter in Bembsen *j und Scherfede verzichtet und demselben den Zehnten
in Pappenheim verpfandet habe. 1234 Marz 8. Warburg. — Or. KL Bardehausen U. 33.
Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas omnibus hoc scriptum inspecturis notum essecupimus, quod
domnus Rabanus ministerialis ecclesie nostre questioni, quam habuit contra abbatem et conventum de
Hersvethehusen ratione mansi unius in Hemmedessen et annue pensionis eiusdem, necnon et omni contro-
') Diese Urkunde hatte von Hatzfeld in die Regierungszeit des Osnabriicker Bischofs Conrad II. von Rietberg 1270—12%
gesetzt und die Initiale J. beim Namen der Abtissin auf Irmgard bezogen, wonach also das Document zwischen die
Jahre 1290—1296 fallen musste. Beim ersten Anblick schon widerspricht dieser Annahme der Cliarakter der Schrift,
welche der ersten Halfte , nicht dem Ende des 12. Jahrbunderts angehort. Und in der That hat auch in jener Pe-
riode ein Conrad I., angeblich aus dem Hause Veltberg, das Bisthum Osnabriick zwischen den Jahren 1227 — 1233
verwaltet. Dies Document ihm zuzuschreiben , scheint jedoch zunachst aus dem Grunde nicht anzugehen, weil unter
seiner Regierung eine Herforder Abtissin, deren Namen mit J beginnt, nicht gelebt, den bisherigen Annahmen
nach vielmehr wahrend seines ganzen Pontificats die Abtissin Gertrud von Lippe, Tochter des beruhmten Bernhard,
des Bischofs von Selburg, der Abtei Herford vorgestanden hat und nach dem J. 1244 gestorben ist; vgl. Mooyer in
der Zeitschr. VI. 105 und Onomast. 139. Prufen wir aber die Grunde dieser Annahme, so bezeugen sie unsere Herforder
Urkunden unmittelbar nicht, da sie mit ausdrucklicher Angabe des Namens die Abtissin Gertrud zum letzten Male
(Nro. 225) im J. 1233 und Ida zum ersten Male, wenigstens mit der Initiale ihres Namens, z. J. 1254 erwahnen. Im
Ubrigen ist fur das Jahr 1244, ale das letzte Lebensjahr Gertruds , offenbar die bei Gruber Orig. Livon. p. 218 abge-
druckte Urkunde von ihrem Bruder, dem Erzb. Gerhard von Bremen, vom 23. Juni 1244 massgebend gewesen, vgl.
Preuss und Falkmann Nro. 232 , worin er seine und seiner Familie Memorie im Kloster Lilienthal gnindet und unter
deren Mitgliedern eben diese Abtissin Gertrud von Herford aufzahlt. Aber die Erwahnung derselben dort beweiat keines-
wegs, dass sie im Jahre 1244 noch am Leben gewesen sei, da auch von den ubrigen aufgeftihrten Personen der Bi-
schof Otto von Utrecht schon im Jahre 1227 getodtet ist, und die Abtissin Kunegunde von Freckenhorst vor dem
Jahre 1241 gestorben sein muss, indem ihre Nachfolgerin Heilewigis urkundlich in jenem Jahre erwahnt wird. Westf.
U.-B. HI. 391.
Jeder Zweifel wird aber durch die wohlconservirten Bmchstiicke des Siegels entfernt, indem dieses wirklicb
identisch ist mit dem an der Marienfelder Urkunde 83 von 1235, gedr. Westf. U.-B. III. 328, befindlichen und sehr
gut erhaltenen Siegel Conrads I. Hiernach muss also schon zwischen 1233, wo Gertrud von Lippe zuletzt erscheint,
und 1238, wo B. Conrad I. von Osnabriick stirbt, die Abtissin Ida die Regierung des Stifts angetreten haben. Sie
war, wie wir zur Urkunde vom 17. Januar 1246 (1247) sehen werden, eine Verwandte des Colnischen Erzbischofs
Conrad von Hochstaden.
*) SO. von Warburg in der Provinz Hessen. — - •) 0. von Brakel.
Digitized by
Google
1234. 151
versie erga eosdem renunciavit ex integro. Pretefea uxor ipsins domna CSnegnndis ') resignavit in ma-
nus nostras, quicquid iuris habebat in duobus mansis in Scerve, quorum proprietatem sub nostro eccle-
sieque nostre Bigillis monasterio Hersvethehusensi tradidimus; mansum vero supradictum in Hemmedessen
non susceperat. Filius vero domni Rabani Ludolfus l) necdum natus fuerat tempore, quo contractus de
duobus mansis celebratus est; unde et ipsius assensus requisites non est. Verum quia monasterium Hers-
vethehusense ante confirmationem supradictorum trium mansorum 2) perplexum erat, ita ut sine gravi
dampno manus domni Rabani nequiret evadere, urgente necessitate accredidit eidem domno Rabano XXX
marcas et XVIII solidos, ipseque impignoravit monasterio decimam suam in Papenheim, ita ut domnus
Rabanus decimam per suos colligi faciat, et de suo granario in Wartberg monasterio L moldra annuatim
exhibeat, XX siliginis, XX ordei, X avene. Estimabitur autem annona hec secundum cur sum fori 8) sab-
bati precedentis festum Martini. Ceterum si quod impedimentum monasterium in predicta annona quo-
cunque casu emergente pertulerit, ut summa L moldrorum minus 4) eidem proveniat, conveniet fideius-
sores domni Rabani, qui manu data voverunt, sive de bonis domni Rabani seu de proprio omne dampnum
se monasterio ad integrum restauraturos. Fideiussores sunt hii: domnus Bernhardus de Osethe, domnus
Hermannus marscalcus5), domnus Hermannus Speculum, domnus Antonius de Alnhusen, domnus Tideri-
cus de Wormelon, domnus Henricus de Thinkelburg, domnus Udo de Wethen, d. Stephanus, d. Gode-
scalcus de Wellethe, Conradus de Wellethe. Horum fidem receperunt d. Bernhardus de Osethe, d. Her-
mannus Bercule, d. Hermannus marscalcus. Acta sunt hec Wartberg a. gr. M°.CC°.XXXIIII0, VIIL
Idus Martii.
Nut die Siegelschnure sind noch erhalten.
228.
* Bischof Bemhard IV. Ubertragl dem Ministerialen seines Hochstxfts Dethard von Wdda die ihm von (lessen
Briidern resignirte zweite Hcilfte seines Lehngutes. 1234 Mai 3. — Or. KL Bardehausen U. 34.
Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis episcopus. Omnibus hoc scriptum inspecturis perpe-
tuam in Domino salutem ... Ad noticiam ergo perveniat presentium et futurorum, quod Hermannus
sacerdos, Ernestus miles, Johannes, Cuonradus et Teodericus fratres de Wellethe medietatem aree in
Wellethe8), cuius altera medietas Thethardum militem de Wellethe contingebat, eidem Thethardo pro
duabus marcis vendiderunt. Predicti vero fratres ad nostram presentiam venientes, quia medietatem
dicte aree de manu nostra iure ministeriali tenebant, eandem medietatem in manus nostras concorditer
resignabant. Nos vero sepe dicto Thethardo de prefatorum fratrum consensu et voluntate ad ius mini-
steriale contulimus eandem. In huius rei testimonium hoc scriptum sigillo nostro signatum contulimus
eidem. Huius rei testes sunt: Bernhardus nobilis de Osethe, Hermannus marscalcus, Gerhardus villicus,
Araoldus de Sunrike, Heinricus de Thinkelburic, Folpertus de Eisnen, Udo de Weten, Mathias, Gode-
scalcus de Wellethe, Adolfus milites et alii quamplures. Acta sunt hec a. D. M°.CC°.XXXIino. in in-
ventione sancte crucis, pontificates nostri anno sexto.
Ein Siegel ist nie an der Urkunde vorhanden gewesen 7).
Beide Namen sind von anderer Hand, aber in nicht viel spaterer Zeit in dem dafur leer gelasaenen Raum nachgetra-
gen worden. — a) Hat Hardehaosen diese drei Guter uberhaupt nicht erhalten , so ist der Zusammenhang nicht klar,
in welchem ihre Abtretung mit der Zehntenverpfandung steht. — *) Marktpreis. Also war schon damals der Martini-
Marktpreis in Geltung. — 4) Weniger als die Summe von 50 Malter. — ft) Marschall von Westfalen, dem von Amts-
wegen die Wahrnehmung der herzogliohen Rechte des Erzbischofs von Coin in Westfalen oblag, der als solcher also
eine Jurisdiction uber das Bisthum Paderborn hatte. In dieser Eigenschaft erscheint Hermann ausser in der Mars-
berger Urkunde von 1230 Nro. 180 auch noch in der folgenden Urkunde des Paderbomer Bischofs Bemhard IV.
vom 3. Mai 1234. — •) Welda SW. von Warburg. Vgl. die Hardehausener Urkunde vom J. 1239 Nro. 288. — *) sDas
Digitized by
Google
152 !»«•
229.
* Erzbischof Siegfried HI. von Mainz nimmt das zu Fritzlar 'belegene Hans x) des Klosters Bardehausen in
seinen Schutz und beftehlt den Dignitarien des dorligen Stifts, es nbthigenfalts unter Anwendung geisllicher
Strafen zu schirmen. 1234 *J September 11. Mainz. — Or. KL Hardchausen U. 35.
S. Dei gratia Moguntine sedis archiepiscopus dilectis in Christo preposito, decano et cantori Frits-
lariensi salutem in Domino. Ex parte dilectorum abbatis et conventus de Hersvedehusen nobis e6t ob-
lata peticio, uti favorem nostrum propensius ipsis accomodare dignaremur, domum ipsorum in Fritslaria
sitam necnon possessiones et res eorum alibi constitutas sub nostra recipiendo protectione. Quocirca
discretionir vestre precipiendo mandamus, quatinus vices nostras circa prefata suscipientes bona eisdem
modis omnibus assistatis, malefactores ipsorum iuxta Moguntini concilii statuta8) censura ecclesiastica
percellendo, loca quoque, quo ipsorum res fuerint deduct® interdicti sententie subiciendo, monitione
tamen octo dierum premissa. Datum Moguntie III. Idus Septembris, pontificatus nostri anno HIT.
Nur die Siegelriemen Bind noch vorhanden.
230.
* Der Paderborner Dompropst Volrad bestatigt einen Vergleich zwischen der Abtei Abdinghof und den Pfar-
rem der Stadt Paderborn iiber die Begrdbnisse sowohl der Abdinghof schen Ministerialen , Zinspflichtigen
und Hbrigen als audi anderer Einwohner der Stadt Paderborn in der Klosterkirche. 1234. —
Or. KL Abdinghof U. 48.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Volradus, Dei gratia maior prepositus Paderbur-
nensis etc. Unde sciant presentee et posted, quod inter ecclesiam sanctorum apostolorum Petri et Pauli
et plebanos Paderburnensis civitatis taliter ordinatum est, ut ministeriales, censuales et litones eiusdem
ecclesie, cum ex hac vita migraverint, dicta missa in parochiali ecclesia, in qua usque ad interitum resi-
dentiam habuerunt, postea ad ecclesiam sanctorum apostolorum Petri et Pauli sepeliendi deportentur,
ibidem in conmemoratione tricesimo anniversario4) peragendi. Sed si preter hec ipse mortuus in vita,
vel parentes eius post mortem tricesimum6) aut anniversarium vel eciam alia in parrochiali ecclesia de-
creverint peragenda, dominus abbas et conventus non habent contradicere. Quicumque eciam fidelium,
nullo iure ad predictam ecclesiam pertinentes, apud earn sepulturam elegerint, peractis exequiis cum
vigiliis et missa in parrochiali ecclesia ad ecclesiam sanctorum apostolorum Petri et Pauli deportentur,
ita quod tricesimus et anniversarius in parrochiali ecclesia, unde transportati sunt, peragatur. Sed si in
ecclesia sanctorum apostolorum Petri et Pauli fideles Christi eciam conmemorationem suorum in tricesimo
et anniversario vel in aliis facere volunt, non sunt avertendi. PoBSunt eciam alias sepeliendi in civitate
defuncti ad sepedictam ecclesiam deferri, ut eis ibi missa celebretur, sicut antiqua fidelium habuit con-
suetudo. Insuper domus pistoris 6) fratrum eiusdem ecclesie, sive sit propria vel conducta, in quacuni-
cumque parrochia fuerit, cum tota familia cedet eidem ecclesie, sicut relique officine. Ut hec igitur
ordinatio rata et firma inposterum valeat permanere, presentem paginam conscribi, et sigilli nostri appen-
sione fecimus conmuniri. Acta sunt hec a. d. i. M0.CC°.XXXIIII0. Testes huius rei sunt; canonici ma-
dies mit dem betreffenden Pergamentstreifen spater abgeschnitten worden ware, ist nach der Form des Pergaments
nicht vorauszusetzen. — l) Ygl. die Hardehausener Urkunde vom J. 1207 Nro. 28. — *) Nach dem Pontifieatsjahro
Siegfrieds III. — 3) Vom 10. December 1225. Vgl. Brinckmeier histor. Chronologie S. 847. — 4) So die Urkunde. Die
Folge ergiebt , dass tricesimo et anniversario zu lesen ist. — *) D. h. wohl diem. Also 80 Tage nach dem Begrabniss
soil eine neue Seelenmesse gelesen werden, wie jetzt noch in Munster dies gewohnlich sechs Wochen nachher ge-
schieht. — 6) Das Backerhaus.
Digitized by
Google
1234. 153
ioris ecclesie Volquinus de Sualenberc, Hermannus camerarius, Volbertus de Elsen, Ludolfus cellerarius,
Johannes de Scildese, Widekindus sanctorum apostolorum Petri et Andree prepositus, Johannes eiusdem
ecclesie scolasticus, Albertus abbas Paderburnensis , Henricus custos, Jordanis; laici vero Eilbertus, Al-
bertus de Balhornen, Johannes Julsten et alii quamplures.
Vom Siegel des Props tes ist nur ein Bracks tuck erhalten.
231.
* Vor Abt Albert von Abdinghof verzichten die Edlen von Biiren gegen Zahlung von 20 Mark zu Gunsten
des Klosters Gokirchen auf ihre Anspriiehe an Vesperthe x) und andere Giiter, was der Edle Bertold von
von Biiren der Altere, als Freigraf, unter Konigsbann bestatigt. 1234. — Abschriften: Urk. des Stifls
Gokirchen Nr. 4 und Msc. VII. 4210 5. 9; desgl. VII. 5102 IV. S. 51. u. 53.
Albertus miseratione Dei abbas sancti Pauli in Paderburne et Volquinus dictus de Swalenberch
canonicus cathedralis ecclesie in Paderburne omnibus fidelibus, ad quos cedula ista pervenerit, in salutis
auctore salutem. Cum inter novellam plantationem virginum Cisterciensis ordinis in Paderburne et inter
nobilem virum Bertoldum de Buren super quadam parte cuiusdam predii in villa Vesperthe, que a) Wy-
dikindi nobilis viri fuisse dignoscitur *), dissensio longa fuisset, prestante Domino Deo et nostro coope-
rante consilio, ita tandem fuit amputata, quod propositus illius collegii ad consilium et exhortacionem
nostram dedit prefato nobili viginti marcas gravis et probate monete et quod ipse in propria persona et
coheres suus Bertoldus iunior, filius patrui sui Bertoldi premortui, constituti in figura iudicii coram du-
centis 8) viris et amplius renunciaverunt omni impedimento, quod fecerant et facere intendebant predictis
dominabu8. Et quicquid iuris se habere dicebant in curia Vesperthe et in octo mansis curie pertinenti-
Ims et in uno manso trans rivulum et in duabus domibus et quatuor mansis domibus illis pertinentibus
et in villa Thetbaldinchusen 4) trans silvam et quidquid iuris se habere dicebant in agris et aquis, silvis,
pratis et pascuis et in uno viro et in una muliere dederunt dominabus iure perpetuo, et per Bernhardum
militem ministerialem suum prefatum prepositum vice dominarum miserunt in corporalem possessionem
videntibus et sequentibus multis. Et quia bona ilia sita sunt in comitatu et iurisdictione ipsorum , obten-
tum fuit per sententiam, quod Bertoldus senior, qui eo die presedit iudicio, donationem rite et tarn
solemniter celebratam auctoritate rogia roboravit, et de omnibus, que in contractibus exiguntur, nichil
pretermisit. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC0.XXXIHI° iuxta villam Vesperthe in ascensu montis m" Q^-
iacet Huius rei testes sunt clerici: dominus Albertus abbas sancti Pauli, dominus Volquinus <
de Swalenberch, Conradus canonicus et prepositus eiusdem loci, Godefridus deHaldinchusen, H
de Vesperthe, Heinricus de Nygenkercken; laici: Bernhardus de Holthusen, Ricolfus, Everhardus
Andreas de Vesperthe, Reinherus, Ludolfus Gast, Bruno frater eius de Sinnenstorp, Hermannu
Ludolfus, Helmicus, Wernherus, Regenhardus, Heinricus, Heinricus abbas de Berichem et a]
plures &).
'J Vgl. die Note zur Urkunde v. 31. October 1217 Nr. 70. — *) „et" das erste Copiar. — *) Der zahlreiche Ui
weiter unten erwahnten Freigerichts. — 4) Nach den Forschungen von H. Kampschulte, Zeitschr. XXIII.
dieser Ort, etwa seit dem Jahre 1581, Bleiwttsche, im S. von Wiinnenberg. — b) Dies bestatigen Bertho
de Buren, vir nobilis et coheres mens Bertoldus iunior, filius Bertoldi patrui mei in einer ganz gleic
Urkunde von 1234, die nur durch einige vollstandigere Angaben („in predio Vesperthe quod fuerat domini
nobilis viri cognati nostri et domine Gisle uxoris sue " und „in uno viro Herbordo et in una muliere Gert
ipsius cum pueris suis") bemerkenswerth ist. Abschr. Msc. VII. 4210 S. 7 u. 5102 IV. S. 43; gedr. in der (
ration des Frey- und Edlen Herrn Moritzen zu Buren. 1657. Anlage S. 16.
WertL Urk.-Buch. IV. 20
Digitized by
Google
154 13>*<
232.
* Die edlen Gebriider von Gudensberg lJ verzichten gegen Begriindung der Memorie ihrer Eltem in der Kirche
von Gokirchen auf ihre Anspriiche an das Gut Vesperthe. 0. /. (1234). — Abschr. Msc. VII. 4210 S. 12.
Omnibus Christi fidelibus, quibus presens scrip turn fuerit exhibitum, Th. et S. nobiles de Goden-
berg2) salutem in Domino. Notum esse volumus universis hec scripta inspecturis, quod nos omni iuri
et actioni, quod et quam in bonis Vesperthe et suis pertinenciis habuimus vel umquam habere possemus,
pro nobis et pro heredibus nostris abbatisse et conventui sanctimonialium grisei ordinis in Paderborne
totaliter renunciavimus, ita tamen, quod anniversarium patris nostri Th. et matris nostre Jutte et alio-
rum amicorum nostrorum et nostrum post diem deposicionis nostre in ecclesia sua agere procuraverint
perpetuo. Verum ne quis umquam hec prescripta presumat infringere, banc nostre attestacionis et con-
firmacionis paginam predicto conventui dedimus unico sigillo roboratam. Acta sunt presentibus sacerdo-
tibus Volquino de Elsenghen et Henrico de Elsengen, Conrado deEtlen, Symone et aliis quam pluribus.
233.
* Die edlen Briider von Keseberg treten dem Pfarrer von Vesperthe das Obereigenthum eines Guts ab, das
derselbe von einem ihrer Lehnsleute gekauft hatte. 0. J. (1234 *JJ. — Abschr. Msc. VIL 4210 S. 11.
Nos Widikyndus advocatus4), Ottho et Conradus scolaris5) fratres de Keseberch, coram singulis et
universis, quibus presens scrip turn oblatum fuerit, eiusdem scripti tenore publice profitemur et pro testa-
mur, quod Hermannus plebanus de Vesperthe mansum situm in eadem villa, quern Johannes dictusWim-
mensge civis Paderbornensis de manu nostra iure tenuit feodali, ab eodem Johanne et uxore ac pueris
suis sua pecunia comparavit, consequenter a nobis cum multa instancia et devocione petens, ut contra-
ction inter ipsum et prefatum Johannem habitum gratum dignaremur habere et ratum. Ad cuius peti-
cionem, pure eciam propter Deum et eternam retribucionem, prefatum mansum in manus nostras a iam
dicto Johanne et suis heredibus resignatum, resignato omni iuri nostro, cum consensu et voluntate here-
dum nostrorum iam dicto Hermanno plebano contulimus liberaliter et absolute, dantes ei plenam liber-
tatem conferendi eundem mansum fratribus kalendarum a), sive cuicunque loco in honorem Dei decreve-
rit conferendum. Et hec protestamur, quod siquis pro sue voluntatis arbitrio ipsum plebanum super
prefato manso maliciose gravare presumpserit, hoc fiet contra ius et consensum nostrum et voluntatem.
Ne igitur a nobis vel ab aliquo succedentium heredum nostrorum sive ab aliis hoc factum nostrum racio-
nabile valeat in posterum infringi vel revocari, presens instrumentum ad maiorem eiusdem facti nostri
confirmacionem impressione sigillorum domini Wigandi abbatis de Hegene et G. decani de Kesterburch
et nostri sigilli fecimus communiri. Testes huius rei sunt: frater Hermannus prior de Hegene, frater
Einolfus monachus de Hegene, Hermannus prepositus de Berche, Ecbertus de Gesmaria, Johannes de
Eleren plebani, Herdegeverus (siclj advocatus in Rudene, Bruno, Kicolfus, Ludolfus, Hermannus qui di-
citur Clericus 7); milites Gerhardus de Orkena, Conradus famulus noster et alii quamplures.
') Zwischen Cassel und Fritzlar. — *) Ich kann auch mit Hulfe von Wenck die letzte Initiale nicht deuten. Die erste
iat ohne Zweifel Theodericus. Vgl. Nr. 236 und die Urkunden vom Jahre 1237. — •) Nach Massgabe von Nr. 231.—
4) tiber die Vogte von Keseberg vgl. den Index II. zu Wenck II. 12 sub voce. — *) So das Copiar. — *) Diese
S telle ist eine der al test en Erwahnungen der Ealandsbruderschaften. Vgl. unsere Bemerkongen zur nachfolgenden
Brenkhauser Urkunde. — *) Pape.
Digitized by
Google
I»l#. 155
234.
Das von der Kalandsbriiderschafl zu Ottbergen lJ begriindele Mdnnerkloster wird unter deren Zustimmung vom
Abt Hermann von Corvey in ein Cistercienserfrauenstift (Brenkhausen) verwandelt und Nonnen dahin faus
Eisenach) berufen. 1234. — Unvollstandige Abschriften Msc. II. 72 S.2u.9, etwas vollstandiger aber fehler-
haft gedr. bei Paullini Syntagma 5. 180; dieser Abdruck copirt Msc. I. 139 S. 797; mit dem Orig.
collationirt II. 102 5. 97.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Hermannus Dei gratia Corbeiens
huius pagine inspectoribus salutem in Domino. Verbum veritatis ex organo dominice vc
Quoniam arbor, que inutiliter terrain occupat, exscindenda est et in ignem mittenda.
tionis nos et fratres kalendarii non immemores arborem incurate consuetudinis erad
novos inserendo surculos videlicet matronas probate et consummate religionis, que pe
fructus aliquid perfectionis in ecclesia Dei possint germinare. Hinc est, quod cum eccl
collecta ex elemosinis fratrum kalendariorum, diversis artaretur erroribus2), ita quod
gentes propter frequentem incursionem predonum Deo quiete non possent famulari, Coi
que merito illi loco ratione superpositionis providere debebat, communicato fratrum ka
rumque prudentum consilio, illi loco salubriter providere disponebat. Tandem cum mul
turn esset consilium, in eo convenit ecclesia Corbeiensis, ut matrone Cisterciensis ordir
tur, sperantes quod propter asperitatem ordinis et rationabile obsequium, quod talis reli
consuevit exhibere, locus ille merito posset sublimari. Cum enim in isto cum confral
convenisset ecclesia, cum magno desiderio et diligenti exspectatione matronas talis o
assignantes ipsis secundum ordinis ipsarum rigorem bona ipsius ecclesie integra, adicie
redditus domus S. Egidii ultra pontem Huxarie site sub hoc pacto, ut predicte matrone
huius facti singulis annis duos cereos ad altare S. Viti in vigilia sua sub pondere qi
nostre ecclesie procurent. Preterea si nobis et fratribus kalendariis locus ille videbitur
nos et fratres kalendarios in alium locum poterit transmutari, ita tamen ut fines siv
dominii non excedant; quod si secus actum fuerit nobis inconsultis, omnia bona illius
nobis donata sunt simul et a fratribus kalendariis, ita ex integro ad nos et ad fratres
tantur. Volumus etiam, ut nos eis et ipse nobis vinculo fraternitatis aggregentur, ita i
bus defunctis sive sororibus fieri solet, vicissim persolvamus. Ut autem hoc factum ;
inconvulsum permaneat et nulla oblivio deleat, presentem paginam tarn ecclesie nostre,
lorum appensione fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Albertus prior, Esche
Reinherus portarius et totus Corbeiensis conventus; canonici vero Nove Ecclesie: Hei
Heinricus plebanus Huxariensis, Henricus dictus Scather et fratres kalendarii; Ricbodo
sterio4), Conradus scholasticus Ecclesie Nove; Ernestus de Brackele, Everhardus de A
bertus de Godelheym plebani; laici: Conradus de Amelungessen, Hermannus de Uslari
Xygemkerken, Gerhardus Hadeke, Godfridus de Godelheym et alii plures. Acta sui
incarnationis millesimo ducentesimo tricesimo quarto, indictione septima, prelationis nost
£8 ist dies die alteste urkundlich iiberhaupt constatirte Erwahnung der Kalandsgilden; vgl. Nr
gaben unserer Urkuude gestiitzt, die das Bestehen einer solcben Briiderschaft in Ottbergen sci
1234 voraussetzen lasseu, bat Paullini eine Urkunde derselben von 1226 fabricirt, 1. c. S. 174, di
auch ist, docb selbst Gieseler II. 2. 289 hat tauscben konnen. — 7) Yielleicht sind diese fratres '.
VgL Gieseler 1. c. 368. tjber die weiteren Schicksale dieses Stifts siebe den nacbfolgenden
*) D. L Orden. — 4) Von Marienmiinster, der schon 1187 vorkommt.
20*
Digitized by
Google
156 1334.
235.
* Weiierer Benefit iiber das zu Ottbergen 1234 begrundete, dann nach Hoxter und endlich nach Brenk-
hausen *) verlegte Slift. — Abschr. Msc. II. 72 S. 1; 1. 175 S. 2.
Anno Domini M°.CC°. XXXIV0. Hermannus Dei gratia abbas ecclesie Corbeiensis illustrates divino
spiraculo nee non accensus seraphico desiderio cum in fervore sui spiritus hoc ageret, ut cultus divini
nominis amplificaretur, de Isenaco 2) monasterio in Doringen situato sanctimoniales accersiri procuravit,
quas ad glorificandum Dominum devotius ordinaret. Quibus, ut de bonis sibi ac suo cenobio a fidelibus
ob devotionem singularem relictis Deo perfectius serviretur et dicte puelle iam vocate cunctis pulsis in-
commodis seu molestationibus abdicatis liberius vacarent divinis obsequiis, ecclesiam in Ottbergk8) cum
Buis attinentiis est largitus. Que cum ibidem Deo famulantes per biennium moram contraxissent 4) eisque
locus ad habitandum displicuisset, ultra pontem Huxarie apud S. Egidium sese recipientes per undecim
annos 6) sunt morate. Quibus ibidem gratia Dei indesinenter adfuit, qui in se sperantes non relinquit;
odore sanctitatis earum austeritatisque vite nonnunquam diffuso, ceperunt adolescentule nobilissimis orte
natalibus post ipsas currere, eisque spretis mundanis illecebris ac carnis voluptatibus habitu vitaque con-
iungi, inter quas erat precipue una canonica de Heresin, que in tantum in omni perfectione profecit Dei
gratia, quod earum facta est abbatissa, que ut precessit ceteras prelatione, sic easdem precessit auste-
ritate vite et discipline. Nam virgines illas Deo sacratas et sue custodie commendatas sub arctissima tenuit
custodia ac rigore regularis discipline nee non afflictione corporali et directione spirituali permaxima. Gumque
ipsis soli Deo placere cupientibus, quibus nihil potest esse commune cum mundo, propter hominum secularium
concursum, amicorum visitantium distentos solatium, nee non propter ioculatorum adventantium venenosum
poculum, ille locus displiceret ad habitandum, ne pedem quern iam de mundo traxerant reponerent, use con-
silio amicorum devotorum, qui eis erant pro adminiculo spirituali, nee non auxilio hominum bonorum, qui eis
eraht pro adiutorio temporali, maluerunt pro Christo ob spirituale exercitium in paupertate fatigari quam
mundanis ludibriis maculari seu bonis temporalibus prosperari. Prefatum locum deserentes et sdlitudinem
mentali exercitationi congruam querentes, in villam que Berinhusen dicebatur sese devotionis contuitu divi-
nis laudibus manciparunt, ibique in siti, fame et frigore Christo servientes, monasterium construxerunt
nihilque habentes omnino proprium, ilium imitari satagebant, qui veniens in hunc mundum, ubi caput recli-
naret non habebat. Per triennium 6) vero et amplius solo pane et potu contente, expendebant provide
que habere poterant non in necessaria vite sed in libros et in alia ecclesiastica, ut possent benigne suis
posteris necessaria divino cultui preparare; sed Christus Dominus amator hominum, sponsus virginum ac
speciosus forma pre filiis hominum, cuius odor trahit, caritas attrahit, volens suas imitatrices ipsum per-
fectius imitari, noluit ipsas in hoc mundo prosperari, nempe ipse suis dicebat: Ecce ego mitto vos sicut
agnos inter lupos, et iterum: sicut misit me Pater et ego mitto vos, qui non venit ministrari sed mini-
strare et animam suam pro multis dare, sed ipsum, sicut ipse precessit in tribulationibus huius mundi
defectum penuria et paupertate perpetua imitari, sed ut mundus et eius prosperitas ipsis et ipse mundo
crucifigerentur 7), quod ut expres(se) eis insinuaret serius vel seriosius observandum, in ipsismet signis
multiplicibus ad. hoc eas instigantibus demonstravit: nam manu Domini super eas facta, que ipsas in
omni perfectione immutaret in melius. Cum ad prefatum locum, scilicet Berinhusen pervenis(sent) , pri-
mum per incendium fulguris omnia sunt destructa, sed non longe post per incendium infortunii universa
') NW. von Corvey. — *) Diese Angabe war Veranlassung fur Paullini, einen Brief des Abts Hermann an den Land-
grafen von Thuringen zu erdichten a. d. J. 1227 , von dexn Msc. I. 175 S. 1 u. I. 245 fol. 333 eine Abschrift vorliegt,
die aus PauUini's Chron. Otberg. S. 178 entnommen ist. — *) Ottbergen SW. von Hoxter. — 4) 1234 und 1235. —
*) 1235 bis 1246. Dass diese Zeitangaben so zu verstehen seien , erweist die unten zu gebende Urkunde des J. 1246,
wonach der Frauen convent schon damals zu Brenckhausen war. — *) 1247 — 1250. — *) Unklar, wie vieles Andere in
dieser Urkunde.
Digitized by
Google
1235. 157
bona sua, libri et alia multa valde necessaria, sunt concremata, postremo vero a diversis damrn '"«««-
mera, vexationes, plurimas molestias, exactiones, principibus, nobilibus, predonibus, malis homi
ex intemperie grandinis, pluvia et siccitate et pecorum amissione sunt perpesse.
236.
* Der Magistral der Stadt Wulfhagen x) entscheidet den Uber die Afeierei zu Langela zwischen d
Neuen-Heerse und den Edlen von Gudensberg enlstandenen Streit. 1235 Februar 5.2J.
Ego Conradus dictus de Elvene officialis domini landgravii, Ernestus schultetus et consules
hagen omnibus presens scriptum inspecturis in perpetuum. Constitutis apud nos in Wulfhagen ]
toribus et nunciis domine abbatisse et conventus ecclesie Hersiensis Helmungo, Richardo, Johann
dotibus et Alberone milite ex una parte, et domino Wilhelmo nobili viro et filiis suis Conrado, W
Wernhero ex altera parte de Gudinburgh tractatum habentes ad invicem nobis presentibus super
tione in Langela, tandem median tibus viris discretis in Wulfhagen tota controversia que inter e(
eadem villicatione vertebatur, per amicabilem compositionem sopita est in hunc modum: domiu
helmus et dicti filii sui de Gudinburgh omne ius, quod dicebant se habere in iam dicta villi catio
gela sive ratione pignoris, sive quocunque alio titulo, libere et absolute procuratoribus et nunciis
Hersiensis renunciarunt, ita quod in posterum neque ipsi neque heredes ipsorurn aliquid iuris ir
villicatione sive in duobus mansis, quos dicebant villicationi non pertinere, possint vindicare. I]
procuratores et nuncii dicte ecclesie in recompensationem huiusmodi renunciationis viginti marcai
rate pecunie plene dederunt et solverunt. Acta sunt hec in Wulfhagen anno dominice incar
M°.CC°. XXXV0,* testes domini Florentius plebanus in Wulfhagen, Johannes monachus, Andreas <
burgh, Conradus sacerdos in Schutteberg; laici vero: Hermannus de Blobinstene, Tidericus de
Godescalcus de Lichin, Ludewicus de Amerhosin milites; Detmarus Scappe, Volpertus Truzel e
alii. Datum in Wulfhagen Non. Februarii.
23T.
* Zwei geistliche Richler sprechen dem Kloster Hardehausen ein Gut zu. 1235 Mai 15. — Or.
Hardehausen U. 37.
G. de Novo Castro et H. camerarius Fritslariensis, iudices a domino B. preposito eiusdem
constituti, universis, quibus hec pagina fuerit oblata, salutem in vero salutari. Auditis attesta
in causa, que vertitur inter abbatem et conventum de Hersvithehusen ex una parte et Thegenhai
Ludewicum eorundemque sororem ex parte altera super VI iugeribus et duabus areis sitis in s
Urphe8), et diligenter eisdem attestationibus examinatis, predicta bona abbati et conventui per
tiain diffinitivam adiudicavimus , parti adverse super eisdem bonis perpetuum silentium imponentes.
in claustro ecclesie nostre a. gr. M°.CC°.XXXV0, Idibus Maii. Quia sigillum proprium non habemus
decani contenti sumus.
Das Siegel ist abgerissen.
Wolfhagen Prov. Hessen W. von Cassel; SO. von Wolfhagen liegt Gudensberg. — 2) Diese Urkunde stamml
Meyer'schen Abschriften der Neuen - Heerseschen Urkunden. Doch liegt das Original nicht unter den Urkui
sea Klosters oder sonst in einem unserer Arehivfonds vor. Sie erregt urn so mehr Bedenken , als die hier g
Edlen von Gudensberg sich bei Wenck fiir diese Zeit nicht nachweisen lassen. Vgl. Nr. 232. — *) Ober- un
Urf SWS. von Fritzlar. Doch soil es nach Wenck II. A. 250 im Hessischen Amte Felsberg (0. von
liegen.
Digitized by
Google
158 « 235.
238.
* Wilbrand lJ, Erzbischof von Magdeburg, beglaubigt die Abschrift einer Btdle Papst Gregors IX., d. d.
Perugia den 9. Juli 1235, worin er den Orden der Minoriten von der Verpflichtung befreit, papstliche Com-
missioneii oder Sentenzexecutionen zu iibernehmen. — Or. Fr. Paderborn U. 146 2J.
W. Dei gratia sancte Magdeburgensis ecclesie archiepiscopus universis Christi fidelibus ad quos pre-
sens scriptum pervenerit salutem in vero salutari. Noverit reverenda caritas vestra, nobis fuisse presen-
tatas domini pape litteras in hunc modum:
Gregorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis generali ministro et universis fratribus ordinis
fratrum minorum salutem et apostolicam benedictionem. Quieti vestre providere volentes, auctoritate
yobis presencium indulgemus, ut commissiones causarum vel sentenciarum executiones, a sede apostolica
vel delegatis eius seu a quibuslibet aliis factas vobis, sine vestra non teneamini recipere voluntate, nisi
in litteris apostolicis de concessione huiusmodi mentio habeatur. Nulli ergo omnino hominum liceat banc
paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare
presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit
incursurum. Datum Perusii VII. Idus Julii pontificatus nostri anno nono.
Quia igitur autenticum domini pape ad singula loca transferri non potest, idcirco hoc rescriptum,
ubi nichil est additum vel diminutum, nostri sigilli munimine fecimus roborari.
Das gut erhaltene, schon ausgefuhrte Siegei zeigt den Erzbischof auf einem mit Thierkopfen geschmuckten Sessel,
in der linken Hand ein offenes Buch, auf dem sich die Buchstaben: SP . . R. M. E. noch erkennen laasen, in
der Rechten den. Hirtenstab mit der Umschrift: WILBRANDUS DEI GRA SCE MAGDEBURGEN ECCLIE
ARCHIEPC.
239.
* Erzbischof Siegfried III. von Mainz befreit den Frilzlar'schen Bof des Klosters Hardehausen von alien
Diensten mit Ausnahmc der Gemeindefuhren. 1235 October 27. — Or. KL Hardehausen U. 38.
Sifridus Dei gratia sancte Maguntine sedis archiepiscopus etc. Omnibus volumus esse notum, quod
nos curtem, quam in Fritslariensi oppido habent dilecti in Christo abbas et conventus in Hersvidehusen
Cisterciensis ordinis Patherburnensis diocesis, ea volumus libertate gaudere de gratia speciali, ut nobis
vel nostris successoribus aut cuiquam hominum in precariarum seu exactionum iure aut quoquam alio
servitio non teneatur astricta, eo excepto, quod in vecturis communibus, que tantummodo ad prefati
opidi communem utilitatem spectare noscuntur, opem et auxilium non debeat denegare competens, prout
decet etc. Actum apud Fritslariam a. d. i. millesimo ducentesimo XXXV0, sexto Kalendas Novembris,
pontificatus vero nostri anno quinto. Datum ibidem anno, mense et die predictis.
Das an rothen und gelben seidenen Faden befestigt gewesene Siegei ist abgefallen.
») Nach dem Siegei, regierte von 1235—1253 und war aus dem Hause der Grafen von Kevernburg. — *) Cber die Pro-
venienz dieser Urkunde kann ich Nichts angeben ; sie gehort weder dem Paderborner Capsel- noch dem domcapitularischen
Archive an. Doch entstammt sie einem Minoritenkloster , wie die gleichzeitige Aufschrift der Ruckseite beweist: Vidi-
mus quod commis*siones causarum non tenemus recipere; also wahrscheinlich dem fast ganz aus der Geschichte ver-
schwundenen Minoritenkloster zu Paderborn, das urn 1235 gestiftet und bis zur Zeit der Reformation, wo es aufge-
hoben wurde, bestanden haben soil. Es stand 1592 schon langere Zeit leer und wurde damals dem Jesuitenorden
iibergeben. Vgl. Nr. 279.
Digitized by
Google
123$. 159
240.
Erzbischof Gerhard von Bremen belohnt die vom Grafen Ludwig von Ravensberg ihm im K%
Sledinger und gegen den Herzog Otto von Braunschweig geleisteten Dienste durch Verleihung t
digen Landgiitern aus den freien und den lehnbaren Giitern der Stedinger. 1235 November :
Or. Grafschaft Ravensberg U. 1; gedr. Lamey G. d. Gr. v. Ravensberg C. d. S. .
In nomine sancte et individue Trinitatis. Gerhardus Dei gracia sancte Bremensis ecc
Scopus universis Christi fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit, salutem in Dominc
Lutliewicus de Ravensberge nobis et ecclesie nostre semper extiterit devotus ad repelle
Stedincgorum *) hereticorum et domini 0(ttonis) ducis de Brunswic, qui ecclesiam nostran
bus nititur devastare, nos dicti comitis devocionem laborem et expensas attendentes in :
dampnorum, que pro ecclesia nostra contra eosdem sustinuit et adhuc, dum a nobis requ:
incessanter, de consilio et consensu familie Bremensis quindecim integras terras de liberis
gorum in terra Stedincgorum sitas eidem porreximus perpetuo feodali iure possidendas.
liberis bonis Stedincgorum quindecim terras expeditas non possumus invenire, de aliis
libus in terra Stedincgorum ab hereticis Stedincgis nobis vacantibus eidem comiti por
plene sive de liberis sive de aliis bonis, sicut dictum est, numerum quindecim terrarun
pos*idere. Ut autem hec nostra concessio rata et inconvulsa permaneat, presentem \
nostri munimine duximus roborandam. Huius rei testes sunt: Heinricus maior prepositus,
canus, Johannes sancti Willehadi prepositus, Hermannus sancti Anscharii prepositus, Heii
sem, Heinricus cellerarius, Bernardus custos, Wilbrandus archidiaconus Rustringie2), Otto (
ricus de Oumunde canonici Bremenses; ministeriales vero ecclesie: Wilhelmus camerariug
Hatha, Albero deStelle, Sifridus deBrema, Alardus de Brema, Erpo, Matthias, Thomas,!
et alii quamplures tarn clerici quam laici. Datum Breme anno dominice incarnacionis i!
septimo decimo Kalendas Decembris, pontificatus nostri anno sexto decimo. Amen.
An der Urkunde hangen noch jetzt die Pergamentstreifen zu 15 zum grosseren Theil jetzt verlore
denen 14 den einzelnen Gliedern des Bremer Domcapitels angehorten , deren Namen und Stand i
Hand auf Pergamentstreifen geschrieben sind. Das letzte Siegel gehdrt einer Person des w
an, die eine sechsblatterige Rose im Wappen fuhrte, dock findet sich auf dem Pergamentatrei
ak der in der Urkunde nicht erwahnte Name: Frederici.
241.
Abt Hermann von Corvey verkiht dem Stifte zu Arolsen HJ die Kirche zu Honscheid A) unter der I
an Augustinerfrauenkloster zu stiften, das ohne Vogt bleiben und das jeder neue Propst von At
Corvey zu Lehen nehmen soil. 1235. — a) Or. im Frstl. Archive zu Arolsen; fij Abschr. im C
s. XV. Msc. 1. 134 S. 271; gedr. nach a: Varnhagen Wald. Landesg. I. U. 67,
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeyensis abbas
scriptum intuentibus notum esse cupimus, quod nos de consensu capituli nostri et prelate
]) Der Kriegszag Erzbischof Gerhards war im Mai 1234 erfolgt. Die Betheiligung Ludwigs Grafen von Ri
aber yon den Geschichtsquellen mit Stillschweigen iibergangen zu sein. Vgl. Bohmer R. J. 1198—12
Stedinger wohnten an der unteren Weser im Grossherzogthume Oldenburg zwischen Jade, Hunte \
auch Preuss und Falkmann L. R. I. 188 not. — *) Im Norden von Oldenburg, also eben das Steding
*) Im Fr. Waldeck. — 4) Eben da, 0. von Freienbagen an der Grenze der Prov. Hessen. Im Ubrigen
Digitized by
Google
160 1335.
ad peticionem dilecti nostri prepositi Ludolfi de Aroldessen, contulimus ecclesiam in Honscethe v) cum
dote et aliis pertinenciis tarn in hominibus cerecensualibus 2) , quam in agris, silvis, pratis et aquis eccle-
sie Aroldensi, ita quod ecclesia Aroldensis construet ibi cenobium dominarum sui ordinis et iste sub iugn
Jorbiensis ecclesie sine advocato libere renianebunt. Adicimus eciani, ut noster conventus et
s mutuatim inter se plenam fraternitatem servent, et in huius recognicionem collacionis singulis
dgilia sancti Viti duos cereos de quatuor talentis exrepresentent 2). Siquis vero prepbsitus suc-
Aroldessen instituetur, semper ecclesiam pretaxatam, tamen ab abbate, recipiet. Ut autem hoc
abile et inconvulsum permaneat, presentem paginam tarn nostri, quam capituli Corbeyensis sigil-
;>ensione fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Albertus prior, Conradus prepositus maior.
lus prepositus, Tymmo prepositus Caminatensis, Ludolfus prepositus de Scaken1), Reinherus
Tymmo et totus conventus; Herbordus decanus, Hinricus plebanus et totus conventus Nove
Acta sunt hec anno Dominice incarnacionis M°.CC°.XXXV°.
i dem Originate sind noch beide Siegel erhalten. Nach der Versicherung Varnhagens 1. c. S. 68 not. ii ist das
in der Urkunde genannte Siegel des Corvey'schen Capitels das oben Nro. 134 zur Urkunde von 1224 be-
schriebene sigillum S. Viti.
E x c u r s.
Propstei Arolsen wurde um das Jahr 1131 von einer nobilis matrona Gepa in Verbindung mit ihren
LuUrudis, Mecthildis und Berta gegriindet. Eine genauere Zeitbeslimmung kann nicht gegeben wer-
m obwohl der im Original im Fr. Arolserischen Archive vorliegende Stiftungsbrief das Jahr 1131
Varnhagen /. Urk. S* 5, so wird dies doch sowohl durch die hinzugefiigte Ind. III., welche dazu
st, als auch durch den Umstand zweifelhafi gemacht, dass die Urkunde selbst der nach dem Tode
Iter durch die drei Tochler erfolgten Bestatigung dieser Stiftung erxoahnt, Gepa aber andern An-
folge, Varnhagen /. Text S. J235, noch im Jahre 1132 lebie, weswegen man getvohnlich es vorzieht,
tion zu folgen und die Urkunde ins Jahr 1155 zu setzen.
i sind diese Verhaltnisse noch sehr dunkel. Wenn dort Arolsen eine novella plantatio sanctimo-
jenannt wird, die Grpa sub regula S. Augustini in ecclesia S. Augustini gcgriindet habe, so ist
uffallend, dass das um 1160 4J verfasste und mit Gemalden der Schutzpatrone und sonst auch kiinst-
hon ausgeslattete Verzeichniss der mit Corvey in Gebetsverbriiderung stehenden Kirchen Msc. 1. 133.
ter dem im Medaillon befindlichen Bilde des Sanctus Jacobus apostolus zundchst die lnschrifl:
omina fratrum nostrorum Haroldessensium,
ber abwechselnd Frauen- und Mannsnamen giebt, woraus also ersichtlich ist, dass das Stift von
n fur beide Geschlechter bestimmt gexvcsen ist. Diese bisher ungedruckten Namen seiner JUitglieder
t> hier folgen:
omnu8 Wibertus prepositus, reverendus vir, Gisla priorissa, Juditha, Liuthrudis, Osterlindis,
Salome, Waltburgis, Adelheidis, Wendelmudis, Hermendrudis, Johanna, Juditha, Ethelindis,
Mehthelt, Gerthrudis, Ava, Odelhilt, Berta, Suthrecin, Liuthburg, Gerthrudis.
ratres: Herimannus, Hezelinus, Gerbertus, Titmarus, Thithardus.
omina defunctorum: Fridericus prepositus, Petifis prepositus, Ruothhardus, Walce, Nenthe-
rus, Loico, Reinherus sacerdos, Joierus, Ruodolfus, Thiedwinus, Thegenherus.
isia, Gerthrudis, Fretherun, Emica, Ruothildis, Richlindis, Ermengardis, Hildegardis, Odilia, Hil-
degardis, Encela, Gersuindis, Volcsuindis, Ida, Oda, Wendelburgis.
lisabeth, Folcquinus, Widikindus, Godescalcus, Lutgardis, Juditha, Wilbodus, Meinhardus, Ge-
rewardus, Thidericus, Hildebrandus , Bertholdus, Wivelich. Adelheidis, Gertrudis.
schede unaer Copiar. — ?) So Original und Copiar. — *) Schaken das Copiar. — 4) Vgl. meine Kaiserurk. I. 111.
Digitized by
Google
I***. 161
Wir bemerken hierbei, class die ersle urspriingliche, noch urn 1160 schreibende Band bis Wendelburgis
geht und von Elisabeth an von einer noch dem Ende des 12. Jahrh. angehorenden aufgenommen wird, Ger-
trudis aber erst von einer Band des 13. Jahrh. hinzugefiigt worden ist.
Wenn die unter den um 1160 kbenden weiblichen Milgliedem an dritter Stelle aufgefuhrte Liuthrudis,
wie doch kaum zu bezweifeln sein mochte* die in der Stiftungsurkunde genannte Tochler der Gepa ist, so
steht es mil der Vtrmulhung schlecht* dass diese mit der Gepa de casiro Ure identisch sei, und dass durch
ihre mit Wedekind von Schivalenberg vermahlte Tochter Liuthrud? dieser iiberhaupt erst in die WaldecU schen
lande gekommen sei, wie Varnhagen L 235 annimmt. Denn hiernach war diese Liuthrud noch im Jahre
1160 Stiftsdame zu Arolsen, Wedekind selbst aber -stirbt schon 1137. Doch harren, wie gesagt, diese Ver-
hdltnisse alle noch der Aufldaru/ng.
Varnhagen giebt 7. 86 sq. Naheres iiber die spdteren Schicksale von Bonscheid* namentlich fiber die 1468
erfolgte Vereinigung mit dem Khster Vallcenhagen., was durch die von mir im Archiv des Klosters Glint feld l)
unter Nro. 258 aufgefundenen sehr ausfiihrlichen Urkunden und Nctchrichten iiber Bbnscheid bestdtigt wird,
die auch iiber die in Folge des Restitutionsedicts im Jahre 1630 voriibergehend bewirkte Restauration des
damaligen Kreuzbriiderklosters sich ausfuhrUch verbreiten.
Corvey s Besitz im heutigen Fiirslenthum Waldeck war ein iiberaus grosser. An Klostern und Stiftern
hatte es dort: Schaken* Arolsen? Werbe, Btinscheid. Dieser Besitz stammt aus der dltesten Zeit.
Durch die Schenkungen Ida's, der zweiten Gemahlin des Grafen Esic, erhielt es bedeutende Giiter zu Imming-
h aus en und Belmscheid, wovon die erstere Erwerbung zioischen 836 — 840 fallt2). Dann aber wusste es
einen grossen Theil wenn nicht das ganze dort belegene Erbgut des Ludolfingischen Bauses durch Tausch an
sich zu bringen. So im Jahre 888 vom Grafen Oddo das Gut Goddelsheim, wasnach dem, was Corvey
dafiir giebt, von weitem Umfang gewesen sein muss 8J, und ausserdem auch Miinden im Amle Lichlenfels umfasste,
Erhard B. 955 C. 115. EndUch tauschte Corvey im Jahre 980 von K. Otto 11. wiederum gegen thiiringische
Besitzungen, Erhard B. €45 C.65, ein die Guter des koniglichen Bauses win villis Budineveldon, Brungering-
huson, Lellibechi, Rehoii, Curbechi et in Halegehuson in pago Nihtherse et in comitatu Asichonis comi-
tis, d. h. nach den heutigen Namen zu: Biiddefeld fbei Goldhausen), Brinkhusen nach Grupen, oder wohl
richtiger nach Varnhagen I. 38 Briingeringhausen bei Goddelsheim, Lelbach, Bhene, Cor bach, Ale-
ringhusen, letztere sdmmtlich im Waldeclc schen Amte Eisenberg. Aus den Traditionen wird sich der Cor-
veysche Besitz dort ohne Zweifel noch umfangreicher nachweisen lassen.
Wie der grbssere Theil dieser Giiter dem Stifle Corvey entfremdel und auf die Grafen von Waldeck
iibertragen worden, dariiber giebt die Urkunde 234 des Fr. Paderborn vom 21. Juli 1267, gedr. bei Schaten
ad ann., wohl genxigende Auskvnft, vgl. Varnhagen L 309, in icelcher ndmlichvon den Corvey schen Besitzun-
gen im Waldedcschen das castrum Lethenfels ac duo oppida Sassenberg ac Vorstenberg . . . ab oppido
Corbeke et sursum versus Lethenfels an den Grafen Adolf von Waldeck fur die damals bedeutende Summe
von 700 Mark verpfdndet wurden. Die darin wohl fur immer dem Corvey schen Besitze entfremdeten Gebiete
umfassten den Sudwesten des heutigen Furstenthums Waldeck. Die sehr dunklen Vorgange des Jahres 1267
toerden in Etwas durch die unten nachfolgende UrL vom 24. Dec d. /. aufgekldrt. Vgl. noch Varnhagen I. 342.
242.
* Milites, consules et burgenses in Eresberg testantur, quod dominus Andreas dictus de Durslo
miles renunciavit medietati et quarte parti4) curtis in Wernyseu6), quam ecclesia Gerdinensis, domino
Ricbodoni abbati, Gerhardo priori, Heinrico preposito coram eis administrantibus, comparaverat. Testes
*) Die Kreuzbruder von Honscheid hatten aich dorthin bei Einfuhrung der Reformation gefluchtet. VgL Paullini Syn-
tagma S. 523. — *) Vgl. Kaiserurkunden I. S. 68—61 u. 217. — *) ib. 215. — 4) „ partis" die Handschrift* — *) Zwi-
schen Brakel und Gerden. VgL die Gerdener Urkunde von 1203 Nro, 9.
Wertfc Urk,-Bach. IV. 21
Digitized by
Google
162 1335.
Conradus de Dalhem, Rodolfus de Gnethen, Arnoldus de Dorslo et Hartmannns fratres. Urn 1235* —
Begest Msc 1. 242 K S. 34.
* Verkauf eines Guts seitens des Stifts Eilwartshausen an das Kloster WiUebadessen. 1235. — Bier nach
einer Abschrift im Msc. VII. 4513, verglichen mit dem Begest Msc. 1. 242 b. S. 62.
In nomine s. e. i. T. Leo divina miseratione prepositus in Hildewardeshusen et totum capitulum
eiusdem ecclesie notum esse volumus .... quod nos de communi omnium nostrum consilio et consensu
bona quedam in Edelersen1), que nos pleno hire contingebant, pensata utilitate sive necessitate nostre
ecclesie non segniter sed provide, pro viginti septem marcis vendidimus conventui et ecclesie in WiUeba-
dessen, bona iam dicta cum omnibus que attinent, videlicet pascuis, agris, silvis, aquis et hominibus,
pure ac simpliciter resignantes, iuris ordine in omnibus observato. Testes vero huius facti sunt: Hart-
modus de Geismaria, Lothewicus de Lamerde, Erpo et Hartmannus milites de Edelersen; Joannes prior.
Henricus, Bertholdus fratres de WiUebadessen etc. Acta sunt hec a. d. i. Ma.CC°.XXXV°.
244.
* Herzog Otto von Braunschweig wechsett mit Bischof Bernhard IV. Ministerialen aus. O.J. (1235 — lJ24lJy.
— Or. Fr. Paderborn U. 147.
Reverendo domino B. Padebornensi episcopo 0. dux de Bruneswic paratam ad eius obsequia volun-
tatem. Notum facimus vobis et omnibus, qui tenorem presencium inspexerint litterarum, quod nos vobis
et ecclesie vestre damus et in perpetuum assignamus Konegundim filiam Thiderici de Wigenchusen mini-
sterialem nostram, et renunciamus omni iuri, quod habuimus in eadem. Vos autem et ecclesia vestra
per commutationem reddetis nobis aliam ministerialem secundum consilium fidelis nostri domni Volcqumi
de Swalenbergen integritate corporis a) et genere competentem.
Das Siegel ist nicht mehr erhalten.
245.
* B. Bernhard IV. genehmigt den Verkauf eines zu den Obedienzen des Domcapitels gehorigen Erbes zh
Dudichem 4J Seitens des Dompropstes Voir ad an den bischoflichen Mundschenkr den Bitter Berbord.
1236 Februar 16. — Fr. Paderborn U. 150.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis episcopus
etc. ... ad noticiam omnium volumus pervenire, quod dominus Volradus maior prepositus Paderbur-
nensis de consensu capituli nostri mansum unum in Dudichem ad obedientias fratrum maioris ecclesie
pertinentem Herbordo militi, pincerne nostro, pro sex marcis bonorum et legalium denariorum vendidit
l) Msc. I. 242. S. 62 „ Ethelersen ". Bei der Deutung dieses Namens ware man versucht, an das N. von Hilwartshausen
auf dem rechten Weserufer liegende Ellershausen zu denken, wenn nicht die Cberschrift unserer Copie lantete:
„ Litiera de bonis in Edelersen , modo Eltzerftldt sive Edelserfeldt ", die doch auf ein in der Nahe von WiUebadessen
liegende Localitat schliessen lasst, wie Dies auch aus Nr. 282 hervorzugehen scheint. Nach Herrn Dr. Friedls3nder
ist hierbei vieileicht an Elsen, Elserholz, Elserheide und Escherfeld NW. und dicht bei Paderborn zu denken. —
*) Nach der Regierungszeit des Herzogs. — *) Fur Ministerialen, die ritterburtig waren — denn das will der Aus-
druck „ genere competentem" doch sagen — eine sehr merkwiirdige Bestimmung. — 4) Nicht zu constatiren.
Digitized by
Google
1336. 163
sibi et heredibus suis iure feodali perpetuo possidendum. Nos vero ob dilectionem predicti nostri pin^
cerne venditionem hanc ratam habentes, sicut iuste et rationabiliter facta est, auctoritate nostri pontifi-
cals officii confirmamus. Ne autera hanc nostre confirmationis paginam aliquis calumpniose ullo unquam
advenienti tempore valeat infringere, nos eandem in huius facti testimonium sigillo nostro iussimus com-
muniri. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°,CC°. XXXVI0, XV. Kalendas Martis, pontificatus
nostri anno octavo, imperatore Friderico regnante.
Das schon erhaltene Siegel ist ein Muster der Sphragistik des XIII. Jahrhunderts. Die Umschrift lautet: BERN-
HAKD' QVARTUS DEI GRA PADERBURNEK ECCLE EPS.
246.
* B. Bernhard IV. incorporirt dem Kloster Schaken zur Verbesserung der Prabenden die Pfarrkirchen zu
Jmminghausen und Goddelsheim l)9 water der Bedingung jedoch, dass den sie bedienenden Priestern ein genii-
gender Unlerhait gewShrl werde. 1236 Marz 17. — Abschr. Msc. I. 245 S. 363; 11. 101 S. 42.
Bernardua quartus Dei gratia Paderbornensium ^piscopus universis Christi fidelibus hanc paginam
inspecturis salutem in eo., qui est omnium salus vera. Cupi sanctarum Dei ecclesiarum sublimitatibus
inservimus, non solum presentis temporis prosperitatem, verum etiam nobis eternam speramus requiem
evenire, quapropter ad notitiam omnium volumus pervenire, quod nos intuitu Jesu Christi omnes fructus
et emergentia in Imminchusen et Godeloveshem ecclesiarum nostre diocesis preposito et conventui Sea-
ken ad emendationem prebendarum auctoritate nostri pontificatus officii concedimus utenda, diocesani et
archidiaconi in omnibus salvo iure, adiicientes ut plebanis dictis ecclesiis deservientibus sustentatio suffi-
ciens assignetur. In huius vero rei testimonium, cui nostrum adhibemus consensum, hanc paginam ius-
simus conscribi et sigilli nostri munimine roborari. Datum Paderborne, anno Domini M°.CC°. XXXVI0,
pontificatus nostri anno octavo, XVI. Kal. Aprilis.
24T.
Erzbischof Gtrhard von Bremen verleiht der Gemahkn des Grafen Ludwig von Ravensberg Gertrud2) die
Leibzucht in den von dem Bremischen Bochstift relevirenden Lehngiitern Ludwigs. 1236 April 17. —
Or. Grafsch. Ravensberg U. 2; gedr. Lamey C. d. Nr. 22*
Gerhardus Dei gracia sancte Bremensis ecclesie archiepiscopus universe hanc paginam visuris eter-
nam in Christo Jhesu salutem. Tarn presentis etatis quam successure posteritatis innotescat Christi fide-
libus, quod nos dilecti fidelis nostri Luthewici comitis de Ravenesberge grata ac multimoda, que nobis
et ecclesie Bremensi inpendit, obsequia merito attendentes, ipsius intuitu devocionis Gerthrudi uxori sue
usum fructum feodorum, qu^ de nostra manu sive Bremensi ecclesia tenet, qui vulgariter liftuch dicitur,
porrigendo per conscriptionem hanc nostri appensione sigilli corroboratam ipsum confirmavimus eidem.
Testes sunt: Arnoldus vicedominus Bremensis, Bruno canonicus Zanctensis, Hartmannus monachus sancti
Pauli, comes Hermannus de Lon, Hermannus de Monasterio, Hermannus de Ludenchusen, Godefridus
advocatus Stadensis, Wernerus de Kida, Burchardus de Gropelinge, Heinricus de Heyna milites et alii
quamplures. Datum anno Domini M°.CC°. XXXVI0, XV. Kalendas Maii.
Das Siegel ist abgefallen.
') Beide tmweit Schaken im Furstenthum Waldeck. — *) Von der Lippe. Vgl. Lamey S. 32, 35. Dooh war sie nach den
begrundeten Einwiirfen yon Preoss and Falkmann I. 209 wohl- eher eine bisher unbekannte Tochter Hermann's II.
and nichi Bemhard's II., wie Lamey will. In diesem Falle ware auch der Aussteller dieser Urknnde Erzbischof
Gerhard ihr Bruder gewesen, was er unzweifelhaft angegeben hatte. Vgl. Nr. 249.
21*
Digitized by
Google
7J-L
164 *33&
24a
* Bischof Bernhard IV. nimmt sine freie Frou und deren Sohne unter der Bedingung unter die Ministerial™
des A. Liborius auf> dass. welcher von den Sbhnen das bet dieser Gelegenheit nach Lehnrecht vom Bischofe
Gut besitze, dafur diesem jdhrHeh den Wein vom Bheine abholen und ihm, wenn er in der
%adt ein Bad nekme, dabei aufwarten miisse. 1236. — Or. Fr. Paderborn U. 148.
le sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis epi-
»us hanc Ktteram inspecturis perpetuam in Domino sahitem. Noscant presentes et posteri,
lis Kbere eonditionis femina turn propter Deum, turn propter temporale subsidium cum pue-
natis ac postmodum nascituris se dedit beato Liborio et nobis, sub ea fide et eo iure. quo
ales nostre ecclesie sunt astricti. Nos itaque ipsius et prolis sue gratuitam collationem pia
sicut decuit, intuentes, contulimus ei et pueris suis aream quandam in Paderburn et man-
resignaverat in manus nostras Heinricus filius Rodolfi eum collaudatione Leredum suomra.
sum eum suis pertinentiis ipsis ea eonditione feodaK iure porreximus, ut quicumque ex dictis
ictam aream et mansion eundem habuerit, ipse annuatim pergat ad Renum tempore vinde-
episcopi colligenda. Et quotie^s episcopus intra civitatem balneum habere voluerit, ipse
hoc deputatis illud preparando, usque dum dolio infusum fuerit, comportabit. Ne vero
ius actioni in posterum alicuius catumpnia yaleat refragari, presentem paginam ipsis dedi-
ostre munimine roboratam. Huius donationis testes sunt: Hermannus camerarius noster,
aricus prepositus de Schildezr Conradus sacerdos dictus de Vrodenhem, Heinricus et Hein-
tes; laici: Georgius miles, Albertus de Broke y Godefridus advocatusr Hildebrandus camera-
rdus venator, Godefridus Putteclerr Heinricus de Nora Domo *) et aKi quamplures. Acta
o Domini M* CO. XXXVI0, pontificatus nostri anno VII0. *).
egel des Bischofs hat gelitten.
249.
iard IV. von Paderborn trennt die Capetle zu Bielefeld von der Mutterkirche zu ffepen und
tern Verwandten *)„ dem Grafen Ludtvig von Ravensberg, das Patronal iiber erstere. 1236. —
Absehr. Mse. VII. 3117. III. AV. 9; gedr. Schaten ad ann.; Falke T. C. S. 324.
3us Dei gratia Paderbornensis episcopus dilecto socero suo comiti Ludewico salutem et dile-
tntiam. Sciat constanter dilectio vestrar quod nos cum dilecto nostro C. 4) custode Paderbor-
xmvenimus, quod quilibet inhabitator in Bilevelde mansum ad quern familia pertinet haben-
► de Hepen annis singulis in die omnium sanctorum obuhim dabit pro exemptione capelle in
ae ratione matricis ad5) Hepen pertinebat, quousque dicto plebano de Hepen condigna
o statuatur. Quapropter dictam capellam Bilevelde a matrice eius ecclesie pubGcamus libe-
ptam salvo iure diocesani et archidiaconi loci, vobis dantes liberam potestatem in eadem
onam ydoneam iure patronatus statuendi et earn ad collationem spiritualium loci archidia-
andi. Datum Paderburno anno Domini M°.CC°. XXXVI0, pontificatus nostri anno octavo.
bei Paderborn. — *) 1st auch mit der Annahme, dass Bischof Bernhard IV. erst 1228 sein Amt angetreten
r\. Nr. 201 , nicht vereinbar. — **) „ Socer " ist hier nicht in stricter Bedeutung zu nehmen. Vgl. Prenes und
n L. R. L 209, die es wahrscheinlich machen, dass Graf Ludwig von Ravensberg in enter Ehe mit einer
bischof Bernhardt IV., Gertrud, Tochter Hermann's II. ronLippe verheirathet gewesen ist. Vgl. Nr. 247.—
sere Handschrift richtig, vgl. Nr. 217, statt Ottone der Drucke. — *) „de" die Abschrift.
Digitized by
Google
1236. 165
250.
* Hitter Belfric von Rothenburg schenkt dem Eloster Hardehausen ein Gut. 1236. — Or. El. Harde-
hausen U. 39.
Helfricus miles de Rodenberch l) universis Christi fidelibus salutem in auctore salutis. Quoniam teste
scriptura qui thesauros suos in celo reponunt et amicos sibi de mammona iniquitatis faciunt, qui eos
recipiant in eterna tabernacula, soli vere sapientes sunt: ideo notum facimus tarn futuris quam presenti-
bus, quod nos eadem spe et intentione cum consensu et favore uxoris Elisabeth et keredum nostrorum
mediam partem ville, que vocatur Mezcebach8), quam iure hereditario possedimus, pure et absolute
absque omni conditione dedimus, cum omnibus attinentiis suis, fratribus ecclesie de Hersuithithusen Ci-
sterciensis ordinis, quatinus earn iure perpetuo possideant, et nobis ac filiis nostris Bertoldo, Henrico et
Hermanno iam defunctis atque universis liberis ac parentibus nostris ad inpetrandam Dei misericordiam
suis precibus et laboribus cooperatores existant. Ut ergo hec donatio nostra pure propter (Deum) facta
predictis fratribus rata et inconvulsa permaneat, presentium tenore earn protestamur et sub annotatione
testium, qui presentes exstiterunt, quorum nomina hec sunt: Volpertus miles de Bivera, Hardradus miles,
Conradus de Berlifissen cum appensione sigilli nostri perpetuo confirmamus. Anno D. M°.CC°. XXXVI0.
acta sunt hec.
Das Siegel ist abgefallen.
251.
* Mit den Ersparnissen von zwei Kemnader Nonnen werden Giiter fur dieses Kloster angekauft, cms deren
Ertrag dessen Mitglieder alle Monate 8 Schillinge empfangen und hierftir eine Todtenmesse zu halten
haben. 1236. — Or. EL Kemnade U. 3; Abschr. Msc. I. 139 p. 540.
Hermannus Dei gracia Corbeyensis abbas omnibus huius pagine inspectoribus. Quoniam adeo crescit
malicia condicionis humane et ad malum pronior est quam ad bonum, que salubriter acta sunt, ne in
posterum retractari valeant vel mutari, et scripture debent munimine commendari et inscriptione testium
confirmari. Notum igitur esse cupimus, quod cum dilecte filie Adhelheidis de Rotthinge et Margareta de
Hupethe, sanctimoniales ecclesie Kaminatensis, de sufEragio amicorum suorum et aliorum fidelium largas
elemosinas collegissent, dilectus in Christo Conradus eiusdem ecclesie prepositus exinde quedam predia
in villa Caminatensi a domino Bertoldo de Homburch ad prebendam dominarum ibi Deo famulantium
comparavit, ut videlicet de illis prediis in communi dentur dominabus octo solidi in fine cuiuslibet men-
sis, et conventus vigilias et missam cantabit in memoriam fidelium defunctorum. Preterea custodi ad
luminaria ' et pulsationem campanarum et thus comparandum duo solidi dabuntur annuatim. Locatio
autem eorundem bonorum ad prepositum eiusdem loci solummodo pertinebit. Testes huius rei sunt:
Bertoldus et Heinricus fratres de Homburgh, Johannes Hegere, Bernhardus de Hoigen, Hartmannus et
Ernestus de Novali, Arnoldus de Hupethe, Heinricus de Botvelde, Heinricus Stencop, Thidericus de He-
len, Gernandus, Albero de Brach, Hermannus de Osterrothe, Luderus de Lotbeke 8), Thidericus Lode-
recke, Eckehardus de Vallonstide, Heinricus de Biscopingerothe et alii quamplures. Ut igitur ex nulla
') Rothenburg, Provinz Hessen, an der Fulda. Der Aussteller unserer Urkunde bezeugt auch ein Document des Land-
grafen Conrad von Thuringen von 1233. Wenck II. B. 151. — 2) Metzebach N. von Rothenburg. — *) Derselbe heisst
in der Corvey'schen Urkunde von 1245: Luderus de Lobeke, und ist moglicherweise ein Yorfahr des spater in Iser-
lohn und besonders in Dortmund auftretenden Geschlechts: Lobbeke, von dem auch jetzt noch eine Linie im Braun-
schweig'schen, eben in dem bei beiden Urkunden in Betracht kommenden Gebiete, angesessen ist. Sprachlich ist
lot wohl gleichbedeutend mit dem niederdeutschen lade, Reis, Sprosse (Brem. Worterb. III. 3), woher auch die
Loddenheide bei Minister den Namen hat. Lotbeke wiirde also ungefahr mit Weidenbach zu (ibersetzen sein.
Digitized by
Google
166 ««•
temporis longinquitate huic facto possit inpedimentum aliquod provenire, illud presenti scripto et sigilli
nostri munimine confirmamus et perpetuis ratum esse temporibus per auctoritatem beatorum apostolo-
rum Petri et Pauli nostramque et omnium abbatum et sacerdotum mandamus et precipimuB, omnem vio-
lentiam seu malignantis ingenii dolum ab eisdem bonis tamquam ecelesiasticis, eadem auctoritate sub
interminatione anathematis repellentes. Acta sunt anno gracie millesimo CC°. XXXVI0, indictione IXa.
Das Siegel ist abgefallen.
252.
B. Bernhardt 1 V. gestattel dem Kloster Marienfeld die Ausrodung eines Waldes bet Stapellage l) gegen
eine jahrliche Abgabe von Wachs fur Itchier an den Grabern der Bischofe Rotho (1036 — 1051 J und Imad
(1051 — 1076) bei Feier ihrer Anniversaries 1237 Januar 13. — Fr. Paderborn U. 151; eine andere im Archiv
des KL Marienfeld U. 86; daraus gedr. U.-B. HI. 344 2J.
253.
* Der Edle Bertold von Biiren resignirt dem Kloster Gokirchen sein partielles Obereigenthumsrecht an einem
angekauften Grundstiicke. 1237 Marz 28. Marsberg. — Abschr. Msc. Vll. 4210 S. 2. 5102 IV. S. 58.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen, Ego Bertoldus de Buren dictus vir nobilis presenti
scripto presentibus et futuris duxi intimandum, quod in predio Wesperthe, quod ad nobilem virum do-
minum Widikyndum principaliter pertinebat 8), ego quoque sui coheres et in argumentum mei iuris allego,
quod Conradus miles de Walberninchusen duos mansos in Thetboldinchusen 4) de parte ilia prefati pre-
dii, que me contingebat, de me habebat in feodo et sine ullo vel valde modico obsequio potuisset ha-
buisse, si vellet. Ipse vero, sive inspiratus a Deo sive persuasus ab homine, accepit quandam summam
pecunie a dominabus Cisterciensis ordinis, que sunt Paderburne apud sanctum Olricum, que predium illud
tunc comparaverant, et resignavit mihi prefatos mansos ea quidem intencione, quod fierent dominabus,
sed nulla condicione premissa, quod vel dominabus vel cuiquam homini conferre tenerer6). Verum quia
de bonis bona sumi debent exempla, quod prefatus miles pie inchoaverat, ego pie conplevi et cum con-
sensu coheredis mei Bertholdi prefatos mansos prefatis dominabus sine prece et precio et mera liberali-
tate donavi et donacionem6), ubicumque necessarium fuit, debita sollemnitate firmavi. Unde si umquam
aliquis prefatas dominas in prefatis mansis gravare presumpserit, in die tremendi iudicii coram omni
carne cum Juda traditore condignas penas exsolvat. Acta sunt hec in monte Martis a. d. i. M°.CC°.XXXVII<\
V. Kal. Aprilis. Testes huius rei sunt: dominus Hermannus de Ythere, dominus Johannes de Patberg,
Conradus de Dalhem, Alradus de Monte, Rickolfus de Vesperthe et Bruno, Ludolfus et RegGnbodo de
Berchem, Horat de Andepe, Hermannus de Eleren, Gerlacus de Wassenbeke, Wilhelmus de Heperen,
Vollandus et Bertholdus Mulo ^ de Monte, Heitenricus de Nutlot (sic I) et alii quamplures.
>) Im Fr. Lippe W. von Detmold. — *) Doch ist hierbei zu bemerken, dass unser Te*t den Zweck vollstandiger und
ausfohrlicher angiebt, und statt: ad supplementum cereorum qui ponuntur in anniversariis episcoporum nostrorum
predecessorum ad eorum tumbas, lieet: de quibus libris cereus de libra et media in anniversario sancti Rothonis et
alius cereus equi ponderis in anniversario sancti Imadi episcoporum ponentur ad eorum tumbas. — *) Vgl. die Go-
kirchener Urkunde von 1217 Nr. 70. — 4) Desgl. die von 1234 Nr. 231. — *) So habe ich emendirt statt „teneret"
des Copiars. — •) donacione das Copiar. — ^ So das Copiar.
Digitized by
Google
an.
254.
f Bischof Bernhard IV. iiberweist der Pfarrkircke in Sandebeck einige ihm zu diesem Be
Grundstiicke mit dem Bedinge, davon jahrlich bestimmte Geldabgaben zu entrichten. 1237
Abschr. Msc. 1. 126 fol. 44'.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus quartus Dei gratia Paderborne
universis Christi fidelibus hanc paginam inspecturis perpetuam in Domino salutem . . . Pre
ficamus et futuris, quod Arnoldus quondam (in) Zandenebeke l) plebanus, Bernhardus sace
Bartholomeo et Albertus de Watervelde monachus de consensu abbatis sui et conventui
Paderbornensis in nostra constituti presentia septuaginta iugera in Bodikenhaghen 2) et qui
tuor vel plura in Antiqua Indagine 8) iuxta Zandenebeke sita cum areis et domibus eisdem
nentibus nobis libere resignaverunt, et nos ad eorundem voluntatem eadem bona domino
beate virgini Marie et beato Dyonisio Zandenebeke contulimus, assignando eadem Conrado
plebano suisque successoribus perpetuo possidenda, ut quicunque in ecclesia Zandenebeke
deserviat, conventui beati Pauli in Paderborne in die omnium sanctorum quatuor solidos a
Katherine peragendum, et in epiphania Domini quatuor solidos ad elemosinas pauperum d
dictis bonis sine qualibet difficultate persolvat annuatim. Qui autem in ecclesia Zandeneb<
banus, in die beate Katherine tamquam unus fratrum sancti Pauli totius consolationis port
et ipsorum merit fraternitati. Ut autem hec ordinatio rata sit et inconvulsa perpetuo con:
paginanT testimonialem -conscribi iussimus et sigilli nostri et capituli maioris ecclesie et "V
dyaconi in Zandenebeke munimine fecimus roborari ad ipsorum consensum ostendendum. Hi
aderant: Conradus custos, magister Johannes canonici Paderbornenses, Bertoldus vie
ecclesie Paderbornensis, Hermannus plebanus sancti Pancracii4), Conradus plebanus de Ste
dus plebanus de PSmesen, Henricus plebanus in Vinsbike, Bernhardus villicus de Oyenhu
villicus de Zandenebeke, Hermannus villicus de Hame, Godfridus et Everhardus de Huet]
uoldus de Palude et alii quamplures. Acta sunt hec a. D. M°.CC°. XXXVII0. in die Phili
apostolorum, pontificatus nostri anno nono.
255.
* Graf Adolf von Waldeck resignirt dem Able Hermann von Comey den von ihm lehnriihrit
Erkeln zu Gunsten des Klosters Hardehausen. 1237 Mai 23. — Or. Kl. Hardehausen i
Abschr. s. XVI. Msc. I. 136 p. 128.
Honorabili et predilecto domino suo Hermanno abbati de Corbeia Adolphus Dei gn
Waldeke paratum in omnibus debite fidelitatis fl) obsequium. Quia constanter credimus, c
ceritate, quam hand dubium ab eo qui fons (et) origo tocius est virtutis pre multis mort
accepistis, religiosos quosque diligitis et eis omnem benivolentiam affectuosius impenditis, i
benignitatis aflFectum abbati et conventui in Herswithehusen exhibeatis, proprietatem decim
quam de manu vestra iure feodi tenemus, intuitu nostri obsequii, precipue vero respectu
l) Sandebeck Kr. Hoxter W. von Nieheim. — ?) Ob hieran noch Buddenbrock 0. von Sandebeck erii
Sandebeck ist ein Altenhagen nicht mehr zu constatiren. — 4) d. i. der Marktkirche in der Stadt
Kamp8chulte Eirchenpatrocinien 44. — *) Geht aber nur bis resignamus. Das Datum unserer Absc
Corveyer Ausfertigung in Msc. I. 186 an. — *) Der Graf von Waldeck war Corvey'scher Lehnsmar
Kr. Hoxter SO. von Brakel.
Digitized by
Google
168 «".
tionis eis ad ius perpetue possessionis porrigendo eandem decimam hac conditione premissa vestre gracie
resignamus. Datum et actum anno incarnationis dominice M°.CC°. tricesimo septimo. In cuius rei testi-
monium, evidentiam et munimen huius resignations, sigillum nostrum presentibus est appensum, decimo
Kalendas Junii ')•
Nur die Siegelriemen sind an der Hardehausener Ausfertigung erhalten.
256.
* Abt Hermann und der Convent von Corvey verpflichten sich, dem Kloster Hardehausen auf Verlangen jeder
las Obereigenthumsrecht des Zehnlen zu Erklen abzutreten. 0. J. (1237 2)J. — Or. Kl. Hardehausen U. 25.
rmannus Dei gracia abbas, Albertus prior, Strigerus propositus, totusque conventus Corbeiensis
universis hoc scriptum inspecturis salutem in Domino. Notum esse volumus tam presentibus;
lturis, quod nos fratribus conventus monasterii in Herswithehusen quandocunque petierint a nobis
qua recompensacione tenemur dare proprietatem decime in Erclen et super ipsa privilegium sigillis
firmatum. Et hoc presentibus litteris sigillorum nostrorum appensione roboratis fideliter prote-
ct nostri successores ad hocipsum, si forte ad illos quacunque de causa dilatum fuerit, tenebuntur.
Beide Siegel sind abgefallen.
25T.
schof Beinrich von Coin 6J theilt den Herforder Ministerialen den vor ihm gefallten Rechtsspruch mil,
betm Tode eines ihrer Dienstgenossen , der ein der Abtissin als hergewede fdUiges Streitross hinter-
lat, welches jedoch von seinen Erben bereits veraussert ist, diese streitigen FalU denErweis erbringen
xiisse, dass er ein solches besessen. 1237 Mai. Lechenich. — Or. Gefurst. Abtei Herford V. 40.
Dei gracia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus dilectis suis ministerialibus de Hervordia
. et omne bonum. Noverit vestra universitas coram nobis sententiatum esse, quod si aliquis com-
rialis vester decedens dextrarium reliquerit, qui domine abbatisse cedere debeat ratione iuris
ergewede dicitur, et heredes illius alienaverint eundem et postmodum a domina sua requisiti asse-
functum dextrarium nullum reliquisse et super hoc probationem suam offerant et abbatissa econtra
i voluerit, ipsum defunctum in morte sua habuisse dextrarium, potius eidem abbatisse quam here-
lefuncti probatio incumbit. In cuius late sententie memoriam presenti cedule sigillum nostrum
apponi. Datum Lechnich, anno Domini M°.CC°. XXXVII0, mense Maio.
Das Siegel ist abgerissen.
258.
Stift St. Johannisberg bei Hersfeld entsagt alien Anspriichen an ein dem Kloster Hardehausen verkauf-
les Gut. 1237 August 16. — Or. KL Hardehausen U. 41.
o Cunradus Dei gratia prepositus Montis Sancti Johannis apud Herfelt 4). Ad noticiam singulo-
pimus devenire, quod nos de communi consensu fratrum nostrorum omni actioni, que nobis con-
srgl. die Urkunde vom 25. Juli 1238. — *) Nach Massgabe der vorhergehenden Urkunde. — «) Erzbischof Heinrich
arb den 26. Marz 1288. Fur die Bestimmung seines Todesjahrs ist diese Urkunde nicht unwichtig, da die Anuales
>lon. Maximi (Godefridus Colon.) ihn in fine quadragesime 1237 sterben lassen, und hierdurch aufs Neue den Be-
eis liefern, dass man in Coin das Jahr mit Ostern, 1238 den 4. April, begonnen babe. Vgl. was ich U.-B. III.
950 in dieser Beziehung gegen Ennen und Eckertz gesagt habe. — 4) Siidlich von Hersfeld in der Provinz Hesseu.
Digitized by
Google
1J87. 169
petebat vel conpetere videbatur in ecclesiam Hirsundehusen super manso sito in Gelcenhusen '), quern
dominus Volbertus canonicus de Wrisiar aliquando cum consensu heredum et coheredum suorum vendi-
dit, renunciavimus* in figura iudicii sedis Moguntine ita scilicet, ut predicta ecclesia tarn a nobis quam
ab omnibus successoribus nostris super iam dicto manso debeat perpetuo ab omni vexatione quocunque
nomine censeatur inconcussa permanere. Testes huius sunt: Johannes Pingwensis prepositus et scolasti-
cus maioris ecclesie Moguntine, Hugo scolasticus sancte Marie ex Campis, Gotsmannus cantor sancti
Stephani, Gumbertus monachus et alii quamplures . . . Acta sunt hec a. D. millesimo CC°.XXX°.VII0,
XVII. Kalendas Septembris.
Das Siegel ist abgefallen.
259.
* Bischof Bernhardt IV. von Paderborn verhiindigt alien Glaubigen seiner Diocese, welche die verfallende
Stiftskirche zu Schildesche am St. Michaelsfeste besuchen und mit Gab en behufs ihrer Wiederherstellung unter-
stiitzen wiirden, einen Ablass von 40 Tagen. 1237 September 26. — Or. Stift Schildesche V. 12.
B. Dei gratia Paderburnensis episcopus omnibus Christi fidelibus in diocesi sua constitutis perpetuam
in Domino salutem. Quoniam, ut ait apostolus, omnes stabimus ante tribunal Christi recepturi prout in
corpore gessimus, sive bonum fuerit sive malum, oportet nos diem messionis extreme misericordie ope-
ribus prevenire ac eternorum intuitu seminare in terris, quod reddente Domino cum multiplicato fructu
recolligere debeamus in celis, firmam spem fiduciamque tenentes, quoniam qui parce seminat parce et
metet, et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet vitam eternam. Cum itaque eccle-
sia Scildensis in temporalibus et spiritualibus et maxime suis edificiis adeo sit collapsa, quod vix exco-
gitari poterit qualiter resurgat, nisi per inspirationem divinam et elemosinas fidelium subveniatur eidem,
universitatem vestram rogamus, monemus et exhortamur in Domino, in remissionem peccaminum vobis
jjiiungentes, quatinus ad hoc pias elemosinas et grata caritatis subsidia erogetis, ut per vestram subven-
tionem tanta miseria utiliter valeat relevari et vos per hec et alia bona, que Domino inspirante feceritis,
possitis ad eterne felicitatis gaudia pertingere. Nos vero de omnipotentis Dei misericordia et beatorum
patronorum nostrorum Liborii et Kiliani auctoritate confisi omnibus Christi fidelibus per nostram dioce-
sim constitutis ad locum acccdentibus predictum et manum porrigentibus pietatis in vigilia et in festo
sancti Michaelis et per totam illam octavam, XL dies de iniuncta sibi penitentia misericorditer relaxa-
mus. Datum anno Domini M°.CC°. XXXVII0, sabbato ante festum sancti Michaelis.
Das Siegel ist fastganz zerstort.
260.
* Uemorienstiftung des Priesters Bertold aus den von ihm vcrmehrten Einkunften der Marien- Capelle im
Dom zu Paderborn. 1237. — Or. Pr. Paderborn U. 152.
B(ernhardus)Dei gratia quartus Paderbornensis episcopus, V(olradus) prepositus, R(abodo) decanus
totumque eiusdem ecclesie capitulum omnibus hanc litteram inspecturis perpetuam in Domino salutem.
Ne ea que geruntur in tempore cum tempore labantur, scripturarum convenit testimonio perhennari. Ad
noticiam itaque tarn presentium quam futurorum pervenire volumus, quod cum de prediis existentibus in
villa Hegkerinchusen 2) attinentibus capelle S. Marie infra parietes ecclesie nostre Paderbornensis XII
Der Aussteller unserer Urkunde kommt noch 1266 urkttndlich bei Wenck II B. 507 ale einer der Pralaten des
Furs tab te 8 yon Hersfeld vor. — l) Nach Landau, der Hessengau 176, soil es der im Gericht Borken S. von Borken
gelegene Gilserhof sein. — *) Eggeringsen bei Dornhagen SO. von Paderborn.
Wertf. Urk.-Bucb. IV. 22
Digitized by
Google
170 1237.
maltra, videlicet tria tritici, tria hordei, tria siliginis et tria avene et tres carrate lignorum et sex untie
ovorum de superiori curia, et de inferiori curia tantum in omnibus equaliter, et de uno manso in eadem
villa sex maltra, videlicet duo siliginis, duo hordei et duo avene et tres untie ovorum ettres pulli, due
carrate lignorum annis singulis sint persolvenda, Bertoldus rector eiusdem capelle, cum redditus eiusdem
capelle temporibus suis aliquantulum augmentaverit, de nostro consensu et voluntate ordinavit et dispo-
suit pro anime sue remedio, quod cuilibet fratri de capitulo et vicariis presentibus et sacerdoti tunc
missam dicenti duo denarii, custodi vero tres, campanario tres obuli monete legalis per rectorem eius-
dem capelle de predictis bonis in anniversario predicti Bertoldi quolibet anno persolventur. Hec autem
acta sunt anno Domini M°.CC°. XXXVII0, presentibus testibus ad hoc rogatis: Volrado videlicet maiore
preposito, Rabodone decano, Thetmaro scolastico, Volberto canonico, Volnando cantore, Ludolfo celle-
rario, Conrado custode et aliis quampluribus Paderbornensis ecclesie canonicis et ad maiorem rei evi-
dentiam predictus Bertoldus sigilla nostra petivit apponi.
Das bischofliche and das altere domcapitularische Siegel (mit dem Bruatbilde dee h. Liborius) sind ziemlich gut
erhalten.
261.
* Die Abtissin Beatrix von Neuenheerse bestatigt den Verkauf der Giiter in Schlangen seitens sweier Mini-
sterialen ihrer Kirche an das Kloster Hardehausen. 1237. — Or. Kl. Hardehausen U. 40.
In nomine Domini. Amen. Ego Beatrix Dei gratia abbatissa in Herisia omnibus hoc scriptum in-
specturis in perpetuum. Notum facimus tarn futuris quam presentibus, quod nos, quantum in nobis est,
pacem et quietem fratribus de Hersuithehusen providere cupientes, contraction factum inter ipsos et no-
stros ministeriales Alberonem videlicet et Ludolfum filium eius milites super bonis in Ostlangen l), que
predicti fratres pro XXXV marcis comparaverant, rogatu et instantia eorundem militum ex consensu cap^-
tuli nostri ratum habemus et sigilli nostri et ecclesie nostre auctoritate confirmamus. Unde etiam pre-
sentibus litteris insinuamus successoribus nostris, eisdem bonis Agnam (sic!) uxorem ipsius Ludolfi cum Albe-
rone filio suo tunc unico et universis legitimis heredibus renuntiasse, et in possessionem predicte ecclesie
cum omnibus attinentiis suis eadem integraliter transivisse. Acta sunt hec a. d. i. M°.CC°. XXXVII0.
Testes: Anna preposita, Wildrudis, Beatrix canonice, Conradus plebanus de Brakel, magister Helmungus,
magister Johannes canonici et alii quamplures.
Die beiden Siegel sind nicbt erhalten.
262.
* Abt Hermann von Hasungen bestatigt, dass die Edlen von Keseberg 2J mit ihren Erben, denen von Gudens-
berg und Scartenberg *), auf gewisse Giiter zu Gunsten des Klosters Gokirchen verzichtet haben.
1237. — Abschr. Msc. Vll 4210 S. 4.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia abbas in Hasungen universis, ad
quos presens pagina pervenerit, salutem in salutis auctore . . . Tarn futurorum quam presencium noticie
deferimus, quod nos divine retribucionis intuitu, necnon ancillarum Christi, abbatisse videlicet et sui
collegii Cisterciensis ordinis novi operis in Paderburne, peticionis interventu Scarthenberc accessimus.
») Schlangen im Furstenthnm Lippe N. von Lippspringe nach der Furstl. Paderborner Urknnde von 1211, oben ^r. 40,
welche der dortigen Besitznngen des Klosters Hardehausen gleichfalls erwahnt. — 2) Proving Hessen, NO. vom
Waldeck'sehen Sachsenberg, vgl. Nr. 233. — •) Im Amte Zierenberg NW. von Cassel.
Digitized by
Google
1237.
Widekyndus vero advocatus et frater suus Ottho nobiles de Keseberc cum coheredibus
qui dicitur Olla de Gutenberg l) et filiis suis Theoderico, Hennanno, Conrado, necnon gei
de Scarthenberc nobis ibidem occurrentes predium in Vesperthe situm cum sex mansis ii
sen2) et aliis bonis attinentibns ad manus nostras nostrique custodis Henrici Mindensis
berti plebani de Geismaria et Henrici sacerdotis de Paderborne resignaverunt, omnemqi
illius sepius dicto collegio attribuerunt. Prenominatus eciam Theodericus Olla coram no
testatus est, se tredecim mansos cum homine Alrado in restaurum eiusdem predii rec
novem in Witmare in proprietate, duosque in eadem villa et duos in Ostheim fcodali iu
monstravit. Et ut hoc factum stabile et inconvulsum permaneat, presens scriptum nostr
gigillis resignancium fecimus roborari. Huius autem facti testes sunt: Fridericus de Be
de Scarthenberc sacerdotes et Volpertus doctor scolarium de Hasungen, Arnoldus Lupu
Johannes de Helfenberc et Alwinus qui dicitur Vacca, railites; Theodericus filius Li
Lilienberc, Conradus et Gumpertus fratres de Honvels et alii quamplures. Datum S(
M°.CC*.XXXVII°, ordinacionis nostre a. VII.
263.
* Abt Conrad von Corvey verlrihl dem Stift Arolsen zu der ihm schon frUher Ubertoiesenen
scheidBJ auch noch das dortige Schulzenamt, unter der Bedingung jedoch, dass der Props*
dieser Beziehung nur nach Schulzenrecht dem Kloster Corvey vcratUworilich $ei. Wiird
in Bbnscheid der Art zunehmen, dass es eines besonderen Propstes bediirfte, so solle der Pi
das Recht der Prdsentation haben. 1237. Corvey. — Abschr. Msc. I. 245 S. 364; II.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbai
paginam inspecturis notum esse cupimus, quod nos divina instigante gratia officium in 1
(lominus Antonius de Alvehusen suis heredibus exclusis iure schulteti tenebat, contul
Aroldessen sub hac forma, quod prepositus eiusdem loci iure schulteti censeri debet,
quod si in exsolvendis reditibus negligens inventus fuerit, omni alio iure postposito quo<
posset, sicut schultetus de eodem officio ad ecclesiam Corbeiensem recursum habebit.
dem prepositi propositum adeo promotum fuerit, quod idem locus in Honschede, ubi do
Aroldensi (monachos) locare proponit, adeo excreverit, quod per specialem prepositum <
idem prepositus de Aroldessen idoneam personam abbati exhibebit, et per ipsum invei
litones in eodem officio fuerint, prefatus prepositus pro eisdem secundum ius eiusdem o
sunt hec consentiente capitulo nostro, Alberto priore, Conrado preposito, Joanne came
portario, aliisque personis ecclesie nostre subscribendo et ministerialibus Conrado de An
licet et Gerhardo Hadic, Bernardo de Dalwich, Joanne oamerario, Stephano pincerna, (
Bertoldo marschalco consentientibus. Testes huius rei sunt: Otto comes de Eversteyn,
de Dassel, Ludewicus et Hermannus comites de Eversteyn, Volquinus de Schwalenberg,
tie Waldecke et alii quamplures. Et ut hoc scriptum inconvulsum permaneat, presente:
nostro et ecclesie fecimus communiri. Datum apud Corbeiam anno dominice incarnationis
anno ordinationis nostre decimo quarto, Friderico serenissimo Romanum imperium gubei
*) Den Beinaxnen Olla vermag ich nicht zu erklaren. Da aber der Namliche in einer Urkunde voi
ricus Lupus de Gudensberc nennt (Wenck Hess. G. III. U.-B. S. 95), so wird das Wort nur eine .
sein. Unter den Zeugen erscheint aber auch hier ein Arnoldus Lupus de Gutenberg Ygl. Kr,
Gokirchener Urkunde von 1234 Nr. 231. - 8) Im J. 1235, vgl. Nr. 241. — 4) „Scribero" das Co
22*
Digitized by
Google
172 1»38.
264.
* Propst Ludolf von Schaken verkauft dem Klo&ter Wilbadessen ein Gut seines Stifls, ohne indessen eine
Gewahrleistung gegen die Anspruche des friiheren Besitzers zu iibernehmen. 1237. — Or. lJ im Besitze der
Paderborner Abthetlung unseres Vereins; Begest Msc. I. 242 *> S. 62; Abschr. des Anfangs Msc. VI 1.4514.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ludolfus propositus in Scaken omnibus hoc scriptum visu-
ris ad perpetuam pacem. Noverint omnes huius littere inspectores, quod nos preposito Gerhardo etcon-
ventui in Wilbodessen duos mansos in Veplethe, quos dominus Udo de Helmere2) ecclesie nostre con-
tulit, ex abprobatione et consensu capituli nostri vendidimus receptis a predicto preposito et conventu
tredecim marcis, sub ea videlicet forma, quod predictus Udo et heredes sui omni iuri suo super predi-
ctis bonis renunciaverunt. Nos autem volentes ecclesie nostre inposterum providere, propter habundan-
tem cautelam hoc interseruimus, quod si predicta ecclesia a sepedicto Udone vel heredibus suis vel
exactione vel quocunque gravamine inposterum molestetur, ecclesia nostra super eo nullatenus inpetatur.
Ne vero hec inposterum alicuius malignantis ingenium iafringere possit, presentem paginam huius facti
confirmativam conscribi fecimus et sigilli nostri appensione munitam roboravimus. Acta sunt anno verbi
Domini M°.CC°. XXXVII0. Huius rei testes sunt: Conradus plebanus de Brakele, frater Heinricus de
Valehusen, frater Bertoldus de Gundersen; dominus Bertoldus de ffindeneburg, dominus Raveno de Pa-
penhem, Hermannus marscalcus de Osdagessen, Erpo comes de Volstesen, Udo de Hacheburgehusen,
Conrat Trillewin de Flehten, Fredericus de Aldenherse, Wernerus filius Elgeri de Hacheburgehusen, Her-
mannus filius domini Wernheri de Brakel, Enkelhart iunior de Stenhem, Helmbragt de Natesungen,
Willehem de Reno dispensator domini Bertoldi, capellanus et genius8) nostri prepositi de Scaken, Fre-
dericus de Osthem, Bertram de Wilbodessen et omnis familia domini Bertoldi de Brake (sic I) Hindeneburg.
Das noch ziemlich gut erhaltene Siegel zeigt auf einem breiten und hohen Lehnsessel die heilige Jungfrau mit dem
Jesuskinde in der Linken and dem Lilienscepter in der Rechten. Die Umschrift lautet: f SIGIL. ECLE SCE
MARIE IN SCHAKEN.
265.
* Nachdem die Bathsherren und die Gemeinde der Stadt Paderborn mehrere der Domcantorei gehorige
Besitzungen4) vielfach beschddigt, erhob der Domcantor Volland hier gegen Beschwerde beim Metropolitan von
Mainz, der zur Untersuchung der Sache Bichter besteUte. Als im Auftrage derselben, und gemdss dem Be-
schluss der Maimer Provinzialsynode der Abt und der Prior von Basungen ein Mandat gegen die Stadt
erliessen, verhangte die Biirgerschaft auf dem Markt mit entblossten Schwertern die Adit uber den Dom-
cantor und confiscirte seine Besitzungen, so dass er die Stadt verlassen musste. Auf seine Klage nun spre-
chen der Abt und der Prior von Basungen die Excommunication uber die Stadt Paderborn aus, verbieten
dort die Beerdigung der Todten und theilen diese Sentenz alien Geistlichen der Kirchenprovinz Mainz zur
Nachachtung mit, wobei sie zugleich auch den Erzbischof von Coin bitten, dieselbe zu bestatigen und in
seiner Provinz verkiindigen zu lassen. (1238) &J Mdrz 17. Basungen. — Orig. in zwei Ausfertigungen
Fr. Paderborn U. 154 a.
Venerabilibus patribus et dominis omnibus episcopis, abbatibus, prepositis, decanis, archidiaconis,
capitulis et aliis prelatis plebanis sacerdotibus et universo clero et religiosis privilegio clericali gauden-
*) Aus dem Wilbadessener Archiv. — *) Helmern SO. von Wilbadessen und Hohemvepel N. von Warburg. Vgl. Erhard
C. 95 u. 431. — *) Nur so konnen wir dies ganz unerklarliche Wort lesen. In dem angefuhrien Regest ist dieser
Zeuge ausgelassen. — 4) Vgl. Nr. 268. — *) Das Jahr ergiebt sich aus der folgenden Urkunde.
Digitized by
Google
1238. 173
tibus per provinciam Moguntinam constitutis H(ermannu8) Dei gratia abbas humilis et . . prior in Hasuncen
executores a iudicibus sancte Moguntine sedis dati orationes in Domino devotas et pacem sancte Dei ecclesie
videre in perpetuum. Negotium, quod vestre venerande universitati presentium tenore super invasione
clericalis privilegii a laicis l) humiliter duximus significandum, rogamus, quatinus pacienter wAntpr T)mim
et sanctam catholicam ecclesiam , que in membris et ministris suis in civitate Paderburneni
et civibus hostiliter invaditur, patienter et attente et cum intentione defendendi privilegiu
ecclesiasticam libertatem audiatis et efficaciter doleatis, ne id quod ibi modo diabolo inst
contra clerum agitur, id apud vos et in vobis fiat et in consuetudinem ducatur et alii
Hinc est, quod nos mandato secundum concilium Moguntinum 2) a iudicibus sancte Mogui
cepto in causa, que vertitur inter V(ollandum) cantorem Paderburnensein ex una parte
cives Paderburnenses ex altera super ablatis eidem et dampnis illatis, ipsos ammonuimus, i
hiis satisfacerent. Quod ipsi non fecerunt; sed se contra nostram ammonitionem et canto
erexerunt, sicut idem cantor nobis lacrimabiliter est conquestus: quod, postquam plebanis
dotibus Paderburnensis civitatis super ablatis et dampnis sibi illatis a consulibus et civi
nensibus littere nostre ammonitionis fuerunt exhibite , predicti ei et eis comminationes terr
per quas eum ab ecclesia sua et civitate Paderburnensi fugaverunt, in quam ipse adhuc me
eos non audet intrare sine conductu speciali, et facta ammonitione a plebanis et sacerdot
manifestante& et ad effectum ducentes, contra statuta canonum et legum imperialium et
libertatem clericale privilegium invadentes, in contemptum sedis Moguntine et nostrum et t<
ordinis ipsi gravem iniuriam facientes, extractis gladiis in foro civili coram iudice seculai
publice proclamaverunt, ut persona sua et omnia bona sua publicarentur. Conquestus es1
eandem iniuriam fecerunt domino Bernhardo presbitero de sancto Bartolomeo, qui nostri
sua causa obedivit, et quod adhuc predicti super ablatis et dampnis illatis in bonis suis Ai
ammonitionem nostram non satisfecerunt. Unde petivit a nobis, quia hec essent manifi
consules et cives Paderburnenses propter has iniurias infames iudiciari et excommunicari
mortuorum in parrochiis Paderburnensis civitatis interdici. Nos autem, quia predicta antei
fainam a veracibus et multis gravibus personis et etiam a Ludvico monacho de Svalenberi
mini B(ernardi) episcopi Paderburnensis super eodem negotio ad nos misso in figura iudi
et sunt manifesta tarn in diocesi Moguntina quam Paderburnensi et alias et in nostro 1(
nobis plenius constaret super hiis, sufficientem a cantore super fama recepimus probatione
ad instantiam cantoris predictos iudicem consules cives Paderburnenses, quod contra statut
legum et ecclesiasticam libertatem et privilegium clericale contra V. cantorem et B. presbi
civili extractis gladiis proclamaverunt et ipsis iniuriam fecerunt, de prudentum consilio diJ
mus, ipsos eis gravem iniuriam fecisse et propterea iudicamus eos infames et excommunica
ciamus eos infames et excommunicates, et in parrochiis Paderburnensis civitatis sepulturan
mortuorum propter hec et quia sanctam obedientiam inpugnaverunt. Hinc est quod singulc
quibus hee nostre littere fuerint exhibite hortamur in Domino et rogamus, quatinus in
cantori favorabiles exhibeatis, et mandamus vobis auctoritate sancte Moguntine sedis et no
excommunicationis, quatinus ipsos tanquam excommunicatos vitetis et in diocesi et capita
et archidiaconatibu8 vestris publice excommunicatos denuncietis et faciatis eos ab omnibus
dignam satisfactionem arcius evitari, hanc nostram sententiam taliter exequentes, ut meri
et ecclesia Moguntina et universali ecclesia et nobis, sub quorum tuicione et defensione id
debeatis commendari et in corporibus vestris et rebus etiam vobis similia a laicis aliqua
timeatis. Rogamus etiam vos, venerabilis et sancte pater archiepiscope Goloniensis, et on
et prelatos Coloniensis provincie, quatinus predictos privilegii clericalis invasores, quos exc
•) „lagicis" die zweite Ausfertigung. — *) Sonet meines Wissens nicht bekannt. — *) D. i. comminatio
Digitized by
Google
174 133 8.
et vobis excommunicatos denunciamus, propter Deum et privilegium clericale et sedem Moguntinam et
universalem ecclesiam et nostras orationes in diocesibus vestris et ecclesiis nostram sententiam admit-
tentes et confirmantes, predictos excommunicatos denuncietis et denunciari precipiatis et ab omnibus
eosdem arcius evitari. Nos abbas et prior sigillo ecclesie nostre volumus esse contenti. Datum in Ha-
suncen XVI. Kalendas Aprilis.
An einer Ausfertigung ist noch das Siegel mit den Kopfen der Apostel Paulas und Petrus and der einfachen Urn-
schrift: HASVNGVN enthalten.
266.
dem Streit swischen dem Domcantor und der Stadt Paderborn tnachen die Bedingungen
Irfullung sie der letzteren aufeiiegt haben. 1238 April 15. Im Paderborner Domcapilel.
— Or. in zwei Ausfertigungen Fr. Paderborn U. 154 c.
Hersuidehusen, V(olradus) maior prepositus, R(abodo) decanus, C(onradus) custos
>. plebanus de Withesinchen, H. de Holthusen vir nobilis omnibus Christi fidelibus
is, quod in causa, que vertebatur inter V. cantorem Paderburnensem et consules et
erburnensem, consules et communitas sub pena sexaginta marcarum promiserunt, quod
npositionem quamcunque in hac causa inter ipsos ordinaremus. Unde nos, perpetua
ma, que vulgari vocabulo thur sone dicitur, inter ipsos a nobis ordinata et ab ipsis
i pacis firmata et approbata, eis sub eadem pena mandavimus, ipsam compositionem
it inviolabiliter observare. Que compositio in littera, que debet esse in ecclesia Pader-
, ad quam nostra sigilla et sigillum civitatis Paderburnensis sunt appensa, de verbo
tur. Hec autem, que a predictis consulibus et communitate ad prefixos terminos ad
l sunt facienda et solvenda in hac littera posuimus et sciant cuncti, quod ipsis etiam
idem pena, qua hec erant in compositione statuta, ut palos, quos super agros curie
occupando posuerant eos ante proximam dominicam, qua cantatur „ Misericordia Do-
it, ut iidem agri possent seminari. Mandavimus etiam sub predicta pena, ut annonam,
vastaverant et pisces, quos abstulerant in piscina, et pensionem molendini, quod suc-
done propterea cantor caruit, ante festum beati Jacobi2) proximo venturum ita plena-
si cantor ab ipsis sacramentum recipere vellet, iurarent in reliquiis se ei omnia hec
Btimacionem persolvisse. Promisit etiam dominus abbas de Hersuidehusen eadem vice
resentibus V. cantori pro civibus iudice et consulibus, quod piscinam suam et molen-
destruxerant, suis expensis reedificaret et expensas quas in earn fecerat et dampna,
inuit, ipsi solvere t (sic 1) cum omni suo interesse. Etuthecinconvulsapermaneant, pre-
gillorum nostrorum fecimus appensione roborari. Ego plebanus de Witesinchen, quia
non habeo, aliorum sigillis sum contentus. Acta sunt hec in capitulo maiori Pader-
presentibus et consentientibus, anno dominice incarnationis M°.CC°. XXXVIII0, XVII.
fertigung hat noch drei, die andere vier von den geistlichen Siegeln; an beiden ist aber das Siegel
a H. von Holthusen erhalten, das die bemerkenswerthe Umschrift: SIGILLUM HERMANNI BIRKULE
gekreozte Streitkolben , iiber welchen ein Stern, aofweist*).
— 3) 25. Juli. — *) lm Jahre 1293 nennt sicli ein Johannes im Texte dictus de Kalenbcrg, im Siegel
Digitized by
Google
1138. 175
26T.
* SUhne zwischen dem Domcantor Volland und dem Rath und der Gemeinde der Stadt Paderborn.
1238 April 15. Im Paderborner Domcapitel. — On Fr. Paderborn U. 154 b *)•
268.
* Der Abt und der Prior von Hasungen zeigen dem Bischof Bemhard IV. an, dass sie in ihrer Eigenschaft
ols Executor en der vom Erzbischof von Mainz bestellten Richter die eingeriickte, durch die Vermittler zwi-
schen dem Domcantor und der Stadt Paderborn abgeschlossene SUhne vom 15. April 1238 bestdtigt habett
Nach Inhalt dieses Vertrags hatten der Domcantor bet Strafe von 20 Mark, die Stadt bei einer solchen von
60 Mark angelobt, sich dem Spruche der Vermittler zu unterwerfen. Diescr Spruch verpflichtete die Burger-
schaft, den in Ammenhausen und Dornethe angerichteten Schaden zu ersetzen, fur die Verletzung der geist-
lichen Freiheiten Genugthuung zu leisten und zu versprechen, dass sie nie wieder einen Geistlichen vor das
weltliche Gericht fordern, die seit langerer Zeit weggenommene Kette zwischen der Domfreiheit und der Stadt
wiederherstellen und das Asylrecht der ersteren achten wiirden. Auf Grund dieses Vertrages heben die Exe-
cutoren die iiber die Stadt Paderborn ausgesprochene Excommunication wieder auf unter Androhung , dieselbe
zu erneuern, falls nicht alle Bedingungen von ihr wiirden erjullt werden. 1238 April 17. Hasungen. —
Or. in zwei Ausfertigungen Fr. Paderborn U. 154*; Abschr. Msc. I. 118 Nr. 44.
Venerabili patri et domino B. episcopo Paderbumensi et omnibus archidiaconis, prelatis, plebanis
et sacerdotibus et universo clero Paderburnensis civitatis et diocesis et omnibus Christi fidelibus H. Dei
gratia abbas et . . prior in Hasungen executores a iudicibus sancte Moguntine sedis dati orationes in
Domino devotas et pacem sancte Dei ecclesie videre in perpetuum. Omnibus notum esse volumus, quod
dominus Vollandus cantor Paderburnensis litteras tales nobis in ecclesia nostra Hasuncgen exhibuit:
Nos abbas de Hersuidehusen, V. maior prepositus Paderburnensis, R. decanus, C. custos, Jo.pleba-
nus de Withesincen, H. miles de Holthusen vir nobilis omnibus Christi fidelibus notum esse volumus, quod
in causa, que vertebatur inter V. cantorem ex una parte et consules et cives et communitatem Paderbur-
nensem ex altera super dampnis in piscina, molendino et agris ad curiam Ammenhosen pertinentibus et
aliis iniuriis ab eisdem ipsi illatis, et B. de Borige canonici Paderburnensis 2) super agris obedientie sue
in Dornede8) pertinentibus et aliis iniuriis ab ipsis ei illatis, in nos cantor et B. sub pena XX marca-
rum et consules et cives et communitas Paderburnenses sub pena LX marcarum compromiserunt, utratum
haberent, quicquid super hiis inter ipsos ordinaremus. Unde nos talem in eos fecimus compositionem,
quod piscinam suam in Ammenhosen, quam destruxerunt et molendinum super piscina situm, quod
succiderunt, et agros curie pertinentes, quos cum messe conculcantes vastaverunt et suis usibus sibi usur-
paverunt, et agros obedientie Dornethe domini B., ad ordinationem nostram voluntarie in perpetuum
ecclesie Paderbumensi et curie Ammenhosen et obedientie Dornethe liberos cum piscina et molendino
recognoverunt et recognoscunt, salvo antiquo censu singulis annis dando in holithincge 4) Thornethe eis,
quibus ex antiquo solvebant. Quod autem predicti contra eos et alias ecclesiasticas personas in foro
civili coram iudice seculari extractis gladiis publice proclamaverunt, ad mandatum nostrum satisfecerunt.
Et ut invasio laicalis privilegii clericalis et ecclesiastice libertatis et emunitatis Paderburnensis ecclesie
l) Das Original ist so verblichen und vermodert, dass die Identitat mit dem Transsumpte in der folgenden Urkunde
nur mit Muhe hat constatirt werden konnen. — a) Zu suppleiren: „in causa". — *) Doren im N. der Stadt Pader-
born. Giefers Beitr. S. 30 vermuthet, dass Ammenhusen in der Nahe gelegen habe. An Ammenhausen bei Rhoden
im nordlichen Theile des Furstentliums "NValdeck wird wohl nicht zu denken sein. — 4) Holz- und Markengericht im
Dorenholz N. von Doren.
Digitized by
Google -
176 123R.
in civitate Paderburnensi in futurum penitus conquiescat, ordinavimus, quod de cetero predicti consules
vel cives vel communitas nullum clericum vel ecclesiasticam personam in civili vel criminali questione ad
iudicium seculare trahere presumant, nisi eum antea coram suo iudice legitime conventum et ab episcopo
suo canonice degradatum et curie seculari traditum secundum canonicas et imperiales sanctiones. Ordi-
navimus etiam, quod catena, que ex antiquo terminum emunitatis et civitatis divisit et que multis annis
avulsa fuit, ad memoriale perpetuum libertatis et pacis emunitatis Paderbumensis ecclesie, usque ad
ascensionom Domini proximo venturara ') a civibus Paderburnensibus reponatur et quicunque etiam clericus
vel laicus quamcunque (sic!) sceleratus in emunitatem profugus vel sine fuga venerit, ibidem statim pace
gaudeat debita emunitatis, et si predicti pacem emunitatis violaverint, vel aliquem clericum vel ecclesia-
sticam personam ad iudicium seculare traxerint, vel contra eum proclamaverint ordine premisso non ser-
vato, in penam LX marcarum, qua ordinationem nostram vallaverunt, ipsos dicimus incidisse, et eos ad
solutionem earundem condempnamus , preposito maiori, decano et capitulo maiori summa bonorum (sic!)
persolvenda. Si autem unus vel duo vel plures cives Paderbumenses vel alii contra clericum vel ecclesia-
sticam personam temerario ausu sine consensu consulum vel civium publice proclamaverint, extunc sint
excommunicati, et consules et cives ipsos in omnibus vitent tanquam excommunicatos. Quod si non fece-
rint, in sexaginta marcis supradictis teneantur. Et ut hec inconvulsa permaneant, presentem paginam
sigillorum nostrorum appensione fecimus roborari. Ego Johannes plebanus de Withesincgen, quia sigil-
lum proprium non habeo, aliorum sigillis sum contentus. Sigillum etiam civitatis Paderbumensis fecimus
apponi de consensu civium, ut hec firmius ab ipsis in perpetuum observentur. Acta sunt hec in capitulo
maioris ecclesie Paderbumensis anno dominice incamationis M°.CC°. XXXVIII0, XVII. Kal. Maii.
Hanc formam compositionis cum magna intentione et diligentia perspecsimus, et quia sententias a
nobis in dicta causa pro cantore latas quiescere peimisimus, infra terminum, quern consulibus et civibus
et communitati Paderburnensi ad petitionem ipsomm ad amicabilem compositionem cum V. cantore facien-
dam dederamus, amicabiliter composuerunt eandemque pacem desideramus, cum gaudio approbamus, in
ea honorem et utilitatem ecclesie Paderbumensis et pacem emunitatis et privilegii clericalis ammodo esse
firmatam in civitate Paderburnensi sperantes et considerantes. Unde propter petitionem predicti cantoris
et bonum ecclesie Paderbumensis ipsam compositionem auctoritate sedis Moguntine et nostra in nomine
Patris et Filii et Spiritus Sancti confirmamus et precipimus sub pena excommunicationis ipsam in per-
petuum inviolabiliter et firmiter observari. Et si consules vel cives vel communitas civitatis Paderbumensis
vel quicunque alii earn ibi infregerint, auctoritate Dei omnipotentis et sedis Moguntine et nostra ipsos
excommunicamus et precipimus vobis, eos omnibus diebus dominicis et festivis in ecclesiis civitatis et
diocesis Paderbumensis publice excommunicatos denunciare. Precipimus etiam eos sub pena excommu-
nicationis tanquam excommunicatos usque ad condignam satisfactionem ab omnibus arcius evitari. Nos
abbas et prior sigillo ecclesie nostre volumus esse contenti. Datum in Hasuncgen anno dominice incar-
nations M°.CC°.XXXVIII<>, XV. Kal. Maii.
An einer Ausfertigung ist noch das oben Nro. 265 beschriebene Siegel des Klosters Hasungen erhalten.
269.
* Der Abt und Prior von Hasungen theilen in gleichlaulender Form die von ihnen verfugte Aufhebung der
Excommunication der Stadt Paderborn den Executor en mit, geben ihnen iiber das hierbei zu beobachtende
Verfahren nahere Aniveisungen und gebieten ihnen, die Zahlung der Entschadigungen der Stadt unter Andro-
hung der Excommunication anzubefehlen. (1288) April 17. Hasungen. — Or. Fr. Paderborn U. 154*.
Venerabilibus dominis et discretis, domino .... abbati de Hersuidehusen et . . preposito maiori et
. . decano Paderbumensis ecclesie H. Dei gratia abbas et prior in Hasuncen orationes in Domino devotas.
*) Mai 18. — Auch die Zugange zuiu Domplatz in Miinster waren noch im Anfange dieses Jahrhunderts mit Ketten versperrbar.
Digitized by
Google
1188. 177
Formam compositionis super invasione prediorum maioris capituli Paderburnensis et clericalis privilegii
a consulibus et embus et communitate civitatis Paderburnensis facta et super dampnis et iniuriis domino
V. cantori Padcrburnensi ab eisdem illatis diligenter perspecsimus et cum gaudio approbavimus , in ea
honorem et utilitatem ecclesie Paderburnensis et pacem emunitatis et privilegii clericalis ammodo firma-
tam in civitate Paderburnensi sperantes et considerantes. Unde propter petitionem predicti cantoris et
bonum ecclesie Paderburnensis ipsam compositionem auctoritate sedis Moguntine et nostra in nomine
patris et filii et spiritus sancti confirmamus et precipimus sub pena excommunicationis ipsam in perpe-
tuum inviolabiliter et firmiter observari. Et si consules vel cives vel communitas civitatis Paderburnensis
vel quicunque alii earn ibi infregerint, auctoritate Dei omnipotentis et sedis Moguntine et nostra ipsos
excommunicamus et denunciamus excommunicatos et precipimus omnibus plebanis, sacerdotibus Paderbor-
nensis civitatis et diocesis eos omnibus diebus dominicis et festivis publice excommunicatos denunciare.
Precipimus etiam eos sub pena excommunicacionis tamquam excommunicatos usque ad condignam satis-
factionem ab omnibus arcius evitari '). Et ea, que pro dampnis cantori ab eis illatis et propterea susti-
nuit expensis factis*) promissa sunt, sub eadem pena persolvi mandamus et vobis damus auctoritatem
ipsos a sentenciis quas contra eos tulimus sub (nomine?) ecclesie absolvendi et eos ubi voluerint absolutos de-
nunciandi et mandata ecclesie secundum vestram discrecionem ipsis imponendi et interdictum ecclesiasticum
et sepulture mortuorum, quod in civitate Paderbornensi posuimus, revocandi. Quodsi non omnes hiis
exequendis potueritis interesse, duo vestrum ea nichilominus exequantur. Nos abbas et prior sigillo
ecclesie no6tre volumus esse contenti. Datum in Hasuncen XV. Kal. Maii.
Von dem Siegel sind nur wenige Bruchstiicke erhalten.
270.
* Papst Gregor IX. beauftragt den Prior von Corvey und den Dechanten von Nigenkerken eine Untersuchung
nach den unrechtmdssiger Weise enlfremdeien Giitern des Klosters Schaken anzusteUen, durch Androhung
der Excommunication die aufgerufenen Zeugen zur Aussage der Wahrheit zu ztvingen und den Widerspruch
der jetzigen Besilzer zu beseitigen. 1238 April 17. Lateran. — Abschr. Msc. I. 245 S. 369; II. 101 S. 39.
Gregorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis priori Corbeiensi et decano Nove Ecclesie*),
Paderbornensis diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Dilectoruin filiorum prepositf et conven-
tus monasterii monialium in Scaken ordinis S. Benedicti Paderbornensis diocesis precibus inclinati pre-
sentium vobis auctoritate mandamus, quatenus ea, que de bonis eiusdem monasterii alienata inveneritis
illicite vel distracta, ad ius et proprietatem ipsius legitime revocetis, contradictores per censuram eccle-
siasticam appellatione postposita compescendo, testes autem, quiqui fuerint nominati, si se gratia, odio
vel timore subtraxerint, per censuram eandem appellatione cessante cogatis veritatis testimonium perhi-
bere. Datum Laterani, XV. Kalendas Maii, pontificates nostri anno duodecimo.
271.
* Graf Otto von Tecklenburg tauscht mit Abt Hermann von Corvey, die Tochter des Bitters Kyseling gegen
die Schwestertochter des Bitters Dietrich von Bramhorne aus. 1238 Juni 19. — Or. Fr. Corvey U. 91;
Abschr. Msc. I. 134 S. 134; II. 101 S. 190.
Venerabili domino suo H. abbati Corbeiensi 0. comes de Tekeneburg paratum cum debita fidelitate
servitium. Fatemur per presens scrip turn, Alheythim filiam Johannis militis Kyseling vobis et ecclesie
l) Bis hieher mit der vorigen Urkunde gleichlautend. — ?) So die Urkunde, doch sollte es wohl heissen „pro dampnis
cantori ab eis illatis et expensis factis que propterea sustinuit". — s) Nigenkerken.
We«tfL Urk.-Buch. IV. 23
Digitized by
Google
178 i*»8.
vestre dedisse in ministerialem; tali tamen conditione, quod nobis Lutmodis, filia sororis Thiderici militis
de Bramhorne '), per litteram vestram huic similem, in concambium dimittatur. Datum in Tekeneburg,
anno gratie M*. CO. XXX0. octavo. in die beatorum Gervasii et Prothasi.
Das Siegel ist abgefallen.
272.
* Die Abtissin Jutta von Bodeken verkauft dem Stift Busdorf ein Ministerialengut ihres Kloster s, das sie,
weil der Inhaber es seinen Mitministerialen vergebens sum Kaufe angeboten, erstanden hatte, aber aus Geld-
noth nun veraussern muss. Als Ministerialengut ist es frei von den Abgaben an den Vogt. 1238 Juni 21.
Paderborn. — Abschr. Msc. 1. 121 fol. 21; 123 fol. 14'.
Jutta Dei gratia Budicensis ecclesie abbatissa universis . . . volumus innotescere, quod cum Raveno
et uxor eius Ymma et ipsorum heredes ministeriales nostri mansum in Alfnen3), quern de nobis in feodo
tenebant, vendendum offerrent comministerialibus suis, nullo inter ipsos invento qui ipsum emeret, nos
ipsum pro certa pecunie summa comparavimus. Necdum ipso ad reditus mense nostre deputato, necessi-
tate nos urgente vendidimus ipsum capitulo sanctorum apostolorum Petri et Andree Paderburnensi pro
IX marcis legalium denariorum cum omni utilitate sua, babitis ad vendicionem predictam domini episcopi
Berahardi quarti Patherburnensis et eiusdem ecclesie et Budicensis capitulorum consensibus. Cum autem
supra dictus mansus fuisset Ravenonis pretaxati, eo quod ministerialis Budicensis erat, liber exstitit ab
omni iure advocati, sicut et aliorum ministerialium bona Budicensium, unde et ipsum liberum venditum
transtulimus ad proprietatem ecclesie beatorum apostolorum Petri et Andree Patherburnensis secundum
formam vendicionis supra dictam. Nos episcopus Patherburnensis et eiusdem ecclesie et Budicensis capi-
tula per sigillorum nostrorum appensionem consensum nostrum exprimimus et sepedictam vendicionem
approbamus. Testes: Volradus maior prepositus, Rabodo decanus, Hermannus camerarius, Ludolfus cel-
lerarius, Conradus custos, Vollandus cantor, Thetmarus scolasticus canonici Patherburnenses; Elisabeth
preposita, Alheidis decana, Walderadis celleraria, Albodo plebanus, Theodericus, Conradus canonici
Budicenses; Bertoldus nobilis vir de Buren, Heinricus, Gerhardus fratres, Rotgerus deBuren, Everhardus,
Bruno, Lutfridus, Rotgerus, Conradus milites et alii quamplures. Actum Patherburn a. D. M°.CC°.XXXVIII0,
XI. Kal. Julii, indictione XI.
273.
* Graf Adolf von Waldeek bezeugl, doss das Kloster Hardehausen in aller Form Rechtens den Zehnten zu
Dinkelburg von seinem Leknsmanne Berbold von Amelunxen gekauft habe und protestirt feierlich gegen alls
Ansprtiche, welche sein Bruder Graf Volquin von Schwalenberg an diesen Zehnten erhebe, der ihm aliein
zustehe. — 0. J. kurz vor 1238*). — Or. Kl. Hardehausen U. 13.
Adolfus Dei gratia comes de Waldeke universis presens scriptum inspecturis salutem in Domino.
Notum facimus tarn presentibus quam futuris, quod abbas et conventus de Herswithehusen decimam no-
stram in Tinkelburch, quam Herboldus miles et filii eius de Amelungessen de manu nostra iure feodali
tenuerunt, per omnia et in omnibus iuris regulam observantes nee in aliqua parte per omnem processum
') Die Schwester det Tecklenburgischen Miniaterialen Dietrich von Bramhorne nrasste einen Corveyfohen YasaUen gehei*
rathet baben, and ihre Tochter kehrt also hier wieder in's Eigenthumsverhaltniss zum Abte von Corvey zuruck. —
3) Alfen S. von Paderborn. — *) Siehe die folgende Urkunde, durch welche das Kloster Hardehausen, aur grosseren
Sicherung seines Besitzes, auch eine Yerzicbtleistung Volq^uins en erlangen wnstte.
Digitized by
Google
1188. 17fr
iuste emptioni8 ab ea deviantes, pro certa summa pecunie compararerunt. Sed quia nobis innotuit, quod
frater noster V(olquinus) de Swalenberch omnibus dominis et amicis suis conquestus sit, quoc"
abbas et conventus sibi iniuriati sint suam decimam emendo sine consensu suo, sciant omne
fuisse decimam et non suam. Quapropter presentibus litteris nos protestamur warandiam ven
nostre in omni loco sepedictis emptoribus prestituros. Insuper supplicamus omnibus domi:
archiepiscopis, episcopis, abbatibus et omnibus amicis, ut fratrem nostrum ammoneant, ut
abbatem et conventum non perturbet iniuste, cumparati simus, ei ubicunque voluerit, super de<
vendita, prout ius postulat, respondere.
Nur die Siegelriemen sind noch vorhanden.
2T4.
Erneute und feierliche Verziehtleistung der Grafen Volquin von Schwalenberg und Adolf von Wak
vom Kloster Hardehausen angekauften, von ihnen lehnruhrigen lJ Zehnten zu Erkeln und Dink
1238 2J. — Or. KL Hardehausen U. 42; gedr. Wigand Archiv 1. 2. S. 61.
In nomine Patris et Filii et Spiritus Saneti. Volquinus de Svalenberg et Atholfus de
fratres, quondam8) Heinrici filii de Svalenberg, universis Christi fidelibusin vero salutari saluten
sunt omnia que geruntur, si ea scripti memoria et sigillorum munimine confirmentur. Ad noticiai
gulorum Christi fidelium volumus pervenire, quod dilecti nostri in Christo conventus in Hersvithe
mam in Thinckelburg et decimam in Herclen4) ab eis, qui eas de manibus nostris iure pheodal
sua pecunia comparantes emerunt eterno titulo possidendas. Ad maiorem igitur noticiam futur
emptionis transactionem dignum duximus specificandam, ut quod certum est cunctis certius
Decimam in Thinkelburg fratres reverendi conventus in Hersuithehusen emerunt erga dominun
et Herboldum et Albertum milites et Lyppoldum fratres de Amelungessen, nulla contradiction]
mediante. Mediam partem decime in Erclen emerunt erga dominum Frithericum de Istinctoi
qui eandem partem mediam erga dominum Gonradum militem de Erclen emerat eiusdem dec
heredem, mediante domino Bertholdo milite de Hindeneburg et cooperante, quia et ipse eand
partem decime a nobis in pheodum receperat, ut firmiori vinculo huius emptionis transactio
Alteram vero mediam partem sepedicte decime in Erclen conventus in Hersuithehusen erg*
Thegenhardum militem de Erclen et Bertholdum filium suum in possessionem perpetuam similitc
bant fsidj. Quia ipsi duo tantum eandem decimam a nobis immediate iu6)(re pheodi possediss
tur, ne iam dic)to conventui super hiis decimis rationabiliter comparatis calumpnia alicuius
in posterum subnascatur, quicquid iuris in iam dictis decimis habere dinoscimur, prefato c
Hersuithehusen in eternum conferimus possidendas, Heinrico, Volquino, Widekindo, Adolfo et
fratribus de Sualenberg, Volquini filiis; Heinrico et Widekindo fratribus filiis comitis Adolfi cU
consentientibus et compromittentibus harum decimarum emptionem ratam iure perpetuo perman
Dass sie selbst aber den einen Zehnten yon Corvey zuLehen getragen, erwahnen die Grafen nicht — ^ V|
Auefertigungen fur Corvey und Hardehausen vorliegende Urkunde vom 23. Mai 1237 Nr. 255 und die C
v. 25. Juli 1238 Nr. 275. — *) Um den sonst urkandlich iiberlieferten genealogischen Nachrichten gerecl
mussen wir annehmen, dass der Schreiber der Urkunde sich hier eine sprachlich allerdings harte Inve
und eigentlich sagen will: „ filii quondam Heinrici de Svalenberg". Ich hatte diese S telle fruher ander
und daraufhin Note 2 zu Nr. 79 angenommen , dass schon der Oheim Volquins III. und Adolf's I. , der vc
als Domherr zu Paderborn bezeichnete Volquin H., Propst zu Schildesche gewesen sei. Doch ist di<
nicht begrundet. — 4) Dinkelburg S. von Borgentreich Kr. Warburg; Erkeln im Er. Hoxter N. von Box
*) Hier war schon zu Wigands Zeiten im Original ein Loch. Die eingeklammerten Worte sind Conjee tur,
23*
Digitized by
Google
180 ****•
geste rei ordinem conscribi fecimus et sigillorum nostrorum munimine confirmamus. Acta sunt hec anno
dominice incarnationis millesimo ducentesimo tricentesimo octavo.
Beide Siegel aind abgefallen.
275.
* Abt Hermann von Corvey iibertragt mil Genehmigung des Convents und der Ministeriakn des Stiffs dem
Kloster Bardehausen das Eigenlhum des (halben) Zehnten in Erkeln, den dieses fur 400 Mark von dem
Unterlehnsmanne des von Corvey damit belehnten Graf en Adolf von Waldeck angekauft hatte. 1238
Mi 25. — Abschr. JUsc. I. 136 S. 128.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermamras Dei gratia Corbiensis ecclesie abbas universis
Christi fidelibus in perpetimm. Gestarum rerum memoria per lapsum temporum evanescit, nisi lingua testium
et scripti munimine perhennatur l) quod dilecti nostri in Christo abbas et conventus in Hirswidehusen eme-
runt decimam in Ercklen erga dominum Tegenhardum militem dictum de Ercklen, voluntate et consensu
pari heredum suorum, domino Adolpho comite de Waldekke consenciente, a quo iam dictus Tegen-
hardus miles et sui coheredes pheodali iure predictani decimam tenuerunt, pro CCCCis marcis legalium
denariorum memoratum monasterium sumptuoso 2) salario comparavit 8). Cum autem sepedictus Adolphus
comes predictam decimam de manu nostra pheodali iure tenuerit, quitquit in ea pheodali iure habere
videbatur in manus nostras per litteras suas4) sigillatas libere et sine retractione qualibet reaignavit.
Divine igitur miserationis respectu, piis peticionibus conventus et ministerialium predicti monasterii in
Herswidehusen inclinati, communi consensu et favore totius nostri conventus et ministerialium &) nostre
ecclesie proprietatem et dominium sepedicte decime in Ercklen monasterio in Herswidehusen conferimus
in perpetuum possidendam. Huius rei testes sunt: dominus Albertus prior, Strigerus prepositus (sic!), Thynimo
prepositus de Monte Martis, Thymmo senior, Johannes supprior, Hinricus camerarius, Hinricus cellera-
rius, Hinricus thesaurarius totumque capitulum ecclesie Corbiensis; dominus Hinricus deeanusr Hennannus
scholasticus Nove Ecclesie canonici; Herboldus, Albertus, Lippoldus fhttres de Amelunxen et dominus
Gerhardus de Brokhusen, milites et ministeriales ecclesie Corbiensis. Ut autem hec rata permaneant et
in perpetuum illibata, presentem paginam huius geste rei ordinem continentem in memoriale sempiternum
sigillo nostro et sigillo ecclesie nostre decrevimus inviolabiliter confirmari. Acta sunt hec publice anno
dominice incarnationis M°.CC°. tricesimo octavo, ipso die beati Jacobi apostolL
276.
* . . . Abbas de Hersvidehusen, V. maior prepositus, R. decanus, C. custosFaderburnensis, Jo. ple-
banus de Withesinchen, H. de Holthusen vir nobiHs, welche die Beilegung des Streits zurischen dem Dom-
cantor und der Stadt Paderborn vermittelt flatten, erheben Beschwerde iiber die Sdumigkeit der Letzteren,
die festgesetzte Entschadigung zu zalden, wodurch sie den Verdacht erwecke, den abgeschlossenen Siihne-
verlrag brechen zu wollen. 1238 August 17. — Or. Fr. Paderborn U. 254* *).
*) munrmen und perhenniter das Copiar. — *) sumptuoBe das Copiar. — ») Der Schreiber der Urkunde fallt hier aus der
Construction. — 4) Vom Jahre 1237. S. oben Nr. 255. — *) Dies Wort hat hier schon den modernen BegrifF von
Landstanden. — *) So zerstort, dass sich ihr oben angegebener Inhalt nur vermuth en lasst Auf der Ruckseite
hat eine Hand des 17. Jahrbunderts den Yermerk gemachtr „Paderbornenses haben Briefe hinderbalden ". Vgl.
Gehrken in Wigand's Archiv II. 57.
Digitized by
Google
1338. 181
2ir.
Bkchof Bernhard von Paderborn stiftet seine Memorie im Kloster Gerden, indem er demsetben das Ober-
eigenthumsiecht geivisser Giiter ubertragt, die es von seinem Vasallen und dessen Afterlehnsmann angekaufi
hatte. 1238 October 10. Geismar. — Abschr. Msc. IL 71 S. 231; Begesten Msc. I. 242 b S.34; VI. 224
S. 43; gedr. in der Zeitschr. des Hess. Gesch. Vereins 1. 2 S. 139.
Bernhardus Dei gratia Paderbornensis episcopus omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, salu-
tem in Domino. Ne ea, que aguntur in tempore, labantur cum tempore, scripturali convenit testimonio
perhennari. Ad notitiam itaque tarn presentium, quam futurorum volumus pervenire, quod nobiles viri
Conradus et Berhhardus, fratres de Sconenbergh 2) uxoresque ipsorum Sophia et Gerburgis et mater eorum
Alheidis bona in Bredenbergh8), de quibus a nostra ecclesia fuerant infeodati, libera et absoluta nobis
dimiserunt, renuntiantes precise et pure et sine omni conditione omni iuri etactioni, que deinceps in ipsis
bonis ipsis vel ipsorum heredibus possent competere. Et Bertoldus de Bredenberch et uxor ipsius Mar-
gareta cum pueris suis, qui bona predicta a nobilibus tenebant in feodo, bona eadem ipsis secundum
modum prescriptum libera et absoluta dimittebant. Nos igitur ad consilium et instantiam canonicorum
et rainisterialium, qui tunc presentes aderant, bona predicta ecclesie Gerdinensi pro remedio peccaminum
nostrorum et ob nostri memoriam annis singulis et vigiliis et missa animarum in die obitus nostri in
eadem ecclesia peragendam eidem ecclesie administrante H. preposito libera et absoluta porreximus.
Acta sunt hec Geismarie in presentia nostra in die consecrationis ecclesie fratrum minorum in die Ge-
reonis et sociorum eius, presentibus testibus ad hoc rogatis: Everhardo de Hervordia, Joanne de Elsen,
magistro Mauritio de Scildece canonicis Paderbornensibus; plebanis Regenbodone de Yburch 4) et Alberto
de Etlen; inilitibus Stephano de Haldersen, Hermanno de Versler, Hermanno Spegel, Thiderico de Thi-
dinchusen, Olrico de Wulfersen, Bertoldo de Herstelle, Bertramo de Stamhem et fratre eius Widelone,
Ilildebrando, Sigehardo, Joanne de Desle, Conrado de Beverungen, Hermanno de Tilia, Burchardo de
Xatsungen, Ernesto Cirgel et aliis quampluribus anno Domini M°.CC°. XXXVIII0. Et ad maiorem caute-
lam et evidentiam pleniorem hanc literam conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roboravimus.
278.
* Die Bathmanner der Stadt Marsberg bekunden, dass die Sohne des Bitters Beinrich von Brabeck auf ihr
Redd an den Giitern verzichtet haben, welche ihr Vater einst dem Kloster Bredelar als Entschadigvng fur
ein ihm geliefertes Pferd geschenkt hatte. 1238 December 18. Marsberg. — Or. Kl. Dalheim U. 25.
In nomine Domini. Amen. Consules in Monte Martis notum esse cupimus universis Christi fidelibus
torn presentibus quam post futuris presens scriptum inspecturis, quod dominus Heinricus miles dictus de
Brocbiche equum quendam vili estimatione duas marcas valentem ab ecclesia Breydelarensi prestari sibi
pro tempore rogavit et, cum peticioni sue firmiter inhereret, optinuit. Quem vero cum diutius ad usus
suos detineret et restituere detrectaret, accidit interim, ut idem equus paulatim deficeret et postremo
plaga mortis interiret. Quocirca prefatus miles H. zelo devotionis succensus impense benivolentie non
immemor quosdam agros cum decima eorundem iuxta grangiam, que Mare4) dicitur, sitos circa IIII iugera
ecclesie memorate proprie et libere possidendos omni iuri suo cedens in recompensationem illati dampni
perpetuo delegavit. Verum processu temporis, cum predictus miles H. rebus excessisset humanis, fratres
ecclesie prelibate utilitati sue inposterum consulentes filios militis H. iam defuncti, Johannem videlicet
l) Provinz Hessen zwischen Humme and Hofgeismar. — *) Aus Wenck nicht zu constatiren. — 3) Bei Driborg.
*) Meerbof S. von Dalheim.
Digitized by
Google
182 ««
et Conradum nondum adhuc niilites, convenerunt humiliter rogantes, quatinus etiam perse factum patris
stabilirent assensum prebendo. Quod et benivole fecerunt facto patris concordantes, unatiimique volun-
tate omni iuri suo habito vel habendo renuntiaverunt, agros supradictos commode et quiete sine otani
impulsatione colendos ecclesie sepedicte assignantes. Ad huius rei evidentiam, ne quis forte ausu teme-
rario hoc rationabile factum infringere attemptet, presentem paginam exinde conscriptam sigillo burgen-
sium nostrorum duximus roborari, et nominibus testium qui presentes fuerunt confirmari, videlicet: Alra-
dus miles, Bertoldus magister consulum, Yolnandus iudex, Alradus Magnus, Hermannus monetarius et
Conradu8 fratres, Ludolfus de Capella, Theodericus de Odenhusen ceterique consules omnes et alii quam-
plures. Acta sunt hec a. D. M°.CC°. XXX VIII0, XV. Kalendas Januarii in monte Martis.
An der Urkunde hangt ein Bruchstuck dee zur Dalheimer Urkunde von 1231 Nr. 209 beschriebenen zweiten Sie-
gels der Burger von Marsberg.
279.
* B. Bernhard IV. schenkt den Minoriten die Halfte einer Wortstalte in der Stadt Paderborn lJ unter der
Bedingung, dass die mit dem ganzen Grundsluck bisher belehnten Personen van der ihnen verbleibenden an-
deren Halfte auch ferner die vollstandigen Dienste leisten. Zugleich verpflichten sich die Minoriten 2J, wenn
der Bischof ein allgemeines Interdict tiber die Stadt ausspricht, ihren Gottesdienst einzustellen. 1238* —
Or. Fr. Paderborn U. 153.
Bernardus quartus Dei gratia Padherburnensis episcopus omnibus presens scriptum inspecturis salu-
tem in Domino Jehsu Christo. Quoniam in longevo temporum lapsu facta solent hominum in oblivionem
transrire, consuetum est et perutile, facta memorie dignascriptisautenticiscommendare, ut, quodhumana
servare non valet agnitio, instrumentorum inspectione recolatur. Gonsiderantes itaque, quod non minus
quam ipsi Domino factum constet, quicquid suis fidelibus fieri videtur, ad frequentem instanciam dilecto-
rmn in Christo fratrum minorum, de consilio totius capituli et ministerialium nostre ecclesie, eisdem
fratribus, habendo principaliter respectum ad Dominum, precise pure et sine omni condicione contulimus
mediam partem cuiusdam aree, que sita fuit iuxta eos, consentientibus Juthitta et aliis personis sive
heredibus, que de ipsa totali area fuerant infeodate et nobis inde certum servitium solvere tenebantur,
que simili modo omni actioni et iuri, si quod ad presens ipsis in 'dicta medietate competebat vel dein-
ceps competere potent, in manibus nostris renunciarunt, fideliter repromittentes et se obligantes, quod
de parte retenta teneantur ad omne ministerium nobis et ecclesie nostre, sicut prius de tota facere con-
sueverunt. Et hec rata et firma perpetuis temporibus permanebunt, si dicti fratres generalis interdicti
sentencias episcopi per civitatem Padherburnensem, prout in litteris ipsorum super hoc confectis con ti-
ne tur, observabunt, nisi idem episcopus ipsis forte suggesserit in contrarium et ipse tenor litterarum
talis est:
Universis presentem paginam inspecturis. Gwardianus et omnes fratres minores de domo Paderbur-
nensi salutem in omnium Salvatore. Quia spes illius promissionis, de qua dicit psalmista: non privabit
btnis eos, qui ambulant in innocentia, adeo nos erexit, ut ad declinandam huius seculi viam lubricam
et tenebrosam supra petram statuerimus pedes nostros, ut eo fiducialius in hoc mundo in nostra inno-
centia ambulemus, quo affectus nostri in ipsa petra id est Christo firmius fuerint radicati, etiam illud
apostoli quod dicit cum omnibus pacem habentes surda aure nolumus preterire, quia non modo, cum
videremur detrahere innocentie nostre, si non pacem temporis, quantum possemus, amplecteremur, qui
') Ueber die Lage vergleiche nnsere Note zu Nr. 238. Diese Urkunde tragt die Aufschrift: Litera de area convenfos. —
3) Gegeniiber dem vom Papete ihnen verliehenen Privilegium, auch in einer mit dem Interdict belegten Stadt in
ihren Conventskirchen Gottesdienst halten zu durfen.
Digitized by
Google
IS 88. 183
per pacem pectoris ad eternitatis pacem pervenire anhelantius affectamus. Inde est, quod universitati
vestre notum esse cupimus, quod pro tranquillitate pacis observanda et maiori gratia domini episcopi et
canonicorum optinenda, fratres minores de domo Padherburnensi hoc fideliter observabunt, ut quando
fuerit generale interdictum domini episcopi per totam civitatem, cessent cum aliis a divinis, quando hoc
ab ipsis eis fuerit intimatum, nisi exclusis sive interdictis sive excommunicatis sub silentio celebrent
missas suas. Datum anno gratie M°.CC°. XXXVIII0.
Acta sunt hec coram testibus ad hoc rogatis domino Hermanno camerario, Conrado custode, Ever-
hardo, Mauritio maioris ecclesie canonicis; Heynrico camerario, Georgio ecclesie ministerialibus; Theo-
derico iudice civitatis, Machario, Conrado civibus Padherbornensibus et aliis pluribus anno Domini
M°.CC°. XXXVIII0. Et ad maiorem cautelam et evidentiam pleniorem, sigilli nostri appensione presentem
litteram communimus. Et predicti fratres in vigilia et in missa nostrum anniversarium celebrabunt.
Das Siegel des Biachofe ist abgefallen.
280.
* In dem zwischen dem Bischofe Bernhardt IV. und dem Propste von Schildesche einer- und dem Dom-
dechanten Rabodo andererseits obschwebenden Streite wird der Besitz der Kirche zu Welda durch schieds-
richterlichen Spruch der Domdechanci iiberwiesen. 1238. — Or. Fr. Paderborn U. 155.
W(olradus) Dei gratia propositus, Th. scolasticus, H(ermannus) camerarius, V(ollandus) cantor,
magistri Jo(hannes) et M(auricius) canonici Paderbornenses omnibus hoc scriptum intuentibus perpetuam
in Domino salutem. Universos et singulos vos scire volumus, quod orta questione inter venerabilem
dominum nostrum . . episcopum et (Heinricum) prepositum Scildensem super ecclesia in Wellede >) et eius
pertinentiis ex parte una etRabodonem decanum Paderburnensem ex altera, predicte partes tandem in nos
unanimi consensu et voluntate convenerunt fide corporali hinc inde prestita promittentes, ut auditis testi-
bus et aliis documentis super dicto negotio, quamcunque inter ipsos arbitrando secundum dicta testimo-
nialia documenta super his habita proferremus sententiam et quidquid alias in dicto ordinaremus negotio,
quod ipsi hoc perpetuis temporibus inviolabiliter observarent, et quicunque de predictis tribus illud non
servando quocunque modo scienter infringeret, quod idem nobis arbitris incontinenti centum marcis esset
obligatus et etiam notari posset contra fidem suam minus iuste venisse. Deinde ad iussum nostrum partes
predicte precise pure et sine contradictione renuntiaverunt omni rancori, qui ob hanc causam inter ipsos
evenerat, et predicti . . decanus et . . propositus Scildensis se ad osculum receperunt. Iniunxhnus etiam
partibus sub pena predicta, ut quicunque super isto negotio haberent instrumenta vel alia documenta,
quod nobis ea infra festum beati Liborii exhiberent. Hiis (autem) omnibus rite peractis dicta testimonia
et alia documenta coram capitulo nostro predictis partibus presentibus publican fecimus et habito con-
silio eandem ecclesiam in Wellede cum pertinentiis suis decanatui perpetuo adiudicavimus et adiudicamus,
eadem arbitraria potestate de equitate decern entes, ut omnia dampna et expense hinc inde habite con-
quiescant, ita ut nulla partium alteram super hoc deinceps valeat inpetere, nee aliquis de partibus domi-
num episcopum super hoc negotio vel ipsum negotium contingens de cetero molestabit. Et ne hec in
posterum reduci valeant in dubium, dicta testimonia in publicam poni fecimus scripturam et sigillis tarn
domini nostri episcopi quam etiam nostri capituli fecimus sigillari et presentem literam nostris sigillis
fecimus communiri. Magister Mauritius, quod sigillum non habuit, nostris est contemsus. Actum anno
pomini M°.CC°.XXX°. octavo.
Nur die Siegel des Domcantors und des Domherrn Johannes eind noch erhalten.
') Welda S. yon Warburg.
Digitized by
Google
184 *«8.
281.
* Die Abtissin Agnes von Geseke tauscht mit eincm Pfarrer Giiter aus. 1238. — Or. Kl. Dalheim U. kl;
Abschr. Msc. I 127 fol. 132.
A(gnes) Dei gratia abbatissa in Gesike totumque eiusdem ecclesie capitulum omnibus hanc litterara
inspecturis notum esse volumus, quod nos domno Conrado plebano in Nutlon l) agrum quendam iuxta
villapa eandem, qui habet unum vifgerde*), dedimus pro alio agro parum remotiori a villa, qui habet
unum sesgerde, et unanimi consensu et collaudatione eidem concessimus, ut daret ilium duobus fratribus
amicis suis, quia sufficienter ipsum a nobis et laudabiliter commutavit, videlicet Hennanno et Widekindo.
Et ut hec nostra et ipsius donatio maiorem firmitatem et evidentiam pleniorem optineat, ipsi super hoc
Bcripti nostri et sigillorum contulimus munimenta. Acta sunt hec a. D. M°.CC°. XXXVIII0. Testes huius
rei sunt: Gerhardus canonicus, Godefridus de Haldynghusen plebanus; Johannes de Suthhem, Johannes
de Adorp, Wydekindus de Osningen, Alhardus sacerdotes; laici: Godschalcus advocatus, Arnoldus de
Sylbike, Bernhardus de Nutlon et Eike et Godfridus, Regenbodo de Berghem,
Das Siegel ist abgefallen,
282.
* Der Convent des Klosters Willebadessen kauft von einem Ministerial der Abtissin Beatrix von Neuenheerse
ein Gut. 1238. — Beg. Msc. 1. 242 S. 62.
Littera conventus de Wilbadessen de bonis in Etherlerse *) venditis ab Hartmanno milite cum con-
sensu liberorum Henrici, Hartmanni, Frederici, Hildegundis, Elburg, que ea a Beatrice abbatissa in
Herse in pheodo tenuerat, Gerhardi prepositi in "Wilbodessen pro memoria. Testes canonici Henricus.
Ludovicus; Udo de Helmeren, Henricus de Wartberch milites; Gerhardus prepositus, Godefridus prior;
Geroldus de Smechthen, Albertus de Veteri Herisia, Hermannus deValehusen, Henricus eius frater mini-
steriales Herisienses; Conradus plebanus in Brakele. M°.CC°. XXXVIII0.
283.
B. Ludolf von Munster vergleicht sich mit dem Abt (Hermann) von Corvey iiber ihr gemeinscha ft Itches Be-
satzungsrecht in der Burg Landegge 4) und die Einkiinfte des dortigen Markts und der dabei zu erbauenden Stadt,
deren Gericht und Mtinze aber mit der Schiffahrtsabgabe fiir See/ahrten &J dem Bischofe verbleiben sollen.
1238. — Or. Fr. Corvey U. 90; Abschr. Msc. I. 134 p. 46; gedr. Schaten ad ann.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ludolfus Dei gratia Monasteriensis episcopus, Vilhelmus
prepositus, Godefridus decanus totumque capitulum Monasteriensis ecclesie. Omnibus pagine inspectoribus no-
tum esse cupimus , quod cum inter nos et abbatem Corbeiensem hinc inde questio moveretur super castro
Landecge, conposuimus in hunc modum, videlicet quod abbas Corbeiensis et sua ecclesia tres castellano^
locabit in eodem castro et quarta mansio eidem remanebit et tertiam partem castri tarn in vigilibus quam
custodibus aliis custodiet. Item promisit, quod nee ipse nee aliquis successor suus turrem in eodem
l) Untergegangener Ort, der SW. von Wunnenberg lag. Vgl. die Urktmde von 1225 Nr. 143. — *) Von funf Gerte, d. h.
Ruthen. — *) So nur vermag ich den in der angefiihrten Handschrift sehr verzogenen Namen zu leaen, ohne densel-
ben aber, wie schon zu Nr. 243 bemerkt, deuten zu konnen. — *) Im Niederstift N. von Meppen. Uber die dortigen
Besitzungen Corvey's ist das alteste Heberegister bei Wigand Archiv I. 2 S. 16 — 22 und Spancken in der Zeitschr.
XXI. S. 10 sq. zu vergleicheu. — *) Die Ems abwarts in die Nordsee.
Digitized by
Google
1239. 185
castro construet, sed turrem edificatam pari modo cum ecclesia nostra Monasteriensi perpetuo retinebit,
ita tamen quod nos et nostri successores eiusdem turris instituamus custodes et ipsi pari modo abbati
iurabunt, et ne abbas vel aliquis successor suus turrem construat, nos eidem in restaurum quattuor mar-
cas assignabimus annuatim; item portarius pari modo eidem iurabit. Item quicquid proventuum evenerit
in foro, abbati equaliter cedet. Item si oppidum prope castrum edificatum fuerit, nos iudicium et mone-
tam collocabimus, sed proventus inter nos equaliter dividentur et ita de omnibus proventibus, antiquo
tamen theloneo, quod sevart dicitur, excepto. Ut autem hoc factum stabile et inconvulsum permaneat,
presentem paginam tarn appensione sigilli nostri, quam capituli Monasteriensis fecimus roborari. Testes
huius rei sunt: Vicboldus nobilis de Holte, burcgravius de Stromberge, Hermannus nobilis de Harstorp,
Bernhardus, Frithericus, Hermannus fratres de Meinhuvele, burggravius de Regethe et fratres sui Her-
manni et Johannes, Hermannus Weremzo, Albertus dapifer et frater suus Adolf us, Suetherus tunc iudex
Monasteriensis et alii quamplures. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°. XXXVIII0 !).
Beide Siegel sind verloreu.
284.
* Miter Goswin von Vechten verkauft dem Stifle Busdorf gewisse vom Bischofe von Paderborn lehnriihrige
Besitzungen, die er in Gegenwart B. Bernhardt s IV., des Domcapitels undder Ministerialen des Fiirstbisthums
resignirt. 1239 Januar 4. — Abschr. Msc. 1. 121 fol. 5'; 123 fol. 5.
G(oswinus) miles et uxor eius et heredes de Wechten singulis et universis presens scriptum inspe-
cturis salutem in vero salutari. Ad amputandum imposterum omnem dubitationis errorem presenti scripto
declarando protestamur et confitemur, quod nos anno Domini M°.CC°.XXX°. nono predium nostrum et
feodum in Yienhus et in Stenhem a) sita et medietatem iuris patronatus ecclesie in Yienhusen cum homi-
nibus eidem ecclesie pertinentibus, que omnia de ecclesia Patherburnensi nomine feodi tenebamus, do-
mino nostro episcopo Bernhardo quarto, capitulo maioris ecclesie necnon ministerialibus consensum suum
adhibentibus 8) , vendidimus ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Andree in Paderburne centum viginti
quinque marcis bonorum et legalium denariorum, quam pecuniam ex integro numeratam et solutam nos
recepisse protestamur, in usum et utilitatem nostram et heredum nostrorum penitus conversam. Promi-
8imus etiam in manibus dicti domini nostri episcopi fide corporaliter prestita, quod si Widekindus comes
l) In Bezug auf Landegge findet sich noch folgende undatirte Urkunde Msc. I. 133 f. 11 von einer Hand des 14. Jahr-
hunderts eingetragen:
LudolfuB Dei gratia Monasteriensis episcopus huius pagine inspectoribus notum esse cupimus,
quod nos et omnes successores nostri dabimus domino Corbeiensi abbati singulis annis in festo
Martini 4 marcas de proventibus nostris, sicut continetur in privilegio nostro, quod dedimus
ecclesie Corbeiensi super compositione que facta est inter nos et ipsam de castro Landege et
hec presenti scripto sigilli nostri appensione manifeste protestamur.
Man kann wohl fragen, welche landesherrlichen Rechte das Bisthum Minister iiberhaupt vor der erst 1252 (U.-B. III.
540) erfolgenden Erwerbung des Niederstifts an der in der Diocese Osnabriick belegenen Burg Landegge hatte.
Diese Rechte datiren allerdings schon von Bischof Hermann II. her , der nach dem Zeugniss des Domnekrologs, Ficker
G. -Q. I. 348, und der Bischofschronik ib. S. 27 dieselbe erbaut hat, was dann auch durch die Klage dieses Bischofs,
U.-B. III. 21 in einer Urkunde von 1203, dass er variis expensis in edificatione castrorum oneratus den Zoll der
Stadt Minister habe verpfanden mussen , bestatigt wird. Yon Gewicht ware nun die Nachricht der deutschen Bischofs-
chronik, Ficker 1. c. Ill, dass Hermann diese Rechte von seiner Schwester, der Gemahlin eines Grafen von Vechta,
iibertragen erhalten hatte, wenn das Gewand, in dem diese Angabe dort auftritt, und die Beziehung zu Bouillon und
Luttich niclit gar zu fabelhaft erschienen. — *) Iggenhausen und Grundsteinheim dicht bei einander im Kr. Biiren,
N. von Lichtenau. — *) Es treten hier also schon neben dem Bischofe das Domcapitel und die Ritterschaft als die
standischen Vertreter des Landes und aller seiner Rechte auf.
Westf. Urk.-Buch. IV. 24
Digitized by
Google
186 i»9.
Paderburnensis ') vel quicunque alius sibi addicendo ius in bonis prenotatis predictos prepositum et capi-
tulum in ipsis inquietare presumeret, nos eis plenam de ipsis prestando auctoritatem sive warandiam, eos
prorsus reddentes indempnes ab omni eripiemus questione, dampna eorum sive impedimenta in dictis
bonis in nostrum periculum computantes. Forma vero venditionis talis erat: In octava innocentum a) anni
prenotati ego Gozwinus et heredes mei in presencia domini episcopi Bernhardi quarti et capituli maioris
ecclesie necnon*ministerialiuni Paderburnensium renunciavimus precise, pure et sine omni condicione
actioni et iuri si quod ad presens in predictis bonis nobis competebat vel deinceps competere posset.
De voluntate vero nostra dictus episcopus omnium bonorum prenominatorum proprietatem cum omni uti-
litate eorundem et pertinentiis, sive in agris sive in pascuis sive in molendinis sive in hominibus et omni-
bus aliis attinentiis mobilibus aut immobilibua, contulit ecclesie beatorum apostolorum Petri et Andree in
manus Symonis propositi, Regenhardi decani et totius capituli iam dicte ecclesie. Ut autem hec ven-
dicio nostra sine calumpnia possit supra dicte ecclesie stabilis et inconvulsa permanere, presentem litte-
ram domini nostri episcopi Bernhardi quarti, Volradi prepositi, Babodonis decani et maioris capituli et
sancti Pauli conventus necnon civitatis Paderburnensis sigillis rogavimus communiri. Testes huius facti
sunt: Volradus propositus, Rabodo decanus, Tbetmarus scolasticus, Hermannus camerarius, Georgiust
Johannes, Wernerus dicti Stapel, Wernerus de Wevere ; cives vero Hermannus Danus, Ysherus, Hermannus
Visco, Andreas Voltur, Giselerus Vateber, Bernhardus de Thelebrugge, Gerbodo, Thidericus de Wart-
berg, Thidericus Woldoge, Volberaus et alii quamplures.
286.
* Bischof Bernhard IV. erlaubt dem Stifle Busdorf, ein bei der Griindung vom Bischofe Meinwerk erhaUenes
Gut in Overyssel an den Edlen von Ahaus, der das Stift seit jeher in dessen Besitz beunruhigt, fur 270
Mark zu verkaufen und aus dem Erlbse von einem Vasallen der Paderborner Kirche andere Besitzungen *J zu
erstehen, durch dereti (Jbertragung der Bischof damn seine Memorie in Busdorf stiflet. 1239 Januar 4.
— Abschrift Msc. I. 121 f. 18; I. 123 f. 13.
Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus singulis ac universis presens scriptum
intuentibus perpetuam in Domino salutem. Notum esse cupimus tarn presentibus quam futuris, quod cum
ecclesia beatorum apostolorum Petri et Andree Paderburne predium suum in Theldene4) situm, sibi col-
latum a predecessore nostro pie memorie episcopo Meinwerko, propter iniurias, quas frequenter intulit
ei nobilis vir Johannes de Ahus in dicto predio, eidem Johanni de licentia et consilio nostro vendidisset
ducentis septuaginta marcis legalium denariorum, humiliter nobis supplicavit, ut ad comparandum melius
predium pariter dignaremur ei providere. Symone vero preposito, Regenhardo decano et capitulo dicte
ecclesie ex una parte et Gozwino cum uxore et heredibus ipsorum ex altera coram nobis comparentibus,
dictus Gozwinus et heredes eius in manus nostras resignaverunt predium et feodum in Yienhusen et in
l) Die Grafsohaft der Stadt Paderborn kanfbe Biscbof Simon I. 1247—1277 an, wie sain Testament erweist. Im Besitze
der Qrafschaft erscheint 1251 eine Regelhindis ale comitissa Paderbornenais, ale deren Gemahl Bernhard von Oesede
genannt wird. Wabrscheinlich iet sie eine Tochter dieses Grafen Widekind, den vir wohl ana dem Grande ab einen
Abkdmmling der altesten Grafen betrachten durfen, weil seine Toohter einen and denselben Namen mit der Gemab-
lin des ersten bekannten Grafen Elferus urn 1109, R. 1362 C. 179, tragt. Vgl. Nr.287. ~ *) 4. Januar 1289. — *) Die in der
vorhergebenden Urkunde genannten. — 4) In der Stiftungaurkunde Bufldorft vom 25. Mai 1036, JSrkard R. 993 €. 127,
aagt Meinwerk : dans curtem onam in Theldem , quam ex hereditate pmerna poasedi. Um so bemerkenswerther er-
Beheint es, daas aueh Graf Wiehmann, der Vater von Meinwerk* Matter Adela ebendort Gufcer beaaas, Erhard
R. 686, die aber mit vielen anderen Beaiteungen an das von Wiehmann geatiftete Blotter El ten fielea, deren Abti*
sin Lutgardis am 18. December 996 zu Gunsten Uurer Schweater Adala daw anf austere Beaitsungen ihrea beiderai-
tigen Vaters verzicbtete. Tbelden ist das beutigB Delden in der Twentbe HW. von Easdbede and Ahaus.
Digitized by
Google
12*9. 187
Stenhem sita cum omnibus suis pertinentiis tarn in hominibus et in agris, quam in pascuis et omnibus
mobilibus et immobilibus eisdem bonis pertinentibus cum medietate iuris patronatus ecclesie in Yienhusen
et hominibus dicte ecclesie pertinentibus, petentes a nobis, ut proprietatem dictorum bonorum ecclesie
sancti Petri conferremus, publice coram nobis confitentes, quod dicta bona rendidissent ecclesie iam
dicte, et in pretium ipsorum centum viginti quinque marcas recepisBent et super hoc publica monimenta
dedissent sigillis autenticis communita. Nos autem ad preces utriusque partis inclinati et sententia di-
ctante, quod de consensu capituli maioris et ministerialium id facere possemus, predicta bona contulimus
cum omnibus suis pertinenciis in manus Symonis prepositi, Regenhardi decani et totius capituli ecclesie
prenotate sub hoc tenore verborum:
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ego Bernhardus quartus Dei gratia Paderbomensis
episcopus in manus tuas, Symon preposite, Regenharde decane, et totius capituli confero ecclesie beato*-
rum apostolorum Petri et Andree predium et feodum in Yienhusen et in Stenhem sita cum omnibus suis
pertinentiis, que Gozwinus de Wechten et heredes sui in manus nostras publice resignarunt. Nos vero
canonici sancti Petri spondemus, anniversarium domini nostri venerabilis episcopi Bernhardi quarti nos
singulis annis secundum ecclesie nostre consuetudinem servaturos, quod per appensionem sigilli nostri
profitemur. Ut autem hec rata permaneant et inconvulsa, acta sunt coram testibus ad hoc rogatis: Vol-
rado preposito, Rabodone decano, Thetmaro scolastico, Hermanno camerario, Volberto de Elsen, Ludolfo
cellerario, Everhardo canonicis Paderbornensibus; ministerialibus: Hermanno marscalco, Henrico came-
rario, Georgio, Johanne et Wernero dictis Stapel, Wernero de Wevere; civibus vero: Hermanno Dano,
Yshero, Hermanno Viscone, Andrea Vulture, Gyselero Vatheber et aliis quampluribus a. i. D.M°.CC°.XXXIX0.
Ad cautelam autem maiorem et evidentiam pleniorem presentem paginam appensione nostri sigilli fecimus
communiri. Pridie Non. Januarii.
286.
* Pap st Gregor IX. empfiehli alien Erzbischofen, Bischofen und iibrigen Geist lichen die Briider vom
Hospital zu Jerusalem, verbietet sie zu bedriicken und in dem Besitze der Giiter zu storen, welche ihnen von
solchen Glaubigen vermacht worden sind, die in ihren Hosptialern genasen oder starben. Datum Laterani
Nonis Maii pontificatus nostri anno tertio decimo. 1239 Mai 7. — Or. l) St. Johanniter - Commende Her-
ford U. 1.
Die an rothen und gelben seidenen Faden hangende Bulle mit der Inschrift GREGORIUS PAPA Vim. ist wohlerhalten.
28T.
* Der Paderborner Domherr Johann von Elsen verpfandet sein Baus an der Pader in Paderborn fur SO Mark,
mit dem Bedinge jedoch, dass, wenn es verkauft tverden sollte, er dann weitere 10 Mark erhalte. 1239
September 10. — Abschr. Msc. L 121 f. 16; 123 fol. 11.
Wydekindus dictus comes a) et consules et universitas civium in Paderburne omnibus presens scriptum
visuris notum esse cupimus, quod dominus Johannes dictus de Elsen maioris ecclesie Paderburnensis
canonicus domum suam iuxta Padheram sitam, que ipsi hereditario iure cesserat, Heinrico et Suedero
pueris suis •) pro octuaginta marcis integraliter cum officinis coram nobis in iure obligavit, ita tamen
J) So zerstort, dass ein lesbarerText sich nicht herstellen liess. — *) Vgl. die Koten zur Urkunde vom 4. Januar d. J. Nr. 284.
Es ist bemerkenswerth, den Grafen der Stadt Paderborn hier an der Spitze der stadtischen Rathmanner einen Ver-
trag iiber ein stadtiaches Grundstuok bekundeu zu sehen. Unter den Zeugen erecheint auch der Biirgermeister.
3) Es scheint mir unmoglich anzunehmen, daee ein Paderborner Domherr hier so offen von seinen Eindern spreche;
24*
Digitized by
Google
188 12*9-
quod si predictos H. et S. contingeret- eandem domum velle distrahere, et si Ludolfus de Herisia earn
vellet in usus suos comparare , ipsi de solucione pecunie condescenderent in decern ifcarcis. Quod factum
ne alicui veniat in dubium et ne inposterum per alicuius calumpniam in irritum possit revocari, fecimus
conscribi et per publicum instrumentum nostrum conscriptum roborari. Huic facto cum fieret astiterunt
testes: Everhardus Buden magister civium; consules: Bernhardus Delebrucke, Gerbodo, Hinricus Mergus,
Hermannus Griseus, Conradus de Aspedere, Philippus, Hehnicus Ursus; Hermannus plebanus Forensis
ecclesie, Nycolaus, Widekindus, Heinricus sacerdotes; Heinricus Molendinarius, Giselere, Godeftidus de
Iburch, Hedolfus, Theodericus de Wartberg, Gerebertus, Kerstianus, Johannes de Mersberge, Johannes
de Metzinchusen, Heinricus, Volquinus fratres, Gerlacus Vateber, Johannes Kersegreve, Heinricus de
Soltcoten, Hildebrandus Crage, Johannes de Stadelhove, Thidericus index, Johannes iudex, Godescalcus
de Eleren, Thidericus dapifer advocati J) de Buren, Beltoldus, Volbergus, Volbern qui iudex fuerat et
alii quamplures. Acta sunt hec a. i. d. M°.CC°. XXXIX0. et anno pontificates nostri Bernhardi Xn. et
IIH. Idus Septembris.
288.
* Der Edle Bernhardt von Oesede giebt einem Eigenbehdrigen mit Genehmigung seines Ministerialen GodschaDc
von Welda, dem er denselben ubertragen hatte, die FreiheiL 1239. Warburg, — Or. Kl. Hardehausen U. 43.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Bernhardus de Osethe. Notum sit tarn presentibus quam
futuris, quod nos Regenhardum de Osthim, conditione servili nobis addictum et cuidam nostro famulo
Godescalco de Wellethe collatum, prudentum consilio virorum et petitione bonorum, per nos etHermau-
num filium nostrum, Godescalcum et fratrem suum Bertoldum et eorum heredes, plene donavimus liber-
tati, sane ipsum a nobis iam prenominatis liberum profitentes. Testes huius rei sunt: Sifridus iudex.
Sifridus magister consulum, Albertusmonetarius, Johannes de Ossenthorp, Conradus iuxtatruncum, Helm-
wardus, Victorius, Hermannus de Amelungessen, Johannes de Natesungen, Godescalcus de Beverungen,
Hermannus de Dalhem, Conradus de Weten, Johannes de Althorpissen , consules Nove Civitatis in Wart-
berg; Johannes Judeus, Wernherus de Nedere, Conradus de Ossenthorp, Udo de Weten, Hartmannus
Calle, Godescalcus et Ludolphus fratres de Nedere, Bertoldus (B)usse milites; Johannes de Osthem, Lut-
bertus Pistor, Eckehardus de Lere, Arnoldus de Althorpissen, Hunoldus, Johannes de Nedere, qui pro-
misit sibi supplere defectum. Ut autem hec rata permaneant, sigilli nostri munimine fecimus hanc pagi-
nam insigniri. Acta sunt hec a. i. d. M°. CC°. XXX VHII0. in Wartberg temporibus Bernhardi tertii8)
Patherbornensis episcopi.
Das Siegel fehlt.
289.
* Der Schultheiss und die Rathmanner von Cassel bekunden, dass die Erben einer ihrer Mitbiirgerinnen sick
mit dem Kloster Hardehausen gutlich uber eine von Letzterer dem Kloster gemachten Schenkung geeinigt
haben. O. /. Um oder bald nach 1239*). — Or. Kl. Hardehausen U. 11.
Universis hoc scriptum inspecturis Robertus sculthetus consulesque de Cassele perpetuam in Domino
salutem. Notum sit tam presentibus quam futuris, quod quedam fidelis matrona nostre civitatis Cune-
mdglicherweise ist hinter Suedero ein Name ausgefallen , so dass der Sinn also ware , dass Jofaann von Elsen das Haus
verkanft habe an Heinrich und Sueder n. N. dessen Kindern. Doch bleibt in diesem Falle es aufiajlend , dass Heinrich
nach seinem Namen und Stand nicht naher bezeichnet wird. — ') advocatus hat Msc. I. 123 fol. 11. — ^ Uber die
Ministerialenfamilie von Welda vergl. die Hardehausener Urkunde vom 3. Mai 1234 Nr. 228. — lf) So ausgeschrieben
die Urkunde, obwohl dieselbe doch unter der Regierung Bernhards IV. abgefasst worden ist. — ♦) In diesem Jabre
Digitized by
Google
1339. 189
gundis CQgnomento Parva fratribus in Hersuithehusen donatione publica mansum dimidium assignavit.
Huic autem donationi filio eius Erthmaro generoque illius Johanne postmodum contradicentibns, in hoc
tandem cam eisdem fratribus convenerunt, fidemque suam illis Erthmarus videlicet et Johannes com ho-
nestis viris Hermanno supra montem et Cristiano dederunt, ut post obitum predicte matrone ipsum dimi-
dium mansum pro tribus talentis redimerent et quiete sine ulla contradictione possiderent. Horum autem
{idem receperunt Lodewicus archith . . . *) werne, Erenhardus, Wernherus et Nycolaus. Ut igitur hec
donatio sive conventio inconvulsa p^rmaneat, predictos testes subnotari et sigillo nostre civitatis presen-
tem paginam fecimus insigniri.
Nur der schmale vom Pergament abgetrennte Siegelriemen ist erhalten.
289 a.
* Bruchstucke eines Traditionsverzeichnisses des Cistercienser - Klosters Hardehausen2). — Or. aus der Mitte
des 13. Jahrhunderts *J Msc. VII. 4509 B*). Hierbei zwei spatere Aufzeichnungen Uber dessen Griindung.
Abschr. sac. XVIII. Msc. II. 79 f. 69.
Hec sunt bona ecclesie nostre: a Bertoldo de Asekendorph et films suis comparavimus tres mansos
cum area, que Selewort vocatur, pro XXX marcis. Specialiter vero a filiis eiusdem, Conrado videlicet
et Hartmodo, comparavimus unum mansum .in maiori Kurbike6) pro V marcis. Ab ecclesia in Lippoldes-
herche 6) comparavimus XV iugera IIII marcis. A quodam Berenwardo comparavimus XII iugera tribus
marcis.
Hec sunt bona, que habemus in indagine prope Geismariam: Theodericus in Dwergen 7) contulit
ecclesie nostre ibidem III vergerde8), insuper unum vergerde. Giselerus senior et filius eius Amilius
dederunt nobis ibidem I mansum, qui dicitur virgerde. Unum virgerde comparavimus ibidem a duobus
fratribus, scilicet Gerlaco et Jecelo, XX solidis gravis monete et tribus Bolidis levis monete. Ab Einfrido
de Wartberch comparavimus HI virgerde cum omni iure attinenti VI marcis. A quodam Udone in
medio Dwergen comparavimus I vergerde, id est VIII iugera, XVIII solidis, iure novellatorio9), quo ipse
possederat, consensu advocatorum Giseleri et Johannis fratris sui cum omni iure attinenti, de quo annua-
tim reddimus levem solidum ad altare Dwergen. A quadam muliere, nomine Richenze, et filio eius Bru-
nincgo comparavimus III vergerde iure novellatorio V marcis et dimidia, cuius proprietatem nobis con-
tulit Herimannus comes de Wartberg "<>). De advocato Geysmarie Heinrico et filio eius Theoderico com-
bestatigte Landgraf Hermann von Thuringen die stadtischen Privilegien von Cassel , Gengler Codex iuris munic. 1. 448,
in welcher Urknnde ebenfalls noch ein villicus an der Spitze der Consulen von Cassel erscheint. — !) Durch Moder
unleserlich gewordene Stelle, deren letzte 4 Buchstaben anch durch Reagentien nicht wieder hervorgerufen werden
konnten. — *) Obwohl Hardehausen in dem nachfolgenden Register nicht ausdrucklich genannt wird, so ergiebt sich
dessen Provenienz dorther mit Bestimmtheit aus der darin erwahnten Urkunde Bischof Bernhards II. von Paderborn
vom Jahre 1155. — *) Der vorhergehenden Urkunde wegen Erwahnung der Schoffen von Cassel angeschlossen. —
♦) Geschenk des Herrn Grafen vonLandsberg-Gemen, der dies werthvolle Fragment , ein Blatt klein Folio, vom Unter-
gange rettete, aber weitere Reste nicht zu ermitteln vermochte. — 6) Wohl eher Corbeke SO. von Borgentreich , als
Corbach im Fr. Waldeck. «) Lippoldsberg , Prov. Hessen, 0. von Helmershausen. — 7) Dass dies Zwergen NW. , nicht
Zwehren S. von Cassel ist, wie ich oben zur Urkunde Nr. 38 v. J. 1210, die den Verkauf eines Grundstiicks seitens
des auch hier genannten Amilius von Zwergen betrifft, und zu Nr. 40 angenommen habe, erweist die Note 4 der
folgenden Seite. Da Zwergen hier als in der Nahe von Geismar belegen angegeben wird, so diirfen wir bei Letzte-
rem nnr an Hofgeismar N. von Cassel, nicht an Geismar bei Fritzlar denken. — 8) Brinckmeier I. 906 kennt Gertc
im Sinne vom heutigen Ruthe als Ackermaas, wie ich denn schon oben Nr. 118, mensuram decern virganan in diesem
Sinne gedeutet habe. Doch kann ich dieses Wort, dessen Schreibart hier oft wechselt, sonst nicht nachweisen-
Nach dem Folgenden enthielt eine virgerde acht Acker. Vgl. dagegen Zeitschr. d. Berg. Gesch. Ver. VIII. 183: doch
verdient diese Frage noch eine eingehende Untersuchung. — 9) Das in der erwahnten Urkunde von 1210 indaginaU
ius genannt wird. — l0) Dieser Graf Hermann von Warburg hat dem Ministerialenstande angehort und wird oben
Nr. 39 als Zeuge in einer Urkunde von 1210 erwihnt.
Digitized by
Google
190 t339.
paraviiuus I worgerte XIII solidig gravis mouete, iure novellatorio, cuius proprietatem nobis contulerunt duo
frutre* Rotcliems et Woloniarus. A Johaiine, fratre !) advocati Heinrici, coinparavimus I worlinc. Item
in novali versus Dworgen eomparaviuui.s VI iugera II marcis ab eisdein fratribus Heinrico et Johanne.
Fniter vero eovum Theodericus dedit nobis ibidem I agrum cum omni iure attinenti. Ibidem etiam com-
paravimus a Giselero V iugera II marcis. A quatuor fratribus Bernhardo, Johanne, Sigehardo, Amilioa)
cum promissione eorum, qui dicuntur marckenoth*), comparavimus XII iugera III marcis et dimidia.
A Marcvardo de Husen comparavimus I actwarth*) in Inferiori Dwergen IIII solidis gravis monete, quod
stabilitum est Lovene regio banno ab illis de Scardeberg 4).
In Adebracteshusen 5) habemus III mansos et dimidium. Duos comparavimus a quodam Hartmodo
VI marcis consensu Herimanni lantgravii cuius idem erat ministerialis. Postmodum vero, cum eiusdem
filius •) nos indebite gravaret, pro eodem predio dedimus ei XI solidos, ut ab omni querimonia cessaret.
Hec autem confirraata sunt Cassele coram scultheto 7) et quibus(dam) ministerialibus lantgravii. Lode-
wicus Ullecobt et fratres sui coheredes dono et, venditione dederunt nobis ibidem mansum et dimidium
pro HI talentis. Ibidem habemus III areas, et decima tocius ville reponetur apudnos, et nostro plaustro
convehetur, et victum dabimus servo, qui colligit. De cetero nihil laboris nobis incumbit, sed tempore
triture accipiemus eiusdem decime decimam partem. Quod sequitur quere in quinta pagina ad tale
signum. (Ein Kreuz mit Punkten in den vier Wihkeln.)
Hec sunt bona, que habemus in Scerve8): Sex mansi cum areis et molendino, quos fundator ecclesie
nostre pie recordationis dominus Bernardus episcopus nobis ibidem contulit9). Duo mansi indecimales
ibidem, quos a Gernando duo bus aliis in Nhedere8) concambivimus. Tres mansi indecimales Hugonis de
Willehusen l0); I mansum, quern Luodoldus de Husdagensen nobis dedit. Agri Itichardi de Masenhim
additi sunt V mansi s supradictis indecimabilibus , ut plene V mansi computarentur, qui vix pro mi repu-
tabantur. Agri Ersbergensium , quos ibidem comparavimus, computati pro duobus mansis. Item III mansi
ibidem, qui fuerant cuiusdam Alradi. Item X iugera eiusdem Alradi et XX iugera cuiusdam Algoti, qui
faciunt I niansiim. Item VII iugera Osbrandi, VI iugera Hagenonis, XL iugera Wernhardi de Papenheim,
qui faciunt II mansos, VII iugeribus minus. Hec omnia plenius inveniuntur in privilegio fundatoris nostri,
quia sub eo et per eum ista accesserunt ecclesie nostre. Postmodum vero ista, que subiciuntur, compa-
rata sunt et ex parte nobis collata. De Wernhero cognomento Uvelcruth comparavimus H mansos XXIII
l) Msc. tratris. — 2) Vielleicht deu Sohnen des vorerwahnten Giseler. — *) Markgenossen und Echtwort, d. L Markenantheil.
— 4) Schardenberg im Amte Zierenberg NW. von Cassel. Nach Wenck II. 871 Not. b standen die Briider Hermann
und Stephan von Schardenberg urn 1201 der comitia in Meschere Ober oder Niesser Meisser (S. von Zwergen and
Liebenau) vor. — 5) Auch mit Hulfe von Wenck und Fcerstemann mit Bestimmtheit nicht zu constatiren. Vielleicht
mochte man aber an Abshausen, zwischen Cassel und Melsungen, auf welches Herr Dr. Ernst Friedlrender mich auf-
merksam machte, denken durfen. — •) Nur Landgraf Hermann I. 1181 — 1217, nicht dessen Enkel Hermann
II. f- 1242, hat Sohne hinterlassen. Es wird bier also die Rede vom Landgrafen Ludwig IV., dem Gemahl der
heiligen Elisabeth sein, welcher 1227 starb. — ^ ttber Cassel vergl. die vorhergehende Urkunde. — ») Scherfede.
Grosse-Neder Kr. Warburg. In Bezug auf die Giiter in Scherfede bemerkt eine Hand aus dem Anfange des 14. Jahr-
hunderts auf dem untern Rande: De istis bonis in Scherve multo plura devenerunt ad ecclesiam nostram, quam hie
habeantur expressa tarn per supradictos venditores quam per alios quoscunque processu temporis , ita quod iam omnia
sunt nostra preter pauca et extendunt se super sexaginta mansos. Vgl. oben Nr. 24 u. 212 und meine Bemerkung
zu letzterer Urkunde. — •) Das Nachfolgende bis ecclesie nostre ist im Wesentlichen der Urkunde Bischof Bern-
hards I. von Paderborn vom Jahre 1155 entnommen, Erhard R. 1824, die leider nur im Abdruck bei Schaten ad
ann. erhalten ist. Da Bernhard dort auch „in Hodagessen prsedium quoddam ex hereditate (dem Besitz) domini
Heinrici ducis, pro quo ei duos mansos in Rosbeke XX solidos persolventes restituimus" an Hardehausen schenkt, so
muss die hierauf bezugliche Urkunde Herzog Heinrichs deB Lowen, Hardehausen U. 1, welche Erhard R. 1880 nacL
dem Druck bei Wigand Fehmg. 222 zum Jahre 1160 setzt, schon vor 1155 ausgestellt sein. Dies ergiebt sich auch
daraus, dass Abt Daniel von Hardehausen darin als Zeuge vorkommt, der urkundlich 1142 erscheint R. 1880 C. 242.
wahrend Volbert schon am 11. Juni 1155 ihm in dieser Wurde gefolgt war. Erh. R. 1826. Hans Prutz Heinrich der
Lowe S. 457 Nr. 74 hat dessen Fehler recipirt. — ,0) Vgl. oben Nr. IS.
Digitized by
Google
1289. 191
marcis et poledro. Duos mansos comparaviuius a tribus fratribus Johanne videlicet, Herimanno et Hein-
rico qui dicebantur cognomento Frigedacg *). Item II mansos comparaviuius a duobus fratribus de
Holtesminne XVIII marcis; II vero marce date sunt comiti Alberto de Everstene, ut consensum suum
adhiberet 2).
Duos8) mansos comparavimus a Conrado de Wellethe et uxore eius Gertrude consensu comitum de
"Waldeke, a quibus in beneficio habebant, XXII marcis. Isti mansi fuerant Hosbrandi de Scerve. A Si-
boldo, filio4) Conradi de Vrekenhusen, comparavimus III mansos pro XXX marcis. Mansum et XV iugera
comparavimus IX marcis et HI solidis a tribus fratribus Reimboldo, Herimanno, Olriko. A tribus fra-
tribus Ludolfo, Ecekino, Theodorico comparavimus II mansos et IX iugera. Item a tribus fratribus
Herimanno scilicet, Heriberto, Brunone comparavimus mansum I. Item a Bernhardo et Theoderico man-
sum et dimidium et duo iugera. ARegenhardo, quidicitur Vrilinc, comparavimus XXVI iugera. A duobus
fratribus Conrado et Bertoldo de Vrenkenhusen (sic!) cum consensu filiorum suorum et heredum compara-
vimus XXVI iugera. Postmodum vero, cum isdem bonis querimoniam moverent eorundem filii, licet in-
iustam, dati sunt prima vice III solidi, alia vice VI solidi. Item a Godefrido et fratre suo Bertrammo
de Thi et sorore eorum Cunegunde comparavimus II iugera; IIII iugera dederunt ecclesjie pro animabus
patris et matris eorum. Item a Tetmaro et Herimanno de Nutlon comparavimus XII iugera. Item a
Brunoldo et Helmoldo comparavimus VHI iugera. Postea, cum querimoniam moverent filii eorum Wie-
bernus et Lutbertus, dati sunt eis XHH solidi et IIII ulne grisei panni. Item duo iugera dedit Conra-
dus miles, cognomento Sunnendach, pro anima filii sui Reimboldi. De Gozmaro comparavimus II iugera.
De Bertoldo cognomento Halfpape comparavimus aream et I agrum, XVIII solidis. Item a Volcmaro et
fratribus suis, cognomento Skedinge, compa5)
Da das Register auch aus der Hardehausener Stiftungsurkunde Bischof Bernhards Ausziige mittheilt,
so durfte die JUittheilung von zwei bisher ungedruekten Aufzeichnungen uber die Griindung dieses Klosters hier
wohl an der Sidle sein. Die erstere ist ersichtlich eine Lection 6J, wie sie zum Gedachtniss des Stifters dorl
unzweifelhaft an seinem Todestage vorgelesen wurde. Dass sie nicht alt sein kann, geht aus dem Umstande hervor,
dass sie auf die unier II. mitgetheilte Tafel- Inschrift Bezug nimmt. Aber immerhin hat das Kloster darin
einige auch historisch bemerkenswerthe (Jberlieferungen niedergelegt. Den Paderborner Geschichtschreibern
war sie schon fruher bekannt. Die Monum. Pad. fWetuelsburg. Nota 5. Ausgabe von 1672 S. 228) fuhren
aus dem Originate ( codex membranaceus Ms. J eine Stelle an, die auch Schaten ad ann. 1155, ohnc seine
Quelle naher zu bezeichnen, in phrasenhaft erweiterter und fast gefalschter Gestalt mittheilt.
I.
Incipiunt gesta fundatoris nostri venerabilis antistitis Bernhardi primi.
Anno ab incarnatione Domini M°.C°.XXVIII0, sicut in chronicis legimus, Bernhardus nobilis natione
et laudabilis conversation dictus de Osethe, canonicus maioris ecclesie Paderbornensis, loco XV catalogi
episcoporum prefate ecclesie suscepit regimen eiusdem ecclesie huius nominis primus, Honorio summo
pontifice Rome presidente et Ludero, qui et Lotharius, quondam Saxonum duce Romanum imperium re-
gents. Deinde anno Domini M°.C°. XXXIII0. idem futurus noster pater profectus estRomam cum supra-
dicto rege. Gum vero idem rex pridie Nonas Junii, que tunc dominica dies extitit, Lateranis in basilica
sancti Joanms baptiste in cesarem benediceretur a papa Innocentio secundo, dominuB episcopus affuit
») Hierzu maeht eine spatere Hand die Bemeikung: in Willenhusen sunt. — ^ Vgl. das Regest diescr Urkunde
vom Jahre 1206 oben Nr. 24 aus dem Druck bei Spttoker Everateia Urk.-Buch 38. Doch ist es beinerkensworth,
dass die Urkunde diese beiden Everstein'schen Yasallen nur mit ibren Taufnamen Heinnoli und Conrad, niofct wie
bier nit dem Territorislnamen de Holtesminne (Hobsminden) beaeichnet. — ^Hier beginnt eine etwas jnngere Hand.
4) Msc. filii fr- *) Bier bricnt die Sckrift ab. — ^ Dies ergiebt namentficb der Scfeiuss.
Digitized by
Google
192 1139.
uaumque rationalis in celebrationibus inissarum, statutis temporibus et in consecrationibus ecclesiarum
eeu ordinationibus ecclesiasticorum graduum in proprio tantum episcopatu sibi suisque successoribus ob-
tinnit a predicto apostolico !).
Post hec auteni anno verbi incarnati M°.C°.XL°. fratres Cisterciensis ordinis ab eo vocati ingressi
sunt V. Ealendas Junii ad habitanduni hunc locum missi de monasterio Campensi*).
Quam devotus autem et timoratus prelibatus episcopus fuerit, subsequentia demonstrant. In con-
ventu quippe nostro fuit qui dam senior et sacerdos et bone conversationis monachus, qui tale quidem
de eo referebat. Fuit, inquit, in villula Borgardinchusen 8) quidam sacerdos inclusus, quern dominus
episcopus ob religiositatem suam elegerat sibi confessorem. Ad hunc cum quadam vice solito venisset
in spiritu humilitatis et in animo contrito, effudit sicut aquam cor suum coram eo. Inter cetera vero
verba confessionis sue, bee etiam quasi conquerebatur: timeo, inquit, quod Dominus Deus velit me tempo-
raliter hie remunerare et eterna mercede privare. Nam contra potentem comitem de Arnesberc, qui infestabat
ecclesiam mihi commissam, multis expensis dimicavi4), et in Hersvethehusen Deo me preveniente cenobium
inchoavi, et ecce omnia Domino largiente prospere mihi succedunt. Ne timeatis, inquit inclusus, Claris-
sime domine, n^m omnipotens Deus quosdam electos suos non solum eteriialiter, sed etiam sublimat et
ditat quandoque temporaliter, ut liberius et devotius ei famulentur. Hiis et his similibus venerabilis
episcopus roboratus cum gratiarum actione letus recessit. Relatione quoque cuiusdam monachi monasterii
quod situm est iuxta Svalenberche 6) audivi, quod idem episcopus cum viro nobili domino Widekindo, co-
gnomento Nasebich 6), de predicto castro primo prefatum cenobium inceperit, quod tamen eo cessante,
nam ad istum locum omne desiderium suum trans tulit, predictus nobilis Deo subministrante aliisque fide-
libus adiuvantibus consummavit. Quo facto predictus pater noster illud devote dedicavit et quibusdam
decimis dotavit, que sicut idem monachus fatebatur, utiliores sunt illis, quam forte omnia predia, que
eis contulit predictus fundator eorum.
Hos etiam ad honorem et ad etemam ipsius cedit remunerationem, quod inter tarn multas et varias
expensas et eleemosynas, qnas nobis precipue et nonnullis aliis fecit, etiam canonicis maioris ecclesie
Paderburnensis in anniversario suo servitium annuale providit.
Igitur anno gratie M°.CC°.LX°. pater noster senior XXX tribus annis in pontificali honore etlabore
Christi vicarius in terris existens devotus XVII. Kal. Junii7) merore multorum, precipue tamen fratrum
nostrorum est in Christo defunctus et ante summum altare nostrum devote sepultus sub apostolico
Vict ore8) et Fretherico imperatore.
Deinde anno Christi incarnationis M°.C°.LXV°. id est post obitum semper nobis memorandi nostri
fundatoris quinto anno, fratrum autem ingressionis XX. anno, procurante illos domino Sifrido abbate viro
reverendo, dedicavit altare nostrum principale totumque monasterium bone memorie dominus Evergisus
episcopus successor pii patris nostri sepe iam dicti XVIII. Kalend. Decembris in nomine sancte et indi-
vidue Trinitatis ad venerationem et principalem honorem beate et perpetue virginis Marie, reconditis in
*) Erhard R. 1546, C. 215, doch ist das Original vom 5., nicht vom 4. Juni datirt. — 2) Alten-Kamp, Kr. Geldern in
der Rheinprovinz, dessen Abt sich primas Cisterciensmm per Germaniam oder auch Cistercii abbatis totiusque ordi-
nis nostri Cisterciensis generalis in ditionibos Westphalia et Saxoniee . . . vicarius nennt. Von Hardehausen ging die
Stiftung von Marienfeld aus, das in amtlichen Erlassen Hardehusiana filia heisst. Mit Altenkamp und Bredelar ge-
horten beide der linea de Morimundo in Burgund, der jungsten der vier Linien des Cistercienser-Ordens, an. Ygl.
GieBeler II. 2, 312. — *) Ob Borlinghausen im Kspl. Lowen Kr. Warburg? Schaten 1. c. setzt falschlich: Borgentrich.
— 4) Vgl. Scheffer-Boichorst Annales Patherbrunn. S. 147: Gobelini ex annalium continuatione excerpta: 1144 Comes
de Arnesberg (Gotfried von Kuik) depredationes et incendia exercet in diocesi Paderbornensi. Doch kann Dies auch
1143 geschehen sejn, vgl. Scheffers Note 1. Zur Sache selbst vergl. Seibertz Gr. von Westfalen 104. — *) Ma-
rienmiinster. In dem Stiftongsbriefe vom 18. August 1128 Erhard G. 205 erwahnt Bischof Bernhard I., dass sein
Verwandter Wedekind auf seinen Betrieb das Eloster begriindet habe. — 6) Dieser Beiname des Grafen Widekind I.
von Schwalenberg war bisher unbekannt. — 7) Dies ist entschieden falsch. Nach Erhard R. 1871 schwanken die An-
gaben tiber Bernhards Todestag zwischen den 16., 19. und 20. Juli. — ■) IV., Gegenpapst Octavian.
Digitized by
Google
Iti9. 199
eo sanctorum reUquiis, aiout in presbytemo nostro aoriptum ireperiiur. In eadcm quoque die dedicatum
est altera aposttiforum in ipsa basilica #t altare sancti (Martini.
Nunc ergo (fratres ohariosimi in primis de iUi6 de quibus :Btaminus Deus per propbetam suum terri-
Wiier cwnminatur dicens: peccata populi mei icomedent, repenftamus asaidue (tarn dilecto patoi noefcvo
et .torn soUicito provisori spiritualia pro temp&ftUbus, nam ^ui pro alio ouat [prose ipso lab orat, -suppli-
cants Deo *etributori bonorum omnium, ut una cum Sanctis et eleotis suis conferat ai vitam eternam*
Amen.
II.
Seguitur copia tabelle cuiusdam jnanuscripte olim in presbyterio templi Hardekauaensis
ad parietem a parte evangelii seu a parte aquilonari affixe.
Anno dominice incarnationis millesimo aentesimo quadiageaimo fratres osdinis Cisteroiensis ingvesai
sunt quinto Kalend. Junii ad inbabitandum bunc locum, qui vocatur Jta&witehugeii, de utcmasterio
YeterisCampi, rogatu venerabilis Paderburnensis episcopi domini Bernardi eius nominis primi, fundatoris,
qui pro servanda in ipso s. Benedicti regula Deo ilium locum devotus obtulit et in medio presbyterii *)
ante summum altare sepultus in Cbristo requiescit. Beinde anno Christi incarnationis M°.C°.LXV°, fra-
trum too ingressionis anno XX /Wc^, .procurante domino Sifrido vko revejrendodedicavit hoc altare etora-
torium sanate recoxdationis domimis Evargiaus episcopus Padei&oraensi* XVIII. Jialend. Decemhris *&
nomine «. et indmcbie Trinitatis ad venerationem et bpnorem b. virg. Marie msAm Domini ao&tri Jesu
Christi ceterorumque sanctorum, quorum in eo reHquie coixtinentur. Sunt autem bee nomina etc.8)
290.
* Abt Hermann von Corvey gemhmgt, doss Propst Thimo von Marsberg an dm Propst Ludolf von Schdkm
nnen Hof in villa Dorp-Ittere *) und die Einkimfte derMarsbergisahenGiUerm Ense+) fur $2 Mark verkauft.
(Inter dm Siegetn des Abts, des Stiffs -uncf der Stadt Mar tier g. Zeugen: JBernardus et Etgerus fratres de
Dalwig, Oxdemarus Grimpe, . . . M Bertoldus de Lutterbeke, Hermannus de iNienkerke, Godefridns tie
Godolmen. Anno MCCXXXIX, prelationis nostre sexto deoimo. — Abschr. Msc. II. 101 S. 40.
291.
* Die Abtissin Beatrix von Neuenheerse tritt dem Hospital des ICbsters Helmershausen eine Hausslatte zu
Schachlen gegen drei Stiicke Ackers ab. 1239. Bofgeismar. — Or. Kl. Helmershausen U. 10. (Jetzt in Marburg.)
In nomine sancte $t individue Trinitatis. Beatrix Dei graoia Herisiensis eocleaie abbatissa omnibus
hoc scriptum inspecturis imperpetuum. Ne geste rei inposterum calumpnia subnascatur, poni debet in
lingua testium et scripti munimine confirmari. Notum itaque esse volumus tarn presentibus quamfuturis,
quod cum domus hospitalis in Helmwardesbuson bona et reditus in Scahten *) possideret nee aream aut
') Dies drtickt Schaten ad ann. 1160 so aua: in medio basilicas choro. — 2) Der angefuhrte Band der Kindlinger'schen
Handschriften enthalt dann auf fol. 70 und 71 noch die Epitaphien der Bischofe Bernhard I. und Evergis , der eben-
falls in Hardehausen (in parte sinistra templi ante altare SS. Petri et Pauli) begraben ist, ganz ebenso wie sie bei
Schaten, der ja das Original nnserer Aufzeichnungen benutzte, ad ann. 1160 u. 1186gedruckt sind. — 3) Proy. Hessen
S. von Korbach. — ♦) Frstth. Waldeck SW. von Korbach. — 5) Muse in der Nahe von Hofgeismar, wo diese Urkunde aus-
gestellt worden, gelegen haben. Doch ist es auf den Karten jetzt nicht mehr verzeichnet und wird wohl spate r
untergegangen sein. Denn auch in Wenck's Hess. Gesch. findet es sich nicht erwahnt, mit Ausnahme eines Urkunden.
excerpts II. B. S. 250 not., wonach Conrad Herr von Schonenberg (Schoneberg NO. von Hofgeismar) im Jahre 1302
den Johaxm von Schachten mit der Edelvogtei zu Schachten belehnt.
We«tt Urk.-Buch. IV. 25
Digitized by
Google
194 «»»
edificia haberet, ubi reditus collectos locaret, et ecclesia nostra in Scahten preter dotem ecclesie adhuc
aliam aream, qua commode carere posset, in eadem villa haberet, ex nostra conniventia cum voluntate
Gerhardi tunc temporis sacerdotis Herimannus tunc temporis provisor dicti hospitalis domus cum pre-
fato sacerdote, mediantibus viris honestis, in id concambii convenit: assignavit namque sacerdos aream
memoratam ad usus domus hospitalis in Helmwardeshuson et ipse in concambio recepit tares partes in
agro , quas communi vocabulo dicimus unum ahtegerde l) cum prato et unum vorlinc et uniun spidil, que
tres partes pro duobus iugeris et dimidio computantur. Ut autem hoc tarn racionabile factum robur
firmitatis imperpetuum obtineat, presentem paginam conscriptam sigillo nostre ecclesie et Helmwordensis
necnon Geismariensis iussimus insigniri testibus subter annotatis: Cunegundis preposita, Beatrix decana,
Suanehildis custos, Wildrudis scolastica; Helmungus, Johannes, Marchardus canonici, totumque capitulum
Herisiense; Thidericus, Bichardus, Heinricus Spannagel de Scahten et alii plures. Actum Geismarie
anno dominice incarnationis M°.CC°.XXXVIIII0, indictione XII.
Die drei Siegel sind abgefallen.
291a.
Der Edle Conrad von Sehonenberg bekundet, dass das Kloster Hardehausen von den Briidern von Westhetm
das Amtsrecht und die von dem AussteUer lehnriihrige Vogtei iiber die Guter des Stifts Neuenheerse7) in
Scherfede gekauft hat. 1239. Warburg. — Nach einer von dem jetzt verlorenen Original des Klosters
Hardehausen genommenen Abschrift im Staats-Archive zu Marburg gedruckt Wigand A. IV. 141.
In nomine Domini. Amen. Conradus vir nobilis de Sconenberg universis hoc scriptum inspecturis
in perpetuum. Quia gesta mortalium facile per oblivionem a memoria dilabuntur, provide propter pacis
custodiam conscribuntur. Igitur notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod Olricus et El-
ricus fratres de Westhem villicationem bonorum Herisiensis ecclesie in Scerve distrahentes abbati et con-
ventui monasterii in Hersvithehusen, cum ilia etiam advocatiam eorundem bonorum, quam de manupatris
nostri domni Bertoldi et patrui domni Bernhardi iure feodali tenuerunt, pariter vendiderunt, prius tamen
illam in manus parentum nostrorum predictorum sub hac forma, ut in proprietatem et possessionem per-
petuam dicto conventui traderetur, sollempniter et legitime resignantes, illi vero sibi resignatam cod-
dignis preventi muneribus sub tenore prescripto absolute et libere monasterio contulerunt. Post hee
Elricus et Burchardus fratres, filii Elrici supra dicti, sue salutis immemores, eandem advocatiam sib:
contra iustitiam vendicantes non destiterunt pregravare prefatum monasterium, donee accepta ab eis c*rta
pecunia, coram multis honestis viris actioni sue renuntiantes, modo supramemorato cum uxoribus sui*
advocatiam unanimi voluntate parique consensu nobis iterum resignarunt. Porro nos acceptis sedecim
marcis ab abbate et conventu sepedictis et donationem ante nos factam approbantes, presentem paginam
veritatem geste rei continentem sigilli nostri munimine duximus roborandam. Acta sunt hec in Wartberg
anno ab incarnatione domini millesimo ducentesimo tricesimo nono, presentibus testibus subnotatis vide-
licet: fratre Gumperto et fratre Giselero cellerario monachis, domno Meinrico plebano, Gozwino de
Wethen, Bertholdo et Hildebrando fratribus de Desle militibus, Conradus de Wethen et Sifrido civibus
et aliis quampluribus.
l) Ygl. Nr, 289 a not. 8. - 3) Nach dem Aussterben der Edlen von Sehonenberg belehnte die Abtissin von Neuenheerse
im Jahre 1438 den Landgrafen Ludwig von Heesen mit der Edelvogtei ihres Stiftes. Vgl. L. Schrader in Wigand,*
Archiv IV. 141.
Digitized by
Google
1J4». 195
292.
* Der Domprop&t Volrad iibertragt dem Kloster Gokirchen das Eigenthum gewisser von ihm lehnriihrigerm
vom bisherigen Vasallen dem Kloster geschenkten Giiter. 1240 Januar 21. — Or. KL Gokirchen CI. 6.
Volradus Dei gratia prepositus Paderbornensis etc. Inde est, quod cum Johannes dictus de Brakel
civis Paderburnensis abbatisse et conventui grisei ordinis l) sancti Odelrici Paderburnensis bona ante por-
tam Spiringi3) et bona in Aden8) conferee proponeret, eadem bona cum suis pertinenciis in manus no-
stras liberaliter resignavit. Que nos, venerabilis patris ac domini nostri Bernardi quarti episcopi et
capituli Paderbornensis accedente consensu, ad peticionem predicti Johannis contulimus abbatisse et con-
ventui supra dictis iure perpetuo possidenda, Hugone milite dicto Monacho, cui dicti donatoris filia ex-
titit matrimonio copulata4), ad nostram presenciam postmodum accedente ac pro se ac uxore et eius
liberis in nostris manibus renunciante omni iuri et actioni . . . ac Bertoldus miles de Lipespringe roga-
tus a dicto Hugone cognato suo eius nomine interpositione fidei promisit, quod Hugo predictus ante
festum pentecostes presentis anni &) uxorem suam cum pueris suis ad nostram adducet presenciam, ut
facto suo personaliter connivenciam prebeant et consensum. Acta sunt hecpresentibus: clericis Hermanno
camerario, magistro Johanne de Scildesche, Volquino canonico sancti Petri, Henrico preposito sancti
Odelrici, Hermanno plebano sancti Pancracii, Helmico plebano deAspethere; laicis: Widekindo comite6),
Johanne Stapelone, Bertoldo de Lipespringe, Conrade de Aspethere, Tiderico Walthoge, Henrico Dukere,
Henrico de Brakel et aliis quampluribus tarn clericis quam laicis a. D. millesimo ducentesimo quadra-
gesimo, duodecimo Kalendas Februarii, indictione tercia decima.
Das anhangende Siegel des Dompropstes ist beschadigt.
293.
* Concordia inter episcopum et clerum ex una et decanum et suos adherentes ex altera parte ist
die Aufschrift einer grbsseren fast ganz vermoderten Urkunde (Fr. Paderborn U. 156 J, deren Datum lautet:
anno Domini MCCXXXX in die beati Gertrudis virg. (Marz 17.) und die sich wahrscheinlich mit auf den
Streit wegen der Kirche zu Welda foben Nr. 280) bezieht.
294.
* Bischof Bemhard IV. genehmigt den Verkauf gewisser Giiter seitens des Paderborner Domcapitels an das
Kloster Gokirchen. 1240 April 10. — Or. in zwei Ausfertigungen Kl. Gokirchen U. 7.
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo,
mense Aprili quarto Idus Aprilis, indictione tercia decima, nos Bernhardus quartus Dei gratia Paderbur-
nensis episcopus, Volradi prepositi, Rabodonis decani et capituli nostri Paderburnensis precibus inclinati,
vendicionem bonorum in Arthe 7) a dicto capitulo abbatisse et conventui grisei ordinis sancti Olrici in
') Cistercienser-Ordens , vgl. Nr. 170. Die Bezeichnung ist auffailend, da sie dessen weisser Tracht nicht entspricht. —
^ Jetzt Casseler Thor. Vgl. Giefers in den Beitrag. S. 29. — *) Im Kreise Biiren. — ♦) Es ist bemerkenswerth , dass
ein Ritter aus der Familie derer von Munch seine Frau aus einem biirgerlichen Geschlechte Paderborns genommen.
— *) Dieser Verzicht erfolgte in der That am 4. April dieses Jahres vor dem Dompropst Volrad , Kl. Gokirchen U. 9,
vor den namlichen Zeugen and: Radolpho camerario und den Rittern Georgio, Johanne Stapelone nebst den Burgern :
Johanne de Brakel , Bernhardo de Thelebrugge , Hartungo et aliis. Vom Siegel des Dompropstes ist nur ein Bruchstiick
erhalten. — «) Der Stadtgraf. Vgl. Nr. 284 u. 287. — 7) Ist jetzt nicht mehr zu constatiren. Nach den Gokirchener Urkun-
den von 1298 batten an diesen Gutern in Arthe oder Arde auch die Familien von Kalenberg (im S. des Kreises Warburg^
25*
Digitized by
Google
196 1240.
Paderburna pro necessitate ecclesie sue factam, septuaginta marcis denariorum in civitate Paderburnensi
legalium pro precio numeratis, ratam habemus. Scimus enim, dictam pecuniam in utilitatem ecclesie
fuisse conversam. Quare nos dicta bona cum pertinenciis suis predicto conventui sancti Olrici presenti
pagina confirmamus. Acta sunt hec in ecclesia nostra Paderburnensi presentibus Alberto abbate sancti
Pauli, Regenhardo decano, Henrico celerario, Gerhardo tesaurario, Hildeboldo scolastico sancti Petri et
aliis viris honestis, canonicis, clericis, laicis quampluribus 1).
An einer von den beiden Ausfertigungen ist das Siegel Bischof Bernhard's IV. schdn erhalten, zeigt aber in dera
Gewande eine reichere Verzierung , ah die Abbildung bei Preuss und' Falkmann (I. Tafel 5) sie wiedergiebt.
295.
* Der Propst des SHfts Busdorf setzt dessen Custos wieder in den Besitz von Giitern, die ein Eigenhoriger friiher
erschlichen hatte. 1240 Juni 18. — Absehr. Msc. I. 121. fol. 150.
Universis tarn clericis quam laicis S(imon) Dei gratia prepositus apostolorum Petri et Andree Pade-
burnensis in Domino salutem. Anno Domini M°.CC°. quadragesimo constitutis coram nobis in capella
sancte Brigide, die sibi prefixo, Gerhardo custode sanctorum apostolorum Petri et Andree ex una parte
et Amelungo asscriptitio sive litone nostro ex altera, et Gerhardo petente, ut ipsum ad bona restituere-
mus custodie pertinentia, a quibus ipsum eiecerimus, et que predicto Amelungo per circumvencionem
porrexeramus, nos sententia dictante exegimus a predicto custode probacionem super eo, quod fuerit in
quieta possessione predictorum bonorum. Amelungo autem de Villese non curante probacionem exspe-
ctare, sed contumaciter se absentante, Gerhardus custos canonice probavit per testes omni excepcione
maiores, quod per suum antecessorem 2) Fredericum custodem viginti duobus annis fuerat in quieta pos-
sessione et ipse similiter ab eo, quo cepit esse custos, predicta bona quiete possederit. Nos autem
videntes probacionem ipsius, de consilio prudentum, iustitia exigente, restituimus predictum custodem
ad bona, de quibus conquerebatur se fuisse eiectum, et dedimus ipsi presentem literam sigillo nostro
munitam in testimonium, quo se tueri possit, si quis ei in poBterum caliimpniosam ceperit movere que-
stionem. Testes huius rei sunt: Regenhardus decanus, Henricus cellerarius, Hildeboldus scolastius, Con-
radus de Stidere, Wolquinus, Helmicus, Wernerus, Burchardus, Ludolfus, Ludolfus canonici sanctorum
apostolorum; Wernerus de Wevere miles, Godefridus de Yburch, Bertrammus, Arturus, Johannes de
Vesperde et alii quamplures. Datum XIIIL Kal. Julii.
und Berkulen Antheil; moglicherweise kann daher dieser Ort im Norden des Fr. Waldeok gelegen haben, wo er jetzt
aber nicht mehr zu finden ist. Vielleicht sind es dieselben bona in Arthe, die Bischof Wilbrand von Paderborn im
Jahre 1227 a Gozwino milite de Weten fur 50 Mark gekauft and der Marienkapelle im Paderborner Dom ubertragen
hatte. U.-B. III. 244. Vgl. die folgende Note. — l) Diesen Vertrag bestatigten am namlichen Tage der Propst
Volrad, der Dechant Rabodb und das ganze Paderborner Domcapitel. Or. in zwei Ausfertigungen , jede mit den mehr
oder minder besohadigten Siegeln des Bischof s, des Domcapitels, des Kloeters Abdinghof und des Stifts Busdorf, Kl.
Ookirchen U. 8. Von diesen enthalt die eine Urkunde folgende Ruoksehrift: „ist ail em vermuthen nach dfcss non-
mehrige Meschede Lehenguth 1765". Doch habe ich auoh bei Meschede den Namen Arthe nicht finden konnen. —
7) So sohreiben wir fur „ eu-cceseorem ".
Digitized by
Gpogl(
1240. 197
296.
* Erzbischof Siegfried von Mainz tritt die dem Edlen Bartrad von Merenberg abgekauften Giiter in Fritzlar
an das Kloster Bardehausen ab. 1240 August 10. Mainz. — Or. in zwei Ausfertigungen KL Harde-
hausen U. 44; Transsumpt des J. 1343 U. 45.
Sifridus Dei gratia sancte Maguntine sedis archiepiscopus , sacri imperii per Germaniam archican-
cellaring. Cum scripture Veritas optima memorie sit adiutrix, nam ex presentatione perpetua confirma-
tionis ipsius sentitur effectus, presenti scripto notum facimus universis in Christo fidelibus hoc visuris,
quod proprietatem universorum bonorum Hartradi nobilis >) de Merenberg !), quam sitam in Frislaria
comparavimus ab eodem consentientibus uxore et liberis eiusdem, etin quieta possessione tenuimus amplius
quam per decern annos2), abbati et conventui in Hirsewithusen 8) cum omni plenitudine iuris, in quo
tenuit et possedit ea Hartradus, dum emimus bee ab ipso, vendidimus certa pecunie quantitate et pre-
stare volumus ipsis super eisdem bonis warandiam quam tenemur, uno tamen talento excepto, quod de
bonis eisdem pro salute anime Sifridi marscalci nostri Frislariensi capitulo duximus assignandum. Et ne
vel presentibus vel futuris hominibus dubium super hiis aliquid oriatur, presens scrip tum bulla nostra
munitum dandum duximus in testimonium conventui supradicto. Datum Maguntie nil. Idus Augusti a. D.
millesimo ducentesimo quadragesimo pontificatus vero nostri anno undecimo.
Die zweite Ausfertignng hatte zwei , die erste ein Siegel , die sammttich verloren sind. An der Letzteren sind aber
die theils aus rothen, griinen und gelben, tbeils aus braunen seidenen Faden znsammengedrehten Siegelschnure
erbalten.
29r.
* Ein Drost des Bauses Schwalenberg-Waldeck verkauft das ihm von seiner Frau in die Ehe eingebrachte
Drostenamt des Klosters Abdinghof an dies Letztere. 1240. — Or. KL Abdinghof U. 49.
HenricuB propositus Faderburnensis et Adolfus comes de Waldeke fratres omnibus ad quos presens
seriptum pervenerit eternam in Domino salutem. Presentium insinuatione protestamur et confitemur,
quod Olricus miles dapifer noster in Rohden4) curiam suam in Scharhem*) cum omnibus suis pertinen-
tiiB, quadraginta iugera prope civitatem Paderburnensem iacentia et officium dapiferi cum redditibus ad
hoc spectantibus, quod ab ecclesia sancti Pauli in Paderburn nomine uxoris sue tenebat in feodo, domino
Jordano abbati et dicte ecclesie sue vendidit pro centum marcis pecunie numerate, dicta pecunia certis
terminis infra annum contractus6) persolvenda. Ne vero super eisdem bonis et officio predieto prelate*
ecclesie ab aliquo heredum suorum questio moveretur in posterum, dictus Olricus et Elyzabetb uxor sua
*) So und* mit Recht die erste Auefertigung der Originalurkunde, vgl. Wenck II B. im Index unter den dynaetee, wah-
rend die zvreite Auefertigung und das Transsumpt „ militia" haben. Der Name entsprioht nieht dem heutigen Mar-
burg. Vgl. Wenck H. A» 455. — ^ et in — annos fehlen in der ersteii Ausfertigung. — •) Hirwithusen die erste
AusfePtigung. — 4) Rhoden im Norden des Furetenthums W&ldeck. In Verbinckmg mit den' zur Corveyer Urkunde
von 1388 Kr. 241 gemschten Angaben erweist dieser Umstand, dass die Qrafen von Waideofe ursptfunglich im Norden
des beaten Fftrstenthums begtttert gewesen sind, und' erst aHmftlig von Corvei die stidboben Theile dieses Landes
zu gewtenen gewutst haben. Es liegt in dieser Bezeicbnung Ulrichs, sis Waldecfc-Sobiwalenberg'scHer Drost, etwas
Anfihlleiides, da. de* weitere Verfolg uuserer Urkunde, und namentiicb die bisehdfliehe Bestatigung dieses Vetftrages
aus dem Jabre 1245, Abdinghof TT. 51, beweist, dass der bier geschlosseae1 Vertrtg nor da* Drostenamt desHlosters
Abdinghof betrifft. — A) Nach der Abdingbofer Urkunde 51 vom Jahre 1245 lag dieser Hof mit seinen 40 Morgen
Landes im dstlichen Theile der Stadt Paderborn, wahrend nurdiese hierals in derNahe der Stadt liegend angegeben
werden. Doch ist es zweifelhaft, ob dieser Zusatz sich auch auf Scharhem und nicbt allein auf die 40 Morgen
Land beziebt. — •) So die Urkunde; wenn richtig, wurde es bedeuten: ein Jahr nach Abschluss des Vertraget.
Digitized by
Google
198 U40.
cum pueriB ccterisque ipsorum heredibus prescripta bona cum officio predicto coram venerabili domino
nostro Bernhardo quarto episcopo, Rahodone decano !), capitulo, ministerialibus et burgensibus civitatis
Paderburnensis in manus dicti abbatis, conventu ipsius presente et consencriente, resignarunt ac omni
iuri quod in eisdem bonis babere videbantur vel ipsis competere posset in futuro prescise (sic!) et sine
omni conditione renunciarunt, transferentes ius dictorum bonorum cum omni integritate sua et officium
prescriptum cum redditibus suis ad dictos abbatem et ecclesiam suam perpetuo possidendum. Ut autem
dictum factum perpetuam optineat firmitatem, ad voluntatem ad petitionem dicti Odelrici et uxoris sue
presens scriptum sigillorum nostrorum appensione communivimus. Datum anno Domini M°.CC°.XL°.
Das Siegel des Dompropstes ist erhalten, aber sehr abgerieben und stellt die ganze stehende Figur eines
Geiatlichen in faltigem Gewande und langen herunterhangenden Armeln dar, der in der Rechten eine Palme,
in der Linken eine Bibel halt. Zu beiden Seiten findet sich der Schwalenberg-Waldeck'sche achtspitzige Stern *).
Die Umschrift lautet: HENRICUS DEI GRA PP. MAIORIS ECCLE PAD. — Yon dem zwei ten Siegel liegt noch
die grossere Halfte vor. Es stellt einen Bitter in ganzer Figur, unbedeckten Hauptes, mit herunterwallendem
Haar, in langem (gestickten?) Gewande dar, der in der Linken einen Ritterochild mit dem erwahnten Stern,
mit der Umschrift: Sigillum comitis A . . .*), halt. Das tJbrige iflt abgebrochen.
298.
* Bischof Bernhardt 1 V. ubertragt dem Kloster Marienmiinster das Obereigenthum des ihm vom Grafen God-
schalk L4J von Pyrmont resignirten Zehnten zu Elbrinxen und griindet damit seine Familienmemorie
in jenem Kloster. 1240 Juni 24. — Abschr. Msc. 1. 129 fol. 34.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bemhardus quartus Dei gratia Paderburnensis epi-
scopus omnibus hanc litteram inspicientibus utriusque vite salutem. Ne lapsus presentis temporis renim
gestarum noticiam auferat a futuris, solent acta modernorum in scrip ta redigi et annotatione testium
stabiliri. Noscant igitur presentes et posteri quod nos decimam in Eilbrachtessen, ex resignatione nobilis
viri domini Godescalci de Peremunt et heredum suorum nobis vacantem, contulimus Deo et sancte Marie
sanctisque eius et conventui in monasterio prope Swalenberg in proprietatem et dominium, sub ea gratia,
ut iidem fratres patris et matris nostre, fratrum et sororum nostrarum nostrumque nomen kalendario suo
annotantes *) memoriam nostram agant in perpetuum. Et ut hec donatio nostra robur et firmitatem de-
bitam obtineat, presentem paginam ipsis bulle nostre testimonio fecimus communiri. Afiuerunt preterea
cum hec fierent: Henricus maior prepositus, Hermannus camerarius, Conradus custos, Albertus et Go-
descalcus presbiteri; laici vero Georgius, Henricus camerarius milites, Hildebrandus camerarius, Gode-
fridus Putheclerus 6), Godefridus advocatus et alii quamplures. Acta sunt autem hec anno Domini
M°.CC°.XL°, pontificatus nostri anno XIII. in die beati Johannis baptiste.
Vom Domstift. — *) Das friihste Beispiel, meines Wissens, wo ein kirchlicher Dignitar das Wappenzeichen seiner
Familie in das geistliche Siegel aufgenommen hat. Auch der Furst Karl von Hohenlohe fuhrt in seiner Abhandlung
im Anzeiger 1870 Nr. 8 und 9 S. 274 als altestes Document in dieser Beziehung nur ein Siegel vom Jahre 1243
an. — *) Dieser Graf Adolf war in dem Jahre 1255 Konig Wilhelms Hofrichter. Vgl. Varnhagen I. 292 sq., der
S. 295 ein ahnliches Siegel beschreibt, diese Urkunde aber nicht kennt, und Franklin das Reichshofgericht S. 70 sq.
— 4) Derselbe hatte mit diesem Zehnten 1222 seinen in's Kloster Marienmiinster eintretenden Sohn ausgestattet , oben
Nr. 105. Nach dieser Urkunde muss also Godschalk L, der Gemahl Kunigundens, noch bis zum Jahre 1240 gelebt
haben, wahrend Kindlinger M. B. II. U. 219 ihn nur bis 1222 regieren lasst. — A) Diese Form der Memorie erinnere
ich mich nicht fruher erwahnt gefunden zu haben. — •) Wie heisst dieser Name wohl deutsch?
Digitized by
Google i
U40. 199
299.
* Propst Ludolf von Schaken verleiht unter bestimmten Bedingungen den Bewohnern von Fiirstenhagen das
Recht, ihren Pfarrer zu erwahlen. 1240. — Abschr. Msc. I. 245 S. 370.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ludolfus prepositus in Scaken omnibus hoc scriptum visu-
ris in perpetuum. Ad notitiam omnium, quibus hoc scriptum fuerit exhibitum, devenire cupimus, quod
nos honestorum virorum multiplici precum instantia efflagitati et ad petitionem imo ad mandatum domini
nostri abbatis Corbeiensis inducti habitatoribus locum, qui dicitur indago principis !), incolentibus super
electione sacerdotis, tarn in divinis quam in animabus eisdem provisuri, liberum indulsimus arbitrium,
sub ea videlicet forma, quod sacerdos electus beneficium a nobis recipiat, et in sex modiis siliginis et
sex avene annuatim ecclesie nostre respondeat, super quibus in granario presentandis in festo Michaelis
ad sacerdotem respectum habebimus. Si vero annona predicta suo tempore, sive pernegligentiam, soluta
non fuerit, libertas electionis loco illi indulta cassabitur, et divinorum provisio in nostro arbitrio exit.
Si sacerdos obierit, aut quacunque de causa a loco predicto recesserit et parochiales infra 14 dies in
electione non concordaverint, liberum erit nobis arbitrium, eis provisorem divinorum statuere, quem de-
crevimus. Si vero contigerit imposterum, quod sepe dictus locus per munitionem inibi factam augmen-
tetur, annona ecclesie nostre annuatim solvenda duplicabitur. Ne vero alicuius malignitatis ingenium
hec infringere possit imposterum, presentem paginam conscribi fecimus, et ad maiorem huius facti evi-
dentiam appensione sigillorum, videlicet domini Hermanni abbatis Corbeiensis et archidiaconi nostri et
ecclesie nostre munitam coiToboravimus. Acta sunt hec anno verbi Domini M°.CC°. XL0. Huius rei testes
sunt: dominus Hermannus abbas, Albertus prior, Conradus prepositus, Arnoldus de Corbeke, Ymannus
de Ittere, Bruno de Godeloveshem, Hillebrandus de Ense plebani; laici Bernhardus et Elgerus fratres,
Athelungus, Volp(er)tus de Menerinchusen, Joannes camerarius, Antonius, Godescalcus, Godescalcus, Con-
radus, Gyselerus fratres, Conradus Wederewe et filius suus Albertus, Henricus de Eppe et filii sui Thi-
dericus et Conradus et alii quamplures.
300.
Die Edlen Arnold unci Wilhelm von Gudensberg, Briider, bekunden, dass so wo hi der friihere Vasall als
auch ihre Sohne auf das von ihnen an das Kloster Flechtdorf verkaufte Gut zu Gembeck verzichtet haben.
1240. Volkmarsen. — Abschr. Msc. VI 1. 6704 f. 19; gedr. Zeitschr. VIII. 72.
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ego Arnoldus et Wylhelmus fratres de Godenborgh
omnibus hanc paginam invisuris salutem in salutis auctore. Quia quosdam actus hominum, qui perpetua
videntur indigere memoria, nubes oblivionis solet involvere, dignum duximus contra malignancium insidias
literarum proferri remedia. Sciat igitur presens etas et cognoscat universa posteritas , quod nos quedam
bona in Gembeke2), que libero iure et sine aliqua contradictione possidebamus, domino Henrico abbati
et conventui in Fleitorp pro viginti marcis vendidimus. Jam dicta bona Sifiidus miles dictus de Gem-
beke de quadam gratia possedit ad tempus, sed non aliquo iure. Ad habundantem vero cautelam Here-
mannus filius suus, si aliaxn iurisdictionem in supradictis bonis sibi posset asscribere, hinc coram viris
discretis in Volcmarsen publice et absolute renunciavit. Ad evidenciam et firmitatem perpetuam huius
empcionis, filii nostri, ad quos sepedicta bona possent devolvi, Johannes et Arnoldus, Conradus et Gyso
consenserunt conscribi et sigilli nostri appensione muniri. Acta sunt hec in Volcmarsen anno gracie
*) Ein „Furstenhagenu ist im Furs ten tkum Waldeck nicht bekannt. Wahrscheinlich wird ea dem S. von Schaken bele-
genen Fiirstenberg benachbart gewesen sein, wenn es mit ihm nicht identisch ist. — 7) W. von Arolsen.
Digitized by
Google
300 ***<>•
millesimo CC°,XL°. presentibus hiis: nobili viro comite Ottone '); militibus: domino Antonio de Allen-
h(uBen), Hermanno de Tuiste, Alberto de Tuissene, Ambrosio de Flectorp, Constantino de Esbeke, Ste-
jpfcano de JBenvilte; ciyihue: Conrado de Witmare, Henrico Sartore, Jobazme jpistore et aiiis quampltLDi-
bus. Si quis vero supradictum cenobium in hiis bonis molestaverit, ipsum indempne et sine periculo
ab hac molestacione fideliter eripere compromisimus.
*) ron Everetein ?
Digitized by
Google
WESTFALISCHES
URKUNDEN-BUCH.
FORTSETZUNG VON ERHARD'S REGESTA HISTORIjE WESTFALIjE.
HERAUSGEGEBEN
▼OK OEM
VEREINE FUR GESCHICHTE UND ALTERTHUMSKUNDE WESTFALENS.
VIERTER BAND:
Die Urkunden des Bisthums Paderborn vom J. 1201 — 1300.
Zweite Abtheilung:
Die Urkunden der Jahre 1241 — 1250.
Bearbeitet
von
Dr. Roger Wilmans,
Koniglichem Staats-Archivar und Geheimen Archiv- Rathe.
M ii n s t e r,
gedruckt und in Commission bei Friedrich Regensberg.
18 8 0.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Vorbericht.
Die Freunde der Geschichte Westfalens erhalten in diesem Befit das letzte Ergebniss meiner unmittel-
baren BelheHigung an dem Westfalischen Urkunden- Buche.
Der Entschluss, van diesem Jahre lang mich beschdftigenden Unternehmen zu scheiden, ist mir schwer
getoorden. Allein der Umstand, dass neben meinen amttichen Arbeiten noch die Vollendung zweier anderer
Werke — der Kaiserurkunden Westfalens und der Geschichte der Kampfe zwischen Cleve und
Coin im 15. Jahrhundert lJ — meine Masse in Anspruch nahm, und die (fberzeugung , dass nach einer
Richtung ich mich nothwendig beschranken miisse, geboten mir die Bcarbeitung der fur das Paderborner
Urkunden- Buch bis zum Jahre 1300 noch eriibrigenden circa 1500 Urkunden aufzugeben und meiner Thatig-
keit hierfiir mit dem Jahre 1250 ein Ziel zu setzen. — Nachdem der K. Ober-Prdsident von Weslfalen
fferr von Kiihlwetter Excellenz, so wie der Director der K. Stoats -Archive Berr von Sybel meinen
Entschluss genehmigt, habe ich dann am 15. Juli d. / die umfangreichen Vor arbeiten fur die Jahre 1251 —
1300 des Paderborner Urkunden- Buchs dem Director der hiesigen Abtheilung des Vereins fur Geschichte und
AUerthumskunde Westfalens, Berrn Professor Dr. Beckmann, iibergeben. Es war en dies die unler meiner
Leitung gefertigten Abschriften alter in den Quellen des Staats- Archive zu Miinster enthaltenen Urkunden in
Betreff des genannten Zeitraums; unter diesen sind die Documente der Purstenthumer Paderborn und
Corvey so wie der gefursteten Abtei Her ford noch von mir bearbeitet2).
Indem nun beim Scheiden von diesei% mir so werth gewordenen iiber zwanzigjdhrigen Thdtigkeit es
mich drdngt, dem Berrn Ober-Prdsidenten von Kiihlwetter fur das hohe und fordernde Interesse, welches
er gleichsetnem Vorgdnger, dem verewigten Berrn etc. etc. von Duesberg, dem Westfalischen Urkunden-Buch
gewidmet, den ehrerbietigsten Dank auszusprechen , ist es nicht minder meine PflicfU, sowohi den Directoren
unseres Vereins, den Berren Assessor Geisberg, Gymnasial- Directoren Dr. Bolscher in Recklinghausen und
Dr. Eechelmann in Warburg und Professor Dr. Beckmann, als auch meinen Mitarbeitern am Westfali-
schen Urkunden- Buche den Berrn Professor Dr. Nordhoff hier und Archivbeamter Dr. An der Beyden in
Budingen, desgleichen auch meinen friiheren Collegen am hiesigen Staats- Archive, den Berrn Geh. Staats-
Archivar Dr. Ernst Friedlaender in Berlin, den Staats - Archivaren Dr. Veltmann in Osnabriick und
Dr. Sauer in Idstein, endlich dem Berrn Dr. Philippi, Archiv-Sekretair in Marburg, und meinem Collegen
)) Dies Utztere, von dtm Director der K. Staats- Archive Berrn Geheimen Ober - Aegievungs - fiath Dr. von Sybel in die
Beihe der PubUcationen aus den K. Preusiischen Staats - Archiven aufgenommen , wird in zwei B&nden insbesondere die
So ester und die Miinster sche Fehde namentlich aus den von mir aufgefundenen diplomatischen Correspondenten
der Herzoge von Cleve zu erlUutern suchen , undjeder einzelne Band neben der Darstellung, Excurse und Urkunden enthaUen.
*) Meinem Herrn Aiachjolger muss ich es indessen anheimgeben , von meiner Bearbeitung ditser Urkunden den ihm gut dun*
kenden Gebrauch zu machen.
Digitized by
Google
IV Vorbericht.
Berrn Archivar Dr. Keller hier — fur Hire allseitige treue Mitwirkung an dem Gedeihen des Werks tneine
lebhafteste Erkenntlichkeit bffentlich auszudriicken.
Was an mir ist, werde ich, soviet mein Amt und meine iibrigen Arbeiten gestatten, ouch den ferner
erscheinenden Abtheilungen unseres Urkunden-Buchs das lebhafteste Interesse zuwenden.
Miinster, im December 1879.
Dr. R. WILMANS.
Wir wissen, dass es dem Geheimen Archiv-Rathe Herm Dr. Wilmans nicht leicht gewordeti ist, sich
von einem Werke zu trennen, dem er so viele Jahre hindurch seine Sorge und seine Kraft gewidmet hat.
Der hochverehrte Herr tnbge iibeizeugt sein, dass auch wir ihn ungern scheiden sehen. Bern* Dr. Wilmans
hat iiber zivanzig Jahre hindurch unermiidet und mit seltener Uneigenniitzigkeit an der Fortsetzung des West-
fdlischen Urkunden-Buches gearbeitet und mit seinem Vorgdnger Dr. Erhard ein Werk geschaffen, dessen
hohe Bedeutung fxir die Geschichte Westfalens so bekannt, dessen Gediegenheit und innerer Werth so oft und
von so competenten Seilen her anerkannt worden ist, dass wir dem niohts hinzufiigen konnen. Wohl aber
drdngt es uns, dem hochverdienten Berrn auch an dieser Stelle den wdrmsten Dank des Vereins fur die
langjdhrige, uneigenniitzige und so gelungene Fortsetzung des W. U.-B. auszusprechen und damit den innigen
Wunsch zu veibinden, dass es dem Herm Di\ Wilmans, wenn auch nnch anderen Seilen hin, noch lange
vergonnt sein mbge, fur die Erforschung und Darstellung der Geschiehte Westfalens thdtig zu sein. —
Der Verein ist dem Herm Dr. Wilmans auch zu Dank verpflichtet ftir die freundliche (fberlassung
seinei* Vor arbeiten fur die Geschichte Westfalens und darf sich der Hoffnung hingeben, dass der hochgeehrte
Herr auch ferner sein lebhaftes Interesse und seine wirksame Hiilfe einem Werke widmen wird, welches zum
grossen Theil sein Werk ist.
Die Fortsetzung des Urkunden-Buches wird keine Unterbrechung erleiden und wir haben Grund zur
Hoffnung, dass sich schon bald weitere Lieferungen in wiirdiger Weise den friiheren anreihen werden.
Miinster, den 16. December 1879.
Fur den Vorstand der Abtheilung Miinster:
Dr. BECKMANN, z. Z. Director.
Digitized by
Google
DIE URKUNDEN
DBS
B1STHI MS PADERBORN.
1201-1300.
Wettt Urk.-Buck IT. 26
Digitized by
Google
W Digitized by VjOOQIC
I _»•:
301.
* Papsl Gregor IX. nimmt das Gstereimser Mtinchskbster Bardehausm in seinen Schutz und bestatigt ihm
atle von geistHchen und weltUehen Obrigkeiten gewShrte Privilegien, Rechte und Giiter. 1241 Januar 22.
Lateratu — Or. Kl. Bardehausen U. 46.
Oregorius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis . . abbati et conventui monasterii de Herswide-
husen Cistertiensis ordinis Padeburnensis diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium
desideriis digimm est nos facilem prebere consensum et vota, que a rationis tramite non discordant*
effectu prosequente complere. Eapropter dilecti in Domino filii vestris iustis precibus inclinati libertates
et immunitates a Romanis pontificibus, predecessoribus nostris, archiepiscopis, episcopis ac aliis eccle-
siarum prelatis monasterio vestro concessas necnon libertates et exemptiones secularium exactionum a
principibus secularibus ac aliis Christi fidelibus rationabiliter vobis indultas, terras quoque, possessiones
et alia bona vestra, sicut ea omnia iuste ac pacifice obtinetis, vobis et per vos eidem monasterio aucto-
ritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communhnus. Null! ergo omnino hominum
liceat etc. Datum Laterani XI. Kal. Februarii pontificates nostri anno quartodecimo.
Die Bulle ist verloren.
302.
* Papst Gregor IX. befiehU auf die Klage des Abts von Hardehausen dessen Kloster dem Schutz der geist-
Hchen Gewalten in der Erzdibcese Mainz an und veranlasst sie, uber alle diejenigen, welche dasselbe im
ruhigen Besitz seiner Giiter stbren wiirden. ivenn dies Laien sind, die Excommunication, wem es Geistliche
rind, die Amtssuspension zu verhdngen. 1241 Mtirz 7. — Bier nach einem in zwei Ausfertigungen vorlie-
genden Transsumpte des Bischofs Otto von Paderborn vom 28. November 1297. Kloster Hardehausen
U. 48; Abschr. Msc. VII. 4609 S. IS.
Universk hoc scriptum visuris Otto Dei gracia Paderbornensis ecclesie episcopus salutem et rSco-
gnoscere veritatem. Vestra noverit universitas, nos litteras subscriptas non cancellatas, non abolitas sub
vera bulla, stilo et filo vidisse ac legisse in hec verba:
Gregorius episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus, sufiraganeis ecclesie Maguntine et
dilectis filiis abbatibus, prioribus, decanis, archidiaconis, archipresbiteris ac aliis ecclesiarum prelatis per
Maguntinam civitatem et pro vinciam' cons titutis salutem et apostolicam benedictionem. Non absque do-
lore cordis et plurima turbatione didicimus, quod ita in plerisque partibus ecclesiastica censura dissol-
vitur et canonice sentencie severitas enervatur, ut viri religiosi et hii maxime, qui per sedis apostolice
privilegia maiori donati sunt libertate, passim a malefactoribus suis iniurias sustineant et rapinas, dum
vix invenitur, qui congrua illis protectione subveniat et pro fovenda pauperum innocencia se murum de-
fensionis opponat. Specialiter autem dil§cti filii abbas et fratres monasterii de Herswitehusen Cister-
ciensis ordinis Paderbornensis dyocesis tarn de frequentibus iniuriis, quamde ipso cottidiano defectu iusti-
cie conquerentes, universitatem vestram litteris pecierunt apostolicis excitari, ut ita videlicet eis in tribu-
lationibuB suis contra malefactores eorum prompta debeatis magnanimitate consurgere, quod ab angnstiis,
quas sustinent, et pressuris vestro possunt presidio respirare. Ideoque universitati vestre per apostolica
26*
Digitized by
Google
204 1241.
scripta mandamus atque precipimus, quatinus illos, qui possessiones vel res sen domos predictorum fra*
trum irreverenter invaserint aut ea iniuste detinuerint, que predictis fratribus ex testamento decedencium
relinquuntur, seu in ipsos fratres vel eorum aliquem contra apostolice sedis indulta sentenciam excommu-
nicationis vel interdicti presumpserint promulgare, aut decimas laborum de possessionibus habitis ante
concilium generate, ante quod susceperunt eiusdem ordinis instituta, quas propriis manibus aut sumptibus
excolunt, seu nutrimentis animalium ipsorum, spretis apostolice sedis privilegiis extorquere, monitione
premissa, si laici fuerint, publico candelis accensis singuli vestrum in ecclesiis et diocesibus vestris excom-
municationis sentencia percellatis. Si vero clerici vel canonici regulares seu monachi fuerint, eos appel-
latione remota ab officio et beneficio suspendatis> neutram relaxaturi sententiam y donee predictis fratribus
plenarie satisfaciant et tarn laici quam clerici seculares, qui pro violenta manuum iniectione in ipsos
fratres vel ipsorum aliquem anathematis vinculo fuerint innodati, cum diocesani episcopi litteris ad sedem
apostolicam venientes ab eodem vinculo mereantur absolvi. Datum Laterani Nonas Martii, pontificates
nostri anno quartodecimo.
In huius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum. Datum Paderborne anno Domini
M*.CC°.XC°. septimo, quarto Kalendas Decembris.
303.
* Der Ritter Ludolf von Heerse verkauft dem Capitel von Busdorf eine Kornrente aus Giitern zu Eleren l)
und Vesperthe2], die er bisher vom Propste desselben Slifts zu Lehen geiragen. — Bier nach dem Regest in
Msc. L 121. S. 24 und einer alieren Abschrift (Kloster Dalheim U. 30} der schon*im 14, Jahrhundert ganz
zerstorten Urkunde, die auch jetzt Coll. Stift Busdorf U. 21 vorliegt. Actum Paderborn in pomerio pro-
positi Apostolorum Petri et Andree a. 1241 , VI. Idus Mai. (Mai 10).
Von den beiden Siegeln des Bischofs und des Domcapitels (S. Liborius) sind grossere, wunderbar gat erbaltene
Bruchstucke vorbanden.
304.
Erzbischof Conrad von Coin bekundet in Bezug auf die Rechtsverhaltnisse zwischen dem Erzbisthum
Coin und dem Kloster Belmershausen: quod abbas et conrentus de Helmworzhusen , quorum ecclesta seJi
Romane subiecta est immediate, ecclesie Coloniensi, que suis fidelibus et devotis semper patrocinium
consuevit impertiri, vinculo amicitie et familiaritatis indissolubili -cupientes astringi, tempore d. Engelberti
— ^Coloniensis archiepiscopi — medietatem oppidi in Helmwerzhusen et castri Crukenberg adiacentis,
monete quoque et thelonei omniumque proventuum oppidi memorati liberaliter et unanimi consensu con-
tulerunt, ut tarn ipse quam sui successores et ecclesia Coloniensis eos in iuribus et libertate sua confo-
verent ac in necessitatibus suis consilium impenderent et iuvamen. Prefatus vero d. Engelbertus
in recognitionem beneficii sibi et ecclesie sue inpensi — assensu. — maioris capituli Colo-
niensis taliter duxerat ordinandum, ut vineas prope Wolkenburg 8) sitas cum nemore> area et aliis perti-
nentiis que propria comparavit pecunia, in restaurum monasterio donaret memorato. Quia
vero pium eius prop osi turn suis temporibus nondum fait effectui mancipatum, nos de fidelium nostrorum
consilio et maioris ecclesie Coloniensis accedente — consensu, aream cum aliis suis pertinentiis libere et
absolute monasterio donavimus memorato. Actum et datum Colonie a. D. MCCXLI undecimo die
Maii. — Abschr. Msc. 11. 104 S. 147. Lacombkt*) II. Nr. 253.
l) Eilern ein Vorwerk bei Fiirstenberg, Kreis Bfiren. — a) Siefae ©ben Nr. 70 und die Note. — •) Einer der Berge des
Siebengebirges, Bonn gegeniiber. — ') Derselbe bemerkt hierbei, dasg diese Qiiter von Helmershauten epater an du
Stift Essen abgetreten sein miiasen, da in. dessen Arcbive jskb die Urkunde vorgefunden babe.
Digitized by
Google
1241. 205
Excurs.
Wit kniipfen an den Ausssug aus dieser Urkunde eine Erorterung der in deren Bereich einschlagenden
Frage Uber das Subjectionsverhattniss des Klosters Helmershausen zum Bochstift Paderborn.
Bekanntlich hatte Kaiser Beinrich II. auf Bitten des Bischofs Meiniverk durch Urkunde vom 11. Juli
1017 das Kloster Helmershausen dem Bisthum Paderborn incorporirt, Erhard R. 882 C. 93. Stumpf 1688 l).
Wdhrend des Laufes des XI. und zum grosseren Theile auch des XII. Jahrhunderts scheint dies Untertha-
nigkeitsverhaltniss vom1 Kloster willig getragen ivorden zu sein, Helmershausen auch durch die Paderborner
Bischofe manche Vertnehrung an Giitern erfahren zu haben, Wenck Bess. Landesgesch. II. A. 973. Erst als
Papst Ccelestin III. durch Bulk vom 13. Juli 1192, Wenck II. B. S. 121, dem Kloster seine Besilzungen und
Privilegien bestatigt und hierin besonders erkltirt hatte: vestigiis — predecessorum inherere a) volentes,
monasteritim ipsum ab omni episcopi, in cuius parochia situm est, perenniter absolvimus di-
tione brach der Streit aus. Das Kloster konnte nach diesem Ausspruch die Incorporation ins Bisthum
Paderborn nicht mehr als zu Rechte bestehend anerkennen und verwcigerte dessen Bischof Bernhard II. den
Gehorsam. Veber den Verlauf des hieriiber bei der Bdmischen Curie anhangig gemachtSn Processes, giebt die
von uns oben IV. S. 34 zu Nr. 31 und Addilam. Nr. 80 erivahnte Bulk Ccelestin s II L vom 29. April 1195
sehr bemerkenswerthe Aufschlusse. Das scharfe Auge des Archiv- Assist enten Herrn Dr. Phi lip pi hat aus
diesem sehr zerstbrten Document doch noch Folgendes zu entzijfem vermocht:
* Celestiiius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis — in Walkenrethe — Luttere et — de
campo sancte Marie abbatibus et Magisto Bertholdo de Xanten salutem et apostolicam benedictionem.
Cum ecclesia Romana venerabiles fratres nostros episcopos et alios ecclesiarum prelatos in partem sol-
licitudinis, non in plenitudinem assuinpserit potestatis, communi credimus utilitati proficere, si causas ad
nos per appellationera vel quolibet alio modo delatas, quarum Veritas nobis non potest sine multo gra-
vamine partium manifestari ad plenum, personis ecclesiasticis duxerimus committendas, de quibus earn
opinationem habemus, quod . . . urn iudicium debeant iudicare et veritatem gratie pretio et precibus
anteferre et qui ex vicinitate loci meritum cause credantur posse melius intueri. Sane venerabilis fratris
nostri — Palburnensis episcopi et dilecti filii — abbatis in Helmwordfeshusen] qui de mandato nostro
per (manus) venerabilis fratris nostri Al. *) Albanensis episcopi sine p(reiudici)o Palburnensis ecclesie
m us heredit ..... me tia Roman . . suscepit in nostra presentia con(stitutis)
ad audiendam (questionem) que inter ipsum episcopum et — abbatem (vertebatur) memoratum ad epi-
scopum et dilectum filium Cint. 4) tituli sancti Laurentii in Lucina presbyterum cardinalem dimittimus,
(5 Linien sind vollkommen unlesbar) nequaquam impedimento quod eadem causa primo . . . venerabili fratri
nostro — arcbiepiscopo (Maguntino) Sabinensi episcopo, .... secundo venerabilis fratribus — Hilden-
sensi — Mindensi et — Verdensi episcopis, tertio H. Decano et S. scolastico sancti Cuniberti s
de Gradibus sancte Marie Coloniensis fuit ab apostolica sede commissa. Quod si omnes hiis exequendis
nequiveritis interesse ea nichilominus exequantur. Datum Laterani III. Kal. Maii pontificatus
nostri anno quinto
Es er giebt sich hieraus, dass votErlass dieser Bulk schon drei papstliche Commissionen resp. Unter com-
missioner* in dieser Angelegenheit thatig gewesen waren, bestehend aus: l) dem Erzbischof Conrad von Mainz,
Cardinal von S. Sabina, der abet auch spater die Oberleitung der Verhandlungen behielt, 2) den Bischofen
von Minden, Bildesheim und Verden, 3) dem Dechanten Bildebrand und dem Scholasticus S. von S. Cunibert.
Dass wir in dem U.-B. IV. S. 24 von uns zuerst publicirten Documente, den in dieser Angelegenheit erstat-
*) Ich erwahne hierbei, dass das Original sich im Staats- Archive zu Marburg, fruher in Cassel, befindet. Stumpf hat
die betreffende Notiz falschlich zu der Urkunde vom 10. Juli 1017 gesetzt. — *) Dass friihere Papste dem Kloster
ahnliche Privilegien ertheilt, ist mir doch nicht bekannt. Nach Wenck II. B. 121 enthalten die hier in Betracht
kommenden Bullen von Benedict VIII. v. J. 1014 und Eugenius III. nur allgemeine Formeln und sind deswegen von
ihm iibergangen worden. — 8) Albini. Vgl. Jaffe Regg. Pont. Bom. S. 886. — ♦) Cinthium. Jaflfe 1. c.
Digitized by
Google
206 1241.
teten Bericht dieser beiden Cblnischen Geistlichen besilzen, habe ich schon Addiiamenta Nr. 80 enviesen.
Die darin gemeldeten Thalsachen, dass der Abt Thielmar von Hehnershausen und seine Mtinehe mit einem
Haufen Bewaffneter der Ausfuhrung des vom Cardinal von Sabina, Erzbischof von Mainz, zu Gunsten des
Bischofs von Paderborn erlassenen Spruchs sich widersetzt und dem zur Wiederbesitznahme des Klosten
friedlich kommenden Bischofe Bernhard 11. gewaltsam den EintriU verwehrt haben und deswegen von dem
Dechanten von S. Cunibert excommunicirt worden, waren von so erheblicher Art, dass Ccdeslin III. dutch
die vorstehende Bulle vom 29. April 1195 sine neue Commission, bestehend aus dem Cardinalbischofe Albinus
von Albano und dem Cardinalpresbyter Cinlhius von^S. Laurentius in Lueina bestehend, zur Untersuchung
dieser Frage einsetzte.
Doch scheint diese selbst nicht gehandelt zu haben, sondern ihr Mandat dem nach Deutschland, um denKreuzzug
zu predigen vom Papste entsendeten Legaten Johann von Salerno, Benedictiner von Monle Cassino, Cardinal-
presbyter von S. Stephanus in Celio monte *J iiber tragen worden zu sein. Die von mir in den Monum. Germ,
zuerst vollstandig publicirlen Annales Marbacenses SS. XVI L 166 sind die einzige Quelle, toelche uns iiber
seine auf dem Reichstag zu Gelnhausen gegen Ende Octobers 1195 gehaltene Kreuzpredigt eine Nachricht auf
bewahrt haben. Aber sein Aufenthalt in Deutschland dauerte noch longer. Im Urktmdenarchive des Klosten
Marienfeld liegt unter Nr. 8 eine sehr merkwiirdige Vrkunde dieses Cardinalkgaten Johann aus dem J. 1196,
Erhard R. 2376 C. 556, vor, worin er dem Kloster Marienfeld den Besitz des ihm entrissenen Gules Stopei-
lage bestatigt und hierbei den Edlen Heinrich von Schwalenberg , der auf seinen Befehl dem Kloster das Gut
zuriickgegeben hatte, von der iiber ihn ausgesprochenen Excommunication, im Namen des Papsies und in
seinem eigenen freisprach. Da diese Vrkunde zu Corvey 1196 ausgestellt ist, — wir konnen leider nicht
feststellen in welchem Monate, — so wird unzweifelhaft der Legat Johann auch bet diesem seinen Aufenthalt
in Westfalen den Frieden zurischen Paderborn und Belmershausen vermittdt haben. Diese Thatsache wird
ndmlich positiv uberliefert durch sein an den Abt von Corvey und den Domdechanten von Hildesheim ge-
richietes Schreiben, das ich unter den Urkunden des Klosters Dalhekn vorgefunden, und jetzt in das Fursten-
thum Paderborn unter Nr. 84 c ubernommen habe.
* J(ohannes) sola miseratione divina tituli sancti Stephani in Celio monte presbyter cardinalis apo-
stolice sedis legatus karissimis in Christo fratribus suis et amicis abbati Corbeiensi et decano Hildenes-
hemensi salutem et dilectionis intime affectum. Divina favente clemencia causam venerabilis fratris nostri
Patherbornensis episcopi in abbatem Helmwardeshusensem ad amicabilem duximus compositionem. Super
aliis vero accessoriis hinc inde in manibus nostris oompromiserunt, quod vestro deberent stare arbitrio.
Unde mandamus vobis auctoritate legationis qua fungimur, quatinus inter eos amicabiliter componatis ita
quod causa ista non possit relabi in recidive contentions scrupulum. Verum quia ad maiorem cautelam
petiit pars abbatis, postquam recepimus attestationes episcopi, ut totidem ex parte sua testes recipere-
mus, mandamus quod vos ipsos testes recipiatis et clausos sigillis yestris abbati restituatis, testes vero
episcopi quos sub sigillo nostro mittimus, dempto sigillo nostro sigillis vestris eigne tis et episcopo resti-
tuatis.
Das Siegel des Legaten, kleia und oblong, stellt einen Geistlichen in ganzer Figur mit der Mitra auf dem Haupte
dar. Von der Umschrift ist noch JOHS D. SALNO TT, SCI S PBR CARDINAL, zu lesen »).
Der Ausdruck, den der Legal hierbei gebraucht: causam .... ad amicabilem duximus compositionem
lasst wohl auf eine definitive friedliche Beilegung der Streitfrage scJiliessen. Wenigstens ist von einer Fort-
dauer des Processes nirgends mehr die Rede und im Jahre 1208 erkennt P. Innocenz HI. mit den Worlen
l) Bei der Wahl Innocenz III. wurde er diesem als Oegencandidat entgegengestellt. Winkelmann, Gesch. Philipps von
Schwaben S. 93. — *) Auch an der vorerwahnten Marienfelder Urkunde hangt das namliohe Siegel, was aber sehr
gelitten hat.
Digitized by
Google
1241. 207
seiner Bulk vom 3. Afai 1208, U.-B. IV. 31 d* manasterio Helwordeehusensi, quod ad Bomanam eecle-
siam nullo mediants »oacitur pertinere die Freiheit und Unabhdngigkeit des Klosters vom Bisthum Pa-
derbom ausdruckUch am, wie denn aueh Honorius HI. in der gleich zu erwahnenden Bulls vom 26. Januar
1223 Udmershwsen zu den Kirchm zahlt, que ad Romanam eccieeiam immediate pertinere creduntur.
U.-B. IV. UQ,
Aber trotzdem hiirten die StreMgkeiten nicht auf. Waren der Abt und die Monche van Hehnershausen,
wie wir sahen, friiher ecccommunicirt warden, so trifft dies Loos nun aueh das Paderbomer DamcapiteL
Das Kloster Hebnershawen hail* namkeh, xoohl gestuizt auf die Best&tigung in der Bulle vom 13. Juli 1192.
Wenck It. B. S, 122, die Schmfamg des Paderbomer Bisehofs Poppo 1076—1083 betreffend: surds baronatum l)
quern babetie iu eadam villa, die Burg Krvkenberg dicht bet seiner Stadt wahrscheinlich kurz var dam J. 1220
erbaut. Ztuar erwahnt der in Bezug auf die Abtretung der Hdlfte der Stadt mil dem Erzbischof Engelbert
von Coin abgesehloesene Vertrag des Matters vom 16. Juli 1220, Wenck II. B. S. 140, naeh nicht der Burg.
Aber indem Papst Honorius III. am 23. Januar 1223 diesen Vertrag bestdiigte, giebt er an, dass diese com-
positio handele: super munitioue quadam et oppido iuxta monasterium vestrum conatructis ek rebus aliis.
Der Ausdruck compositio hatSchaten bei seiner Verbffentlichung dieser Bulle, fdlschlichz.J. 1222, zuderganz
unbegriindeten Annahme veranlasst, dass Erzbischof Engelbert diese Burg zum Schutze seiner Grdnzen erbaut,
daruber aber mit dem Kloster in Streit gerathen und dieser dann durch einen Vergleich friedlich beendet
warden $eiqJ. Diese Jfanohm* ist aber falseh. %oie die von mir U.-B. IV. 138 zuerst veroffenUiehte BuMe
Honorius III vom 27. Januar 1225 erweist, worin positiv angegeben wird, dass der Abt \ind die Miinche
von Hehnershausen die Burg erbaut hdtten. Dies besidtigt audi unsere Urkunde Erzbischof Conrad s von 1241
durch ihren Bericht, dass zur Zeit Engelberts Abt und Convent, urn mit dem Erzbisthum Coin aufs lnnigste
verbunden zn bleibcn, dem Erzbischof Engelbert die Hdlfte der Stadt JBelmershausen und der Burg Kruken-
berg, in voiliger (fbertinslivwiung abgetreten hdtten. Aber iiberhaupt ist ein urspriinglicher Gegensatz zwi~
sehen Belmershauseu und Cola gar nicht denkbar. Coin thai dem Kloster was es nur konnte zu Gefallen,
urn mit seiner UntereiiUzung die gegen die territoriale Unabhdngigkeit Paderboms gerichteten Plane durckzu-
setzen, woriiber ieh auf meine Note zu U.-B. IV. 69 verweise. Aueh wurde es vom Papstehierinunterstutzi.
Denn em demselben Tage, an welchem Bonorius HI. den Vergleich des Klosters mit dem Erzbischof iiber
Stadt und Burg bestdiigte, am 26. Januar 1223, befiehlt er ctuch dem Erzbischof Engelbert an, das dem
papsihehen ShMe untenoerfene Kloster Hdmershausen gegen Jedermann in seinen Besitzungen und Bechten
Dies Wort koramt nur sehr sdten vor, ygi. Ducange 8. v.; es hat aueh in den dort aufgefuhrten Stellen nicht den
finn wie hi«r, das Eecht Bur gen am bauen. Auf alle F&Ue liegt hier wohl einc T&uschung vor, die die Monche
von Helmershausen sick mjt Papst Cceleetin III. erlaobt haben. Denn es widarapricht aUer Gesohiehte, anaunabmen,
dass der Bischof von Paderborn gegen Ende des 11. Jahrhunderts dem Kloster das Recht Burgen zu bauen verliehen
haben sollte, urn so mehr als die Bischofe von Paderborn dieses Recht spaterselbst nicht einmalbesassen, imlS.Jahr-
hundert viejbmehr, wie unsere Urknnfcn argeben, $e Erebisebofja von Coin dasaelbe als ein Attrftmt ihrer fcrzogHchen
Gewatt inoi £isthum Paderborn fur ajcb ifli Anepruofe nahmen. Ygi unsere Note zu Nr. ffflk Die Gewalt far Abte von
Helmershausen in der Yilla dieses Kamens war atterdings ursprungUca eine eehr grease. Am dQ. April 1000,
Wenck> U. B. S. 40^ Stampf 1280, also yor der Incorporation verlieb Otto UI. dem Abte Heutf; potestatem atque
lirentiaia in eodem loco Ealmwardeahuaen • . , . frciendi, habendi et eonstituendi mercatum, monetam conetitaendi,
theloneum accipiendi jbique totiua publico funetipnis negotium deerevimus colendum, und befthl zugleick: ut omnes
negotiatorea oeterique mercatum ex«olantes, eommoffanUw, euntes et redeuntes» talem pacem talemque iuatitiam
obtineant, qualem Uli detinent, qui Moguntie^, Qolonm et Trutmanniae negotioin eiercent» talemque bannum
pereolyant, gui ibidem mercatum iaquiatwre vel infringere paresuman^ Diese fik die Stellnng Dortmund's als
oberstes HandeJb^ericbt in NorddeotscUand wiebtige Paten, auf die Dp, Suibel ukh anfinerksam machte, vgl Beitr.
zur Geacfc* Dortmunda R. and JQ. g, 178, mussea meinem Stows* uu Additam. 1H & 89 beigefugt werden. — ') Aueh
Jlcker, Engelbert d* H. 8» 77 ist jam bjerin gefolgt, Weim e» abet yon der Vorauasetzung ausgebt, daas sohon
Erabiaehof Philipp yon Qevosherg 1 W— 11 W Srukeobefg erbe«t babe, so ist daa wohl achwerlicb begrundet. Im
Vexaeicbiiiase der von dieeem fiir die Q&m K^ebe gejnaebten Grwerbungen, Herzogth. Weat&left Iiebaa-Urkunden
Nr. 1, am beaten gedruckt Seibertz UL Nr. 1072 & 481, flndet es ftieb mhi attfeefuhrt.
Digitized by
Google
208
1241.
zu sckiitzen fzuerst U.-B. IV. 110 verbffentKchi). Unzweifelhaft bezieht sich dann hierauf auch sein unlet
dem 7. October desselben Jahrs den Bischbfen von Bildesheim und Minden ertheilter Befehl, dem Kloster auf
Verlangen des Abts und des Convents die EpiscopaHen (crisma, oleum sanctum, ordinationes monachorum,
consecrationes) zu besorgen, ivelchen Befehl dann Gregor IX. am 16. December 1227 und Imocenz IV. am
22. August 1245 wtederholten (Wenck 11. B. S. 143, welche drei Urkunden Potthast nicht kennij.
Das konnte aber nicht verhindern, dass auch der Bischof von Paderborn sich seines Bechts bewusst blxtb
und soviel er vermochte, dasselbe zu wahren suchte. Bernhard llh sprach wegen Erbauung von Krukenberg
die Excommunication iiber Abt und Convent von Helmershausen aus. Hierauf legten diese beim Papste
Appellation ein und eine der von ihm eingesetzten Commissionen verhangte dann ihrerseits die Excommuni-
cation iiber das Paderborner Domcapitel, was sie allerdings Honorius III. durch Butte vom 27. Januar 1225
anwies zu widerrufen, toie es die von mir U.-B. IV. 112, 138 und 139 zuerst publidrten Urkunden darthun.
Aber schliesslich, wie das von Lacomblet veroffentlichte Document von 1241 constatirt, blieb die Verbindung
zwischen dem Erzbisthum Coin und dem Kloster Bermershausen doch bestehen, tvenn auch diesdbe dem
Kloster fernere Kampfe mit den Bischbfen von Paderborn nicht erspart hat x).
305.
* Nach dem Compremtssentscheid des Bischofs Bernhard IV. von Paderborn und seiner drei Mitrichler mm
der Bitter Achilles2) auf alle Anspruche an das dem Kloster Abdinghof gehbrige Gut Ykenhove*)
verzichten. 1241 Mi 26. — Or. Kl. Abdinghof V. 50.
Super omni dissensione mota inter abbatem et conventum sancti Pauli in Paderburna ex una parte
et AchUlem militem, Beatricem uxorem suam, Johannem, Conradum, Ywanum, Lodewicum filios eorun-
dem et alios heredes ipsorum super curia in Ykenhove et eius pertinenciis ex altera, in nos Bernhardum
quartum Paderburnensis ecclesie episcopum, Godefridum abbatem et Hildegerum priorem Lesbernensem,
magistrum Mauritium canonicum et Hermannum plebanum sancti Pancracii Paderburnensis sub pena cen-
tum marcarum parti arbitrium observanti solvendarum extitit compromissum. Nos igitur de communi
consensu partium arbitrando sub pena precBcta statuimus, quod predicti A. et uxor sua et ipsorum filii
predicti pro se et heredibus suis precise, pure et sine omni conditions, simpliciter et absolute penitus
et in perpetuum renuntiaverunt omni actioni et iuri si quod habebant vel habere yidebantur in dicta
curia et eius pertinenciis, recognoscentes coram nobis, quod nichil iuris in ipsa et eius pertinentiis ba-
berent nee aliquid . . . de cetero sibi usurparent. Ne autem hoc factum in posterum valeat calumpniari,
presens scriptum conscribi fecimus et nostrorum sigillorum appensione communi vimus, et de petitione
Vgl. Wenok II. A. S. 977 und das Folgende; Wigands Archiv IV. 20 sq. VI. 89. — *) Leider ist sein Territorialname
nicht angegeben. — *) Es ist mir nicht moglich gewesen, die Lage und den heutigen Namen des Orts Yk en ho to
festzufltellen, welchen eine neuere Ruokschrift unserer Urkunde „Ikinghof* nennt. Allerdings kommt dieser Ori
schon in der Urkunde des Bischofs Evergis fur Abdinghof vom Jahre 1162 vor. Wenn dieselbe nun auch zn der
Zahl der von mir sis formell falsch nachgewiesenen Abdinghofer Documente gehdrt, Zeitschr. XXXIV. S. 18. 26,
so wird doch gegen die Achtheit des Inhalts sich schwerlich ein Zweifel erheben lassen. Nach dieser Urknnde,
Erhard R. 1887 G. 826, bestatigte Bischof Evergis die Schenkung des predium cum uno molendino in Ikinghove
situm in comitatu Thiethardi, die ein Edler Erpo mit seiner Frau Gertrud, gleichfalls einer Edlen von Geburt, dem
Kloster Abdinghof zu dem Zwecke gemacht hatte, um in demselben dem beschaulichen Leben sich widmen zu
konnen. Dieser Graf Thiethard ist bisher vollig unbekannt gewesen. Spater ist diese Schenkung durch koniglichen
Baun in seiner Grafschaft zuerst zu Benninghausen und dann zu Staipa bestatigt und die Vogtei fiber diese Guter
vom Vogte des Bisthums Folquin (von Sohwalenberg) ubernommen worden. Zu welchem spateren Geschledte
gehorte aber dieser Edle Erpo , der in derselben Urkunde dem Kloster auch Guter bei Worringen am Rhein sohenkte?
Dass Beziehungen zum Lippeschen Hause hierbei obgewaltet haben mussen, erweist die Mitbesieglung Bernhardt von
Lippe. Doch geben die Lippeschen Regesten keine Auskunft.
Digitized by
Google
1241, 209
parcium tunc inde ad maiorem cautelam et evidential uberiorem sigillum nobilis viri domini Bernbardi
de Lippa est appensum. Acta sunt hec a, D. millesimo CC°,XLIQ. in crastino beati Jacobi apostoli.
Die Siegel des Bisohofs und seines Neffen Bernhardt III. von Iippe, letzteres das Reitersiegel (vergl. Preuss nnd
Falkmann L Tafel 6) sind nor zum Theil erhalten.
306.
* Erzbischof Siegfried von Mainz gestatiet mil Zustimmung des Bischofs (Bemhard IV.) von Paderborn, doss
der Abt van Hardehausen auf der Paderborner und auf der Mainzer Synode die Inful lJ trage. 1241
August 9. -±- Or. Kl. Hardehausen U. 47*).
Sifridus Dei gratia aancte Maguntine sedis archiepiscopus, sacri imperii per Germaniam archicancel-
laxius diiecto in Chris to . . abbati de monasterio Paderburnensis diocesis salutem in Domino. Ad hono-
rem tue ac Paderburnensis ecclesie, cui immediate subesse dinosceris, auctoritate presentiura, accedente
consensu venerabilis fratris nostri domini . . Paderburnensis episcopi, de speciali gratia nostra tibi tuis-
que successoribus perpetuo indulgemus, ut usum infule habeatis, tarn in consilio Maguntinensi quam in
Paderburnensi synodo incedentes infolis decorati. Et ut de hac nostra gratia vobis indulta possetis habere
perpetuam firmitatem, presens scriptum devotioni vestre super ea duximus concedendum. Datum Pa... burn,
anno gratie millesimo ducentesimo quadragesimo primo, V. Idus Augusti pontificatus nostri anno duodecimo.
Das fruher an seidenen .Schnuren befestigte Siegel ist abgefalleru
307.
* Erzbischof Siegfried von Mainz, als Metropolis des Bisthums Paderborn, gewahrt dem Abte von
Marienrniinster ein gleichlautendes Privileg. Datum Patherburne anno gratie 1241 V. Idus Augusti
(August 9j pontificatus anno duodecimo. — Abschrift Msc. VII. 4512 S. 30.
308.
* Der Kirthe zu Etlen werden 11 Acker Landes, die ihr Hitter Conrad von Ellen enlrissen hatte, gerichtiich
wieder zugesprochen. 1241 November 30. — Or. und Abschr. des 17. Jahrh. Fr. Paderborn U. 157.
Bemhardus quartus Dei gratia Paderburnensis episcopus et capitulum Paderburnense omnibus banc
btteram inspecturis notum esse cupimus, quod, cum Albertus plebanus de Etlen8) pro alienatis ab eadem
ecclesia questionem moveret Conrado militi de Etlen super eo, quod Gerhardus pater ipsius Conradi et
ipse Conradus quadraginta pene iugera abstulissent eidem ecclesie, utpote in campis, novalibus et areis,
tandem iuris ordine servato et eis, que ad legitimam probationem competebant, rite peractis coram do-
mino Hermanno camerario, qui iudex delegatus fuit et assessoribus eius videlicet: domino Amelungo de-
cano, domino Volberto de Elsen, domino Ludolfo cellerario et magistro Johanne de Schildez, plene et
eridenter probavit, quod ex illis quadraginta iugeribus, de quibus proposuit, undecim pertinent ecclesie
sue in Etlen iure proprietatis et dominii, que secundum dicta testium pro eadem ecclesia contra dictum
*) Ee ist mir zweifelhaft, ob hiernnter die Mitra oder ein ausgezeichnetes Priestergewand (Casel) verstanden wird. Die
Verleihung der Mitra war meines Wissens nur ein Vorrecht der Papste. — *) Diese Urkunde befindet sich im Archiv
Hardehausen, aber wohl nor irrthumlich. Wir diirfen sie um so mehr fur das Or. von 307 halten, als der Name
Hardehausen gar nicht darin vorkommt und das Wort „ Monasterium " allein gebraucht Marienmunster bezeichnet —
*) Ettler-Ort u. Etteler, S. v. d. Stadt Paderborn.
Wettfc Uxk. Buch. IV. 27
Digitized by
Google
210 1341.
Conrachun per sententiam ftwrunt declarata et digtmcta in hmnc modnm. In pede montk Goldenberg
quatuor, que probavit Reinbbldiim sacerdotem deoesserem suum in infirmitate ana inpignetasse Gerhard*
nriHti pro tribut solidis et dianidio, tria ingera in Hagenlo, que probavit eundem Gerfeardnm violenter
abstulisse eis, qui ex parte plebani ea novaverant, videlicet Alberto, qui dicebatrar Judex et Widekindo,
qui dicebatur Carnifex; iugus et dimidium iuxta novalia, que dicuntur Westerdale, que probavit sibi
violenter ablata a Conrado milite et se ab eis cum gladiis expulsum ; duo ingera de feodo domine Hil-
degundis, que fait amita eiusdem Conradi, que ingera dederat ecclesie pro anima sua, et idem Conradus
cegnatus predicte Hildegundis in morte eiusdem1 H. ea abstuHt ecclesie et bee diviaim iacetrt; habent
enim tres Jrundost unam aream in sistperiore villa r alteram in inferior*, tertiam terrwlam iuxta superiorera
villam ante valvam prepositi in lapide., ultra quem ascQftdjtur mons, qui dicitur Hovenscorne. Item iam
dictus Albertus plebanus probavit predictum Gerhardum abstulisse eidem ecclesie unum tigerde ■) iuxta
dotem ultra aquam, ubi sacerdos solebat seminare estivum pabulum, quod dicitur grascorn, propter quod
idem campus vocabatur grascamp dotis; de via quam Conradus se asserdit habere per dotem, sufficients
probatum est, quod non per curiam sacerdotis transire debet sed inter aquam et dotem. Hec cum pro-
basset sepe dictus plebanus, et per sententiam restitutus fuisset undecim iugeribus, nominatim petiterunt
dominus Hermannus et idem plebanus, ut ad noticiam futurorum hec pretaxata conscribere faceremns et
sigillorum munimine roborari. Nos2) etiam decanus, Volbertus de Elsen, Ludolfiis cellerarius, magister
Johannes, quibus hec causa perlucide cognita fait, cum ecclesia nostra et camerario iudice ipsius cause
ad maiorem evidenciam presentes Ktteras duximus consignandas. Acta sunt hec anno Domini M* COJOJ*.
in die sancti Andree apostoli.
Die fruher angehangten sieben Siegel sind verloren.
aoa
* Abt Hermann von Corvey befriedigt die Anspriiche, die Abt Ricbodo von Marienmiinster Namens seines
Klosters an den Zehnten des Hofes von Wenethem macht, durch Kornanweisungen auf den Zefinten in
Furstenau. 1211. — Abschr. Msc. I. 134 p. 68.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Kicbodo Dei gratia monasterii sancte Marie prope Swalen-
beroh abbas totusque eiusdem ecclesie cortventus omnibus huiss pagine inspectoribus notum esse volumus,
quod cum inter dominum Heraannum venerabilem abbatem Corbeiansem et nos questio vevteretur super
decima curtis in Wenethem8), nos tandem mediantibus bonis et honestis viris cum prefato abbate etsuo
capitulo eonposuimus in hunc modum, videlicet quod singulis annis de decima in Vorstenowe 4) octo
quartalia siliginis, quatuor ordei et duodecim avene memorate ecclesie Monasteriensi ipso die Martini
episcopi et confessoris in perpetuum persolvantur. Ut autem hec ordinatio rata et inconvulsa permaneat
tarn sigillo ecclesie, quam nostro presentem paginam iussimus communiri. Testes huius rei sunt: Alber-
tus prior, Conradus prepositus, Strigerus portenarius, totusque Corbeiensis conventus; laici: Conradus da-
pifer, Bertoldus marscalcus, Hermannus de Nighenkerken, Godefridus de Gosme, Albertus de Marpe.
Bertrammus et Widelo de Stenhem fratres, Hildebrandus et Frithericus fratres de Oldenberghe, Ludeko
de Eilwordessen, Johannes de Holthusen et alii quamplures. Acta sunt hec anno Domini M°.CC*.XL°
primo, prelacionis nostre anno nanodecimo.
*) Eann ich eben bo wenig deuten, wie die bier vorkommenden Ortenamen, namentlick der Berge: Goldenberg end
Hovenscorne. — *) Yon hier an von gleiohzeitiger Hand, aber mit blasaerer Tiate hiazngefugt. — a) Das Wynithnn
der Tradd. Corb. 91, dessen Namen nock erhalten iet im Wienenthalsberg NW. von Holzminden. ~ 4) Furstecao
NW. von Hoxter.
Digitized by
Google
"41* 811
sit.
Propst Beintieh van SMUesche, aus der Graflichen FumiUe von Wakhek, genehmigt m* dim Canomkern
von Schildesche lJ gegen Empfang von 24 Mark, dm irtw Seilen der Abiiesin MedUUdis #m'f dem Qrafen
Luduig von Haveneberg uber das Gut Trebbe abgeschhseenen Veritag. 124L KirchdonAerg. — Meuere
Absdiriflen *J Stift SchMeeehe U. IS; ft Mas. VIL 3117, III. f. 52; gedr. Latney,
G. v. Ravensberg C. D. S. 29.
Heinricus Dei gratia propositus Schildecensis omnibus in perpetutrm. Noveritis quod nos de voltm-
tate et conailio Wemoitis, Arnoldi, Bemhardi, Christiani et Christian! canonicorum in Schildezge aoce*
ptavimus a couute Lodowico de Ravensberg ctiriam Threve*), qtiam idem comes cum omnibus suis per-
tinetitiis ecclesie Scildfccensi libere contulit et absolute, cum ipsa reoompensans bona, que quondam a
domina Mech tilde, que contra*) noe in abbatissamfuit electa, cum consensu capital! comparand Nosigiter
acceptis a dicto comite vagi&ti quatuor marois factum iam dicte domine approbamus et ratum haberans
per omnia presentiuia tenore ptotestantes, quod comiti Lodowico hec bona ab ecclesia Soild eoeme in
perpetuum proprietors usum ita libere et precise oollata sunt, quod ipai super eis ex parte ecclesie mil*
lug movere potent questionetn, sed cum omni successione sua quiete perfruetur eisdem. Adiectam est
etiam de consensu comitis et nostro, quod pecora tarn sua quam nostra, dummodo segetibus et pratis
nou noceant, in communia pascua licenter et absque omni contradictione minabuntur 4). Promisit etiam
comes Lodowicus quod omnes actiones amputabit, que forte moveri possent ecclesie super bonis ei col-
latis ab ipso, et si aliquid pro sue voluntatis arbitrio ipsam inquietare persumpsarit, ipse nobis adeius-
dem protectionem et defensionem consilio et auxilio astabit; similiter et nos omnem actionem deponemns,
que ex parte ecclesie Scildecensis eidem super bonis ad ipsnm ab ecclesia devolutis moveri posset. Ad
huius igitur J>agine robur fecimus earn nostro et fratris nostri comitis Adoifi de Waltegge *) einedem
ecclesie advocati*) sigillis communiri. Actum apud Tborenberg anno M*. CO*. XLI° presentibus: Arnoldo
canonico, Conrado sacerdote, Winando et Johanne famulis propositi; Winemaro, Egge&hardo de Ber-
mentlo, Gerhardo de Rubo, Temone de Voswinkele, Temone de Monasterio, Heinrico Top militibue;
Ladolfo, Heinrico de Vanktorp 7), Ecberto de Gnterslo scabinis.
311.
* Erzbischof Siegfried von Mainz verhmsst: curt em, quam in Frislariensi opido habent dilecid in
Christo abbas et conventus de Herswittehusen Cisterciensis ordinis Paderbornensis diocesis, ea Volumus
lih^rtate gaudere de gracia speciali, ut nobis et noetris suocessoribus aut cuique hominum impresencia-
mm seu exactiomim iure aut quocunque alio servicio non teneatur astricta. 1241. — Absehr. Msc. VIL
4509. S. 4.
') Offenbar stehen lrier die Canoniker, mit dem Propste an der Spitze, im Gegensatze 2U der Abtissin and den Stifts-
damen zu Schildescbe. Dies wird durch die. Urknnde der Dechantin vom 11. October 1244 bestatigt, welche die
vorliegende erganzt. Ygl. Nr. 218. — *) Threven a. Das Original der Urkunde vom 11. October 1244 hat aber
Threvere. Es ist wonl das Colonat Trebbe in der Bauerschaft Isingdorf, zwischen Werther and Kirchdornberg,
an welchem letzterem Orte dieser Vertrag abgeschlossen ist. — 8) per /?. — 4) Das franzosische : mener. Siehe
Ducange s. v. — 6) Konig Wilhelms Hofrichter in den Jahren 1251 — 1255. — *) Die Thatsache, dass ein Graf von
Waldeck Edelvogt von Scliildesche gewesen, ist sonst nioht bekannt. Dieselbe beruht aber schwerlich auf alt-
historischen Vernal tnissen; vielmehr wird Graf Adolf die Wahl zu dieser Wiirde wohl dem Einflosse seines Bruders,
des Propstes von Scliildesche zu verdanken gehabt haben. Dooh erkannte Bischof Bernhard IV. diese Wahl nicht an,
und ubertrug die Vogtei dem Grafen Ludwig von Ravensberg. Ygl. unten Nr. 331. — *) Warcktorp a.
27*
Digitized by
Google
212 1241
SI2.
* Der Colnisehe Marschall Gottfried l) vermittelt einen V&rgleich zwischen dem Klosltr Bredelar und Conrad
von Visbeek titer einige Giiter in Nutlon, welehe das Kloster im Jahre 1225 von Gottfried von Meschede,
Schioiegersohn jenes Conrad von Visbeek, gekauft hatte. 1241 [1242 vor dem 20. April). - — Or. KL
Dalheim y U. 26; Abschr. Msc. 1. 127. foL 36.
In nomine Domini. Amen. Godefridus domini C. Coloniensis episcopi marscalcus et Bertoldus castel-
lanus in Baren omnibus hoc scriptum intuentibns in perpetuum. Notum esse oupimus tam modernis quam
post futuris, quod Conradus dictus de Visbike, gener Godefridi militis de Mescede iam pridem defuncti,
ecclesiam in Breydelar ordinis Cysterciensis pro bonis quibusdam in Nuthlon sitis, que abbas et conven-
tus ecclesie memorate a predicto G. legitime comparaverat, sicut privilegium s) domini Engelberti Colo-
niensis episcopi super eo plenius testatur, graviter impetebat, dicens, uxorem suam hiis bonis tempore
emptionis minim e cessisse. Quod cum fieret, nobis in hac causa vicem domini Coloniensis episcopi ge-
rentibus, qui interim in captivitate tenebatur4), aliisque honestis* viris dudum medi&ntitms, tandem pro
bono pacis et concordie arbitri ex utraque parte deputantur, ex parte domini abbatis et sui conventtis
Johannes et Godescalcus fratres de Pathberg, Sigebodo de Ytere, Elgerus de Dalwich, milites, frater 6.
ecclesie prefate con versus; ex parte predicti Conradi Helmwicus de Elsepe, Godefridus de Mescede, Gos-
winus de Bokenvorde et Johannes Kolve, per quos decretum est, ut abbas et conventus monasterii pre-
libati prefato C. sex marcas darent, quod cum uxore et heredibus actioni et bonis renunciaret. Quod et
Mescede coram domina abbatissa et prepositissa aliisque honestis viris ita terminatum est: abbas et sni
fratres ex parte ecclesie sue sepedicto C. et uxori sue sex marcas persolverunt et insuper Florino supra-
dicti G. filio fertonem dederunt, ut assensum preberet. Deinde iam dictus C. cum uxore et Florino he*
redibusque universis omni iuri, quod in bonis supradictis, insilvis, pratis, pascuis, agris cultis et incultis,
aquis aquarumque decursibus habebat vel videbatur habere, totaliter remmciavit. Nos vero consilio
arbitrorum superpositi, ne quis hanc compositionem infringere attemptet, presentem paginam sigillorum
nostrorum et sigillo Johannis de Pathberg appensione stabilimus. Huius rei testes sunt cum arbitris:
Theodericus de Vore, Andreas de Nehem, Hermannus Kolve, Johannes de Brunwordinchusen, Heinricas
villicu8, Herbordus de Odingen, Godescalcus iudex, Oserus, Johannes marscalcus, Hermannus Flaehe,
Heithenricus campanariuB, Sifridus de Remelinchusen, Harderadus villicus, Volcquinus et alii quamplures.
Ceterum ego Jutta Dei gratia abbatissa in Mescede hanc compositionem coram nobis et testibus predictis
stabilitam fore presenti scripto sigillo etiam nostro munito protestor. Acta sunt hec anno Domini
M».CC0.XLI°, indictione XV.
Es hangen noch die sammtlichen 4 Siegel an: 1) der Abtissin Jutta yon Meschede, 2) des Marsehalls von West-
falen: das Colnisehe Kreuz in einem mit Kornahren bestreuten Felde and der Umschrift S. GOTFRIDI MA . .
HALCI DE RUDEN 6), 3) Bertolds von Buren mit der Rautenreihe, 4) des Ritters Johann von Padberg.
l) Es ist dies die einzige von xhm selbst ausgestellte Urkunde, die bisher bekannt geworden ist. Bei Seibertz U.-B. I.
Nr. 214. 222. 225. 228 kommt er als Zeuge in Urkunden aas den Jahren 1240—1242 vor; sein Nachfolger Gerhard
erscheint im Jahre 1245; Seibertz, 1. c. Nr. 238. Vgl. fiber seinen Sohn, den Paderborner Domherrn Walter unter
Nr. 392. — *) Diese Giiter und hiermit auch die betreffenden Urkunden sind durch Vertrag vom 18. December 1470,
Or. Dalheim U. 214 (nicht 1270 U. 225 wie oben Nr. 143 gedruckt ist) von Bredelar an das Kloster Dalheim verkauft
worden. Vgl. Nr. 281. — •) Das ist die Urkunde von 1225 oben Nr. 143, wo wir constatirt haben, dass Nutlon,
was jetzt untergegangen ist, im Sindfelde bei Buren lag. — 4) Siehe den Excurs. — a) fiber eine, derGestalt dieses
Siegels nach der Nobilitat angehorige Pamilie von Ruden oder Riithen liegen keine anderweitigen Nachrichten vor,
wenn wir hierauf nicht vielleicht das an zwei Urkunden der Kloster Benninghausen und Bredelar aus den Jahren
1308 und 1318 hangeride Siegel Gerhardi de Ruden be2iehen durfen, welches den (Arnsberger?) Adler aufweiat.
Die spateren, haufig vorkommenden Ministerialen dieses Namens fuhrten eine Gleve im Wappen. Vgl. unten Nr. 327.
Immerhin ist es von Interesse, durch das Siegel den Familiennamen des doch auch sonst mehrfach genannten
Westfalischen Marschalls Gottfried naher kennen zu lernen.
Digitized by
Google
1242. 213
E x c u t s.'
A* den Additamenta iVr. 102 habe ich erwiesen, dass die Schlacht bet Badorf, in welcher der Erzbischof
Conrad von Coin in die Gefangenschaft des Graf en Wilhelm von Julich fiel, in der Zeit eiwa vom 15. Februar
bis 15. Marz 1242 erfolgt ist, und dass der Erzbischof durch Vertrag vom 2. November 1242 seine Freiheit
wieder erhielt, Lacomblet II. 240, nachdem seine Gefangenschaft, nachder AussagevonzweiQuellen, wahrend
fast neun Monate gedauert hatte. Zur Bestatigung dieser Ansicht fuhre ich iveiter an, dass Erzbischof Conrad
noch am 1Q. September 1241 'in stupa villici Susatensis eine Urkunde ausstellte, Seibertz U.-B. I. 222, und
dass der Bund seiner Gegner, WUhelms von.Julich und der Stadt Aachen, vom 1. December 1241 datirt,
Lacombl. II. 260.
Wenn nun in der oben gegebenen, aus dem Jahre 1241 datirten Urkunde der Marschall Gottfried von
Westfakn sagt, dass er bei den hier bekundeten Verhandlungen den Erzbischof Conrad vertreien habe: qui
interim in captivitate tenebatur, so ist dies anscheinend mit den oben dargelegten Thatsachen gar nicht in
UebereinsHmmung zu bringen. Aber die indictio XV beweistj dass die Verhandlungen selbst dem Jahre 1242
angehoren und dass hier wieder ein Fall vorliegt, cfr. Additam. loc. citato, wo die Kanzlei des Erzbi&chofs
Conrad ihrer festen Gewohnheit gemass, das Jahr mit Ostern, hier 1242 mit dem 20. April, anfing. Die
Verhandlungen also erfolgten in der Zeit vom 1. Januar bis zum 20. April 1242, tvelche Zeit durch den
oben erwahnten Anfangstermin der Gefangennahme des Erzbischofs noch naher beschrdnkt wird. Aber da
aus der Wendung tenebatur nothwendig zu folgern ist, dass bei Ausfertigung der Urkunde der Erzbischof
nicht mehr in Gefangenschaft war, so kann die Ausfertigung selbst erst nach dem 2. November 1242 erfolgt sein.
313.
* Der Edle Bertold von Biiren schenkt mit Genehmigung des Colnischen Marschalls (Gottfried) dem Pfarrer
Conrad von Nutlon ein Stuck Markland. 1242. — Or. Kl Dalheim U. 27; Abschr. Use. I. 127. fol. 132.
Univer8i8 Christi fidelibus Bertoldus nobilis de Buren salutem in eo, qui est salus omnium. Propter
variaB et diversas turbationes hominum sepius elabuntur, que memoriis hominum imprimuntur. Ideo
testibus et scriptis ilia solent iuvari. Nos igitur factum nostrum in scriptis volumus observare et omni-
bus intuentibus illud innotescere, quod domino Conrado plebano de Nutlon l) ad ampliandam aream do-
mus sue contulimus de agris comnrunibus duodecim pedes in longum et in latum de consensu mar-
scalci Coloniensis, Regeiibodonis iudicis, Tiderici, Henrici de Berghem, Henrici et Johannis fratrum,
Eylhardi et Johannis fratrum, Eykonis et Conradi filii sui, Bernhardi, Widoldi et Conradi villici, civium
eiusdem loci. Et ne factum nostrum in posterum quis possit calumpniari, sigillo nostro presens scriptum
fecimus sigillari. Datum a. D. millesimo CC°.XLII° ').
Das Rautensiegel des Edlen Bertold von Buren' hat geHtten.
314.
* Bischof Bernhard IV. tauscht mit der Abtissin von Neuenheerse Giiter aus. 1242 August 10. — Abschr.
Msc. VII. 4510. S. 21; desgl 4510 A. Fol. 17.
Bernhardus quartus Dei gratia Faderbumensis episcopus honorabili et dilecte in Christo filie domine
abbatisse in Herisia salutem et paterne caritatis affectum. Proprietatem et dominium bonorum in Schy-
') Anf einem an die Urkunde gehefteten Pergamentstreifen steht: Littere Symonis archidiaconi in Oriente et
Bertoldi de Buren et abbatisse et conventus in Jesike de domo in Nuthlon, quam contulit nobis
Gonradus sacerdos ibidem. Hiernach hat also der Pfarrer in Nutlon das erwahnte Markland an das Eloster
Bredelar geschenkt, mit dessen ubrigen Besitzungen eu Nutlon es dann spater in denBesitz von Dalheim gelangtist.
Digitized by
Google
Bit «**
renbroke vobis libere ei absolute damus, tytulo oambitionm recipientes a vobis iusto et equali concambio
proprietatem et dominium bonorum in Berlo, super quo vos bulle nostre et litterarum testimonio commu-
nimus. Acta sunt hec anno Domini millesimo CO.XLII0, pontificates nostri Anno quibto dfccimo in die
beati Laurentii.
316.
* Graf Volquin von Schwalenberg ubertragl clem Klosler Willebadessen das Eigenthwn vines vim einem seiner
Vasallen angekaufien Zehnten. 1242. — Regest Msc. 1. 242b. S. 62.
Volquitms -comes in Svalenberg sfcclesie in Walbodeseen contulit decimal* in villa qua dicitur Me-
dium Malrede1), quam vendiderani et rerignara&t Ludoldus miles de ElaierinGhosen, Hildeboldus de
Vinsbeke, Ludoldus miles de Hiideosem, domino Gerhardo turn prepoeito et Henrioo priori, procurante
Bernhardo quarto episcopo Paderbmrntose. Testes Lambertas plebanus in Svalenbeig etc. Anno Domini
M°.CC*.XLIR
S16.
* Die Propstfn FfeHcitasJ van Vreden ubertragl dem Grafen Ludtoig van Ravensberg ihr Erbrecht an den
Giitem des Ravensbergischen Drosten Ileinrieh. O. J. {urn 1242 *}). — Or. Grafsck. Ravensberg U. 36.
F. Dei gratia prepositissa in Vrethen universis ad quos presentes littere pervenerint salutem in Do-
mino. Noverint universi, quod nos hereditatem exifctentem in bonis domini Henrici dapiferi de Ravens-
berg prope Widenbrucge, que nos de iure contingit, domino comiti L. de Ravensberg libere contulimus
et absolute, ratum habentes quicquid idem dominus L. comes de ipsa hereditate duxerit ordinandum
et id presentibus protestamur.
Das erhaltene Bruchstuck des Siegels eeigt eine sitzende weibliche Figur in echoner Gewandong.
SIT.
* Der Decern von Fritzlar bekundet die Verxichtleistung des Hitters Conrad von Hebelde auf die Vogtei ei*et
dem Kl. Hardehausen gehbrigen Guts. 1243 Febr. 9. Hvmberg. — Or.*J Kl. Bardehausen K 49.
L . * . Dei gracia decanus Fritslariensis vicem gerens prepositi eiusdem ecclesie uni(versis Christi
fidelibus) presentem paginam inspecturis in Domino salutem. Tenore presentium (protestamur, quod do-
minus) Cunradus miles de Hebelde, qui questionem moverat ecclesie (Hersuidehusensi super) advocacia
unius mansi in Menkereshusen renuntiavit (omni iuri, quod) videbatur habere cum uxore sua domina
Lutgarda et Gonrado filio suo in manso (memorato). Actum Hoenberc6) quinto I(du)s Februarii anno
gracie millesimo CC°.XLIII°. Presentes erant dominus Volpertus de Burcken6) canonicus Fritslariensis,
Gerlacus plebanus in Verne, Ludeiricus advocates, Ludeiricus Haleaadel, feater suto Eberhardus^ Hearicos
de Dornees et alii quamylures.
Das Siegel ist abgefallen.
*) Lag bei der Stadt Horn. Preuss u. Faikmann L. R. I. 'SI. Vgl. anten N*. SIS. ^ Naoli 0.-B. nL 1719 war im Mre
1233 Mechtild Propstin von Vreden; Graf Ludwig von Ravensberg starb 1249. In den unten folgenden Urkunden
tragt sein Droste im Jahre 1244 den Namen Eggebard. Hiernaoh baben vnr unter Beruoktichtignng der Schrift die
Urknnde dem Jahre 1242 Higeschrieben. Die Initial e F glaubtea wir auf die Felicitas beziahen zn durfen, die is
den Jakren 1218 and 1225, U.-B. III. 1703. 1713. unter den Stiftsdamen vonYreden ersobeint — *} Sehr zeratoru -
*) Merahausen SO. von Fritzlar. — 6) Hombexg und Borken SO. von Fritzlar.
|itized,by
Google
1*48. 21$
318.
* Bischof Bemhard IV. iiberlrtigt auck seiherse&s ah Landesherr dem Kloster Wittebadessen dm Am** ernes
angekauften Zehnten 1243 Febr. 14. Pbderborn im bischoftichen PaBaste. — Or. in der Urktrndensamrnhmg
der Paderbarner Abtheilwg tmseres Vbreins; Abschr. Afsc. Vll. 4514 fot 3; Regest Msc. I. 242b. S. 62.
In nomine Bancte et individue Trinitetit. Bernhardua quartus Dei gratia Paderboroensis ecclesie
episcopu*. Ne fitcta konbnm, que digna memorie censentur, oblirionis nube tegantur, solent autenti-
coram scriptorum testimonio committi. Nos itaque ecclesie in Wilbodessen pacem in poaterma providers
voleutea presentibua notaficanMW et fotaxis, quod eidem ecclesie proprietatem decime in Malride1), que
media dicitur inter alias, unanimi nostri conventus consensu contulimus perpetuo possidendam et coram
testibus subscriptis: Jordano abbate, Heinrico custode sancti Petri et Pauli inPaderborne, Adolfo priore
de Gerdene, Gerungo canonico, Alberto capellano, Godescalco2) presbitero; laicis vero: Bernhardo nobili
viro d* Gaade, Bartoldo de Brakel, Lud^lfo dapifarq, Hermanno maraoalco, Ludolfo de Qsdagessen,
Hermann o Spegel, Herbordo piocerua^ Bertoldo de Bilenchusen, Alberto de Osthem, Alberone de Her-
stelle, Hermanno filio B. de Osede et aliis quam pluribus. Ut igitur hec nostra donatio8) ecclesie pre-
taxate ineonyul&a permaneat et inriolata, presentem paginam sigillorum impresakroe, vidaUoet nostri
ffecimus insigniri, sanotarum rerum conservator^ Dei auctoritate precipientes et nostra, »e qw wposterum,
earn retraotave audeat sive subvertere aliquo modo. Nam si quis ausu temerario h*ic confinn^tioni
noetre pretrumpaerit obviare, excommunicationis laqueum se aciat incurrisae. Acta sunt b#Q anno Pomi-
nice incaraationis M9.CC°.XLIIIe, pontificatus nostri anno qumtodecimo in paiatio noebro Paderlwraensi,
in die beati Valentini.
Die beiden in der Urkonde ervahnten Siegei sind in Hire* geetiokten leinenen Umschlagen aUntWg gerattwi wvdw-
319.
* Erzbischof Cbnrad von Coin eriheitt Allen, welehe zvm Wieieraufbau des dutch Feuer zerstortm Kloster s
Corvey4J den Boten des Abts Geld einhdndigen werden, einen Ablass von 40 Tagen und den Erlass
gemsser Sunden. 1242 (1243) MUrz 1. — Or. Fr. Corvey. V. 92.
C. Dei gratia sancte Coloniensiq ecclesie minister, Italie archycancellariua, umvexsis prelatis et
ecolesiarum reetaribus per provincial Coleniensem eonstitutis salutem in Domino. Quuj»t ut ait apo-
stolus, omnes stabfrnus ante tribunal Chrieti, reeepturi prout in yita gessimus sive bonum me malum,
oportet nos diem i&essionis extreme miserioordie operibus pre venire, ut multiplicato fruotu recipiamus
in celis prout seminavimus in terris, quoniam qui parce seminat, parce et metet, et qui seminat in
benedictionibus, de benedictionibus et metet vitam eternam. Cum igitur ecclesia Corbeyensis, que hac-
tenus tanta religionis floruit preeminentia , ut exinde specialem meruerit prerogativam obtinere, et ex sua
opuleatia egentibus frequenter et ipdigenttbw grate sint subsidia elargita> et nunc infortunato casu mona-*
gterium ipsiua ecdesie qit igM orqmatum et dirutum, w absque fidelium sufira^io et elemosinarum largi-
tione non valeat reparari^ xnaxime ouxn ad id ibidem Domino famulantibus non suppetant facultates,
monemus et exhortamur in Domino ac in remissionem peccatorum vobis iniungimus, nichilominus in
virtute precipientes obedientie, quatdn«| nuncios dicte ecclesie cum. ad yos> pro pet$n4w fidelium elemo-
>) Bei Horn; siehe die Urkunde yon 1242 oben Nr. 315, wo der specielle Lehnsherr dem Kloster den Besitz des
Zebatea fibertrag^ hatte. — «) ^edespsJco** die Urk. — ■> ndatio^ die Urk. — 4) Piese Thatsftcbe ist bisher Allen
unbekanat geblieben; imibesoftdere auck PaMlwi Axwal, Corb^ p. 402, und de^ auf diesem Fabriqftt beruheuden band-
ecbriftliohan Attaalea. Maq, L %&• f* 379,
Digitized by
Google
216 1243.
sinis accesserint, singuli vestrum in suis parochiis aut ecclesiis liberaliter recipientes eos remota qualibet
exactione benigne admittatis , plebes quoque vestras monitis inducatis salutaribus, ut ad ipsius mona-
sterii reparationem elemosinarum suffragia et grata karitatis subsidia largiantur aut transmittant. Nos
enim de omnipotentis Dei misericordia, (et) beatorum apostolorum Petri et Fauli auctoritate confisi,
omnibus qui de suis facultatibus ad reparationem dicti monasterii pie largiti fuerint aut transmiserint,
quadraginta dies et unam carenam de iniunctis sibi penitentiis peccatorum, de quibus confessi fuerint
ac contriti, offensas patrum et matrum sine violenta manuum iniectione, vota fracta, si ad eademredie-
rint, misericorditer relaxamus. Datum anno Domini M°. ducentesimo quadjagesimo secundo, dominica
qua cantatur Invocavit. —
Vom Siegel ist nur ein Theil der oberen Halfte erhalten, das als Ruckriegel ein gleiohschenkliches (griechiscbes)
Ereuz hat.
320.
* Bischof Bernhard IV. von Paderborn entscheidet auf dem Wege des Compromises einen Streit iiber
Patronatrechte 1243 April 5. — Or. Kl. Hardehausen. U. 51.
Bemhardus quartus Dei gratia Paderburnensis episcopus omnibus banc litteram visuris notum esse
cupimus, quod orta questione coram nobis inter Ottonem plebanum in Eylegehusen ') et Gozwinum militem
de Wethen super capella Urdorp pro eo, quod idem Gozwinus asseruit, quod Otto plebanus et sui suc-
cessores, postquam ad ecclesiam Eylegehusen essent electi a patronis eiusdem ecclesie, postea deberent
ab eo et suis successoribus cappellam in Urdorp recipere, contra id plebano asserente, quod ipse et
sui successores, quos patroni Eylegehusen ad ip6am ecclesiam eligerent, deberet habere capellam in
Urdorp sine speciali Gozwini et suorum successorum collatione. Et quia inter eos multe sunt exort«
discordie et pericula animarum, postea conparentibus ipsis coram nobis, Yolrado archidiacono eiusdem
ecclesie, Hermann o camerario, Yolberto de Elsen, Yollando cantore et custode nostre ecclesie, Gerhardo
custode, Yolquino cellerario et magistro Ludolfo canonico sancti Petri Paderburnensis nobis assidentibus,
per nos ammoniti et in ipsos compromiserunt et corporali sacramento hinc inde prestito sub pena viginti
marcarum arbitrium vallaverunt. Nos autem arbitrando dicimus, quod Otto plebanus et sui successores
habebunt ecclesiam in Eylegehusen et capellam in Urdorp sine speciali Gozwini et suorum successorum
collatione et cives in Urdorp in vigilia pentecostes annuatim ministrabunt ecclesie in Eylegehusen decern
et octo denarios in signum subiectionis, sicut expressum fuerat in^privilegio ipsius plebani et sicut coram
iudicibus nostris per sententiam obtinuit diffinitivam. Ut autem hec compositio rata permaneat et in-
oonvulsa, nos episcopus et Yolradus archidiaconus ecclesie predicte hanc litteram sigillorum nostrorum
appensione communivimus. Actum anno Domini millesimo CC° quadragesimo tertia, nonas Aprilis.
Beide Siegel sind abgefallen.
321.
Der Dechant und das Domcapitel von Lemans schicken der Paderborner Domkirche auf ihre Bitte dureh deren
Domherrn Sweder einen Theil von der Schulter des h. Julian2). 1243 April. Lemons. — Or. Fr. Paderborn
U. 160; gedruckt nach der Ausgabe der Bollandisten8) bet Schaten ad h. a.
Reverendo patri ac Domino Dei gratia Paderburnensi episcopo et venerabilibus viris karissimis in
Christo fratribus preposito, totique eiusdem ecclesie capitulo Gaufridus divina permissione Cenomanensis
>) Eilhausen 8W. von Rhoden im N. des Fr. Waldeck; nicht weit davon Udorf im Kreise Brilon. — •) 8eine Lebens-
geschichte hatten sie oben Nr. 17 mit Schreiben vom 80. September 1205 und mit dem Ersuchen ubersaudt, deesen
Memorie am 27. Januar zu feiern. — ») Wohl in den Actis S. Liborii (zum 23. Juli), Zu verbewern ist im Teite
Digitized by
Google
1248. 217
ecclesie minister humilis, R. decanus ei capitulum eiusdem ecclesie salutem et sinceram in Domino cari-
ratem. Grates Deo referimus devotionem nostram in Domino commendantes eo, quod vos societatis nostre
non immemores nos per litteras et nuncium visitastis; per hoc enim vestra devotio nostrum inflammavit
affectum et ad familiaritatis augmentum in posterum invitavit. Hinc est, quod peticioni vestre grato
nimirum occurrentes assensu, quod a nobis petitis, denegare non possumus, sicuti nee debemus. Vestre
nam que et nostre ecclesie fraternitatis unitatem, quam devotis caritatis brachiis amplexamur, desiderio
desideramus perpetuo mutuoque ac irrefragabiliter observari. Magnum quidem est, quod queritisv quod-
que ecclesiastice secularive, quantumcumque gravi persone nondum concesseramus hucusque, licet a multis
magnis et authenticis pluries fuerit attentatum nee hactenus impetratum, ut videlicet de sanctissimo cor-
pora gloriosi confessoris, patris et patroni nostri beatissimi Juliani venerandas vobis reliquias destinemus,
sed caritas, cuius proprie proprium est, proprium ignorare, partes suas interposuit et multo tractatu
super hoc inter nos habito tandem animos impulit ad consensum. Hec sola vobis concedere nos coegit*
quod alii minime fecissemus. Nee tandem alienari dicimus, quod per venerabilem virum, dominum vide-
licet Svederum concanonicum vestrum et fratrem nostrum de supradictis reliquiis vestre mittimus ecclesie,
quam propriam reputamus. Hinc est, quod de sanctissimo patris nostri et patroni predicti humero vobis
partem per latorcfm presencium presentamus, ut eum velitis venerari nobiscum, qui Christi iugo colla
submittens supposuit humerum ad portandum. Ut vero tantum sanctuarium tucius et cautius mitteremus,
prefatus canonicus vester in capitulo nostro sollempniter in fide sua certissime promisit, quod illud ad vos,
quam cito commode poterit, cum reverentia personaliter deportabit. Vestram igitur fraternitatem rogan-
dum duximus ex affectu, quatinus vobis oblatum munus reverenter recipiatis, diligenter et honorifice
reservetis et diem festum, quo beatissimus ille patronus noster de mundo transivit ad celum, sexto vide-
licet Kalendas Februarii, in ecclesia vestra sollempniter celebretis et per vestram dyocesim celebrari
sollempniter faciatis. Ut autem hoc possit sollempnius et melius adimpleri, responsoria vobis et antipho-
nas destinamus et alia ad cantum pertinentia, que penes nos in sollempnitate predicta communiter de-
cantantur, que nequaquam sicut audivimus hactenus habuistis. Doceatis et si placet, populum vestrum
et efficaciter inducatis, ut ab omni servili opere diligenter abstineant ea die indubitanter scientes, quod
penes nos, ubi corporis eius reliquie requiescunt, presul hie insignis vim sacri destruit ignis1), sanatener-
guminos, fovet hospitio peregrinos 2). Credimus sane, quod si affuerit in vestris partibus pia populi devotio,
hec et maiora meritis eius sufiragantibus pater piissimus supplicationibus erogabit. Duret in longum
valeatque caritas vestra. Datum Cenomanis anno Domini M°.CC°. quadragesimo tertio, mense Aprili.
Das Siegel des Bischofs Gaufrid von Leinans fuhrt ala Rucksiegel das Lamm Gottes. Das Siegel des Domcapitels,
minder gut erhalten, zeigt als Rucksiegel den heiligen Julian zu Pferde, wie er ein Ungeheuer, hier in der
Gestalt einer Antilope mit langen Hornern und Beinen, todtet. Nach Radowitz Kunstsymbolik S. 74 zerstorte
er einen Jupitertempel, bei dem ein entsetzlicher Drache hauste. Das Rucksiegel hat folgende mir unver-
standliche Umschrift: CAPITE NOBIS VULPES PARVULAS*). Die Vorderseite, worauf Herr Dr. Philippi mich
aufmerksam machte , ist wahrscheinlich identisch mit dem oben Nr. 17 zur Urkunde von 1205 erwahnten Siegel,
nur dass zu beiden Seiten des Kopfea Mond und Sterne in den Stempel nachgeschnitten worden sind. Ausser-
dem sind, was sehr bemerkenswerth erscheint, unmittelbar nach erfolgter Siegelung wahrend das Wachs noch
warm war, zu beiden Seiten des sitzenden Heiligen, zwei kleine antike Gemmen, ein Faun mit einer Nymphe
und zwei Tanzerinnen, Ietztere mit den Kopfen nach unten, abgedruckt worden. Ygl. die Abbildung bei
Mertens 1. c. auf der letzten Tafel.
Schatens die Initiale vom Namen des Dechanten zu Lemans statt N in R. Ygl. uberhaupt das treffliche Buch von
Conrad Mertens der h. Liborius S. 43. — *) saoer ignis wohl das Hollenfeuer. — *) Noch in spateren franzosischen
Dichtern findet sich die Sage, dass wer unter Anrufang des h. Julian eiue Reise antritt, sicher ist, ein gutes Nacht-
quartier zu finden. — •) Dieselbe ist, wie Dr. W. Diekamp mir nachgewiesen, aue Cant. cant. II. 15. entnommen.
Wtitt tTrk.-Bveh. IV. 28
Digitized by
Google
218 1343.
322.
* Der Paderborner Domdechani Rabodo schlichtei mit andern Schiedsrichtern einen Streit zwischen dem
Bischof Bernhard IV. und dem Dompropst Beinrich und zwischen diesem und dem Propste von Busdorf.
1243 y. — Or. Fr. Paderborn U. 159.
Super dissentione mota inter dominum B(ernhardum) episcopum et H(enricum) prepositum Paderbor-
nensem super iniuriis verborum et aliis contumeliis ac deinde inter eundem H(enricum) prepositum et
S(imonem) prepositum sancti Petri super bonis sive obedienciis, que habuit dominus Volquinus de Sva-
lenberg canonicus Paderbornensis, quarum nomina sunt hec: personatus ecclesiarum in Stenhem et in
Curbeke, obedientie Sulhem Brochusen Silinghosen Heingelder, et aliis articulis infra notatis innos R(a-
bodonem) decanum, H(enricum) cameralium fsiclj, Volradum et V. de Elsen priores Paderbornenses, decanum
et magistrum Hermannum Nove Ecclesie sub fide data et pena ducentarum marcarum tamquam in arbitros
exstitit compromis8um. Nos igitur arbitrio sic vallato pronunciamus, quod dominus H(enricus) maior
prepositus (domino) nostro episcopo (secundum nostram) satisfaciet ordinationem et de mandate nostro
dicti prepositus et magister2) Johannes cum S(imone) preposito se ad pacis osculum receperunt*)
Et quicunque contra Johannem de Silinghosen, qui hactenus eorundem bonorum exstitit possessor,
voluerit, prepositus S(imon) equus erit iudex, nee prepositus S(imon) eum in ipsis bonis impediet, nisi
ab eo iure evincantur. Dominus etiam episcopus ad petitionem nostram omnes sententias, quas contra
dominum prepositum maiorem et suos tulerat, iuris ad cautelam revocavit. Item deman-
dato nostro .... instruments parcium hinc inde optenta infra octo dies nobis reddentur destruenda.
Et nihilominus si que supra presentes contraria sunt, . . . vacua et irrita iudicamus.
323.
* Hermann, Abt von Corvey, schenkt dem Kloster Gerden zwei Mansen in der Villa Luthardessen4), ivelche
Usher Gottfried, Bitter von Godelhem, von ihm zu Lehen trug. Zeugen sind: Albertus prior, Conradus pre-
positus, Otto camerarius, Strigerus portarius, sodann die Laien Arnold de Porta, Conrad Edler von
Schonebergh, Bertold von Brakel, Hermann von Brakel, Arnold von Haversvorde, Hermann von Xien-
kerken, Albert von Marpe, Themo Sohn des Graf en von Bbxter, Hugo von Suthem und Alexander von
Gundelsem5). Datum Corbeie 1243 ohne Tag. — Begesi a) Use. I. 242 b. S.34 und fij aus demGerdener
Copiar fol. 20. C. 12 in Msc. VI. 224. S. 45.
324.
* Hermann, Abt von Corvey, bestatigt, dass er dem Kloster Gerden zwei Mansen in der Villa Luthar-
dessen4) geschenkt habe. Datum Corbeie 1243 in vigilia Barnabae apostoli fJuni 10 J. — Begest Msc. VI.
224 S. 46. aus dem im Besitze des Berrn Grafen von Bocholtz beruhenden Copiar fol. 20. C. 13.
') Das Jahr geben wir nach dem Repertorium C. 35. ai, (lessen Yerfasser das Regest dieser schon damals sehr zer-
storten und jetzt in Fett getrankten Urknnde „ex antiquo repertorio" angiebt als: transactio super obedientiis
quos habuit Yolcwinus de Swalenberg canonicus Paderb., sc. personatu ecclesiarum in Steinheim et Corbeke, obedien-
tiis in Selheim, Brockhausen, Henglern. Die Streitigkeiten scheinen bis zu Realinjurien gediehen zu sein. — *) pre-
positi et magistri die Urkunde. Der magister Johannes ist vorher gar nicht erwahnt worden; aus dem spateren
Texte ergiebt sich, dass er die obedientia in Honborn besessen hatte und diese dem Dompropst Heinrich renunciiren
musste. Er ist identisch mit dem Johannes de Silinghosen. — ") Das Folgende war zu sehr zerstort, als dass es
hier wiedergegeben werden konnte. Der Schluss ist jedoch bemerkenswerth. — *) Lag bei Peckelsheim. Ygl. Nr. 8. —
*) a) Gandelsem.
Digitized by
Google
1248. 219
325.
* Der Paderborner Domdechant Rabodo tritt einen Zehnten an das Kloster Hardehausen gegen eine Kornrenle
und eine Geldprastation ab. 1243. — Or. KL Hardehausen U. 50.
Capitulum Paderburnense omnibus, ad quorum noticiam hoc scriptum pervenerit, eternam in Do-
mino salutem. Tenore presencium omnibus innotescat, quod dominus Rabodo ecclesie nostre decanus
venerabilis patris et domini nostri Bernhardi episcopi et nostro accedente consensu fructus decimarum in
Thedehusen et Amenhusen ad ecclesiamWellede ') suo decanatui adherentem pertinentium, Hersedehusen
monasterio contulit perpetuo eorum expensis et laboribus congregandos et in utilitate ipsius monasterii
convertendos. Idem quoque abbas et sui successores in restaurum fructuum predictorum triginta Pader-
bornensia moltra annone, videlicet sex tritici, octo siliginis, octo ordei, octo avene, prescripto decano
eiusque successoribus ipsorum vecturis, laboribus et expensis ante festum Andree et tres solidos indomo
decani Paderbumensis annis singulis perpetuo persolvent et si forte per rapinas vel incendia vel negli-
gentiam colonorum vel alium casum fortuitum dictarum decimarum fructus minor an tur, quantitas annone
suprascripte cum tribus solidis in termino et loco prsescriptis ipsi decano a monasterio eodem nichilo-
minus totaliter persolvetur et monasterii Hersedehusensis tantum modo erit detrimentum. Verum si
aliqua terra adiacens decimis supradictis nunc inculta de novo redigitur in posterum ad culturam, cuius
decima ad ecclesiam Wellede pertineat, ilia decima non monasterio Hersedehusensi per prescripta pacta
debet accrescere, sed iuri et ordinationi decani ecclesie nostre libera relinquetur. Datum anno Domini
millesimo CC°. quadragesimo tercio.
Das Siegel ist abgefallen.
326.
Bischof Bernhard IV. von Paderborn bestatigt das von den Edlen Bertold und Berlold, Bruderssohnen von
Bur en, begriindete Cistercienser-Nonnenkloster Holthausen2J und erhalt da fur von dessen Abtissin das Ver-
sprechen, in 4 Moslem ihres Ordens ausserhalb der Diocese Paderborn seine Familienmemorie zu stiffen.
1243. — Berrseh. Bur en U. 6; Regest Msc. I. 242 b. S. 114; mit Auslassung einiger Zeugen gedruckt
Schaten ad ann.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus quartus Dei gratia Paderbornensis epi-
scopus omnibus hanc paginam inspicientibus utriusque vite salutem. Ne rerum gestarum memoria lapsu
temporum evanescat, oportet, eas litterarum et subscriptione testium perhennari. Cum igitur nobiles de
Buren Bertoldus et Bertoldus propter Deum et salutis sue remedium conventum Cisterciensium sororum
adunare intenderent in oppido Buren, ut dicti nobiles consensum nostrum ad suum propositum inclina-
rent, cum collaudatione uxorum suarum et heredum legitimorum ecclesias utriusque oppidi in Buren,
capellam ante castrum in Buren, capellam in Holthosen prope Buren cum suis pertinentiis et aream, in
qua cenobium situm est, in manus nostras publico resignarunt, que omnia ad intercessionem eorundem
nobilium ita dicto cenobio in dominium et proprietatem contulimus, ut plebanus earundem ecclesiarum,
dominus Thetmarus, temporibus vite sue in suis proventibus non molestetur, nee detrimentum aliquod
patiatur. Post mortem vero dicti plebani abbatissa et conventus eligent personam ab episcopo Pader-
bornense spirituali et temporali regimine investiendam, que et ab archidiacono loci curam recipiet ani-
marum, servans per omnia obedientiam et subiectionem, que ante ab eisdem ecclesiis solebat Paderbor-
nensi episcopo et sue ecclesie exhiberi sive in interdictis sive in sententiis contra cuiuslibet tyrranidem
') Welda bei Warburg; W. davon im Fr. Waldeck Dehausen and Amenhausen. — ^ Bei Buren.
28*
Digitized by
Google
220 12*&
fideliter exequendis. In predicto etiam cenobio taliter a nobis fundato, homhribus, bonis, areis, agris,
silvis, pratis et pascuis, viis et inviis, iam possessis et postmodum possidendis, sepe dicti nobiles et
posteri eorum nullum ins aut dominium habebunt, sed erit cenobium liberum et ab omni servitute laicali
absolutum secundum privilegia CiBtersiencinm et libertatem. Ut autem plene et lucrose caveretur indem-
pnitati Paderbornensis ecclesie, dicti nobiles in restaurum aree claustralis, cuius dominium et proprieta-
tern iam dicto cenobio contulimus, dederunt nobis et ecclesie nostre proprietatem trium mansorum in
Wigmodebercb in parrochia Stenenhus ') et a nobis in feodo receperunt. Et ut hec nostra et ipsorum
actio perpetuum robur obtineat, presentem paginam bulle nostre et scripture munivimus firmamento.
Huius rei testes sunt: Conradus custos, Johannes scolasticus, Hermannus plebanus sancti Pancratii, Thet-
marus plebanus in Buren, Albertus capellanus, Godescalcus presbyter. Laici: Georgius, Arnoldus de
Silbike, Conradus de Andopen, Hermannus Danus, Bernhardus de Thelebrugge, Hildebrandus camerarius,
Godefridus Puticlerus et alii quamplures. Preterea nos abbatissa et sepe dictum cenobium in Buren in
nos recepimus, quod in aliis quatuor cenobiis extra diocesim Paderbornensem constitutis domino B. epi-
scopo fundatori nostro plenam fraternitatem obtinebimus, in quibus annuatim sua, patris et matris, fra-
trum et sororum ipsius sicut in cenobio nostro Buren agetur memoria in perpetuum. In cuius rei noti-
tiam huic scripto sigillum nostrum fecimus apponi. Nos etiam Bertoldus et Bertoldus, filii duorum fra-
trum, domini in Buren, quia hec omnia ad nostram supplicationem ordinata sunt, plene consentientes et
subscribentes, presenti pagine sigilla nostra duximus apponenda. Acta sunt autem hec anno Domini
M°.CC°.XLIII0, pontificatus nostri anno XV.
Von den vier uroprunglich angehangten Siegeln sind nor Brachstucke der beiden letzten, der derEdlen yon Buren,
erhalten.
327.
* Graf Gottfried von Arnsberg bekundet, dass Abt Widekind von Bredelar die freien Erbgiiter seiner Mini-
sterialen Erpo und Amelung von Ruden fiir 30 Mark gekauft habe. 1243. — Or. KL Dalheim U. 28;
Abschr. Msc. I. 127. fol. 31.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Godefridus Dei gratia comes Arnesbergensis omnibus hoc
scriptum visuris in perpetuum. Causas quascunque coram nobis legitime diffinitas scripto et sigillo tene-
mur confirmare, et ne nubes oblivionis in vol vat, posterorum memorie commendare, precipue religiosorum,
ut quietius Deo serviant, et ut laborum ipsorum consortes fieri mereamur, sicque mercedem eternam
exinde consequamur. Noverit propterea presens etas et futura, quod duo fratres et coheredes videlicet
Erpo2) miles et Amelungus, ad hue non miles, dicti de Ruden ministeriales nostri bona quedam in villa
Nuthlon habuerunt, quorum proprietas ex libera successione heredum suorum eos contingebat, sicut aput
nos constituti publico fatebantur, et ea nostro tempore proprie et pacifice possederunt. De quibus do-
roinum Wydekindum abbatem de Breydelar et suum conventum ordinis CyBterciensis convenerunt, cum
eis hec bona pro situ suo contigua forent et commoda, ut si emere vellent, libenti animo consentirent,
sicque eis ipsa bona que in villa predicta habebant cum omnibus attinentiis suis, videlicet agris cultis
et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus pro XXX marcis gravis monete vendide-
runt, de qua pecunia, ne quid eorum liberis vel heredibus-in hac venditione deperiret, in signum restau-
rationis alia bona aput Ruden sita a quodam Merbodone nomine comparaverunt. Quo facto utrique
fratres Er. et A. Breydelar accedentes, presente abbate et conventu prefatoque Mer., eadem bona
•) Steinhausen N. von Buren, wo ich Wigmodeberch aber nicht finden kann. — ^ Ein Erp de Ruden komml einmil
al8 Lehnsmann des Grafen von Arnsberg vor, Seibertz U.*B. L 614, doch ifltee fraglich, ob dieser nicht spater gclebt
hat. Amelung von Ruden wird im Register bei Seibertz III. 626 nicht erwahnt Vgl. unsere Note zu oben Nr. 312.
Digitized by
Google
1243. 221
conditione predicta domino Jhesu Ghristo et eius piissime genitrici ad altare sumnrom devote ohtu-
lerunt, omni iure suo in eisdem bonis habito vel habendo sollempniter renuntiantes et iurisdictionem,
quam in eis bonis habebant, monasterio totaliter assignantes. Hinc abbas et conventus eis et uxoribus
eorum et heredibus tarn defunctis quam vivis fratemitatem concesserunt omniumque bonorum communio-
nem, in quibus Domino famuiantur. Deinde eadem die predicti fratres Er. et A. cum nuntiis monasterii
prefati Nuthlon venerunt, presente domino Conrado plebano ibidem et civibus warandiam eorundem bo-
norum eis prestantes, omneque ius, quod in ipsis bonis habebant, monasterio iam dicto recognoverunt
et iuditio civili stabilierunt. Postea Ruden coram iuditio et consulibus iterum omni iure suo in ipsis
bonis habito una cum uxoribus eorum et liberis et heredibus publice cesserunt et unanimi consensu et
voluntate monasterio prelibato bona eadem pro libero patrimonio contradiderunt, omnique iure seculari,
uti moris est et ut id fieri decebat, confirmaverunt, recipientes tunc de statuta pecunia XIX marcas.
Quibus habitis similiter coram nobis cum uxoribus et pueris et heredibus omni iure quod in bonis pre-
dictis habebant unanimiter renuntiaverunt, commemorantes nobis, quod eis hec bona ex libera successione,
sicut prediximus, pertinerent, eodemque iure proprietario ipsa bona cum omnibus attinentiis suis mona-
sterio memorato contulerunt libere et quiete possidenda. Post hec abbas et conventus monasterii supra-
dicti residuas XI marcas integraliter eisdem persolverunt presentibus in omni hac conventione etutraque
pecunie solutione Conrado et Johanne fratre eius militibus de Brunwordichusen, Ernesto de Thuskena,
Gerlaco magistro consulum de Ruden et consulibus universis ibidem, sententia iudiciali omni inposterum
occasioni iuste contradictionis radicitus amputata. Ne quis igitur hoc contractum coram nobis rationa-
biliter terminatum et abprobatum infringere presumat, presentem paginam contra cunctorum malignan-
tium calumpnias Deo protegente perpetuo valituram sigilli nostri impressione confirmamus; nam monaste-
rio prefato, cui plurimum favemus, in suo iure si neoessitas exegerit, deesse non possumus nee debemus.
Huius rei testes sunt: Giselerus plebanus de Mescede, Heinricus noster notarius, Harderadus caupo '),
Thetmarus iudex, Eyco, Godefridus et quos superius inseruimus et alii quamplures. Acta sunt hec a. gr.
M°.C<XXLHI°, indictione prima.
An leiaenen Schnuren hangt das Siegel des Grafen Gottfried von Arnaberg mit dem Adler').
328.
* Zvoei Hofstatten zu Kemnade, ivelche bisher Hitler Gernand von Kemnade vom Able Hermann von Corvey
zu Lehen getragen, erwirbt der Corveyer Monch Werno und lasst sie von Hermann dem Klaster Kemnade
behufs Sti flung seiner Memorie Ubertragen. 12 AS Corvey. — Or* Kl. Kemnade U. 4; Absclir-
Msc. L 139. p. 247.
Hermannus Dei gracia Corbeiensis abbas, omnibus huius pagine inspectoribus notum esse cupimus,
quod confrater noster dominus Werno comparavit a Gernando milite de Caminata et suis heredibus duas
areas pro sex marcis, quas in eadem villa prefatus miles de nobis et nostra tenuit ecclesia. Nos vero
predicti confratris nostri devotionem attendentes, maxime quia redditus predictarum arearum deputavit
ad peragendum suum anniversarium in ecclesia Caminatensi, cum nobis a domino Gernando et suis here-
dibus essent resignati, ad prefati confratris nostri desiderium eccleaie contulimtis memorate. Ne autem
id aliquis sive prepositus loci sive alter aliquo modo infringere presumat, sub pena excommunicationis
iuterdicimus et presentem paginam tarn ecclesie nostre quam nostri sigillorum appensione fecimus robo-
rari in testimonium. Testes huius rei sunt: Albertus prior, Conradus prepositus, Johannes cellerarius,
Strigerus portarius, Otto camerarius et totus Corbeiensis conventus. Laici: Otto comes de Eversten,
Hermannus deNienkerken, Rabanusde Papenhem, Arnoldusde Porta, Hereboldus de Boffessen, Godefridus
') Gastwirth oder graflicher Koch? — ?) Mangelhaft abgebildet bei Seibertz IL-B. Tafiel. I. Kr. 5.
Digitized by
Google
222 12*s-
de Godelem, Everhardus de Brochusen, Albertus de Marpe, Bertrammus et Widelo fratres de Stamhem,
Arnoldus de Haversvorde et alii plures. Datum Corbeie, anno Domini M°.CC°.XLIII0 feliciter. Amen.
Yon den beiden Siegeln sind nor die blauweissen Schnure erhalten.
329.
* Der Bichter und die Rathmanner der Stadt Bielefeld bekunden die schiedsrichterliche Beilegung eines Streits
zwischen dem Graflich Bavensbergschen Schluter Luder und dem Stift Schildesche iiber ein Gut , auf welches der
Erstere auch im Freigericht Verziehi geleisiei hat. 1243. — Or. Stift Schildesche U. 14.
Consules necnon universale oppidum Bileveldense omnibus banc paginam inspecturis salutem in vero
salutari. Cum cause, que inter partes vertitur, consensu et approbatione parcium finis legitimus inpo-
nitur, necesse est, ut sicut provida sanctorum patrum sanxit auctoritas, ne dolus vel fictio subintret,
privilegiorum attestatione firmetur. Hinc est, quod scire volumus omnes Christi fideles, quod ecclesia
Scildecensis ex una parte et Luderus claviger >) domini nostri comitis Lodevici tunc temporis cum cognatis
et amicis suis ex altera ad nos accedere curarunt, rogantes affectuose, quatinus amicabilem composition
nem inter ipsos per arbitros elaboratam super quodam predio Blaghenhaghen a) , in quo ius proprietatis
Luderus sibi usurpabat, et ecclesia Scildecensis e contra allegabat ipsam proprietatem predii per dona-
tionem comitis Adolfi de Scovenburg et suorum heredum ad ipsam legitime devolutam, tandem hec con-
troversia pro quadam summa pecunie8) scilicet tribus marcis et fertone, quas dedit ecclesia Scildecensis
Ludero, propter bonum pacis amicabiliter sopita est tali forma prescripta, quod Luderus, protestatus est
in figura nostri iudicii omni actioni de proprietate iam dicti predii, si iusta sive iniusta fuerit, cum bona
voluntate totaliter se renunciasse et ecclesiam Scildecensem in ipso predio ab ipso denuo non inquietan-
dam. Protestatus est et aliud idem Luderus, quod in figura iudicii, quod vulgo vocatur vrigething des
vrigengreven scilicet domini Bemhardi de Osede, si quid ius proprietatis habuit in sepedicto predio, secun-
dum iuris exientiam (sic!) nuntiis ecclesie Scildecensis presentibus cum bona voluntate legitime resignavit.
Ut igitur hec rata et inconvulsa permaneant, presentem paginam attestatione bulle4) nostre confirmavi-
mus. Datum Bilevelde anno verbi grade M°. CC°. XLIII. Testium nomina sunt hec: Timmo de Voswin-
cele, frater ipsius Florencius, Henricus Top, Rolf Nagel, Bertrammus de Hedemen, Johannes Voleken
hii milites; consules vero Henricus5) iudex, Winandus faber, Olricus Spegt8), Ratbertus antiquus iudex,
Werno de Scildece, Hermannus prope puteum, Henricus de Lillo, Helbertus de Guterslo, Ludolfus Svaf,
Henricus de Diddessen, Bernhardus Vunke, Wernherus, Gerhart Goperhollet et universitas civium.
Das Siegel der Stadt Bielefeld ist abgefallen.
330.
* Das Paderborner Domcapitel constatirt das Gewohnheitsrecht, dass seine Archidiacone ihre Untergebenen zwr
Domkirche citiren und dort ihr Urtheil miindUch oder schriftlich sprechen konnen. 1243 — 1275 y. —
Or. Fr. Paderborn U. 158.
H(einricus) prepositus, R(abodo) decanus et capitulum Paderbornense universis prelatis et ecclesia-
Schluter. — *) „ Blankenhagen " nach einer neuern Ruckachrift, wohl die SW. von Bielefeld bei Gutersloh belegene
Ortachaft dieses Nam ens. — *) Das Original bat per quandam surnmam — 4) Eigentbumlicher Auedruck fiir ein Stadt-
siegel, der ebenso wie die gleicb folgende Wendung „im Jabr des Wortes der Gnade" und auch der gekunstelte
Eingang beweisen, dass der Schreiber sich als ein Mann von gelebrter Bildung zeigen wollte. — 6) Yon hier an eine
andere Hand. — *) Die Buchstaben gt sind auf dem Siegelriemen gescbrieben; ein Beweis, dass die Besiegelung schon
stattgefunden hatte, als die Namen der Rathmanner von anderer Hand binzugefugt wurden. — 7) In diesen Jahren
kommt der Dompropst Heinricb vor.
Digitized by
Google
1244. 223
mm rectoribus diocesis Paderbornensis utriusque vite salutem. Ne racionabiles ecclesie nostre consuetu-
dines et instituta per sollerciam predecessorum nostrorum in scriptis memorie commendata, que scripti
protestatur pagina, inficiari valeat mens incognita, vobis singulis et universis quosdam articulos, quibus,
quia minime advertuntur, libertati et consuetudini nostre nonnunquam contrariatur ecclesie, duximus ad
memoriam revocandos, ut illis iterum et iterum perspectis et repetitis hesitancium cesset dubietas et
contrariancium perversitas sopiatur. Inoliti siquidem iuris est et a tempore cuius non est memoria con-
suetum ac exstitit approbatum et hactenus observatum, ut archidiaconi ecclesie nostre suos subditos ad
nostram ecclesiam citare possint, si voluerint, Farburne et ut iidem subditi sententias ab arcbidiaconis
sive personaliter sive litteratorie vel per nuncios, quibus dicti archidiaconi vices suas commiserint, latas
exequi plenaliter non dedicant. Hanc ecclesie nostre consuetudinem auctoritate venerabilis patris et do-
mini nostri episcopi necnon propria sub vera obediencia precipimus et volumus ab omnibus observari.
Das Siegel ist abgerissen.
SSI.
Bischof Bcrnhard IV. von Paderborn iibertragt dem Graf en Ludwig von Ravensberg die Vogtei1) iiber das
Slifi Schildesche. 1244 Januar 10. — Neuere Abschr. a) Stift Schildesche U. 15. fij Use. VII. 3117. 111.
Fol. 55; gedr. Lamey Gr. von Ravensberg C. D. S. 31.
Bernhardus Dei gratia Paderburnensis episcopus omnibus hanc litteram inspecturis eternam in Do-
mino salutem. Presentibus confitemur quod nos nobili viro socero nostro comiti Ludewico de Ravensberg
advocatiam ecclesie Schildecensis, communicato ecclesie nostre consilio, iure nostro et ecclesie Schildecensis
contulimus. Insuper recognoscimus ei omnia bona que a nobis et ecclesia nostra iure possidet feodali.
Datum anno Domini M0.CC°.XLIIII0, in dominica qua cantatur: In excelso throno2), pontificatus nostri
anno decimo septimo.
332.
* Bischof Bernkard IV. iibertragt dem Stifte Busdorf das Eigenthumsrecht an einem von dem landesherr-
lichen Kammerer gekauften Lehnsgute mit dem Echtworte und einem aus der Mark Elsen ausgesonderten, den
Markgenossen aber noch zinspflichtigen Stiicke Landes. 1244 Februar 22. — Abschr. Msc. I. 121.
fol. 16; I. 123. fol. 11'.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis epi-
scopus . . . Noscant igitur presentes et posteri, quod cum dominus Symon apostolorum Petri et Andree
in Paderbumen prepoBitus et suum capitulum a Henrico milite camerario nostro prediumquoddam, quod
dicitur minor domus in Stidene, precedente empcionis titulo comparassent, idem Henricus camerarius
noster cum uxore et legitimis heredibus suis eandem domum et viginti iugera eidem domui pertinentia
et quoddam ius, quod habet in marcha Elsen8), quod vulgariter dicitur echtwort, cum aliis pertinentiis,
quas de nobis tenebant, in manus nostras pub lice resignavit. Habet enim eadem domus alia duodecim
iugera quasi communitate disiuncta, que dicuntur markelant, de quibus markenotis in Elsen antiqua
pensio exsolvitur. Nos vero predictam domum et omnia eiusdem domus iura ad nos pertinentia cum
assensu ecclesie nostre capitulo apostolorum Petri et Andree in Paderbumen in dominium et propietatem
pleno iure contulimus imperpetuum possidendum . . . Affuerunt preterea, cum fieret donacio hec, Her-
») Vgl. unsere Bemerkung zu oben Nr. 310. — *) D. i. der nachste Sonntag nach dem Tage der h. drei Konige. —
s) NW. von der Stadt Paderborn; Stidene wohl in der Kahe.
Digitized by
Google
224 1244h
mannus earner anus, Volbertus de Elsen, Conradus custos, Bruno deBorie et magister Mauricius canoaid;
Albertus et Godescalcus presbiteri; laici vero: Georgius, Johannes Stapel, Wernerua Stapel, Wemerus
de Wevere milites et alii quamplures. Acta sunt autem hec a. D. M°.CC°.XLIUI0, in cathedra beati
Petri, pontificates nostri anno XVL
333.
* Bisehof Bernhard IV. bekundet, doss Conrad und Siffried von Dalheim auf die on den Propst Simon
von Busdorf verkauflen Giiter in Dalheim vor ihm Verzichi geleistet haben. Zeugen: Bertoldus de Brakel,
Georgius, Johannes Stapel, Wemerus Stapel et Wemerus de We were, Henricus camerarius milites. 1244
in cathedra B. Petri (Febr. 22.), pontificatua nostri anno quintodecimo. — Or. Stift Busdorf U. 21a;
Abschr. Msc. I. 121. fol. 6. I. 123. foL 5'; eine altere Copie KL Dalheim U. 30.
334.
Die verwittwete Grafin Alheithis von Ratzeburg schenkl ihrer Tochter, der Grdfiti AUxeithis von Ravensberg,
eine Zahl von Gittern und ihren Besitz in den Ostlandem. 1244 Mai 6. Hoya. — Or. Gr. Ravensberg
U. 3; gedr. Lamey Gr. Ravensberg C. D. S. 33.
In nomine Domini. Amen. Alheithis Dei gracia dicta cometissa de Raceburgh omnibus hoc script™
inspecturis salutem in dominorum Domino Jhesu Christo. Ut alta legitima in suo valeant vigore persi-
stere, necesse est, ea litterarum ac testium robore solidari. Hinc est, quod ego prenominata Alheithis
maritali iam dudum auxiiio viduata presenti scripto protestor bona mea temporalia, que actenug iure
proprietatis possedi, dilecte filie mee Alheithi cometisse de Ravensberch libere et integraliter materno
affectu contuli iure proprietatis in perpetuum possidenda, quarum nomina pro parte subdistinguo: curia
Oldenthorpe, curia Thedekessen, due curie Bennenhusen, proprietatem Henethen cum curia Dunchem,
Hottenhem et Stemme. Quicquid etiam proprietatis in partibus orientalibus possedi, similiter superaddo.
Testium vero nomina, in quorum presencia hec facta sunt, hec sunt: comes Hinricus de Hoya, Hinricus
et Ludolfus fratres de Brochuson, dominus Vulverus de Rhethen; reliquorum militum nomina sunt hec:
Gerhart de Quernhem, Lutbertus de Thehem, Gerhart de Rubo, Reinbert de Mothehorst, Rolf dictus
Clavus, Reinhart gogravius, Gerebort pincerna, Brun de Kelinchusen, Jacob de Nemore, Segebant, Arnolt
Korlehake, Thideric Klenkoc, Rodolfus, Guntherus et duo filii sui, Bernhard et alii plures. Ut igitur
omnis malignatio seu invidiosa supplantatio futurorum penitus excludatur, presentem cedulam sigilh mei
munimine duxi roborandam. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°.XLIIII0 die Johannis ante portam lati-
nam loco Hoya.
Das Siegel stellt eine Frauengestalt in ganzer Fignr dar. Die Armel, lang herabbangend, Bind nrit Peh gefuttert,
der Kopf mit einer Mutze, in der Rechten eine Blume. Die Umachrift lsntet: SIGILLUM COMETISSE ADEL-
HEIDIS DE RACESBURCH.
335.
* Erzbischof Siegfried von Mainz befreit die Giiter des Klosters Bardehau&en, die in seiner Diocese Kegen,
von alien Diensten und Abgaben. 1244 Juni 4. Fritzlar. — Or. Kl. Bardehausen U. 53; Abschr.
Msc. VII. 4509 S. 2.
Sifridus Dei gracia sancte Maguntine sedis archyepiscopus dilectis in Christo abbati et conventui in
Hyrsewidehusen Cisterciensis ordinis Patherbumensis dyocesis salutem in eo, qui est omnium vera salus.
Digitized by
Google
1244. 225
Pro eo, quod vos et fratres vestros iugiter in fervore spiritus et multa sollicitudine Domino servientes
faciamus in quantum possumus ad orandum pro nobis et nostris successoribus debitores et ad hoc opus
magis expedites, vobis et monasterio vestro de speciali favore concedimus per presentee, ut de posses-
sionibus vestris ac bonis, que in dyocesi nostra vel alias a nobis et nostra ecclesia derivata in Fritslaria,
in Geysmaria, in Eelice, in Wartberge, in Asekendorp, in Suitberg et in Westhem ac in aliis opidis
nostris, locis et villis, in domibus, areis, ortis, agris, pratis, pascuis, molendinis, aquis et silvis ac aliis
rebus mobilibus seu immobilibus possidetis vel alio quocunque iusto tytulo aequirere seu comparare po-
teritis in futurum, tamquam de bonis oranino liberis et exemptis, ad nuilas precarias exactiones aut alia
quevis servicia vos seu vestri coloni, dummodo non sint nostri proprii, teneamini nobis, officiatis nostris
aut aliis umquam in posterura respondere. Dignum enim utique iudicamus, ut ea, que divinis fuerint
mancipata serviciis, a laycalibus et importunis omnimodis releventur, nisi forsan aliquibus ex ipsis per
vos in posterum acquirendis esset special e tributum census aut certum onus inpositum, non de mala con-
suetudine usucaptum, de hiis nequaquam ecclesia Maguntina sine causa carere deberet aut posset. Indul-
gence insuper vobis et monasterio vestro predicto, quod oranes nostri archyepiscopatus utriusque sexus
homines libere possint vobis omni tempore bona sua, possessiones et quaslibet res mobiles seu immobiles,
que iuste conferri possunt aut distrahi, dare, vendere vel legare et vos eadem possitis auctoritate nostra
recipere et sine contradictione cuiuslibet licite possidere' virique ad monasterium vestrum conversionis
gracia pertransire, hominibus nostris nobis pleno iure pertinentibus et bonis ipsorum exceptis. Ut autem
hec nostra concessio permaneat inconvulsa et perpetue robur obtineat firmitatis, presentem paginam con-
scribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Huius rei testes sunt: Gonradus maior decanus Ma-
guntinus, Burchardus Fritslariensis prepositus, Ekehardus decanus in Ameneburg, Conradus et Bichardus
notarii nostri et alii quamplures. DatumFritslarie anno gracie M°.CC0.XLHH0, II nonas Junii. pontificatus
nostri anno quarto decimo.
Das Siegel ist abgefailen.
336.
Graf Ludwiy von Ravensberg schenkt dem Stift Schildesche das ihm gehorige Zehntrecht uber den Wold
Sutholt, den das Stift urbar gemacht, und verspricht demselben «& Vogt Schutz und Unterstiitzung mit Bath
und That. 1244 'October 11. — Abschr. Stifl Schildesche U. 1€; gedr. Lamey Gr. von Ravensberg.
C. D. S. 34.
Ludovicus Dei gratia comes in Ravensberg omnibus in perpetuum. Noveritis, quod nos ad petitio-
xiem decane, custodisse totiusque conventus ecclesie Scildezensis decimam sylve quondam Sutholt ') vo-
cate, nunc autem iussu dictarum dominarum succise et eradicate et in agros redacte, que nobis de iure
pertinebat, dicte ecclesie ad usus dominarum et suarum augmentum prebendularum ita liberaliter et pre-
cise concedimus, quod omni iuri plane renunciavimus, quod in dicta decima habere videbamur. Ceterum
autem, quia dicto conventui ratione advocatie nostre in fidelitate et in patrocinio prestandb sumus obli-
gate fiduciam de nobis habere debent et securitatem, quod in omnibus causis, quibus indebite gravantur,
ad nos confugientes consilium nostrum et auxilium prout nostre possibilitatis fuerit percipiant et ipsarum
incommoda defendere tenemur tanquam nostra Et ne dicte decime collatio a nobis vel aliquo heredum
nostrorum possit revocari per calumniam, presentem ipsis litteram cum appensione nostri sigilli duximus
indulgendam. Testes ex parte nostri: Eggehardus dapifer, Lutbertus de Thehem, Temo, Florentius fra-
tres de Vo8Winkele, Henricus Top, Rodolphus Nagel; Tm . . . plebanus in Bile veld, Hermannus iudex,
Jacobus Ell ... , HiUebrandus, Henricus de Winktorp, Ludolphus omnes a Bileveld. Ex parte conven-
>) Im Suden yon Schildesche liegt noch jetzt ein Sudbrak.
Weitt Urk--Buch- IV. 29
Digitized by
Google
226 1244.
tus Bruno, Christianus, Arnoldus, Bernardus, Christianas canonici. Actum anno Domini M°.CC°.XLIIII*
V. Idus Octobris.
337.
Die Dcchantin und der Convent von Schildesche genehmigen in Anerkennung des ihnen vom Grafen Ludwig
von Ravensberg verliehcnen Zehntrechts, den von diesem mit ihrem Propste geschlossenen Tauschverlrag und
verzeihen das von dem Grafen Hermann von Ravensberg , seinen Sohnen und den Biirgern von Bielefeld ihnen
etwa angethane Unrecht. 1244 October 11. — Or. Grfsch. Ravensberg U. 4. Abschr. Stift Schildesche
U. 17., gedruckt Lamey Gr. von Ravensberg. C. D. S. 34.
Cristina decana, Reinsvindis custodissa totusque conventus dominarum in Scildezge omnibus in per-
petuum. Noverint universi, quod cum silvulam nostram, que dicebatur Sutholt, extirpari quondam et
eradicari faceremus et ipsius fundum in agros colendos redigi, nobilis vir dominus Lodowicus illustris
comes de Ravensberg et ecclesie nostre advocatus divine remunerationis et humilium precum nostraram
intuitu, eorundem agrorum decimam, que ipsi de iure pertinebat, ita liberaliter nobis contulit et precise,
quod omni iuri renunciavit quod in eadem habere videbatur. Cuius beneficii perceptionem gratulantes et
prefati comitis patrocinium in futuro de ratione sperantes, nos modis omnibus gratie sue tarn in comma-
nicandis orationibus quam in obsequiis exhibendis studuimus applicare. Principaliter autem et specialiter
ratam et gratam habemus commutationem bonorum, quam fecit venerabilis dominus noster Henricus pre-
positus Scildecensis dicto comiti assignando curiam Limberg l) nomine ecclesie nostre cum quibusdam
novalibus adiacentibus, et monte sancti Johannis2) et recepta ab ipso ad manus ecclesie curte Threvere.
quam commutationem hactenus licet a nobis dissimulatam nee approbatam, tamen nunc de communi con-
sensu omnium et de bona voluntate singularum idem factum favorabiliter approbamus in toto et in parte,
ratum et inconvulsum servare volentes per omnia sicut in ipsorum dominorum instrumentis super prefata
commutatione conditis est expressum. Preterea ut omnis scrupulus et omnis causa livoris amputetnr
utrobique, si quid molestie, si quid gravaminis a venerabili quondam patre domino H(ermanno) seuafra-
tribus dicti comitis nobis vel ecclesie nostre est illatum seu etiam a civibus in Bieleveld, omnibus tarn
vivis quam defunctis sincero corde non solum ignoscimus, imo orationum nostrarum et omnium, que apod
nos ad laudem Christi fiunt, communionem ex divina gratia indulgemus. Et ne hec per successum tern-
poris in oblivionem veniant vel per calumpniam retractari possint, presentem cedulam geste rei seriem
continentem sigillo ecclesie nostre iussimus roborari. Testes huius rei: Bruno, Arnoldus, Bernhardt
Cristianus, Cristianus canonici Scildecensis; Sifridus villicus de Jerinctorp, Arnoldus de Oldenscilde(ce),
P^ngelbertus de Nuhus, Thetmarus de Halle, ministeriales ecclesie. Ex parte comitis: Eggehardus dapifer,
Lutbertus de Thehem, Temo, Florentius fratres de Voswinkele, Henricus Top, Rodolfus milites; Herman-
nus iudex, Henricus de Winktorp, Ratbertus, Ludolfus, Hillebrandus cives in Bileveld et alii quamplures.
Acta sunt hec anno gratie M°. CC0.XLIHI°, V. Idus Octobris.
Das beiliegende Siegel stellt den h. Johann in ganzer Figur mit einem Heiligenscheine dar, in der Linken einen
Palmenzweig, in der rechten eine runde Scheibe, worin das Lamm mit der Siegesfahne. Die Umschrift lautet:
SIGILLUM SCI JOHANNI8 BAPTISTE IN SCILDESZE.
S. von Oldendorf im Kr. Lubbeke. Dieser Ort hat dem Ravensbergischen Amte Limberg den Nam en gegeben. fyl
Busching VI. 109. 110. — ''Jlch kann nicht feststellen, ob dieser Berg bei Limberg lag, oder ob hier der Jobannis-
berg bei Bielefeld gemeint ist, anf den sich auch die Urkunde des Stifts Schildesche, oben Nr. 218, bezieht. I>i0
Vorgeschichte der hier bekundeten Yerhandlungen betrifift die oben unter Kr. 310 gegebene Urkunde des Propstes
Heinrich vom Jahre 1241.
Digitized by
Google
1244. 227
338.
* Abt Bennann von Corvey verkauft an das seinem Kloster incorporirte Frauenslift Schaken das Kloster amt
Imminghausen fur 360 Mark. 1244. — Fragment s. XV. eines Schaken schen Copiars lJ Frst. Corvey
U. 93; Abschr. Msc. I. 245. p. 374.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gracia Corbeiensis abbas totusque ecclesie
eiusdem conventus omnibus huius pagine inspectoribus. Ne ilia que geruntur in tempore labantur cum
tempore, consuevit ea prudenter industria scripture testimonio perhennari. Notum igitur esse cupimus,
quod cum cenobium ancillarum Christi in Schaken sub regimine nostro et in proprietate ecclesie nostre
esset constructum 2) , nos debita sollicitudine precavere cupientes ne in posterum ad tantam perveniat
inopiam, quod sorores ibidem Deo servientes non possent sustentari, de communi consensu tam conventus
quam ministerialium ecclesie nostre officium in Imickhusen8) cum agris, silvis, pascuis, litonibus et omni
pro ven tu, absque deciina4), sicut nostra possidet ecclesia integraliter relinquentes (vendidimus) ecclesie
Scakensi perpetualiter possidendum, recipientes tamen priusab eadem ecclesia trecentas et sexaginta marcas
gravis monete. Ut autem hoc stabile et inconvulsum permaneat, presentem paginam tam ecclesie nostre,
quam nostri sigillorum appensione fecimus roborari. Testes huius rei sunt: Albertus prior, Conradus pre-
positus, Otto prepositus Kaminatensis, Dethmarus prepositus de Novali, Johannes cellerarius, Hinricus came-
rarius, Strigerus portarius, et totus Corbeiensis conventus; laici vero: Bertoldus marschalkus, Steffanus
pincerna, Conradus dapifer, Johannes came rarius, Hermannus de Nigenkerke, Bemhardus etElgarus fra-
tres de Dallewich, Arnoldus de Porta, Everhardus de Brockhusen, Herboldus de Boffessen, Godefridus
de Godelmen, Arnoldus de Haversvorde, Alexander de Gundelsem et alii plures. Acta sunt hec anno
Domini M°.CC0.XLIHI°, prelacionis vero nostre anno XXI.
339.
* Der Edle Conrad von Schoneberg b) iibertragt das Eigenthum eines von ihm lehnriihrigen Guts dem Kloster
Hardehausen, welches dies von seinem Vasallen angekauft hatte. 1244. — Or. Kl. Hardehausen U. 52.
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Conradus quondam Bertoldi filius de Sconenberg uni-
versitati Christi fidelium notum facimus, quod Hermannus miles, quondam Rotcheri filius de Geismaria,
vendidit fratribus monasterii Hersvithehusen duos agros predii nostri, qui vulgo dicuntur duo morgen,
quos idem Hermannus miles a nobis iure tenuit pheodali, qui agri in marca Asekendorp •) in longum
iacent extensi sub uno tractu iuxta pratum predictorum claustralium ad aquilonem. Ad honorem igitur
Jhesu Christi et matris sue dulcissime, pro peccatis nostris et heredum nostrorum predictorum, agrorum
proprietatem, predictis heredibus nostris consentientibus , supra dicto monasterio Hersvithehusen sine retra-
ctione qualibet conferimus, conferimus in eternum. Ut autem hec rata permaneant et a posteris illibata,
») Ein anderes, Msc. I. 177 verzeichnet, aus dem Erhard noch die Urkunden C. 546 und 575 publicirte, habe ich bei
meinem Amtsantritt nicht mehr vorgefunden. — *) Diese Thatsache war aus jenen zwei erwahnten Urkunden, die
fiber die al teste Geschichte des ursprunglich zu Goddelsheim gegriindeten, dann nach Schaken verlegten Stifts vor-
handen sind, nicht zvl entnehmen. — ,) Imminghausen zwischen Goddelsheim und Schaken im Frst. Waldeck. Dies
Gut gehorte zum altesten Besitz Corvey's und ruhrte von Ida, der zweiten Gemahlin des GrafenEsic, her. Vgl. meine
Kaiserurk. I. 58 — 61. — *) Im Copiar folgt noch „auri", was dessen Verfasser nur verlesen haben kann. — *) Zwi-
schen Hofgeismar und Humme. Conrad wird schon oben Nr. 277 erwahnt. — •) Eine neuere Rtickschrift: Aschendorp.
Es wird wohl in der Kahe von Schoneberg gelegen haben, lasst sich auf Karten aber nicht constatiren. Der Aus-
druck: marca Asekendorp klingt sehr antik; doch erwahnt die neue Ausgabe von Fdrstemann's Ortsnamen S. 96. 129
diesen hessischen Ort nicht. Ygl. die Uardehauser Urkunde 57 vom Jahre 1246 Nr. 876.
29*
Digitized by
Google i
228 1245.
presentem paginam donationis nostre ordinem continentem sigilli nostri munimine confirmamus. Hnins
geste rei testes sunt: dominus Johannes dapifer noster, Bertoldus, Hildebrandus, Sigehard fratres de
Theslen, Bruno de Dwergen milites et castellani nostri et plures alii. Acta sunt hec anno dominice
incarnationis M°.CC°.XLIIII0, indictione I.
Das Siegel ist verloren.
340.
* Der Bitter Hermann von Brake! nimml im Auftrage der Abtissin von Neuenheerse in Bezug auf gewisse
von einem ihrer Lehnsleute dem Kloster Hardehausen verkaufte Gilter die Besignation von dessen Frau und
Sohnen in Brakel enlgegen. 0. J. (1244 — 1248 lJJ. — Or. Kl. Hardehausen U. 8.
Ego Hennannus miles ac dominus de Brakel omnibus fidelibus hanc litteram inspecturis salutem in
Domino. Protestor ac tenore presentium confiteor, quod dominus abbas de Hersyidehusen ex parte sue
ecclesie emit duos mansos a Friderico de Ystinctorp in eadem villa 2) sitos cum omnibus attinenciis suis
pro viginti sex marcis gravium' denariorum, quos predictus Fridericus et frater anus Bruningus resigna-
verunt ad roanus domine abbatisse de Herisia de qua tenuerunt feodali iure. Igitur idem Fridericus a
predicta domina abbatissa rogavit quam intime, quoniam uxor sua oppressa fuit magna debilitate ac pueri
sui ita essent parvuli, ut sine magno grayamine pro resignatione predictorum mansorum ad presenti&m
domine abbatisse non possent pervenire, unde constituit me predicta abbatissa vicem suam gerere ac
resignationem predictorum heredum videlicet uxoris et omnium puerorum suorum ad manus domine ab-
batisse in oppido Brakele recipere ac verbis et promissis statuerunt ita firmum ac stabile, quatious in
presentia domine abbatisse omnia confirmata fuissent. Hoc factum ita sollempniter conpletum duxi sigilli
nostri munimine roboratum (sic!). Huius rei testes sunt: Eggelhardus de Stenhem, Burchardus deHerste,
Fridericus deYmmessen milites; Ernestus de Modekeressen, Hennannus de Megersen, Macharius burgenses.
Das Siegel ist abgefallen.
341.
* B. Bernltard IV. besfatigt dem Kloster Gerden das Becht, die Pfarrer der dortigen Kir die ein- und ai-u-
setzen. 1245 Januar 7. — Neuere Abschr. Fr. Paderborn U. 163, Begest Msc. VI. 224. S. 47.
Bernardus Dei gratia episcopus Paderbornensis preposito, priori, priorisse et conventui cenobii in
Gerdene eternam in Domino salutem. Yolentes et cupientes, quantum secundum Deum et iusticiam pos-
sumus, quamlibet ecclesiam et precipue cenobia nostre diocesis in iure suo conservare, mandamus vobis
et omnibus modis volumus, quod secundum privilegia et ordinationem predecessorum nostrorum de ecclesia
parochiali in Gerdene ordinetis et faciatis, in ea per priorem vestrum ad utilitatem ipsius cenobii sacer-
dotem instituentes et pro tempore, si necesse fuerit, et utilitas ipsius cenobii requisierit removentes, qui
de communionibus, victualibus et expensis dicti cenobii sustentetur et remuneretur, ita quod nullum
penitus ex hoc ius in dictam ecclesiam parochialem consequatur, sed in iure patronatus, dono altaris et
investitura et in omnibus suis pertinentiis dicta ecclesia parochialis ad predictum cenobium pleno iure
pertineat, prout in privilegiis et scriptis authenticis super hoc confectis plenius continetur. Datum anno
Domini M°.CC°.XLV° in crastino epiphanie, pontificatus nostri anno dechno octavo.
") In welchen Jahren sich Hermann von Brakel erwahnt findet. Zeitschr. XXVIII. 223 n. Seibertz I. 249. — *) Nacli dem
Inhalte der Urkunde muss diese in der Nahe von Brakel gelegen haben. Unzweifelhaft ist Ystinctorp daber htrup
W. von Brakel.
Digitized by
Google
1245. 229
342.
* Bernard IV., Bisehof von Paderborn, bestdtigt, dass Benedict von Rotwardessen nebst alien semen Erben,
namlich: Allieid seiner Gemahlin, Mathias und Tegenhard seinen Sohnen, Bildeware und Alheid seinen Tbch-
tern und Bildegund der Mutter seiner genannten Gemahlin, zum Voi*theil des Jordan, Abts des Klosters St.
Pauli1) in Paderborn, im Namen des Klosters Gerden , auf alle von ihnen gemachten Anspriiche an die GUter zu
Luthardessen und Rothwardessen %) verzichtet. Biirgen hierfur sind: die Bitter Erpo und Hermann von Ethe-
lersen tribuniBJ, Apollonius von Brakel, und Hermann von Siddessen. Zeugen sind: Ludolph dapifer, Georg,
AVeraer Stapel, Henri cli camerarius, Apollonius de Brakel, Hermann de Sidessen, Regenbodo de Isinc-
torp, Conrad de Eisnen, Conrad de Wartberg milites; Hermann de Osede, Bertold, Conrad de Ahus,
H. prep., R. decanus, Volradus, Volbertus, H. camerarius, V. cantor, B. de Borge, R. decanus S. Petri,
Rodolfus prep, in Gerden. MCCXLV octavo Idus Februarii (Februar 6. J, pontificatus sui 17. — Regesten
Msc. VL 224 S. 48. aus dem Copiar. fol. 21. C. 15, und Msc. 1. 242 b. p. 34.
343.
* Erzbischof Conrad von Coin beaufiragt einen Herforder Canonicus, alle von dem Bisehof (Bernhard / V.J
von Paderborn gegen die Abtissin4J von Her ford erlassenen Sentenzen fur null und nichtig zu erklaren, da
sie ihr Stift von ihm, dem Erzbischofe, als dessen Vertheidiger undSchirmherrn&J, (zu LehenJ empfange.
1245 April 3. Coin. — Abschr. Msc. Vll. 3301a. S. 34.
C. Dei gracia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus sacri imperii per Ytaliam archicancellarius
dilecto in Christo Ludgero canonico Hervordensi salutem in Domino. Cum dilecta in Christo abbatissa
Hervordensis ecclesie a nobis suam recipiat abbaciam et sic, tarn racione privilegiorum Romanorum pon-
tificum (quam) et imperatorum, dictam abbatissam et eius ecclesiam in suis defensare iuribus teneamur auctori-
tate non solum ordinaria, verum eciam apostolica, cum simus dati a domino papa conservatores
ipsi abbatisse, nosque auctoritatemandatiapostolicinupermonuerimus venerabilem fratrem nostrum epis-
copum Paderbornen8em, ne contra indulta privilegiorum predictorum dictam molestare presumeret abbatis-
sam, ipse vero, ut intelleximus, mandatis nostris ymmo apostolicis minime parens quasdam sententias in
ipsam et clericos suos per executores et quosdam alios ab ipso datos fecerit promulgari, discrecioni tue
mandamus, quatenus huiusmodi sententias nullas denuncies, quamcumque ab ipsa abbatissa fueris requi-
situs. Nos enim definimus, earn aut eius clericos huiusmodi sententiis non ligari, cum fuerint contra
iuris ordinem promulgate. Datum Colonie anno Domini M°.CC°.XLV°, feria II. post dominicam Judica.
344.
* Das Kloster Gerden verkauft dem Kloster Gokirchen in der Stadt Paderborn ein Gut fur 29 Mark. 1245
Mai 26. 1m Kloster Gokirchen. — Or. Kl. Gokirchen U. 10; Regest Msc. L 242 b. S. 59.
Adholphus prior, Jutta priorissa et conventus ecclesie in Gerdene tarn presentibus quam futuris, ad
quorum noticiam hoc scriptum pervenerit .... publice et solempniter confitemur, quod cum bona in
Abdinghof. — *) Nicht zu constatiren. — ") Gografen. Siehe Additamenta S. 135. — *) Ida. Vgl. unsere Bemerkung
zur Herforder Urkunde aus d. J. 1238—1238 oben Nr. 226. — 4) Der Erzbischof von Coin war gegen Ende des 12.
Jahrhunderts in Bezug auf Herford der Nachfolger des Abts yon Corvey geworden. Mitdem, was ich hieruber Kaiser-
urkunden 1.303. 311 gesagt liabe, ist noch ein Aufsatz von mir in der Zeitschrift XXXII. S. Ill zu vergleichen , wo
ich nachgewiesen , dass Kaiser Friedrich I. an den Colnischen Erzbischof Philipp von Heinsberg die Reichsabteien
Herford und Vreden gegen Saalfeld ausgetauscht hat, welche beide, trotzdem der Tauschvertrag spater zweimal
Digitized by
Google
230 12*5-
Burch cum pertinenciis suis sita prope Novam Domum >) domini Paderburnensis episcopi, ut meliora
prospiceremus, vendere proponeremus, prenominata bona in Burch cum tribus mansis, pascuis, pratis,
aquis, viis et in viis ac omnibus eorum pertinenciis ecclesie nostre in Gerdene iure proprietatis et dominii
pertinentibus, Mabilie abbatisse et conventui grisei ordinis 2) sancti Olrici in Paderburne, venerabilis patris
et domini Bernardi quarti Paderburnensis episcopi et Jordanis abbatis sancti Pauli Paderburnensis, cuius
cure et regimini et custodie nos subiecimus, accedente consensu, vendidimus, viginti novem marcis, duo-
decim solidis pro marca qualibet conputatis, bonorum et legalium in civitate Paderburnensi nobis pro
precio numeratis, quam summam pecunie nos confitemur a dominabus prescripti conventus simul et in-
tegre plenarie recepisse. Consensimus etiam ac a venerabili patre ac domino nostro episcopo prescripto
impetravimus, ut predicto conventui bona suprascripta nomine nostro, tradat ac in possessionem mittat
ac defendat inductum, et nos et ecclesia nostra eorumdem bonorum prenominato conventui warandiam
debitam prestare satagemus. Acta sunt hec Paderburne in claustro prescriptarum dominarum grisei ordi-
nis sancti Olrici Paderburnensis ab Adholpho priore nostro qui a nobis et ecclesia nostra super huius-
modi venditione plenum ac speciale mandatum habuit, presentibus Arnoldo sancti Pauli thesaurario, Con-
rado thesaurario, magistro Johanne de Scildesche maioris ecclesie canonicis, Regenardo decano, Hilde-
boldo scolastico sanctorum apostolorum Petri et Andree canonicis; laicis: Johanne Stapel, Amelungo
comite, miiitibus, Ysero, Walberto buriensibus8) civitatis Paderburnensis et aliis quampluribus. A. D.
millesimo ducentesimo quadragesimo quinto, septimo Kalendas Junii indictione tercia. Nos Jordanis abbas
sancti Pauli Paderburnensis, quia prescripta venditio nobis mediantibus et consentientibus facta fuit, hanc
paginam etiam nostri apposicione sigilli roboramus.
Die Siegel dee Abts Jordan von Abdinghof und des Klosters Gerden haben gelitten 4).
345.
* Bischof Bernhard IV. iibertragt, nach Resignation Beinrichs von Bolt hem, das Gut Burg dem Klo$t#
Gokirchen. 1245 Mai 26. — Neuere Abschrift Kl. Gokirchen U. 10 a; Regest Msc. I. 242b. S. 59.
Bernardu8 quartus Dei gratia Paderbornensis episcopus . . . notum esse cupimus, quod nospredium
in Burg, quod ex resignatione conventus in Gerdene nobis vacabat, preposito et conventui S. Ulrici in
Paderborne pleno iure contulimus in proprietate et dominio perpetuo possidendum. Ad tollendam autem
cuiuslibet calumnie pravitatem Heinricus de Holthem, quicquid in eodem predio iuris habuit vel habere
videbatur, publice in manus nostras in multorum presentia resignavit. Ne vero nostra donatio ab aliquo
imposterum valeat retractari, memorato ccenobio super hoc presentem paginam dedimus bulle nostre testi-
monio communitam. Huius rei testes sunt: Hermannus camerarius, Regenhardus S. Petri decanus, Yolc-
marus canonicus eiusdem, Symon, Albertus presbyteri; laici vero Herbordus pincerna, Ludolfus de He-
risia dapifer, Henricus camerarius, Georgius, Florinus de Wresenhosen, Regenbodo de Ystingthorp et alii
quamplure8. Acta sunt hec a. D. M°.CC°.XLV°, pontificatus nostri anno XVII in crastino ascensionis.
widerrufen worden ist, dennoch im Besitze Coins geblieben sind, ebenso wie andererseits das Erzbistham aach Saalfeld
nicht wiederbekommen hat. Immerhin konnte dies Schutzverh<niss doch dem Erzbischofe nicht die Gewalt gebeo,
geistliche Straferlasse des dem Erzsprengel von Mainz unterworfenen Bischofs von Paderborn gegen Herford umio-
stossen. — ') Neuhaus NW. von der Stadt Paderborn. Ein Gut Burch lasst sich in dessen Nahe nicht mehr cod-
statiren. — J) D. i. Gisterciensis ordinis, welchem das Kloster Gokirchen oben Nr. 231 ausdrucklich zugerechnet
wird. — 8) So die Urkunde statt burgensibus. — *) Letzteres verdiente noch eine nahere Untersuchung.
Digitized by
Google
1246. 231
346.
* Graf Otto von Tecklenburg erkennl das Eigenthumsrecht des Herforder Bochstifts iiber den Hof Uphof in
Ibbenbiiren unter der Bedingung an, dass ihm und seiner Familie darin erblich das Recht der Villication
gegen eine bestimmte jahrliche Abgabe verbleibe. 1245 Juni 28. Vlotho. — Or. Frst. Herford U. 41.
Otto, comes de Tekeneburg, omnibus hanc litteram intuentibus salutem in vero salutari. Ne ea que
geruntur in tempore in oblivionem hominum deveniant et cum tempore transeant, solent ea litterarum
testimonio commendari. Noverint igitur tarn singuli quam universi presentis pagine inspectores, quod nos
una cum herede nostro proprietatem curie in Ibbenburen, que Uphof1) dicitur, ecclesie Hervordensi
recognoscimus perpetuo pertinere. Tali videlicet conditione, quod officium villicationis iam dicte curie
nobis et nostris heredibus versa vice pertineat, ut eodem iure et eadem' pensione sicut solvit hactenus,
exinde pensionem debitam annuatim persolvamus. Ut autem hoc a nobis et nostris heredibus in poste-
rum inviolabiliter observetur et econtrario ab ecclesia Hervordense nobis ius nostrum nullatenus infrin-
gatnr, presentem cartulam nostro voluimus sigillo firmiter communiri. Acta sunt hec anno incarnationis
Domini M°.CC°. quadragesimo quinto. Datum Vlotowe, vigilia apostolorum Petri et Pauli.
Das Siegel ist abge&llen
34T.
Innocenz IV. nimmt das Cisterciensernonnenkloster Buren (Bolthausen) in seinen Schutz und bestatigt
ihm seine Besitzungen und iibrigen Gutcr. Lyon Juli 14. — Regcst Msc. 1. 242 b. S. 213; gedruckt Schaten
ad ann , Potthasl Regest. pontt. Romanor. 11,725.
348.
* Bischof Bernhard IV. aus dem Lippeschen Hause ubertragt dem Kloster Gerden zur Suhne seiner Vergehen
und behufs Sti flung einer Memorie fur sich, seine Eltern und Geschwister das Eigenthum ewes ihm resig-
nirten Uhnguts. 1245 October 16. — Abschr. Msc. II. 71. S. 238; Regesten Msc. L 242 b. S. 34.
VI. 224. S. 49.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bernhardus quartus Dei gratia Paderbomensis ecclesie
episcopus omnibus hoc scriptum inspecturis eternam in Domino salutem. Ad tollendam cuiuslibet calu-
mnie pravitatem statuit discretorum prudentia, ut acta hominum sigillis et subscriptione testium roboren-
tur. Noscant igitur presentes et posteri, quod nos predium in Sidessen2), quod Anthonius miles et
Hadeburgis uxor sua, Hermannus et Meinerus filii ipsorum quondam a fratribus de Brakel Hermanno,
Wernhero et Bertoldo in pheodo tenebant, quod ex resignatione eorundem fratrum Hermanni et Bertoldi,
Hermanni de Antiquo Castro, Werneri et Johannis filiorum eiusdem Hermanni de Brakel, et heredum
ipsorum nobis vacabat, Domino Deo, beate Virgini Marie ac Sanctis quorum reliquie in ecclesia Gerdine
continentur et conventui inibi Deo servienti pro peccatis et negligentiis nostris pleno iure contulimus in
proprietatem et dominium cum suis pertinentiis perpetuo possidendum sub ea etiam gratia, ut patris et
matris, fratrum et sororum nostrorum defunctorum et postmodum morientium, quorum nomina eorum
kalendario annotarunt et annotabunt, in die beati Panthaleonis 8) in vigiliis et missa defunctonim nobis
episcopo vivente ibidem solennis memoria habeatur, eodemque die de eisdem bonis conventui fiat conso-
latio , quanta de marca valeat ministrari. Et candele de quatuor libris cere in divinis officiis accendantur,
') Nach einer Urkunde von 1360 muss dieser Hof in Ibbenburen selbst gelegen haben. Vgl. auch die Urkunde vom
10. Febr. 1290. — «) NO. von Gerden. Vgl. Nr. 4. — ») Joli 28.
Digitized by
Google
232 1246-
post obitum vero nostrum supradicta parentum nostrorum memoria una cum nostra in anniversario obihis
nostri singulis annis cum dicta consolatione permanebit. Ut autem hec donatio et nostre memorie insti-
tutio perpetuam obtineat firraitatem, dicto cenobio presentem paginam dedimus bulle nostye testimonio
communitam. Huius rei testes sunt: Heinricus maior prepositus , Rabodo decanus, Hermannus camerarius,
Gerungus canonicus, Jordanus abbas Paderbornensis, Heinricus prior de Wilbodessen, et Gerhardus pre-
positus, Heinricus Vilsten abbatis capellanus; laici vero: Hermannus et Bertoldus fratres deBrakel, Ver-
nerus et Johannes filii eiusdem Hermanni, Hermannus de antiquo castro Brakel et Heinricus frater suus,
Ludolfus de Herisia dapifer, Herbordus pincerna, Hermannus marscalcus, Heinricus camerarius, Georgius.
Amelungus, Johannes Stapel. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°. quadragesimo quinto, pontificates
nostri anno XVIIL, in die beati Galli.
349.
Bischof Ludolf von Minster vermitteU einen Streit zwischen dem Convente des Marienstifts auf dm Berge
bet Herford rind dem Edlen Rabodo von Blankena in Betreff der Vogtei iiber zwei Giiler des Stifls dohin,
dass Rabodo gegen Zahlung von 6 Mark, gleichwie sein Voter Wilhelm lJ, darauf Verzichi leistet. 1245
November 10. Warendorf — Or. Stift auf dem Berge bei Herford U. 5; gedr. Mitth. des Osnabriick-
schen histor. Vereins V. 306.
Ludolphus Dei gracia Monasteriensis episcopus omnibus hanc paginam visuris salutem in auctore
salutis. Noverit universitas vestra, quod super questione, quern Rabodo de Blankena consanguineus noster
movit conventui sancte Marie in Monte Hervordensi, due de dominabus cum aliis nunciis eiusdem con-
ventus ad nos aput Warenthorpe accesserunt, exhibentes privilegium Gerthrudis pie memorie Hervordensis
quondam abbatisse, quod confectum fuerat super empcione advocaciarum, quas a Wilhelmo de Blankena
dicti Rabodonis patre, idem conventus emerat in bonis, videlicet in curia Eggerinchusen et novem man-
sis ad earn pertinentibus et advocaciam in curia Ebbinchusen et duo bus mansis ad earn pertinentibus
secundum formam empcionis in eodem privilegio contentam. Quo perlecto, ne conventus prefatus a Ra-
bodone iniustis fatigaretur vexacionibus, nos pia compassione moti dictum Rabodonem induximus, quod
acceptis a iam dicto conventu sex marcis Monasteriensium denariorum, in factum patris sui consensit et
easdem advocacias secundum condiciones in privilegio Gertrudis quondam abbatisse expressas in feodo
concessit Johanni gogravio Hervordensi, Johanni eius patruo, Johanni de Patherburnen, Gerhardo de
Sunninchusen, Johanni de Aldenherevorde, Johanni de Arnholte et Godescalco Lupo, qui pro eadem in-
feodacione Rabodoni se hominio obligarunt, hoc adiecto, quod aiiquo de prefatis deficiente , Rabodo aE
qui per conventum substitutus fuerit, easdem advocacias concedet. Acta sunt hec coram nobis Waren-
thorpe et presentes erant hii testes, videlicet Wilhelmus Ruce, Fridericus advocatus, Albertus dapifer.
Bruno de Vrekenhort, Hermannus iudex, Hermannus de Hagen, Hermannus de Veltseten, Johannes ca-
merarius et alii quamplures, incarnacionis dominice anno M°.CC°.XLV°, die Martini pape et martjris.
In nomine Christi feliciter. Amen.
Das Siegel ist verloren.
350.
* Die Minoriten zu Paderbowi kaufen ein von der Dompropstei lehnriihriges Grundstuck im Stadttheil
Aspethere. 1245 December 22. — Fr. Paderborn U. 164.
Heynricu8 Dei gratia prepositus Patherburnensis. Ad amputandam quamlibet ambiguitatem in po-
") Durch Urkunde vom J. 1229, oben Nr. 172; wo die Noten die Lage der Giiter angeben. Vgl. auch Nr. 52 u. 193.-
a) Die schon erwahnte Urkunde oben Nr. 172.
Digitized by
Google
1245. 233
sterum scire volumus singulos et universos, quod Lothewicus villicus noster in Lon aream quandam in
Aspedere si tarn, que prepositure nostre proprietatis iure pertinebat, pecunia quanta competebat a fratri-
bus minoribu8 accepta, in presentia nostri a pensione annua trium videlicet denariorum, unius pulli et
decime animalinm quorumlibet necnon et ab omni iure, quod ipse in eadem habebat area, liberam di-
misit perpetuo professione publica et solutam. Actum Padherburne coram testibus ad hoc rogatis, vide-
licet: Hermanno camerario, Volberto antiquo celerario, Johanne scolastico canonicis Padherburnensibus,
Georgio, Wernero dicto Stapel, Andrea de Unica Domo ') militibus, Hermanno Daco, Gerlaco dicto Va-
teber, Giselberto dicto Mettensce civibus Padherburnensibus et aliis quampluribus anno Domini M°.CC°.XLV°,
sequenti die sancti Thome apostoli feria VI. Ad maiorem autem evidentiam et cautelam firmiorem pre-
sens scriptum sigilli nostri munimine fecimus roborari.
Das Siegel ist nicht mehr erhalten.
351.
* B. Bemhard IV. iiberweist dem Minorilenkloster in der Stadt Paderborn verschiedene dort belegene
Grundstiicke. 1245. — Fr. Paderborn U. 161.
Bemardus quart us, Dei gratia Padherbumensis episcopus, omnibus presentem paginam inspecturis
salutem in Domino. Ad amputandam omnem ambiguitatem, que posset processu temporum suboriri, scire
volumus tarn singulos quam universos, quod nos, pure et precipue respectum habentes ad Deum, aream
quam Johannes dictus Spilebrot inhabitavit, que nobis et ecclesie nostre iure proprietatis pertinuit, di-
lectis nobis fratribus minoribus liberam contulimus et ab omni iure, quod in eadem area habuimus, pe-
nitus absolutam. Preterea a censu sex denariorum, qui Erhardo civi Padherburnensi annuatim solvebatur,
ab ipso E. competenti precio redempto liberam fecimus aream memoratam. Insuper processu temporum
aream quandam memoratis fratribus adiacentem, cuius proprietas similiter nobis et ecclesie nostre perti-
nebat, eisdem, petentibus preposito et capitulo Padherburnensi, resignavimus ab ipsis iure proprietatis
habendam, ita tamen, ut dicti fratres ipsam cum omni iure suo, quod in ea habebamus, perpetuo possi-
deant, eidem preposito de ipsa area annuatim lares denarios persolventes. Nos vero in commutationem
aree memorate aliam aream in Aspedhere2) sitam a preposito et dicto capitulo recepimus eo iure, quo
aliam possederamus , liberam et solutam. Actum Padherburne coram testibus ad hoc rogatis Hermanno
camerario, Everhardo, Gerungo, magistro Johanne deSchildiz, magistro Mauritio canonicis maioris ecclesie
Padherbumensis, Alberto et Johanne capellanis et aliis quampluribus anno Domini M°.CC°.XLV°. Ad'
maiorem autem evidentiam et pleniorem cautelam presens scriptum sigilli nostri appensione decrevimus
communiri.
Das Siegel Bernhards IV. hat gelitten.
352.
* Das Paderborner Domcapitcl tauscht tnit den Minoriten zu Paderborn Grundstiicke aus. 1245. —
Or. Fr. Paderborn U. 162.
Heynricus, Dei gratia maior propositus, Rabodo decanus totumque capitulum maioris ecclesie in
Patherburne omnibus presens scriptum inspecturis salutem in Domino Jhesu Christo. Notum esse cupi-
mus tarn presentibus quam futuris, quod cum fratres minores pro area sua amplianda laborarent, eo
quod nimis artati nimias inconvenientias sustinerent, in hoc consensimus universi, quod area ilia, que adiacet
dictis fratribus ad orientalem plagam, que pertinuit ad officium preconis domini episcopi, cedat
") Enhus. — *) Bezirk in der Stadt Paderborn. Vgl. Nr. 860.
Westfc Urk.-Bueh. IV. 30
Digitized by
Google
234 1246.
nobis, et area quedam, que sita est in Aspedhere, que fait nostra, cedat domino episcopo pro eadem et
eodem iure, quo aliam antea possidebat; similiter et nos idem ius optinebimus in area cominutata, quod
in alia antea habebamus, fratribus memoratis inde solrentibus tres denarios annuatim. Ut autem hoc
factum firmum et inviolabile perseveret, sigillorum nostrorum impressione presentem litteram fecimus com-
muniri. Acta 9unt hec anno Domini M°.CC°.XLV°.
Die Siegel sind nicht erhalten. »
353.
•* Zwei Schwestern so urie deren Manner und Kinder verzichten gegen Zahlung von 100 Mark an die Eine
auf das Drostenamt lJ des Klosiers Abdinghof und die dazu gehbrigen, im ostlichen Theile der Stadt
Paderborn belegenen Giiter. 1245. — Or. Kl. Abdinghof U. 51.
Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis episcopus presentibus confitemur, quod Olricus miles
et Elysabeth uxor eius et ipsorum pueri Ernestug, Lodewicus, Hildegundis, Cunegnndis et Hadawigis,
Godescalcus quoque de Burgnon ac eius uxor Cunegundis soror predicte Elysabeth cum filiabus suisHa-
dawigi et Elysabeth unanimiter in presentia nostra precise absolute et sine omni condicione in manibos
domini Jordanis abbatis et conventus ecclesie sancti Pauli in Paderburna renunciarunt omni actioni et
iuri, si quod habebant vel habere videbantur in curia Scarhem2) et quadraginta iugeribus in orieBtali
parte civitatis Paderburnensis et dapiferatu predicte ecclesie sancti Pauli, possessionem, ius et plenum
dominium, si quod ipsis in predictis bonis competebat, in predictum dominum abbatem et ecclesiam guam
integraliter transferendo, ita quod penitns nichil iuris sibi in bonis predictis et eorum pertinenciis reti-
nebunt, titulo tamen emptionis precedente centum marcis pecunie legalis predicto Olrico et uxori suo et
ipsorum pueris prenominatis in solutionem eorumdem bonorum terminis ad hoc statutis, solutis etnume-
ratis. Insuper predictus Olricus uxor et pueri sni prenotati specialiter renunciarunt in manus eorumdem
abbatis et conventus, siquid ipsis iuris competebat in bonis, que prefata Cunegundis uxor predicti Gode-
scalci ab ecclesia sancti Pauli in feodo tenebat, firmiter promittentes et se obligantes, quod predicto
abbati et ecclesie sue predicte., Godescalco et heredibus suis predictis nunquam deinceps de hoc qoe-
stionem movebunt. Et quia vix aliquid adeo firmiter poterit diffiniri, ad quod malivolentia pravorum Don
laboret dissolvendum, predictus Olricus firmiter promisit ad hoc se obligando, quod predictis domino
abbati et successoribus suis et monasterio sancti Pauli de predictis bonis et ipsorum pertinenciis plenam
prestabit auctoritatem sive warandiam. Acta sunt hec in presentia nostra coram testibus a partibus hinc
inde ad hoc rogatis: Henrico preposito, Rabodone decano, Hermanno camerario, Yolrado, Volberto de
Elsen, Ludolfo cellerariot Brunone, Johanne de Mescinhus, Gerungo, Johanne Stapel, magistro Maaricio,
Walthero, canonicis maioris ecclesie; militibus: Bernhardo de Osethe, Johanne Stapel, Georgio, Olrico
de Vullersen, Wernhero Stapel, Thiderico de Etlen, Andrea de Sola Domo, Alberto de Nedere, Alberto
de Balehorne; burgensibus vero: Volberto iudiee, Bernhardo de Delebruge, Yshero, Alberto, Gerbodone,
Hermanno Viszone, Gerlaco Vateberg, Ecberto Pagano, Conrado . . ., Thethardo Pust, Godescalco et
aliis quampluribus. A. D. M°.CC°.XL° quinto, pontificatus nostri anno decimo octayo. Et ad maiorem
cautelam et evidentiam pleniorem predicte partes hanc litteram rogarunt conscribi et cum sigillo nostro,
sigillis capituli et civitatis Paderburnensis communiri.
Das Siegel Bischof Bernhardfi iet wohl erhalten; die beiden anderen fehlen.
') Unsere Urkunde erhalt dadurch einen besondern Werth, daas sie die bisher unbekannte Existenz eines Drostenamtes am
Kloeter Abdinghof cone tat irt, dessen der Abt sich allerdings hier entledigt. Es bildet dies eine Parallele zuni Franen-
kloster tJberwasser in Miinster, das gleichfalls nach der Regel des h. Benedict lebte, wo die Familie von Dekenbroke
das Drostenamt bekleidete und davon den Naraen Droste (Hulshof) annahm. Leider kennen wir nicht den Territorial-
namen des hier in Betracht kommenden Vaters der beiden Franen. — *) Vgl. meine Bemerkung zu oben Nr. 297.
Digitized by
Google
1246. 235
354.
* Die Briider Widekind, Bernhard und Hermann ton Oesede besidtigen mil der GemahUn Bernhards, ftege-
iindis x), den dutch ihren Vater Bernhard bewirkten Verkanf*) des Zehnien in Upsprunge an das Klosler
Abdinghof gegen eine Summe von 40 Mark, verziehten vor dem Bisehof Bernhard fur sich und alle ihre
JErben, auch die kiinftigen, auf dessen Besitz, zu welchem Zwecke ouch die nodi im Kindesalter stehenden
Tochler Bernhards die Verzichtleistung gleichfalls aussprechen. 1245. — Or. KL Abdinghof U. 52.
Widekiadus, Bernhardus, Hermannus et Regelindis, uxor predicti Bernhardi, omnibus hoc scriptum
intuentibus eternam in Domino salutem. Ad amputandum quemlibet dubitationis scrupulum inposternm
presentibus publico confitemur, quod vendicionem seu ordinacionem et omnem contractum, quern nobilia
vir dominus Bernhardus de Osedhe pater noster de decima in Upsprunge fecit2), ius et dominium ipsius
decime per venerabilem patrem et dominum nostrum Bemhardum de Osedhe bone memorie tunc Pader-
bornensem episcopum in abbatem et monasterium sancti Pauli in Paderborne integraliter transferendo,
tytulo tamen empcionis precedente ducentis et triginta quinque marcis in solucionem eiusdem decime sibi
immeratis, sicut in litteris eiusdem domini episcopi super hoc confectis plenius continetur, ratum habemus
et firmum. Et quia vix aliquid adeo firmiter poterit diffiniri, ad quod calumpnia non laboret dissolven-
dum, ut deinceps omnis penitus cesset questio, nos predicti Widekindus, Bernhardus etHermannus, fra-
tres, et Regelindis, uxor predicti Bernhardi, ad firmandum contractum et empcionem predictam, solutis
nobis prius et numeratis a domino Jordano abbate et fratribus monasterii predicti quadraginta marcis
pecunie legalis non de iure sed pro pace comparanda et vexacione redimenda, cum fateamur, sicut dif-
fiteri non possumus, empcionem prefatam a dicto patre nostro legitime fuisse factam, et plenum ius et
dominium ipsius decime ad predictum monasterium fuisse translatum, de novo personaliter accedentesad
venerabilem patrem dominum Bemhardum de Lippa quartum Paderbornensis ecclesie episcopum in ma-
nibus ipsius predictam decimam in Upsprunge cum omnibus suis pertinenciis absolute, precise, pure et
sine omni condicione resignavimus tarn pro nobis quam pro omnibus coheredibus et heredibus nostris
natis et nascendis, omni iuri et actioni, si quid in dicta decima habebamus vel habere videbamur, renun-
ciantes. Et quam vis Hildeburgis et Alheidis due filie nostre, Bernhardi videlicet et Begelindis, adhuc
in annis infantilibus constitute propter etatem teneram nee consentire nee dissentire possent, eas tamen
ad cautelam ad manus dicti domini episcopi apportavimus, que nobiscum dicte decime et eius pertinen-
ciis renunciarunt, et pro eis renunciavimus, plenum ius in dominium ipsius decime cum omnibus perti-
nenciis suis in predictum abbatem et successores suos et monasterium sancti Pauli totaliter et integrali-
ter iterate transferentes. Promisimus eciam firmiter omnes quatuor et nobiscum dominus Hermannus de
Iburgh senior ad hoc nos obligando, quod postquam predicti pueri et alii a nobis et a coheredibus nostris
iam nati et adhuc nascendi ad annos legitimos pervenerint, quod modo per omnia consimili, prout supe-
rius est expressum, prememorate decime et eius pertinentiis renunciabunt, promittentes nichilominus et
nos obligantes, quod predictis domino abbati et successoribus suis et monasterio sancti Pauli de ipsa
decima et eius pertinentiis plenam prestamus et prestabimus auctoritatem seu warandiam, et quicumque
ipsos deinceps super hoc inpetierit, vel quoquo modo molestaverit, eos nostris laboribus et expensiseri-
piemus et reddemus indempnes. Acta sunt hec ad nostram peticionem in presencia venerabilis domini
nostri prefati Bernhardi de Lippa quarti Paderbornensis ecclesie episcopi et testibus8) infrascriptis
ad hoc a nobis rogatis: Rabodone decano, Volrado, Hermanno camerario, Volberto de Elsen, Ludolfo
cellerario prioribus, Vollando cantore, magistro Johanne de Schildece, magistro Mauricio canonicis; Her-
manno sancti Pancracii, Alberto deEtlen plebanis; ministerialibusvero: Hermanno de Brakele, Widekindo
») Die Tochter des letzten Grafen der Stadt Paderborn. Vgl. meine Note zur Urkunde vom 2. Juni 1250, nntenNr. 420.
— 7) Oben Nr. 63 vom Jahre 1217. tJber die Lage der Giiter vgl. meine Note daBelbst. — 8) testium d. U. —
30*
Digitized by
Google ^
236 1245.
comite "), Georgio, Johanne Stapel, Wernhero S tap el, Andrea de Sola Domo, Alberto de Nedere, Theo-
derico de Etlen, Olrico de Vulfersen, Alberto de Balhorne, Amoldo de Sunrike, Conrado de Ahosen,
Conrado de Eisnen militibus, Lodhewico Bulemast, Henrico de Wevere; consulibus autem et civibus:
Hermanno Visze, Gerbodone, Gerlaco Vateber, Ishero et filiis eius Ishero et Heinrico, Andrea Vulture,
Conrado Sancto, Alberto villico, Johanne de Lessedhe, Yolberno iudice, Johanne deScerve, Johanne de
Monte Paderbornensibas et aliis quampluribus a. D. M0.CC0.quadragesimo quinto. Et ad maiorem can-
telam et evidenciam pleniorem hanc litteram conscribi fecimus et sigillis predicti domini noBtri episcopi
et capituli et civitatis Paderbornensis et domini Bernhardi de Osedhe patris nostri rogavimus communiri.
Nos quoque prenominatus episcopus, in cuius presencia et predictorum testium hec acta sunt, omnibus
premissis consensum prestantes per sentenciam nostram iam latam excommunicamus omnes, qui predictos
abbatem, successores suos, fratres et monasterium sancti Pauli super predicta decima et eius pertinen-
ciis deinceps ullo umquam tempore strepitu iudiciorum inpetierint vel quocumque modo contra
factum predictum veniendo duxerint perturbandos.
Die funf Siegel 1) des Bischofs Bernhard IV. , 2) des Abts Jordan yon Abdinghof , 3) des Paderborner Domcapitels,
noch das alte, em Brustbild des heiligen Liborius, 4) der Stadt Paderborn and 5) BERNHARDI DE OSDE, ea
gekronter aufrecht stehender Lowe mit emporgericbtetem Schwanze und herausgestreckter Zunge, sind nemlick
gut erbalten.
355.
* Abt Hermann von Corvey genehmigt, dass aus dem Ertrage der von der Priorin Cunigunde zu Kemnade
angekauften Giiter zu Daspe die dortigen Stiftsdamen jeden Sonntag von dem ersten in den Fasten bis sa
Michaelis eine ausserordentliche Mahlzeit, aus dem Ertrage eines Guts zu Baien aber jahrlich ein
Bemde erhalten sollen. 1245. — Or. Fr. Corvey U. 94.
Hennannus Dei gratia Gorbeiensis abbas. Omnibus huius pagine inspectoribus notum esse cupimus,
quod dilecta in Christo Cunegundis ecclesie Gaminatensis priorissa temporibus Conradi, prepositi dilecti
nostri, conparavit ab Olrico, milite de Derspe2), et fratre suo Rotholfo, mansum unum in eadem villa
pro novem marcis, unde de nostro consilio et consensu instituit a dominica quacantatur In vocavit usque
ad festum sancti Michaelis, qualibet die dominica ad cenam conventui consolationem 8). Huic emptioni
testes subnotati interfuerunt, videlicet: Bertoldus et Heinricus fratres de Homburch, Johannes Heger^
Bernhardus de Heygen, Hartmannus et Ernestns de Novali, Arnoldus de Hupede, Heinricus deBotTelde;
Heinricus Steincop, Thidericus de Helen, Gernandus, Albero de Brak, Hennannus de Osterrothe, Lude*
rus de Lobeke, Thidericus Lodercke, Ekkehardus de Vallenstide, Heinricus de Biscopingerothe et alii
quamplures. Ceterum memorata priorissa quedam predia in Hogen4), que ab ecclesia Caminatensi peni-
tus fuerant alienata, per auxilium et consilium bonorum hominum et amicorum suorum recuperavit, faciens
inde expensas circa viginti marcas> ita quod Johannes de Frenken, qui eadem bona de nostra tenuit
ecclesia, ea nobis resignaret et nos ea libere contulimus ecclesie Caminatensi, statuens ex nostro consensu,
ut quelibet dominarum de prediis eisdem camisiam 6) vel solidum unum perciperet annuatim. Ut autem
hoc stabile et inconvulsum pennaneat et ne aliquis infringere prsBSumat, presentem paginam sigilli nostn
appensione fecimus roborari. Testes huius rei sunt: Johannes de Hogen, Thidericus de Helen, Gernan-
dus de Caminata et alii quamplures. Datum Corbeie anno Domini M°. CC°.XLV°.
Das Siegel ist abgefallen.
l) Wobl der Graf von Waldeck. -- ») Daspe NW. von Kemnade anf dem rechten Weserufer. — *) Eine nach der
„collatio", d. b. dem gewohnlichen Abendbrote, gegebene spate Abendmablzeit, also eigentlrch ein Magentrost -
♦) Hajen NW. von Daspe. — b) Frenke N. von Haien. — ^ Ein Hemde.
Digitized by
Google
1245. 237
356.
* Friedensschluss ztvischen dem Edlen Heinrich von Bomburg und dem Abt Hermann von Corvey, der ihm
die Stadt Bodenwerder abtritt, dagegen die Giiter WiUfngen, Forst und Bevern von ihm iibertragen erhaU.
Heinrich von Homburg verpflichtet sich dabei zu unaufloslicher Lehnstreue gegen den Abt von Corvey.
1245. Hoxter. — Or. Fr. Corvey U. 95.
Heinricus miles de Homborch >) omnibus huius pagine inspectoribus notum esse cupimus, quod dis-
cordia que vertebatur inter dominum Hermannum Corbeiensem abbatem ex una parte et nos ex altera
super oppido Werthere*) et aliis, sopita est in hunc modum videlicet, quod dominus Corbeiensis abbas
de consensu et consilio totius ecclesie sue porrexit nobis et heredibus nostris Insulam cum omni utili-
tate, capella et censu que pertinent ecclesie Caminatensi exceptis, et in recompensationem huius oppidi
contulimu8 ecclesie Corbeiensi de nostra proprietate X mansos, sex in villa Vulvincgen8), et quattuor in
Verdehen, et eos cum aliis nostris benefices de manu domini abbatis in feodo recepimus. Itemredditus
trium marcarum de nostra proprietate in Bredenberge et Balderborch cum advocatiis in Vorste4) et
Biveren*), ecclesie Corbeiensi contulimus et resignavimus, libere et perpetualiter possidendos. Item nos
domino abbati et ecclesie Corbeiensi indissolubili tenebimur hominio et ecclesie contra quemlibet assiste-
mus, domino duce de Brunswic et de Dasle et de Sconenberge nobilibus et omnibus de Brakel et B. de
antiquo foro in Hilden exceptis. Item Insulam prefate ecclesie in omnibus suis guerris exhibebimus et
sopitis guerris ipsam sicut antea recipiemus absolute. Item si nos in servitio ecclesie dampnum recepe-
rimus, eo modo nobis refund etur, quod deinceps tanto devocius servire possimus. Item ecclesiam Cami-
natensem in eo iure et sine exactione relinquemus, sicut a nostris progenitoribus ad nos est devolutum.
Item quando nos decesserimus, heredes nostri utriusque sexus, si eandem cautionem ecclesie fecerint,
eadem gratia et eisdem feodis sicut nos gaudebunt. Ut autem hoc factum in posterum non possit infir-
mari, presentem paginam de Dasle et Sconenberge nobilium et domini B. de Brakel et nostri sigillorum
appensione fecimus roborari. Acta sunt Huxarie in ecclesia sancti Petri. Anno Domini M°.CC°.XLV°.
Statt der in der Urkunde angezeigten vier Siegel ist immer nur ein jetzt verlorenes daran befestigt gewesen.
357.
* Bischof Bemhard IV. von Paderborn bekundet, does die Briider vonEchene zuGunsten des Klosters Harde-'
Hansen auf ihre Anspriiche anGiiter in Radolveshen*J Verzicht geleistet haben. 1245. Hardehausen. —
Or. Kl. Hardehausen U. 54.
B(ernhardus) Dei gracia Faderburnensis ecclesie episcopus universis presens scriptum inspecturis salu-
tem in Domino. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod Helmbertus et Wernherus
fratres, filii Hugonis de Echene, qui dilectos nobis in Christo filios, conventum in Hersuithehusen, pro
quibusdam agris in Radolveshen6), in quibus sibi videbantur ius habere, iam dudum inpetebant, coram
nobis super ista causa conventi iuri suo, quod pretendebant et cui contra iusticiam innitebantur, penitus
renunciarunt. Igitur ne repetita iniuria predictum conventum vel ipsi vel eorum propinqui super eisdem
agris possint in posterum contra iuris regulam in causam trahere et indebite fatigare, abrenunciacionem
') Bei Stadloldendorf im Herzogthum Braunschweig SO. von Kemnade. — *) Da nach Busching IX. 265 Bodenwerder
fruher den edlen Herrn von Homburg gehort und im J. 1287 von ihnen Stadtrechte erhalten hat, so ist dieser Ort,
iiber welchen ich Additam. Nr. 95 schon gehandelt babe, unzweifelhaft hier gemeint. Die Herrsohaft Homburg
gelangte kurz vor 1409 an Braunschweig -Luneburg. Busching 1. c. 840. — ») Ob Wulfingen S. von Hannover und
W. von Hildesheim? — 4) Forst bei Holzminden. Vgl. Busching IX. 347. — *) Bevern NO. von Holzminden. —
•) War unmoglich zu constatiren.
Digitized by
Google
238 I2"-
eorundem coram nobis publico patratam propter bonum pacis sigilli nostri munimine curavimus confir-
mare. Testes etiam hums rei sunt: Volpertus quondam cellerarius maioris ecclesie in Paderburn, Albertus
capellanus noster, Hermannus marscalcus et Ludolfus filius eius, Ludolfus dapifer et Albero filius eius,
Heinricus camerarius, Udo de Wethen, Volpertus de Eisene et alii quamplures. Datum anno Domini
M°.CC°.XLV° in Hersuithehusen.
Das Siegel ist abgefallen.
358.
* Jordan, Abt (von AbdinghofJ zu Paderborn, bestdtigt, doss Edcehard, Pfarrer zu Gerden, dem Hosier
Gerden zum Heil seiner Seele 5 Mark zu bestimmien Zwecken geschenkt habe. Zeugen sind: Jordan Abt
Adolph Prior zu Gerden, Jutta Priorin, Jutta von Badenstene magistra, Gertrudis de Sosatia, Alheid yon
Bchonenberg frumentaria, Hermannus de Sidessen et tota parrochia, 1245 ohne Tag. — Regest Mse. VI.
225 S. 50. aus dem Copiar. foi 23. C. 22 und Use. L 242 b. p. 35.
359.
* Der Edle Bemhard III. von Lippe West dem Ritter Hermann von Odekenhosen seinen Antheil am Walde
Asbroke1) anweisen und Ubertragt ihm den Zehnten in dem Walde ale Lehen. 0. J. (um 1245 *j).
— Or. Kl Marienfeld U. 11.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Bembardus nobilis de Lippia omnibus hoc scriptum
inspecturis salutem in Domino. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris hanc paginam inspe-
cturis, quod ego B. de Lippia secundum ostensionem factam a circumsedentibus in silva que vocatur
Asbroke Hermanno militi de Odekenhosen suam partem feci assignare. Ne vero aliquis scrupulus a nobis
vel a nostris successoribus super nostro facto in posterum possit oriri, tarn testium quam et scriptura-
rum munimentis presens scriptum sigillo nostro fecimus insigniri. Testes vero: Ber. nobilis de Osede,
Ber. de Brakele, C. de Paderbrun, 01. de Vulfersen, Lu. de Herse, Al. gogravius, Al. dapifer cum uni-
versis consulibus et civibus de Lemego, quorum nomina non sunt scrip ta, decimam vero eiusdem silve
eidem conferentes iure feodali.
Das noch anhangende Reitereiegel *) ist sehr zerstdrt.
mo.
* Gottschalk und Hermann von Pyrmont bestatigen die von ihrem Vater Gottschaffc II. zu bewirkende Vber-
tragung gewisser Guter bet Sunrike an das Kloster Hardehausen. 0. J. (1245 — 1247). — Or. Kl.
Hardehausen U. 10.
Nos Godescalcus et Hermannus de Perremunt notum esse volumus universis, ad quos presens scri-
ptum pervenerit et presentibus litteris protestamur, quod dominus Adam et Temo milites bona iuxta
Sunrike4) sita, que dicuntur superior curia, quam a nobis ipsi tenuerunt hactenus in feodo, in manus
patris nostri6) presente domino abbate de Corbeia liberaliter resignabunt nullo ammodo in eisdem bonis
*) Jetzt Masbruck im Lippeschen Amt Brake. Preuss und Falkmann Lipp. Regg. II. 823. — *) Nach Massgabe der erst
in dieeer Zeit mit einer geregelten Verfassung auftretenden Stadt Lemgo. Vgl. Preuss. und Falkmann Lipp. Regg.
I. 228. 233. 236. — *) L. c. 1. tab. VI. — *) W. von Borgentreich , Kr. Warburg. Vgl. Addit. z. West. U.-B. Nr. 9.
nnd meine Note dazu. — •) Godschalk II.
Digitized by
Google
1246. 23S
iure nitentes. Noster enim pater ex parte sua, similiter et nostra, in ipso loco conferet proprietatem
eorundem bonorum conventui in Hersedehusen. Quoniam hoc ratum tenemus, presentem paginam con-
scribi fecimus et sigillorum nostrorum nranimine roborari. Huius rei testes sunt: dominns propositus de
Beringehusen '), Jordanus miles, Heinricus Ruffus miles, Henricus de Smidersen, Henricus de Damedinc,
Otto de Grisme2), Hennannus miles de Grisme, Bertoldus miles de Grisme, Arnoldus de Ottersen, Ber-
nardus de Ottersen, Ludolfus, Hildebrandus, Ludolfus consules in Lugede8).
Vom Siegel Gottschalks ist noch ein Stiiok mit dem Pyrmonter Kreuz erhalten.
361.
'* Die Briider Gottschalk und Hermann von Pyrmont resigniren dem Bischof Bernhard IV. von Paderbom
ihre Giiter bei Sunrike und entechadigen den Paderborner Lehnafiscus hierfur dutch Ubertragung anderer
Giiter. 0. J. (1245—1247). — Or. KL Hardehnusen U. 12.
Venerabili in Christo patri ac domino Ber. Paderbornensis ecclesie episcopo G. et H. fratres de
Perremunt paratum in omnibus sue possibilitatis obsequium. Miserunt ad nos dominus abbas et con-
ventus de Hersedehusen rogantes, quod ipsis proprietatem quatuor mansorum iuxta Sunrike sitorum, qui.
dicuntuT superior curia, conferremus, quorum proprietas vestre pertinet ecclesie. Nos vero ipsorum
peticioni annuentes predium nostrum proprium, scilicet quatuor mansos in Hemenhusen maioris valoria
in recompensacionem eorundem bonorum vobis et ecclesie vestre resignamus, ipsos in feodo, sicut illos
habuimns, recipientes, ut in omnibus ecclesia vestra indempnis et inconvulsa perseveret.
Beide Siegel sind abgefallen.
362.
* Bischof Bernhard IV. bestatigt das von seinem Vorganger B. Bernhard III. den Neubauern in Immink-
hausen6) ertheille Privileg6J der Freiheit von eigenilicher Dienstbarkeit und von der Vogtei und genehmigt
den Verkauf fdes ObereigenthumsJ ihrer Giiter von Seilen des Domcapitels an das Kloster Gokirchen. 1246
im Monat Marz. Paderbom. — Hier nach dem Originate im Besitse der Paderborner Abtheilung
unseres Vereins. x
Bernhardus quartus Dei gratia Paderburnensis episcopus universis hanc litteram visuris utriusque
vite salutem. Ad noticiam omnium quibus hee littere fuerint recitate volumus pervenire, quod nos vene-
rabilis patris et domini bone memorie Bernhardi tercii quondam Paderburnensis episcopi antecessoris
nostri vestigiis inherentes novalia in Ymmenchusen, que auctoritate sua de infructuosa silva fuerunt olim
ad culturam redacta, cum omni integritate sua volumus esse libera ab omni servicio speciali et ipsos
colonos eosdem agros inhabitantes cum ipsis terris ab advocatia perpetuo inmunes esse censemus. Yerum
cum prescripta bona cum pertinenciis suis a capitulo nostre maioris ecclesie conventui dominarum grisei
ordinis sancti Olrici Paderburnensis vendita esse noscantur, eandem venditionem approbantes ipsam huius
scripti patrocinio confirmamus et ad evidenciam pleniorem nostri appositione sigilli hanc nostram graciam
l) Da dies Cistercienserfrauenkloster erst 1245 oder 1246 von Hoxter nach Brenkhausen verlegt wurde, oben Nr. 235,
andrerseits die nachfolgende hiermit in Verbindung stehende Urkunde.an den im J. 1247 sterbenden Bischof Bern-
hard IV. von Paderbom gerichtet' ist, so muss das vorliegende Document zwischen 1245—1247 verfasst und der
Vater der Ausstelkr der Graf Gottschalk II. von Pyrmont gewesen sein, der gleichwie sein eigner Vater, gleichfalls
zwei Sohne Gottschalk und Hermann hatte. — *) Griessen NW. von Pyrmont. 8) Lugde S. von Pyrmont. — 4) Dass
nur von den in der vorhergehenden Urkunde erwahnten jiingeren Personen dieses Namens die Rede seinkann, erweist
die Gleichheit der Schrift in beiden Urkunden. — *) SO. von der Stadt Paderbom; ist jest nicht mehr vorhanden.
Vgl. oben Nr. 199. — «) Vom 28. October 1222, oben Nr, 101.
Digitized by
Google
240 1246.
roboramus. Actum Paderburne anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo sexto, indictione quarta,
mense Marcio.
An leinenen Schnuren hangt das wohl erhaltene Siegel Bischof Bernhardt IV. mit der Umachrift: BERNHARDU3
QUARTUS DEI GRA PADERBURN. ECCLE EPS.
363.
* Dompropst Simon von Paderborn (?) x) entsagt auf Bitten des nicht genannten Padcrborner Bischofs alien
seinen Anspriichen auf die Outer in Belerdewik. 1246 April 22. — Abschr. Msc. II. 23. p. 74.
Anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo sexto X Kalendas Maii nos Simon Paterbornensis .
ecclesie prepositus hoc scripto publice confitemur, quod omni iuri et actioni, quod in bonis Belerdewick
suisque pertinentiis habemus vel quoquo modo nobis in presenti competit vel possit competere in futu-
rum, ad preces et voluntatem venerabilis domini et patris9) nostri Paterburnensis episcopi precise et
absolute renuntiamus presentibus testibus ad hoc rogatis, videlicet Hermanno cammerario, Conrado the-
saurario, magistro Johanne et Mauricio canonicis et Bertoldo vicario Paterbumensi, Thiderico plebano in
Bercethorp et Hinrico milite dicto de Widenbrucge. Et ad maiorem cautelam et evidentiam pleniorem,
hanc litteram conscribi fecimus et quia proprio caruimus sigillo, sigillum venerabilis domini et patris2)
nostri episcopi et conventualium ecclesiarum sancti Pauli et sancti Petri et predictorum canonicorum
Paterburnensium rogavimus communiri.
364.
Drei Grafen von Everstein schenken dem neubegrundeten Nonnenkloster Wormeln das Patronatrecht iiber die
dortige Kirche mit dem Pfarrgut. 1246 Mai 11. Bolzminden. — Or. Kl. Wormeln U. 1; Abschr.
Msc. VII. 4519. S. 9; gedr. von Spilcker Gr. von Everstein S. 85.
Dei gratia C(onradus) et O(tto), H(einricus) et L. 8) comites de Eberstein universis presens scriptum
inspecturis salutem in eo, qui est vera salus. Nam quod humana disponit ratio, temporali labitur pro-
cessu, nisi litteris vel voce testium confirmetur. Hinc est quod tarn presentibus quam futuris, hanc lit-
teram visuris, notum esse volumus, quod libera mente et pari concordia simul omnes4) parrochiam in
Wormolon ad instaurandum claustrum sanctimonialium ordinis grisei cum dote et omnijsuo iure in honore
gloriose virginis Marie et in remissionem peccatorum nostrorum liberam contulimus predictasque sancti-
moniales sub regula beati Benedicti degentes et secundum sanctas consuetudines claustrorum, de quibus
processerunt, in predicto loco Wormolon viventes sub nostram protectionem fideliter recipimus. Ut autem
hec presens pagina rata et inconvulsa permaneat, munimine sigillorum nostrorum unanimiter roboravimus.
Datum in Holtisminne anno incarnationis dominice M°.CC°.XLVI0, V. Idus Mai.
Yon den fruher angehangt gewesenen Siegeln ist noch das erste erhalten5), das einen schreitenden gekronten Lowen
mit hochaufgerichtetem Schweif aufweist. Von der Umschrift sind noch die Buchstaben IGIL . . . COMIT1S
DE zu erkennen.
») Als Propst ohne weitern Zusatz kommt Simon am 19. Januar 1245 (U.-B. HI. 431) und in der Hardehausener Urknnde
yon 1246 Nr. 56 vor, unten Nr. 875, welche Preuss und Falkmann, Lippische Regesten I. Nr. 240nach einer falschen
Angabe Mooyers ins J. 1245 setzen. Nacb den von Hatzfeld angelegten Sammlungen ist Simon damals nicht Dompropst
zu Paderborn gewesen. Auch wird in der Abdinghofer Urkunde 51 oben Nr. 353 als Dompropst im J. 1245 Heinrich
(vonSchwalenberg) genannt. Es muss also in Kindlinger's Abschrift ein Fehler sein. Doch ist mir die Urkunde nach
Form und Inhalt iiberhaupt verdachtig. — *) An beiden Stellen hat Kindlingers Absehrift patris, was einen Sinn
vielleicht haben konnte, wenn Simon Propst des Paderborner Domcapitels gewesen. Da dies aber nicht der Fall
gewesen, so mochte ich patrui lesen, was dem verwandschaftlichen Yerhaltnisse beider entspricht. — *)Es mochte
fraglich sein, ob Ludolfus oder Ludowicus zu lesen. — 4) Spilcker liest ssingulorum omnium11. — *) Wohl das des
Digitized by
Google
1246. 241
365.
il Innocenz IV. verleiht der angeblich von Leo III. (imJ.799) eingetoeihten Kirche zu Marsberg einen Ablass.
1246 Mai 15. Lyon. — Or. Propstei Marsberg U. 4; gedr. Wilmans Kais.-Urk. 1. 133.
Innocentius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis, preposito et capitulo ecclesie sancti Petri
in monte Martifi Padeburnensis diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Etsi quelibet loca sancto-
rum sint pia at prompta devocione a Chris ti fidelibus veneranda, cupientestamen, ut ecclesia vestra, que
in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli, sicut asseritis, est constructa, et eius altar e, decoratum
plurimorum sanctorum reliquiis, per felicis recordations Leonem papam predecessorem nostrum in vigilia
satalis Domini dedicatum estitit, congruis honoribus frequentetur, omnibus vere penitentibus etconfessis,
qui ad eeclesiam ipeam eodem dedications die, nee non cathedre ac ad vincula sancti Petri et ipsorum
apostolorum festis cum devocione accesserint, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli
Apostolorum eius ametoritate eonfisi quadraginta dies de iniunctis sibi penitentiis annis singulis misericor-
diter relaxamus. Datum Lugduni, Idibus Maii, pontificate nostri anno tercio.
Die Bulle i*t verlorea.
366.
Fragment einer Bnile des Papst-es Innocenz IV., voahrscheinlich d. d. Lyon 15. Mai 1246, worin er dem
Aile von Corvey das wbrtlich eingeriickle falsche Privileg P. Leos I1L vom 24. December 799 iiber Eresburg
butatigt. — Ft. Corvey U. 96; gedr. Wilmans Kaiserurkunden I. 132.
36T.
Urkunie des Konigs H&nrich Raspe fur Corvey. 1246 Mai 25. in castris lJ. — Eine Fakchung Falke's
T. C. 403, axis denen Gruner Opuscula II. 317. semen Abdruck entlehnt hat.
368.
* Ersbischof Arnold von Trier entlasst, in Anerkennung der Dienste seines Notars, des Miinster(-Mai-fetdJschen
Deehanten Alexander *J, dessen Verwandte aus ihrem VerhaHniss als Triersche Ministerialin und Uberweist
sie dem Hochstift Herford. 1246 October 18. Montabaur. — Or. Fiirst-Abtei Berford V. 43;
Abschr. Msc. VII. 3301. f. 83.
Arnoldus Dei gracia Trevirorum archiepisoopus, oonstaare volumus universis litteras has visuris, quod
nos attendentes devota et grata servicia, que dilectus capellanus et notarius noster Alexander decanus
Monasteriensis a) nobis dinoscitur cum indefesse fidei puritate laudabiliter impendisse, ad preces suas
cousanguineam suam Alheidim, uxorem Johannis de Brucoldehusin, ministerialem nostram, de consensu
nostri capituli Trevirensis ecclesie Hervordensi in ministerialem contulimus et auctoritate presencium assi-
gnamus et in hnius rei evidenciam pleniorem ipsi ecclesie dedimus presens scrip turn, nostro roboratum
Grafen Conrad. £s unterscheidet sich wesentlich von dem zur Wormelnschen U. 4 vom 14. Mai 1258 beschriebenen
Siegel seines Bruders Otto. — ]) Bei Hochheim. Vgl. Bokmer Beg. Imp. 1246—1813 S. 1. — *) Moglicherweise kann
er abar auch Dechant zu Munstereifel gewesen sein, das gleicherweise in der Trierschen Diocese liegt. Schon im
J. 12S5 kommt derselbe als No tar des Erzbischofs Theodorich von Trier vor. Mittelrhein. UB. III. Nr. 523. Herford's
nahere Beziehungen znm Erzbisthum Trier erklaren sich aus seinem Besitze von Arenberg bei Ehrenbreitstein. Vgl.
oben Nr. 146 die Urkonde vom 1. October 1226.
W«tt Udb-Bnch. IV. • 31
Digitized by
Google
242 1346,
sigillo. Datum et actum Moncthabur, anno Domini M0.CC°.XLVI°, XV. KalendasNovembris, pontificates
nostri anno secundo.
Ein Bruchstiick des Siegels, mit oinem Theil der Figur des Erzbischofs, ist noch erhaltta.
369.
Innacenz IV. verkiht dem Abie von CHeaux, dessen Mitabten l) tmd sammtlichen Ccmvenien des Cistercieneer-
ordens das Vorrecht, doss seine MitgUeder audi im Hosier ihr Erbrecht ausiiben dm fen, mit Ansnahme
jedock der Leknsguter. 1246 October 31. Lyon. — Abschr. s. XVtL ernes Transsumpls Pbpst Pius II.
vom 26. Mi U59, Kl Holikausen O. 1; Pbtthast Regg. PP. RR. 12335.
Innocentins episcopus servus servorum Dei dilectia filiis abbati Cistercii eiusque coabbatibus et con-
ventibus universis Cisterciensis ordinis salutem et apostolicam benedictionenu Devotionis vestre precibus
inclinati auctoritate vobis preseatium indulgenius, ui possessions et alia bona mobilia et immobilia ex-
ceptis feudalibus, que persona* fratruxn ad monasteria vestra e seculo fugientium et professionem faciei*-
tiuro in eisdem, si remansissent in seculo, ratione successions vel quocunque alio iusto titulo conligissent,
petere ac retinere libere valeatis, contraria consuetudine non obstante. Nulli ergo omnino hominum liceat
hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attem-
ptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se no-
verit incursurum. Datum Lugjduni II. Kalendas Novembris, pontificates nostri anno quarto.
379.
fiischof Ludolf von Miinster bekundet den vor ihm von den Miinsterschen Ministerialen gefalUen Rechtsspruch,
dass ohne Gcnehmigung des Lehnsherrn die Amter des Drosten, Kammerers und Mundschenken von ihren
Inhabern nicht verdmseri werden diirfen* 1246 December 18. Wolbeck. — Or. Furst-Abtei Berford
U. 44; gedr. Zeitschr. XtX. 343.
L. Dei gracia Monasteriensis ecclesie episcopus universis ad quos presens scriptum pervenerit in
Domino salutem. Lambertus miles de Vreckenhorst quesitus a nobis , de consensu et approbatione mini-
sterialium ecclesie nostre et aliorum tunc presentium, talem tulit sententiam, quod nullns officialium
nostrorum, dapiferr camerarius vel pincerna de iure nee debet nee potest officium quo & nobis inbenefi-
ciatus est alien are, obligare vel eodem alium infeodare domino contradicente et invito. Huius sententie
testes sunt: Albertus dapifer noster, Arnoldus clericus, Godefridus gogravius de Telget, Suetherus de
Alvineskirken, Johannes camerarius, Hermannus de Sudbeke, Bertrammus iudex Monasteriensis et Her-
mannus frater suus et alii quamplurea. Datum Waltbeke, anno Domini M°.CC°.XL* sexto, feria tertia
ante Thome.
Das Siegel ist afege&llaiL
3T1.
* Abt Hermann von Corvey genehmtgt die Memorien&ifiung fur die FamiUe des Ritters Conrad von Helming-
Hansen, welche in der Sliftskirche zu Marsberg aus dortigen Giitern begriindet worden. 1246. —
Or. Propst. Marsberg U. 5.
In nomine sancte et intimdue Trinitatis. Amen. Hermannus dignatione divina Corbeiensis ecclesie
>) von Morimond, welcher Linie die Cistercienserkloster Westfalens BigehorcB. Qaunmut und La Ferte.
Digitized by
Google
1246. 243
abbas. Omnibus Christi fidelibus banc litteram oontuentibus imperpetaram. Testamentum a parentibus
sollempniter factum non immerito a liberis habebitur ratam, presertim dun scriptis et sigillis fuerit con-
firmatum. Quocirca sciant tarn moderni quam futuri quod progenitores Gonradi militis dicti de Hes-
marinchusen ') pro salute anime sue monasterio sancti Petri in monte Martis annuatim XV denarios gravis
monete legaverit in festo Michaelis persolvendos. Quam dcmationem pratictus G. miles ratam omnimodis
habens et ad memoriam sui et carorum suorum finnius imposterum stabiliens, sex agros proprietario
iure sibi pertinentes monasterio prelibato assentiente uxore et liberis heredibusque universis in proprie-
tate sollempniter donavit omni iuri suo cedens, quatinus ex kns predicta pendatur pecunia Quo facto
plebanus de Hesmarincbusen agros eosdem de voluntate filii nostri Thymonis id promoventis, tunc tem-
poris montis Martis prepositi, ad firmam recepit, ita ut ab eodem plebano yel ab hiis, qui ei pro tern*
pore legitime successerint, annuatim in festo Michaelis summa XV denariorum preposito monasterii pre*
fati omni occasione exclusa pereolratur. Quod si indebite retenta fuerit, poterit sepe dictus prepositus
agros suos sine contradictione recipere et, prout sibi utile noverit, locare. Ne igitur banc ordinationem
aliquis infringere attemptet, presens scriptom tarn nostri et ecclesie nostra sigillorum, quam propositi
iam dicti Montis Martis et burgensium suorum appensione communimus. Huius rei testes sunt: Alradus
et Adam milites, Fredebardus, Bertoldus, Conradus et Hermannus fratres et alii quamplures. Acta sunt
hec anno gratie M°.C(XXLVI°.
Sammtliche Siegel Bind nicht mehr erhalten.
372.
* GodschaBc, Edler von Pyrmont, Uberlasst dem Kloster Brenkhausen, in das zwei seiner Tochter eingelreten
sind, die Vogtei iiber zwei Giiter gegen Zahlung von 9 Mark. 1246. Hbxter. — Excerpt Msc. II. 72.
p. 3. — In Urkundetiform, aber anscheinend sehr corrumpirt Msc. I. 175 f. 4.
Anno MCCXLVI indictione IV, Godescalcus, filius Godescalci yiri nobitis dePyimunt, novem marcis
acceptis a conventu ancillarum Christi in Valle Dei3), supra V domibus in Jerdessen1), et tribus domibus
in Tenseke8) pensionalibus B. Marie in Valle, omnem iurisdictionem dominii sui regii 4), yel quicquid
iuris in eisdem domibus habuimus, cum consensu Hermanni de Pyrmunt fratris sui conventui predicto
libere confert, gratus accepti beneficii ipsi conventui gratulando, quod duas filias Alheiden et Cunegundem
ab omni conventionis contagio in suum receperint consortium sancte religionis ordini mancipando, sub
sigillo suo Godescaki et fratris sui Hermanni. Testes dominus Strigerus prepositus Corbeiensis, Henricus
plebanus atque Hermannus de Nova Ecclesia; Godefridus de Godelheim, Herboldus de Boffsen, Everhar-
dus de Brockbusen, Arnoldus de Porta, Albertus de Marcke, Hugo miles, Erenfridus, Albertus de Stor-
lede, Sigfridus de Fonte, consules Huxarienses. Acta sunt hec in Huxaria solemniter coram domino
Hermanno abbate Gorbeiensi, anno MCCXLVI.
373.
* Graf Adolf von Waldeck ubertriigt dem Kloster Bardehausen das Eigenthum des von ihm lehnriihrigen Guts
Ruzzehusen oder Rozzethusen, nachdem der Unlervasall dasselbe den Briidern von Brakel und diese es
ihm resignirt flatten. 1246. — Or. in zwei Ausfertigungen Kl. Bardehausen U. 55.
Adolfus Dei gracia comes de Walthekke universis hoc scriptum inspecturis in perpetuum. Quia caute
•) Zwei alte Ruckschriften geben den Namen des Oris als Helmarmghusen an. Es ist Helminghausen NO. von Marsberg.
Doch ist die damalige Form Hesm. auch durch die Marsberger U. v. 1250 comtatirt — a) Nach einem Guterrerzeich-
nias bei Kindlioger 1. c. der kirchliche Name for Brenkhausen. — *) Nicht nachzuweisen. — 4) „Das ist ius advocatice"
bemerkt Kindlinger 1. c.
31*
Digitized by
Google
244 1246.
litteris commendantur que infuturum ad gestorum noticiam reservantur, nottim esse volumus tarn presen-
tibus quam futuris, quod Engelhard o etHermanno fratribus de Stenhem predium nostnim in Ruzzehusen ')*
quod de manu Herman™ et Wernheri filii eius de Brakele, qui illud immediate de manu nostra feodali
iure tenuerunt, et ipsi eque iure feodi possederunt, pro sua necessitate distrahentibus, sub hac conditione
dominis suis de Brakele legitime resignarunt, ut et illi consequenter in manus nostras hac conditione
prehabita resignarent, ut eiusdem proprietatem conventui monasterii in Hers with ehusen, qui illud pro
certa quantitate pecunie contraxit, ad ius possessionis perpetue conferremus. Deinde prenominati quoque
de Brakele Hermannus et Wemherus filius eius in manus nostras sub conditione prefata, custodito in
omnibus recto iuris tramite, predictum predium resignarunt. Nos igitur secundum constitutum illud ad
honorem Dei et beate Marie virginis gloriose cum consensu filiorum nostrorum Heinrici et Widekindi
supra memorato conventui benigna liberalitate conferimus cum agris cultis et incultis, silvis, pratis, aquis.
pascuis et omnibus aliis ad ipsum iure pertinentibus titulo perfecte proprietatis perpetuo possidendnm,
atque ut hec nostra donatio sine fine stabilis perse veret et inconvulsa, presens scrip turn continens verita-
tern geste rei sygilli nostri munimine fecimus roborari. Testes autem huius facti sunt hii: Stephanus de
Horbusen et duo filii eius Fridericus et Theodericus, Gozwinus de Wethen, Albero de Rekelinchusen,
Olricus et Burchardus fratres de Weston, Heinricus Pancuke, Conradus deAhusen, Olricus dapifer, Con-
radus de Wethen. Datum anno gracie M°.CC°.XLVI°.
An der einen Ausferligung ut noch ein grosser Theil vom Siegel *) des Orafen Adolf von Waldeck erhalten.
3T4.
* Auch Graf Volquin von Schwalenberg iiberlam sein Recht an dem vorerwahnten Gute an das Kloster
Bardehausen. 1246. — Or. Kl. Hardehausen U. 58.
Volquinus Dei gracia comes de Swalenberg universis hoc scriptum inspecturis salutem in Domino.
Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod quicquid iuris nostri fuit in predio Rocehusen *),
quod abbas et conventus monasterii in Herswithehusen pro certa pecunia ab Engilhardo milite de Sten-
hem et filiis eius Engilhardo et Hermanno comparaverunt, de consensu filii nostri Widekindi et cetero-
rum liberorum nostrorum penitus renunciamus, ratam habentes prefati predii emptionem ex parte abbatis
et conventus et venditionem ex parte venditorum. Igitur ut omnem occasionem cuiuslibet querele super
ista causa a nostris posteris et heredibus prorsus excludamus, presentem paginam sigilli nostri munimine
roboramus. Datum anno Domini M°.CC°.XLVI°.
Das Siegel ist abgefallen.
375.
Der Edle Jiemhard von Lippe iibertragt dem Kloster Bardehausen das Eigenthumsreeht an zwci von ihm
lehnsruhrigen Erben. 1246. — Or. KL Hardehausen U. 56; Regest bet Preuss u. Falkmann L 240 4J.
Bernhardus nobilis de Lippia universis hoc scriptum audituris vel lecturis salutem in Domino. No-
tum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod duorum mansorum in Hub en5), quos Petronilla
') Jetzt nicht mehr vorhanden; lag nach einer Ruckschrift auf beiden Aasfertignngen an der Diemel. Anf dem einen
Original, an dem das Siegel erhalten ist, heisst der Name: Rozzethusen. Vgl. die nachfolgende Urknnde des Grafen
von Schwalenberg aus diesem Jahre. — *) Abgebildet in Varnhagen's Waldeck. Landes - und Kegentengesch. U.-B. 67.
— *) Vgl* die vorhergehende Urknnde des dem Schwalenberger Hause entstammenden Orafen von Waldeck von diesem
Jahre. Die Ruckschrift dieaer Urkunde nennt das Qnt Rozedehusen. — 4) Mit dem falschen Jahr 1245. — *) Nach
den Iippeschen Regesten bei der Stadt Buren.
Digitized by
Google
I24& 245
vidua relicta Reinfridi militis cognomento Hollant et Otto filius eius de manu nostra iure feodi tenuerunt,
quosque abbas et conventus monasterii in Herswithehusen ab illis comparaverunt, proprietatem dicto con-
ventui pro remedio anime nostre necnon pro remedio parentum et successorum nostrorum contulimus iure
perpettto possidendam. Hec autem donacio facta est presente preposito ') Symonefratrenostro, Bertoldo
de Brakele, Hermanno de Brakele et Alrado Nigro et aliis quampluribus. Igitur ut inconvulsa et invio-
labilis permaneat, presentem cartam sigilli nostri appensione fecimus consignari. Datum anno Domini
m<\cc°xlvi*.
Das Siegel ist abgefallen.
376.
* Der Edit Conrad von Schoneberg iibertragt dem Kl Bardehausen das Eigenthumsrecht eines von ilun
lehnriihrigen Guts. 1246. Geismar. — Kl. Bardehausen U. 57.
Noverint universi fideles tarn futuri quam presentes, quod ego Conradus nobilis de Sconenberg tres
mansos in villa Asekendorp sitos, quos Tbeodericus civis Ge yemariensis «) cognomento Sapiens quondam
a me in feodo tenuit et quos idem Theodericus cum consensu omnium heredum et coheredum suorum
partim pro remedio anime sue et parentum suorum partimque pro parata pecunia ecclesie in Heravithe-
husen donavit, vendidit et assignavit perpetue possidendos et ipsos mansos in manus meas resignavit
petens, ut proprietatem eorum dicte ecclesie Hersvytbehusen conferre dignarer. Ad honorem igitur Jhesu
Christi et matris sue dulcissime et pro peccatis nostris predictorum mansorum proprietatem et dominium
ad prefatam ecclesiam in Hersvythehusen transtuli et transfero per presentes, dando ipsi ecclesie super
bac mea libera donatione has litteras sigillo meo signatas in testimonium super eo. Acta sunt hec in
Geysmaria anno gracie M°.CC°.XLVI°. Testes Givehardus nobilis de Cigenberg, Bruno de Dvergen, Al-
bertus de Calden miles; Johannes de Gandera, Wilhelmus civis et alii plures.
Das Siegel ist abgefallen.
3TT.
* Atehrere Klostervorsteher geben dem Bischof ihrer Diocese Paderborn das Zeugniss, dass er sich ihnen
gegeniiber stets gut verhalten, sie nie bedriickt, vielmehr ihre Interessen stets tuahrgenommen habe.
(1246—1256)*). Papenheim. — Or. Fr. Paderborn U. 166.
W(idekindus) Dei gratia de Breidelare, H(einricus) de Flectorp abbates, . . de Aroldessen . . de
Scaken . . de Folchardinchusen 4) propositi, • . prior de Gerdene omnibus hoc scriptum inspecturis salu-
tem et orationes in Christo devotas. Presenti scripto publico confitemur et solempniter protestamur,
quod venerabilis dominus noster Paderburnensis episcopus se ab electione sua usque ad presens tempus
circa nos et ecclesias nobis commissas et res ecclesiarum mobiles et immobiles gessit commendabiliter et
honeste, nee nobis ullo unquam tempore in rebus ecclesiarum nobis commissarum fuit oneri seu in per-
sonis. Preterea noverint omnes, quandocunque aliqui ex nobis iniurias ecclesiarum suarum coram dicto
domino nostro proponere volebant vel proposuerunt, quod idem nobis in iure nunquam defuit spirituali,
iniuriatores nostros citatione et monitione premissa per censuram ecclesiasticam compescendo. Datum
Papenhem quarto Kalendas Martis.
») Vgl. Nr. 363. — f) Schon 1244 verkaufte Hermannus miles quondam Rotcheri filius de Geismaria dem Kloster Harde-
hausen zwei Morten Land gleichfalls in marca Asekendorp, die ebenfalls vom Edlen Conrad von Schoneberg zu
Leben gingen; oben Nr. 339. — *) Diese Jabre ergeben sich aus der Regierungszeit der Abte Wedekind von Bredelar
1244—1256 und Heinrich von Flechtorf 1246 — 1269. Hiernacb kann die Urkunde sich entweder auf Bernhard IV.
oder Simon I. beziehen. Doch scheint fur erstere Annahme der Cbarakter der Schrift zu spxeohen. — 4) Arolsen,
Schaken und Volchardinghausen im Fr. Waldeck. tlber letzteres vgl. die Urk. aus d. J. 1221 Nr. 92.
Digitized by
Google
846 1247-
378.
* Bischof Ludolf van Miinster griindet auf Bitten eines TheiU der sum KspL Rheine gehbrigen Einwohner
unter Zuslimmung der Abtissin von Ber/ord lJ, sowie ihres Stifts und des betreffenden Archidiacons, eine
Filialkirche zu Sudwinkel (Neuenkirchen)*). 1246 (1247) Januar 7. — Or. Furstabt. Berford U. 42.
In nomine Domini. Amen. Ludolfus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus, univerris Christi
fidelibus in perpetuum. Ut in pluribus locis ex officio nostro Deo dicatis vel adhuc dicandis invocari
valeat nomen Domini super nos, loca novelle plantationis temporibus nostris multiplicari diligimus, et ea
ut divinis habilia reddantur obsequiis per humilitatis nostre ministerium attoli gaudemus: sperantes in
hiis precipue locis anime nostre certa pervenire remedia, in quibus nostris devotis laboribus inicium ac-
ceperunt divina. Noverit ergo tarn presens etas quam successiva posteritas, quod ex parte quorumdam
parrochianorum de Rene, quorum mansiones ab ecclesia stabant a longe, supplicatum fuit nobis, ut de
nostra licencia et voluntate bona liberum esset eis et licitum in eadem parrochia novam capellam erigere,
ubi propter remocionem prions ecclesie non modicam et difficultatem vie venigendi/Wc/y ad ipsam, divinis
possent frequencius interesse, ubi eciam sine minori periculo et dificultate haberent sacramenta ecclesie
et funera sua non in preiudicium alicuius vel gravamen ecclesiastice traderent sepulture. Nos vero peti-
cioni eorum satis favorabili pronum prebere volentes auditum annuimus, quod pro desiderata, quam a
nobis acceperunt licencia, perficerent ecclesiam Suedwinkele, que ipsis esset accomoda nulli tamen one-
rosa. Super cuius incohacione, quia precavendum erat ne post incohacionem operis aliquas hinc inde
contenciones suscitari contigeret vel lites, de consensu Hervordensis abbatisse, que tunc pro tempore fuit,
et eiuB ecclesie, nee non et de voluntate Bertrammi, qui rexit ecclesiam in Rene, talis ordinacio inter-
venit, quod beneficium ecclesie nove a matrice di visum non erit ecclesia, sed semper unitum cum ipsa,
ut qui fuerit rector matricis ecclesie, sit eciam rector nove. Cui dictus Bertrammus vel successor suns
providebit in divinis et omnibus ecclesie sacramentis; in eodem loco audiet confessiones, iniunget peni-
tentias, funera eorum sepulture tradet ibidem, et eas que diem purgacionisimpleveruntinducet; ad omnia
eciam premissa fideliter explenda successores predicti Bertrammi sciant perpetuo se teneri. Convenit
etiam in eadem ordinacione quod fundus huius ecclesie, cuiheeville Offenhem8), Harhem4), Suedwinkele,
Suterhem4), Lendrikeshem A) et due domus Scirlo in parroghiam in evum sunt assingnate fl), matrici adhe-
rebit ecclesie perpetuo proprietatis iure. Preter hec prenotati parrochiani pro synodo suo tempore tenenda
matricem adire debent ecclesiam, sicut eorum semper erat consuetudinis servantium circa suum archidia-
conum quicquid iuris fuerit et honoris ipsius, qui suis laboribus et expensis domum dotalem facient et
>) Welcher Rheine gehorte durch Schenkang K. Lndwigs dee Fr. vom 7. Juli 838. Vgl. meine Eaiserark. L 61. —
9) Obwobl Tibas Grundungsgesch. I. 259 diese Urkunde nicht kannte, so hat er aus den sonet vorhandenen Materialien
Bcharfsinnig die Folgerung zu ziehen gewusst, daas Neuenkirchen SW. von Rheine nrsprunglich Sndwinkel geheissen
habe. Unaer Document giebt nun interessante Aufachlusse iiber die Entstehnng und Abzweigung dieser Piarre von
der Kirche zu Rheine, mit der sie aber immer im Personalzusammenhange stehen sollte. Doch liegt darin im Ver-
gleich mit den fruher bekannten Nachrichten immer insofern eine Schwierigkeit, als, wenn die Pfarre Sudwinkel erat
im Jahre 1246 (1247) gestiftet worden ist, man nicht einsieht, wie die U.-B. III. 389 gedruckte Urkunde des Jahres
1241 schon damals das Gut Puppingsiede als in parrochia Suetwinclo belegen angeben konnte. Auch das ist bemer-
kenswerth, dass die Urkunde 16 des Klosters Gravenhorst vom 14. Februar 1268 (1269), gedr. bei Niesert U.-B. I. n.
368 von den bonis Bernhards von Ahaus „in parochiaRene et Nienkerken", spricht und hierbei ganz in Obereinsiim-
mung mit unserer Urkunde nur ein Kirchspiel nennt, dann aber doch noch der domus Herbordi in Suedwynkele
erwahnt, ein sicherer Beweis, dass zwar die officielle kirchliche Bezeichnung der Pfarrei schon damals Nienkerken
war, dass aber fur die Bauerschaft als politische Eintheilung noch immer der alte Name Suedwinkel in Gebrauch
blieb. — *) Bauersch. Offlum Kspl. Neuenkirchen. — 4) Bauersch. Sutrum-Harum 0. von Neuenkirchen. — *) Banersch.
Landersum N. von Neuenkirchen. — •) So die Urkunde, deren seltsame Orthographie wir hier und sonst treu wieder-
geben.
Digitized by
Google
1247. 247
ecclesiam dotabunt XII malciis siliginis et ordei sepedicto Bertramo et suis guccessoribus pertinere deben*
tibus iure perhenni; ex his ') octo malcia erunt ordei et IIII malcia siliginis per mensuram que Rene
solet servari semper solvenda. Eo in penam statute quod si hec annona nomine dotis semper habenda
ex nunc infra IIII annos proximo venturos ab eisdem parochianis non conquiritur, ex tunc prefata par*
rochia sine contradictione qualibet ad matrioem ecclesiam revertetur. Igitur ut premissa permaneant in
evum stabilia, presentem paginam conscribi fecimus, et ut fides scripto non desit et consensus noster,
Hervordensis abbatisse, ecclesie sue, archidiaconi et sepedicti Bertrammi comprobari possit, nostro et
predictorum sigillis earn roborari voluimus et muniri. Facta sunt hec anno Domini M°. CC°.XL° sexto,
in crastino Epyfanie Domini. Testes huius rei sunt: propositus Gerlacus, Bertrammus rector ecclesie m
Rene, Hinricussuus capellanus, Bernhardus, Wolcwinuset Johannes no stre curie capellani; Ottonobilis
▼ir de Horstmare; Hermannus iudex de Warenthorpe, Arnoldus clericus, Temo deBernen, Bernhardus de
Klanctorpe, Bruno et Lutbertus fratres de Hornecampe et alii quamplures.
Das grosse, gut erhaltene Siegel des Bischofs aus weissem Wachse hangt an gelben and rothen seidenen Faden.
Andere Siegel sind nie daran befestigt gewesen.
3T9.
* Auf die Appellation der Abtissin (Ida) von Herford bestdtigt der Erzbischof Conrad von Coin den von dem
Bofe der Colnisehen Dienstmanner gefundenen Rechtsspruch, dass die Abtissin mit ikren Ministerialen nicht
Wos in ihrer Kemnade, sondern auf alien Besitzungen ihres Stifts gerichtlich verhandeln kbnne. 1246 (1247)
Januar 17. Coin. — Abschrift Msc. VII. 3301a. S. 33.
C. Dei gracia saacte Coloniensis ecclesie archiepiscopus sacri imperii per Italian arehicancellarius
universia presens scriptum inspecturis salutem in Domino. Gum dilecta consanguinea *) nostra Herror-
densis abbatissa cum quibusdam ministerialibus suis super quadam sentencia discordaret, abbatissa pre-
dicta ad nostram audienciam appellavit Vnde nos a Hermanno pincerna nostro in generali quesitimuft
sentencia, ntrum prefata domina suis ministerialibus alias in bonis ecclesie sue quam in caminata sua
speciali locum prefigere posset placitandi. Dictus rero pincerna super hoc habito consilio sentenciavit
coram nobis, quod sepedicta abbatissa tarn in bonis ecclesie quam in caminata sua speciali ministeriali-
bus suis locum prefigere posset ad placitandum. Quam sentenciam a Volcoldo viro nobili de Buren,
Hermanno Panario, UlricoBoke, GerhardoschultetoNussiensi, Hermanno dicto Comm, Gherhardo Flaarne
et alii* quampluribus approbatam ratam habemus et sigilli nostri patrocinio communimus. Datum Colonic
anno Domini M^CC°,XLVI0, quarta feria proxima post octavas Epiphanye.
380.
* Bischof Bernhard genehmigt den Verkauf eines von ihm lehnriihrigen, innerhatb der bischoflichen Miihle an
der Pader in der Stadt Paderborn belegenen Grundstiieks unter der Bedingmg , dass dawn jahrUch einhalbes
Pfund Wachs an den Altar seines Palastes zu entrichlen set. 1247*). — Or. Fr. Paderborn U. 167.
Bernhardus quartus Dei gratia Paderbornensis episcopus omnibus hoc scriptum inspecturis salutem.
Accedens ad nostram presenciam Antonius famulus noster cum Alheide uxore sua recitavit coram nobis,
„hieM die Urk. — *) Wie die Abtissin Ida Ton Herford mit dem Colnisehen Ensbisehof Conrad von Hochstaden ver-
wandt gewesen, bleibt noch zu ermittehi. — •) Aber vor dem 14. April d. J., an welchem Tage nach dem Necrologium
von Marienmtinster (bei Schaten sum Jabre 1246) der Bischof starb. Wenn Schaten freilich k c. selbst dem Zeugniss
des Albert Ton Stade gegenuber, der B. Bemhards IV. Tod in's Jahr 1247 setet, an seiner Meinung, dass dieser schon
1246 erfolgt sti, festbalty so wird er hiere* ckrrch seine Unkenntnisa der im Erzbisthom Coin fiblichen Datirongsweise
Digitized by
Google
248 l**7-
quod domum et aream suam infra molandinnm nostrum in dextra parte supra ripam Padhre in civitate
Paderbornensi sitam magistro Johanni canonico Paderburnensi vendidit, septem marcis et fertone sibi
pro precio constitute. Postquam vero idem Antonius et uxor sua pro se ac heredibus suis prescriptam
domum et aream in noetris manibus resignassent, nos ad peticionem eorum et dicti magistri omne ius,
quod dictus Antonius et uxor sua cum suis heredibus in prescripta domo et area habuerunt, magistro
Johanni contulimus, ita quod ipse et successores eius in eadem domo et area ex collatione episcopi Pa-
derbornensis in sancta nocte purificationis beate Marie palatii nostri altario (sic I) dimidiam libram cere
annuatim de area solvere teneantur. Acta sunt hec Paderborne presentibus*. Alberto capellano domini
episcopi, Symone sacerdote, Georgio, Heinrico camerario; militibus: Friderico, Hildebrando, Iseroldo et
aliis quampluribus, anno Domini M°.CC°.XL° septimo.
Das Siegel ist abgerissen.
381.
* Der Convent des Bochstifls Her ford bekundet die Pflichten, welche die zu seiner Obedienz Adhdhardincdhorp x)
gehbrigen Leule gegeniiber den Berren, deren Schulz sie anvertraut morden*), zu er fallen haben. 1247
April 22. — Or. Fiir&tabt. Berford U. 45.
Universis hoc scriptum visuris E. preposita, B. decana, 6. custos totusque conventus eoclesie Her-
vordensis in perpetuum. Cum labilis sit memoria hominum, et penitus recedant a memoria humana que
geruntur in tempore, nisi scripto autentico et testimonio vivo innotescant, hinc est quod notum esse volu-
mus tarn presentibus quam posteris, homines pertinentes obedientie Adhelhardincdhorp tale habere ius,
ut in contractu matrimonii ipsorum, sive vir sit sive femina, teneantur domino ipsorum, cui commissi
sunt ex parte conventus, dare unum fertonem et in obitu ipsorum nee vir dabit herewede nee mulier
dabit radhe, sed hereditas pertinebit ad dominum sub cuius cura et protectione sunt, sicut diversa
dyocesum introducta est et inventa consuetudo 8). Ut autem ad ampliora et graviora non cogantur a succes-
soribus nostris, a quorum memoria ordinatio nostra iam recessit, presenti tenore protestamur, quod ius
dictorum hominum pertinentium ad hanc obedientiam sic se habet sicut diximus, omnem dubietatis scru-
pulum amputantes. Verum quia generationes et familie per diversa coniugia et vaga domicilia distra-
huntur et elongantur a noticia dominorum suorum, occasionem damns querendi tales homines dicto officio
attinentes, generationes paucas sub compendio assignantes: Arnoldus et Theodericus una generatio, Lu-
dolfus et Conradus, Johannes et Lubertus, Gerthrudis soror ipsorum et pueri eius secunda generatio;
Hermannus et uxor sua et pueri sui et sorores de Dhreken tertia generatio; Everhardus et uxor sua et
pueri sui quarta generatio; Machorius et Gristina uxor sua et pueri sui quinta generatio et alii quam-
plures. Ne autem posteros nostros et posteros ipsorum mittamus in errorem, pro pace et utilitate ipso-
rum et conservatione honoris ecclesie nostre presentem cartulam sigilli nostri munimine consignamus.
Datum anno Domini M°.CC-*. XL VII0. X. Kalendas Maii.
Auf dem vom Siegel erhaltenen Bruchstucke ist das Bild der Jungfran Maria mit Muhe noch zu erkennen.
insofern verfuhrt, als in der am 6. April 1247 nach Colnischer, 1248 nach unserer Zeitrechnung datirten Urkunde
Erzb. Gonrads schon Bernhards Nachfolger Simon erwahnt wird. Dass diese Urknnde aber nur dem Jahre 1248 an-
gehoren kann, glauben wir in der Note zu IIL 486 aufs Eviden teste erwiesen zu haben. In der vorliegenden Ur-
kunde besitzen wir nun einen directen Beweis, dass Bernhard IV. erst 1247 gestorben sein kann. — l)£af derRuck-
seite von einer Hand de» 15. Jahrhunderts : litera super hire habitancium in Adelinctorpe. AUer Wahrscheinlichkeit
nach AUingdorf im Kr. Liibbeke, 0. von Rodiughausen und N. von Biinde, welche beide Orte zu Herford gehoren.
*3) Vom Convente, der die Vogte ernannie und, wie wir zum Jahre 1252 sehen werden, die Obedienzen, d. L Com-
plexe von Horigen und Gutern, als Lehen an sie austhat. — *) Sehr bezeichnend far ein Stift der Grafschaft Ravens-
berg, die theils der Paderborner, theils der Mindener, theils der Osnabrucker Diocese angehorte.
Digitized by
Google
1247. 249
382.
* In dem Stmt iiber das Archidiaconat Berford und Schildesche verzichtet der Dotnpropst Beinrich fur die
Lebenszeit des jetxigen Inhabers Everhard auf sein Anrecht an dassetbe. 1247 Mai 18. Paderborn.
— Or. Fr. Paderborn U. 170.
Heinricus propositus Paderbornensis omnibus hoc scrip turn visuris notum esse volumus, quod cum
inter nos et dominum Everhardum confratrem nostrum super archidiaconatu Herrordensi et Scildecensi
questio verteretur, quod omni actioni, quam nobis super hoc contra ipsum ex ordinacione visitatorum >)
competere dicebamus, pure et absolute temporibus vite ipsius E. ronunciavimus, nee ipsi super hoc,
quamdiu vixerit, ullam deinceps movebimus questionem. In cuius rei noticiam et evidenciam pleniorem
presens scriptum sigilli nostri testimonio necnon capituli nostri fecimus communiri. Datum Paderborne
anno Domini M°.CC°.XLVII0. in9) vigilia pentacostes.
Die beiden Siegel sind bis anf geringe Brachstiicke des einen abgefallen.
383.
Simon, Erwahlter von Paderborn, schKesst mit Abt Hermann und dem Convente von Corvey so wie mit dem
Propste Themo und dem Stifle Marsberg (Eresburg) iiber die Archidiaconaljurisdiction in Marsberg einen
Verlrag dahin ab, dass diese, wdche er auf Grund des gemeinen Rechts gefordert, sie auf Grund ihrerPri-
vilegien und exceptionetten Siellung (prcescriptione) verweigert hat ten, ihm zugestanden wird. Biemach wird
der Paderborner Domherr Volrad fur Ober- Marsberg in der St. Nicolaicapelk, fur Borhusen oder Nieder-
Marsberg in der St. Dionysiuskirche den Archidiaconat -Sendgerichten vorsitzen. Die Capitularen in Marsberg
bleiben aber exirmrt und in geistlichen und weltlichen Dingen dem Abt von Corvey unterworfen, ihr Propst
aber wird die Sedsorge fur das Stift und die in dessen Ringmauern wohnenden Personen vom Paderborner
Archidiacon erhalten und ihm 6 SchiUinge von der von ihm erhobenen Synodalabgabe zahlen. Die contrahi-
renden Parteien verpflichten sich wechselseitig zur Beobachtung des Vertrags bet Strafe von 500 Mark. 1247.
September 9. Corvey. — Absekrift s. XVII. der Paderborner Ausfertigung fur Corvey Fr. Paderborn U.171,
wovon das Original im Archiv der Propstei Marsberg U. 6, eine Copie auch im Corveyer Copiar Msc. 1. 134
p. 195 fvgl. I. 242 p. 217; II. 101 f. 20.) vorUegt; gedr. Seibertz I. 251. Die Ausfertigung fur Paderborn
durch den Corveyer Abt Bermann dagegen ist in Fiirstenberg's Monum. Paderborn. und bet Schaten
ad ann. gedruckt*J.
Symon Dei gratia Paderbornensis electus, Heinricus propositus, Rabodo decanus et capitulum Pader-
burnense. Universis Christi fidelibus hanc paginam inspecturis eternam in Domino salutem. Super dis-
sensione mota inter nos ex parte una et dominum Hermannum abbatem et conventum Corbegensem nee
non Thymonem prepositum montis Martis et fratres suos eiusdem montis ex altera super parrochia, archi-
diaconatu et iurisdictione diocesiani ordinaria montis Martis, quam nos rati one iuris communis petebamus
et ipsi se privileges et prescriptione defendebant, Ottone decano Bremense et magistro Themaro cano-
nico Monasteriensi, et Heinrico decano et Hermanno scolastico Nove Ecclesie mediantibus talis compositio
intervenit, quod tenore presentium publico et sollempniter confitemur, quod ante dicti videlicet abbas et
>) VgL die Urkunde vom SI. Januar 12S1 Nr. 204, die allerdings in Betreff dieses Archidiaconats gewisse eventuelle
Bestixmnungen trifPt, deren Anwendbarkeit auf den vorliegenden Fall mir aber nicht klar ist. — 2) Das Folgende ist
von einer andern Hand hinxogefugt. — *) Das Original ist bisher nicht anfgefanden worden. Beide Ansfertigungen
etimmen in der Sache nberein.
Westf. Urk.-Buoh. IV. 32
Digitized by
Google
250 1247.
capitulum Corbegense et propositus montis Martis et sui fratres predicti nobis et ecclesie nostre ordina-
riam iurisdictionem et iura spiritualia diocesiano iure communi debito (sic I) in monte predicto secundum
formam que infra scribitur recognoscunt, consentientes et eligentes quod Volradus, canonicus Paderbur-
nensis, archidiaconus in Horhusen et sui successores qui pro tempore fuerint, habitatoribus montis eius-
dem sire in monte in capella beati Nicolai sive in Horhusen in ecclesia sancti Dionisii prout ipsis pla-
cuerit presidebunt et quia propositus et fratres predicti montis ad abbatem tantummodo et conventum
Corbegensem in spiritualibus et temporalibus respectum habere debent, ipsi tarn archidiaconorum quam
episcoporum Paderburnensium iuribus sint exempti. Consensum est etiam inter Paderburnensem et Cor-
begensem ecclesias, quod illi tantummodo sint excepti a frequentatione synodi et a iuribus synodatibus,
qui infra ambitum claustri cum preposito et fratribus habitant et in emunitate existentes eorum servitiis
sunt specialiter deputati. Preterea prepositus eiusdem loci nomine abbatis et conventus Corbegensis de-
narios synodales tantum de habitatoribus montis colliget annuatim, archidiacono contra eosdem habita-
tores si necesse fuerit in hoc per censuram ecclesiasticam adiuvante, de quibus denariis synodalibus pre-
positus idem sex solidos graves archidiacono statim dum collecti fuerint annis singulis sine qualibet
difficultate persolvet. Thymo etiam nunc prepositus, qui parrochie preest in eodem monte, a domino
Volrado archidiacono curam animarum et donum altaris recepit et obedientiam debitam archidiacono
repromisit; et deinceps prepositi montis Martis vel alii, qui ab abbate Corbegense archidiacono in Horhu-
sen canonico Paderbumensi fuerint presentati ad eandem parrochiam, donum altaris et curam animarum
perpetuo recipient in futurum; prepositi nomine eiusdem parrochie vel alii qui parrochiam eandem ha-
buerint in ecclesia Paderbumensi episcopates synodos frequentabunt. Quod autem ea que prescripta sunt
ecclesie Corbegensi perpetuo servabimus, nos et ecclesiam nostram Paderburnensem Corbegensi ecclesie
sub pena quingentarum marcarum hiis litteris obligamus. Acta et completa sunt hec in ecclesia Corbegensi.
Anno Domini Millesimo ducentesimo quadragesimo septimo, in crastino nativitatis beate Marie virginis.
Nor zwei Siegelschnure, die eine aus rothen und weissen, die andere aus blauen and weissen Faden geflochten,
sind noch erhalten.
384.
* Der Paderborner Dompropst vermittelt nebst dem Archidiacon in Borehusen (Niedermarsberg) in einem Zehnten-
streit einen Vergleich zwischen einem dortigen Burger und dem Dechanlen des Stifts Busdorf. 1247.
— Abschrift Msc. I. 121. fol. 23; 1. 123. fol. 15'.
V. ') Dei gratia Paderburnensis ecclesie prepositus, archidiaconus in Horehusen, omnibus, ad quos
presens scriptum pervenerit, salutem eternam. Dum inter decanum ecclesie sanctorum apostolorum Petri
et Andree in Paderburne et Bertoldum civem Montismartis super decima Eninchosen questio verteretur,
tandem post multiplices fatigationes compositio amicabilis intervenit sub hac forma, quod predictus Ber.
omni iuri, si quod habet vel videbatur habere in predicta decima, pro se et pro suis heredibus renun-
tiavit absolute et libere coram nobis interpositione facta se astringens, quod eidem decano vel ecclesie
per se vel alium verbo vel facto in eadem decima nunquam impedimentum aliquod procurabit. IUam
compositionem ratam habentes, ne series huius facti cassari possit a suis heredibus vel ab aliis, sigilli
nostri et Montismartis prepositi civiumque universitatis Montis(martis) munimine presentem cedulam in
testimonium predictorum digne duximus roborandam. Huius rei testes sunt: Henricus custos ecclesie
Paderburnensis, Hermannus de Suininghosen custos, scolasticus, cellerarius ecclesie sancti Petri; Jo. miles
dictus Stapel, Borchardus de Westhem. Acta sunt hec anno M°.CC°.XLVH°.
») Nur ein Schreibfehler im Gopiar statt H. Heinricus, aber der Archidiacon hieas YolraoL
Digitized by
Google
1247. 251
385.
* Die Briider GottschaOc und Hermann von Pyrmont erkennen eine Guterschenkung ihres Vaters Gottschalk II.
an das Kloster Hardehausen an. 1247, — Or. KL Hardehausen U. 61.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Godescalcus et Hermannus fratres filii Godescalci senioris
viri nobilis de Peremunt universis Christi fidelibus imperpetuum. Ad noticiam singulorum Christi fidelium
volumu8 pervenire, quod pater noster dominus Godescalcus vir nobilis de Peremunt pro salute anime
sue et heredum suorum bona sua, quecunque habuit in Ponnichusen ')i beate Marie semper virgini et
conventui in Hersuithehusen Deo ibi iugiter servientium contulit imperpetuum. Nos autem postmodum
factum patris nostri cognoscentee et in Domino commendantes bona voluntate et prompto animo absque
retractione qualibet ratum habemus, quicquid pater noster fecit. Ne autem alicuius iniquitas contra factum
patris nostri sibi querat materiam malignandi, immemoriale sempiternum, presentem paginam sigillorum
nostrorum munimine roboratam predicto monasterio in Hersuithehusen fideliter indulgemus. Acta sunt
hec anno dominice incarnationis M°.CC0.XLVII°. Huius rei testes sunt: prepositus Johannes de Valle
Dei, Willehelmus plebanus in Luthen, Heinricus scrip tor; laici Heinricus Rufus miles, Jordanus iudex,
in Luthen, Godescalcus et alii quamp lures.
Das beschadigte Siegel Gottschalks ist allein erhalten.
386.
* Wahlcapitulation des Bischofs (Simon) von Paderbom. (1247) 2). Fr. Paderborn U. 168.
Reditus episcopalis mense nunc vacantes non alienabo, sed integraliter conservabo et alienatos pro
posse recuperabo.
Item prepositum, decanum et capitulum et singulos de capitulo in disciplina et in iure suo conser-
vabo, et uni versa bona ad capitulum et ad singulos pertinentia conservabo et defensabo et omnes obe-
dientias capituli infra capitulum locabo. (Si6) dubitatur de iure universitatis vel singulorum, assercioni
priorum stabo, nee aliquem in preiudicium priorum et canonicorum infra scolas emancipabo.)
Item advocatiam ecclesie non infeodabo nee alienabo, sed liberam ecclesie conservabo, quam capi-
tulum thesauro ecclesie conparavit, qui thesaurus reparandus est serviciis advocatie4).
Item villicos, litones prebende fratrum pertinentes in peticionibus nee in aliis exactionibus racione
advocatie numquam gravabo. (Item in defensione exactionis quinte capitulo Paderbornensi et omnibus eis
in hoc . . . confederatis astabo laboribus et eacpensis.)
Item castra, munitiones et opida et omnes possessiones ecclesie non alienabo sed integraliter con-
servabo, et nobiles et ministeriales et homines ecclesie cum universis bonis eorum, que ab ecclesia
tenent . . .*) adversariis nostris et eis qui ei adheserunt, in iure suo fideliter conservabo.
») In der Gegend von Billinghausen a. Wrexen. Vgl. Varnhagen L 56 n. d. Urk. Hardehausen 715 vom J. 1449. — *) Zwar
weist die Urknnde weder das Jahr noch den Namen des betreffenden Bischofs anf, doch gehdrt sie der Schrift nach
der Mitte des XHI. Jahrhunderts an. Dass aber wenigstens far keinen jungeren als Bischof Simon der erste Text
geschrieben worden, geht aus dem Siegel hervor, welches das altere mit dem Brnstbild des h. Liborius ist, wahrend
das jiingere (die sitzende h. Maria mit dem Jesnskinde anf dem Schoosse, zn jeder Seite einen Bischof, den einen
mit einer Palme, den andern mit einem Bischofsstabe) sich znerst fragmeotarisch an einer Urkunde von 1249 unten
Nr. 408 und ganz erhalten an einer Urkunde von 1251 findet. — ») Die cursiv gedrnckten Stellen sind von einer
Hand aus dem Ende des XHI. Jahrhunderts hinzngefagt, und reprasentiren also wahrscheinlich die Zusatze, die das
Domcapitel bei der Wahl Bischof Otto's von Rietberg im Jahre 1277 zu machen sich veranlasst gesehen hat. —
4) Dieser Schatz wird in der Urkunde Simons vom 1. April 1251 in sehr bezeichnender Weise erwahnt, was die Zu-
gehorigkeit dieser Wahlcapitulation zu Bischof Simon's I. Regierung erhartet. Diese geht aber nicht minder aus
seiner Urkunde vom 16. August 1256 fiber die Advocatie hervor. — *) Abgerissen.
32*
Digitized by
Google
252 1247.
(Item obediencias et alia beneficia nulli infra scolas conferam.J Item obedientiam Mornngen uni de
fratribus concedam exceptis preposito et decano.
(Item casirum lburhc ecelesie in sua iure conservahp.) Item ecclesxas capitoli infra capitulum locabo.
Item debita ecelesie in causa episcopatus contracta persolvam.
Omnia suprascripta firmiter et fideliter servabo, sic me Deus adiuvet et hec sancta ewangelia.
(Item capitulo, cum requisitus fuero, in requisitione prebends fideliter astabo et defendant.)
Ea hangt noch ein Bruchstalck des alter en domcapitularischen Siegels, auf dem das Brustbild des h. Liberia* so
erkennen ist, an der Urkunde.
38T.
* Das Paderborner Domcapitel verpflichtet sich auf Bitten des neuerwahtten Bischofs Simon l), das Kloster
Bardehausen in den Besitz des Zehnten zu Gross -Daseburg zu setzen, sobald es 60 Mark schwere
Denare zahle. 1247. Paderborn. — Or. Kl. Hardehausen U. 60.
H(einricus) 2) propositus, R(abodo) decanus totumque capitulum maioris ecelesie in Paderburn uni-
versis hoc scriptum inspecturis salutem in Domino. Presentibus litteris confitemur et fideliter protesta-
mur nos ad peticionem venerabilis domini Simonis electi nostri fratribus de Herswithehusen ad hoc obli-
gasse, quod eos in possession e decime in maiori Dasburch8) mittere tenemur, quandocunque nobis sexa-
ginta marcas denariorum gravium in numero presentarint. Atque ad ampliorem evidenciam huius nostre
obligacionis duos de concanonicis nostris, qui eos in possessionem mittant, cum eis ad prefatum locnm
transmittemus et si quid inpedimentum in hoc articulo quacunque occasione subortum fuerit, deponemos.
Datum in Paderborne anno Domini millesimo CC° quadragesimo septimo 4).
Das Siegel ist abgefallen.
388.
* Simon, Erwahlter von Paderborn, gebietet alien Gldubigen im Archidiaconat Warburg, die van dem Dm-
cantor als Archidiaconen namentlich gegen Verbrecher verhdngten geistUchen Strafen zu respectiren.
(1247—1253)*). — Or. Fr. Paderborn U. 169.
S(imon) Dei gratia Paderbomensis electus omnibus Ghristi fidelibus per archidiaconatum sedis in
Wartberch constitutis in Domino salutem. Inhibemus et yolumus, ne quis magistrum M. cantorem nostre
ecelesie in correctione peccatorum, precipue criminantium, veluti adulteriis, stupris, incestibus, periuriis,
fidei violationibus et ceteris iusticiis sinodalibus, in quibus pericula vertuntur animarum, quoquomodo
impedire presumat. Alioquin sententias, quas idem in rebelles tulerit, ratas habemus et ea# auctore
Domino confirmabimus.
Das Siegel ist nicht erhalten.
>) Aus dem Lippeschen Hause. — *) von Schwalenberg. — 8) NO. von Warburg. — 4) Diese Urkunde ist wichiig, om
einen wunderlichen Fehler, der sich inSchaten's Ann. zum Jahr 1247 eingescklichen hat und von dort in Bdhmers Reg.
J. 1246—1313 p. 348 dbergegangen ist, zu verbessern. Schaten giebt dort namlich Auszuge aus einer Urkunde Bi-
schof Simon's, worin derselbe bekennt, da er von seinem Metropolitan dem Erzbischof Siegfried and von dem Legsten
Petrus, Gardinaldiacon ad velum aureum, zu einer Yersammlung nachColn berufen worden, so habe er, am sich die
nothigen Geldmittel zar Reise ad eandem curiam pro necessitate universalis ecelesie edictum zu verschaflfen, semen
bischdnichen Tafelzehnten in maiori Dasberg abbati et conventui in Herisvart zur Halfte verkauft. Diesem ist dans
die Bestatigung des Paderbornen Domcapitels vom 25. September (in crastino conceptionis Johannis B.) 1247 beige-
fugt. Ein Kloster Herisvart existirt aber in der Diocese Paderborn nicht and ist nor aus dem Verlesen des in jenen
Urkunden in Abkurzungen geachriebenen Namens Herswithehusen entstanden. Beide Urkunden existiren im Original
nicht mehr. Die vorliegende ist die undatirte Ausfuhrungsurkunde des von Schaten erw&hnten domcapitulariachen
Diploma vom 25. September 1247. — *) In welchem letztem Jahre Simon als bestatigter Bischof erscheint
Digitized by
Google
1248. 253
389.
* Abt Hermann von Corvey verkauft an den Abt Widekind und das Kloster Bredelar eine Korn- und Geld-
rente, welche sie an die Kirche zu GodeUieim lJ zu entrichten flatten, fur 80 Mark. 1248 Januar 12.
— Or. Kl Dalheim U. 31.
In nomine sancte et indmdue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeygensis ecclesie abbas, Alber-
tus prior, Strigeras propositus totumque capituhun eiusdem ecclesie .... Noverint igitur presentee et
posteri, quod nos ob multimodam ecclesie nostre necessitates* necnon et debitorum multitadinem tollen-
dam per iniustas invasiones ilia tarn, communicato consilio conventus nostri et ministerialium nostrorum,
annuimus ratum habentes, ne maiori immergeremur dispendio, quod dominus Widekyndus Breydelarensis
abbas et suus conventus ordinis Cysterciensis pensionem, quam de decima in Osninctorph etMere2) qua-
draginta sex quadrantes Huxariensis mensure, videlicet decern siliginis, decern ordei, viginti sex avene,
et triginta denarios ecclesie in Godelumen, cuius ius patronatus nos contingit, annuatim solverunt, me-
diantibus honestis viris octoginta marcis legalium denariorum proprietatis iure a nobis legitime compara-
runt, quam maxime etiam de consensu Alberti iam dicte ecclesie tunc persone, qui omni iuri eiusdem
pensionis percipiende coram nobis et nuntiis monasterii de Breydelar et Heinrico Nove Ecclesie decano
et canonicis ibidem publice et voluntarie renuntiavit. Deinde fratres de Breydelar eandem summam cre-
ditoribus nostris in Marsberg, sicut a nobis iussi fuerant, integre persolverunt Unde eosdem fratres
monasterii prelibati a pensione iam dicte decime liberos fore decernimus et absolutos, warandiam super
hac absolutione prestantes eisdem, ipsamque pensionem in proprietatem veri dominii eis dedimus, omni
iuri nostro in ipsa habito vel habendo sollempniter cedentes, nee successoribus nostris nee eis, qui pre-
fato Alberto dicte ecclesie tunc persone pro tempore legitime successerint, ius aliquod in ea relinquentes,
unde quies fratrum eorundem aliquando possit pertubari, aut factum nostrum vel fides violari, sedliber-
tate predicta ipsi fratres monasterii memorati omni impulsatione remota quiete et libere potiantur. Quo-
circa ne aliquis successorum nostrorum sive alia ecclesiastica secularisve persona hoc factum nostrum
rationabile, timore Dei postposito, infringere attemptet, presentem paginam contra omnium malignantium
calumpnias Domino largiente perpetuo valituram sub sigillorum tarn nostri et ecclesie nostre quam pre-
positi nostri appensione inviolabiliter communimus. Acta sunt bee a. gr. M°.CC°.XLVIII0, indictione VI,
II. Id.Januarii, eo videlicet tempore, cum venerabilis dominus Symon Paderbornensis electus etnosmuni-
tionem in Boden simul edificaremus s). Huius rei testes sunt: milites Alradus de Horhusen et Bodo filius
suus, Adam de Aspe, Conradus, Albertus et Hereboldus fratres de Amelungessen, Theodericus de Medrike,
Theodericus et Fredericus fratres de Horhusen, EIricus de Westhem, Albertus de Lutersen, Alexander
de fiundelessen, Stephanus de Benvilthe; burgenses de Marsberg: Fredehardus, Hermannus monetarius
et frater suus Conradus, Theodericus de Odenhusen, Ludolfus, Bertoldus et alii quamplures.
Die drei in der Urkunde genannten Siegel sind gut erhalten; das des Capitals ist der Kopf de9 heiligen Vitas
(Gemme)*); das des Propstes stellt diesen knieend vor einem Heiligen (Vitus) dar, auf dem Qrunde ein Mond
und ein Stern.
') Bei Hoxter. — 7) Oisdorf und Meerhof 0. von Furstenberg im Kr. Biiren. Oben Nr. 20, 96 und 209. — *) Es ist be-
merkenswerth, dasa der Corveysche Abt die Zeit der Ausstellung naher definirt, als die wo er mit dem Elect Simon
von Paderborn gemeinschaftlich die Burg Rode erbaute; wohl am Ranscheberg bei Corvey, bei der Propstei torn Rode.
— Giefers denkt an Blankenrode. NO. von Oisdorf. — 4) Vgl. Wiggert antike Gemmen Nr. 16.
Digitized by
Google
254 1248.
390.
Der zwischen dem Erzbischof Conrad von Coin und dem Erwahlten von Paderborn, Simon von Uppe, uber
die Befestigurg der Stadt Salzkotten und die Erbauung einer Burg bet derselben ausgebrochene Streit wird
durch Vermittelung des Bischofs von Miinster und des Abts von Corvey dahin ausgeglichen, doss Simon die
Oberhoheit des Erzbischofs als Herzogs von Westfoden auch in seinen Landen anerkennt und sich verpflichtet,
die genannte Stadt zu entfestigen, auch bis auf weitere Entscheidung keine neue Bur gen in seinem Bisthum
zu bauen; wogegen Conrad in das Bestehenbleiben der Burg bet Salzkotten wiliigU 1247 (1248) x) April 6.
Salzkotten. — Or. Fr. Paderborn U. 173; gedr. bei Schaten z. J. 1247.
Conradus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus sacri imperii per Ytaliam archicancel-
larius et S(imon) eadem gratia Paderbornensis electus, omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit,
salutem in Domino. Discordia, que inter nos super edificatione castri Vilissen2) et Salcotten vertebatur,
domino (Ottone) electo Monasteriensi et (Hermanno) abbate Corbeiensi mediantibus sopita est amicabiliter
sub hac forma, quod nos Paderbornensis electus (quoad) opidum Salcotten venerabili patri domino Cun-
rado Coloniensi archiepiscopo sine aliqua conditione tenebimur ad destruendam munitionem ut nulla
remaneat, sicut ante, et villicationem curtis in Villisen et possessionem eius cum eius pertinentiis
Alberto de Sturmede 8) ministeriali nostro recognoscimus eo iure, quo ipse et antecessors sui habuerunt,
nobis iusticia, quam nostri antecessores habuerunt in eadem villicatione, reservata. Et si aliqui agri de
villicatione predicta castro Villisse adiacentes ipsi castro necessarii visi fuerint domino Coloniensi archi-
episcopo et electo Monasteriensi vel hiis, qui ab ipsis ad hoc fuerint deputati, nos secundum consilium
predictorum dicto Alberto recompensationem dictorum agrorum faciemus. Ceterum dampna, que aliis
extra guerram nostram existentibus, sive in vino4) . . abbatisse Hervordensi, curribus5) vel alias in du-
catu domini archiepiscopi Coloniensis prefati intulimus ante expeditionem suam, secundum gratiosam mo-
derationem ipsius domini archiepiscopi et . . Monasteriensis electi et eorum, quos ipsi sibi assumere
voluerunt, persolvemus. Item nullam munitionem in ducatu domini Coloniensis archiepiscopi sine sua
licentia faciemus, nisi nos in iudicio, quod bolting appellator, cum . . abbate Corbiensi et aliis nobilibus
in ducatu constitutis aliud per sententiam optinere possimus. Item confitemur, quod omnis discordia,
que erat inter dominum . . Coloniensem archiepiscopum et suos coadiutores ex una parte et nos nostros-
que coadiutores ex altera, ita quod quilibet remaneat in hereditate sua, est in pace amicabiliter et tota-
liter terminata. Nos vero Conradus Coloniensis archiepiscopus propter honorem nobis a venerabili . . .
Paderbornensi electo in compositione predicta exhibito, edificationi castri in Vilissen in ducatu nostro
facte consentimus et ei damus licentiam hoc habendi. Nos vero electus Paderbornensis, ut predicta com-
posite rata et firma permaneat, data fide in manibus domini Coloniensis archiepiscopi, ad eius observa-
tionem nos obligamus, viginti quinque militibus subscriptis fideiussoribus a nobis constitutis, qui fide data
ad observationem compositionis predicte se pro nobis domino Coloniensi archiepiscopo similiter astrinxe-
runt taliter, quod si eadem compositio fuerit violata, nisi hoc infra mensem emendetur, ipsi moniti infra
mensem Susatum intrabunt, inde non recessuri, donee de violatione fuerit satisfactum; nisi6) contra com-
positionem huiusmodi veniant munitionem construendo, tunc predicti fideiussores ex parte domini Colo-
») Siehe unsere Bemerkung zur Urkunde 167 des Frst. Paderborn, oben Nr. 880. Da B. Bernhard IV. am 14. April
1247 starb , so muss die Befestigung Salzkottens von dem Bischof Simon gleich nach seiner Wahl vorgenommen sein.
Die dariiber ausbrechende Fehde fallt also in's Ende von 1247 oder in den Anfang von 1248. — 7) Bei Salzkotten, Er. Buren.
Die heutigen Karten kennen jetet noch einen Fielschen Hof sudlich von Salzkotten. Nach Giefers zeigen sich eine
Yiertelstunde 0. von Salzkotten unmittelbar am Vileenhofe noch deutliche Spnren der alten Burg. — *) Scheint sich in
der Fehde aber dem Erzbischof von Coin angeschlossen zu haben. — «) So steht deutlich da in der Urkunde. Es
sind die Weintransporte gemeint, welche die Abtissin von Herford aus ihren Besitzungen bei Leutesdorf undArenberg
bezog, wortiber wir in den Eaiserurkunden I. S. 165 ausfuhrlich gehandelt haben. Schaten's Lesart „in universo" ist
falsch. — *) „iuribus" Schaten. — •) So die Urkunde.
Digitized by
Google
1248. 255
niensis archiepiscopi moniti statim Susatum intrabunt, inde non recessuri, donee ipsi archiepiscopo fuerit
satisfactum. Nomina fideiussorum sunt hec: comes Cunradus de Ridberg, Cunradus de Schonenberg, viri
iiobiles; Bertoldus et Hermannus de Brakel, Raveno de Pappenheim, Albertus et Hermannus de Schar-
denberg, Cunradus de Amelungessen, Ludolfus de Herissia, Cunradus Luscus ') dapifer, Amelungus de
Paderbomen, Herbordus pincema, Gozwinus de Wetene, Burchardus de Westheim, Henricus camerarius,
Cunradus de Wellede, Wernerus et Henricus de Wevere, Florinus de Prisenhosen, Henricus de Gum-
mere9), Andreas de Einhus, Burchardus de Holthusen, Albertus deNidere, Bertoldus deNeze, Cunradus
et Albero de Nettelen. In cuius rei testimonium presentes litteras conscribi et nostris sigillis fecimus
communiri. Nos etiam Monasteriensis electus . . abbas Corbiensis et B. dominus de Lippa, qui dicte
compositdoni etiam interfuimus, sigilla nostra rogati duximus apponenda. Acta sunt hec aput Salcotten
anno Domini M°.CC°.XLVn° in crastmo dominice, qua cantatur Judica que fuit VIII idus Aprilis *).
Die urspriinglich vorhandenen funf Siegel sind nicht mehr erhalten.
391.
* Abt Hermann van Corvey iibertrdgt auf Verwendung des Erzbischofs Conrad von Coin dem Graf en Dietrich
von NeuUmburg einen Theil des naeh der Binrichtung seines Valers, des Grafen Friedrich von lsenberg, ein~
gezogenen Lehens an Wein, unter der Bedingung, dass der Graf den Ertrag der Corvey schen Weinberge zu
Kessenich von Duisburg den Rhein hinunter (uber Wesel auf der LippeJ nach Monninghausen schaffen
lassen werde. 1247 (1248) April 7. Salzkotten. — Abschr. Msc. 1. 134 p. 132.
Conradus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus, sacri imperii per Ytaliam archican-
cellarius. Notum facimus universis, quod dilectus consanguineus noster4) abbas Corbeyensis venerabilis
ad preces nostras dilecto et consanguineo et fideli nostro viro nobili Theoderico de Nuenlimburg in
feodo concessit unam carratam vini, quam sibi assignavit recipiendam annuatim in vino sibi aput Keste-
nich5) crescente, cum idem abbas vinum ipsum inde deduci faciet versus Corbeam6). Si vero propter
defectum vini contingeret familiam curtis in Kestenich redimere vinum ipsum a predicto abbate pro certa
aliqua pecunie quantitate , predictus Theodericus tantum pecunie pro carrata vini predicta recipiet, quan-
tum ipse abbas pro una recipiet carrata. Predictus vero Theodericus promisit, quod ipsi abbati vina
sua versus Corbeiam deducenda conducet de Dusburgh usque Munichusen 7). In cuius rei testimonium
presens littera est cum nostro predictorum abbatis etTheoderici deNuenlinburg, nee non Adolfi de Monte
comitis Juliacensis virorum nobilium sigillis communita. Datum in castris aput Salcoten anno Domini
M°.C(XXLVII<>.«), VII. idus Aprilis.
l) Scheie. — *) „Summere" Schaten. — *) Dieser Vertrag ist wichtig fur die mit Erfolg gekronten Bestrebungen der
Erzbischofe von Coin sich einzelne Gebiete des Bisthums Paderborn zur Arrondirung ihrer Westfalischen Besitzungen
anzueignen, woruber wir auf die Urkunde von 1217 oben Nr. 69 verweisen. — 4) Das nahere verwandtschaftliche
Yerhaltniss zwischen dem Corveyer Abt Hermann von Holte und dem Coiner Erzbischof Conrad von Hochstaden
einer- und andererseits zwischen diesem Letztern und dem Grafen von lsenberg -Limburg ist mir unbekannt. —
5) Kessenich bei Bonn; uber dessen Schenkung an Corvey durch den Grafen Esic um das J. 845 vgl. meine Kaiser-
urkunden I. 61. 89—94. — *) Vgl. uber dies Verhaltniss auch die Urkunde vom J. 1228 oben Nr. 166 und Addita-
menta S. IS n. 3. Der darin vorhergesehene Fall, dass die Sohne des Gr. Friedrich von lsenberg dieses Kessenichsche
Lehen ihres hingerichteten Vaters revindiciren wiirden, war also wirklich eingetreten. — ') Monninghausen bei Lipp-
stadt. Uber ahnliche Bestimmuugen fur den Transport des Weins der Abtei Herford vgl. meine Kaiser -Urkunden
I. 165. — ") So ist aller Wahrscheinlichkeit nach die Zahl des Copiars MCCXVII zu emendiren. Eine Bpatere Hand
(Falkes?) hat dessen Fehler noch arger gemacht, indem sie das L vor X setzte, also 1267, wo aber weder Erzbischof
Conrad von Coin noch Abt Hermann von Corvey mehr lebten, wobei zu bemerken, dass die aus dem Anfange des
18. Jahrh. herruhrenden unserm Copiar entnommenen Regesten, Msc. I. 245 p. 311 und U. 40 p. 524, noch das Jahr
1217 aufweisen. Ist aber 1247 rich tig, so diirfte auch der Ausstellungsort , den das Copiar Salciten schreibt, unzwei-
Digitized by
Google
256 1248.
392.
* P. Innocenz IV. ertheilt auf Bitten Erzbischof Conrads von Coin dem Paderborner Domherrn Walter, al*
Sohne des getbdteten Cblnisehen Marschalls Gottfried, die Erlaubniss, mehrere Prabenden zu besitzen.
1248 Juni 5. Lyon. — Or. Fr. Paderborn U. 174.
Innocentius episcopus servue servorum Dei venerabiH fratri . . archiepisoopo Goloniensi salutem et
apostolicam benedictionem. Ex parte tua fuit nobis humiliter supplicatum, ut cum dilecto filio Waltero
canonico Paderburnensi nato quondam G(odefridi) militia mareecalci tui, qui pro ecclesie Coloniensis ac
tuo servitio a quodam Dei et ecclesie predicte inimico extitit nequiter interfectus *), super plurahtate
beneficiorum dispensare de benignitate sedis apostolice curaremus. Nos igitur, qui precibus tuis, quan-
tum cum Deo possumus, libenter annuimus, de sinceritate tua plenam in Domino fiduciam obtinentes,
fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatinus cum eo, quod preter prebendam Padeburnen-
sem et ecclesiam de Bouderic curam animarum habentem possit alia beneficia ecclesiastica, etiam si
curam similem habeant, recipere, si ei canonice offerantur, ac una cum predictis prebenda et ecclesia
licite retinere, constitutione generalis concilii non obstante, usque ad summam, de qua consideratis per-
sone sue mentis tua discretio secundum Deum anime sue viderit expedire, auctoritate nostra dispenses;
proviso, quod beneficia ipsa debitis non fraudentur obsequiis et in eis animarum cura nullatenus negli-
gatur. Datum Lugduni nonis Junii pontificatus nostri anno quinto3).
Die Balle ist abgefallen.
393.
* Abt Hermann von Corvey verkauft dem Kloster Hardehausen den Zehnten von dem Bofe seines Klosters zu
Erkeln, mit der Bedingung, dass Hardehausen fortan den vom Corvey schen Amlmann entrichleten Canon
an Getreide fernerhin zahle*J. 1248 Juni 23. — Abschr. Msc. I. 136 p. 128.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia abbas, Albertus prior, Stringerus
propositus , Alfricus portarius totumque capitulum Corbeiensis ecclesie universis Christi fidelibus tarn pre-
sentibus quam futuris boc scriptum inspecturis salutem in omnium salvatore. Notum esse volumus tarn
presentibus quam futuris, quod nos pro necessitate ecclesie nostre decimam nostram in Ercklen, quam
felhaft nur Salcoten gelesen werden miissen , wo der Erzbischof am 6. April d. J. den Frieden mit Paderborn abschloss,
oben Nr. 390. Dass damit das J. 1248 unserer Rechnung gemeint ist, habe ich im U.-B. IIIA. 486 not erwiesen. —
') DasB sein Tod nicht in der unmittelbar vorhergegangenen Fehde Kwischen Erzbischof Conrad and Bischof Simon erfolgt
sein kann, erweist der Umstand, dass sein Nachfolger im Marschallamte Gerhard schon 1245 erwahnt wird, oben
Nr. 312 not. 1. — *) Auf der Riickseite findet sich von gleichzei tiger Hand der Vermerk : dominas Waltheras dabit X
marca8 vel paulo minus , wohl in der Romischen Curie fur Ausfertigung dieBer Erlaubniss. — *) Der Vergleich dieser
Urkunde mit den obeh gegebenen Diplomen aus den Jahren 1237 und 1238 Nr. 255. 256. 274. 275. ist sehr
lehrreich fur die Geschichte des ZehntenwesenB in Deutschland und die Gestaltung dieser Yerhaltnisse insbesondere
in Corvey. Wir sehen aus jenen Documenten, dass dies Kloster noch aus dem 9. Jahrhundert her das bischofliche
Zehntrecht in der ganzen Mark des Kirchspiels Erkeln besass und dies dem Grafen von Waldeck verliehen, der es
wiederum an einen Unterlehnsmann ausgethan hatte. Dies Recht muss erheblichen Nutzen gebracht haben , da Harde-
hausen bei dem Ankaufe — auBser der nichterwahnten Entschadigung die es an Corvey fur dessen Obereigenthums-
recht gezahlt hatte — dafur 400 Mark an die Untervasallen entrichten musste. — Ausser diesem allgemeinen Zehnt-
rechte hatte Corvey dann noch ein besonderes Zehntrecht an dem Ertrage seines an einen Ministerialen nach Amts-
recht verliehenen Hofes daselbst, wofur dieser einen jahrlichen Canon zahlte. Ueber die mannigfach gegliederten
Verhaltnisse der als Lehen ausgethanen Zehnten des KloBters Corvey ist eine U. des Abts Heinrich vom 7. Juli 1284,
Frst. Corvey U. 305, sehr unterrichtend.
Digitized by
Google
1248. 257
Wernheru8 villicus nostre curtis eiusdem ville cum uxore sua Gertrudi et filiis suis, primogenito scilicet
Wernhero, quern suscepit de uxore defuncta, et quatuor filiis : Johanne, Wernhardo, Wernhero, Bartoldo
predicte uxoris sue, in manus nostras liberaliter resignavit, de qua idem villicus solvit nostre porte an-
nuam pensionem, cum omnibus attinenciis suis ecclesie Herswidehusensi vendidimus pro nonaginta marcis
gravium Warborgensium, excepto quod dictus villicus de nutrimento animalium suorum intra curtem no-
stram dare decimam non tenetur. Nos autem abbas et conventus Corbeiensis super ista vendicione nostra
conventui de Herswidehusen prestamus perpetuo warandiam, si quis eos impecierit super decima preta-
xata. Preterea Wernherus villicus curtis nostre prefate hoc sponte elegit una cum filiis suis, quodsivel
ipsi vel quilibet successorum suorum, qui eandem !) curtem iure villicationis susceperint excolendam,
conventum de Herswidehusen quoquomodo super supradictam decimam molestaverint vel impecierint,
cedent a iure villicationis, et ipsum ius ad manus nostras absolute et libererevertetur2), etnos debemus
super quibuslibet dampnis ab eisdem pro ista decima illatis predicto conventui respondere. Ceterum idem
conventus de Herswidehusen tenetur eandem pensionem, id est tria quartalia tritici et quatuor quartalia
siliginis, de ipsa decima annuatim solvere porte nostre, quemadmodum villicus exsolvebat. Porro uthoc
factum nostrum sollemniter patratum inconvulsum permaneat in perpetuum, presentem paginam fecimus
conscribi et sigillorum nostrorum munimine roborari. Testes huius rei sunt: Albertus prior, Stringerus
prepositus, Tymmo preDOsitus Montis Martis, Tymmo senior, Johannes supprior, Alffricus portarius,
Hinricus camerarius, Hinricus cellerarius, totumque capitulum Corbeiensis ecclesie, Henricus decanus,
Hermannus scholasticus Nove Ecclesie, Hinricus plebanus, Albertus sacerdos, Arnoldus Borger et alii
quamplures. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M°.CC°.XLVIII0, in vigilia S. Johannis baptiste.
394.
* Das Kloster Corvey verkaufi dem Kloster Hardehausen auch noch den im friiheren Kaufvertrage 8J zuriick-
behaUenen Canon vom Zehnten seines Bofes Erkeln. 1248 Juli 24. — a) Or. Kl. Hardehausen U. 64;
PJ Corveysche Ausfertigung: Abschrift Msc. 1. 136 S. 129.
Hermannus Dei gratia abbas, Albertus prior4), Strigerus prepositus, Tymmo senior, Henricus cel-
lerarius5), totumque capitulum Corbeiense. Universis hoc scriptum inspecturis salutem in Domino. No-
tum sit omnibus, quod nos unanimi consensu pensionem quam de decima curtis nostre in Erclen annua-
tim accepimus, id est septem quartalia annone, vendidimus abbati et conventui in Herswidehusen pro
octo 6) marcis legalium denariorum, et hoc idcirco, quia de predicta summa instante certa necessitate
curavimus ecclesie nostre utilius providere. Verum ut abbati et conventui de Herswidehusen predictis in
suo contractu sufficienter ab omni inquietudine indebita super ista pensione precaveatur, nos abbas et
totum capitulum Corbeiensis ecclesie prenominate pensionis a nobis et per nos distracte warandiam pre-
stamus. Insuper ut factum nostrum ratum permaneat et inconvulsum, presentem paginam continentem
geste rei veritatem, sigilli nostri simul et sigilli ecclesie nostre appensione roboramus. Testes huius rei
sunt: Albertus prior, Strigerus prepositus supradicti, Timmo, Johannes de Tremonia, Hinricus camera-
rius, Wickbertus cellerarius et totum capitulum nostrum7). Acta sunt hec anno Domini M°.CC°.XL VIII0,
in vigilia Jacobi apostoli8).
') Die Abschrift hat: in eandem c. Sie ist uberhaupt sehr fehlerhaft und hat an mehreren Stellen von mir verbessert
werden miissen. — 2) Der Besitz des Hofes verbiieb also auch fortan dem Kloster Corvey, das auch ferner einem
Amtmann denselben mit beschranktem Erbrecht iibertrug. — *) Vom 23. Juni d. J. Nr. 393. — 4) \lbertus prior
hinzugefugt aus p. — - *) Tymmo — cellerarius hinzugefugt aus /?. — *) duodecim p. — 7) In Betreff des Verkaufs
dieses Canons liegt noch eine von „frater 6. dictus abbas in Hersvithehusen ", ausgestellte Urkunde vom Jahre 1248
Msc. I. 134 p. 209 aber in so verstummelter Gestalt vor, dass man ihren eigentlichen Inhalt nicht erkennen kann. —
") Hinzugefugt aus p.
Weetf. Urk.-Buch. IV. 33
Digitized by
Google _
258 1248.
395.
* Der papstliche Legat Petrus fCaputiusJ l) Cardinal titul. S. Georgii ad velum aureum bestatigt dem Kloster
Gerden das ihm von dem Bischof Bernhard IV. von Paderborn2) verliehene Patronatsrecht iiber die dortige
Pfarrkirche. 1248 August 4.*). — Neuere Abschr. Frst. Paderborn V. 175 4J; Regest aus dem Gerdener
Copiar Msc. VI. 224. S. 52. und 1. 242 b. S. 35.
Petrus miseratione divina sancti Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis lega-
tes, dilectis in Christo priorisse et conventui monasterii in Gerdene ordinis sancti Benedicti Paderbor-
nensis diocesis salutem in Domino. Justis petentium desideriis dignum est facilem prebere consensum —
. . . et vota, que a rationis tramite non discordant, effectu prosequente complere. Cum igitur sicut ex-
hibita vestra nobis petitio continebat bone memorie Bernardus Paderbornensis episcopus una cum con-
sensu capituli sui parochialem ecclesiam in Gerdene ad eos pleno iure spectantem pia et provida libe-
ralitate vobis in usus proprios duxerit concedendam, prout in litteris inde confectis plenius dicitur contineri,
nos vestris iustis postulationibus grato concurrentes assensu, quod per eundem episcopum rite ac provide
factum est, in hac parte authoritate vobis presentium confirmamus et presentis scripti patrocinio commn-
nimus. Nulli ergo omnino hominum lie eat, hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu
temerario contraire. Si quis autem hec attentare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et bea-
torum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum in castris coram Aquisgrano II. No-
nas Augusti anno Domini M°.CC0.XLVIII°.
') £8 ist derselbe Legat, den Innocenz IV. auf die Nachricht vom Tode des Gegenkonigs Heinrich Raspe (f 17. Fe-
bruar 1247) durch Schreioen vom 15. Marz 1247 bei alien geiBtlichen und weltlichen Fursten Deutschlands, Bohmer
Reg. Imp. 1246 — 1313 S. 9. 314 und 348, und bei alien geistlichen Obrigkeiten in Danemark, Polen und Pommera,
so wie bei dem Grafen Thibaut von der Champagne , Potthast regg. Innocentii IY. 12,452 und 12,454, beglaubigte, auf
dessen Betrieb dann Graf Wilhelm von Holland zum Kdnige gewahlt wurde [Bohmer 1. c. zum October 1247] , der
nach Ausweis unserer Urkunde mit diesem vor dem belagerten Aachen sich befanoL — Bei dem Interesse, was die
Sache err eg t, bemerke ich schon hier, dass im Archive von SS. Johann und Dionys zu Herford unter Nr. 14 eine
dem alten Engerschen Stifte vom Legaten ertheilte Urkunde aus Luttich vom 18. November 1254 vorliegt, worin er sich
ebenfalls apostolice sedis legatus nennt. Nach den von Potthast 1. c. S. 1285 gesammelten Stellen hat er seine
Legatenfunction mehrfach unterbrochen und ist zum Papst zuriickgekehrt. So unterschreibt er zu Perusia am
13. April 1253 und zu Assissi am 31. Mai desselben Jahres Urkunden von Innocenz IV. und am 13. Juli 1255 zu
Anagni zuerst eine U. von Alexander IY.
Die erwahnte Engersche Urkunde hat dadurch eine besondere Wichtigkeit , dass das anhangende Siegel ein
schones Product der damaligen Gravirkunst Italiens ist. Es stellt den heiligen Georg zu Pferde vor, wie er dem
zu seinen Fiissen auf dem Rucken liegenden gefliigelten Drachen die Lanze in den Eachen stosst und tragt die Dm-
schrift SIGILLUM PETRI CAPUTI AD VELUM AUREUM DIAC. CARD. Im Zwickel unter dem Drachen
befindet sich ein Eopf en face, die Mondsichel und einen Stern zn beiden Seiten. Das Merkwurdigste ist aber das
Riicksiegel. Es stellt eine mit orientalischen HoBen bekleidete menschliche Gestalt dar, nach Rechts schreitend mit
4 Flugeln und einem Fuchsschwanze, die in der erhobenen linken Hand, wie es scheint, mehrere Speere tragt. Dies
ist wohl der Abdruck einer antiken Gemme mit der Abbildung einer dem orientalischen Cultus der Romischen Kaiser-
zeit angehorenden Gotzenfigur. — Den Nachweis dieses Siegels und dessen Annalyse verdanke ich dem Herrn Archiv-
A8siatenten Dr. Philippi. — In Betreff des Aufenthalts des Legaten zu Coin am 25. September 1247, verweise ich
auf meine Bemerkung zur Hardehausener Urkunde Nr. 60 vom J. 1247 oben Nr. 387. — *) Durch Urkunde vom
7. Januar 1245, oben Nr. 341. — *) So die beiden Regesten. — 4) Mit dem falschen Datum 11. Augusti, wo die
romische II als arabische 11 gelesen und Nonas ausgelassen ist.
Digitized by
Google
1248.
259
396.
* Arnold Wolf von Gudensberg uberiragt dem Kloster Hardehausen zum Beil seiner Seek das Eigenthwn von
ztvei vom Hochstift Paderborn lehnruhrigen Erben. 1248. — SJ. Hardehausen U. 65.
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego Arnoldus dictus cognomine Lupus de Godenburg l)
oniyersis in Christo renatis notum facimus, quod duos mansos nostros in Rode2) Moguntine diocesis,
qaos de eoclesia Paderburnensi iure tenuimus pheodali, consensu filiorum nostrorum Theoderici et Ever-
hardi heredum nostrorum pro remedio animarum nostrarum et heredum nostrorum monasterio in Hersvithe-
husen cum omni integritate iuris sui liberaliter contulimus in perpetuum possidendos. Ne autem alicuius
protervitas huic nostre donationi presumat in posterum adversari, presentem paginam in memoriale sem-
pitemum sigilli nostri munimine confirmamus. Datum anno grade M°. CC°.XLVHI°.
397.
* Dietrich Wolf von Gudensberg iiberlasst die Nutzniessung an einem von seinem Vater Arnold dem Kloster
Hardehausen geschenkten Erbe dem Letzteren fur 12 Mark. O. J. fnach 1248) B). — Or. KL Hardehausen U. 9.
Ego Theodericus cognomento Lupus dictus de Godenburg4) universis in Christo renatis notum esse
cupio et presenti scripto profiteor, quod cum felicis memorie pater meus Arnoldus aliquando duos man-
sos cam suo iure integraliter in Rode monasterio in Hersuithehusen pro spe futurorum bonorum, consensu
heredum suorum, per suum privilegium perpetuasset, et ego postea de predictis mansis unum usufructu-
ario retinuissem, accepta summa duodecim marcarum, pro favore et fraternitate memorati monasterii cum
more mea Hildegunde predictum mansum cum altero sepedicto monasterio perpetuo possidendum resi-
gnavi. Ne igitur etc. Testes sunt: Weraherus de Godensberg, Everhardus Lupus, Conradus de Weten,
Marcwardus et alii quamplures.
Das Siegel ist abgefallen.
398.
* Die Rathmanner und Schbffen der Stadt Fritzlar erkennen die vom Erzbischof Siegfried von Mainz dem
Bofe des Klosters Hardehausen in ihrer Stadt verUehenen Vorrechte und Freiheiten an und dehnen sie aueh
auf einen gewissen Theil der kiinftigen Erwerbungen des Klosters in der Stadt aus. 1248. — Abschr. b)
saec. XVI. Msc. VU. 4509 S. 5.
(Xos consules et sca)bini et universi cives opidi Frislariensis. (Omnibus quibus) hoc scriptum exhi-
bitnm fuerit perpetuam in Domino salutem. Noverint cuncti pagine presentis auditores .... (con)sensu
et bona voluntate omnem libertatem, quam dominus Sifridus sancte Maguntine sedis archiepiscopus abbati
et conventui monasterii Herswittehusen supra curte sua in opido nostro sita et bonis aliis ob honorem
beate Dei genitricis liberaliter indulsit, ratam habentes approbamus. Preterea accepto ab eis uno talento
in redditibus annuatim ad communem opidi nostri utilitatem consentimus, quod si deinceps sive per
emptionem sive per fidelium donacionem reditus suos intra murum opidi Frislariensis augere poterunt
^que ad decern talenta, sive sint in domibus sive in areis sen in quibuslibet rebus aliis, sub eadem liber-
') Gudenberg NO. von Fritzlar. — 3) Rauda bei Volkmarsen. GIEFERS nach einem Hardehausener Copialbuch. —
*) Kach Massgabe der vorhergehenden Urkunde. — 4) Vgl. Wenck Hessische Geschichte IL B. 172. — 6) Leider sehr
zeratort.
33*
Digitized by
Google
260 1248.
tate curtis sue, que supra notata (est), eciam perpetuo permanebunt. Insuper si unum vel duos de civitate
vel civibus in curia sua locare voluerint, qui publicum mercatum non exerceant, eadem gaudebunt libertate,
nullo penitus reclamante. Libertas autem ista in eo consistit, quod nee ad actiones nee ad vigilias pro
custodia civ(ium nee) ad aliqua alia iura civilia tenebuntur etc. *). Datum a. D. M0.CC°.XLVIH0.
399.
* Graf Ludwig von fiavensberg verzichtet auf die Vogtei Uber gewisse dem Kbster Gerden gehorige Giiter. 1218.
Burg Ravensberg. — Abschr. Msc. II. 71. S. 247; Regest Msc. I. 242 b. S. 35. und VI. 224. S. 51.
Ludewicus Dei gratia comes in Ravensberch et Alheidis uxor eius omnibus hanc litteram visuris
salutem in auctore salutis. Quoniam res gesta labitur cum lapsu temporis que nullius scripti memoria
perhennatur, innotescat igitur tarn presentibus quam futuris, quod nos ius advocatie quod in nostra fuit
quasi possessione de bonis in Brake, Reinstinchusen, Berninchusen, Tedersten*), monasterio Gerdene,
ad quod dicta bona pertinent, divine retributionis intuitu contulimus absolute et renuntiavimus iuri nostro,
quod nobis in dictis bonis competere videbatur. Tali tamen conditione adiecta, ut si alius vel alii ius
advocatie habere voluerint de facto vel de hire, nos resumpta quasi possessione nostra ius quondam
habitum in predictis bonis habeamus vel nobis legitime succedentes. Huic autem facto presentes erant
Ludfridus capellanus in Ravensberch, Rotgerus sacerdos in Holthosen, Ekehardus miles de Berninclo,
Sifridus de Brinke miles, Wernerus Todranck, Hermannus Matevrint, Gerhardus Diiveleskop et alii quam
plures. Ut autem de hoc facto nulla oriatur materia dubietatis, hoc instrumentum sigillorum nostrorum
impressione roboramus. Acta sunt hec in castro Ravensberg anno Domini M°. CC°. quadragesimo octavo.
400.
* Alheid, Wittwe des Grafen Ludwig von Ravensberg *J , bestdtigt den Verzicht ihres verstorbenen Gemahls
auf die Vogtei von 4 Gutern des Khsters Gerden. 1249 Januar 29. Ravensberg. — Abschr. Msc. II. 71.
S. 247; Regest Msc. I. 242b. S. 35; VI. 224. S. 55.
Alheidis Dei gratia comitissa relicta comitis Lodewici bone memorie de Ravensberg universis hanc
literam inspecturis salutem in Domino. Tenore presentium protestamur, quod dominus meus comes
Lodowicus in lecto egritudinis constitutes adhuc plena ratione et discretione volens providere anime sue
in posterum, renunciavit liberaliter advocatie illarum quatuor domorum videlicet Theddinhusen, Berninc-
husen, Brak et Renstinchusen, que pertinent claustro Gerdene Paderbornensis diocesis, et prorsus dedit
earn liberam et recessit ab omni hire suo, quod competebat ei in dicta advocatia, ut nullus heredum
suorum aliquid ius in posterum usurparet. Super quo devotissime commisit ministerialibus suis et aliis
amicis suis et nobis ut sigillo suo et nostro consensu suum pium propositum firmaretur. Unde ad robur
donationis huius sigillo domini mei et nostro fecimus presentem scedulam communiri. Testes huius facti
sunt milites Lutbertus, Erpo de Dheem, Alradus niger, Ekehardus dapifer et alii quamplures. Datum
') Das Weitere ist wegen der vielen Lucken nicht wiederzugeben. — *) Es ist wohl Thedessen zu lesen. — Ueber die
Lage dieser Giiter haben die Forschungen von Preuss und Falkmann L. R. I. 80 das erwiinschte Licht verbreitet.
Hiernach liegen die drei Letzteren in der Grafschaft Ravensberg and heissen jetztRodinghausen, Borninghansen und
Thesen; das Erstere aber ist nach Haarland'a Beweis Ztschr. 1. 150 die dortige Brschft. Brake. Auf diese Guter bezieht
sich die Urkunde des Bischofs Evergis von Paderborn v. J. 1173, Erhard C. 362 und die demselben beigefugten Transfixe
des Grafen Otto III. von Ravensberg 1249—1306, des Sohnes von dem Aussteller unserer Urkunde. — Die nachfolgende
U. vom 29. Januar 1249 Nr. 401 von der Wittwe des Letzteren, ergiebt, dass Graf Ludwig unser Document auf dem
Sterbelager ausstellte. — •) Dass er am 16. Januar 1249 gestorben ist, glaube ich U.-B. III. 499 erwiesen zu haben.
Digitized by
Google
1248. 261
in Ravensberge anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo nono, quarto Kalendas Februarii, indi-
ctione septima.
401.
Graf Otto untf sein Sohn Albert von Everstene schenken zu einer Memorie fur sich und Ermengardis,
die verstorbene Gemahlin Otto's dem Kloster Gerden das Recht, genannt agtwort }J, iiber den ganzen zu
der Villa in Langeneysen2J gehorenden Wald. Zeugen sind Adolph Prior und Propst zu Gerden, ihr Ver-
wandter (noster propinquus) Adolph Edler von Dassele, Arnold von Sulbike */, Bodolph von Pustendale, Hen-
rich von Ren, Friderieh von Stale. Actum in Holtesminne MCCXLIX feria quinta ante Letare (Marz 11).
— Regest Msc. VI. 224. S. 53, nach dem Copiar fol. 18. C. 5; nach dieser Quelle gedr. bet v. Spilcker Gr.
v. Everstein U.-B. S. 90.
402.
* Abt Hermann und der Convent des Klosters Corvey verpfdnden ihren Hof Kessenich bet Bonn fur 200 Mark
Colnischer Denare an Hermann von Are, Erbschenken des Erzbischofs Conrad von Coin. 1249 Juni 6.
Corvey. — Or. Kl. Bardehausen U. 67.
Hermannus Dei gracia abbas et conventus monasterii Corbeiensis. Notum facimus universis, quod
nos de communi consensu et fidelium nostrorum consilio propter legitimas ecclesie nostre necessitates
bona nostra in villa, que dicitur Kestenich4) iuxta Bunnam sita, cum eorundem pertinentiis et iuribus
universis, exceptis duabus carratis vini, que pertinent ad feoda viri nobilis Th. de Isenberg et Th. de
Lacbeim5) militis, Hermanno de Are dicto Flekke pincerne venerabilis domini C(onradi) Coloniensis archi-
episcopi et eius heredibus pro ducentis marcis denariorum Coloniensium, de quibus nobis satis factum
esse et nos pagatos publice confitemur, obligavimus in pignore sub tali condicione , quod nos eadem bona,
cum ea redimendi habuerimus facultatem, non nisi de denariis nostre ecclesie redimemus et cum nos
redemptionem bonorum buiusmodi facere decreverimus, id presignificabimus ipsi pincerne vel eius here-
dibus ad quatuor septimanas ante festum nativitatis beati Johannis baptiste. Si vero nos continget ven-
dere ipsa bona vel eciam obligare, ipsum pincernam vel eius heredes ad emptionem vel obligationem
bonorum buiusmodi pre quibuslibet aliis admittemus, si ipsi tan tarn pecuniam pro ipsis bonis nobis obtu-
lerint, quantam ab aliis habere possemus. Gum autem liberaverimus pro predicta summa pecunie secun-
dum modum predictum a prefato pincerna vel eius heredibus bona nostra, ipsa ad nos et nostram eccle-
siam libera revertentur et extunc prefatus pincerna vel eius heredes nichil iuris sibi vendicare poterunt
in eisdem. Protestamur insuper nobis salvum esse debere in ipsis bonis unum hospicium annuatim rema-
nere villicationis iuxta pristinam consuetudinem exhibendum. In testimonium itaque predictorum, litteram
hanc conscribi et nostris sigillis fecimus communiri. Actum et datum Corbeye anno Domini M°.(CC°.)XL nono,
VIII. idus Junii.
Die Siegel sind abgefallen.
403.
* Innocentius quartus priorisse et conventui de Buiren concessit, ut tempore generalis interdicti in
') Sonst Echtwort, das Recht zur Betheiligung an der Mark. — 7) Zweifellos identisch mit dem Dorfe Eissen bei
Peckelsheim. Vgl. Wignnd Archiv VII. 42. GIEFERS. — *) v. Spilcker wohl nicht richtig Scelbike. — *) Kessenich,
wurde im 9. Jahrhondert von Graf Esic an Corvey geschenkt. Vgl. raeine Kaiserurk. I. 9. und das Register , so wie
unten Nr. 414. — 4) Lakum N. von Duisbnrg und Ruhrort, welches Gut Kaiser Arnulf dem Kloster schenkte. Vgl.
meine Kaiserurk. I. 609 und oben Nr. 106, sodann Nr. 166 und Addit. S. 13 not. 3.
Digitized by
Google
262 1249.
monasterio suo clausis ianui6, exclusis excommunicato et l) non pulsatis campanis submiasa voce
divina officia celebrentur. Datum Lugduni anno pontificatus sui sexto, XV. Kalendas Jnlii (1249 Juni 17.
Lyon). — Begest Msc. I. 24t2b. S. 113. Fehlt bei Potthast.
404.
Erzbischof Conrad von Coin transsumirt eine Urkunde des Grafen Adolf von Waldeck vom 25. August 1249,
worin dieser auf die Vogtei iiber das Kloster Flechldorf verzichtet. 1249 September 6. Coin. —
Abschr. Msc. VII. 6704. fol. 20; gedr. Zeitschrift VIII. S. 73.
CunradusDei gracia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus, Italie archicancellarius, apostolice sedis
legatus universis presentes literas inspecturis notum esse volumus, quod nos literas viri nobilis Adolfi
domini de Waldeck e non cancellatas, non abolitas, nee in aliqua parte sui viciatas vidimus sub hac forma:
Pateat universis tarn presentibus quam futuris presentem literam inspecturis, quod ego Adolfus do-
minus de Waldecke advocaciam monasterii in Ylechtorpe venerabili domino meo Cunrado Coloniensis
ecclesie archiepiscopo et eius ecclesie in universo iure libere per omnia recognovi, omni impeticioni et
iuri, (quod) mihi hactenus quocunque modo fuerit in ea usurpabam habere, pro me et meis heredibus presentibus
et futuris simpliciter renunciando. Ne autem in posterum aliquis successorum meorum calumpniose super
premissis valeat vacillare, presens scriptum confici et venerabilium dominorum meorum, videlicet ipsius
domini Coloniensis archiepiscopi, Padeburnensis electi, abbatis Corbeyensis et mei nee non et opidanorum
meorum in Curbike feci sigillorum munimine roborari. Actum et datum penes montem Isenberch anno
Domini M°.CC°.XL0 nono in crastino beati Bartholomei apostoli.
Et ne de earundem continencia literarum possit suboriri dubium, nos eas exemplari fecimus ac
nostro et capituli Coloniensis sigillis communiri et venerabili Henrico abbati monasterii in Vlechtorpe
Paderburnensis dyocesis assignari , literas vero ipsius nobilis prescriptas in armario 2) maioris ecclesie Colo-
niensis deponi fecimus perpetuo reservandas. Datum Colonie VIII. Idus Septembris anno Domini mille-
simo ducentesimo quadragesimo nono.
405.
* Abt Hermann von Corvey verleiht die Giiter zu Welda, welche der Vasall bisher vom Marschall von Corvey
und dieser von ihm zu Lehn trug, jetzt unmittelbar dem Ersteren. 1249 November 8. — Or. KL
Hardehausen U. 68.
Hermannus Dei gracia Corbeiensis abbas. Notum esse volumus omnibus, quod nos feodum, quod
Thethardus de Wellethe de Bertoldo marscalco nostro tenuerat, cum idem Bertoldus et suus filius Thi-
dericus in manus nostras resignassent, iam dicto Thethardo inmediate porreximus libere possidendum. Et
ut hec rata serventur et inconvulsa, presentem paginam sigillo nostro fecimus roborari. Testes sunt:
Strigerus prepositus, Thidericus Lupus, Adthelungus et Hermannus de Scardenburg, Rabanus de Papen-
bem, Thimo Comes, Albertus et Herboldus de Amelungen, Guntherus de Hethemring, Hugo de Suthemet
alii quamplures. Acta sunt anno Domini M°. CC°. XLIX0. in octavis omnium sanctorum.
Das Siegel ist abgefallen.
') Ein absolut nicht lesbares Wort. Herr Aander Heyden liest masculis, was moglicherweise rich tig ist. — *) Archiv;
exemplari bedeutet: beglaubigte Abschrift nehmen. Ducange s. y.
Digitized by
Google
1249. 26$
406.
* Conrad, Bitter, Edler von Schonenberch l), bestatigt, dass Bertold von Sylce und seine Gemahlin OUke
mit Genehmigung seiner Schwestem Hadewig und Christine alle ihre Rechte, welche sie an den Giitem des
Ernst von Siddessen2) besitzen, gegen Erlegung von 3l/9 Mark Demote dem Kloster Gerden iibertragen haben.
Zeugen sind: Stephan von Haldessen, Albert von Lutharssen, Enkelhard von Stenhem, Widekind von Huminc,
Rotho von Bosbike, Ludolph der Jiingere von Bumbrechtessen Ritter; und die Knappen Johann, Conrad, Bot-
cher Briider, genannt Strie, Beinhart Ortscoke. Datum in castro Schonenberg MCCXLIX feria III. ante
Cecilie Virg. (November 18). — Begest Msc. VI. 224. f. 56. und Msc. 1. 242 b. p. 35.
40T.
* Simon, Erwahlter von Paderborn, nimmt zwei Sohne und zwei lochter des verstorbenen Paderborner MarschaUs
Hermann, gegen Obertragung ihres Bechts in der Stadt Kleinenberg, in die Paderbornsche Ministerialist auf,
indem er zugleich verheisst, ihren Austauseh von der Colnischen Kirche bewirken zu wollen und ihrer Mutter
und einer dritten Tochter das schon friiher besessene Paderbornsche Ministerialenrecht bestatigt. 1249.
Paderborn. — Or. in zwei Ausfertigungen Frst. Paderborn CI. 176.
S. Dei gratia PaderbomenBis electus omnibus hane litteram visuris notum esse volumus, quod nos,
capituli nostri et ministerialium accedente consilio et consensu, Ludolfum et Hermannum fratres, filios
Hermanni*) quondam marscalci nostri nunc defuncti, Heleburgim et Regelindim sorores ipsorum recepi-
mus in ius ministerialium ecclesie nostre, locum et ius in omnibus, sicut pater eorum possedit, ipsis
concedentes, quousque ab ecclesia Coloniensi sub forma concambii ad ecclesiam nostram transferantur,
ad huiusmodi concambii promotionem consensum nostrum impendentes eisdenl. Ut autem premissis con*
sensum adbiberemus, predicti fratres et sorores resignarunt nobis et ecclesie nostre omne ius, quod in
oppido Cleneberg4) habebant iure perpetuo possidendum. Elisabeth vero matri ipsorum et filie ipsius
Elisabeth iuniori recognoscimus locum et ius ministerialium ecclesie nostre, quod iam dudum sunt adepte*),
eas in iure suo sine questione conservantes. In cuius rei noticiam presens scriptum conscribi (et) nostri
et capituli nostri sigillorum testimonio fecimus communiri. Acta sunt hec Paderborne coram testibus ad
hoc rogatis: Henrico preposito maiore, Babodone decano, Hermanno camerario, Volrado quondam pre-
posito6), Ludolfo cellerario, Hermanno de Erfete, Gerungo, Everhardo, magistro Johanne, Johanne sco-
lastico, Henrico thesaurario, Mauricio cantore et aliis pluribus canonicis maioris ecclesie; laicis vero:
Hermanno de Holthusen7), Conrado de Godenburg, Wernhero de Wodenesberg nobilibus viris; ministe-
rialibus autem: Henrico camerario, Conrado dapifero, Wernhero Stapel, Wernhero de Wevere et fratre
suo Henrico, Hermanno Stapel, Hermanno de Lippespringe, Alberto de Nedere ac aliis pluribus. Actum
Paderborne anno Domini M<\CC°.XLIX°.
Das Siegel Simons, des erwablten Bischofs, ist nur an einer Ausfertigung und dort anch nnr fragmentarisch erhal-
ten. £8 zeigt den Bischof in sitzender Gestalt, einen Palmzweig in der Linken und, wie es scheint, ein ge-
8chlo88eneB Buch in der Rechten. Von der Umschrift lassen aich noch die Worte: PARBRUN. ELECT! erken-
nen. Das Riicksiegel Btellt das Lamm Gottes mit der Kreuzfahne dar; von der Umschrift ist nor das Wort
SECRETU . . . zu erkennen. — Vom domcapitularischen Siegel sind an beiden Ausfertigungen noch BruchBtiicke
erhalten, welche darthun, dass dies das neuere Siegel des Domcapitels war.
») Schoneberg zwischen Humme und Hofgeismar. — •) NO. von Gerden. Vgl. die Gerdener Urk. v. 16. October 1245 Nr. 848.
— 3) Wird auch nur so, ohne weitern Territorialnamen, in der Urk. oben Nr. 188 v. J. 1280 bezeichnet. — 4) Kleinen-
berg im Kr. Buren. — *) Marschall Hermann war ein Herr von Osdagessen, vgl. oben Nr. 264. Dies Dorf, heute
Audegessen, vgl. v. Spilcker Everstein 144 u. Yarnhagen 34, liegt im Frst. Waldeck bei Weten unweit Warburg. GIEFERS.
— e) Sehr bemerkenswerth, weil daraus hervorgeht, dass am Paderborner Dom die Propstwurde keine lebenslangliche
war. — ') Oben in der Urkunde vom 15. April 1238 Nr. 266 und sonst fuhrt er im Siegel den Beinamen: Birkule.
Digitized by
Google
264 1249.
408.
* Simon, Elect von Paderborn, bestdtigt dem K foster Gerden die von seinem Vorgdnger Bernhard IV. zu
dessen Seelenheile uberwiesenen Giiter und Rechte lJ. 1249. — Abschr. Msc. II. 71. S. 231; Begest
Msc. VII. 224. S. 54. und I. 242 b. S. 35.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ecclesie Gerdinensi in perpetuum. Symon Dei gratia Pader-
bornensis electus omnibus ad quos presens scriptum pervenerit saiutem in Domino. Ne ea, que aguntur
in tempore, labantur cum tempore, scripturali convenit testimonio perhennari. Ad notitiam itaque tarn
presentium, quam futurorum volumus pervenire, quod nobilis vir Conradus de Sconenberch et uxor eius
Agnes et filii sui Conradus et Bertholdus bona in Bredenberch et molendinum in Redere, de quibus a
nostra ecclesia fuerant inpheodati, libera et absoluta nobis dimiserunt, renuntiantes precise et pure et
sine omni conditione omni iuri et actioni, que deinceps in dictis bonis et molendino ipsis vel ipsorum
heredibus possent competere. Et dominus Bertoldus de Brakel, qui predicta bona comparaverat a Ber-
toldo de Bredenberch, et idem Bertoldus de Bredenberch et uxor ipsius Margareta cum filiis suis Bertoldo,
Joanne, Wichardo, qui bona predicta a dicto nobili Conrado de Schonenberch tenebant in feodo, bona
eadem ipsi secundum modum prescriptum libera et absoluta dimittebant. Nos igitur ad consilium et in-
stantiam canonicorum et ministerialium, qui tunc presentee aderant, bona predicta cum molendino ecclesie
Gerdensi pro remedio peccaminum nostrorum eidem ecclesie administrante Adolpho preposito libera et
absoluta porreximus, ratum et gratum habentes quod a domino Bernhardo episcopo predecessore nostro
super eisdem bonis et eorum attinentiis ad utilitatem ecclesie Gerdinensis, prout in Uteris ipsius super
hec confectis continetur, extitit ordinatum. Acta sunt hec in palatio2) nostro Paderbornensi in presentia
nostra, presentibus testibus ad hoc rogatis videlicet Hermanno camerario, Mauritio cantore, Henrico the-
saurario canonicis maioris ecclesie, Joanne scriptore, Joanne sacerdote de Gerdine, nobili viro Conrado
de Schonenberch, Bertoldo de Brakel, Conrado dapifero de Ettelen, Alrado de Bechtersen, Ulrico de
Vulfersen, Henrico de Santbrincke et aliis quampluribus anno Domini M°.CC°.XLIX°. Et ad maiorem
cautelam et eviuentiam pleniorem hanc litteram conscribi fecimus et sigilli nostri et ecclesie nostre mu-
nimine roboravimus.
409.
* Abt Hermann von Corvey erlaubt den Burgern von Hoxter, gegen eine dem Corveyer Convente zu zahlende
Entschddigung fur die bisher von demselben innegehabte Fahrgerechtigkeit , eine Brucke uber die Weser
zu bauen. 1249. — Abschr. Msc. I. 245. p. 380 8J.
In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas omnibus pre-
sens scriptum intuentibus notum esse volumus tarn presentibus quamfuturis, quod nos considerato servitio
et gravibus expensis circa' nos et ecclesiam nostram a burgensibus Huxariensibus factis, de communi con-
sensu ecclesie nostre licentiam eisdem (damus ad) pontem ultra Wiseram construendum, ita tamen, ut annuam
pensionem videlicet unum talentum levis monete, quod dominis nostris Corbeiensibus de transitu, quivulgo
vehr4) dicitur solvebatur, persolvant, et illud talentum, cum alia pensione in marcam gravis monete
redactum, de molendino burgensium super Wiseram constructo singulis annis portarius et cellerarius reci-
') Vergl. die Urkunde vom 10. October 1238 oben Nr. 277. „ Bredenberge in parochia Erkeln* (nach einer ungedr. U.
von 1335. Vgl. Zeitschr. XXVIII. 293. 302.) lag eine Stunde oatlich von Rheder. GIEFERS. — 2) 1st der biachofliche
Pallas t in Paderborn sonst wohl bekannt? — 8) Entnommen ex pervetusto quodam libro, quern coreaceum vulgo
dicunt. Dieeer Coreaceus diirfte noch jetzt im Stadtarchive zu Hoxter beruhen. — 4) Fahre.
Digitized by
Google
1249. 265
pient in festo beati Viti. Si vero casus infortunatus accidet, quod propter servitium hyemis et glaciem
nimiam ponti imminentem pons destrueretur, sicut prius licentdam liberam habebunt et auctoritatem ad
commodum saxan reedificandi. Et ne successoribus nostris occasio detur inhibendi vel factum nostrum
infringendi, omnes castrenses *) fide data promserunt id inviolabiliter observandum, quorum hec sunt
nomina: Albertus et fratres sui de Amelungessen, Hermannus de Nova Ecclesia, Arnoldus de Porta, He-
reboldus de Boffensen, Albertus de Marpe, Arnoldus de Haversforde, Gyseler de Elboldinch, Alexander
de Sundelsen, Hugo de Sudhem, Carolus de Nova Ecclesia et alii quamplures. Ut autem hoc factum
fiimum permaneat, presentem paginam tarn nostri quam ecclesie sigillorum appensione fecimus roborari.
Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo nono, prelationis nostre anno vigesimo
octaio.
410.
f Abt Hermann von Corvey ubertragt dem Kloster Amelungsborn gewisse der Corveyschen Propstei torn Rode
gehorige Guter, indem er diese letztere mil andern Besitzungen entschddigt. 1249. — Abschr. Msc.
11. 40. p. 531.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas, Albertus prior,
Strigerus prepositus totumque Corbeiensis ecclesie capitulum . . . notum esse volumus, quod nos bona
nostra in Greve a) sita, videlicet quinque mansos et dimidium cum proprietate advocatie et omnibus atti-
aentiis, silvis/pratis, agris cultis et incultis, piscationibus, pascuis, libere et absolute contulimus ecclesie
Amelungsborn, receptis ab eis LXX et VI marcis, XH solidis Huxariensis monete pro marca qualibet
computatis. Quia vero redditus eorundem bonorum ecclesie nostre de Novali8) solvebantur, assignavimus
cidem nostre ecclesie in restaurum bona nostre in villa Vorste4) sita, cum omnibus attinentiis perpetuo
possidenda, contractum huius rei seu commutationem laudantibus et consentientibus domino Conrado
ibidem preposito ceterisque fratribus universis. Ut haec rata permaneant, subscriptione testium et sigillis,
nostro scilicet et conventus ecclesie Corbeiensis, de Novali nee non et scholastici Hermanni de Nova
Ecclesia, presentem literam duximus muniendam. Huius autem actionis testes subnotantur, ne a posteris
ea que rationabiliter actitata sunt, per oblivionem aliquam in dubium revocentur; nihil enim humano
pectori sic inheret, ut per oblivionem non evanescat. Testes itaque sunt: Ego Hermannus abbas Cor-
beiensis ecclesie, Albertus prior, Strigerus prepositus ibidem, Conradus prepositus de Novali et totus
conventus ecclesie Corbeiensis. Item fratres de Amelungesborn: Conradus sacerdos et cellerarius dictus
de Kaminata, Henricus sacerdos et camerarius dictus de Lavesem, Lodowicus conversus, tunc temporis
magister dictus in Ellersen, Henricus Nove Ecclesie decanus, Hermannus scholasticus ibidem, Conradus
dapifer de Amelungessen et alii quamplures. Actum anno gratie M°/CC°.XLIX°, indictione VII.
') Eine auflallende Bezeichnung fur die Ministerialen dee Stifts Corvey, da eine Burg dort sich nicht befand. — *) Wohl
Grave zwischen Corvey und Kemnade am linken Weserufer. — s) Eine in den Urkunden vielgenannte, jetzt vdllig
verschwundene, Filialkirche von Corvey, torn Rode, deren Lage Wigand, Corv. Giiterbes. p. 172 dicht bei Corvey am Fusse
dea Rauschebergs annimmt. Wenn er aber p. 178 unter den weiter hiermit in Beziehung stehenden Localitaten auch die
Roderkirche aufzahlt, so darf man diese letztere nicht bei Corvey suchen; vielmebr betreffen die Mehrzahl der fiber
die Propstei torn Rode vorliegenden Urkunden gewisse Guter der Propstei zu Rodenkerken unter dem Grubenhagen
d. h. Rotenkirchen S. von Eimbeck am Fusse des Berges Grubenhagen. Doch muss die Frage, ob Rode dicht bei
Corvey gelegen, auch noch einer spateren Untersuchung vorbehalten werden, da die von Wigand beigebrachten
Zeugniase doch nicht ganz uberzeugend sind, und bei Busching IX. 348 die Notiz sich findet, dasB das unweit Ame-
lungsborn belegene Dorf Brack (Bruch) fruher Novale — wie auch unsere Urkunde schreibt — geheissen. — «) Forst
an der Weser N. von Holzminden.
Wettf. Urk.-Buch. IV. 34
Digitized by
Google
266 ia*0.
411.
* Ber Pf arret van Barken uber tragi mit semen Brudern dem Klester Hardehausm mehrere Acker gegen Zah-
lung von 2 Schilling leichter Denare l). 1249. — Or. Kl. Hardehausen U. 66.
Eckehardus Dei gracia propositus Fritslariensis ecclesie etc. Notum esse volumus tarn futuris quam
presentibus, quod Hermannus plebanus de Borehin cum consensu fratrum suorum, Albert!, Friderki,
Rentwici et Volberti, quosdam agros, qui ad ipsos hereditario iure devoluti erant, libera et spontanea
donatione contiilit fratribus monasterii de Hersuithehusen, sub hac tamen forma, ut fratres predicti pro
recompensatione eorundem agrorum ecclesie in Borchin3) annuatim duos solidos levium denariorum per-
solvant et sic prefatos agros quiete et absque omni perturbatione iure perpetuo possideant. Li huius rei
testimonium hanc paginam conscribi fecimus et sigilli nostri appensione roboravimus. Anno Domini
M°.CC«.XLVHH«.
Das Siegel ist abgefallen.
412.
* Abt Hermann von Corvey setzt das Kloster Hardehausen in den Besitz der von ihm angekauften GiUer zu
Kessenich. 0. J. Januar 31. (1250j*J. — Or. Kl. Hardehausen U. 36.
Hermannus Dei gratia Corbeyensis ecclesie abbas omnibus hanc paginam vieuris. Notum esse cupi-
muB presens scriptum visuris, quod nos nomine nostro et ecclesie nostre bonis in Eastinaco tarn in vineis
quam in aliis ecclesie nostre pertinentibus renunciantes, octo solidos singulis annis inde excipientes, con-
ventui in Herswedehusen proprietatem eorundem assignamus, per Albertum capellanum nostrum illos in
possessionem dirigentes, hoc ipsum litteris nostris sigilli nostri et conventus nostri munimine roborati*
protestantes. Datum Corbeye pridie Kalendas Februarii.
Das Siegel ist abgefallen.
413.
* Abt Hermann von Corvey iibertragt dem Klosier zu Behnershausen das Eigentkum an alien seinen dort m
der Neu- und AUstadt wohnenden Leuten. 1250 Februar 10. — Or. fiiiher im Slants- Archrv zu
Minster, jelzt in dem zu Marburg.
Hermannus Dei gracia Corbeyensis abbas omnibus hoc scriptum inspecturis imperpetuum. Tituba*
minorum imperitia in hiis que statuit maiorum procidentia, si ea non ponantur in lingua testkun. et
scrip ti munimine roborentur. Eapropter notum esse volumus universis Christi fidelibus, quod nos de
communicato consilio totius capituli nostri contulimus ecclesie Helmwardeshusen, in restaurum dampnorum
eidem ecclesie ab hominibus nostris per negligentiam illatorum, omnes homines ecclesie nostre tarn in
novo quam in veteri oppido Helmwardeshusen nunc commorantes eodem iure, quo ecclesie nostre perti-
nebant, perpetuo possidendos, ex nomine vero Lutbertum et omnes de cognacione (ipsius) ubicunque
fuerint degentes, excepto Thiderico fratre suo. Testes huius rei sunt: S trig erus prepositus mai or, Alb(ertus
pri)or, et totus conventus capituli nostri, item Heinricus decanus, Hermannus scolasticus, magister
Thidericus, canonici Nove Ecclesie; Gerhardus Hadeke, Arnoldus de Porta, Albertus de Marpa, Al-
bertus de Amelungesson, Frithericus de Horehuson, Reinboldus de Stamhem, milites et alii multi. Ad
') Also 24 Denare. — *) Borken S. von Fritzlar. — ») Nach Massgabe der oben Nr. 402 gegebenen Urkunde vom
6. Juni 1249.
Digitized by
Google
1260. 267
sufficientem aatem caatelam presentem cartam ordinem huius collationis continentem fecimus conscribi et
sigillo nostra et sigillo eoclesie nostre roboratam eidem eoclesie assignari. Acta srunt hec quarto Idus
Februarii (anno) dominice incarnationis M°.0C°.L°. Vetum siqui procedenti tempore eadem oppida manmrri
intraverint, predicts collataoni non stabunt, sed eoclesie Corbeyensi, ut iustum est, iure suo pertinebunt*
Die 8iegel fehlen.
414.
* Das Paderborner Domcapitel beendet einen Streit, den es iiber der Besitz der Padermiihle in der Stadt
Paderborn tnit dem Burger Kersegreve gefuhrt, durch giitlichen Vergleich, indem es ihm und seinen Sohnen
eine jahrliohe Kornrente zusichert. 1250 Mdrz 18. — Or. Fr. Paderborn U. 177.
Henricus Dei gratia prepositus, Rabodo decanus et capitulum Paderburnense cunctis huius scripti
auditoribus perpetua mentis et corporis salute gaudere. Ad noticiam presencium ac faturorum volumus
pervenire, quod discordia, que super molendino cum pertinenciis supra Padhera inter nos ex una parte
et Johannem dictum Kersegreve civem Paderburnensem et Godefridum clericum et Henricum laicum filios
eius vertebatur ex parte altera, sopita fuit amicabiliter in hunc modum, quod nos prepositus ac succes-
sores nostri dicto Johanni et Henrico filio suo laico decern Padermolder !) annone, videlicet quatuor
siliginis, tria ordei et tria avene annuatim in festo Martini, quamdiu vixerint, persolvemus, et alterutrius
eorum morientis porcio debet accrescere superstiti viventi temporibus vite sue, ut eadem decern moltra
ipsi, quam diu vivit, a nobis ac successoribus nostris integre persolvantur, et predicte annone solutio
non extenderetur ad beredes. Item Godefrido clerico filio civis prescripti a nobis ac nostris successori-
bus quatuor Padermolder annone, scilicet duo siliginis unum ordei et unum avene, in festo Martini per-
solventur tarn diu, donee a nobis communiter vel ab alio nostrum singulariter vel per nostram interces-
sionem a quocumque alio beneficium competens fuerit assecutus. Et si quolibet anno prefata annona in
eodem termino dictis Johanni et filiis suis a nobis Henrico preposito et successoribus nostris non fuerit
integraliter persoluta, ordinavimus communiter, quod eadem annona vel residuum persolvendum de gra-
nario capituli nostri a parte, que prepositum quocumque modo contingit, persolvatur eisdem. Actum
Paderburne XV. Kalendas Aprilis anno Domini M°.CC°. quinquagesimo. Nos vero Bernhardus comes8)
et nos consules et commune civitatis Paderburnensis, quia predictis interfuimus et prescripta compositio
facta est nostro accedente consilio et consensu, etiam huic scripto sigilla nostra duximus apponenda. Amen *).
Die Siegel dee DompropsteB und das neuere des Domcapitele sind bis anf geringe Bruchstucke ganz zerstdrt; das
des Grafen der Stadt Paderborn und das der Stadt Paderborn sind, was sehr za bedauern, von den nooh vor-
handenen Siegelriemen ganz abgefallen.
415.
* Erzbischof Conrad von Coin gewdhrt alien denjenigen im Deutschen Reich, welche der durch Brand und
Rauber verwtisteten Kirche des Stifts Schildesche Unterstutzung zur WiederhersteUung gewahren wiirden,
eine Indulgenz von 40 Tagen, erlasst ihnen einen Fasttag, die gebrochenen Geliibde, die Beleidigungen der
Eltern, tnit Ausnakme jedoch der handgreiflichen , und die in der Beichte vergessenen Siinden. 1250
April 1. Coin. — Or. Stift Schildesche U. 18.
Conradus Dei gracia sancte Goloniensis ecclesie archiepiscopus, Italie archicancellarius, apostolice
sedis legatus universis Christi fidelibus per regnum Theutonie constitutis salutem in auctore salutis.
•) So allein ist zu lesen, der Sinn aber offenbar: Paderbornsche Malter. — 3) Aus der Familie von Osede. Vgl. die
Urkunde vom 2. Juni 1250 Nr. 419, wo auch ein Bruchstuck seines Siegels. — *) Auf der Rfickseite stent von einer
Hand des XIV. Jahrhunderts : proprietas molendini super Paderam.
34*
Digitized by
Google
268 1260.
Quoniam, at ait apostolus, omnes stabimus ante tribunal Chris ti, recepturi prout in corpore gessimus
sive bonum fuerit sive malum, oportet, nos diem messionis extreme misericordie operibus prevenire ac
eternorum intuitu seminafre in terris, quod reddente Domino cum multiplicato fructu, recolligere valeamus
in celis, firmam spem fiduciamque tenentes, quoniam qui parce seminat, parce et metet et qui seminat
in benedictionibus, de benedictionibus et metet vitam eternam. Gum igitur sicut dilecte in Cbristo decana
et conventus ecclesie Schildecensis Paderburnensis diocesis nobis lacrimabiliter intimarunt, ipsa ecclesia
per incendia impiorum miserabiliter sit vastata, nee ad reparatdonem ipsius proprie sibi suppetant facul-
tates, universitatem vestram rogamus et bortamur in Domino in remissionem vobis peccaminum iniun-
gentes, quatinus de bonis a Deo vobis collatis pias elemosinas et grata karitatis subsidia erogetis eisdem,
ut per subventionem vestram ipsam ecclesiam valeant reparare, vosque per hec et alia bona, que Domino
feceritis inspirante, felicitatis eterne vobis premia comparetis. Nos enim de omnipotentis Dei misericor-
dia, beatorum quoque Petri et Pauli apostolorum eius mentis et auctoritate confisi omnibus vere peni-
tentibus et confessis, qui manum ad hoc eis porrexerint adiutricem, quadraginta dies pariter etkarenam
unam de iniuncta sibi penitentia, vota fracta si ad earedierint, offensas patrum et matrum sine iniectione
manuum violenta, necnon peccata oblita misericorditer relaxamus, presentibus perpetuo robore duraturis.
Datum Colonie anno Domini millesimo CC° quinquagesimo Kalendas Aprilis.
Das Siegel ist abgefallen.
416.
* Erzbischof Conrad von Coin bestatigt dem Klosier Wormeln das ihm von den Grafen von Everstein geschenkie
Patronatrecht iiber die dortige Pfarre lJ. 1250 Marz 21. Coin. — Abschr. Msc. VII. 4519 S. 2.
Conradus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus, Italie archicancellarius, apostolice sedis
legatus dilectis in Christo magistro et conventui monialium monasterii in Wermlo (sic I) Maguntinensis dio-
cesis . . Gum igitur sicut, dilecte in Christo filie, nobis insinuare curastis, nobiles viri Conradus et Otto
comites de Eversteyn et alii fratres ipsorum ius patronatus ecclesie in Wermlo cum omnibus attinentiis,
que ad eosdem comites spectabant, vestro monasterio contulerunt, ut exinde orationum vestrarum parti-
cipium consequi mereantur, nos vestris3), quas favore prosequimur speciali, supplicationibus grato con-
currentes assensu, vobis collationem predictam sicut et rationabiliter facta est, auctoritate qua fungimur
confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus etc. Datum Colonie XII. Kalendas Aprilis anno
Domini M°.CC°. quinquagesimo.
417.
* Abt Hermann und der ganze Convent des Klosters Corvey verkaufen ihr Amt Scherfede*) nebst eimgen an-
deren GiUern dem Kloster Hardehausen fur 584 Mark. 1250 Marz 21. — Or. Kl. Bardehausen U. 71.
Hermannus Dei gracia abbas, Albertus prior, Strigerus prepositus et conventus Corbeyensis ecclesie etc.
Innotescat presentibus pariter quam futuris, quod totum officium nostrum in Scerve cum omnibus perti-
nentiis suis sive ad servitium abbatis sive ad iter regis seu ad quodcumque ius pertineant, nichil penitus
excipientes, item omnia bona nostra in Guise4) et in Syrikessen6) et to tarn decimam eiusdem ville etiam
minutam, cum omnibus pertinentiis suis, aquis, nemoribus, et silvis, pratis et pascuis viis et inviis pro
maiori utilitate ecclesie nostre abbati et conventui monasterii in Hersuithehusen, Cysterciensis ordinis, de
i) Vergl. die Urkunde vom 11. Mai 1246 Nr. 864. — *) Das Mia hat nostra. — *) NW. von Warburg. — «) Wohl Gate,
Kr. Paderborn Kspl. Elsen. — A) tJber Sirixen vergl. oben an Nr. 148 not. 3.
Digitized by
Google
1250. 269
con8ilio et consensu ministerialinm nostrorom vendidimus pro quingentis et octoginta quatuor marcis
legalium denariorum per duodecim solidos numeratorum absolute et libere possidenda, translata proprie-
tate et dominio ad eosdem. Que nimirum bona iuxta estimationem, qua secundum terre nostre consue-
tudinem bona vendi solent, nuequam carius potuissemus distraxisse. Prefati vero abbas et conventus de
HersuithehuBen tanti comparare propter vicinitatem et commoditatem sui monasterii decreverunt. Nos
autem, scilicet abbas et conventus Corbeyensis ecclesie, quia concorditer in distractione predictorum bo-
norum consensimus, contra quemlibet eos impulsantem quocunque gravamine vel molestia warandiam
prestamus. Porro ut gesta fideliter inconvulsa permaneant, presentem paginam fecimus conscribi et sigilli
nostri necnon sigilli capituli nostri munimine roborari. Testes vero gestorum sunt totus conventus Cor-
beyensis: Albertus prior, Strigerus prepositus, Tymmo, Theodericus, Johannes, Sifridus, Heinricus, Thet-
marus, Heinricus, Wicbertus, Albertus, Bertoldus, Sifridus, Bernhardus, Ludolfus, Frithericus, Albertus,
Wilhelmus, Hermannus, Borchardus, Widekindus, Hermannus, Theodericus, Conradus, Heinricus; clerici:
Heinricus decanus Nove Ecclesie, Hermannus scolasticus ibidem; ministeriales: Conradus dapifer, Frithe-
ricus pincerna, Bertoldus marschalcus, Theodericus camerarius, Raveno de Papenhem, Bernhardus de
Dalewic, Albertus, Herboldus, Lippoldus fratres de Amelungessen, Albertus de Lutersen, Bodo de Hor-
husen et alii quamplures. Acta sunt hec Corbeye anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo
Xn. Kalendas Aprilis.
Beide Siegel sind abgefallen.
418.
* Die Abtissin Wiltrudis von Neuenheerse bekundet, dass sie den Bitter Thethard von Welda mit einem
Gute ihres Stifts zu Enchere1) belehnt habe. Zeugen: Cunegundis preposita, Beatrix decana, Alheidissco-
lastica, Jutta, Metthildis canonice; Helmungus, Johannes, Bernhardus, Henricussacerdotes; Udo, Conra-
dus, Godescalcus, Hermannus, Bernhardus, Apollonius laid et alii quamplures. Acta sunt hec anno
gracie M°.CC°.L°, datum in Herse VHI. Kalendas Junii (Mai 25). — Or. Kl. Hardehausen U. 72.
Das Siegel ist abgefallen.
419.
* Der Graf von Paderborn, Bemhard Edler von Oesede7), verpfdndet mit Zustimmung seiner Gemahlin und
seiner Erben einen von der Dompropstei ihm ais Lehen*) Ubertragenen Zehnten an den Dompropst Heinrich
von Schwalenberg mit dem Vorbehalt der Wiedereinlbsung und unter der Bedingung, dass, wenn er die von
diesem Zehnten zu prastirende Kornrente dem Domcapitel nicht zahlen wurde, der Dompropst dies statt seiner
thun soUe, um welchen Betrag dann aber die Pfandsumme wachsen werde. 1250 Juni 2. Paderborn.
— Orig. Fr. Paderborn U. 178.
Nobilis vir Bernhardus deOsedhe, comes Paderburnensis, omnibus, ad quorum noticiamhoc scriptum
pervenerit, salutem in Domino. Tenore presencium litterarum mearum coram testibus ad hoc rogatis et
l) So ist nach dem Vermerk auf der Riickseite der im Original fast erloschene Name zn lesen. Den Ort selbst weiss
ich nicht zu denten. — *) Grafen der Stadt Paderborn finden sich urkundlich seit dem Anfange dee 12. Jahrhnnderts ;
znerst Elferns mit seiner Qattin Regelindis in den J. 1109—1130, in letzterem Jahre auch dessen Sohn Heinrich;
ein Enkel dieses Heinrich wird der Edle Amelnng sein, der arknndlich in den Jahren 1185—1197 und dann noch im
13. Jahrhnndert in den Urknnden ans den Jahren 1210 and 1213 Nr. 89 and 55 erwahnt wird. Da diese leiztere
Urkunde Amelongs Sohn Heinrich, der in den Jahren 1194 -1197 vorkommt (vergl. fiber dieses Alles meinen Index
zu Erhards Regg. p. 74), noch erwahnt, so vermuthe ich, dass mit diesem das Graflich Paderbornsche Haas im Manns-
stamme ansstarb and die Orafsohaft durch dessen , den in dieser Familie altherkommlichen Namen Regelindis fuhrende
Digitized by
Google
270 1250.
subscriptis confiteor manifeste, me, Regelhindis uxoris mee, Hildeburgis, Heilewigis, Elizabeth et Rege-
lhindis heredum nostrorum accedente consensu, muris civitatis Paderburnensis decimam adiacentem do-
mino Henrico de Sualenberch preposito Paderburnensis ecclesie eiusque successoribus, qui pro tempore
fuerint, quibus earn legaverit, pro quinquaginta marcis legalis monete in civitate Paderburnensi, titalo
pignoris obligasse, eiusdem decime fructibus in sortem nullatenus computandis '), cum semper propositus
Paderburnensis nomine ecclesie sue iam dicte decime in veritate proprietarius habeatur. Michi etiam et
uxori mee nostrisque communibus heredibus redimendi pro quinquaginta marcis decimam antedictam
potestatem liberam reservavi, et nulli nisi preposito, dummodo earn emere voluerit, eadem decima est
vendenda, nee ad aliam personam quacumque arte vel titulo transferenda. Item si ego Tel mei heredes
annuatim capitulo Paderburnensi in festo beati Viti2) decern spikermolder tritici de tritico, quod di-
citur sunderwete, de eadem decima debita non solverimus, tunc propositus capitulo solvet annuatim
annonam supra dictam, per quam solutionem secundum veram estimationem tempore solutionis annone
capitulo faciendam summa debiti quinquaginta marcarum durante obligatione decime augmentabitur an-
nuatim. Actum Paderburne presentibus testibus: Hermanno camerario, Ludolpho cellerario, Henrico
thesaurario, Gerungo, Thiderico de Susato canonicis Paderburnensibus; Yolquino cellerario sancti Petri;
Wernhero de Brakel, Wernhero Stapel, Henrico camerario, Alberto deNedere, Lodewico Bulomast, Con-
rado de Tyto, Alberto de Balhornen, Henrico Duvelescopmann iudice civitatis Paderburnensis, Henrico
Ysheri, Henrico iudice de Aspedhere8) et aliis quampluribus, Hllto Nonas Junii anno Domini M°.CC°.
quinquagesimo.
Yon dem Siegel des Paderborner Grafen Bernhard von Osede, einen aufgerichteten gekronten Lowen mit empor-
gerccktem Schweif darstellend, hat sich noch die obere Halfte erhalten.
420.
* Der Dompropst Hetnrich bestdtigt obigen Vertrag. 1250 Juni 2. — Or. Fr. Paderborn U. 179 4J.
Schwester auf deren Gemahl den Edlen Bernard von Osede uberging. Yergl. die U. vom 26. Mai 1257. Diese Grafin
Regelindi8 ist es dann ohne Zweifel, von welcher wohl nach dem Tode ihres Gemahls der jetzt regierende Bischof
die Grafschaft kauflich erstand, wordber er in seinem Testamente vom 5. Juni 1277 sich so ausdriickt: Preterea co-
mitisse de Paterburna dabuntur a successoribus meis sexaginta marce, quae sibi adhuc non solvi de comitia Pader-
burnensi, ut tenebar, aut eadem comitia detinetur minus iuste. Dieser Kauf konnte um so eher geschehen, als, wie
diese Urkunde zeigt, der Ehe Bernhards v. Osede und Begelindis nur Tochter entsprossen waxen.
Das urspriinglich Osnabriicksche Geschlecht der Edlen von Osede war wohl mit Bischof Bernhard I. 1127 — 1160;
der diesem Hause entstammte , in's Bisthum Paderborn gekommen. Nach den im Index p. 71 gesammelten Stellen findet
sich in der Zeit von 1198—1184 dessen Bruder Liudolf, und von 1173—1191 des letzteren Sohn Widekind. Als mit Bisch.
Bernhard III. 1203—1223 wieder ein Mitglied des Hauses Osede den bischoflichen Stuhl ra Paderborn bestieg, wird
auch wohl Bernhard jene Ehe mit der Erb tochter des alten Graflichen Hauses eingegangen sein. Doch ist sein ver-
wandtschaftliches Verhaltniss zu dem Bisch. Bernhard III. und ihr beiderseitiges zu Widekind und Liudolf mir bis
jetzt nicht klar. Vergl. auch oben Nr. 354 die Abdinghofer Urk. von 1245 und Nr. 414. — *) Dies besagt deutlich
die folgende Urkunde. — *) D. i. der jahrliche Ertrag des Zehnten soil auf das Pfandcapital nicht angerechnet und
von ihm nicht abgeschrieben werden. — f) Juni 15. — *) Da hier neben dem Richter der Stadt Paderborn auch ein
solcher fur den Stadttheil Aspethere genannt wird, so muss dieser eine besondere selbststandige Verfessung gehabt
haben. — ♦) Bemerkenswerth hierin ist nur folgende S telle: quod cum nos muris civitatis Paderburnensis
adiacentem decimam nobili viro Bernhardo de Osedhe comiti Paderburnensi, Begelhindi uxori sue,
Hildeburgi, Heilewigi, Elizabeth et Regelhindi heredibus suis in beneficio seu pheudo contulisse-
mus, etc.
Digitized by
Google
1250. 271
421.
* hnocenz IV. erlaubt dem Deehanten und dem Capitel des St. Dionys- Stiffs zu Enger l) aus den Banden
P&n Laien Zehnten in andern ICirchspiekn unter Genehmigung der betreffenden Pfarrer und Pfarreingesessenen,
und unter der Bedingung, die Zehnten ihnen sum Kaufpreise zu iiberlassen, anzukaufen. 1250 JuU 10.
Lyon. — Or. Stift SS. Johann und Dionys zu Berford U. 9.
Innocentius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis decano et capitulo ecclesie Angariensis Osna-
Imrgeiiais diocesis ealutem et apostolicam benedictionem. Devotionis vestre precibus inclinati, redimendi
iecimas de maaibus laicorum in parrochiis alienis, rectorum ecclesiarum, in quarum parochik decime
ipse consistent, et diocesanorum ipsorum accedente consensu, vobis auctoritate presentium concedimus
facultatem, sufficienti priusavobis prestita caution e, quod ecclesiis ipsis eas restituere teneamini, quando-
cunque vobis ab earum rectoribus fuerit de redemptionis pretio satisfactum. Nulli ergo omnino hominum
Keeat banc paginam nostra concessions infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc
attemptare presumpserit, indignationem omnipotent^ Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se
aoverit incnrsunrm. Datum Lugduni YI. Idus Julii, pontificates nostri anno octavo.
Die Bulle hangt an einer Schnur von rothen and gelben seidenen Faden.
422.
* Graf Widekind von Schwalenberg verkauft die Vogtei iiber zwei Giiter des Klosters Marienmiinster diesem
letzteren fur 9 Mark. 1250 August 9. Burg Schwalenberg. — Abschr. Msc. I. 129 foi 7 u. 26; II. 27 S. 244;
VII. 4512 S. 31; Regest VI. 224 S. 58.
Widekindus Dei gratia comes de Swalenberg omnibus hoc scriptum videntibus salutem in eo, qui est
sabs omnium. Quia Veritas multoties calumniam patitur, expeditut, que coram nobis aguntur, in scripta
pnblica redigantur. Sciant ergo presentes et posteri, quod nos una cum matre nostra Ermegarde, nee
non et fratribus nostris Gunthero, Adolpho et Alberto ad instantiam Hermanni abbatis monasterii sancte
Marie prope Swalenberg et sui conventus, advocatie quam habuimus in curtibus eiusdem ecclesie Heckhusen
videlicet et Swinderessen a) propter Deum et penuriam ipsius ecclesie pro quadam summa pecunie, videlicet
novem marcarum, renuntiamus ipsamque advocatiam eidem ecclesie Kbere et quiete conferimus possid en-
dam in perpetuum, bene volentes, ut ad communes usus universis ibidem Deo deservientibus et ad me-
liorem vite sustentationem fructus exinde augeatur prebendarum. Testes huius rei sunt: sacerdotes Lam-
bertus plebanus de Swalenberg, Everhardus plebanus de Colrebecke; milites Theodericus et Henricus
firatres dicti de Elmeringhusen, Johannes de Wigighusen; famuli Hermannus de Donepe, Amelunghus de
Schitere aliique quamplures. In cuius rei robur et testimonium presentem paginam cum appensione nostri
sigilli fecimus communiri. Acta sunt in castro Swalenberg anno Domini M°.CC°.L°, V. Idus Aogusti.
423.
Graf Otto von Ever stein schenkt dem Klosier Wormeln das Patronatreeht iiber die Kirche in Beddinghausen *J.
1250 December 25. — Abschr. Msc. VII. 4519 S. 7; gedr. v. Spilcker Gr. v. Ever stein S. 94.
Otto Dei gratia comes de Eversten hanc paginam visuris salutem et omne bonum. Omnium noticie,
quorum presens scriptum oblatum faerit, declaramus, quod anime nostre salutis intuitu ecclesiam in Hed-
') Datselbe wnrde 1414 in die Nenstadter Kirche zn Herford verlegt, nnd fuhrte seitdem den Namen: Stift SS. Johann
u. Dionys. — *) Bine Ansfertigung des Copiars hat Suedheesen. Die Lage beider Outer habe ich nicht zn ennitteln
vermocht. — 9) Bei Ganaiean Kr. Brilon.
Digitized by
Google
272 1250.
dinchosen cum uostri filii Alberti omniumque nostrorum heredum consensu cenobio Wormelon contulimus
perpetuo iure libere possidendam. In huius rei testes sunt: sacerdotes dominus Johannes de Westhem,
dominus Hennannus de Wettere; milites dominus Ernestus de Wellede !), Ernestus de Howethe,
Berecherus et germanus suus de Wormelen. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°.L°. in die Nativitatis
Domini, Conrado preposituram Wormelen, Kunegunda abbatissa et Frederine ius et curam priorisse regente.
424.
* Albert von Scardenberg2] enlscheidet mil andern Schiedsrichtern einen Streit zwischen dem Kloster Ab-
dinghof und einer VasaUin dahin, dass diese zwar ein Lehnsgut fur 5 Mark versetzen darf, aber dafiir
einstehen muss, dass ein Zins von 4 SchilUngen davon jahrlich gezahlt werde, wo nicht, werde das Gut
an das Kloster zuriickfaUen. 1250. — Or. Kl. Abdinghof U. 53.
In nomine sancte et individue Trinitatis . . . Sciant tarn presentes quam futuri temporis homines,
quod ego Albertus de Scardenberg, Gumbertus dictus Parreman, Adolphus de Budellthorp, Wernherus
de Nedere, Gerhardus villicus, Thetmarus de Uflo, cum essemus arbitri super causa defectus prebende
sue f sic I J de duobus mansis suis in parvo Messere, ordinandum in hunc modum decrevimus, quod do*
mina Alheithis de Uflo *) consensu Henrici dicti Curtis eosdem mansos ecclesie apostolorum Petri et Pauli
in Patherbornen pertinentes, quos in benefitio pheodali possedit, domino Johanni militi de Husen titulo
pignoris quinque marcis obligavit conditione tali, ut iam prefatus Johannes miles annuatim hinc inde*
quatuor solidos graves persolvat. Quos si forte neglexerit, quinque marce prescripte cum debita pensione
ecclesie debentur et domina Alheithis post insinuationem eius statute succedet pensioni. Quam si casu
negligeret, eadem bona libera ad ecclesiam redibunt. Testes huius rei sunt: Arnoldus thesaurarius et
Henricus Rulsten, per quos hec determinata sunt; Menfridus Novi Oppidi 4) et Helmwicus de Holthosen ple-
bani; Ludolphus de Nedere, Albertus monetarius, Johannes de Hildeboldissen, Nicolaus, Hinricus Nagel
et alii quamplures. Ut autem ista rationalis nostra ordinatio rata et inconvulsa permaneat, tarn nostro
quam nove civitatis in Wartberg sigillo presens pagina extat communita. In cathedra Petri pensio sol-
vetur. Acta sunt hec a. gr. M°.GG°. quinquagesimo temporibus domini Symonis Paderbornensis electa,
regnante Willehelmo rege Romanorum.
Das Siegel des Albert von Scardenberg, ein gekrontes Haupt, aus dem zwei zuerst nach unten gehende, dann nach
oben gebogene Arme mit ausgebreiteten Fingern herausspringen, ist ziemlich gut erhalten6).
425.
* Das Capitel des h. Servatius zu Maestricht 6J bekundet, dass eineim Bisthum Paderborn lebende , ihmwachs-
zinspflichtige Familie unter dem Schutze des Abts von Abdinghof steht. 0. J. urn 1250 y. — Or.
Kl. Abdinghof U. 38.
H. Dei gratia decanus, H. custos totumque ecclesie beati Servatii Traiectensis capitulum omnibus
hoc scriptum intuentibus. Universitati vestre significare dignum duximus, Cristinam et Alios ipsius et
») Welledie das Copiar. — a) Niederhessen S. von Liebenau. Vgl. Nr. 262. — ») Westuffeln SO. von Niedermeiaser. VgL
Addit. Nr. 33. — *) Ob von Warburg? — 6) £s findet sich auch in der Colnischen Ausfertigung des Friedens zwischen
Coin und Paderborn v. J. 1256. — *) Ich habe das Traiectensis der Urkunde auf Maestricht geglaubt beziehen zu
mussen , da in Utrecht nach Busching X. 145. 146 ausser dem dem h. Martin geweihten Dom , nur die Eapitelskirchen
zu St. Salvator, St. Maria, St. Peter und St. Johann war en, auch Heda's historia episcopatus Ultraiect. keine Serva-
tiuskirche ergiebt, dagegen in Maestricht nach Busching 1. c 215 zwei Collegiat-Kirchen sind, von welchen er die
Schutzpatrone allerdings nicht angiebt. — 7) Nach dem Charakter der Schrift angenommen.
Digitized by
Google
1250. 273
Alias in diocesi Paderburnensi commorantes ecclesie nostre iure cerocensualium pertinere et abbatis Pa-
derbnrnensis tuitioni a nobis eosdem commissos. Unde si quia ipsos aliquo indebito modo gravare pre-
gnmpserit, per merita beati Servatii sibi timere poterit pro tali iniuria non inmerito iram superni vin-
dicis imminere.
Yon dem Siegel ist noch em Bruchstuck mit dem grosseren Theil von der sitzenden Figur des beiligen Servatiug
in kfinstlerisch sebr schoner Ausfahrung erhalten. Das Siegel ist noch jetzt auf der Riickseite der Urkunde
befindlich, and mit derselben durcb einen schmalen bindurcb gezogenen Pergamentatreifen verbunden.
426.
Hitter Adam van Aspe schenkt der Kir die des h. Petrus zu Ober- Marsberg (Eresburg) gewisse Giiter unter
der Bestimmung , doss aus ihrem Ertrage bestimmte Geldzahlungen an die Stifter Marsberg, Bredelar und
Arolsen, so wie an 13 Kirchen zur Beschaffung des Messweines geleistet werden sollen. 1250. — Oi\ Prapstei
Marsberg U. 6b, Abschr. Msc. II. 101. p. 23; 40 p. 539; gedr. Seibertz U.-B. /. Nr. 264.
C. In nomine sancte et individue Trinitatis. Frater Widekyndus abbas in Breydelar, Thimo prepo-
sitas Montis Martis, Bertoldns propositus in Aroldessen , consulesque inMersberg1), omnibus hanclitteram
visuris notum esse cupimus, quod Adam miles de Aspe2) libere conditionis homo, pronus ad omne opus
bcmum , aream quandam in Horhusen sitam et agros quosdam proprie sibi pertinentes ex ista parte aque?
fertonem et tree obulos solventes, ecclesie sancti Petri in Monte Martis pro remedio anime sue et suo-
rum fidelium, de consensu filie sue Sophie et mariti sui Arnoldi militis et alterius filie sue Alheydis non-
dumadhuc maritate, proprietario iure assignavit omni iure suo cedens. Ita tamen, ut prepositus ecclesie
iam dicte perpetuo tribus vicibus in anno, videlicet in nativitate Domini, in pascha et pentecoste, mo-
nasteriis Breydelar, Aroldessen et sue ecclesie duos denarios graves de fertones), omni excusatione re-
mota dare non omittat, quibus vinum ad sacrificium compare tur in festis memoratis. Keliquos XVIII
denarios et tres obulos adhuc superstates idem prepositus XIII ecclesiis: ecclesie sancti Magni in Hor-
husen4) et sancti Dionisii, Esnethe5), Westhem*), Dorpethe, Bilenchusen7), Hadebergenhusen, Hesma-
rinchusen, Eligenhusen *) , Urdorp9), Vassenbike 10), Hetdinchusen n), Osnynge12), in opus simile taliter
distribuens videlicet in festo Thome apostoli, in cena Domini , in vigiliaPentecostes, semper cuilibet harum
ecclesiarum nuntiis obulatam ,s) vini ad sacrificium procurabit. Hoc adiecto, quod in hiis tribus sollempni-
tatibus, sicut actenus fecerunt, vinum non mendicabitur. Si quis tunc non indiguerit, vel forte afferre
di8tulerit, in sacris diebus afferre poterit; si tunc neglexerit, prepositus ilia vice solutus erit. Ut igitur
hums donationis ordinatio rata et inconvulsa in evum consistat, presentem paginam sigillorum nostrorum
appensione communimus. Si quis vero ipsum vinarii donum irreverenter quolibet modo temerare pre-
l) Bei Seibertz falschlich: Marsberg. — *) Ort bei Marsberg, nach Seibertz III. 560, doch schwerlich im Preussiacben,
da er weder auf der Karte des Kreises Brilon, noch in v. Yiebabns Ortschafts-Verzeichniss des Reg. -Bee. Arnsberg
sich verzeichnet findet, ebensowenig Dorpethe and Hadebergenhusen. tlber Aspe vergl. die Marsberger U. v. 1278.
— *) D. h. von dem Haupt-Ertrage des Guts, dem ferto, sollen diede Denare gezahlt werden. — ♦) Nieder-Marsberg;
von Marsberg aus liegen: — *) Essen tho NW. — •) Westheim NO. — *) BiUinghusen NO. — *) Ellingsen bei Soest
nach Seibertz III. 579; doch bezweifele ich, class dies hier gemeint sei. — •) Udorf SO. von Marsberg. — 1o) Was-
beck SO. — ") Heddingbausen SO. — ") Wohl identisch mit Osninctorp, nach Seibertz III. 618 bei Bredelar. —
Ia) Diese Urkunde ist fur die damaligen Munzverhaltnisse nicht unwichtig. Der Geldertrag der geschenkten Giiter
bestand, wie oben angegeben, aus einem ferto und 3 oboli. Hiervon eshielten Bredelar, Arolsen und Marsberg jedes
dreimal im Jahre je zwei Denare, also zusammen 18 Denare. Die iibrigen 18 Denare und 8 Oboli wurden auf drei-
zebn andere Kirchen so vertheilt, class jede 3mal im Jahre einen Obolus erhielt, von welchen 2 auf den Denar gin-
gen. Also 18 X 2 + 3 = 39 Oboli. Zusammen wurden also verausgabt 36 Denare und 3 Oboli; hiernach mussten
also 36 Denare = einem ferto gewesen sein, was in der That zutrifft, indem nach Grote, Munzstud. I. 195 der
ferto = % Mark, also gleich 8 solidis war.
W«tt UA.Bnch. IV. 35
Digitized by
Google
274 12 50.
8umpserit, sanguis Domini, qui ex eo confici debuit, de manibus eius requiratur, quin super reatu suo
resipiscendo citius conteratur. Ceterum sciendum, quod filie Adame iam dicti et gener eius prefatus
ratum etiam habent, quidquid de bonis, que in Thuissene ') habet, idem Adam ordinare voluerit aut ven-
dendo vel pro dfono largiendo, omni iuri in eisdem bonis habito sollempniter renuntiantes. Acta sunt
hec anno gratie M°.CC°.L°, indictione octava. Huius rei testes sunt: Alradus miles, Fredehardus magi-
ster consulum, Hermannus monetarius et frater suus Conradus, Ludolfus de Capella, Bertoldus, Godefri-
dus de Eleren, Albertus de Mulhusen et consules omnes et alii quamplures.
Das Siegel des Abts von Bredelar ist ziemlich gut, von dem des Propstes von Maraberg aber nur der ontere Theil
erhalten; die anderen zwei sind abgefallen.
427
* Der Edle Beridiard von Lippe entldsst einen Ministerialen aus dem Horigkeitsverholtnisse. 1250. Quernhetm.
— Or. Fiirst-Abtei Herford U. 46.
Bernardus nobilis de Lippia universis hanc litteram intuentibus notum esse cupimus, quod nos
Gonradum ministerialem nostrum, filium Jutte ministerialis nostre, liberum dimisimus dantes eidem libe-
ram facultatem se ad quocumque voluerit divertendi. Acta sunt hec Querenhem 2) anno Domini M°.CC°.L0.
Gerardo de Sininchusen, R(ud)olfo de Haren, Reinhardo Gogravio, Hardrado Lupo, Rabodone deHaren,
militibus et aliis quampluribus presentibus.
Das ziemlich wohl erhaltene Reitersiegel ist identisch mit dem zu III. 503 erwahnten.
428.
* Die Klbster Hasungen und Uardehausen vergleichen sich iiber ein dem Lelzteren geschenktes Gut. 1250. —
Or. Kl. Hardehausen U. 70.
B. Dei gracia abbas et conventus in Hasungen s) omnibus presentem paginam inspecturis salutem in
Domino. Universitati vestre notum esse volumus, quod Johannes dictus de Gran tactus amore divino
ecclesie in Hersentehusen (sic!) se et sua conferens, mansum unum ad ecclesiam nostram in villa Fridegozse4)
situm de hire pertinentem, in quo se asserebat aliquid iuris habere, predicte ecclesie conferre intendebat.
Et cum nos cum predicto conventu hinc inde super tali iure litigaremus, tandem propter bonum pacis
huiusmodi litigium per arbitrum fuit decisum in hunc modum. Sepe dictus conventus in Hersentehusen,
quoadusque idem Johannes vixerit, ecclesie nostre de eodem manso in festo beati Michahelis annuatim
persolvet XII cim solidos nostre monete et post mortem suam duo eorum mansi et noster illis conti-
guus, unde prius fuit controversia, in tres eq(ua)les partes dividentur et unam nos, duas vero predictus
conventus obtinebit. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°.L°. Testes huius rei sunt: Florentius paro-
chianus, Heinricus cellerarius, Udalricus cammerarius, Conradus custos; Willehelmus nobilis de Guden-
berc, Johannes de Helfenberc, Lodewicus de Duringenberc, Hermannus de Elbene, Tidiricus villi cus de
Wolfhagen et alii quamplures.
Das Siegel ist abgefallen.
l) Nicht zu constatiren. — 2) Der Anfang dieses Wortes war fast ganz abgeschabt, wie die Urkunde iiberhaupt sehr
gelitten hat. — *) SO. von Arolsen in der Provinz Hessen im Gericht Wolfhagen. S. Landau Hessengau S. 207. —
4) SO. von Volkmarsen in der Provinz Hessen.
Digitized by
Google
1250. 275
429.
* Die Abtissin Wiltrud von Neuen-Heerse iiberlasst dem Kloster Willebadessen zwei Erben in Volkmarsen
gegen eine jahrliche Abgabe von einem halben Pfunde Wachs. 1250. — Regest Msc. L 242b. S.62.
Wiltrudis abbatissa Herisiensis ecclesie Wilbodessensi contulit duos mansos in Volkmarsen, quos
Hermannus, Henricus, Johannes fratres ministeriales ecclesie Herisiensi resignaverant, ut dimidium talen-
tum cere singulis annis solvant. Testes: Gunegundis preposita, Beatrix decana, Alheidis scholastica,
Jutta, Mechtildis, Beatrix, Kunegundis, Agnes canonice; Wernherus, Hermannus, Udo milites. Anno
D. M«\CC° IA
430.
* Wiltrudis abbatissa Herisiensis (Wilbodessensi ecclesie) contulit mansum in Himelhosen et quos-
dam agros in Edelersen, quos Henricus miles de Warberg resignarat. Anno Domini MCCL. — So das
Regest Msc. I. 242b. S. 62.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
1251
43L
Papst Innocenz IV. befiehU dem Dechanten und Scholastikus zu Enger, den Bedriickungen, wdche Bitter
Themo von Voswinkel und einige andere Laien der Osnabriicker , Mindener und Paderborner
Diocese gegen Kl. Levem ausiiben, ein Ende zu machen. Lyon 1251 Januar 4.
Or. im Kgl St.-A. Munster, Kl. Levern Nr. 66. Druck UB. V, Nr. 522. Reg. Arch. Ztschr. Ill,
51 Nr. 86. Themo v. Voswinkel Zeuge UB. Ill, 498 und 503.
432.
Papst Innocenz IV. beauftragt den Elekten (Simon) von Paderborn, dem Johann von Gottingen, fur
den sick Bischof (Heinrich) von HUdesheim und Herzogin Sophie von Brabant verwandt hatten,
zwei Pfrunden in DeutscJdand zu verschaffen. Lyon 1251 Februar 15.
Gedr. UB., V, 523. Reg. Berger, Les registres tf Innocent IV, II p. 259 Nr. 5414.
433.
Bitter Arnold von Gudenburg verlcauft dem Kl. VolJchardinghausen fur 5 Mark und ein Matter
Boggen seine Gilter in Strot. 1251 M&rz 19.
Incerta presencium operacio de futuris contingentibus dubium ingerit, nisi scripturarum robore
8olidetur. Hinc est, quod ego Arnoldus miles de Godenborc dictus Magnus ad noticiam devenire cupio
presencium et futurorum, quod de consensu et favore omnium heredum meorum omnia bona sita in
Strot cum decima ecclesie sanctimonialium in Volchardinchusen pro summa V marcarum et maldro
siliginis vendidi perpetuo possidenda. Verum non solum me et meos heredes contingentia et in futuro,
quidquid ratione fratris mei et suorum heredum seu cognatorum meorum quorumcunque eorundem
bonorum occasione ]) juris feodalis aut proprietatis ad me per ipsorum discessum posset devenire , ob
reverenciam beati Johannis libere resingnavi, presens scriptum in evidenciam huius nostrorum sigillo
roborando. • Actum anno Domini M0.C°C°.LI, XIIII. Kalendas Aprilis.;
*) Or. ocasione.
Or. im FursU. Waldeckisclien Archiv zu Arolsen. An Pergamentstrei/en schlecht erhaltenes dveieckiges
Siegel, in dessen oberm Theil zwei mit den Schndbeln nach auswdrts gekehrte Adlerrumpfe, unten
drei Balken, durch Gitter verbunden.
434.
Erzhischof Konrad von Kiiln, apostoliscJier Legat, bestdtigt die seitens der Edlen Konrad und
Otto von Ikerstein vorgenommene Schmkung des Patronates der Kirche zu Wormeln an das
Kloster daselbst. Koln 1251 Marz 21.
XII. Kalendas Aprilis M°.CC°. quinquagesimo.
Or. im Pfarrarchw zu Wormeln. Drucke v. Spilker, Everstein, 92 und UB. IV, 416 zu 1250.
Letzterer aus Msc. VII. 4519 im St.-A. Munster. Darin zu korrigiren Z. 2 magistre und Wormlo
(so immer), Z. 7 hinter sicut zu ergdnzen juste. Cardauns, Regg. des Erzb. Konrad v. Koln in
Ann. des histor. Ver. f. d. Niederrhein Bd. 35. Reg. Nr. 296 vermuthet (ob mit Rechtf) Fehler
im Datum wegen des fur diese Zeit nicht mehr gebrduchlichen Legatentitels.
Westf. Urk.-Buch IV. 36
Digitized by
Google
278 12B1
435.
EleH Bruno von Osndbruck schenkt der Abtissin von Herford zwei Hduser. Osnabriick 1251 Mdrz 31
Honorabili domine et in Christo dilecte abbatisse Heruordensi B(runo) Dei gratia Osnaburgensis
electus salutem et sinceram ad omnia voluntatem. Vestra sciat discretio, quod nos ad petitionem
Ludolfi de Gronenberg de communi consensu totius ecclesie nostre damus vobis et ecclesie vestre pro-
prietatem duarum domorum in Sutherbercge et in Core et hoc presentibus litteris protestamnr. Datum
Osenburcke anno Domini M°.C°C°.L. primo, sexta feria post dominicam Letare.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Furstabtei Herford Nr. 46a. Siegel vom Pergamentstreif*n ab* Ob
hiermit zusammenkdngt Moaer, Osn. Gesch. IV S. 371 ff.t
436.
Elekt Simon von Paderbom verkauft mil Zustimmung der RUterschaft geivisse vogteifreie Besitzungen
dem Domkapitel. Paderbom 1251 April 1.
Simon Dei gratia Paderburnensis electus tarn presentibus quam futuris mentis et corporis salute
gaudere. Ne ea, que geruntur in tempore, lapsu temporis evanescant, scripture memorie utiliter com-
mendantur. Tenore presenciuin omnibus innotescat, quod nos curtim et bona in Sunriche cum hominibus,
nemoribus et silvis, pratis et pascuis, aquis, viis et inviis et cum omnibus aliis pertinenciis suis a cuius-
libet advocati potestate libera et soluta capitulo nostre Paderburnensis ecclesie ministerialium nostrorum
accedente consilio et consensu vendidimus duodecim marcis auri de thesauro ecclesie nobis pro precio
persolutis. Quorum bonorum proprietatem et dominium eidem capitulo conferimus hiis pactis accedentibus,
quod, postquam pars thesauri ecclesie propter hoc distracta fuerit de proventibus eorumdem bonorum
integre reparata, tunc prescripta bona cum omnibus pertinenciis, libertatibus et iusticiis suis ad meliora-
lionem prebende capituli Paderburnensis iure perpetuo pertinebunt. Acta sunt hec Paderburne anno
Domini millesimo ducentesimo ]) quinquagesimo primo, indictione nona, Kalendas Aprilis.
*) Or. ducengimo.
Or. im KgL St-A. Munstery Fstth. Paderbom Nr. 180. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Sunriche
bei Borgentreich nach Ruckschrift 8. XVII, ohne Zvoeifel dasselbe Grid, welches Bischof Bruno
von Wurzburg im J. 1036 an sein Stift schenkte. Vgl. Additamenta Nr. 9.
437.
Elekt Simon von Paderbom trifft Bestimmungen viber einen Paderborner Kanonikern gehorenden
Neubruch-Zehnten. Paderbom 1251 April 5.
Simon Dei gratia Paderbornensis electus universis-, ad quorum noticiam hoc scriptum pervenerit,
perpetua .... cupimus salute gaudere. Ne ea, que geruntur in tempore, lapsu temporis evanescant,
scripture memorie utiliter commendantur. Tenore presentium omnibus decimam
in villa Elnere, quam nunc habent Heinricus et . . . . canoni canonici nostre majoris
ecclesie, pro suo(a) plogethe habere . . • volumus et constituimus, quod, quecunqae
nemora vel terra de eiusdem ville redacta fuerit noviter ad culturam eorundem novalium,
decima maiorem decimam aucmentando pertineat canonicis antedictis, hac littera nostra non tan turn de
decima novalium presentis temporis set de preteriti et futuri temporis decimis novalium eius-
dem ville perpetuo valitura. Datum Paderborne anno Domini M°.C°C.L0. primo, in Nonis Aprilis.
Or. sehr beschddigt im KgL St-A. Munster Fstth. Paderbom Nr. 181. Siegel und Befeetigung fehlen.
Unter dem Namen „0 bedienz Eleren" hatte das Paderborner Domkapitel aus Gutern zu Kerceleren
erne Rente zu bezieheny die 27lfe Matter Korn ausser Hiihnern und Eiem und ausser der „settinge
unde entsettinge der meigere" — wohl Weinkauf, laudemium — betrug. Nach Urk. von 1519 war
diese Rente wegen gdnzlicher Zerstorung des Dorfes uber Menschengedenken nicht Hngegangen.
Digitized by
Google
1251 27Sf
Das Domkapitel hatte aber damals endlich ausfindig gemacht, class jene Guter theils vom Kloster
Dalheim, theils von denen von Westpkalen in Besitz genommen war en und schloss mit diesen
einen Vergleich. Die Trummer der Kirche zu Kerceleren sind beim Gute Eilern im Sint/elde nock
jetzt sichtbar. Vergl. Zeitschr. XXXVIII, 2 S. 137. »Plogethett wohl gleiehbedeutend mit „Pfegeu
(euro); dieses Wort wurde noch im vorigen Jahrh. vereinzelt statt „Amtu gebraucht, wie z. B. die
Vogtei Boke ouch die „Pflegeu Boke genannt ivird. (Spancken). Lubben brachte in Zuschrift das
Wort zusammen mit plegede, gleichbedeutend mit ojficium.
438.
Hermannus prep. Noue Ecclesie Z. d. Dornpropstes WUhelm fur St. Mauritz zu Munster.
1251 April 9.
UB. Ill, 524. Hermann von Holte war zugleich DomJterr in Munster.
439.
Propst Eckehard van Fritdar spricht Kl. Netze zwei Hufen zu. Fritzlar 1251 April 21.
Eckehardus Dei gratia Frislariensis ecclesie propositus. Quoniam ea, que fiunt in tempore, labuntur
cum cursu temporis, nisi scriptorum vel testium inunimine roborentur, presenti pagina ad noticiam futu-
rorum duximus transferendum, quod, cum anno Domini M°.C0C.L°I dominus Hermannus et Ludewicus mi-
lites et Wideroldus frater eorum dicti Maz . . prepositum et conventum de Nezce super duobus mansis
ecclesie in Nezce doti pertinentibus coram nobis traxissent in causam et per testes vel instrumenta in-
tentionem suam probare non possent, prepositus cum quatuor conversis et quibusdam servis ecclesie sue
optulerunt se iuramento firmare, quod nullum ius in huiusmodi mansis conpeteret fratribus1) supradictis,
et licet iuramentum huiusmodi primitus acceptassent, tandem ipsum voluntarie relaxarunt ducti consilio
saniori. Nos igitur de rigore iuris predictos prepositum et conventum ab impetitione sepedictorum fra-
trum per diffinitivam sententiam duximus absolvendos. In huius rei testimonium presentem paginam cum
testium subscriptione nostri sigilli munimine duximus roborandam. Testes autem sunt: Heinricus deca-
nus, Volpertus de Borcken, Heinricus custos, Conradus de Malzvelt, Gumpertus de Ritthe, canonici Fris-
larienses, Conradus Welle(rus?) et Eckehardus, vicarii ecclesie eiusdem, Conradus de Buren, Wideroldus
de Hospitali, Bodo plebanus de Cenre, Theodericus plebanus de Wictorf et alii quam plures. Datum Frislarie
anno incarnationis Domini supradicto, sexta feria proxima ante diem beati Georgii.
J) Doppelt, einmal unterpunktirt.
Or. im Furstl. Wald. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen in weissem Wachs spitzovales Siegel,
Figur des h. Petrus mit Heiligenschein und zwei Schliisseln in der Rechten.
440.
Propst Friedrich und Priorin L. von Berich urkunden iiber Beilegung eines Guterstreites.
Fritzlar 1251 April 28.
F(ridericus) prepositus, L. priorissa totusque conventus in Beriche omnibus hanc paginam intuenti-
bus salutem in eo, qui est salus omnium. Noverint omnes, quibus hec littera recitata fuerit, quod, cum
Johanne dicto de Uflon, qui ecclesiam nostram per iniustum gravamen l) impugnabat, pro quibusdam 2)
bonis nostre ville adiacentibus et ecclesie dicte iure pertinentibus talem, sicut arbitrati fuerunt dominus
comes Adholfus de Waldeke et dominus Ekehardus prepositus Friteslariensis et dominus Albertus de
Scardenberg, quibus ex utraque parte commissum fuerat arbitrium, concordie peregimus compositionem,
ut eidem tres marcas et dimidiam daremus absolute. Quo facto predictus Johannes, sive fuerit iusta vel
iniusta, coram comite et multis aliis probis Waldeke et coram iudicio spirituali plenius omni renunciavit
36*
Digitized by
Google
280 1251
accioni. Ad hoc igitur pater eiusdem Jo(hannis) et sorores sue et earum legitimi 3), unus ex his in
Sconenberg constitutus et alter in Wartberg, cum earum prole et 4) cum testimonio sufficient* actionem
prenotatam legitime postposuerunt. Et quia omnia negocia tocius mundi videntur transitiva5), iam
sepedicti nobiles A(dolfus) comes et A(lbertus) de Scardenberg et E(kehardus) prepositus Friteslariensis
huius rei facta 6) sigillorum suorum munimine decreverunt roborandum. Datum in Friteslar anno Domini
millesimo C°C°.LL, IIII Kalendas Maii.
*) Or. grava. ■) dam iiber der Zeile. *) folgen ausgewischt 2 Buchst. *) iiber der Zeile. *) transsitiva Or. •) huius
— facta iiber der Zeile.
Or. im Fursil. Wald. Arch, zu Arolsen. An Hanfschnuren in braunem Wachs 1) dreieckiges Siegel,
Mannskcpf, aus dessen Mund zwei Arrne mit emporgehobenen Hdnden herauswachsen: Scharden-
berg; 2) rundes Siegel des Gr. A. v. W; 3) spitzovales Siegel des Propstes in weissem Wachs,
stehende Figur, in der Rechten aufgehobener Schlussel.
44L
Die Propste Heinrich von Netze und Friedrkh von Berich bekunden eine ihren KUstern gemachte
Muhlenschenkung. Fritzlar 1251 Mai 2.
Heinricus Dei gratia prepositus in Nezce et Fridericus prepositus in Beriche litteris presentibus re-
cognoscimus et publice protestamur, quod, licet dominus Volpertus de Borclcen canonicus Frislariensis tarn
possessionem quam proprietatem molendini iuxta Weldene, quod Rodewaghe dicitur, monasteriis nostris
contulerit in suorum peccaminum 6ublevamen, pensionem, quam exinde perceperimus annuatim, solvere
sibi tenemur temporibus vite sue, nisi ipsam nobis duxerit voluntarie relaxandam. Post mortem vero suam
in die anniversarii sui, qui singulis annis est in nostris monasteriis celebrandus, pensio huiusmodi inter
conventus nostros pro facienda eius speciali consolatione equaliter dividetur. In huius rei testimonium
Presentes litteras sigillorum nostrorum munimini duximus roborandas. Datum Frislarie anno Domini
M0.C°C.LI0, in crastino apostolorum Philippi et Jacobi.
Or. im FurstL Wald. Arch, zu Arolsen. An Perganientstreifen in gelbem Wachs 1) zerbrochenes^
spitzovales Siegel des Propstes Heinrich, Maria sitzend mit dein Kinde; 2) spitzovales des Propstes
Friedrieh von Berich, Lamm Gottes mit der Fahne, darunter Lilie.
442.
Grrafin Begdinde von Paderborn verpfandet mit Genehmigung Hirer Tochter und Erben, wie dies
schon f ruber 1250 Juni 2 yon ihrem Gemahl, dem Edlen Bernard von Oesede, geschehm, einen
Zehnten an den Paderborner Dompropst Heinrich von SchwaJenberg. Paderborn 1251 Mai 26.
Regelhindis comitissa Paderbornensis omnibus, ad quorum noticiam hoc scriptum pervenerit, salutem
in Domino. Tenore presencium litterarum mearum coram testtbus ad hoc rogatis et subscripts confi-
teor manifeste me Hildeburgis, Heilewigis, Elyzabet et Regelhindis heredum meorum accedente consensu
muris civitatis Paderbornensis decimam adiacentem domino Henrico de Sualenberch preposito Paderbur-
nensis1) ecclesie eiusque successoribus, qui pro tempore fuerint, quibus earn legaverit, pro sexaginta et
quinque marcis legalis monete in civitate Paderbornensi titulo pignoris obligasse, eiusdem decime fructi-
bus in sortem nullatenus computandis. Cum semper prepositus Paderburnensis ecclesie nomine ecclesie
sue iam dicte decime in veritate proprietarius habeatur, michi etiam et meis communibus heredibus re-
dimendi pro sexaginta quinque marcis decimam antedictam potestatem liberam reservavi et nulli nisi pre-
posito, dummodo earn emere voluerit, eadem decima est vendenda nee ad aliam personam quacumque
arte vel titulo transferenda. Item si ego vel mei heredes annuatim capitulo Paderbornensi in festo beati
Viti decern spikermolder tritici de tritico, quod dicitur sunderwete, de eadem decima debita non solveri-
mus, tunc prepositus capitulo solvet annuatim annonam supradictam, per quam solutionem secundum veram
Digitized by
Google
1251 281
estimationem tempore solutionis faciendam annone capitulo summa debiti sexaginta quinque marcarum
durante oblige tione decime augmentabuntur annuatim. Actum Paderburne presentibus testibus: deoano
Rabodone, Volrado quondam preposito, Hermanno camerario, Ludolpho cellerario, Henrico thesaurario,
Gerungo, Widekindo de Osedhe, Johanne Stapel, Henrico Lusco, Thiderico de Susato, canonicis Paderbur-
nensibus, Volquino cellerario sancti Petri, Wemhero de Brakel, Wernhero Stapel, Henrico camerario,
Conrado tunc dapifero, Horado de Brenken, Conrado de Andepen, Alberto de Nedere, Lodewico Bule-
mast, Conrado de Tyto, Alberto de Balhome, Henrico Duuelescopman iudice civitatis Paderburnensis,
Henrico Ysheri et aliis quam pluribus VI°L Kalendas Junii anno Domini M°.C°C. quinquagesimo primo. Et
-quia sigillum proprium habere non consuevi, presentem paginam sigillo capituli sanctorum apostolorum
Petri et Andree pecii roborari.
J) bom und burn beka Namen Paderborn wech&eln.
Or. im KgL St- A. Munster, Fstth. Paderborn 182. Siegel nebst Befestigung fehlen. Die bis auf den
Schluss fast gleichlautende Urk. des GemahU der Regelinde von 1250 Juni 2 UB. IV> 419.
443.
KL Corvey verkaufl dent Kl Bredelar Guter in Ober-tysprunge, deren Einkunfte der Kirche in
Marsberg gehdrten, und schenkt letzterer dafiir das Patronat in Ttviste. Marsberg 1251 Juni 23.
In nomine sancte et individue trinitatis Amen. Hermannus Dei gratia Corbeygensis ecclesie abbas,
Albertufr prior, Strigerus prepositus totumque ejusdem loci capitulum universis Christi fidelibus hanc
litteram visuris eternam in Domino salutem. Dignum credimu^ et divine pietati placitum, ut ea, que
agimus, iuxta seniorum decreta scriptis, sigillis et testibus memorie posterorum firmiter imprimamus,
quatinus eadem, que a nobis rationabiliter statuta fuerint, ab ipsis inviolabiliter teneantur. Noverint
igitur presentes et posteri, quod nos communicato consilio conventus nostri et ministerialium nostrorum
bona quedam in superiori Upsprunge sita, de quibus fratres monasterii in Breydelar annuam pensionem
decern et octo moldra Horhusensis mensure et quatuor solidos ecclesie Montis Martis solverunt, quia
proprietas eorundem bonorum ipsam ecclesiam contingebat, urgente multimoda et inevitabili necessitate
ecclesie nostre, distraximus ab eadem ecclesia de pleno consensu et gratuita voluntate dilecti filii nostri
Thymonis tunc temporis ibidem prepositi et fratrum suorum, redonantes eidem ecclesie in restaurum pro
hac pensione collationem et patronatum ecclesie in Thuiste cum omnibus pertinentiis suis iure proprie-
tario, sicuti nobis pertinuit, sine omni inquietatione perpetuo possidendum. Quo facto unanimi consensu
et voluntate, ne maiori immergeremur dispecdio, Thimone iam dicto preposito suisque fratribus benigne
et favorabiliter consentientibus, dominum Widekyndum Bredelarensem abbatem et suum conventum con-
venimus, ut, si proprietatem et pensionem eorundem bonorum et IIII solidorum in Upsprunge et bona
in Scukereakere, de quibus annuatim ecclesie nostre XIIII solidos solverunt, ad ius perpetuum et pro-
prietatem eis emere complaceret, assensum preberemus. Tandem mediantibus probis viris et fidedignis,
preposito scilicet Montis Martis Thymone prefato, Alrado et Frederico militibus dictis de Horehusen,
in tantum processum est, quod eadem bona in Upsprunge et in Scukereakere cum pensionibus predictis
et omnibus pertinentiis, agris cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, agris aquarumque decursibus, viis,
inviis, pro centum marcis legalium denariorum proprietatis iure a nobis legitime compararunt, cum tamen
pensionem bonorum in Upsprunge adhuc duobus annis et Scuckereakere septem annis libere habere de-
berent sine solutione. Hiis ita ordinatis nos sepedicta bona in Upsprunge et Scukereakere cum omnibus
pertinentiis suis, sicut supradictum est, contulimus patribus monasterii in Breydelar proprietario iure et
patronatu veri dominii pacifice possidenda, ab omni pensione eorundem bonorum liberos eos fore decer-
nentes et absolutos, warandiam super hac absolutione et libertate ubique prestantes eisdem, insuper
omni iuri nostro in eisdem bonis habito sollempniter cedentes nee successoribus nostris ncc ulli homi-
Digitized by
Google
282 1251
num ius aliquod in ipsis bonis relinquentes vel recognoscentes, unde quies fratrum eorundem aliquando
possit perturbari aut factum nostrum vel fides violari, set libertate predicta fratres monasterii memorati
omni impulsatione penitus remota libere et quiete potiantur. Ceterum sciendum, quod hanc summam
fratres monasterii prelibati Medehike, sicut a nobis iussi fuerant, integraliter presentaverunt et nos exinde
proventus prebende ad gravem usuram obligatos redemimus, quia, licet ipsi creditores diu questum de
bonis annuatim perciperent, nichilominus in solutione credita repeterent universa. Preterea hanc conven-
tionem cum claustro de Bredelar fecimus, ne ad graviora dampna dilaberemur vel defectum in proventu
prebende nostre diutius pateremur. Ad huius rei evidentiam, ne quis quovis unquam tempore huic con-
ventioni legitime et rationabiliter taxate ausu temerario obviare in posterum presumat, presentem paginam
exinde conscriptam sub sigillorum tarn nostri et ecclesie nostre quam ecclesie Montis Martis et burgensium
ibidem appensione communimus. Acta sunt hec in Monte Martis anno gratie M°.C°C. quinquagesimo primo,
indictione IX, vigilia nativitatis beati Johannis Baptiste. Huius rei testes sunt sacerdotes: Albertus de
Godulumme, Conradus de Nuthlon, Gerhardus de Thuiste, qui ipsam ecclesiam ibidem nobis resignavit
et nos eandem preposito Thimoni suisque successoribus iure perpetuo statim contulimus et ipse propo-
situs incontinenti predicto Gerhardo iterum porrexit eandem, Conradus de sancto Magno, Johannes de
Thulon, milites; Alradus de Horh(usen), Adam de Aspe, Albertus et Lippoldus fratres de Amelungessen,
Bernardus de Dalewic, ThidericuB et Fredericus fratres de Horhusen, Albertus de Butersen, Gothwinus
de Wethen, Giselerus de Godeloueshem; armigeri: Rodolfus de Sfnetlie, Hartmannus de Durslon; burgen-
8es Montis Martis: Conradus de Yburg, magister consulum, Bertoldus iudex, Conradus monetarius, Lu-
dolfus de Capella et filius suus Henricus, Albertus de Mulhusen, Fredehardus* Godofridus de Eleren
Hermannus de Flessenger, Johannes Wndengoth, Heinricus Morel et consules omnes aliique quam plures.
Or, im KgL St.-A. Munster Kl. Bredelar Nr. 45. An blauweissen gejlochtenen Schnuren (mit ange-
heftetem Pergamentstreifen, worauf Reg. von gleichzeitiger Hand) in weissem Wachs 1) Abtssiegel :
Abt auf eineni mit Thierkopfen verzieii^n Stuhl sitzend, in dei% Rechten Stab, in der Linken Buch.
Umschrift f Hermannus dei gracia Corbeiensis ecclesie abbas. 2) Kapitelssiegel : Westf. Sieg.
I, 4 Nr, 3. 3) Kirche Marsberg: Petrus mit Schlussel, links zur Seite Halbmond. Umschrift:
S'.sancri Petri Mcrsherhensis (sic), 4) Stadtsiegel von Marsberg West/. Sieg. II, 66 Nr. 3.
444.
Die Brilder Gotschalk und Hermann Edle von Pyrmont schenken dem Kl Hardehausen neun Hufen
in Ammenhausen, Geismar 1251 Juni 28.
In nomine patris et filii et spiritus sancti. Gotschalcus et Hermannus fratres nobiles de Permunte
universis Christi fidelibus salutem in Domino. Notum esse volumus tarn futuris quam presentibus, quod
nos proprietatem novem mansorum in Ammenhusen, quam Bruno miles de Stendwerge a nobis in pheudo
tenuit et cum consensu suorum filiorum Sigebodonis, Dytmari, Gotschalci in manus nostras absolute
resignavit, pure et integre contulimus fratribus monasterii in Heniiswithusen iure perpetuo possidenda.
Ne ergo contra iusticiam in prefatis bonis quisquam eos impost* rum gravare aut inpedire presumat
ipsam donacionem nostram presenti scripto et sigillo nostro sub multorum honestorum virorum testimonio,
in presentia quorum hec gesta sunt, perpetua firmitate roboramus. Testes itaque sunt: dominus
Heydenricus vicedominus, Theodericus plebanus nove civitatis in Geismaria et Gothardus sacerdos ibidem,
Albertus de Calden miles, Hugo scultetus, Hermannus de Suetheym, Eckardus de Warberg et alii quam
plures. Acta sunt hec in Geysmaria anno Domini M°. ducentesimo quinquagesimo primo, in vigilia
apostolorum Petri et Pauli.
Kopiar I fol. 90 s. XVI des Kl. Arolsen auf Filrstl. Wald. Domanenkammer in Arolsen.
Digitized by
Google
1251 283
445.
Bitter Gerlach von Striinkede iibergibt auf Bitte seines Vertcandten Sweder, Propstes van Busdorf
in Paderborn, eine Horige. 1251 Juni.
Gerlacus miles de Strunkethe tarn presentibus quam futuris universis Christi fidelibus salutem eter-
nam. Ne ea, que aguntur in tempore, lapsu temporis evanescant, utiliter scripture memorie commen-
dantur. Ideoque tenore presentium omnibus innotescat, quod nos ad petitionem et instanciam dilecti
consanguinei nostri Suetheri, propositi beatorum apostolorum Petri et Andree Paderbume, ipsi et capitulo
suo Athelheidim uxorem Baldwini cum filiis et filiabus suis, quos Alberto dicto Note contuleramus in
benefitio, ab ipso tunc liberos et penitus absolutos, cum omni eorundem hominum posteritate et progenie
duximus conferendos, a preposito et capitulo prenominate ecclesie iure dominii perpetuo retinendos. Ut
autem prescripta eidem ecclesie firma perpetuo et inconvulsa permaneant, uxoris nostre et omnium
nostrorum heredum accedente consensu presentem paginam sigilli nostri appositione %) duximus roboran-
dam. Datum anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo primo, indictione nona, mense junio.
Testes huius rei sunt ...
J) Or. apositione.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Stift Busdoi%f Nr. 22. An Pergamentstreifen Reste verletzten dreieckigen
Siegels in weissem Wachs, getheilter SchUd, in dessen oberer Hdlfte Vordertheil eines aufgerickteten
Lowen, unten drei Rosen. Der Aussteller findet sich u. a. erwdhnt Lacomblet UB. II, Nr. 333%
540 in Verhandhmg uber sein gleichnamiges Schloss — gelegen an der Strasse zurischen Heme-
Bochwrn und Recklinghausen — mit dem Grafen Theodorich von Cleve. In Paderborner Vrkk.
kommt er sonst nicht vor.
446.
Berthold d. j. Edler v. Buren bekundet Giitertausch mit Stift Busdorf in Paderborn. 1251 Juli 4.
Sertoldus iunior nobilis de Buren omnibus hoc scriptum inspecturis salutem in Domino. Ad noti-
tiam omnium, quorum inspectioni presens scriptum fuerit exhibitum, de venire volumus, quod dominus
Regenhardus decanus et capitulum sanctorum apostolorum Petri et Andree in Padferborne ad petitionem
nostram tria iugera in inferiori Blikesen inter montem et aquam sita, ubi molendinum construere pro-
ponimus, pro tribus iugeribus in superiori Blikesen nobis in concambium conmutaverunt ; pro decima vero
dictorum agrorum in inferiori Blikesen aream et domum in superiori Blikesen in commutacionem dicte
ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Andree consensu marchionum et totius parrocbie in Ezenchusen
liberaliter dimisimus iure perpetua possidendam. Acta sunt coram testibus ad hoc rogatis: Conrado
plebano legitimo de Nutlon, Bertoldo vicario de Vesperthe, Worado de Ecenchusen, Ludolfo dapifero,
Sigebodone de Vesperthe, Regenbodone de Berchen, Reinicone de Sinistorp, militibus; Johanne gogravio
et aliis quam pluribus anno Domini M0.CC0.L°I0., indictione IX, quarta Nonas Julii. Et ut hec firma
permaneant et inconvulsa, hanc nostre attestacionis et confirmacionis paginam dicto capitulo dedimus
nostri sigilli inpressione roboratam.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Stift Busdorf Nr. 23, An Pergamentstreifen plattgedruckt dreieckiges
Siegel Westf. Sieg. II, 36 Nr. 10. Das Kirchdorf Ezenchusen, spdter Edenchusen u. Edinchusen
genawnt, wohin Ober- und Nieder-Blikesen (vergl. Asseb. UB. /, 474) eingepfarrt waren, lag in
sudlicher Richtung unmittelbar vor der Oberstadt Wunnenberg. Die Stelle des Dorfes heisst noch
jetzt: „bei der Edinkhauser Kircheu. Die Stadt Wunnenberg ist um die Zeit von 1300 von den
Edelherrn von Buren gegrundet und die umliegenden kleineren Dorfschqften sind in dieselbe auf-
gegangen. (Spa?icken.)
Digitized by
Google
284 1251
447.
Abt Hermann t;. Corvey bekundet Vergleich des Kl. Corvey mit Kl. FUchtdorf. Corvey 1251 Juli &,
In nomine sancte et individue trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeyensis *) ecclesie abbas totum-
que eiusdem loci capitulum. Sicut 2) incautorum inprovidencie asscribitur, si nullo certitudinis indicio
posteritati sue relicto factum suum infirmum dissolubileque fecerint, ita et sagacium prudencie depu-
tatur, si propria facta omni cautela roborata per successiones inviolandi finnaverint. Unde ut et ea, que
nos statuimus, inviolabilem optineant firmitatem, noticie cunctorum Christi fidelium tarn presentis quam
futuri evi transmittimus de convencione, que facta est inter Corbeyensem 8) et earn , que in Vlechtorp 4)
sita est, ecclesiam , scilicet pro commutacione et confirm aci one decime ville in Wynemarichusen 5) positer
quam a nobis nobiles in Waldecke in beneficio habuerunt et ab fysis Bernhardus miles dictus de Dale-
wich quam que abbas et conventus predicte Vlechtorpensis 6) ecclesie legittimo foro comparaverunt, ius
predictorum nobilium cum predio, quod dicitur Hulixen, redimendo, ius vero Bernhardi predicti militis
nonaginta marcis et predio in Lengeuelde *) comparaverunt emendo, in omnibus hiis benivolum nostrum
habentes assensum. Hiis peractis accessit ad nos venerabilis Henricus abbas, qui tunc temporis ipsi loco
preerat, volens indempnitati sue ecclesie inposterum precavere, sibi consuluit, nobis dampnum non attulit,
nos devote conveniens obnixius rogavit una cum conventu suo, quatinus prefatam decimam in ius pro-
prietatis sui monasterii concederemus eadem libertate, qua a nobis possessa fuerat et in concambium
reciperemus predium ecclesie sue in Lengeuelde *) iam dictum et curiam unam, scilicet beneficium Alberti
dicti de Mulehusen, nobis superaddiderunt. Nos itaque fraterne caritatis intuitu ammoniti annuimus iustis
peticionibus decime usu illis concesso, concambio recepto, omni iuri nostro in eadem decima habito sol-
lempniter renunciantes, preter quod in recognicionem huius facti et warandie eis prestande duo talenta
cere in festo beati Viti ad altare ipsius annuatim persolvent. Et ne post nostrorum temporum decur-
sum calumpnie alicuius tumultus oriatur, unde quies fratrum ecclesie memorate possit aliquando turbari
aut factum nostrum vel fides violari, banc nostre donacionis cartam conscribi fecimus et tam sigilli nostri
quam ecclesie impressione communivimus 8). Acta sunt hec anno gratie millesimo ducentesimo quinqua-
gesimo primo, indictione IX j datum in Corbeya9), in die Kyliani 10J martiris. Huius rei testes sunt;
Albertus prior, Strygerus prepositus Corbeyenses x), Thymo n) propositus Montis Martis, Ludolfus 12)
propositus inSchaken; milites: Albertus, Hereboldus et Luppoldus 13) fratres de Amelungessen, Alradus u)
de Horhusen, Thydericus 15) et Fredericus fratres de Horhusen, Gotwynus16) de Vrethen, Bertramus de
Stamhen 17), castellani in Cugelnberg 18), Thydericus 19) de Mederik 2°), Allexander de Eskeberg 21), Bodo ^
de Horhusen, Albertus de Lutirsen28), burgenses Montis Martis: Fredehardus, Hermannus monetarius
et frater suus Cunradus24), Ludolfus12) de Capella et filius suus Henricus, Bertholdus26) iudex, Cunradus24)
de Ybergh26), Johannes Wundengoth et consules omnes aliique quam plures.
*) Corbiens. C. *) sicud B. *) Corbiens. C. *) Flechtorpp C. 5) Wymarinchhusen C. «) Flecht. C. ^ Lenge-
felde C. «) communimus R. •) Corbeia C. lv) Kiliani C. ") Tirao G. 12) Ludolphus C. 18) Lupoldus C. ") Allradus C.
") Tidericus C. ie) Godtwinus C. ,7) Stamheim C. ,8) KugelenbeTg C. ,9) Theodoricus C. ,0) Mederick C. 1J) Alexander
de Esscheberg C. ,a) Wodo C. as) Luterscheim C\ ,4) Conradus C. 26) Bortuldus B. afl) Ibergh C.
Mac. VII, 6704 p. 21 (B) mid Mac. 6704 A p. 18 (C) im Kgl. St.-A. Munater. Hulixen (Huli-
kissen, Seibertz; I, 36 zu 1101, Hulikesheym, Addttamtrtia, 49 zu 1158) iat Htdikeaheim ztc.
Corbach u. Berndorf. Vgl. Jahreabemht d. Gymnosiuma zu Corbach 1877 S. 10.
448.
Berthold d. a. und Berthold d.j. Edle von Bur en schenken eine ihnen resignirte Hufe der Kirche
zu Marsberg. 1251 Juli 22.
Bertholdus senior et Bertholdus junior nobiles de Beuren 1), filii fratrum Bertholdi et Thetmari nobilium de
Beuren *), ecclesiae sanctorum apostolorum Petri et Pauli in Monte Martis praesens scriptum perpetuum valitu-
rum. Quoniam rerum gestarum memoriam ad posteros transmittendam solius scripturae conservat vivacitas,
Digitized by
Google
1251 285
praesenti littera imposterum earn lecturis testamur, quod Bertholdus dominus Valgl et Thetmarus Ulega,
uxores eorum et pueri, haeredes universi, mansum unum in Siynstorp situm, de quo ecclesia sanctorum
apostolorum Petri et Pauli in Monte Martis annuatim fertonem in pensione percepit, in manus nostras
resignaveriat, nihil in eo iuris amplius habituri, receptis proinde sex marchis et dimidia a domino The-
mone Montis Martis tunc praeposito. Nos vero ob reverentiam Domini Jesu et piae matris ejus beatae
Mariae mansum eundem, quem supradicti B(ertholdus) et Th(etmarus) a nobis in pheodo habuerunt, cum
omnibus pertinentibus ejusdem, silvis, pratis, pascuis, ortis2), aquis aquarumque decursibus, aedificiis
liberum et exemptum ab omni jurisdictione nostra ecclesiae praefatae libere contulimus. Testes huius
rei sunt: Godefridus de Meschede, Burchardus8) de Bodike, Thidericus4) dapifer, Helmicus de Elsepe, milites,
Vredehardus magister consulum, Yolandus judex, Ludolphus de Capella et filius suus Henricus, Berthol-
dus, Herimannu8,5) Hermannus, Conradus de Iberch, Wecelus Westphael, Herimannus6) de Vlessingere, Gode-
fridus de Eleren, Thebolt, Hinricus Liber, et alii quam plures. Ne autem tale factum6) aliquis succes-
sorum nostrorum ausu temerario infringere vel immutare presumat, cartulam hanc sigillorum nostrorum
appensione statuimus communiri. Acta sunt anno gratiae M.CC.LL, ipso die Mariae Magdalenae.
*) Ab8chr. Beuren, wie haufig in Kopiaren, wo das Or. Buren aufweist. *) Abschr. arthis. *) Buohardus A.
4 1 Thidicus A. ■) Himannus A. •) memor fugt A. hinzu.
Abachr. aus dem WestpJicUemchen Kopiar im Besitz des Grafen von Westphalen zu Laer. Die Zeugen-
schaft des Wecelus W. ist etwas verddchtig.
449.
Graf Gottschaik d. j. von Pyrmont bestdtigt den von seinen Eltern zur Aufbesserung der Prtibende
mnes Bruders Widukind dem Kl. Marienmiinster geschenkten, von ihm aber beanspruchten Zehnten
in EUbrexen. Corvey 1251 August 1.
Quoniam presentis temporis generatio consuetum habet vitium, quod nota vel facta seu etiam, que-
cumque ordinantur, infringere non pertimescat, nisi scripto et vivo testimonio confirmentur, nos ergo Go-
descalcus Dei gratia dictus juvenis comes Perrimont innotescimus universis Christi fidelibus, quomodo
pater et mater nostra cum consensu fratris nostri scilicet comitis Hermanni et etiam nostri ipsius ecclesie,
que vocatur monasterium sancte Marie Virginia apud Swalenberg, pro animabus omnium nostrorum atti-
nentium, insuper ad ampliandam prebendam fratris nostri Widekindi, qui in eodem loco ad numerum
servientium Deo !) fuit receptus, decimam in Eilbrachtessen cum omnibus fructibus ipsius in perpetua pro-
prietate valitura contulerunt. Accidit vero, ut defuncto fratre nostro Widekindo prefatam ecclesiam super
predicta decima insistentes etiam impeteremus. Yerumtamen dominus Hermannus abbas et cetere co-
lumne 2) eiusdem ecclesie per sigilli episcopi Paderbornensis testimonium et per honestos et discretos
viros, qui hec audierant et viderant, et precipue per detestationem nostrorum sigillorum nos penitus ab
hac intentione averterunt. Propterea sicut semper credere debemus de futura mercede regni perpetuir
sicut quondam fecimus etiam et nunc facimus; decimam enim Elbrachtessen, et que inde provenire pos-
sunt, cum consensu uxoris nostre domine Beatricis et filii nostri Godescalci iam sepedicte ecclesie con-
ferimus in proprietatem ab omni iure hereditario exemptam in presentia venerabilis domini Hermanni
Corbeiensis abbatis nostri amici specialis. Huius facti testimonium perhibent dominus Hermannus abbas Cor-
beiensis, Albertus prior, Strigerus8) prepositus eiusdem ecclesie, Widekindus comes de Swalenberg, Widekindus
de Greuincge, Tidericus de Eblinchusen, Ludolphus4) de Elwordessen, Haltbake, Hermanns de Grisme, mi-
lites, Hermannus iudex de Luthe, Sifridus Tudemusche, Bernhardus Jukes et alii quam plures. Si vero,
quod absit, quisquam nostro pio facto contradicere temptet, ad suum errorem demonstrandum presentem
paginam sigillo nostro, insuper sigillo iam sepedicti abbatis Corbeiensis decrevimus esse roborandam.
Datum in Corbeia anno Domini M.CC.LI0., in festo ad vincula sancti Petri.
*) deo fehli B. ■) calumpne B. ■) Istriger beide Kopien. *) Ludolfus C
Westf. Urlc-Bucb IV. 37
Digitized by
Google
286 1251
Msc. /, 129 p. 18v (B) u. VII, 4512 p. 32 (C) im Kgl. St.-A. Munster. Die Herausgeber <ler
Lipp. Reg. hielten I. Nr. 168 Eilbrachtessen fur Elbrinxen, haben aber II. f 5 u. 6 diesen IrrtJium
veibessert. Es bezeicknet Eilbrexen, gewohnlich Born genannt, wdhrend Elbrinxen aus Elmerinch ri-
sen zusammengezogen ist. (Spancken.) Die etwas rdihselhafte Personlichkeit des WicUkindus de
Greuincge scheinen auch Lipp. Regg. nicht haben aufkldren zu konnen. Er kommt schon u J.
1225 (UB. Ill, 217) als erster Z. in Urk. Graf Volkmns von Schwaienberg fur Marienfsfd
vor. Mvt Widekindus comes, dem Paderbomer Stadtgrafen, der als solcher mehrfach (UB. IV?
284, 287, 292) vorkommt, einmal (a. a. 0. Nr. 354) ohne ndhere Bezeichnung u. deshalb Note 1
dmelbst irrig fur ein Mitglkd des Schwalenberger Hauses gehalten, kann er nicht identisch sein.
Vielleicht ein Schwalenberger Bastard f Gedr. Mitth. d. hist Ver. z. Osnubruck V, 114 Nr. 19
aus C. Vergl. Lipp. Regg. I, 191. Nr. 267.
450.
Bitter Hermann von Patberg urkundet iiber den Verkmif mehrerer ihm gehorenden Aecker
an Iil. Bredelar. 1251 August 9.
In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Hermannus miles dictus de Pathberg universis Christi
fidelibus hoc scriptum inspecturis significo, quod, cum curia mea in Berenchusen Bernardo et Thiderico
filiis Conradi militis de Walbernichusen et Alberto de Mulenhusen pro XX marcis per aliquot annos
impignorata foret nee haberem , untie earn redimerem , et licet redditus ipsius curie XX scilicet moldra
Horhusensis mensure perciperent annuatim, nichil tamen de credita summa minuebatur usque ad resti-
tutionem totius credite pecunie, consilio fratrum meorum Johannis, Wernheri clericorum et Godescalci
militis dominum Widekyndum abbatem de Breydelar et suum conventum, ordinis Cystertiensis, in hec
verba conveni, ut, si partem agrorum predicte curie claustro adiacentium et decimam non solventium
emere vellent, cum uxore mea et pueris consentirem et XIIII marcas pro eis acceptarem, presertim cum
ipsi agri pro situ suo claustro contigui forent et commodi, decimam non solventes. Super quo cum
abbas et fratres cenobii iam dicti deliberarent, quid facerent, emptioni omnino ronuntiaverunt, quia nee
denarios haberent nee tam preciose agros tarn paucos emerent. Tandem ob instantiam mei multi-
modam et fratrum meorum in tantum processum est, quod duodecim marcas legalium denariorum mihi
dederunt pro agris quibusdam circa montem Ekesbike pertinentem, et dividit inter ipsam villain et
curiam meam, et pro agris illis universis, quos habui inter ipsam villam Ekesbike et viam, que ducit de
Monte Martis Pathberg sitis, prefate curie mee pertinentibus circa mansum unum et iugera aliquot in
campis videlicet, cultis et incultis, pratis, pascuis, viis, inviis, aquis aquarumque decursibus, ita quod
omnia, que infra predictum terminum continentur, claustro imposterum iure proprietatis pertinebunt.
Hiis ita ordinatis prior dominus Heinricus et frater Iohannes de Fleictorph Pathberg ad nos venerunt
ex parte claustri in vigilia beati Laurentii, ubi in presentia eorum et aliorum honestorum virorum frater
meus Godescalcus et ego et domina Sophia uxor mea, Godescalcus filius meus, Agnes filia mea, preterea
Iohannes filius meus et Gertrudis filia mea unanimi consensu et voluntate iam dictos agros resignavimus
claustro eos assignantes perhenniter sine inquietatione possidendos. Deinde eosdem agros super altare
beate Marie virginis gloriose in Breydelar in presentia abbatis et conventus devote obtulimus iure
veri dominii claustro perpetui pertinentes, omni iuri nostro tam ego et uxor mea et pueri mei quam
fratres mei et heredes universi in eisdem agris habito sollempniter renuntiantes , ita ut, si quis eosdem
agros temerario de claustro auferat, anathema sit, quousque resipiscat. Post hoc prefatus prior et frater
Iohannes cum Godescalco fratre meo et mecum ad Montem Martis processerunt predictam summam ex
integro mihi persolventes hoc modo: duas marcas, quas claustro tenebar, retinuerunt, decern marcas in
presenti mihi dederunt, de quibus detentores curie mee novem marcas receperunt unam mihi ex gratia
dimittentes, et dimidiam partem curie solutam. Hanc igitur conventionem legitime diffinitam, ne quis
Digitized by
Google
1251 287
heredum meorum earn infringere presumat, prescnti publice profiteor scripto sigillo fratris mei Godescalci
roborato, quo ego sum contentus, quia proprium non habeo. Ceterum quod etiam pro area in Ekesbike
habita et concambio agrorum quorundam XIIII solidos ipso tempore a claustro recepi, sub eodem scripto
et sigillo protestor manifeste. Acta sunt hec anno gratie M0.C0C.L°I0. , indictione IX, in vigilia beati
Laurentii. Huius rei testes sunt: sacerdotes Iobannes de Adorp, Godefridus de Patberg, Regenhardus
ibidem capellanus, Iohannes de Patberg, filius fratris mei, Constantinus miles, Hartmodus iudex, Godscal-
cus et Helmwicus fratres de Keldi(n)chusen, Albertus dapifer, Ambrosius, Constantinus armigeri, Iohannes
braxator, Marquardus Buc, Gerlacus Rex et alii quam plures.
Or. im Kgl. St.- A. Munster. KL Bredelar 46. An geflochtenen blauweissen Hanfschnuren Siegel
Gottschalks v. P. Recht88chrdger Balken mit fiinf Fehstuckchen besetet; liiiks oben, rechts unten
je funfbldtterige Rose. Umachrift: Sigillum Godescalci de Phatbherg. Reg. von gleichzeitiger
Hand auf Pergamentstreifen den Siegelschnuren angeheftet.
451.
Adolfus de Waldeke Z. Konig WUhelms fur B. Baimund v. Grasse. Blitzenhausen 1251 August 21.
Gedr. Winkelmann, Act. imp. ined. a. XIII. S. 434 Nr. 534.
452.
Dietrich und Eberhard Wolf) die von Gudenberg und von Schardenberg iibergeben ebien Ministerialen
auf Bitten des Abts Konrad dem KL Helmarshausen. 1251 vor September.
In nomine sancte et individue trinitatis. Tidericus et Everhardus filii domini Arnoldi dicti Lupi,
Johannes et Arnoldus filii quondam domini Arnoldi dicti Maioris1) de Godenberg, Hermannus et Stepba-
nus filii quondam domini Hermanni de Scardenberg universis Christi fidelibus in perpetuum. Gestarum
renim memoria processu temporum evanescit, nisi ponatur in lingua testimonium et scripti munimine
roboretur. Notum sit igitur universis presentis pagine inspectoribus, quod ad instanciam reverendi
Conradi abbatis de Helmwordeshusen et aliorum virorum nobilium et honestorum ex communi consensu
nostro et concordi et amicorum nostrorum consilio Wilelmum dictum de Sylon ministerialem nostrum
libera voluntate pro undecim marcis ab ipso acceptis contulimus beato Petro in Helmwordeshusen in ius
ministerialium absque repetitione et absque impedimento quolibet in eternum; promissum fecimus data
fide firmiter confirmantes pro sororibus nostris et avunculo nostro domino Giverhardo de Zigenberg,
quod nee ipsi nee heredes eorum factum nostrum poterunt quocunque ingenio infirmare. Ut autem
hec(firma)2) permaneant et a posteris illibata, presentem paginam in memoriale sempiternuin facti nostri
conscribi fecimus et sigillorum nostrorum munimine confirmari. Acta sunt hec anno dominice incarna-
tionis M°.CC°.LI0., indictione VIII. Huius rei testes sunt: dominus Conradus abbas de Helmwordes-
husen, Heinfridus prepositus, Gerhardus Hadeke, Reinboldus de Markessen, Conradus de Erclen, Johan-
nes de Oldorpessen, dominus Athelungus de Scardenberg, Henricus Cenral et plures alii.
*) Maiorel Abtchr. *) lirma fehlt A.
Abschrift aus Falckeriheiner's Handschriften Bd. VIII. in Kassel, Bibl. d. Gesch.-Ver. Wegen
hid. VIII tvird die Urk. vor Sept. zu datiren sein.
453.
Kardinalpriester Hugo, ptipstlicher Legat, bestatigt dem KL Arolsen semen Giiterbesitz und nimmt
es in Schutz. Koln 1251 September 25.
Frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, apostolice sedis le-
gatus, dilectis filiis preposito, priorisse et conventui monasterii in Aroldesen, ordinis sancti Augu-
37*
Digitized by
Google
288 1261
stini, Paderbornensis diocesis, salutem in Domino. Religionis vestre dicitur promereri sinceritas, ut
peticionibus vestris accomodemus auditum et eas ad gratiam exauditionis, quantum possumus, cum
Deo favorabiliter admittamus. Vestris igitur devotis postulationibus grato concurrentes assensu, de
Wytmare Maguntinensis , de Capelle et de Eringen, Paderbornensis diocesis, ecclesias, quas proponi-
tis canonice vos adeptas, cum omnibus bonis vestris, que in presenciarum iuste ac pacifice possi-
detis, vel que in futurum iustis titulis poteritis adipisci, vobis et per vos monasterio vestro auctori-
tate presentium confirmamus. Nos eciam personas vestras cum ecclesiis et bonis eisdem sub beatorum
Petri et Pauli apostolorum et nostra protectione suscipimus et presentis scripti patrocinio communimus,
statuentes, ut ea omnia firma permaneant et quieta, salva super predictis constitutione concilii generalis.
Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis et protections infringere vel ei
ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit , indignationem omnipotentis Dei
et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Colonie VI0. Kalendas Octo-
bris, pontificatus domini pape Innocencii quarti anno nono.
Kopiar I foL 27 des KL Arolsen auf Fiirstl. Wald. Domdnenkammer in Arolsen. Ueber die politutche
Thdtigkeit des Kardinallegaten Hugo vgl. A. Ulrich, Gesch. d. rvm. K. Wilhelm v. Holland, 69 f.
454.
Kardinalpriester Hugoy papstlicker Legat, gewahrt den Forderern des Klosterbaues in Mar she rg
40 Tage AbUss. Koln 1251 September 26.
Universis Christi fidelibus per Alemanniam constitutes, ad quos praesentes litterae pervenerint, frater
Hugo miseratione divina tituli sanctae Sabinae presbyter cardinalis, apostolicae sedis legatus, salutem in
Domino. Quoniam, ut ait apostolus, omnes stabimus ante tribunal Christi recepturi, prout gessimus in corpore,
sive bonum fuerit sive malum, oportet nos diem messionis extremae misericordiae operibus praevenire ac aeter-
norum intuitu seminare in terris, quod reddente domino cum multiplicato fructu recolligere valeamus in coe-
lis firmam spem fiduciamque tenentes, quoniam, qui parce seminat, parce et metet, et qui seminat in bene-
dictionibus, de benedictionibus et metet vitam aeternam. Cum igitur, sicut dilecti in Christo praepositus
«t conventus monasterii de Monte Martis, ordinis sancti Benedicti, Paderburnensis dioecesis, nobis intimare
curarunt, iidem monasterium ipsum aedificare caeperint opere sumptuoso nee ad consummationem ipsius
propriae sibi suppetant facultates, universitatem vestram rogamus, monemus et hortamur in Domino in
remissionem vobis peccaminum iniungentes, quatinus de bonis vobis a Deo collates pias ad id elemosinas
et grata caritatis eis subsidia1) erogetis, ut per subventionem vestram opus ipsum valeat consummari et
vos per haec et alia bona, quae Domino inspirante feceritis, ad aeterne possitis felicitates gaudia perve-
nire. Nos autem de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius aucto-
ritate confisi omnibus vere penitentibus et confessis, qui eis ad hoc manum porrexerint adiutricem,
quadraginta dies de2) iniuncta sibi penitentia misericorditer relaxamus, quas mitti per questuarios di-
8trictius prohibemus, eas, si secus actum fuerit, carere viribus decernentes. Datum Colonie VI. Kalendas
Octobris, pontificatus domini Innocentii pape IV. anno nono.
l) Ab8chr. subsiditia. 8) Abschr. et.
Abschitft aus Overhams Msc. Corvey S.216 in WolfenbutteL Druck Schaten und Seibertz I> 273 (un-
vollstdndig) beide zu 1252.
455.
Kardinalpriester Hugo, papstticher Legat, beauflragt den Dechanten (Heinrich) von Nigenkerhen
mit dent Schutze des Kl. Hardehausen und seiner Besitzungen. KSln 1251 October 3.
Frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbiter cardinalis, apostolice sedis legatus, di-
lecto in Christo .. decano Noue Ecclesie, Paderburnensis diocesis, salutem in Domino. Etsi omnibus ex
Digitized by
Google
1251 289
iniuncto nobis legationis officio cupiamus nos reddere gratiosos, devotos tamen ecclesie Alios, ne pravo-
rum hominum molestiis agitentur, nostre volumus protections munimine confovere. Ea propter dilectorum
in Christo . . abbatis et conventus monasterii de Herswithehusen, Gisterciensis ordinis, Paderburnensis
diocesis, iustis postulationibus grato concurrentes assensu, personas suas et locum, in quo sub communi
vita degunt, cum omnibus bonis suis, que in presentiarum rationabiliter possident aut in futurum iustis
inodis prestante Domino poterunt adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscepimus. Specialiter
autem terras, villas, nemora, pascua, et alia bona sua, sicut ea iuste ac pacifice possident, sibi et per
se monasterio suo salva duximus confirmandum. Quocirca discretioni tue, qua fungimur, auctoritate man-
damus, quatinus non permittas ipsos contra nostre protections et confirmationis tenorem ab aliquibus in-
debite molestari, molestatores huiusmodi monitione premissa per censuram ecclesiasticam compeBcendo,
presentibus post triennium minime yalituris. Datum Golonie V. Nonas Octobris, pontificatus domini Inno-
centii pape IIH. anno nono.
Or. im Kgl. St.-A. Munster Kl. Hardehausen Nr. 80. Siegel sammt Bejestigung abgefallen. Auf
der Ruckseite Albus Johannes.
456.
Kardinalpriester Hugo, papstliclier Legal, bestatigt dem Kl. Hardehausen verschiedene Besitzungen.
Koln 1251 October 4.
Frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbiter cardinalis, apostolice sedis legatus, di-
lecto in Christo domino abbati et conventui monasterii de Herswithehusen, Cisterciensis ordiniB, Paderbor-
nensis diocesis, salutem in Domino. Religiosam vitam eligentibus1) inter alios nos specialiter reddere gratio-
sos debemus ac ipsorum supplicationibus exauditionis gratiam exhibere. Nos igitur postulationibus vestris
grato concurrentes assensu, possessiones vestras in Scerue, Sirexen, Loningen et in Letiaco sitas, sicut
eas juste ac pacifice2) possidetis, vobis et per vos monasterio vestro salvas auctoritate presentium con-
firmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam
nostre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presump-
serit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostoloriim eius se noverit incursurum.
Datum Colonie quarto Nonas3) Octobris, pontificatus domini pape Innocentii quarti anno nono.
*) agent. Abschrift — ■) pacificas Abschr. — 8) nonis Abschr.
Aus Msc. II. 103 p. 69 (Abschr. vwn J. 1549) im Kgl St.-A. Munster.
457.
Kardinalpriester Hugo, pdpstlicher Legal, beauftragt Genannte mit der Untersuchung eines GiUer-
streites zwischen Corvey und Hardehausen. Koln 1251 October 5.
Frater Hugo miseracione divina tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, apostolice sedis legatus,
dilectis filiis . . preposito et .. decano ecclesie Fritzlariensis , Maguntine diocesis, salutem in Domino.
Causam, que inter . . abbatem et conventum monasterii Corbeyensis, ordinis sancti Benedict], ex una
parte ac . . abbatem et convent(um monaster)ii de Herswithehusen, Cisterciensis ordinis, Paderburnensis
diocesis, super possess(ionibus, iuri)bus et rebus aliis vertitur, .... quos partes consentire dicuntur,
(damus) audiendam et fine debito terminandam. Faciatis autem, quod decreveritis, (per censuram) ec-
clesiasticam firmiter observari. Testes autem, qui fuerint nominati, si se gracia, odio vel timore sub-
traxerint, per censuram eandem cogatis veritati testimonium perhibere. Datum Colonie III. Nonas Octo-
bris, pontificatus domini Innocencii pape IIII. anno nono.
Or. mit zwei Lochern im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 81. Siegel von der Hanfschnur
abgefallen. Auf der Ruckseite albus; unten rechts iud(ices) Corbi. et Hersvi.
Digitized by
Google
290 1251
45a
Graf Adolf van Waldeck verkauft den haiben Zehnten zu Laterfeld an Kl Breddar.
Marsberg und Corbach 1251 October 8.
In nomine sancte et individue trinitatis. Adolfus comes in Waldeke, Heinricus et Widekyndus
fratres filii sui, omnibus hoc scriptum visuris eternam in Domino salutem. Quia moris est et oportet,
ut inviolabiliter ea servemus, que hominibus secularibus data fide spondemus, quanto magis dignum est
et divine pietati consonum, quatinus ea, que cum viris spiritualibus, quorum vite defensor Deus est,
agimu8, fideliter effectui debito mancipemus scriptisque sigillis et testibus ob memoriam facti roboremus,
ne quis imposterum ignorantie querat angulum, sicut a multis constat presumptum. Noverint idcirco
moderni et postfuturi, sicuti notorium est universis in confiniis nostris degentibus, decimam ville in
Lateruelde cum omni integritate sua a cunctis progenitoribus nostris hereditario iure ad nos legitime
devolutam et quiete a nobis poSsessam. Que cum pro situ suo fratribus de Bredelar, ordinis Cystertiensis,
divino cultui insistentibus contigua foret et commoda, nos unanimi consensu et voluntate et amicorum
nostrorum consilio, tarn ob reverentiam Domini nostri Jesu Christi eiusque pie matris Marie virginis
gloriose nee non intuitu retributionis eterne quam pro subsidio temporali, mediantibus probis viris et
fide dignis, videlicet Alrado milite de Horhusen, Olrico de Berendorph dapifero nostro et Conrado mo-
netario de Marsberg dimidiam partem eiusdem decime domino Widekyndo abbati cenobii iam dicti
suoque conventui affectuose contulimus et plurimum eis favemus cum omni integritate et usufructuario
perhenniter habendam, recipientes ab eisdem fratribus in restaurum multimoda necessitate et debitorum
multitudine urgente centum et quinque marcas legalium denariorum, de quibus quinquaginta marcas et
quinque creditoribus nostris in Susato pro nobis integre persolverunt, reliquis quinquaginta marcis ipsam
dimidiam partem prefate decime ab Heinrico milite dicto de Pessinchusen, cui pro hiis ante aliquot
annos a nobis impignorata fuit, redemerunt. Hinc nos omni iuri nostro in eadem dimidia parte decime
iam dicte habito sollempniter renuntiantes warandiam super eo ubique locorum, cum necessitas exegerit,
eisdem fratribus gratanter prestabimus, opemque contra malignantium impetitiones feremus, taliter eorum
iniuriam in hac parte dolentes, tamquam si rebus propriis privaremur. Ceterum quia iam dictam deci-
mam ab ecclesia Corbegensi in pheodo tenemus, quocumque tempore predicti fratres de Breydelar pro-
prietatem decime ab ecclesia eadem optinere poterunt, gratum et ratum omnimodis habemus, tuncque
presenti scripto sigillo nostro munito earn resignavimus ecclesie Corbegensi et nostro iuri cessimus ma-
nifeste, ut eisdem fratribus proprietario iure, sicut prefati sumus, possidenda conferatur. Deinde cum
hoc ad presens fieri non possit, set post hoc forte opportunius loco suo et tempore, indempnitati fra-
trum eorundem et nostre fidei interim procavere cupientes, de voluntato eorum et rogatu claustro ad
habundantem cautelam et firmitatem habitionis quibusdam strenuis militibus eorum familiaribus, videlicet
Godescalco de Pathberg et Hermanno filio eius, Elgero de Dalewich et Ludolfo filio eius et Johanni de
Curbike ipsam decimam porreximus pheodali iure tarn diu quiete habendam, quousque claustrum pro-
prietatem consequatur et libertate veri dominii potiatur. Qua potita omnia, que de pheodali cautione
ordinavimus, sint tunc sopita. Hoc etiam presenti scripto sigillo nostro firmato publice profitemur pro-
mittentes in super, quod cognati nostri, filii nostri fratris domini Volcquini de Sualenberg, hoc factum
nostrum similiter ratum habebunt. Ad huius rei evidentiam, quatinus hec nostra donatio et cessio rata
et inconvulsa Domino largiente in evum permaneat, ne quis heredum nostrorum vel aliquis hominum ius
aliquod postmodum in hac sepe dicta decima sibi usurpare valeat, unde quies fratrum possit aliquando
turbari aut factum nostrum vel fides violari, presentem paginam exinde conscriptam tarn sigilli nostr
quam burgensium nostrorum de Curbike appensione irrefragabiliter confirmamus. Acta sunt hec in
Marsberg et in Curbike anno gratie M°.CC0.L°. primo, indictione Villi, concurrente VI, epacta XXVI,
dominico die, in vigilia beati Dionisii martiris sociorumque eius. Huius rei testes sunt Arnoldus pleba-
hus in Curbike, Conradus capellanus ibidem, Gerhardus in Thuiste plebanus; milites: Regenhardus de
Digitized by
Google
1251 291
Ytere, Sygebodo de Ytere, Conradus Bulemast, Lodewicus de Voele, Walterus de Siwordinchusen, Andreas
de Nethzee, Reinboldus, Godescalcus, Waligo, Otto et Amplunius fratres de Suiderinchusen, burgenses in
Curbike Regenhardus de Neirdere, Wernherus de BarBtorp, Heinricus de Wonnlon, Wigandus et Wid-
roldus fratres aliique quam plures.
Or. im KgL St.- A. Munster. An geflochtenen blauweissen Hanfschnuren (da ran Streifen mit Regest
von gleichzeitiger Hand) in grilnem Wachs: 1) Siegel des Graf en A. v. W.; in braunrothem Wm
2) der Stodt Corbach, nrie Westf. Sieg. II, 78 Nr. 3.
459.
Elekt Simon von Paderborn ubertragt zwei ihm resignirte Erben der Domkettnerei mil der Bedin-
gtmg, sie einem Paderborner Burger zu verleihen, der davon der Domkirche, dem KL Abdinghof,
dem Stifle Busdorf mid der Gokirche gewisse Oeldrenten fur Beschaffung des Messweins zu
entrichten hat. 1251 October 15.
Simon Dei gratia Padcrburnensis electus. Ad cunctorum notitiam volumus pervenire, quod Theodoricus
dictus de Oriente et sui coheredes in presentia nostra constituti duos mansos in Balhorn sitos Volcwino
cellerario sanctorum apostolorum Petri et Andree in Paderburne, pro summa XXXII marcarum lega-
lis monete vendiderunt, et omne ius, quod in predictis bonis habebant, in manus nostras, quia ea ab
ecclesia nostra tenebant, integraliter resignaverunt. Nos vero predicta bona nobis vacantia ad petitionem
capituli nostri et ad instantiam et voluntatem predicti Volcwini cellerarii, qui ea comparavit, cellerarie in
Paderburne contulimus tali conditione, ut Johannes dictus Wagtele, civis Paderburnensi6, et sui heredes
predicta bona sine difficultate recipiant a cellerario Paderburnensi et ea quiete possideant, nee dictorum
bonorum collatio dicto Johanni et suis heredibus, cum ab ipsis cellerarius fuerit requisitus, est aliquate-
nus deneganda. De predictis vero bonis dictus Johannes vel sui heredes ad comparandum vinum Sacra-
mento confectioni corporis Jhesu Christi necessarium ecclesie nostre LII denarios, ecclesie sanctorum
apostolorum Petri et Andree in Paderburne XXVI denarios, ecclesie sancti Pauli in Paderburne XXVI
denarios, ecclesie sancti Odelrici in Paderburne XXVI denarios solvent annuatim, nee maior pensio de
ipsis bonis ab aliquo est requirenda. In cuius rei testimonium presens scriptum conscribi et sigilli nostri
et sigilli capituli nostri munimine fecimus roborari. Testes autem huius rei sunt: Hermannus camera-
rius, Ludolfus cellerarius, magister Johannes de Scildeze, magister Mauritius, Johannes Stapel, Woltherus
Johannes de Metzenchusen, canonici; laici vero: Bertoldus de Brakel, Heinricus camerarius, Andreas de
Enhus, Wernherus et Heinricus fratres dicti de Weuere, Hermannus Stapel, Conradus Stapel, milites ;
Helmwicus Bere iudex, Heinricus Copmann, Erhardus, Johannes de Lessede, Hermanus Woldege, An-
dreas Wltur, Isherus, Heinricus Dukere, Gotscalcus de Soltkoten, cives Paderburnenses , et alii quam
plures. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.L°. primo, indictione Villi, Idus Octobris.
Or. imKgl. St.-A. Munster, Fsttfu Paderbom Nr. 183. An grunen Seidetifdden beschddigtes Siegel
des Elekten me West/. Sieg. II, 1, 52., an rothen Seidenfaden das des Dcmikapitels gut erhalten.
Ueber die Familie de Oriente vgl. Ztschr. 38, IL 128.
460.
Bischof Dietrich van Wierland erthedt alien WohUhdtern des Kl. Falkenhagen 40 Tage Ablass.
ffixter 1251 October 22.
Bonitate divina Theodericus episcopus Vironensis Christi fidelibus universis salutem in Dei filio Jesu
Christo. Licet is, de cuius munere venit, ut a fidelibus suis digne sibi et laudabiliter serviatur, de
habundancia pietatis sue, que merita supplicum excedit et vota multo maiora et meliora suis retribuat,
quam merentur, quibusdam tamen allectivis muneribus, indulgences videlicet et remissionibus, fideles
Digitized by
Google
292 1251
8U08 frequences attrahit, remunerat et invitat, hinc est, quod inspecta necessitate pauperum dominarum
in Monte sancte Marie degencium, qui Falkenhagen vulgariter nuncupatur, cumque altare ibidem dedica-
yerimus in honore prefate virginis gloriose, omnibus vere penitentibus et confessis, qui manum eisdem
porrexerint adiutricem, quique per primos octo dies eundem locum cum cordis contritione et humilitate
duxerint visitandum, XL dierum indulgentias, in mensualibas memoriis per primi anni circulum XXX
et in anniyersario dedicationis XL et karenam integram in Domino misericord iter relaxamus. Datum
Huxarie anno Domini M0.C°C.L°I., sequenti die sanctorum XI millium virginum.
Or. im Furstl. Lippischen Archiv in Detmold. Siegel von rothen Seidenfdden abge fallen, Reg.
Lipp. Regg. I, 189 Nr. 265. Ueber Bischof D. v. W. vgl. Mayer, Mitthl. aus Gebiete d. GescJu
Livlands IX , 30; Bunge, Livland die Wiege d. deutsch. Weihbischofe.
461-
Graf Heinrich von Sternberg belehnt Bitter Gottschalk de Went unci dessm Bruder Beiner unit
verschiedenen Zehnten. 1251 (!) November 11.
. . . Dit is gheschen vnder den iarn na Godes bort oses hern en vnde viftich iar boven dusent iar
vnde twe hundert, an dem daghe des hilgen bischopes sunte Mertins.
Or. im Furstl. Lippischen Archiv zu Detmold. Die Urk. gehort wohl zu 1351; dazu stimmen Schrifty
Siegel, Aussteller; Empf anger und Zeugen passen eher zu 1251. Gedr. Zeitschr. d. hist. Ver-
f. Niedersachs. 1858. S. 67. Fahne, Hovel /, 2 S. 192 Anmerk. Reg. Lipp. Regg. I, 190
Nr. 266 und Anmerk. uber Ausstellungszeit.
462.
Werner von BiscJwfskawen stellt dem Abt Hermann und Kl. Corvey einen Lehnsrevers aus uber
den halben Zehnten in Sachseriberg, an dessen Stette eventuell der Hof im Dorf Itter tritt.
1251 December 30.
In nomine sancte et individue trinitatis Amen. Ne gesta temporum simul labantur cum tempore,
solent ea homines scripto fideli perhennare. Sciant presentes et noscant posteri, quod ego Wernherus
de BisscopeshuBen et mei filii Henri cus, Wernherus, Hermannus, ex gratia et favore domini nostri Her-
manni abbatis Corbeyensis de consensu tocius capituli sui et ministerialium suorum in medietate decime
illius Sassenberch ea conditione sumus infeodati: si curiam suam in Dorpytere infra spacium anni pre-
sentis libertaret, ilia curia nos infeodaret, et predicta decime medietas ad dominum nostrum abbatem et
ad suam ecclesiam rediret. Si autem prefata curia libertari nequeat, cum placitum fuerit ipsi domino
abbati vel suo successori, LXX marcas nobis dabit et nos sub testimonio bono illam summam pro pro-
prietatibus dabimus, et eadem decime medietas, sicut supradictum est, ad prefatam ecclesiam redibit et
talia bona nostrum feodum a nostro domino prenotato et ab ecclesia recognoscemus. Item idem domi-
nus noster sepe dictus H(ermannus) abbas sive suus successor infeodata bona, si qua contigerit quocum-
que eventu vacare ab hominibus de ecclesia Gorbegensi infeodatis in reditibus singulis annis habencia
summam IIII marcarum, nos illis omni contradictione postposita infeodabit. Preterea iam sepe memo-
ratus dominus noster et capitulum suum et ministeriales ex dilectione speciali nobis indulserunt, ut, si
nostris denariis ab hominibus de ecclesia infeodatis bona aliqua comparare valeamus, compareinus et nos
domino nostro et ecclesie supradicte recognoscemus hiis et aliis bonis nos ab ecclesia fore infeodatos.
Ut autem dominus noster abbas et ecclesia Corbegensis hec omnia nobis teneat rata et inconvulsa, isti
data sunt nobis fideiussores: comes Otto de Euerstene, Bodo de Horhusen, Theodericus de Horhusent
Fredericus de Horhusen, Johannes de Osterhusen, Albertus de Lutersen, Gozwinus de Wetene. Testes
huius facti sunt: Conradus de Eluene, Johannes de Helpenberch, Eckehardus de Helpenberch, Lodowi-
Digitized by
Google
1251 293
ens de Tuerne, Volcnandus de Tuerne, Warmundus Brotrump ,• Johannes de Weydelberg. Et ut etiam
no8 omnia hec suprascripta domino nostro et ecclesie cum omni constancia teneamus, sigillo nostro pre-
sens scriptum roboramus. Acta sunt hec anno Domini M0.CC0.L°I0., III. Kalendas Januarii, in ipsa vigilia
Siluestri, Willehelmo rege regnante.
Or. theilweise abgebldttert im Kgl. St.-A. Munster Fstabt. Corvey Nr. 99. Vom an Pergamentstreifen
angeh. Siegel Werners von Bischofshausen kleines Bruchstuck erhalten; Beschreibung vgl. zu 1253
Mai 1. Reg. Spilcker 11^ Everstein, UB. 96 mit irrigem Datum.
463.
Ber Bath von Marsberg urkundet iiber Zehntabgabe des Burgers Berthold. Paderborn 1251 December.
Omnibus presentem paginam inspecturis consules et civium universitas in Monte Martis tarn pre-
senti quam futura gaudere prosperitate. Evanescunt cum tempore, que in tempore geruntur, nisi voce
testium et scripturarum memoria susceperint firmamentum. Hac de causa presenti tenore presentibus et
futuris innotescat, quod Bertholdus civis noster et heredes sui de decima in Ouinchusen et de molendino
eorumque pertinentiis , excepta decima de duobus mansis sitis in Hurdorp, dabunt pensionem annuam
domino decime, videlicet uni canonicorum, qui earn de manu prepositi sancti Petri Paderbornensis pro
beneficio pro tempore habuerit, scilicet unum horwescepel siliginis, unum ordei et duo avene, anserem
et duos pullos, et hec in festo beati Martini difficultate qualibet exclusa in Paderborne persolvent an-
nuatim. Ordinationis huius testes sunt: Conradus plebanus de Nuthlon, Alradus miles in Harhusen,
Ludolfus, Fredehardus, Conradus, Vollandus, cives in Monte Martis et alii quam plures. Ut autem hec
firma permaneant et inconvulsa presentem paginam sigilli opidi nostri inpressione fecimus roborari.
Datum Paderborne anno Domini M°.CC0.L01°. , indictione IX, Decembris.
Or. im Kgl. St-A. Munster Stift Busdorf Nr. 24. An blauen gejlocktenen Hanffdden in iveissem
Wachs verletztes Stadtsitgel von Marsberg wie Westf. Sieg. II> 66 Nr. 3.
464.
Abt Hermann von Corvey ubertragt ihm resignirte Lehnsguter an Bernhard von Halle. 1251.
HermannusDei gratia Corbeiensis abbas. Notum sit omnibus hanc paginam inspecturis, quod filii
dominae Rickariae et dominae Melchidis, filiae domini Henrici de Bortfelde, in praesentia nostra con-
Hitutae J), resignaverunt in manus nostras bona, quae de manu nostra adempta tenuerunt. Et nos eadem
bona, tres mansos videlicet, in villa Hegon sita, Bernhardo de Halle et uxori suae nee non haeredibus
Buis porreximus jure feudali2). Et hoc praesentium tenore protestamur. Huius rei testes sunt: Strigerus8)
praepositus Corbeiensis, Hermannus scholasticus, Henricus decanus Nouae Ecclesiae; laici vero: Bertramus
et Widola de Stamme et filii eorum Bertramus et Johannes. Acta sunt haec anno Domini inillesimo.
ducentesimo quinquagesimo primo.
') Ob statt constituti? •) foeudali Abschr. ^ Rotgerus Abschr.
Kopie s. XVII. im Kgl. S.-A. Munster Fstabt. Corvey. Nr. 98.
465.
Abt Hermann von Corvey bestatigt Schenkung in Beyenrode an Kloster Fredesloh. 1251.
Hermannus Dei gratia Corbeyensis abbas omnibus hanc paginam inspecturis salutem in vero salutarL
Que geruntur in tempore, ne simul fugiant cum tempore, solet ea prudentium industria scripture memorie
commendare. Noverint ergo presentes et posteri, quod Frithericus de Istenthorp in presentia nostra
constitutus beneficium, quod de manu nostra tenuit in villa Beyenrothe situm, videlicet quattuor mansos,
cum consensu fratris sui et heredum suorum nobis resignavit et ecclesie in Fridesle cum omni integritate
legitime contulit. Nos vero huiusmodi factum approbantes communicato consilio capituli nostri et mini-
Westf. Urk.-Buch IV. 38
Digitized by
Google
294 l26*
sterialium nostrorum proprietatem eorundem bonorum in manus prepositi eiusdem cenobii et quarundam
dominarum, qui ex parte ecclesie supradicte tunc aderant, cum omni iure contulimus perpetuo possi-
dendam. Ne quis autem huiusmodi collationem legitime factam succedente tempore violare presumat,
pre8entem paginara inde conscriptam sigilli nostri appensione et testium astipulatione fecimus communiri.
Hii autem sunt testes: Albertus prior, Strigerus prepositus, Harthungus, Albertus, Hartmannus sacerdos
in Rodenkerken; layci vero: Arnoldus de Wenethusen, Frithericus filius Fritherici maioris de Istenthorp,
Wedelo de Bo(r)tfelde, Helwigus de Herebram et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo
ducentesimo quinquagesimo primo. Amen.
Or. im Kgl. St.-A. Hannover, Kl. FredeUloh Nr. 23. An Pergamentstreifen in weissem Wachs ver-
letztes grosses ovales Siegel des Abies Hermann. Gedr. Scheldt, Vom Adel S. 118. Mit dieser
Schenkung hdngt wohl folgende undatirte Aufzeichnung (Urkundenauszuge des Kl. Fredesloh
v. J. 1589 ebendaselbst Des. 7. Fredesloh Nr. 205) zusammen: Ein brieff, drin der Abt zu Corvey
dem Closter Fredelsen vier Hufe Landes zu Begenrode iiberlassen, worgegen sie ime so viel
und mehr hufen an Tenetingehausen wider iiberlassen.
466.
Abt Hermann von Corvey best&tigt Schenkung an Kl. Amelunxborn. Corvey 1251.
In nomine Domini. Hermannus Dei gratia 'abbas ecclesie Gorbiensis universis presentem litteram
Snspecturis in perpetuum. Memoria bominum, que fragilis est, et iusticia, que nostro in tempore valde
fictiliB est, litterarum fide et testium sustentamento provide roboratur. Ideo est, quod presentes nosse
cupimus et futuris constare optamur, quod dominus Heinricus de Luthardessen, sicut olim ab ipso et a
bone memorie domino Conrado fratre suo fuerat ordinatum, contulit ecclesie Amelungesbornensi annuatim
dimidiam marcam in villa Wanhelist de bonis, in quibus moratur Heidenricus, de pleno consensu omnium
ooheredum suorum, ad faciendum unum servicium cum piscibus conventui omni anno in festo sancti
Michabelis, ut beneficio temporali eternam a Domino salutem et fraternitatem in ecclesia iam dicta sibi
omnibusque coheredibus suis competeret in perpetuum. Verum quia predicta bona sepedictus H(einricus)
-de Luthardessen a nobis in pheodo tenuit, nostrum super eo assensum peciit et optinuit, sicut presentibus
sigilli nostri firmitate vallatis liquido declaramus. Acta et data in Corbeia anno Domini M°.CC°.L primo.
Testes sunt . . .
Au8 Amelunxborn. Kopiar I, foL 10 im Herzogl. Braunschw. Landeshauptarchiv zu WolfenbutteL
467.
Kl. Corvey verkauft an Kl. Hardehausen seine Besitzungen in Loningen. Corvey 1251.
In nomine sancte et individue trinitatis. Hermannus Dei gratia abbas, Albertus prior, Strigerus pre*
positus et totus conventus Corbeyensis ecclesie omnibus Christi fidelibus salutem eternam. Ne gesta in
tempore lapsu temporis oblivioni tradantur, contractus mortalium utiliter scripture commendantur. Tenore
igitur presentium innotescat presentibus pariter et futuris, quod officium nostrum in Loningen cum
omnibus pertinentiis suis, ecclesia, villicatione, advocatione, advocatia, theloneo et quibuslibet proventibus
aliis, scilicet aquis, nemoribus, silvis, pratis, pascuis, viis, inviis, nichil penitus excipientes preter sola
feoda mini8terialium, pro maiori ecclesie nostre utilitate abbati et conventui monasterii in Hersuithehusen,
Cysterciensis ordinis, Paderburnensis dyocesis, de consilio et consensu ministerialium nostrorum vendidimus
pro ducentis marcis legalium denariorum per duodecim solidos numeratorum iure perpetuo possidendum,
translata proprietate et dominio ad eosdem. Que scilicet ducente marce, ne videantur inutiliter expense,
sciant omnes, quod nos cum illis predium in Sassenberg longe melius et utilius ad ampliandos redditus
abbati e comparavimus. Verum volentes plenissime cavere monasterio antedicto, cum abbas et conventus
Digitized by
Google
1261 295
eius nos in necessitatibus nostris peroptime tractaverint, prep osi turn et decanum Fritzlariensis ecclesie,
Moguntine diocesis, nostros communes iudices eligimus, quibus damus plenariam potestatem premissa
ammonitione canonica nos per censuram ecclesiasticam compellendi ad servandum inviolabiliter m per-
petuum, quicquid in hac pagina continetur. Quorum amborum vel alterius, si alter interesse nequierit,
preceptis et sententiis parebimus omni contradictione et appellatione remota. Insuper geste rei veri-
tatem fecimus conscribi et sigilli nostri et conventus munimine roborari. Acta sunt hec Corbeie anno
Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo primo, presentibus testibus Engelhardo, Timmone, Theo-
derico, Johanne, Heinrico, Thethmaro, Heinrico, Wicberto, Alberto, Sifrido, Rudolfo, Fritherico, Alberto,
Wilhelmo, Hermanno, Bernhardo, Widekindo, Hermanno, Theoderico, Conrado, Heinrico, monachis,
Heinrico decano Noue Ecclesie, Hermanno scolastico, Theoderico, Bernhardo canonicis, Fritherico pin-
cerna, Bertholdo marschalco, Conrado dapifero, Theodorico camerario, Rauenone de Papenhem, Bern-
hardo de Dalewic, Alberto, Herboldo, Lippoldo fratribus de Amellungesen , -Alberto de Lutersen,
Bodone de Horhusen, ministerialibus et aliis multis.
Or. im Domarchiv zu Osnabruck. An gelbrothen Seulenfdden Bruchstuck 1) des Abts- 2) des Konr
ventssiegels. Gedr. Osn. Mitth. IIIy 279.
468.
Propst Thymo von Marsberg urkundet uber Schenkung des Bitters Adam von Aspe. 1251.
In nomine Domini. Thymo Dei gratia Montis Martis prepositus et sui fratres omnibus hanc litte-
ram visuris notum esse cupimus, quod Adam miles dictus de Aspe, libere conditionis homo, pronus ad
omne bonum, aream in Horhusen sitam et agros quosdam ex ista parte aque fertonem et tres obulos
solventes ecclesie sancti Petri in Monte Martis pro remedio anime et suorum fidelium de consensu he-
redum suorum proprietario iure assignavit omni iuri suo cedens. Ita ut prepositus ecclesie nostre per-
petuo tribus vicibus in anno, videlicet in nativitate Domini, in pascha et pentecosten monasteriis in
Breidelar, Aroldessen et nostre ecclesie duos denarios graves ex predictis redditibus omni excusatione
remota persolvat, quibus vinum ad sacrificium in prefatis festivitatibus comparetur. Reliquos XVIII de-
narios et tres obulos ecclesiis in rure distribuit, sicut in littera de hoc scripta continetur. Ex hiis
redditibus, sicut superius dictum est, dabimus monasterio Breydelariensi annuatim sex denarios. Et hoc
presenti scripto sigillo nostro munito publice profitemur. Hec acta sunt anno gratie M°.C°C.L. primo.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 44. Siegel von geflochtener blauweisser Han/scknur
ab; an letzterer befestigt Pergcmentstrejferi, darauf von gleichzeitiger, der obigen dhnlicher Hand
das Reg. Die citirte Urk. gedr. UB. IV, 426.
469.
Die Gropen von Guderiberg bestatigen die Schenkung der Kirche zu Withmar seitens Hires
verstorbenen Voters an KL Arolsen. 1251.
Theodericus et Conradus milites et Theodericus fratres dicti Groppen de Gudenburch universis
Christi fidelibus salutem in vero salutari. Hoc ab antiquo prudentum sancivit discretio, ut ea, que in
tempore aguntur, ne cum tempore elabantur, scriptis autenticis ad successorum memoriam deferantur.
Hinc est, quod tarn presentibus quam futuris ortodoxis fidei cultoribus presenti pagina significandum
duximus, quod donationem factam a patre nostro beate memorie Theodorico dicto Gropen de Gudenburch
de ecclesia in Withmare conventui in Aroldessen convertenda ad omnem utilitatem ibidem Deo deser-
vientium ratam habemus et earn a nostris iustis heredibus inconvulsam volumus permanere, volentes, ut,
quicunque divina dispensatione in dicto loco Aroldessen prepositus ordinetur, recognoscat dictum bene-
ficium in Withmare a nobis et a nostris successoribus absque ulla contradictione perpetuo habere. Huius
38*
Digitized by
Googl(
296 1252
autem facti testes sunt: Symon electus Paderbornensis, comes Otto de Euerstene, Albertas miles de
Scardenberge, Goswinus miles de Wethen, Theodericus miles de Mederike1), Bodo miles de Horehusen,
Antoniu8 de Allenhusen, Albertus de Lutersen et alii quam plures. Ut autem hec rata et inconvulsa
permaneant, presentem paginam sigilli nostri munimine duximus rob or an dam. Acta sunt hec anno Do*
mini millesimo ducentesimo quinquagesimo primo.
*) Or. Mererike.
Or. im Furstl. WcUd. Arch, zu Arolsen. An PergamenUtreifen herzformiges Siegel, in welchem ein
Topf (Gruppen) mit drei Fussen. Umschrift: Sigillum Tiderici Grope de Godenburg. Reg. Spticker,
Everstein UB. 96.
470.
Nobilis vir A(dolfus) de Waldeke erster Z. Kfrnig WUhelms fur den Deutschorden von Li viand.
Koln 1252 Januar 9.
Gedr. Winkelmann, Act imp. tried, s. XIII. S. 436 Nr. 535.
471.
Konig WUhelrn bestatigt den Verkauf mehrerer Guter seitens des Klosters Corvey an Kloster
Hardehattsen. Helmershausen 1252 Januar 23.
Willelmus Dei gracia Roraanorum rex semper augustus universis imperii fidelibus presentem pa-
ginam inspecturi8 graciam suam et omne bonum. Sacre religionis inducimur1), ut personas religiosas et
loca benigni favoris gracie prosequentes eorum iustis postulationibus interdum benignum prebeamus
auditum. Dilectorum itaque nostrorum fidelium abbatis et conventus monasterii de Herswithehusen, or-
dinis Cisterciensis, Padeburnensis diocesis, precibus inclinati omnia bona in Scerue, in Liciaco, in Sir-
kissen et in Loningen existentia, que venerabilis abbas Corbeiensis, dilectus princeps noster, sui capituli
et omnium suorum ministerialium interveniente consensu, pro maiori utilitate ipsius monasterii Corbei-
ensis provide vendidit eisdem, prout in litteris inde confectis dicitur plenius contineri, venditionem ean-
dem ratam habentes et gratam eisdem abbati et conventui de Herswitheshusen auctoritate regia con-
firmamus, presenti edicto districtius inhibentes, ne quis ipsos contra hanc nostram confirmationem
impedire seu molestare presumat. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, gravem celsitudinis nostre
offensam se noverit incursurum. Datum Helmershusen X. Kalendas Februarii, indictione decima, anno
•domini M°.C°C.L. secundo.
J) Wakrsckeinlich fehlt mentis vor sacre. VgL Seibertz UB. /, 270.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 86. Siegel sammt Befestigung abgerissen. Gedr.
Wigand, Archiv I2> 66. Reg. Bohmer-Ficker, Reg. imp. F, 5057. Zu Litzig vgl. „Die Corcey.
8chen Besitzungen zu Litzig u Wigand, Archiv P, 94 ff.
472.
Kardinalpriester Hugo, pdpstlicJier Legal, nimmt Kl Wormdn auf dessen Bitten mit seinen
Besitzungen in Schutz. Magdeburg 1252 Februar 17.
Frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, apostolice sedis legatus,
•dilectis in Christo . . abbatisse et conventui monasterii in Wormlo, Cisterciensis ordinis, Maguntine
diocesis, salutem in Domino. Decet nos ex iniuncto nobis legationis officio ecclesias et ecclesiasticas
personas ipsius legacionis, religiosas persertim, benigno favore prosequi, et ne pravorum hominum mo-
lestiis agitentur, pie protectionis auxilio confovere. Vestris igitur devotis supplicationibus inclinati per-
sonas vestras et locum, in quo sub communi vita degitis, cum omnibus bonis, scilicet pratis, nemoribus,
decimis, possessionibus et terris, que in presentiarum iuste ac pacifice possidetis aut in posterum dante
Domino poteritis adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti patrocinio
Digitized by
Google
1252 297
-communimus, salva super predictis constitutions concilii generalis. Nulli ergo omnino hominum liceat
hanc paginam nostre protectionis ac confirmacionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis
autem hoc attemptare preBumpBerit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli aposto-
rum eius se noverit incursurum. Datum Magdeborg XIIU. Kalendas Marcii, pontificatus domini Innocentii
pape UII. anno nono.
Or. im KgL St.-A. Munster KL Wormeln Nr. 2. Siegel von rothgelben Seidenfdden ab. Im Datum
Nachtragungen; avf der Ruckseite 2 Kreuze, sonst keine Kanzleinotizen. Reg. auf Ruckseite von
der Hand des Schreibers des Mac. VIL 4519 {Iohann Nellinck v. Wiedenbruck, Confessor in Wor-
meln 1530) im KgL St.-A. Munster.
473.
Propst Echehard von Fritzlar bekundet Beilegung eines Giiterstreites zu Chmsten des KL Netze.
1252 Februar 22.
E(ckehardu8) Dei gratia Fritzlariensis ecclesie prepositus.^ Conparentibus coram nobis venerabili
in Christo domino Henrico preposito in Netcehe et Hernesto railite de Lon, pro quibusdam agris Her-
manni de Hemericheshusen, qui eos contulit ecclesie in Netcehe, litigabant et super eo testes ex utraque
parte produxerunt. Qui dum testibus ex utraque parte renunciarent, invenimus eos dixisse pro domino
preposito et pro ecclesia super agris iam predictis. Ne autem a quoquam heredum militis iam predicti
ecclesia posset in posterum offendi super agris memoratis indebite vel gravari, predictus miles pro ab-
renunciacione agrorum illorum quandam summam denariorum, videlicet duo talenta, a domino preposito
acceptavit. Et ne presens factum a quoquam in posterum valeat irritari, presentem sibi paginam dedimus
sigilli nostri munimine roboratam. Testes autem, qui presentes erant, sunt hii: dominus Wigandus de
Marcdorf, canonicus Fritzlariensis, Hildegerus et Ekkehardus sacerdotes, Wederoldus scriptor, Cuno de
Holzheim et Gerlacus de Grifede, milites et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini M0.CC°.LII0.,
in cathedra Petri.
Or. im FurstL Wald. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen Bruchstuck vom Siegel des Ausstellers.
474.
Kardinalpriester Hugo verleiht alien , welche zum Kirchenbau' in Berich beistetiern, einen Ablass
von 40 Tagen. Hildesheim 1252 M&rz 4.
Universis Christi fidelibus per Almanniam constitutis, ad quos presentes litere pervenerint, frater
Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, apostolice sedis legatus, salutem in
Domino sempiternam. Quoniam, ut ait apostolus, omnes — vitam eternam. Cum igitur, sicut dilecti
in Christo prepositus et conventus monialium in Beriche, ordinis sancti Augustini, Moguntine diocesis,
nobis expocere curaverunt, iidem ecclesiam suam cum officinis eorum usibus oportunis ibidem edificare
<5eperunt opere sumptuoso — pervenire. Nos de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et
Pauli apostolorum eius auctoritate confisij, omnibus vere penitentibus et confessis. qui eis ad boc ma-
num porrexerint adiutricem, XL dies de iniuncta sibi penitentia misericorditer relaxamus. Presentes
vero mitti per questuarios districtius prohibemus literas, si secus actum fuerit, carere viribus decernentes.
Datum Hildensen IIII. Nonas Marti], pontificatus domini pape Innocentii MI. anno nono.
Kopiar J. p. 58 und II. Nr. 170 des KL Berich im FurstL Wald. Arch, in Arolsen.
475.
Kardinalpriester Hugo, papstlicher Legat, beauflragt den Dechanten (Heinrich) von Nigenkerken bei
Hdxter das Stift Hameln, welches den in der villa Hamdn gelegenm Hof des Bitters Heinrich
von Hameln gekauft hat, in diesem Besvtz fernerhin zu schutzen. Hildesheim 1252 Marz 14.
Oedr. (unvollstdndig) Spilcker, Everstein UB. 91. Meinardus, UB. des Stiftes u. d. Stadt Hameln Nr. 39.
Digitized by
Google
298 1252
476.
Kardinalpriester Hugo, pdpstticher Legat, beauftragt den Elektqn Simon von Paderborn, dem
Paderborner Kanonihts Widukind y Sohn des Graf en von Naumburg, die Uebernahme mehrerer
Beneficien zu gestatten. Braunschweig 1252 Marz 25. Bischof Simon kommt diesem BefMe nach.
1252 August 21.
Simon Dei gratia Paderburnensis episcopus universis presentes litteras inspecturis salutem in Do-
mino. Mandatum reverendi patris ac domini fratris Hugonis tituli sancte Sabine presbyteri cardinalis,
apostolice sedis legati, recepimus in hunc modum:
Viro venerabili Dei gratia . . electo Paderburnensi frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine
presbyter cardinalis, apostolice sedis legatus, salutem et sinceram in Domino caritatem. Per sincere
devotionis meritum dilectus filius Widekindus, canonicus Paderburnensis, natus nobilis viri . . comitis de
Nuenburg, noscitur meruisse, ut ipsum debeamus honore congruo prevenire. Nos igitur ipsius canonici
precibus inclinati, providentie vestre, qua fungimur, auctoritate mandamus, quatinus cum ipso, quod
beneficia ecclesiastica, si etiam curam habeant animarum, licite recipere, si sibi canonice offerantur, et
cum illis , que obtinet, libere retinere valeat, constitutione generalis concilii non obstante, dispensetis
auctoritate nostra usque ad summam, quam secundum Deum videritis expedire; proviso, quod ecclesie
debitis non fraudentur obsequiis et in eis animarum cura nullatenus negligatur. Datum Brunswick
VIII. Kalendas Aprilis, pontificatus domini Innocentii pape MI. anno nono.
Huius igitur auctoritate mandati, qua fungimur in bac parte, cum predicto Widekindo canonico
ecclesie nostre, quod preter beneficia, que obtinet in presenti, una cum obtinendis, etiam si curam
habeant animarum, adhuc alia beneficia, etiam si similem curam habeant, si sibi canonice offerantur,
recipere valeat, ac una cum predictis licite retinere, constitutione non obstante predicta, usque ad sum-
mam quingentarum marcarum, quia hanc consideratis persone sue meritis expedire vidimus, iuxta formam
dictam in nomine Domini misericorditer dispensamus. In cuius dispensations testimonium litteram hanc
conscribi et sigillo nostro fecimus roborari. Actum et datum Paderburne, anno Domini M°.CC°.L0. secundo,
feria quarta post assumptionem beatissime Marie virginis.
Or. im Besitz der Paderb. Abth. des Vereins. An rothen Seidenfdden in Umschrift beschddigtes Bischof s-
siegel Simons mit Rucksiegel wie West/. Sieg. II9 49 Nr. 3 und 61 Nr. 15. Druck Schaten
ad annum, der irrig Widukind v. Schaumburg nennt. Widekindus de Nuwenburc Halberstad.
et Paderburn. canonicus in Urk. von 1249 Ianuar 19 , b loss Halberstad. can. in Urk. von 1256.
(Beide ungedr. im Fursil. Archiv in Arolsm.)
477.
Ministerialen, Bath und Schoffen von Herford bekunden die Ueberlassung ziceier Obedienzen an
Beinhard Tribunus seitens des Stifts Herford. Herford 1252 Marz 26.
Ministeriales, con6ules et scabini Heruordenses omnibus presentes litteras inspecturis rei geste no-
ticiam. Dignum est et consonum rationi, ut quod legitime agitur, scripture autentice roboretur munimine,
ne volubilis lapsus temporis oblivionem inducat. Noverint igitur tarn presentes quam posteri, quod pre-
posita et conventus ecclesie Heruordensis ea condicione et pacto obediencias in Alardinchosen et Pauen-
hosen domino Reynardo Tribuno tempore vite sue in feodum concesserunt, quod censum debito tempore
sine cunctacione persolvat, etiam si bona quocumque casu fuerint desolata, qui talis est: de Alardincho-
sen octo solidi et Pauenhosen sex usualis monete. In homines ad prefatas obediencias pertinentes ex-
actiones non faciet et eos in omni iure, quo actenus fuerunt, conservans, quod tale est, sicut in ipsorum
privilegio continetur: ut in contractu matrimonii ipsorum, sive vir sit, sive femina, teneantur domino
ipsorum, cui commissi sunt ex parte conventus, dare unum fertonem, et in obitu nee vir dabit herewede
nee mulier dabit rathe, set hereditas pertinebit ad dominum, sub cuius cura et protectione sunt; ab
Digitized by
Google
1252 299
lniuriis fideliter pro posse defendet eosdem; filii sive heredes dicti R(eynardi) in obedientiis ipsis nul-
lum prorBUS ius habebunt et ad conventum in obitu suo libere revertentur, nisi forte de gracia valeant
obtinere. Omnia autem premissa memoratus R(eynardus) fide militari se servaturum promisit astantibus
et idem promittentibus pro eodem: Johanne de Paderburne, Johanne Tribuno, Thiderico de Thehem,
Henrico de Volmerinchosen, militibus ab ipso rogatis. Nos autem, ut nullus possit deinceps scrupulus
•contencionis seu dubitationis oriri, sepedicto R(eynardo) petente presentem paginam sigilli nostri im-
pressione duximus roborandam. Datum Herevorde anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo, proximo
die post festum annunciacionis beate virginis.
Or. im Kgl. St. -A. Munater Fstabt. Herford Nr. 47. Siegel von den Pergamentstreifen abgef alien.
Ueber Alardinchoeen vgl. UB. IV> 381 , wo dasselbe wie auch in der folgenden Nr. Adhelhar-
dincdhorp (Alardinc thorp) und in Ruckschrift s. XV. Adelinctorpe genarmt ivird, gleich Ailing-
dor f Kr. Lubbeke. Pauenhosen v wohl Babenhausen Kr. Bielefeld. Bezuglich der Bezeichnungen
Tribunus und Gograuius bei der bekarmten Herforder Familie lasst rich aus den nachfolgenden
Her f order Urkk.9 in denen beide Ausdrucke vorkommen, feststellen: 1) Tribunus und Gograuius
werden dieselben Personlichkeiten ohne erkenmbaren Unterschied genannt, so dose das erste Wort als
Ueber setzung des letzteren anzusehen ist; 2) in der 2. Hdlfte dee 13. Jahrh. wurden beide Namen
(neben der Bezeichnung des Amies) als Familiennamen gebraucht. Darum obige Schreibweise.
478.
Stift Herford behindet Ueberlassung zweier Obedienzen an Beinhard Tribunus. Herford 1252 April 4.
Preposita, decana totusque conventus ecclesie Heruordensis omnibus presentes litteras inspecturis
rei geste noticiam. Noverint tarn presentes quam posteri, quod nos ex condicione et pacto obediencias
in Alardincthorpe et Pauenhosen domino Reynardo Tribuno tempore vite sue in feodum concessimus,
quod censum debito tempore sine cunctacione persolvat, etiam si bona quocumque casu fuerint desolata;
in homines ad prefatas obediencias pertinentes exactiones non faciet et eos in omni iure, quo actenu's
fuerunt, relinquet, ab iniuriis pro posse fideliter defendet eosdem. Filii sive heredes dicti R(eynardi)
in ipsis obedienciis nullum prorsus ius habebunt, et ad conventum in obitu suo libere revertentur, nisi
forte de gratia valeant obtinere. Omnia autem premissa memoratus R(eynardus) tide militari se serva-
turum promisit astantibus et idem promittentibus pro eodem Johanne de Paderburne, Johanne Tribuno,
Tyderico de Thehem, Henrico de Volmerinchosen , militibus ab ipso rogatis. Datum Heruorde anno
Domini M°.C°C. quinquagesimo secundo, die Jovis infra ebdomadam paschalem.
Or. im Kgl. St-A. Munster Fstabt. Herford Nr. 47. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Vgl. die vor. Nr.
479.
Erzbischof Konrad von Koln bekundet den vor ihm ergangenen Rechtsspruch, doss, wenn ein Vasatt
der Herforder Kirche ein ihm Uberiragenes Amtslehen verkaufen tvolle, die Abtissin das Vorkaufs-
recht habe. Koln 1252 April 7.
Universi8 presentes litteras visuris Conradus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus,
Ytalie archicancellarius, cognoscere veritatem. Ex parte venerande abbatisse Heruordensis1) ecclesie fuit
in generali quesitum sententia coram nobis, quod, si aliquis sue homo ecclesie, certo infeodatus officio
ab eadem, feodum illud vendicioni duxerit offerendum, utrum ipsa potioris sit iuris pre ceteris quibus-
libet ad dictum feodum comparandum, tanquam domina feodi memorati; fuitque talis dictata sententia,
quod ipsa abbatissa domina feodi cum sui consensu capituli feodum vendicioni oblatum pociori quam
alius quisquam iure emere sibi possit, et quod ipsam ad hmusmodi empcionem imped ire non debeat
illud2) mini8terium officii, quod de ipso debetur feodo, faciendum.', Huius dictationi sententie aderant:
Digitized by
Google
300 1252
H(enricus), sancti Seuerini, Henricus sanctorum apostolorum, propositi Colonienses , Ph(ilippus) prepoaitus
Sosaciensis, Cunradus subdecanus maioris ecclesie, . . decanus sancti Gereonis, . . decanus sancte Marie
ad Gradus, . . decanus sanctorum apostolorum Coloniensiuin; Gerardus de Salmen vir nobilis, Henricus
de Alpinhem, Hermann us Semekinus, Godefridus sculthetus Andernacensis, Hermannus dictus Com(es),
civis Coloniensis, et quamplures alii fideles nostri, qui ipsam sententiam approbarunt. Actum et datum
Colonie VII0. Idus Aprilis, anno Domini M°.C°C.L. secundo.
*) Or. Horuorden. *) Or. ilium.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Herford Nr. 48. Siegel und Befestigung fehlen. Em KoLner
Burger Herm. dictus Comes kommt 1258 Marz 23 bei Lacomblet, UB. II, 463, ferner 465 vor.
Derselbe Zeuge (Name in dhrdicher Abkurzung) in Urk. dhnlichen Inhalts des Erzb. Konrad fur
Stifb Herford UB. IV, 379; dort irrig in Comm aufgelost.
480.
Erzbischof Gerhard von Mainz ubertragt dem Kl. Wormeln die Kirche in Wettesingen mit dem
Patronat. Gieseiiverder 1252 Mai 4.
Gerhardus Dei gratia sancte Maguntine sedis archiepiscopus, sacri imperii per Germaniam archi-
cancellarius, dilectis in Christo abbatisse et conventui in Wormelo, ordinis Cisterciensis , Maguntine dio-
cesis, salutem in Domino. Attendentes novelle plantacionis et paupertatis vestre devocionem in Domino
commendandam et dilectorum patruorum nostrorum comitum de Euersten vestri monasterii fundatorum
frequentem curam et firmum circa vos promocionis affectum, provida deliberacione et pio zelo inducti,
ecclesiam in Witesingen1) cum omnibus suis pertinenciis et iure patronatus ipsius, quod ad nos spectare
dinoscitur, ad commodum et subsidium vestri monasterii vobis et per vos vestre ecclesie liberaliter
duximus conferendam, statuentes, ut curam eius prepositus vester, qui pro tempore fuerit, a nobis et a
nostris successoribus archiepiscopis Maguntinis sicut hactenus recipiat et earn per se, quia vobis adiacetT
vel per sacerdotem idoneum modo debito et consueto officiet in divinis, qui etiam nobis, nostris suc-
cessoribus et archidiacono loci eiusdem ad obedientiam debitam et iura omnia de ipsa sicut hactenus
teneatur. In cuius memoriam facti et perpetuam2) firmitatem presentem paginam sigilli nostri munimine
fecimus roborar\. Datum Werdhere8) anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo secundo,
1111°. Nonas Maii, pontificatus nostri anno primo.
') Widesingen B. ■) debitam B. 8) Werdere B.
Or. in, zwei Ausfertigttngen (A) im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Wormeln Nr. 3 (B) im Besitz der
Paderborner Abth. d. Ver. Von dem an roihseidenen Schnuren befestigten Siegel bei beiden noch
ein miUlerea Bruchstiick in weissem Wachs erhalten; Rucksiegel: der h. Martin zu Pferde, mit
einem Armen seinen Mantel theilend. ( Wurdtwein Nov. Subs. IV. p. IV.) Gedr. Spilcker, Everstein
UB. 96; Will, Reg. arch. Mag. XXXV, 23. Vgl. auch Falke, Trad. Corb. p. 900.
481.
Der romische Konig WUhelm bestatigt Kl. Breddar atte seine Besitzungen, besonders decimam
8uperioris ville in Usprunge, in Mari, in Osninctorph et in Latersuelde et alia etiam bona,
que tarn ab ecclesia Corbeyensi quam ab ecclesia Montis Martis seu aliis propriis denariis
compararunt. Waldeck 1252 Mai 9.
Or. im Kgl. St.-A. Munster. An gelbrothen Seidenschniiren beschddigtes Siegel W.'s (Kopf und Um-
schrift fehlen fast ganz). Bohmer-Ficker, Reg. imp. V, 5085 nach Druck bei Seibertz UB. I, 271,
wonn zu korrigiren Z. 1 Willelmus, Z. 2 Cistertiensis.
Digitized by
Google
1252 301
482,
AM Hermann von Corvey bestdtigt den von seinem Vorganger Thietmar mit dem Kl. St Johann
in HaJberstadt eingegangenen Ministerialentausch. Halberstadt 1252 Mai 19.
Herroanus Dei gratia Corbeiensis abbas omnibus in perpetuum. Notum esse volumus universis, quod
nos tenorem privilegii a venerabili patre Tietmaro abbate, predecessore nostro, sufficienter confecti, in
quo invenimu8 Erraendrudim quondam ministerialem ecclesie1), uxorem Bemardi de Nienhagen, libertatam
et datam ecclesie sancti Johannis in Halberstad, receptumque Alexandrum in ius ministerialium Cor-
beiensis ecclesie loco eius, ratum et gratum habemus et, sicut decet, presentis scripti patrocinio commu-
nimus. Huius rei testes .sunt: Strigerus prepositus Corbeiensis, Ricbodo canonicus sancte Marie, Albertus
capellanus noster; laici vero: Arnoldus de Porta, Alexander de Gundel(s)hem, Tidericus de Croppenstide,
Woltherus, Bernardus de Groningen, Conradus dapifer noster et alii quam plures. Et ut hec pueris ipsius
Ermendradis et heredibus nee non ecclesie sancti Johannis firma et salva permaneant, hanc eis paginam
in testimonium validum erogamus. Datum Halberstad anno Domini M.C0C.L°IL, XIIII0. Kalendas Junii.
2) Corb. oder nostre fehlt.
Or. im Kgl. St.-A. Magdeburg Kl. St Johann in Halberstadt Nr. 30. An Pergamentstrei/en gut
erhaltene8 Siegel des Abts.
483.
Erzbischof Gerhard von Mainz verzkhtet zu Gunsten des Kl. Hardehausen auf einen Weinberg
bei Fritzlar. Amoneburg 1252 Mai 26.
Gerhardus Dei gratia sancte Moguntine sedis archiepiscopus, sacri imperii per Germaniam archi-
cancellarius, religiosis viris abbati totique conventui monasterii in Herswithehusen , ordinis Cisterciensis,
Paderburnensis diocesis, salutem in Domino. Dignum et omnino rationi consentaneum arbitramur, ut,
quanto in vobis iugiter pre aliis pluribus devotionis vestigia experimur, tanto vos ampliori favore et
gratia prosequi teneamur. Ideoque, licet bone memorie quondam dominus Sifridus archiepiscopus Mo-
guntinus, predecessor noster, vobis super vinea Galchberg et aliis terris ac possessionibus , sitis apud
Fritzlariara, quas quondam Cunradus Rieso, canonicus ecclesie sancti Stephani Moguntine, tenebat, moverit
questionem, et tandem receptis a vobis triginta marcis argenti tali conditione, quod, quandocumque ipse
vel successores sui pecuniam ipsam vobis restituerent, ius omne, quod vel ipsi vel successoribus suis in
bonis eisdem competeret, salvum hinc et inde partibus remaneret, ipsi cesserit questioni, nos tamen in-
dagatione prehabita diligenti, quia comperimus evidenter, quod nichil iuris penitus in bonis nobis et
ecclesie nostre competit supradictis, ea vobis dimittimus libera et soluta ac ea cum bonis aliis, que in
presentiarum iuste et pacifice possidetis vel in posterum modis iustis auctore Domino poteritis adipisci,
vobis et per vos vestro monasterio auctoritate metropolitica confirmamus et presentis scripti patrocinio
communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei
ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit , indignationem omnipotentis Dei,
beatorum apostolorum Petri et Pauli, beati Martini ac nostram se noverit incursurum. Datum apud
Ameneburg VII. Kalendas Iunii anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo, pontificatus nostri anno primo.
Or. im Kgl. St^A. Munster Kl. Hardehausen Nr. 89. Siegel vom Pergamentstrei/en ab. Ruck-
schrift s. XIII. ex. hat Galberg.
484.
Geismarer Kanoniker vergleichen den Pfarrer Heinrieh von Westheim wegen seiner Rente aus
Oesdorf mit Kl Bredelar. Geismar 1252 Mai 29.
Omnibus presentem litteram videntibus G(erhardus) et Th(eodericus), canonici Geysmarienses, iudices
a domino Hugone presbitero cardinali, apostolice sedis legato, delegati, finem bonum et vitam perpetuam.
Westl Urk.-Buch IV. 39
Digitized by
Google
302 1252
In nostra constitutes presentia Heinricus plebanus in Westheim ex una parte opponens contra conven-
tion monasterii in Breydelare pensionem sibi cedentem ex transactione quorumdam agrorum in Osnictorpe
aliquam partem de predicta pensione, quam suo predecessori to tarn dabant, subtraxisse. Verum quia,
multi8 probis et clericis sollempnibus intervenientibus, non ad ius, sed ad amicabilem conpositionem
propter bonum pacis magis fuerimus admittere proniores, tali modo, quod Heinricus plebanus IX solidos
gravis monete a prefa^o conventu recipiat pro dampnis suis et laboribus tunc factis et pensionem vide-
licet XII mensurarum singulis annis ut prius sibi persolvant, presentem paginam nostrorum sigillorum
munimine roboramus. Testes sunt: clerici Tbeodericus Marquini, magister Mathias rector scolarum, Go-
defridus Bestworm; milites Albertus de Colden, Conradus de Beuerungen, Hernestus Crigel. Datum
Geysmarie. Acta sunt hec anno Domini M0.CC°.LI10., 1111°. Kalendas Iunii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster Kl. Dalheim Nr. 27. Van drei angehdngt gewesenen Siegeln nur an
3. Stelle an Pergamentstreifen spitzovales Siegel in weissem Wachs, eine LUie, too statt des
Ketches derselben ein Vogel mit ausgebreiteten Flugeln. Auf der Ruckseite v. Hand s. XV. Ostrop.
485.
Pfarrer Heinrich von Westheim berichtet an Bischof Simon von Paderborn und Kanmikus Werner y
Archidiakm in Horhausen, iiber seinen Vergleich mit Kl. Bredelar. Geismar 1252 Mai 29.
Venerabili domino suo S(imoni) Paderburnensi episcopo et domino W(ernero) Paderburnensi
canonico, in Horhusen archidiacono, H(inricus) rector ecclesie in Westhem cum omni subiectionis exhi-
bitione paratam ad beneplacita voluntatem. Reverentie vestre intimandum duxi, quod, cum fratres clau-
stri in Bredelar quosdam agros ecclesie mee pertinentes, curie vero ipsorum in Osninctorpb contiguos,
ad firmam recepissent de consensu domini Bernardi predecessoris mei, XII mensuras Horhusensis
mensure annuatim inde solventes ecclesie mee, quatinus ipsam transactionem confirmare dignemini, ut
perbenniter permaneat inconvulsa, ratum habeo, ecclesiam meam exinde protestans indempnem, et hoc
presenti scrip to Gesmariensis ecclesie (sigillo)1) munito, quia proprium non habeo, profiteor manifeste.
Testes Gerhardus et Theodericus, canonici in Gesmaria, Conradus plebanus de Nuthlon, Conradus de
Horhusen plebanus; milites: Albertus de Kolden, Conradus de Beuerunge, Ernestus Crigel, Alradus de
Horhusen, Adam de Aspe et consules omnes in Monte Martis. Datum Gesmarie. Acta sunt anno gratie
M°.CC°.L. secundo, IIII. Kalendas Iunii.
J) Fehlt im Or.
Or. im Kgl. St-A. Munster Kl. Dalheim Nr. 28. An Pergamentstreifen kleiner Rest weissen Wach-
sesy tvorauf Rucksiegel mit Lamm Gottes.
486.
Der Paderborner Domkdmmerer Hermann und Bitter Horad von Brenken tauschen Eigenhorige aus.
Paderborn 1252 Iuni 5.
Hermanuus dictus Boliko camerarius Paderburnensis notum facimus universis et presentibus prote-
stamur litteris, quod nos Iohannem et Alheidim sororem ipsius de consensu et voluntate Iohannis dicti
de Stronberg, procuratoris villicacionis in Bokeuorde, 1) tradidimus Horado militi de Brenken, villicacioni
sue in Alfnem iure litonum perpetuo pertinendos, recipientes pro ipsis Willehelmum et uxorem suam
Megthildim sub forma concambii, locum et ius in dicta villicacione Bokeneuorde perpetualiter impleturos.
Nos vero Hermannus camerarius, Horadus miles de Brenken et Iohannes villicus, accedentes ad iudicium
Balhorne, quod vogetinc dicitur, huiusmodi concambii collacionem in presentia Gotfridi advocati de con-
sensu litonum ibidem firmius duximus muniendam. In cuius rei noticiam presens scriptum conscribi et
Digitized by
Google
1252 303
sigillo no8tro fecimus communiri. Datum Paderburne anno Domini M°.CC°.L. secundo, in die beati
Bonifacii.
l) So hier. Die richtige Form sogleich.
Or. im KgL St.-A. Miinster Fstth. Paderborn Nr. 184. An dem von der Urk. eingeschnittenen
Pergamentstreifen in gelbem Wachs unterer Theil eines spitzovalen Siegels, Geistlicher, stehende
Gestalt, in der Linken ein Buch, die Rechte erhoben und ausgebreitet.
487.
Abt Hermann, KeUner Heinrich und Bruder Dietrich, in Wunstorp erschienene Vertreter des
Kl. Marienmiinster, verkaufen dem Abt Gerlach, Prior Gerold und den Priestern Gunther und
Iohann, Mitgliedern des Stifles St. Mauritz zu Minden, in Gegenivart des Graf en Ludolf van
Roden zehn Hufen zu Colenfdd, zwei zu Ewippe, vier zu Meringe, zwei zu Marslo und zwei zu
Mardorf frei von Vogtei- und andern Lasten fur 50 Mark Schwalenberg 1252 (vor Iuni 12).
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. 163. Datirung nach folgender Nr. Vor diesem Akte hatte hochst
wahrscheinlich die Ueberlaseung der Vogtei uber die genannten Dorfer seitens der Gra/en Heinrich
von Sternberg und Widukind von Schwalenberg an Kl. Marienmiinster stattgefunden. (Gedr. Grupen,
Origg. Pyrmont. p. 133 und Calenberg. UB. 161, Reg. Lipp. Regg. 1, 276.) Im Datum M^CC^LII,
indictione XI steckt also ein Fehler, da letztere auf Ende des Iahres weist.
488.
Graf Ludolf von Roden bekundet den Verkauf oben genannter Gilter seitens des Kl Marienmiinster
an Stift St Mauritz in Minden. 1252 Iuni 10.
Gedr. Grupen, Origg. Pyrmont. p. 35. und Hodenberg, Calenb. UB. 164. Ueber Lage der genann-
ten Dorfer vgl. Lipp. Reg. I, 276.
489.
In Schddurkunde Bischofs Otto von Miinster sein Bruder B. (Simon) v. Paderborn neben Gr. Konrad
v. Rietberg als Biirge unter Versprechen des Einlagers genannt. 1252 Iuni 12.
Gedr. UB. Ill, 539. Vgl. Lipp. Regg. I, 272.
490.
Elekt Bruno von Osnabriick uberl&sst der Abtissin (Ida) von Herford eine Ministerialin.
Osnabruck 1252 Iuni 13.
Venerabili et in Christo dilecte domine abbatisse Heruordensis ecclesie B(runo) Dei gratia Osna-
burgensis electus salutem et sinceram ad omnia voluntatem. Noverit discretio vestra et presentibus
litteris protestamur, quod nos damus vobis et ecclesie vestre in concambio Elizabeth, filiam Wescheli
militis dicti Wlf in ministerialem, ita videlicet, quod pro ipsa detis nobis et ecclesie nostre equale con-
cambium, quam primum vobis ad id obtulerit se facultas. In cuius concambii evidens testimonium et
robur perpetuum presentes litteras super hoc confectas vobis sigillo nostro mittimus sigillatas. Datum
Osenburcke, anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo, Idus lunii.
Or. im KgL St.-A. Miinster Fstabt. Herford Nr. 49. An Pergamentstreifen in weissem Wachs ver-
letztes spitzovales Siegel des Elekten Bruno wie Westf. Sieg. II, 52 Nr. 3.
491.
Abt Rudolf von Marienfeld bekundet die Beilegung eines Streites zwischen dem KL Marienfeld
und dem Pfarrer zu Stapellage wegen WeidegerecktigkeiL Falkenberg 1252 Iuni 26.
Rodolfus abbas Campi sancte Marie universis presens scriptum inspecturis notum esse cupimus,
quod inter nos et conventum nostrum ex parte una et Fredericum plebanum de Stapelage ex altera*
39*
Digitized by
Google
304 1252
super questione, que inter dictum plebanum et curtem nosiiain Stapelage super diversis articulis fait
exorta, nobili viro domino Bernhardo l) de Lippia et domino Heinrico thesaurario ecclesie Paderburnensis
mediantibus, in bunc modum compositio amicabilis intervenit. Omnia instrumenta, sive sint papalia sire
alia, utrimque inpetrata, nullius sint valoris vel momenti et eis est renunciatum. Item septa curie
Stapelage ab omni peticione dicti plebani erunt libera et absoluta; et si prefatus plebanus in aliquibus
extra curiam se ius habere proponit, si non intervenerit amicabilis compositio, illud coram prefato the-
saurario vel suo successore terminabitur, sicut ordo iuris expostulat et antiquis incolis notum extat. De
gregibus plebani custodiendis servabitur, quemadmodum antiquitus est servatum. Nos vero Bernhardus
nobilis de Lippia et Heinricus thesaurarius Paderburnensis, quia predictam compositionem de consensu
parcium ordinavimus, presenti scripto sigilla nostra in testimonium duximus apponenda2). Datum Valken-
berg, anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo, VI. Kalendas Iulii.
*) Or. Berhardo, so immer. *) Or. apon.
Or. im Kgl. St.-A. Munster FsttJi. Paderbom Nr. 185-. Von den drei an Pergamentstrei/en ange-
hdngt gewesenen Siegeln nur an drittet* Stelle das des Thesaurars erhalten, in gelbem Wachs
spitzoval, stehende Figur in faltenreiclier Gewandung, in der Rechten ein Schlussel, die erhebene
Linke in den Umschriftrand hinein reichend. Falkenberg wohl die in Trummern liegende Burg
bei Berlebeck unweit Detmold. Vergl. Lipp. Reg. I, Nr. 105. Ueber Streitigkeiten wegen
Stapellage vgl. UB. II, Reg. 2225 u. 2316, UB. V, 207.
492.
Heinrich, Sdhn des Grafen Adolf von Waldeck, genehmigt den Verkauf eines Hofes seitens seines
Voters an Kl. Hardehausen. Im Lager vor Frankfurt 1252 lull 9.
Universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis Henricus primogenitus nobilis viri Adolphi
comitis de Waldecke salutem et omne bonum. Universitati vestre tenore presentium innotescat, quod
nos vendicionem curtis in Vorsten factam a patre nostro religiosis viris abbati et conventui de Hersethe-
husen, Cisterciensis ordinis, Padeburnensis diocesis, ratam habemus et gratam ac in ipsam vendicionem
plenarie consentimus. Testes autem huius rei sunt: Albertus de Scardenberch, Giso de Godensberch,
Hinricus de Biscopeshusen, Hermannus Speculum, Iohannes de Nedere, milites; Geruncus notarius. Datum
in castris iuxta Frankinuort anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo, VII. Idus Iulii.
Or. im KgL St.-A. Munster Kl. Hardehausen Nr. 90. Siegel sammt Befestigung abgef alien. Das
Gut Vorsten (Ruckschrift s. XVI = Worste) lag bei Volkrnarsen. Vgl. Varnhagen, Grundlage
u. s. w. S. 45. Ausstellungsort wegen des allgemeinen Hoftages Konig Wilhelms, dessen Hofrichter
Gr. Adolf war. Reg. Wigand, Arch. I9 2, 64.
493.
Abt Hermann von Corvey verpfandet an Bitter Dietrich von Horhausen den halben Zehnten in
Furstenberg. 1252 lull 13.
In nomine Dei omnipotentis. Ego Hermannus Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas omnibus pre-
sentem paginam inspecturis in perpetuum. Notum sit presentibus et posteris, quod de consensu prions
et prepositi et totius capituli Corbeiensis consentientibus etiam ecclesie ministerialibus mediam partem
decime in Vurstenberg cum suis proventibus domino Thiderico militi de Harhusen et sue uxori et suis
pueris pro LV marcis, quas cum uxore sua in sponsalibus acceperat, impignoravimus , pretaxate decime
medietatem, ut condictum est, percepturus, donee summa exposita integraliter restituatur. Ut autem hec
actio nostra in posterum immutari vel revocari non valeat, sepedictam decimam non solum dominus
Thidericus manualiter a nobis recepit, verum etiam milites presentes mannuli fide prestita promiserunt,
tit, si quis in posterum super predicta decima passurus esset iniuriatores, ipsi se et rebus opponerent et
Digitized by
Google
1262 305
irita. Quorum nomina sunt hec : Fridericus frater domini Thiderici, Albertus, Herboldus, Lippoldus fratres
de Anielungessen, Everhardus de Brochusen, Giselerus, Gostich (?), Karolus de Noua Ecclesia, Hugo,
Alexander de Gundelsheim, Herboldus de Boffessen, Gozwinus l) de Wete(n), Thidericus de Medrike, Bodo
de Horhusen, Albertus de Lutersen, Iohannes de Osterbusen, Alexander de Eskeberg, Bernbardus et
Elgerus fratres de Dalwicb. Fuerunt etiam presentes: Thimo, Montis Martis prepositus, Gerbardus de
Tuiste, Albertus de Godelem, Conradus de Nuthlon, sacerdotes aliique quam plures. Acta sunt anno
gratie M°.CC°.LII0., III. Idus Iulii.
*) Abschr. Wozw.
Nach Overham Coll. II. fol. 84v im Herzogl. BrawMchw. Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttel.
494.
JBischof Simon von Paderborn bekundet BeiTegung ernes Streits iiber Giiter in Vesperthe zwischen
dem Eddherrn Berthold d. j. von Biiren und Abtissin und Convent von St. Ulrich (Gokirche) in
Paderborn. Paderborn 1252 Iuli 16.
Symon gratia Dei Paderburnensis episcopus universis, ad quorum noticiam presens scriptum per-
venerit, mentis et corporis salute gaudere. Tenore presencium innotescat tarn presentibus quam futuris,
quod causa, que inter dominum Bertboldum iuniorem nobilem de Buren ex una parte et abbatissam et
conventum grisei ordinis sancti Olrici Paderbornensis ex parte altera super bonis in Vesperthe suisque
pertinenciis vertebatur, coram nobis sopita est amicabiliter in hunc moduifi. Quod idem nobilis, receptis
sedecim marcis in civitate Paderbornensi legalibus et bonis,1) totaliter et absolute consencientibus uxore
et heredibus suis renunciavit omni iuri et actioni, si que sibi et posteritati sue super eisdem bonis com-
petere videbatur, ratum habens et gratum, quod eadem bona iure perpetuo cum omni utilitate et pro-
fectu suo possidenda remaneant et pertineant conventui supradicto, secundum quod in litteris domini
Bertholdi senioris nobilis viri Burensis, fratruelis sui, quondam super hoc confectis invenitur expressum.
Acta sunt hec Paderborne presentibus prefatis nobilibus de Buren, Henrico nobili de Itthere clerico,
Ioachim de Vilese2), Alexandro de Orlinchusen 8) et Iohanne de Warberg, plebanis, Thiderico presbitero,
laicis quoque: Henrico camerario nostro, Ameluncho4) de Iberg, Henrico de Gummere, Horado de Brencken
Andrea de Enenhus, Wernhero5) dicto Stapel et aliis quam pluribus anno Domini M0.CC°.L0. secundo,
in crastino divisionis apostolorum. Nos vero Bertholdus iunior nobilis de Buren, quia omnia prescripta
secundum voluntatem nostram et consensum ordinata sunt, eciam nostrum sigillum ad evidenciam pie-
niorem duximus apponendum.
^ legalium et bonorum B. ■) Vileze C. *) Olinch. D. *) Amelunco C. 5) Weraero B.
Msc. VII, 4210/. 1 (B) und VII, 8102 IV p. 62 (Q im Kgl. St.-A. Mumter. Abschr. ausFursten-
berger Kopiar im Besitz des Grafen Westphalen (D). Or. im Graft. Westphalemchm, 1848 wr-
brannten Archiv in Furstenberg vorhanden gewesm. Ueber die Lage von Vesperthe vgl. Zeitschr.
XXXVIII. 2. S. 129.
495.
Bischof Simon von Paderborn und Kapitel bekunden, dass Berthold d. &. und Berthold d. j. von
Biiren das Patronat iiber die Pfarrkirche zu Biiren und die Kapelle zu Holthausen dem Nonnen-
Jdoster in Biiren ubertragen haben. Paderborn 1252 Iuli 16.
Symon Dei gratia episcopus, Henricus eadem gratia prepositus, Rabodo decanus et capitulum Pader-
burnense universis, ad quorum noticiam hoc scriptum pervenerit, perpetua mentis et corporis pace gaudere.
Ne per oblivionem lapsu temporis gesta mortalium annullentur, necessario ea scripture memorie commen-
dantur* Quapropter tarn presentibus quam futuris tenore presencium innotescat, quod nos ad petitionem
domini Bertoldi senioris et domini Bertoldi iunioris nobilium de Buren concorditer ac unanimiter con-
sentimus in eo, quod parrochiales ecclesie in Buren cum parrochia sua tota infra1) muros veteris et
novorum opidorum consistcnte et capella in Holthosen . . abbatisse et conventui grisei ordinis in Buren
Digitized by
Google
306 1252
pertineat, et eadem abbatissa cum suo conventu ius patronatus dictarum ecclesiarum, quod erat nobilium
prescriptorum, perpetuo retinebit, ita quod post mortem domini Thetmari nunc ibidem plebaoi, qui bene-
ficium suum in Buren cum omnibus pertinenciis suis, sicut hactenus, quiete retinebit temporibus vite sue,
prescripta abbatissa cum eius conventu personam eliget ad ecclesiam supradictam, quam domino preposito
Paderbornensi, qui pro tempore fuerit, loci archidiacono presentabit. Qui, si electioni et persone electe
nil obstiterit de canonicis institutis, electionem confirmabit eandem, ipsi donum altaris et curam anima-
rum conferendo, et per se vel per alium eundem confirmatum mittet in possessionem ecclesie prefate
corporalem. Omnibus prescriptis consentimus, salvo iure et iusticia prepositi Paderburnensis tarn in pro-
curation, cum synodis per se vel per alium in Buren presederit, quam etiam in synodalibus post mortem
prepositi vel procuratoris dominarum a successore eiusdem defuncti prepositi vel procuratoris seu a con-
ventu sine diminutione seu contradictione qualibet persolvendis. Addicimus etiam, quod idem propositus
vel procurator dominarum persona ecclesie predicte in ecclesia nostra episcopates synodos frequen-
tabit et episcopo et archidiacono et capitulo Paderburnensibus obedienciam, reverenciam et honorem sine
distinctione qualibet exhibebit, ac si opidorum in Buren ac capelle in Holthusen parrochia a plebano et
non a dominarum preposito regeretur. Nos vero Bertoldus senior et Bertoldus iunior fratrueles, nobiles
de Buren, quia omnia, que prescripta sunt, ad nostram peticionem et instanciam facta sunt, eciam huic
scripto ad maiorem cautelam sigilla nostra duximus apponenda. Actum Paderburne XVII0. Kalendas
Augusti, anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo.
J) Or. imfra.
Or. im Kgl. St.-A. Munster Biiren Nr. 7. Van den an Pergamentstreifen angehdngten 4 Siegeln
das des Bisckofs abgej alien, die Siegel des Kapitels, des Berthold senior und iunior (wie Westf. Sitgel
II, 31 Nr. 1 und 10) stark verletzt.
496.
Abtissin Ida mid Konvent des Stifles Herford schicken Abgeordnete an Bischof Simon von Fader-
born zur Wiederherstellung des Friedens und bitten um Aufhebung der Exkommunikatian.
Herford 1252 Mi 25.
Venerabili patri ac domino S(imoni) Paderburnensi episcopo Ida Dei gratia abbatissa, conventus,
plebanus et clerus ecclesie secularis Heruordensis paratum cum orationibus obsequium. Ad vos Godes-
calcum et Conradum dictum de Are . . ., plebanum ecclesie Heruordensis, ad tractandum de concordia
et obtinendam vestram gratiam destinamus, ratum habentes et firmum, quicquid in pre duxerint
faciendum. Verummodo (?) capitula et modum compositionis, in quibus fuerit concordatum, nobis inti-
ment, et ut validius sit, quod agitur, de .... ad effectum conscientia precedatur. Rogamus
preterea, ut omnis excommunicationis sententias per vos latas pro bono pacis et ad cautelam saltim ad
certum tempus relaxare curetis, infra quod in dissensio commode terminari. Datum
Heruorde anno Domini M0.CC°.L°. secundo, die beati Iacobi apostoli.
Or. stark beschddigt im Kgl. St-A. Munster Fstth. Paderborn Nr. 186. Sfcgel vom Pergamentstreifen
ab. Ueber die Ursache des Zenvur/nisses ist nichts be k a tint.
497.
Kl. Gehrden bekundet, dass Genannte Wachszinsige des Klosters geworden seien. 1252 August 2*
A(dolphu8) Dei gratia prepositus, M. priorissa totusque conventus sanctimonialium in Gerdene.
Notum esse cupimus universis presens scriptum intuentibus, quod Iohannes et Hildeware uxor eius*
Iohannes et Henricus, Ymma et Margareta, cum liberi essent, ex propria voluntate beate Marie Sanctis-
que apostolis Petro et Paulo in Gerdene iure cerocensuali se tradiderunt tali modo, ut ipsi et liberi eorum
a generatione in generationem , cum ad plenam pervenerint etatem et propriis laboribus vivunt, omni
Digitized by
Google
1252 307
anno, videlicet in sollempnitate beati Petri, que dicitur ad vincula ipsius, conveniant et nummum gravis
monete pro censu persolvant. Et si quis horum ex hoc seculo migraverit, quicquid optimum habuerit, sive
equum sive bovem sive aliud quodlibet iumentum, predicte ecclesie detur. Si vero nulla possessio iu-
mentorum illi sit, optimum vestimentum, quod habuerit, detur, cetera autem successores eius accipiant.
Si vero heredes proximos non habuerint, omnia bona sua Domino hereditabunt. In cuius rei testimo-
nium presentem litteram sigillo nostre ecclesie ipsis dedimus communitam. Acta sunt hec coram
testibus ad hoc rogatis: domino Hermanno plebano de Ystentorp, Henrico et Iohanne sacerdotibus in
Gerdene, Rotgero sacerdote de Paderborne, Henrico sacerdote de Brakele, Henrico clerico dicto de
Meschede, Hermanno de Pistrino, Henrico camerario, Iohanne de Coquino, Bertrammo, Hennikis et aliis
quam pluribus. Anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo, in crastino sollempnitatis Petri, que di-
citur ad vincula ipsius.
Or. im Kgl. St.- A. Munster Kl. Gehrden Nr. 10. Siegel vom Pergamentstreifen ab. 1245 Mai 26
heisst der Prior Adolf (UB. IV, 344), 1256 Mdrz 27 kommt Propst Adolf, 1260 November 29
Adolfus prior et propositus vor, darnaeh obige Ergdnzung.
498.
Bischof Simon von Paderborn vollzieht den Auftrag des Kardinallegaten Hugo. 1252 August 21.
Vgl. oben Nr. 474. ,
499.
Bischof Simon von Paderborn verspricht dem Kl. Bredelar seinen Schutz filr dm Besitz mehrerer
Zehnten. 1252 August 25.
Symon Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus dilecto in Christo filio . . maioris ecclesie decano
in Paderburae salutem et dilectionem. Sicut pium est et sanctum ad cultum Dei ecclesias instaurare
ita dignissimum credimus earundem ministros per humanitatis impendia confovere. Accedentes itaque
ad presentiam nostram dilecti in Christo religiosi abbas et conventus de Bredelar, Cysterciensis ordinis,
humilitate, qua decuit, nobis supplicaverunt, quatinus no vellum monasterium ipsorum cum personis et
rebus in specialem protectionem nostram assumere curaremus. Cum igitur ad id universis fide dignis et
maxime religiosis semper teneri velimus, nos tamen iam dictum cenobium et personas specialius dilectionis
nostre brachiis amplexantes, iuste petitioni eorum gratuito concurrentes assensu, personas, loca cum rebus
ipsorum omnibus in protectionem nostram recepimus et tutelam. Bona quoque ipsis a fidelibus collata,
sive titulo emptionis conquisita, videlicet decimam ville superioris in Upsprunge, in Mari, in Osninctorph
et in Lateruelde cum ceteris possessionibus, quas in presentiarum possident, aut diebus nostris iuste pos-
sidere poterunt, auctoritate Dei omnipotentis nee non et beatorum apostolorum Petri et Pauli et nostra
ipsis confirmamus, eadem auctoritate anathematizantes et excommunicantes omnes eos, qui huic confir-
mationis nostre munimini ausi fuerint occasione qualibet contraire. Presentibus igitur vobis damus in
mandatis, quotiens1) a predictis fratribus requisiti fueritis, huius defensionis nostre violatores, sive quos-
libet eorum lesores, remota omni dilatione et personali favore, premissa amicabili commonitione, excommu-
nicationis gladio feriatis, eadem censura plebanis et sacerdotibus, in quorum parrochiis iniuriatores ipso-
rum inventi fuerint, ut et hanc vestre executionis sententias non segniter exequantur, omnibus do-
minicis et festivis diebus eosdem excommunicatos publice nunciando. Quod si contempserint, contra
ipsos post commonitionem per censuram debitam procedatis. Datum Paderburne anno gratie M°.CC°.LII0.,
VU1°. Kalendas Septembris.
*) quotiers d. Or,
Or. im Kgl. St.-A. Munster Kl. Bredelar Nr. 49. An rothbraunen Seidenfdden in grunem Wacha
gut erhaltenes Siegel des Bischof s mit Rucksiegel.
Digitized by
Google
308 1252
500.
Bitter Giso von Gudenberg gibt zum Verkauf oder zur Verpfdndung von Gutern seitens seines
Bruders Konrad an das Kl. Volkhardinghausen seine Zustimmung. 1252 August 29.
Notum sit omnibus hanc litteram inspecturis, quod nos Gyso miles dictus de Godenburg^ una cum
uxore nostra Alheide ac filio nostro Iohanne et aliis liberis nostris iam natis et in posterum nascituris ])
omni vendicioni sive obligacioni decimarum aut bonorum qualiumcumque , sive proprietaria aut feodalia
a fratre nostro Conrado ecclesie Volchardinchusen 2) venditorum sive obligatorum sive eciam adhuc ven-
dendorum aut obligandorum, acquievimus et consensimus sana mente. Preterea vendicionem aut obliga-
cionem bonorum aut decimarum per nostros consanguineos dominum Iohannem et Arnoldum milites de
Godenburg eidem ecclesie factam ratam servamus et illibatam. Huic consensui presentes erant: Iohannes
et Eggehardus fratres de Helfenberg milites, Alexander8) et Volradus fratres de Escheberg, dominus
Waremundus miles. Actum et datum anno Domini M0.CC0.L°II0., in die decollacionis sancti Iohannis,
quarto Septembris Kalendas.
x) Or. nacituris. *) Or. Vochardincusen. *) Or. Allexander.
Or. im Furstl. Wald. Arch, zu AroUen. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs dreieckiges Siegel,
acht schachbrettartige Reihen, mil vom rechten Obereck nach dem linken unteren lau/enden Schrdg-
balken belegt. Umschrift: Sigillum Gisonis de Godenburch.
501.
Kardinalpriester Hugo, papstlicher Legat, verleikt Allen, welche die Minoriten beim Bau ihrer Kirche
in der Stadt Paderborn unterstiitzen, einen Ablass von 40 Tagen. Luttich 1252 October 10.
Universis Christi fidelibus per regnum Alemannie constitutis presentes litteras inspecturis frater Hugo
miseracione divina tituli sancte Sabine presbiter Cardinalis, apostolice sedis legatus. Quoniam — vitam
eternam. Cum igitur, sicut dilecti in Christo . . gardianus et fratres Minores Paderbornenses nobis intimare
curarunt, iidem ecclesiam suam edificare ceperint opere sumptuose, et ad consumacionem ipsius ac sus-
tentacionem eorundem fidelium suffragia noscantur plurimum oportuna, universitatem vestram rogamus —
pervenire. Nos enim de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius
auctoritate confisi, omnibus vere penitentibus et confessis, qui eis ad hec manum porrexerint adiutricem,
quadraginta dies de iniuncta sibi penitencia misericorditer relaxamus, quas mitti per questuarios districtius
inhibemus, eas, si secus actum fuerit, carere viribus decernentes. Datum Leodii VI. Idus Octobris, pon"
tificatus domini Innocentii pape IIII. anno decimo.
Or. im Kgl. St-A. Munster Fstth. Paderborn 188t Siegel von den rothgelben Seidenfdden abgefallen.
Auf der Rikkseite der Urk. ein Kreuz und monasterium.
502.
Kardinalpriester Hugo, papstlicher Legat, bestatigt dem Kl. Holthausen das ihm von den Herren
von Bur en ubertragene Patronat iiber die Kirche in Bur en und Kapette in Holthausen.
Koln 1252 December 5.
Frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbyfor cardinalis, apostolice sedis legatus,
dilectis in Cbristo . . abbatisse et conventui monasterii in Buren, Cistorciensis ordinis, Paderbornensis diocesis,
salutem in Domino. Religionis vestre sinceritas dicitur promereri, ut petitionibus vestris benignum aco-
modemus auditum et eas, quantum cum Deo possumus, ad exauditionis gratiam favorabiliter admittamus.
Vestris igitur postulationibus grato concurrentes assensu, de Buren et de Holthusen1) ecclesias, quas vos
canonice proponitis assecutas, sicut eas cum pertinentiis suis iuste ac pacifice possidetis , vobis et per vos
monasterio vestro auctoritate presentium confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli
ergo — incursurum. Datum Colonie, Nonis Decembris, pontificatus domini Innocentii pape IIH. anno decimo*
l) Or. Holthesen.
Digitized by
Google
1252 309
Or. im Egl. 8t.-A. Munster, Buren Nr. 8. Das an rotfigelben Seidenfdden angehdngte Siegel ist ganz
zerbrockelt. Unter dem Urnbug rechts: Nich. Mt. mit AbkurzungszeicJien; auf der Ruckseite:
albos, die Zahl davor verwischt.
503.
Erzbischof Eonrad von Eoln erUart uber EX. Flechtorf nie eine Vogtsgerechtigkeit besessen zu haben
und verspricht es dls Voter zu schiitzen. 1252.
Conradus Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus et sacri imperii per Italiam archi-
cancellariu8 universis presens scriptum inspecturis in Domino salutem. Ad noticiam tam presencium quam
futurorum volumus pervenire, quod nos ecclesiam in Vlechdorp *), nullius unquam defensionem2) advocati
nomine curavit, solo Coloniensis ecclesie patrocinio contentara2), eo quod ab eadem ecclesia Coloniensi, cui
priscis temporibus se cum suis ministerialibus contradidit, sicud ipsius ostendunt privilegia, liberam esse
declaramus.3) Et ut prefata ecclesia plena in perpetuum gaudeat libertate, ne quis successorum nostrorum
vel marscalkus Westfalie sive eciam iudex cuiuscunque civitatis ad nostram iurisdictionem pertinentis
nomine advocati vel quasi advocati exactionem vel talliam aliquam in bonis vel hominibus predicte
ecclesie in4) Vlechdorp inposterum aliqua occasione exigere presumat, presencium tenore protestamur, nos
sepedicte ecclesie non advocatum set patrem et defensorem, qualem ceterarum nostre dyocesis nos esse
condecet ecclesiarum, tantoque benivolentiorem et ferventiorem magisque obnoxium huic ecclesie profite-
mur, quanto astrictius hanc nobis racione prelibata constat esse devotam, hoc adicientes, quod quicun-
que contra huius sepe memorate ecclesie libertatis insignia vel in personis vel in rebus earn molestaverit,
Dei omnipotentis indignacionem et nostram incurret oflfensam. No autem posteris hec 5) veniant in dubiuni,
presentem paginam nostro sigillo munivimus. Datum anno Domini M°.CC°.LII0.
J) Flechtorpp C. ■) defensione und contenta C. s) So der schwerfallig konstruirte Satz in B und D; C sohaltet
tin que hinter Vlechd. et/*, dann fehlt aber ein Sateglied. 4) de B. s) hec post. C,
Aus Msc. VII, 6704 p. 22 (B) und VII A, 6704 p. 149 (C) und VII, 6704 B. I p. 9 (D = B) im
Egl. St.- A. Munster. Reg. Cardaum, Regg. d. Koln. Erzb. Konrad von Hostaden, Nr. 330 in Ann,
d. hist. Ver. f. d. Niederrhein. Heft 35 S. 41, aus der Alfterschen Sammlung.
504.
Bischof Simon von Paderborn ertheilt dem Kl. Mariengarten in Koln Ablass von 100 Tagen. 1252.
Symon Dei gratia Padherbornensis ecclesie episcopus universis, ad quos littere presentes pervene-
rint, salutem in Domino. Ad pauperum monasteriorum fabricas et sustentationem personarum religiosa-
rum in ipsis Domino devote famulantium manum porrigere adiutricem pium et apud Deum valde meri-
torium reputantes, omnibus Christi fidelibus vere penitentibus et confessis, qui ad consummationem ecclesie,
abbatisse et monialium de Orto, ordinis Cisterciensis, Coloniensis, incepte, sicut apparet, opere sumptuoso
pias elemosinas et grata caritatis subsidia erogaverint, nos de approbatione et beneplacito venerabilis
patris domini Conradi Coloniensis archiepiscopi, dyocesani, centum dies de iniuncta sibi penitentia mise-
ricorditer duximus relaxandos. Dt autem fideles Christi ad impendenda predictis pauperculis Deo devotis
auxilia eo fortius animentur, quo magis ex hoc animarum suarum remedia et meritorum premia spera-
verint adipisci, nos omnibus, qui in die consecrationis memorate ecclesie ad earn venerabiliter accesserint
usque ad octavas cotidie, deinde per singulos menses usque ad circulum anni, postremo singulis annis in
auDiversario dedicationis eiusdem et in singulis festivitatibus beate Dei genitricis et virginis Marie ac
per octavas earundem festivitatum, unum annum et karrenam secundum dicti archiepiscopi indulgentiam
eisdem concessam, prout ipse approbat de speciali gratia, relaxamus. Datum anno Domini M°.CC°. quin-
quagesimo secundo.
Westf. Urk.-Buch IV. 40
Digitized by
Google
310 1252
Or. im dipl. Apparat der TJniversitdtsbibl. in Bonn. An rothgelben Seidmfdden Siegel Bisch. Simon
mit Rucksiegel. Ueber gleichzeitige Abldsse der Bischofe von Munster und Osnabruck vgL Mitth.
aus dem Koln. Stadtarchiv Heft 9, 123 und Ann. d. hist. Ver. f. d. Nied&mhein 35, 41 Ar,
331 und 38, 18.
505.
Kl. Corvey verkuuft mit Genehmigung der Corveyschen Ministerialen sammtliche Besitzungen in
Ressenich dem Kl. Hardehausen. 1252.
In nomine sancte et individue trinitatis. Hermannus Dei gracia abbas, Albertus prior, Strigerus
prepositus et totus conventus ecclesie Corbeiensis omnibus Christi fidelibus eternam salutem. Ne gesta
in tempore lapsu temporis oblivioni tradantur, contractus mortalium utiliter scripturis perpetuis commen-
dantur. Noverint igitur universi presentis pagine auditores, quod nos de consilio et consensu nostrorum
ministerialium omnia bona nostra in Kastinaco, videlicet villicationem et officium eiusdem salvo iure villici,
et bona, que quondam fuerunt domine Alveradis, cum omnibus, que .... aree, nemora, silve, prata, pascua
et . . . • entes pro ecclesie nostre necessitate abbati et . . . . vendidimus pro trecentis marcisColo(niensis)
. . . . et dominio ad eosdem. Que pecunia ad ... . (fi)rma et inconvulsa permaneat, hanc .... Hec
sunt nomina fratrum capituli nostri .... unningen, Tymmo prepositus de Monte (Martis) .... prepositus
de Kaminatis, Tymmo infirma(rius) .... (V)oswinkele, Heinricus custos, Hein ricu6 .... abbatis, Fridericus,
Hermannus, Hermannus, .... nomina ministerialium, qui eandem vendici(onem) .... (Rav)eno de
Papenhem et Conradus dapi(fer) .... Albertus et Herboldus et Luppoldus (de Amelungessen), ....
(L)utersen, Bodo de Horhusen, Tbeodericus .... incarnationis Domini M0.C0C.LI°I, indictione X.
Or. Bruchstuck {die rechte Seite fehlt fast gam) im Kgl. St- A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 82. Sfcgel
und Befestigung fehlen. Bis abbati et gedr. Wigand, Archiv III1, 97. Vgl. UB.IV, 402 u. 412.
506.
Kl. Corvey versprickt dem Kl. Hardehausen voile Gewahr fur verkaufte Giiter. 1252.
In nomine sancte et individue trinitatis. Hermannus Dei gratia abbas, Albertus prior, Strigerus
prepositus et totus conventus Gorbeyensis ecclesie omnibus Christi fidelibus salutem in salutis auctore.
Noverint universi presentem paginam audituri, quod nos tenore presentium abbati et conventui in Hers-
wetehusen nostram ecclesiam et nostros successores obligamus, fideliter promittentes eisdem, ut, sialiqui
de gremio ecclesie nostre, sive sint fratres capituli nostri, seu ministeriales , eos super bonis vel villica-
tionibus, que a nobis titulo1) venditionis ad ipsorum proprietatem et dominium transiverunt, impulsave-
rint vel gravamen seu dampnum quodcunque in posterum eisdem intulerint, quasi non potuerimus bona
nostre ecclesie in nostra necessitate alienare, vel aliqui de capitulo dixerint, se non dedisse consensum
vel2) assensum in venditione dictorum bonorum nisi coactos et ob hoc talem venditionem nullam debere
firmitatem penitus obtinere et istos et illos de sua temeritate confisos, qui contra tarn celebrem ordina-
tionem nostre ecclesie talia presumpserint attemptare, nostra ecclesia cum auxilio et consilio nostri ab-
batis compescet8) suis laboribus et expensis. Si vero dominus abbas damnum aliquod, quod absit
abbati et conventui in Herswidehusen super aliquibus bonis a nobis emptis intulerit, nos fratres capituli
illud in integrum restituemus, presertim cum etiam scripto presenti profiteamur, sententiam, quam etiam4)
rex vel imperator pro nostro abbate promulgat in susceptione bonorum, que de manu tenet imperii,
debere esse libera et soluta, memoratis abbati et conventui in Herswidehusen nullatenus posse preiudicare,
quominus prefata venditio suam obtineat firmitatem, cum unicuique renuntiare liceat suo iuri. Verum
volentes prefatis abbati et conventui in Herswidehusen, sicut dignum est, ab omnibus gravaminibus plene
cavere, quia ipsi nos in nostris necessitatibus valde fraterne ac optime tractaverunt, si aliquod predicto-
rum incommodorum vel damnum per ali quern de gremio nostre ecclesie propter aliquam dictarum cau-
sarum, quod absit, eis evenerit, et nostra ecclesia cum auxilio et consilio nostri abbatis infra quatuor
Digitized by
Google
1252 311
mensium spacium a conventu5) in Herswidehusen commonita non6) amoverit, seu dampnum, si irrogatum
fuerit, non refuderit, prepositum et decanuin Frithslariensis7) ecclesie communes nostros eligimus iudices,
plenam potestatem dantes eisdein, ut ipsi nos, videlicet abbatem et ecclesiam Corbeiensem ammonicione
prenrissa8) canonica ad id faciendum per ecclesiasticam censuram compellant. In quorum testimonium
robur et munimen nos Hermannus abbas, prior, prepositus et conventus Corbeyensis sepedicti sigilla
presentibus duximus firmiter apponenda. 9) Datum anno incarnacionis Domini M°.CC.LII0., indictione decima.
2) B. nur vendicacionis. a) cons, vel fehlt C. ■) compesset B. *) etiam fehlt B. 5) conventui C. 8) unde B.
*) Frisl. B. ■) can prem. C. *) Der Satz fehlt C.
Kopie s. XV. im Sammelband Corveyer Urk. I. im Beritz der Paderb. AbtJi. d. Ver. (B.) und Msc. II,.
103 f. 66v im Kffl. St.-A. Munster (p.).
507.
Kl. Corvey bestatigt dem Kl. Hardehausen aus Dankbarkeit fur etwicscne Dienste alle mit dern-
sdben abgeschlossenen Vertrage. Corvey 1252.
Hermannus Dei gracia abbas, Albertus prior, Strigerus prepositus et totus conventus Corbeyensis
ecclesie omnibus Christi fidelibus salutem eternam. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris,
quod propter caritatem, quam abbas et conventus monasterii in Hersuithehusen , Cisterciensis ordinis,
Paderbornensts dyocesis, nobis in gravi necessitate positis exhibuerunt, bona nostra in Castinaco et in
Loningen ob hoc cum suo dispendio pro quingentis marcis comparando, ut per istam pecuniam in tan-
turn utilitatem nostre ecclesie promoverunt, ut dampnum millo marcarum et amplius vitaremus, quod
nisi per eos taliter adiuti evitare nullo modo poteramus, nos omnes contractus, qui inter nostram eccle-
siam et ipsorum monasterium tarn ante nostra tempora per antecessores nostros, quam nostris temporibus
per nos celebrati sunt, non solum pro eo, quod de iure tenemur, verum eciam, quod eorum beneficiis
grates referentes respondere merito debemus, toto corde diligimus, et omnes et singuli ratos habemus
eisque unanimiter nunc et in perpetuum consentimus et warandiam debitam prestamus. Datum Corbeye
anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo secundo.
Transmmpt voni Iahre 1307 feria secunda post Lucie, ausgestellt vom Paderborner Domkapitel, im Kgl.
St.-A. Munster, KL Hardehausen 83. Siegel und Befestigung fehlen. Reg. Wigand, Archiv III\ 97.
508.
Abt Hermann von Corvey verkauft ztvei Hauser an Kl. Kemnade. 1252.
In nomine sancte unitatis et individue trinitatis. Hermannus Dei gratia Corbeyensis abbas omnibus
hanc paginam inspecturis salutem in vero salutari. Evanescunt cicius a memoria bominum res geste,
nisi scripture memorie commendentur. Innotescat igitur presentibus et futuris, quod nos adhibito con-
sensu capituli nostri incumbente necessitate vendidimus ecclesie Kaminatensi bospicia nostra, in Hogen
videlicet et Thunderen, pro quattuordecim talentis in proprietate perpetuo possidenda. Ne quis igitur
processu temporis hec, que prescripta sunt, ullo modo violare presumat in detrimentum ecclesie supra-
dicte, presentem litteram inde confectam per manum Ottonis eiusdem ecclesie prepositi in testimonium
dari fecimus ecclesie sepedicte sigillorum, nostri videlicet et ecclesie nostre, munimine roboratam. Huius
rei testes sunt: Albertus prior, Strigerus prepositus, Albertus, Hereboldus, fratres de Amelungessen,
Allexander de Gundelsen, Iobannes de Hogen, Iohannes de Stamme et alii quam plures. Acta sunt hec
anno Domini M°.CoC.LI°I. Amen.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Kemnade Nr. 5. An Pergamentstreifen Bruchstuck des Abtssiegels
Gedr. Omabr. Mitth. V, 117 Nr. 222 (nach Kindlingers Abschr.).
40*
Digitized by
Google
312 1252
509.
Abt Hermann von Corvey beurkundet, dass Graf Gottschalk von Pyrmont den Zehnten zu Elbrinxen
dem Kl. Marienmiinster geschenkt habe und nachtraglich dazu GemaMin und Sohn zugestimmf
Mtten. 1252.
Omnia, que in tempore aguntur, cum tempore evanescunt, si non scripti et vivi testimonii stabile
accipiant firmamentum. Nos ergo Hermannus Dei prestante gratia ecclesie Corbeyensis abbas notum
facimus tarn presentibus quam futuris Christi fidelibus, quod nobilis comes Godescalcus de Pirmunt filium
suum Wydekindum offerens super altare beate Marie virginis, habitum monachalem induens eundem in
ecclesia, que vocatur monasterium prope Swalenbergh, famulis Christi ibidem commanentibus. pro dilectione
filii sui prefati, scilicet W(idekindi), et pro futura spe, quam anime sue cupiebat preparare, filiis suis
H(ermanno) et Go(descalco), nostro socero, consentientibus decimam in Elbrachtesen *) sine aliqua diffe-
rentia perpetuo possidendam tradiderunt(rt). Nunc autem ventum est ad nos ex parte nostre cognate uxoris
domini G(odescalci) nee non et filii sui Godescalci nostri cognati, qui etiam ad honorem Dei et beate
virginis Marie sicut prenominati perpetuo contulerunt, ita et ipsi in nostra presentia ab omni iure he-
reditario cessantes predictam donationem confirmaverunt.2) Testes, qui huic3) tractatui interfuerunt:
prior Albertus, prepositus Strigerus4), prepositus Thetmarus de Nouale, Otto prepositus Kaminatensis5);
Henricus decanus Noue Ecclesie, Hermannus scolasticus Noue Ecclesie, Bertoldus plebanus Huxariensis;
milites: Albertus, Herboldus, Lippoldus fratres de Amelungesen, Guntherus de Hedewigesen, Arnoldus de
Porta, Albertus de Marepe, Euerhardus de Brockhusen et alii quam plures. Hanc igitur donationem ne
quis infringere presumat, presentem paginam sigilli nostri munimine decrevimus esse roborandam. Acta
sunt hec anno gratie M.CC. quinquagesimo sccundo.
l) Eilbrachtessen C. *) confirmarunt C. *) C vivi. B ein lihnUches unleserliches Wort. *) B. hat St mit
Lilcke^ Istriger C. 6) Kemmenatensis C.
Aus Msc. i, 129 /. 34 (B) u. VII, 4512 p. 35 (C) im Kgl St.-A. Mumter. Gedr. Om. Mirtu Vy
118. Reg. Lipp. Regg. I, Nr. 277.
510.
Gottschalk und Hermann, Briider, Grafen von Pyrmont, erkldren aUe von ihnen zu Lehen getienden
Guter, ivelche Kl. Volkhardinghausen bereits besitzt oder noch erwerben wird, fur freies Eigen-
thurn desselben. 1252.
In nomine Domini amen. Felix anima inter transitoria circa remunerationem movetur futurorum.
Hinc est, quod nos Gotscalcus et Hermannus fratres Dei gratia comites dicti de Pierrenmunt presentium
testimonio recognoscimus !), ad notitiam devenire volentes futurorum, quod moti devotione speciali circa
ecclesiam sancti Iohannis Baptiste in Volchardinchusen et sanctarum virginum ibidem Deo dicatarum
omnia bona iure feodali nobis attinentia 2), que antedicta ecclesia nunc et successive seu perpetuo quo-
cunque modo comparare potuerit, liber tain us et iure proprietario perpetuo concedimus possidenda, non
obstante situ aut locorum distantia. Ne autem huic nostre ordinationi quisquam audeat rebellire, presens
scriptum nostro sigillo roboramus. Huius rei testes sunt: dominus Iohannes et Eberhardus fratres de
Helfenberg, Conradus et Gyso frater de Godenborc, Th(eodericus) Lupus. Datum anno Domini M°.CC°.LII0.
J) recongnociraus Or. *) atin. Or.
Or. im Furstl. Waldeck. Arch, zu Arofoen. An Pergamentstreifen kleines dreieckiges Siegel mit Anker-
kreuz in weissem Wachs.
511.
Bertlwld, Edelherr v. Buren, verpfandet die ehemals der Corveyer Kirche gehorige Vogtei in
Sirikessen dem Kl. Hardehausen. Bilren 1252.
Bertoldus vir nobilis de Buren universis Christi fidelibus salutem in Domino. Precavendum est1)
per scripturas, ne id, quod cum viris fidedignis dicitur vel agitur, contra veritatem improbitate cuiuslibet
Digitized by
Google
1252 313
immutetur. Noverint igitur cuncti pagine presentis auditores, quod nos cum consensu domine Alheydis
uxoris nostre et Bertoldi nepotis nostri, Bertoldi filii nostri et Gisle filie nostre, quicquid iuris habere
videbamur racione advocacie in bonis olim Corbiensis ecclesie in Sirikessen *), totum impignoravimus abbati
et conventui monasterii in Hersuitehusen pro XXX marcis dativorum denariorum Sosaciensium sub hoc
pacto, quod ipsa bona, quamdiu nostrum ius eis nomine pignoris fuerit obligatum, sine aliqua exaction e,
perturbacione, fatigacione vel dampno sibi a nobis vel nostris illato cum summa pace possideant et quiete.
Preterea cum opus haberemus, quia per predictam pecuniam oportune nos iuverint, permittimus eis,
quod habeant horreum suum, domum pecorum liberam ab omni exactione et molestia tarn pecorum
quam domum illam inhabitancium; insuper, quod eorum pecora per omne confinium ville in Sirikessen
libere pascantur longe lateque, prout eis expedit, prorsus nemine prohibente. Sed et hec nostra per-
missio, eciam cum prefatum ius nostrum redemerimus, eis a nobis et nostris successoribus sine aliqua
recompensacione vel pecunie seu alterius questus per omne tempus uberrima permanebit. Notandum
vero, quod, cum sepedictum ius nostrum redimere voluerimus, totam pecuniam, quam ab ipsis accepimus,
simul et semel sine contradictione aliqua refundemus. Porro ut ea, que a nobis dicta et gesta sunt,
salva consistant et omnino a memoria non recedant, cartam hanc fecimus conscribi et sigilli nostri mu-
nimine roborari. Acta sunt hec in Buren, anno gracie M.CC.LII., presentibus testibus subnotatis:
Gumbertus monachus, Gislerus cellerarius, magister Theodericus phisicus, Bernardus miles de Boderike,
Horadus miles de Brinken, Arnoldus de Silebecke2), Theodericus dapifer, Conradus de Andepe et alii
quam plures.
s) Absch. precaveri est. *) Oder Sleb.
Aits Msc. /, 127 fol. 10 lo im Kgl. Staatsarchiv Munster. Ueber Sirexen vgl. Ztschr. 43, II, 54.
512.
Hermann Spiegel und Sohn Hermann behunden Gruterkauf. Warburg 1252.
Hermannus Speculum et Hermannus filius. Ad oblivionis confusionem evitandam notum esse volu-
mus, quod ego Ysherus et Henricus frater meus bona quedam in media villa Tuergen sita Bursfelde per-
tinentia a fratre nostro Lamberto novem marcis et dimidia comparavimus et in pheodo cum uxoribus et
heredibus nostris suscepimus conditione tali, ut deinceps prefatus Lambertus nullum ad predicta bona
cum 6uis heredibus habeat respectum, nisi forsan tota progenie privaremur. Testes huius rei sunt
Thethardus de Northe, Fredericus de Thinkelburg, Volbertus Iudeus, Themo de Rinbike, Bruno de Tuergen
milites, Ddo de Weten, Arnoldus Iudeus, Godescalcus et Thetmarus, fratres de Tuergen, et alii quam
plures. Ego Ysherus partem meam Henrico fratri meo pro quinta dimidia marca et fertone obligavi,-
quoad usque per me vel pueros meos pro eadem summa redimatur. Ego Hermannus et meus Alius*
paginam presentem sigillo nostro in testimonium tocius claustri coniirmavimus. Acta sunt Wartberg anna
gratie millesimo ducentesimo quinquagesimo secundo.
Or. im Kgl. St.- A. Hannover Des. 34. Nr. 17. An Pergamentetreifen in weissem Wachs am Rande
abgeblattertes rundes Siegel; im gegitterten Siegelfelde ein Spiegel.
513.
Bitter Werner v. Brakel verzichtet im Streit mit KL Hardehausen auf mehrere Gilter. Paderbom 1252.
Universis hoc scriptum audituris Wernherus miles de Brakele salutem eternam. Quod ad memo-
nam posteris relinquitur, ne per oblivionem absolescat, scripture utiliter commendatur. Noverint itaque
tarn presentes quam futuri, quod ego agebam in abbatem et conventum de Hersvithehusen super curte in
Rozehusen super Dimellam et super bonis aliis in Poninchusen, eos querelis continuis cavillando, quia
prefata bona, que michi de iure videbantur conpetere possidebant. Cum ergo lis ista inter nos ....
Digitized by
Google
314 1252
(instru)ctu8 ab amicis meis, qui totam causam plene no ve rant, quod eos contra iusticiam inpetierim et
indiscrete molestias fecerim, eorundem admonitioni et consilio me submittens, ad monimentum sempiter-
num non solum iniuste actioni, verum etiam coram domino meo Paderburnensi episcopo et multis ho-
nestis testibus cum uxore mea Methtilde et filio meo Bernhardo et duabus filiabus meis Elisabeth et
Regelinde prorsus omni iuri et . . . ., quod in curte supradicta et bonis aliis vendicabam. Insuper
ad maius robur facti abbati et conventui memoratis fide me obligo et amici mei eisdem se obligant fide
mecum, quod filius meus, qui nunc puer est, in maiori etate illius, quandocunque yoluerint, iterum
prompto animo ac sollempniter sine aliqua recompensatione vel precio coram domino meo episcopo
renunciabit. Huius rei testes sunt: Rabodo decanus, Volradus quondam prepositus, Heinricus custos.
Iohannes scolasticus, magistcr Iohannes de Scildece, Mauricius cantor et magister Theodericus, canonici
maioris ecclesie in Paderborne; milites autem testes pariter et fideiussores sunt: Bertoldus de Braked,
Hermannus de Brakele, Raueno de Papenhem, Amelungus comes, Ludolfus de Herisia, Olricus de Wlfersen,
Acta sunt hec in Paderburne anno ab incarnatione Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo secundo.
Or. stark beschddigt im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 84. An Pergamentstreifen in weissem
Wachs Siegel des Ausstellers, ein nach redds aufgerichteter Lowe zur Ildlfte erhalten. Der Lowe
scheint mit den BrakeVschen Pfdhlen mit daruber gelegtem Balken belegt zu seitu (Ebenso Urk.
v. 1256 St.- A. Dusseldorf Kurkoln 155.) Poninchusen lag im Diemelthale an einem aus detn War-
burger Walde kommenden kleinen Bache gegenuber derm Gute Billinghausen. Nach dem Grenzver-
gleiche zwischen Waldeck und Paderborn von 1560 Sept. 27 grenzten die Marken von Billinghausen
und Ponninchausen aneinander. Im L 1332 bestand das Dor/ Poninchusen noch. Wigaml,
Archiv II, 103 u. Ill, 148. (Spancken).
514.
Bischof Simon v. Paderborn best&tigt obige Verzichtleistung Werners v.Brakd. Paderborn 1252.
In nomine sancte et individue trinitatis. Symon Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus uni-
versis hoc scriptum inspecturis imperpetuum 1). Quanto presentis evi fragilitas ad nocendum est proclivior,
tanto prelatorum sedulitas debet esse vigilantior, ut commissis cure sue sciant a molestiis et dampnis
indebitis sollicite precavere. Igitur notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod Wernherus
miles de Brakele, ministerialis ecclesie nostre, cum abbatem et conventum monasterii in Hersuithehusen2)
Cysterciensis ordinis, nostre diocesis, impeteret super curte in Rozehusen super Dimella et super quibus-
dam bonis in Puninchusen, instructus ab amicis suis et aliis viris timentibus Deum, quod contra iusticiam
impukaret et gravaret abbatem et suum conventum, errorem suum coram nobis publice confessus ab
iniusta actione penitus cessavit et tarn ipse quam uxor sua Mechtildis, filius corum Bernhardus et due
filie Elisabeth3) et Regelindis pari consensu renunciaverunt omni iuri, quod eis in prefatis bonis com-
petere contentiose primitus astruebant. Quapropter, ut abbas et conventus dicti monasterii curtem supra4)
memoratam et bona reliqua cum pace et tranquillitate imperpetuum possideant, presentem paginam super
hiis confectam sigilli nostri munimine cum testium subnotatione duximus roborandam. Testes autem
sunt hii: Rabodo5) decanus, Volradus, Henricus6) custos, magister Iohannes de Skildece, Iohannes scola-
sticus, Mauricius cantor, magister Theodericus, clerici7); Bertoldus8) et Hermannus de Brakele, Raueno
de Papenhem, Amelungus comes, Ludolfus de Herisia, Olricus de Wlfersen milites et alii quam plures.
Acta sunt hec in Paderburne anno ab incarnatione Domini M°.CC°.Lo. secundo.
J) inperp. B. So noch einmaL, dann inpulsaret. ■) Hersw. B. *) Elys. B. *) super A. *) clerici dec. R. B.
«) Heinr. B. *) clerici fehlt B. ■) milites B. spater fehlt mil. B.
Or. in zwei Aus/ertigungen (A. u. B.) im Kgl. St-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 85. An beiden
Exemplaren Siegel vom Pergamentstreifen ab. Auf der Ruckseite gleichzeitig A : de curia Ruzhusen
iuxta Dymellara, B: Rozdehusen s. D.
Digitized by
Google
1251 315
515.
Die Gebriider von Keseberg iibereignen Guter in Gotlovessen dem Kloster Hdmarshausen. 1252.
Nos Gerlacus, Widikindus, item Widikindus, Henricus fratres de Keseberg, Otto advocatus omnibus
hoc scriptum inspecturis notum esse volumus, quod nos de communi consensu nostro decimam nostram
in Gotlovessen sitam contulimus in feodo Heinrico monetario, Luidolfo et Iohanni civibus Helmwardensibus
nomine abbatis et conventus monasterii in Helmwordeshusen acceptis ab abbate sex marcis gravium
denariorum tali feodo tarn diu durante, quo usque iam dictus abbas vel eius successor proprietatem eius-
dem decime ab episcopo Paderbornensi, qui pro tempore fuerit, conquirere poterunt, quam tunc et nos
resignabimus in manus episcopi Paderbornensis dicto monasterio perpetua proprietate conferendam.
Promisi etiam ego Widikindus, ut, si aliquis heredum meorum a me vel a fratribus meis descendentium
ecclesiam supradictam decimam impetivit, ego et fratres mei Wolfhagen intrabimus inde non exituri,
nisi ab bac impetitione ecclesiam eximamus. Quod si eciam alia persona extranea de sepedicta decima
questionem ecclesie moverit, nos fratres superius nominati cum Ottone nostro consanguineo plenam
warandiam, quoties et ubicunque requisiti fuerimus, perhibebimus. Testes huius rei sunt: Hermannus de
Osedhe, Gyso de Godensperg, viri nobiles, Hermannus Spegel, Ludolfus marescalcus, Conradus et Thite-
ricus fratres de Olla, Everhardus Wolf, Conradus, Gherhardus, Helmwicus, Tbethardus, milites et alii
multi. Ut autem series buius facti imposterum a nullo valeat calumpniari presentem cartam fecimus
conscribi et sigilla domini Gisonis de Godenperg, Everhardi dicti Wolf, Thiderici dicti Olla roborari.
Acta sunt hec anno Domini M°.CC°. quinquagesimo secundo.
Or. im Generalvikariatsarch. zu Paderborn. Nur noch unkenntliche Reste weissen Wachses an blau-
leinenen Fdden an 2. Stelle; von den geflochtenen rothen Fdden an 1. und 3. Stelle sowie dem
Pergament8treifen an 4. alles abgefallen. Die Edelherrn von Keseberg (UB. IV. Nr. 233), deren
Burg an der Eder bet Bringhausen an der Hessisch-Waldeckischen Grenze lag, waren Erben der
Edelherrn von Vesperihe am Sint/elde. (Spancken). Ueber Gotlovessen vgl. Ztschr. 37, 2, 184.
516.
Die Bitter Konrad und Dietrich genannt Gropen von Gudenberg verzichten, nachdem Otto, Konrad,
Hermann, Ludwig und tfire Briider, Graf en von Ever stein, bei Auseinandersetzung ihres Erbes
mit Zustimmung der Gemahlin Ottos Ermegarde dem Kh Arolsen das Patronatsrecht in Witmare,
Volker8hem und Benuilte geschenkt, zu Gunsten des Kloster s, da sie die den Kirchen benaeh-
barte Grafschaft (comecia) zu Lehen tragen, auf all ihre Anrechte an die genannten Kirchen. 1252.
Zeugen: Symon electus Paderbornensis, Albertus de Scardenberg, Goswinus de Wethen, Theodericus
de Mederike, Bodo de Horehusen, Antonius de Allenbosen, Albertus de Lutersen.
Or. im Fur8tl. Wald. Arch, in Arolsen. An Pergaments&eifen Bruchstuck des Gvdenbergschen Siegels.
Gedr. Spilcker, Everstein UB. S. 100.
517.
Bischof Simon von Paderborn bestiitigt einen von der Synode seines Bisthums erlassenen Beschluss
uber Zeiignissaussagen. (0. L 1252 — 1277.)
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis in diocesi Paderbornensi constitutis, ad quos
presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Notum esse volumus, quod in nostra synodo episcopali,
prelatis, plebanis, sacerdotibus et laicis approbantibus, exstitit sententiatum, quod, cum scabinus de aliquo
coucivio et cives interrogati ab arcbidiacono vel suo nuntio, scabinus sub iuramento prestito et cives sub
christianitate alicuius vel aliquorum suorum concivium, de quibus gravis orta est suspitio, nolunt vel
Digitized by
Google
316 1252
non audent propter timoreni vel favorem denuntiare vel accusare, quod archidiaconus loci vel suus nun-
tius contra taliter diffamatos potest ex nomine procedere, ut se expurgent secundum consuetudinem
synodi vel reos reddant, precipue cum in pluribus locis et maxime in oppidis offitium denuntiationis et
accusationis a civibus miserrimis personis conmittatur et ubique tales prefitiuntur scabini, quorum iura-
mentis minus est credeudum, scabini per ignitum ferrum et cives singulariter iuramento ad hoc prestito
de dicenda veritate super eo videlicet, quod nichil sciant vel intellexerint dignum accusatione aut denun-
tiatione1) per archidiaconum et suum nuntium sunt compellendi. Et quia scabini et cives requisiti ab
archidiacono vel suo nuntio istud nolunt facere, nos vestigiis nostrorum predecessorum, qui, sicut veraciter
intelleximus, dictam sententiam approbarunt temporibus ipsorum latam, inherentes una cum nostro capitulo
hoc, secundum quod exstitit sententiatum, approbamus precipientes firmiter ab omnibus observari.
J) Or. accusationi aut de — i.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 189. Siegel vom Pergamentstretfen abgefallen.
518.
Bischof Simon von Paderborn schlichtet Streit zwischen den Bittern Hermann und Iohann Bercule.
Paderborn (0. I. 1252—1277).
Simon Dei gracia Paderbornensis episcopus et Bertoldus miles de Bracle omnibus hanc litteram
inspecturis salutem in Domino sempiternam. Tenore presentium protestamur et cunctis cupimus esse
notum, quod coram nobis et aliis viris nobilibus inter Hermannum et Iohannem milites dictos Bercule
super duobus mansis, uno scilicet sito in Rotwardessen et alio in Holthusen, taliter est eisdem1) consen-
tientibus ordinatum, quod dominus Iohannes cum uno milite dictos mansos, in reliquiis iuramento pre-
stito, si voluerit, peterit obtinere, si minus, dominus Hermannus obtinebit eos prestito simili iuramento.
Item de bonis sitis in Bertolderode inter prefatos milites sic est diffinitura, quod dominus Iohannes iam
dictus ea sibi, iuramento facto cum tribus militibus assumptis, integraliter usurpabit. Si vero noluerit,
dominus Hermannus similiter cum tribus militibus iuramento prestito dictorum bonorum partem dimidiam
obtinebit. Item de bonis in Herninchusen, quod ea pater domini Iohannis ab ipsorum viro taliter coin-
paravit, quod dominus Iohannes cum tribus militibus in reliquiis firmabit, quod dominus Hermannus
nichil in eis iuris habebit, sed, si bona adeo cara ab aliquo ipsorum viro invenerit comparanda, ea
poterit licite comparare, et si iterum iurare noluerit, dominus Hermannus datis quadraginta marcis di-
midiam partem bonorum accipiet predictorum vel dominus Iohannes permittet, quod dominus Hermanns
ab aliquibus eorum viris habebit bona in valore dictis bonis respondentia, que solummodo de suis
manibus porrigentur. Actum et datum Paderborn presentibus et consentientibus domino Fritherico de
Drivorde, domino Henrico scultheto de Susato, Thethardo de Rorstorp, Thiderico de Medereke, Udone
de Wethen, Conrado de Godenborch, Gisone de Godenborch militibus et aliis quam pluribus. Ut autem
talis ordinatio robur maioris firmitatis accipiat, presentera litteram nostris sigillis duximus roborandam.
l) Or. eidera.
Or. im KgL St- A, Munster, Kl. Hardehausen Nr. 68. Siegel vom Pergamentstreifen abgefallen. Rot-
wardessen lag bei Kalenberg (Spilcker, Ecerstein UB. S. 460 /.); Zeitschr. 31, II, 198 und 37,
II, 189. Es gab noch ein gleichnamiges Dorf in der Nachbarschaft von Fronhausen (Wigand,
Archiv V, 440). Die Rvdera von Holthusen sind unter dem Namen Holsterburg noch bekannt; rs
war Ansiedlung und Burg in dem Thale, das sich von Kalenberg nach der Diemel, nahe ober
Warburg, herunterzieht. Bertolderode ist wahrscheinlich Dorf Barterode bei Adelebsen (Spilcker,
Ecerstein S. 191). Dagegen ist Herninchusen ohne ndhere Anhaltspunkte nicht zu bestimmen, da
der Orte dieses und ahnlichen Namens zu viele. (Spancken)
Digitized by
Google
1253 317
519.
Dechant und Kapitel von St. Peter und Andreas (Busdorf) in Paderborn bestatigen einen Pacht-
Jcontrakt gegen eine Fruchtlieferung vom Kl Bredelar. 1253 Ianuar 2.
R(egenhardus) Dei gratia decanus totumque capitulum ecclesie sanctorum Petri et Andree Pader-
burnensis universis, ad quos presens scriptum pervenerit, in auctore salutis salutem. Protestamur et ad
noticiam cupimus universorum pervenire, quod nos locationein bonorum in Essike cum suis pertinenciis
ad nostram ecclesiam spectancium, que olim Gerlacus dictus Dickeber1) et filii sui possederunt, apud
abbatem et conventum in Breidelar2), ordinis Cisterciensis, racionabiliter celebratam, ratam habemus et
ea condictione volumus esse stabilitam, ut videlicet XXV mensure siliginis, tres tritici, una pise, que
mensure Harehuseske scipel dicuntur, et XXX solidi legalis monete a prefatis abbate et conventu sin-
gulis annis ecclesie nostre pro annua pensione perpetuo persolvantur. In cuius rei memoriam presentem
paginam sigilli ecclesie nostre munimine duximus roborandam. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.L°III.
II°II Nonas Ianuarii.
J) Dickebor Or. *) mit Abkurzungszeichen uber lar.
Or. im Kgl. St-A. Munstery Kl. Bredelar 51. An von der Urk. eingeschnittenem PergamenUtreifen
Bruchstuck des KonventssiegeU in weissem Wachs. Essike (in denfolg. Urkk. Esbike), eingegangener
Ort in der Ndhe van Bredelar. (Spancken.) Vgl. Urk. von 1206 hieruber, Seibertz, UB. I. Nr. 129*
520.
Stift Busdorf bekundet Ueberlassung seines Gutes in Esbike an Kl. Bredelar. Paderborn,
Marsberg 1253 Ianuar 12.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Svederus Dei gratia prepositus, Regenhardus deca-
nus et capitulum apostolorum Petri et Andree in Paderburne omnibus hanc litteram visuris eternam in
Domino salutem. Dignum credimus et divine pietati placitum, ut ea, que agimus, iuxta seniorum decreta
scriptis, sigillis et testibus memorie posteriorum firmiter imprimamus, quatinus eadem, que a nobis ratio-
nabiliter statuta fuerint, ab ipsis inviolabiliter serventur. Noverint idcirco presentes et posteri, quod
Gerlacus et Elgerus fratres et coheredes filii Gerlaci Dikeberi, necdum adhuc milites nee pueros legiti-
mos habentes, predium nostrum in Esbike situm, quod villicationis iure tenuerunt et possederunt, me-
diantibus honestis viris, videlicet Godescalco de Padhberg, Elgero de Dalwich et Alberto de Lutersen
militibus, nostroque accedente favore, centum et octo marcas legalium denariorum a domino Widekyndo
abbate de Bredelar et suo conventu, ordinis Cysterciensis, pro iure villicationis sue receperunt et in
manus nostras una cum Bernardo clerico fratre eorum ipsam villicationem voluntarie resignarunt, omni
iuri suo in ea habito publico cedentes eo modo, quatinus eandem villicationem fratribus monasterii iam
dicti porrigeremus. Quapropter nos unanimi voluntate et consensu totius capituli nostri villicationem
predii prefati cum omnibus pertinentiis suis, in agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis,
aquis, aquarumque decursibus, viis, inviis iam dicto abbati et suis fratribus de Breydelare ad annuam et
perpetuam pensionem sollempniter porreximus in monasterio Montis Martis, ita videlicet, quod inde
fratres cenobii predicti viginti et novem moldra Horhusensis mensure, viginti quinque siliginis, tria tritici,
unum pise et triginta solidos legalis monete ecclesie nostre persolvent annuatim, denarios in die
Galli, annonam ante festum Andree. Ut igitur conventionis huiusmodi contractus ratus perhenniter
maneat et inconvulsus presentem paginam exinde confectam sub sigillorum nostrorum et ecclesie nostre
appensione roboramus. Datum Paderburn. Acta sunt hec in monasterio Montis Martis anno gratie
M0.C°C.LII0I., indictione XI, pridie Idus Ianuarii. Testes huius rei sunt: Thymo, prepositus Montis Martis
et sui fratres, Iohannes de Borken et Bertoldus de Vesperde sacerdotes , milites : Alradus de Horhusen,
Adam de Aspe, Hermannus de Pathberg, Theodericus de Horhusen, Bruno de Vesperde; burgenses de Monte
Martis: Albertus de Mulhusen, Conradus monetarius, Bertoldus iudex, Ludolfus de Capella, Iohannes Wndengot,
cives de Paderburne: Godescalcus de Soltkoten, Iohannes Feytelin famulus noster et alii quam plures.
Westt Urk.-Buch IV. 41 •
Digitized by
Google
318 1253
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 52. An geflochtenen blauweissen Schnuren in weissem
Wachs : 1) spitzovales Siegel des Propsts: BrusibUd zweier HeUigenfiguren, darunter funfblaUerige
Rose, Umschrift abgebldttert; 2) rundes des Stifts: 2 Kopfe, hh. Petrus und Andreas, Umschrift
sanctus Petrus sanctus Andreas; 3) spitzovales: Gestalt mit Heiligenschein in der Linken Buck, die
Rechte erhoben, Umschrift verwischL
521.
Graf Adolf von Waldeck und sein Sohn Heinrich iiberlassen die Vogtei iiber niehrere Giiter in
Esbike dem Kl. Bredelar. Waldeck 1253 Ianuar 17.
In . nomine Domini amen. Universis Christi fidelibus hanc litteram videntibus Adolfus comes in
Waldeke et Heinricus Alius suus salutem et utriusque vite felicitatem. Quia omnem scrupulum obpres-
sionis iniuste, qui ad nos vel heredes nostros spectare videtur, ita radicitus precidere volumus1), ne in
periculum salutis nostre aut honoris aliquando suscitetur, noverint idcirco presentes et posteri, quod
Gerlacus, Elgerus et Bernardus fratres, filiiGerlaci Dikeberi, advocatiam, quam de manu nostra tenebant,
de bonis quibusdam in Esbike sitis cum omnibus pertinentiis suis ecclesie beatorum Petri et Andree in
Paderburne villicationis iure pertinentibus nobis voluntarie resignaverunt, omni iuri suo in ea habito
publico cedentes, ea conditione interposita, quod ad petitionem ipsorum et amicorum eorum eandem
advocatiam cenobio Bredelarensi conferremus. Quapropter nos unanimi consensu et voluntate eandem
advocatiam pro reverentia Domini nostri Ihesu Christi eiusque pie matris Marie virginis gloriose libere
resignamus omnique iuri nostro, quod in ea habere videbamur, manifeste renuntiamus, offerentes earn
sollempniter eidem claustro Bredelarensi, ordinis Cyst(erciensis), in honore iam dicte virginis et matris
constructo, quatinus in villicatione eorundem bonorum, que fratres claustri prefati titulo emptionis
comparaverunt , nullum impedimentum patiantur. Ne igitur hanc cessionem aliquis heredum nostro-
rum aut persona qualiscunque nomine hereditarii iuris vel hominii irreverenter immutare pre-
sumat imposterum, presenti scripto sigillis nostris munito id, quod fecimus, publico protestamur, non
congnoscentes ullum ius aliquod vel potestatem in advokatia iam dicta habere. Datum Waldeke. Acta
sunt hec anno gracie M0.CC0.L0III°. , indictione XI, XV°I. Kalendas Februarii. Testes huius rei sunt
milites et armigeri : Godescalcus de Pathberg et filius suus Hermannus, Elgerus de Dalwich et filius suus
Ludolfus, Iohannes de Curbike, Alradus de Horhusen, Albertus de Lutersen, Conradus Bulemast, Lode-
wicus de Voele, Reinboldus de Rein, Waligo de Ense, Heinricus de Woriiilon et alii quam plures.
*) volentes Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster Kl. Bredelar Nr. 53. An geflochtenen blauweissen Schnuren in iceissem
Wachs 1) rundes Siegel des Gr. Heinrich, achtstrahliger Stern, Umschrift: Secretum Henrici de
Wald., 2) Siegel des Gr. Adolf.
522.
Propst Otto von Kemnade tauseht gewisse zu einem Iahresgeddchtniss bestimmte Giiter gegen
andere ein. 1253 Februar 6.
Otto Dei gratia prepositus Caminatensis omnibus hanc litteram inspecturis salutem in Domino.
Temporalis exspirat actio, nisi robur accipiat a testibus et a scripto. Noverint igitur presentes et futuri,
quod nos areas duas, quas dominus Werno a Gernando milite comparavit, quia vicine erant orto, pro
utilitate ecclesie ipsas adiecimus orto; unde cum idem Werno ipsas areas contulerit ecclesie ad suum
anniversarium peragendum, nos hoc immutare nolentes, alias duas areas in restaurum assignavimus pro
predictis, unam prope cimiterium duos solidos solvqntem, aliam prope curiam inferiorem quatuor solidos
solventem. Ne autem succedente tempore nos vel posteri nostri id aliqua mali occasione violare pre-
sumant, presentem paginam ad roborandum huiusmodi factum conscribi et sigilli nostri appensionc
fecimus communiri. Datum et actum anno Domini M°.C0C.LII°I., indictione XI, VII°I Idus Februarii.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Kl. Kemnade Nr. 6. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
Digitized by
Google
1253 319
523.
Der erzbischoflich Kolnische Notar Gottschalk verzkhtet zu Ghmsten des Kl. Hardehausen auf sein
Corveyer Lehen in Kessenich. K6ln (1252) 1253 Febr. 8.
Viris venerabilibus et in Christo dilectis . . abbati et conventui monasterii in Hers(wi)dehusen, Cister-
ciensis ordinis, Paderbornensis dyocesis, magister Godescalcus, notarius domini Coloniensis archiepiscopi,
quicquid potest obsequii, cum sincera in Domino caritate. Bonum zelum pariter et affectum, quern ad
vestrum semper gessi monasterium atque gero, cupiens ostendere per effectum,1) feodum illud, quod a
domino abbate et conventu Corbeyensi habui de bonis in Kestenich, que nunc vos habetis, et inde
competere michi posset, vobis do libere et reporto pro anime mee remedio et parentum meorum, vestris
proinde me oracionibus recommendans. Datum Colonie VI. Idus Februarii, anno Domini M0.CC0.L°II0.
J) Vorher scheint ein et zu stehen, doch passt dieses nicht in die Satzkonstruktion.
Or. stark verblasst im Kgl. St-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 88. Siegel vom Pergamentstreifen
abgefallen. Gedr. Wigand, Archiv J2, 65.
524.
Elekt Bruno von OsnabriicJc gestattet der Kirche in Enger die Verbesserung ihrer Prdbenden.
OsnabriicJc (1252) 1253 Februar 14. '
B(runo) Dei gratia Osnaburgensis electus dilectis in Christo filiis decano et capitulo ecclesie An-
garensis salutem in salutis auctore. Cum vos propter tenuitatem prebendarum vestrarum pensiones man-
sorum et domorum quarumdam ecclesie vestre auxeritis colonis invitis, nostrum ad hoc petivistis assen-
sum. Nos igitur vos et ecclesiam vestram dilectione foventes speciali, factum vestrum gratum habemus
et ratum auctoritate presencium confirmantes, discretioni vestre injungentes, ut Deo devooius et instan-
ces, a quo et per quern subsistunt omnia, famuletis ; crescentibus enim donis debent et crescere rationes
donorum. Datum Osnabrug1) anno Domini M0.C°C.LII., XVI. Kalendas Marcii.
*) Or. Osnabr .
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Stijt St Johann undDionys zu Herford. Nr. 11. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
525.
Elekt Bruno von OsnabriicJc gestattet der Kirche in Enger auf Grund p&pstlichen Indvlts den
Umtausch von Zehnien. Osnabruck (1252) 1253 Februar 15.
B(runo) Dei (gratia)1) Osnaburgensis electus dilectis in Christo filiis decano et capitulo ecclesie
Angarensis salutem cum sincera in Deo caritate. Vobis et ecclesie vestre nobis specialiter dilecte aucto-
ritate prensencium indulgemus, quod secundum formam vobis a domino papa in litteris specialibus in-
dultam redimatis decimas, quas poteritis, in nostra dyocesi de manibus laicorum, et si alicubi videritis
expedire propter majorem utilitatem ecclesie vestre, bona alia pro decimis commutetis, ad que per pre-
sentes litteras nostrum habeatis consensum pariter et assensum. Ratum etiam et gratum habemus, si
quas decimas a laicis recepistis in pignore seu tenetis. Datum Osnabrug2) anno Domini M0.CC°.LII0.,
XV. Kalendas Marcii.
x) gratia fehll Or. — *) Or. Osnabf .
Or. im KgL St-A. Munster, Stift St. Johann und Dionys zu Herford. Nr. 10. Siegel und BefesU-
gung ab. Vgl. UB. IV, 421 und V, 845.
526.
•£ Wilhelm bestdtigt dem Kl. Hehnarshausen die von seinen Reichsvorfahren ertheilten Privilegien.
Koln 1253 Mdrz 5.
. . Huius rei testes sunt hii: venerabiles C(onradus) Coloniensis archiepiscopus, Th(eodericus) Viro-
nensis episcopus, (Widekindus) Mindensis electus, nobiles viri Th(eodericus) comes de Clive, A(dolfus)
comes de Waldeke, A. et C. domini de Brakele, Erbordus comes Tremoniensis et alii quam plures . . .
41*
Digitized by
Google
320 1253
Gedr. Winkelmann, Act. imper. ined. saec. XIII Bd. I. Nr. 546 (a. d. Or. im Staatsarchiv zu Mar-
burg). A. et C. (bei Brakele) von anderer Hand und Dinte nachgetragen und zwar irrig , da e#
zu jener Zeit keine des Namens gab, es wird vielmehr Wernerus et Bertoldus oder Hermannus
heis8en mussen. Reg. Bohmer-Ficker, Reg. imp. V.5150.
527.
Bischof Simon von Paderborn hauft von Bitter Albero von Herstelle und seinem Bruder Bertkold
Vogtei- und andere Bechte in mehreren Dorfern. 1253 Mdrz 10.
Symon Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus tarn presentibus quam futuris perpetuam in
Domino salutem. Tenore presencium omnibus innotescat, quod nos discretorum virorum et principaliter
ministerialium nostrorum usi consilio ab Alberone milite de Herstelle et Bertoldo fratre suo et cohere-
dibus ipsorum ius villicationis et advocatie inHegenhus1) et ius locationis et conductionis, que besettinge2)
et entsettinge vulgariter appellantur et omnia iura, que in villicatione Herstelle, Werissen, Horbruche,
Rodenbeke et in Boffessen, sive fuerint in agris, pratis, pascuis, viis et inviis, silvis et in aquis, nichil
sibi vel aliquibus coheredibus suis in predictis retinendo, emimus nobis et ecclesie nostre Paderburnensi
proprietatis et dominii iure perpetuo retinenda sexaginta marcis pro precio constitutis, de quibus viginti
marcas solvimus in presenti et de redditibus villicationis nostre in maiori Dasburg dictis Alberoni, uxori
et Kikence filie sue obligavimus iure pheodali retinenda, triginta quinque moltra annis singulis persol-
venda, donee ipsis a nobis vel a successore nostro Nquocumque quadraginta marce fuerint persolute.
Habent eciam liberam potestatem predictam pecuniam, cui voluerint, conferendi. Preterea duos mansos
de villicatione Hegenhus, qui dicuntur Lathoue, dicto Alberoni et uxori sue usumfructum, qui vulgariter
dicitur liftugt, dimisimus tempore vite sue. Nos vero capitulum, quia prescripta omnia de voluntate et
consensu nostro et ministerialium ecclesie nostre ordinata et consummata sunt, eciam sigillum ecclesie
nostre duximus apponendum. Nos quoque Hermannus abbas, Strigerus prepositus, Albertus prior et
conventus Corbegensis ecclesie et nos decanus et capitulum Noue Ecclesie, Paderburnensis diocesis, ab
Alberone milite et Bertoldo fratre suo et uxoribus ipsorum rogati in omnium prescriptorum perpetuam
memoriam sigilla nostra duximus apponenda. Acta sunt hec presentibus Conrado nobili viro de Sconen-
berg, Hermanno comite de Badenburg, Bertoldo, Wernhero et Hermanno dictis de Brakele, Ludolfo de
Herse, Ameluncho de Paderburne, Henrico de Gummere, Udone, Bertoldo et Olrico dictis Sumercalf,
Alrado de Begterdessen, Alberone de Wellethe, Henrico camerario, Olrico de Wlfersen militibus, Iohanne
de Nedere, Alexandro et Conone dictis de Nedere, Arnoldo Scrapen, Conrado milite de Etlen, Gerhardo
et Conrado dictis de Etlen, famulis et aliis quam pluribus, anno Domini M°.C°C. quinquagesimo tercio,
sexto Idus Marcii.
x) Hegenhosen B. *) besentinge A u. B.
Ztwei Originalausfertigungen (A. u. B) im Kgl. Sh-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 190, von denen
die eine (B) fast ganz zerstort ist. An A an Pergamentstreifen in weissem Waclis Siegel des
Bischofs. Rodenbeke lag zwischen Herstelle und dem Soiling in der Dasselischen Grafschaft
Nienover; der Zehnte daselbst war Eigenthum der Hersteller Kvrclie. (Wigand9 Arch. IV \ 377 u.
Testament Bischof Simon 1277.)
52a
Symon Paderburnensis episcopus et A(dolfus) de Waldeke, Zeugen in Belehnungsurk. Konig
Wilhelms fur B. Otto IL von Miinster mit Vechta. Koln 1253 Marz 23.
Gedr. UB. Ill, 552.
529.
Propstin Grisla v. Boddeken ubertrdgt das der Propstei zustehende Kilchenamt Boddeken 1253 April 7.
In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Gisla Budicensis preposita omnibus Christi fidelibus
tarn presentibus quam futuris, quorum inspectioni presens scriptum exhibitum fuerit, sive qui eius inter-
Digitized by
Google
1253 321
pretationem audierint, utriusque vite salutenu Quoniam ea, que geruntur in tempore, ne simul labantur
cum tempore, scripta in memoriam perhibeantur, hinc est, quod notuin esse cupimus, quod Hermanno
bone memorie filio domine Elizabeth viam universe carnis ingresso matri predicte in officio coci, quod
se de prepositura dicebat habiturum, nichil iuris recognoscimus vel de iure recognoscerc tenebamur, sed
ad peticionem et ad nimiam instanciam domini Bertoldi iuvenis de Buren et aliorum quamplurium
militum et laicorum predicte domine Elizabeth dictum officium, quamdiu viveret, libere et quiete contu-
limus cum suis pertinenciis possidendum et ea mortua idem officium libere ad manus prepositisse rediret1)
conferendum. Tali conditione adiecta, ut vir eius Elias se fideliter ad omne negocium exponeret, quod
huic officio coci attineret, vel quod domina preposita talem in loco suo substitueret, qui defectum et
absenciam predicti viri suppleret. Ut autem hec collatio solemniter ordinata labente tempore et simi-
liter a memoria non labatur humana, vel in posterum ab aliquo heredum possit maliciose revocari, presens
privilegium sigillo ecclesie nostre et domine Iutte abbatisse rogamus communiri. Testes huius rei sunt:
Iutta abbatissa, Rikece decana, Alheidis celeraria, Hilleka custos, Ludolfus ecclesie nostre canonicus;
milites vero dominus Bertoldus iuvenis de Buren et Bertoldus clericus frater suus, Ludolfus dapifer suus,
Regnike de Sinestorp, Bruno de Burchlere, Conrait pincerna, Meggerus de Grafem, Conrat de Bruclere,
Conrat Madeuel(t), Bernhart de Holthusen, Hermann Nacke, Tbetmar pistor et alii quam plures. Datum
Budiken anno Domini M0.CC°.L0. tercio, feria secunda post Iudica.
J) redieret Kop.
Nach dem Boddeker Kopiar fol. CCL Vv im Besitz des Freiherrn von Brenken zu Erpernburg.
530.
Papst Innocenz IV. beauftragt den Kantor von Busdorf in laderborn, dem Kleriker lohann, Sohn
Ekberts von Batenhorst, fur den Elekt (Bruno) von Osnabrilck und Edelherr (Bernhard) von der
Lippe bei ihm sich verwendet hatten, eine Pfriinde in der Diocese Munster zu verschaffen.
Perugia 1253 April 9.
Gedr. UB. V, 528.
531.
Heinricus de Driburch, Otto de Eversten, Volcwinus de Sualenberg Zeugen in Urk Bischofs
Heinrich L von HUdesheim fur Domstift HUdesheim 1253 April 19.
Gedr. Doebner UB. dei% Stadt HUdesheim I> 196 Nr. 131; Ztschr. des hist Vereins fur Nieder-
sachsen 1859 S. 71.
532.
Genannte Graf en und Bitter bekunden Giiterverkauf an El Berich. 1253 Mai 1.
Conradus de Hebelde, comes1) morans in Maden, A(dolfus) comes de Waldeke, C . de Elbene
H(inricus) advocatus de Glizberg et Wernherus de Byscopeshusen milites. Ne ea, que fiunt in tempore,
per lapsum temporis oblivionis capiant detrimentum, ad universorum noticiam duximus litteris presen-
tibus transferendum , quod Ditmarus et Conradus fratres et domina Benigna mater eorum et eius filia-
cum suis progenitis dicti de Grincenbach bona sua omnia, que in Manderen habuerunt, cum capella,
hominibu8, silvis, aquis, pratis, paschuis et omnibus aliis suis pertinentiis preposito et conventui monia-
lium in Beriche, ordinis sancti Augustini, pro quadraginta duabus marcis argenti proprietatis titulo ven-
diderunt, in ipsos eorundem bonorum dominium transferentes et renuntiantes ipsis bonis omni iuri suo
in provincial placito Maden pure et liberaliter coram nobis. De predicta autem pecunia prefati mater
et filii cum filia eidem cenobio ob reverentiam beate Katherine virginis marcas XIIII relaxarunt. Nam
dicti prepositus et conventus ad preces eorum sepedicte matri in monasterio eorum prebendam contule-
runt liberaliter propter Deum. Et ne in posterum super hiis aliquod dubium oriatur, presentem pagi-
nam cum subscriptione testium de voluntate parcium et assensu nostris sigillis duximus muniendam*
Digitized by
Google
322 1253
Huius rei testes sunt: Sibodo de Ittere, Lodewicus de Vohele, Lodewicus Hyemps, Gumpertus de Kuskene,
Henricus de Anreph, Gumpertus frater eius, Cuno de Holtbem milites; Helewicus Undorftes, Rodolfus de
Holtheim.2) Sequntur autem testes, qui protestantur, quod Gerlacus et uxor sua nee non et filii
eorundem omni iuri suo *in villa Willincjjeshusen integre renuntiarunt: Volpertus Sverzel et filii sui
Volpertus et Conradus, Henricus Centherre, Devorator, Bruno Buchsorge et frater stius Rouoldus8), do-
minus Bruno de Aldendorp, Hartradus, Andreas sacerdotes et alii quam plures. Actum anno Domini
Mo.CCo.UIIo. 4) Kal. Maii.
') Bcide Male com. *) Von liter an mit andercr Dinte. ■) Renoldus? 4) Vor Kal. ein Strich.
Or. im Ftirstl. Wald. Arch, zu Arolsen. Von den 5 angehdngt geweaenen Siegeln 1st noch an 3. Stelh
das dreleckige Werners von Bischofshausen, schrdgrechts Schildeshavpt mit funf happen, danmter
eine Lilie, und an 5. das am Obertheil abgebrochene dreleckige Konrads von Elben, Baumstamm,
an welchem links in Lilie auslaufende Aeste, erhalten.
533.
Abt Hermann von Corvey ubergibt nach Resignation des Grafen Heinrich von Blarikeriburg und
seiner Frau Engelburg die Vogtei iiber beide Groningen, Kroppenstedt und Ammendorf, ausserdem
Munze in Kroppenstedt, denarios cervisie und Zoll, an das Hochstift Halberstadt. Prior Albert,
Propst Striger und Konvent von Corvey geben dazu ihre Einwilligung. 1253 Mai 7.
Or. im Kgl. St.-A. Magdeburg. Siegel an gelbrothen Seidenfdden 1) des Abts fehlt; 2) des Koncents
sehr schon erhalten, rund, Gemmenkopf, Umschrift: Sanctus Vitus martyr. Neudruck Schmidt.
Ifalberst. UB. II, 874. Abt Hermann von Corvey gibt dem Hochstift Halberstadt Geu-dhr fur
die in vor. Urk. erivdhnte Ueberlassung. (Halberstadt 1253 Mai 7.) Or. im Kgl. St.-A. Magdeburg.
Gedr. Schmidt, Halberst. UB. II, 875.
534.
Bischof Ludolf von Halberstadt gewahrt Abt Hermann von Corvey und seinen Naclikommen zum
Dank fur die Ueberlassung der Vogtei in Groningen, Kroppenstedt unci Ammendorf u. s. u\ den
Genuss einer Prcibende in der Domkirche zu Halberstadt, so oft sie in jene Gegend kommen, suivie
einen Hof in Ammensleben. Halberstadt 1253 Mai 13.
Or. im Kgl. St.-A. Magdeburg. Von den an rothgelben Seidenfdden angehdngten Siegeln nur Bt*uch-
stuck des bisclvoflichen erhalten. Gedr. Falke, Cod. trad. Corb. 711. Neudnick Schmidt, Halberst.
UB. II, 877.
535.
Kardinalpriester Hugo, papstlieher Legat, gestattet dem Kl. Arolsen, dass es zu niemands Provision
gezwungen iverden kann, wenn nicht in der von ihm gewdhrten Benefizverleihung dieses Privileg
erwahnt uird. Liittieh 1253 Mai 14.
Frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, apostolice sedis legatus,
dilectis in Christo preposito, priorisse ac conventui monialium in Aroldessen, ordinis sancti Augustini,
Paderburnensis dyocesis, salutem in Domino. Cum religiosi — ea precipue perducimus ad effectum, que
possunt illos a dispendio preservare. Vestris igitur devotis supplicationibus inclinati, auctoritate vobis
presencium indulgent, quod ad provisionem cuiusquam compelli aliquatenus non possitis per litteras
nostras impetratas, per quas non sit ius alicui super beneficiis ad collationem nostram spectantibus
acquisitum, vel eciam impetrandas, que de indulgencia presenti et toto tenore ipsius plenam et expressam
non fecerint raeneionem. Nulli ergo omnino hominura liceat, banc paginam nostre concessionis — in-
cursurum. Datum Leodii II. Idus Maii, pontificatus domini Innocentii pape IIII. anno decimo.
Digitized by
Google
1253 323
Or. im Furatl. Waldeck. Archiv zu Arohen. An rothgelben Seidenfdden in gelbem Wacha am
Rande verletztea apitzovalea Siegel dea Legaten, stehende Gestalt, mit beiden Hdnden ein Buch vor
der Bruat haltend. Umschrift: . . . f ratns S. Sabine ipreabyteri vax&inalia. Auf dem Rucken von
der Hand dea Urkundenschreibera Conradus.
536.
Kardinolpriester Hugo, pdpstlicher Legat, bestdtigt dem KL Arohen das Patronatsrecht in Witmar.
Luttich 1253 Mai 27. '
Frater Hugo miseratione divina tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, apostolice sedis legatus,
dilectis in Christo preposito, priorisse ac conventui monasterii in Aroldessen, ordinis sancti Augustini,
Paderbomensis diocesis, salutem in Domino. ' Horum vota favore prosequi benigno debemus, qui spretis
huius mundi vanitatibus et relictis in castris claustralibus se claudendo dignum impendunt Domino famu-
latum. Lecta siquidem vestra nobis petitio continebat, quod olim nobilibus viris Conrado de Eversteyn
et fratribus comitibus iure patronatus ecclesie de Witmare, Moguntinensis diocesis, quod tenebant in
feudo a pie memorie domino S(ifrido) archiepiscopo Moguntinensi, in manibus ipsius archiepiscopi libere
cedentibus, idem archiepiscopus sui capituli accedente consensu ecclesiam ipsam cum iure patronatus
huiusmodi et pertinenciis suis yobis et monasterio vestro ad sustentacionem vestram, prout spectabat
ad ipsum, provida deliberatione concessit, prout in litteris super hoc confectis dicitur plenius contineri.
Yestris igitur peticionibus inclinati, quod ab eodem archiepiscopo provide factum est, in hac parte
gratum et ratum habentes, id auctoritate presentium confirmamus et presentis scripti patrocinio commu-
nimus. Nulli ergo omnino hominum liceat banc paginam nostre confirmationis — incursurum. Datum
Leodii sexto Kalendas Iunii, pontificatus domini Innocentii pape quarti anno decimo.
Nach Tranaaumpt der Iudices sancte Moguntine sedis vom 23. Iuni 1268 im Kopiar I. dea Kloatera
Arolaen fol. 14» auf der Furatl. Wold. Domdnenfcammer in Arohen, und ebenda in Tranaaumpt
von 1285 fol 12v. VgL oben Nr. 469.
537.
Graf Otto von Everstein ubergibt dem Erzbischof Gerhard von Mainz Outer in der Diocese
Paderborn unter der Bedingung, dass er geivisse Giiter bei Geismar dem KL Hardehausen
iibertrage. Fritzlar 1253 Iuni 28.
Otto Dei gratia comes de Euerstene universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Tenore
presentium protestamur et recognoscimus , quod nos venerabili domino Gerhardo, Maguntine sedis archi-
episcopo, dedimus duos mansos de nostro proprio apud villain Menne, Paderburnensis dyocesis, sitos et
eosdem ab ipso in feudo recepimus eo pacto, ut trium mansorum et duple partis decime montis Sutberg
apud Gesmariense oppidum proprietatem conferret abbati et conventui in Hersuithehusen. Quos vide-
licet tres mansos cum duabus partibus decime montis Sutberg Albertus miles de Calden a supradicto
domino nostro archiepiscopo in feudo habuit et eidem legitime resignavit; unde idem dominus noster,
cooperante nobis domino Heindenrico vicedomino de Rusteberg, inclinatus nostris et iam dicti militis
precibus, prefatos tres mansos et duple partis decime montis Sutberg antedicti supradicto conventui in
Hersuithehusen contulit in proprietatem perpetuo possidendam, translata proprietate sua et dominio
ad eosdem. In cuius facti memoriam et. debitam firmitatem sigilli nostri munimine hanc paginam duximus
roborandam. Datum Frithslarie anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo tercio, quarto Ka-
lendas Iulii.
Or. im KgL St.-A. Munater, KL Hardehausen Nr. 91. Siegel vom Pergamentstreifen abgefallen. Gedr.
mit Auslasaungen Spilcker, Everstein UB. S. 102. VgL Falckenheiner, Ueber die alteaten Grenzen
der Diocesen Mainz und Paderborn in Ztschr. f hess. Gesch. I, 154; Will, Reg. archiep.
Magunt. II, 32, Nr. 61.
Digitized by
Google
324 1253
538.
JErzbischof Gerhard von Mainz bestdtigt vorerwahnte Urkunde. Fritzlar 1253 Iuni 28.
Gerhardus Dei gratia sancte Maguntine sedis archiepiscopus Bacri imperii per Germaniam archi-
cancellarius dilectis in Christo • . abbati et conventui in Hersuidehusen, Cisterciensis ordinis, Paderburnensis
diocesis, salutem in Domino. Cum dilectus patruus noster, Otto comes de Euersten, duos mansos de suo
proprio apud villam Menne, Paderburnensis diocesis, sitos nobis resignaverit et a nobis et nostra ecclesia
in feodo receperit eo (pacto)1), quod nos* tres mansos etduas partes decimemontis Sutberg apud Gesmar
nostrum oppidum, quos Albertus de Calden miles, fidelis noster, in feodo habuit, vobis et vestro monasterio
in proprietatem traderemus. Nos vestris et ipsius militis precibus inclinati, prefatos tres mansos et duas
partes decime montis Sutberg antedicti vobis et vestro monasterio in proprietatem perpetuam conferimus,
receptis aliis duobus mansis et concessis in feodo loco decime et mansorum predictorum. In cuius
facti memoriam et debitam firmitatem presens scriptum sigillo nostro vobis tradimus communitum. Datum
Fritslarie anno Domini M°.CC0.LI°IL, III°I Kalendas Iulii, pontificatus nostri anno tercio.
*) fehlt; erganzt aus Text vor. Urk.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 92. Siegel vom Pergamentstreifen abge fallen. Reg.
Spilcker, Everstein, UB. S. 103 mit Dat 1254 Iuni 28. Reg. Will, Reg. archiep. Magunt. II, 321
Nr. 62. Nach dem Or. konnte auch LIIII, IIII Kal. Iul. gelesen werden, aber mit Rucksicht <xuf
vorige korrespondirende Urk. und denselben Ausstellungsort kann nur wie oben datirt tcerden.
Darnach ist also der Amtsantritt Gerhards vor 1251 Iuni 28 zu setzen. Vgl. Will a. a. 0. Ein-
leitung & LV1.
539.
Opidum Heruordiense wird u. a. bei einem Vertrag Herzogs Albrecht von Sachsen- Lauenburg
mit der Mindener Kirche wegen der Burg in Sachsenhagen von den Personen und SUidten aus-
genommen, gegen die beide einander beistehen wotten. Hitzacker 1253 lull 24.
Neudruck Basse, SchUsw.-HoUU-Lauenb. Urkk. w. Regg. II} 46.
540.
EdelJierr Bernhard v. d. IAppe erneuert ein Privileg der Burgerschaft in Lemgo, welches den Webern
das ellenweise Verkaufen des Tuches verbietet. Lemgo 1253 October 21.
B(ernhardus) nobilis Dei gratia de Lippia omnibus presens scriptum inspecturis salutem in Domino.
Notum esse cupimus universitati vestre, quod nos burgensibus nostris in Lemego eiusdem iuris privilegium
innovavimus, videlicet de pannorum lanutextorum incisionibus et aliorum textorum, que in domibus suis
fieri faciunt, quo privilegio burgenses nostri in Lippia gaudere cognoscuntur, ita quod eis singulas ulna-
rum incisiones plenariter precipimus inbibere, cum verum pannos suos ad comparationem eorumdem
valori possint transmutare. Datum Lemego anno Domini M0.CC0.LIII°, decimo1) Kalendas Novembris
undecim milium virginum et martyrum festivitate.
^ Ver8chrieben start duodecimo? Und. mil. virg. fest. = XII. Kal. Nov. So auch Druck bet Grupen.
Or. im Besitz des Kaufmannsamits in Lemgo. An von der Urkunde abgeschnittenem Pergamentstreifm
in weissem Wachs grosses rundes Reitersiegel des Edelherrn (wie Abbildung in Lipp. Regg. I,
Taf. 6). Druck Grupen, Or. Germ. HI, S. 225 aus Kopie. Reg. Lipp. Regg. I. Nr. 279> wo auf
die erstmalige Fuhrung des Titels Dei gratia hingewiesen wird, und Hans. UB. I, Nr. 463.
541.
Geistlicher Iohann gen. lude Hberweist eine von ihm, gekaufle Rente der lohannlskapelle bei der
Stadt Paderborn. Paderborn 1253 Oktober 23.
Noverint tarn presentes quam futuri, quod ego Iohannes presbiter dictus Iudeus a Iohanne filio
Philippi, fratrueli meo, de consensu uxoris sue et heredum suorum XVIII denarios in area domus
Digitized by
Google
1253 325
Hermanni Bennonis de meo comparavi in festo Iacobi perpetuo persolvendos, quos capelle sancti Iohannis
sub urbe pro remedio anime mee assignavi. Et ne hoc aliquis ausu temerario audeat infringere, presens
scriptum sigilli capituli ecclesie sanctorum Petri et Andree Paderbornensis munimine de voluntate ac
consensu eorundem petivi roborari. Acta sunt hec anno Domini M0.C0C.LI°IL, mense Novembris, presen-
tibus testibu8 ad hoc rogatis Hildeboldo scolastico, Volquino celierario, Thiderico, Amoldo, canonicis
ecclesie sanctorum Petri et Andree, Henrico Elegast, plebano in Dorslo, et aliis quam pluribus, coram
quibus dictus Iohannes et uxor sua memorata prefatos denarios arealee in manibus meis et dicti scola-
stici et celerarii et Henrui resignavit. Datum Paderborne X. Kalendas Novembris.
Or.' im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 191. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Auf
dem Siegelstreifcn Anfang einer Urk.: H. thesaurarius Pader(bornensis), archidiaconus in Nate-
sungen, plebano in Eddesen in Domino salutem. Quia Thetmarus . . .
542.
Genannte leisten Gewtihr wegen des von Eberhard Wolf von Gudenberg dem Kl. Arolsen ver-
famflen Zehntens zu Helsen. 1353.
Adelungus de Schardenberg, Theodericus Grope de Scardenberg, Wernherus dictus de Godenburg
omnibus hoc scriptum cernentibus notum fieri volumus, quod nos ad peticionem domini Euerhardi Lupi
de Godenburg super collatione quarte partis1) decime sue in Helsen, quam ecclesie Aroldensi medi-
antibus decern marcis in vadimonio contulit, quousque ab ipso memorato E(uerhardo) vel suis heredibus
a prefata ecclesia Aroldensi X marcis legalium denariorum redimatur; ne quis vero super hiis contra
iamdictam ecclesiam iure ecclesiastico vel aliquo gravamine malignari prosumat, fidem damus cum ipso
et pro ipso.2) Ut igitur hoc factum ratum sit et robore stabilitatis munitum, per litteras sigillis nostris
roboratas fideliter protestamur. Actum anno Domini M0.C0C.LI°II. Solutio in festo Andree apostoli.
*} quarta parte Or. *) So der schwerfallig icons truirte SaU im Or.
Or. im Fur8tl. Wald. Archiv zu Arolsm. An Peryamentstreifen in dunkelgelbem Wacha 1) dreieckigea
Siegel mit nach rechU aufgericktetem Wolf, Umschrift: f Sigillum Adeluntgi de Scarden. 2) dreir
eckiges mit einem auf drei Beinen stehenden Topf und Henkelgriff; von der Umschrift nur noch
tvenige Buchstaben erkemUlich; 3) dreieckiges Siegely senkrecht geiheilter Schild, rechta noch links
au/gerichteter Lowe, links drei Querbalken. Umschrift: f Sigillum Werheri de Goden.
543.
Dietrich Wolf von Gvdenherg bestdtigt dem KL Arolsen den Verkauf des Zehnten in Helsen
durch seinen Bruder. 0. L (1253).
Theodericus Lupus dictus de Godenburg omnibus hanc paginam inspecturis salutem. Que geruntur
in tempore, ne simul labantur cum tempore, solet ea prudentum industria scripture memorie commendare.
Notum esse cupimus tarn presentibus quam futuris, quod partem quartam decime in Helsen fratris nostri
E(uerhardi) de Godenburg, que ecclesie Aroldensi ab ipso fratre nostro E(uerhardo) in vadimonio pro
X marcis collata est, ratum habemus, insuper fidem cum aliis suis fideiussoribus dantes, ne aliquis super
hiis ipsam ecclesiam iure ecclesiastico vel seculari gravamine possit inpetere. In cuius rei testimonium
banc litteram cum appensione sigilli nostri donavimus. Solutio huius decime erit in festo Andree apostoli.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An vom Pergament der Urk. eingeschnittenem Streifen in
gelbem Wachs Bruchstuck vom dreieckigen Siegel des Ausstellers: der Maueranker. VgL vor. Nr.
544.
Bern B. Simon von Paderborn tvird der Zehnte in Hassvorde fiir Kl. Amelunxborn resignirt. 1253.
Venerabili domino suo S(imoni) Paderburnensis ecclesie episcopo L(udolfus) de Arnem paratam ac
debitam ad obsequia voluntatem. Tenore presentium protestamur, quod decimam in Haversuorde, quam de
West! Urk.-Buch IV. 42
Digitized by
Google
326 1253
manu vestra in pheodo tenuimus, vobis resignamus, tali sane pacto, ut eandem ecclesie in Amelungesbornen
porrigatis. Certissime eciam promittimus, quia hoc, quod iam scripto fecimus, manu et lingua nos facturos
cum proxime copiam habere poterimus ad vestram presentiam veniendi. Datum anno Domini M°.CC°.LIII0.
Aus Amelunaborner Kopiar II. foL 47 im Herzogl. Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttd.
Gr. Ludioig d. A. von Everstein hatte 1252 zu Everstein nomens des genannten von Arnem van
dessen Lehnsmann die Auflassung des Zehnten in Hassvorde zu Gunsten des Kl. Amelunxborn
entgegengenommen. Reg. Spilcker, Everatein UB. S. 100. 1253 bekundet ouch Ludwig d. A. von
Everstein die Uberlassung eines Zehnten in Hauersvorde seitens Ludolfs v. Herichhusen and seine*
Sohnes Heinrich an Kl. Amelunxborn. Zeugen: Conradus miles de Paderborn, milites Heine-
mannus et Conradus dicti Dapiferi et eorum frater Hermannus adhuc famulus. Reg. Spilcker,
Everstein UB. S. 103 f.
545.
Alt Hermann von Corvey ubertragt dent Herbold von Amdunxen verschiedene fruher anderweitig
verpfandete, jetzt von ihm eingdoste Corveyer Lehnguter. 1253.
Hermannus Dei gratia Corbeyensis abbas omnibus hanc paginam inspecturis salutem in Domino.
Temporalis exspirat actio, nisi robur accipiat a testibus et a scripto. Noverint igitur presentes pariter
et futuri, quod bona quedam ad abbatiam nostram pertinentia, scilicet diurnale servicium in Lutmarsen
et curias in Sancto Monte et viginti solidos graves in Meinbergh et indaginem Rodensike cum omnibus
suis pertinentiis ab antecessore nostro abbate Thetmaro, Iohanni de Paderburne1) et suis heredibus obligata,
Hereboldo de Amelungessen, qui ea redemit, et suis heredibus in feodo porreximus, tali videlicet con-
dicione, ut, si nos vel successorum nostrorum aliquis#ipsa bona reemere disposuerit, ipse Hereboldus vel
sui heredes liberum ad hoc snum prestabunt consensum, eorum arbitrio relinquentes, si quam nobis tunc
vel successoribus nostris gratiam faciant de predictis. Que ut rata permaneant et inconvulsa, presentem
paginam in testimonium conscribi fecimus sigillorum nostri et ecclesie nostre munimine roboratam.
Cuius rei testes sunt: Strigerus prepositus noster, Albertus prior, Henricus decanus Noue Ecclesie, Her-
mannus scolasticus eiusdem ecclesie, Albertus3) plebanus in Godelmen; layci: Herboldus de Boffessen,
Arnoldus de Hauersuorde, Allexander de Gundelsen, Hugo de Suthem, Thimmo comes, Bertrammus de
Stamme, Karolus de Mengodessen, Arnoldus de Porta, Guntherus de Hethewigessen, Thidericus marscalcus
et consules Huxarienses. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.LI°IL, ordinationis nostre anno X°XX.
l) Durch p cin Strich = per. *) Abbertus Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Corvey Nr. 100. Die beiden Siegel von den angehdngten Per-
gamentstreifen abgefallen. Thymo comes (de Huxaria) wird erst wieder erwdhnt 1278 April 11,
vgl. Urk. unter d. Datum u. UB. IV, 323 (1243) Themo, Sohn des Gr. v. Rdxter.
546.
Abt Hermann van Corvey schenkt zu setnem Anniversar einen Novalzehnten an Kl. Schaken. 1253.
Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas omnibus hanc litteram inspecturis salutem in Domino.
Temporalis exspirat actio, nisi robur accipiat a testibus et a scripto. Notum igitur esse cupimus, quod
nos affectum hunc, quern gerimus circa ecclesiam nostram iu Schaken, volentes perhibere per effectum,
de consensu ecclesie et ministerialium contulimus ecclesie in Schaken decimam novalium, que ruborum
et lignorum exstirpatione facta est in Honscheth prope Schaken, in proprietate ipsam simul cum denariis
inde dandis perpetuo.possidendam, ita, quod anniversarius noster inibi indesinenter et solemniter per-
agatur cum decima supradicta. Quod ut firmum et inviolabile maneat tempore succedente, presentem
paginam in geste rei testimonium ac robur perpetuum, nostro et ecclesie nostre sigillis pariter fecimus
Digitized by
Google
1253 327
communiri. Cuius rei testes sunt: Albertus prior, Strigerus prepositus, Henricus camerarius, Albertus
infirmarius et totus conventus Corbeiensis ; laici vero: Bernhardus de Dal wig, Giselerus et Wigandus de
Methebeke et plures alii. Datum et actum anno Domini M.CC.LIII.
Aus Overflow* Coll. II. fol. 86v im Herzogl. Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttel.
547.
DerAbt ^HelmwordeshusenftefeAnllferfAofcZ Schuwen mit vierHufen Landes zu Mes$erhausen(?). 1253.
Nach Repertorium des Grdfl. Westphalenschen im Jahre 1848 verbrannten Archivs zu Fiirstenberg, wo
Original vorhanden gewesen.
548.
Abtissin Jutta ron Bdddeken bekundet, dass Menger v. Graff em durch Recktsspruch aUer angeb-
lichen JRechte auf ein Hofamt bei der Abtissin verlustig erkUrt set. 1253.
In nomine sancte et individue trinitatis. Jutta Dei gracia Budecensis abbatissa universis Cbfisti
fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit, salutem in salutis auctore. Notum esse cupimus tarn
presentibus quam futuris, quod, cum causa verteretur inter nos et Mengerum de Graffhem de officio suo,
quod se dicebat in curia nostra habiturum et nos contradicendo ipsi negaremus, x) tandem eandem
causam in iure terminandam per consilium discretorum virorum terminum, scilicet diem beati Thome
Canthuariensis, prefiximus eidem, ad quern venire contempsit, cum idem M(engerus) presens fuit1) et
predictum diem acceptasset et ei cum ministerialibus nostre ecclesie parata essem ad omne ius exhi-
bendum, quod ministeriales nostri dicerent esse iuris. Et sepius vocatus venire contempsit. Tandem
Giselbertus dominus de Matbuelde per sentenciam compulsus fuit, ut definiret, quod per absenciam
Mengeri nobis et ecclesie nostre iuris accresceret, qui ministerialibus nostris vocatis et eorum usus con-
silio dicebat nos et ecclesiam nostram a causa ilia liberam et absolutam. Ut autem hec rata et incon-
vulsa permaneant, presentem paginam inpressione sigilli ecclesie nostre et nostri fecimus roborari. Acta
sunt hec anno Domini M0.CC°.LIII0. Testes huius rei sunt: Gisla preposita, Rikecce2) decana, Alheidis
celeraria, Ludolphus sacerdos; laici: Bertoldus advocatus noster, Bruno de Buriclere et Conradus filius,
Giselbertus de Mathuelde et filius suus Giselbertus, Ber(n)hardus de Bodrike, Conradus de Andepe,
Conradus de Buren, Conradus filius Kristine, Horadus iudex, Lambertus de Buren, Andreas de Vesperde
et alii quam plures.
2) So Kop. 9) Ridiecce Kop.
Aus Boddeker Kopiar fol. 32v im Besitz des Freikerrn von Brenken zu Eipemburg.
549.
Edeiherr Heimieh von Wcddeck besttitigt den Verkauf des halben Zehnten in Laterfdd an
KL Breddar seitens des Graf en Adolf, seines Voters. 1253.
Ego Heinricus nobilis vir dominus in Waldeke. Insinuatione pretfentium publice protestamur, quod,
cum pater noster A(dolfus) comes de Waldeke gerris et debitis coartatus cenobio in Breidelari medieta-
tem decime in Latervelde pro centum et V marcis venderet, ne in patrimonio nostro iacturam maiorem
pateremur, eandem venditionem ratam habuimus et nunc presenti littera ratificantes pleno iure per omnia
donationem patris nostri et domini nostra etiam donatione, sicut congruit, affirmamus. Ne vero predictum
monasterium ab aliquo prorsus in posterum inquietari valeat, presens scriptum sigilli nostri signaculo
ipsis fratribus dedimus communitum et sigillo civitatis in Corbike consignatum. Datum anno M°.C0C.L0II°I.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Bredelar No. 50. An Pergamentstreifen in weissem Wachs: 1) be-
schddigtes Siegel des Edelherrn H. v. W., nur der achtstrahlige Stern zu erkennen, Umschrift ver-
wischt; 2) in Umschrift beschddigtes Siegel der St. Corbach wie Westf. Siegel II> 78 Nr. 3.
Verkaufsurk. des Gr. Adolf oben Nr. 458.
42*
Digitized by
Google
328 1253
550.
Graf Heinrich v. Oldenburg belehnt seinen Burgmann (in Vlotho) Hermann v. Kalldorf mit einem
Salzhause in Salzuflen. Vlotho 1353.
H(enricu8) Dei gratia comes de Oldenburg omnibus, ad quos presentes litters pervenerint, in eot
qui salus est omnium, salutem. Noverint tarn posted quam presentes, quod nos domino Hermanno dicto
de Callenthorpe nostro castellano domum unam in Scolthuflem sitam, in qua sal semper decoquitur, in
feodo porreximus perpetuo possidendam. Ut autem huiusmodi nostra donatio a nobis et a nostris sue-
ce8soribus rata et inconvulsa1) permaneat, presentem paginam super2) confectam sigilli nostri munimine
fecimus annotari. Testes sunt hii: Iordanus Glauier, Alexander Berhalst et alii quam plures. Datum
in castro Vlotoe anno Domini M°.C0C0.L0II°L
*) inconfulsa Or. 2) Hier fehlt ein Wort, wahrscheinlich hoc oder eo.
Or. im Fursd. Lipp. Archiv zu Detmold. An Pergamentstireifen Siegel: drei funfbldttrige Rosen mit
zerstorter Vmschrift. Reg. Lipp. Reg. 1, 197 Nr. 280.
551.
Bei Sieherstellungsurk. Konrads von Everstein fur Klf Lippoldsberg wegen Schenkungen des fruhern
Erzbischofs Siegfried von Mainz als Zeugen genannt: L(udouicus) comes de Dassele, dominus
C(onradus) de Sconenberg, dominus abbas de Helmwordeshusen. 1253.
Or. im Kgl. S&-A. Marburg Kl. Lippoldsberg.
552.
Schultheiss und Bathm&nner der Stadt Freienhagen versprechen mit Einwittigung des Grafm
Adolf von Waldeck und seines Sohnes Heinrich, welche mit einem Achtel des Zehnten dasdbst KL
Volkhardinghausen belehnt haben, davon jahrlich 45 Scheffd Korn zu liefern. 1253.
Sculthetus, consules universique cives opidi in Vrienhayn omnibus tarn presentibus quam posteris
notum facimus et presentium testimonio protestamur, quod nos de pleno consensu domini A(dolfi) comitis
de Waldeke et H(enrici) filii sui de octava parte decime eorum ibidem, quam idem nobiles cenobio in
Volcbardinghusen pro triginta marcis infeodarunt, XLV modios annone Gurbikiensis mensure singulis annis
persolvere omni dolo cessante promissimus expedite, non obstante eo, quod, si comes in posterum aut
filius suus, quod absit, factum tale aliqua occasione pretenta proponant immutare, nihilominus ad per-
solutionem annone predicte sumus obligati. Huius rei testes sunt: Waltherus miles de Siwardi(n)ghusen,
Heinricus miles, Conradus et Albertus fratres de Siwardi(n)ghusen , Thomas de Vole, Conradus de
Malberg, Heinricus magister civium, Ordemarus miles, Conradus de Rickersbroke, Gerhardus de Ense et
alii quam plures. Et ne talis promissio aliquo modo possit infringi, presentem literam sigillo domini
nostri comitis et civitatis nostre fecimus roborari. Datum anno Domini M°.C°C.LII0I.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs 1) rundes
Siegel des Graf en Adolf wie AbbUdung Varnhagen Fig. IL ; 2) rundes der Stadt Freienhagen,
sitzende Gestalt, in der Rechten das erhobene Schwert, in der Linken anschemend an einem Ringe
ein achtstrafdiger Stern. Gedr. Varnhagen, Grundlage u. s. w. UB. S. 94.
553.
Alt Hermann von Corvey gestattet dem Kl. Schaken die Einlosung des verpfandeten halben Zehnten
in Filrstenberg und trifft Bestimmungen fiber Buckmhlung der ilbrigen Summen, welche Corvey
an Schaken schuldet. 1253 (?).
Hermannus Dei gratia Corbeiensis abbas universis banc paginam inspecturis salutem in Domino.
Notum esse cupimus, quod nos medietatem decime in Vorstenbergh, quam Thidericus de Horhusen fidelis
Digitized by
Google
1254 329
noster a nobis tenuit pro damno, quod accepit in werra, scilicet quinquaginta quinque marcarum, adhibito
super co ecclesie nostre consensu, preposito et conventui in Scaken computatis ad has quinquaginta
quinque marcas decern marcis, quas quondam idem propositus dedit, assignamus et concedimus redimen-
dam ab ipso Thederico de Harhusen, adiectis huic summe ex parte nostra quindecim marcis, ita quod
prepositus et ecclesia in Scaken eiusdem decime medietatem pro universis debitis, quibus ecclesie tene-
bamur eidem, pro octoginta marcis teneat tamdiu, donee redimamus ab ecclesia supradicta. Si autem
nos vel successores nostros eandem decimam redimere contigerit, tunc prior et prepositus Corbetenses
cum preposito in Scaken, qui pro tempore fuerit, ordinabunt et statuent solutionem, quomodo secundum
qualitatem vel quantitatem temporis sit ipsa decima redimenda. Quam solutionem nos vel successores
nostri in festo Walburgis exhibebimus ecclesie sepedicte. Postquam autem absoluta fuerit hec ipsa de-
cima, ipse tamen prepositus et rfonventus decern et octo muddos frumenti ratione capelle in Yorstenberg
iu ipsa decima retinebunt. Ut autem omnia hec, que prescripta sunt, firma permaneant et inconvulsa,
presentem paginam in geste rei testimonium nostro et ecclesie nostre sigillis fecimus communiri. Huius
rei testes sunt: Albertus prior, Strigerus prepositus, Henricus camerarius et totus conventus Corbeiensis.
Laici verotBernardus de Dalwich, Giselerus, Wi(n)gandus de Medebike et alii quam plures. Datum anno
Domini M.COLXIII.
Aus Overham'a Coll. II. fol. 84v im Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttel. Das Datum ist ii^rig. Abt
Hermann starb 1254. Doss se$n Name nicht verschrieben, bekunden die Zeugennamen Albertus
prior u. s. w. Vergl. Urk. von 1252 IuU 13 (oben Nro. 493); evne langere Frist ist wohl seit
der dort bekundeten Verhandlung vergangen. Wahrscheinlich ist 1253 zu lesen.
554.
Propst Heinrich von Weissenstein bekundet Gaterverkauf an Khster Arolsen. Weissenstein 1254
lanuar 2.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Omnibus hanc litteram visuris Henricus Dei gratia
Wizensteinensis ecclesie prepositus totusque ibidem conventus in Domino salutem. Notum fore cupimua
tarn preseiitibus quam futuris, quod nos unanimi voluntate et consilio bona quedam, que babuimus in
villa Durlere, que ecclesie nostre cum filiabus Ade militis dicti de Aspe erant collata et per aliquos
annos quiete possedimus, eodem Adam mediante, heredibus eorundem bonorum consentientibus, claustro
in Aroldessen, cui ipsa bona pro situ suo contigua erant et commoda, pro triginta et duabus marcis
legalium denariorum cum omnibus pertinentiis suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis,
aquis aquarumque decursibus vendidimus, omni iuri nostro in eisdem bonis habito sollemniter renun-
tiantes ; et cum predicta summa quedam alia bona ecclesie nostre viciniora et commodiora comparavimus
perhenniter sine omni impulsione Domino largiente possidenda. No ergo predictum claustrum super
huius emptionis legitime contractu possit quoquomodo imposterum molestari, in signum habitionis rati
et warandie presentem cartam ipsi dedimus sigillp ecclesie nostre communitam. Insuper ob maiorem
firmitudinem, cum predicta bona in Durlere Monti Martis sint contigua, sigillo et testimonio consulum
eiusdem Montis Martis hoc etiam scriptum cupimus roborari. Acta sunt bee anno gratie M°.CC°.LIV0.,
indictione XII. Datum Wizensteine quarto Nonas Ianuarii. Testes huius rei sunt: Alradus miles de
Horhusen et Bodo filius suus, Arnoldus de Roderikessen miles, prefati Ade gener, Conradus de Yburg
magister consulum Montis Martis, Bertoldus iudex, Ludolfus de Capella et Henricus filius suus, Godefridus
de Eleren, Hermannus de Flessenger, Lubbrandus sartor, Wigandus et Winandus fratres de Scerve,
Volnandus, Hermannus superius theatro, Heinricus Cruso, Heinricus et Hermannus fratres de Odenhusen,
Bertoldus et Helmwicus fratres de Huxoria, Iohannes Wundengoth, Iohannes monetarius, Machorius,
Gerlacus de Thwiste, Helmicus Morel, Sigenandus, Richbertus et consules omnes in Monte Martis et alii
quam plures.
Digitized by
Google
330 1254
Aus Spilckeis Handschi^ten im Besitz d . hist. Ver. f. Niedersachs. in Hannover. Bd. 18, S. 41. vom jetzt in
AroUen nickt aufftndbarenOr. An Urk. hingen zwei Siegel aus braungelbem Wachs 1) desKlosters,
HeiligenbUd mil Umschrift: Sanctfa Maria in Wisenstein; 2) Siegel der Stack Marsberg.
555.
Papst Innocenz IV. beauftragt den Scholaster Hermann von Nigenkerken (bei Hoxter), dem Ka-
nonikus Iohann von Lubeck, Rleriker des Herzogs von Braunschweig, eine Pfrunde in der Bremer
Kirchenprovinz zu verschaffen. Lateran 1254 Ianuar 28.
Gedr, UB. V, 532.
556.
Die Bischofe Otto von Munster und Simon von Paderborn schliesseri einen Vertrag mit dem Grafen
Adolf von Waldeck, wonach atte Zvuistigkevten abgethan sind und eine Ehe ztvischen dem Grafen
und ihrer Schwester Ethelind verabredet wird. Waldeck 1254 Februar 14.
In nomine Domini amen. Otto Dei gracia Monasteriensis, Symon eadem gracia Paderbornensis
episcopi, Adolphus comes de Waldeke, Henricus et Widikindus nati eiusdem comitis, omnibus hoc
scriptum inspecturis salutem in eo, qui salus est omnium et solamen. Notum facimus tarn presen-
tibus quam futuris, quod hec est et erit ordinatio sive compositio super discordiam inter nos,
videlicet Paderborn ensera episcopum et dictos comites habita, que median tibus personis subscriptis
ad hoc iuramento constrictis, videlicet domino Bertoldo comite de Scigenhagen, Regenhardo de Ittere,
Alberto de Scardenberg, Godescalco de Pathberg, Elgero de Dalewic, Lodewico de Voele, Ioahin
plebano de Vilse, Gerungo notario comitis Adolphi, provide ac laudabiliter est inventa, quod nos
Monasteriensis et Paderbornensis episcopi per consensum amicorum nostrorum inter dictum A(dolphum)
comitem de Waldeke et Ethellendym sororem nostram contractum matrimonii faciemus et cum ipsa
-duo milia marcarum usualis monete in dotem statutis temporibus eidem comiti persolvemus. l) Nos
vero comes A(dolphus) trecentas marchas, quas in curte Suerte nomine dotis cum uxore nostra de-
functa nomine Sophia, et octingentas marcas, quas in comicia Wildunge optinemus, et sexcentas marcas,
quas ego Herricus natus eiusdem comitis cum uxore mea Methelde in dotem accipio , pro iam dictis
duobus milibus marcarum in communes usus absque omni differentia reponemus. Ethellendis autem
predicta cum Henrico et uxore sua et heredibus eorundem medietate dominii castrorum et oppidorum
Waldeche, Goldenberg, Curbeke, nobilibus et ministerialibus ac omnibus eidem dominio pertinentibus
pleno iure gaudeant et ea cum suis heredibus in perpetuum possidebit2) et que auxiliante Domino
et amicorum suorum adiutorio ex utraque parte poterunt in edificiis, structuris, redditibus et quibuscunque
aliis comparari, ad usus equales per omnia convertentur. Si vero dictam E(thellendim) absque ullo herede
mori contigerit, ipsum dominium cum omnibus supradictis ad Henricum et eius heredes sine contra-
dictione qualibet revertetur. Si autem Henricus absque herede mortuus fuerit, pars ipsius ad Widikin-
dum fratrem suum redibit. Item si comes Adolphus decesserit herede non habito de Ethellende predicta
ipsa E(thellendis) usufructum suum et pretaxatam partem dominii, quoad vixerit, libere optinebit. Item
si, quod absit, Henricus et Widikindus absque heredibus decesserint, totum dominium ad Ethellendim
et eius heredes per omnia convertetur. Adiectum est etiam} quod nos Monasteriensis et Paderbornensis
episcopi, comes Conrac'us de Retberg, Bernardus iunior de Lippia8) cum duodecim militibus fide data
domino A(dolpho) de Waldeke et filio suo promittere debemus, quod pro supradictis duobus milibus mar-
carum triginta milites fideiussores dabimus statutis temporibus persolvendis. Item quatuor obsides in
locum domini Paderbornensis mittentur, quousque, ut dictum est, prenominati milites statuantur. Item
adiectum est, si nos Monasteriensis et Paderbornensis caucionem fideiussoriam per triginta milites facien-
dam ante festum Walburgis non expleverimus, cum duodecim militibus oppidum Kurbeke intrare debemus,
inde non exituri, nisi per triginta milites memorata caucio sit completa. Simili modo condictum est,
Digitized by
Google
1254 331
quod nos comes de Woldeke predium Sunrike et comiciam in Widen, que a nobis alienata fueruntr
rehabebimus. Advocatias vero, quas sub lite tenuimus, qui eta pace domino Simone Paderbornensi
episcopo durante possidebimus, ita quod de cetero contradictoriam non patiamur. Positis autem triginta
fideiussoribus nos Monasteriensis, Paderbornensis episcopi, comes Conradus, Bernardus Lippensis et illi
quatuor obsides cum duodecim militibus nobis adiunctis de iuramento et fide data erimus absoluti. Ut
autem hec ordinatio rata et inconvulsa permaneat, presens scriptum sigillis nostris, videlicet Monaste-
riensis et Paderbornensis episcoporum, Adolphi et Henrici de Woldeke fecimus communiri. Datum et
actum Woldek$ anno Domini M°.C0C.L0III°I., XVI. Kalendas Martii.
*) persalv. Or. *) So Or. ") Lippa Or.
Or. im Besitz des Regierungsraihs Heitmcmn in Munster. Siegel und Befestigung fehlen; nur das
erste und vierte scheinen angehdngt gewesen zu sem. Die Einschnitte zum Anhangen des zweiten
und dritten sind so klein, doss sie kaum benutzt sein konnen. Die Abmachungen wahrscheirdich
im Hinblick auf die drohende grosse Paderborn-Kolner Fehde getroffen. Die als zweite Gemahlin
Adolf 8 v. W. in Aussicht genommene Ethelind zur Lippe gdnzlich unbekannt. Adolf s erste Ge-
mahlin war Sophie zur Lippe. Schon Varnhagen, Grundlage u. s. w. Stammtafel spricht, allerdings
irrig, von zwei Gemahlinnen Adolfs.
557.
Abtissin Ida von Her ford ubereignet der Rirche in Enger ein ihr nach Meierrecht zustehendes Ham
gegen eine von altersher darauf beruhende Fruckt- und Honig-Abgabe. Herford 1254 April 16.
Ida Dei gratia Heruordensis ecclesie abhatissa omnibus in perpetuum. Notum esse cupimus tarn
presentibus quam futuris, quod domum quandam in Stenboke, quam Heinricus ministerialis ecclesie
Bostre, Alius Heinrici dicti Husman, iure villicacionis a nobis et ecclesia nostra tenuerat et decano et
conventui ecclesie Angarensis pro viginti sex marcis vendidit de consensu et voluntate matris sue, fra-
trum suorum et omnium, quorum assensus fore utilis credebatur, qui omnes coram nobis et coram con-
ventu nostro et* ministerialibus quam pluribus, quicquid in premissa domo et eius attinenciis iuris vel
commodi habere videbantur, cum dicto Heinrico in manus nostras liberaliter renunciaverunt, nos de
consensu conventus nostri in conventum et ecclesiam Angarensem cum pascuis, pratis, agris et lignis et
omnibus attinenciis ipsius domus perpetuo transtulimus et contulimus salva pensione, quam ex antiquo
de ipsa domo ecclesia nostra recepit, ita, ut conventus ecclesie Angarensis celerarie nostri conventus
perpetuo quatuor modios tritici et duas urnas mellis per mensuras consuetas, tres oves et novem denarios
congruis temporibus solvat annuatim. Ut igitur bee nostra et conventus nostri donatio perpetua maneat
et infracta, presentem paginam nostro et conventus nostri sigillis roboratam dedimus sepedicte ecclesie
Angarensi in robur et testimonium donationis facte. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo
quinquagesimo quarto, XVI. . Kalendas Maii, Godescalco, Syfrido, Hermanno, magistro Gonrado, clericis,
Iohanne de Pader(borne), lohanne Gograuio, Volcmundo, Conrado de Bege, Gerardo de Sunninchusen,
Iohanne camerario, militibus, et aliis quam pluribus presentibus. Datum Heruorde, anno et die predictis.
Or. im Kgl. St-A. Mumter, Stift St. Iohann u. Dionys in Herford Nr. 12. An Pergamentstreifen an
erster Stelle spitzovales Siegel der Abtissin: sitzende Frauengestalt mit Schleier, in der Rechten ein
Buchy in der Linken ein Palmzweig; zweites Siegel abgefatten.
558.
Edeiherr Bernhard zur Lippe gibt tauschweise dem Kl. Herzebrock fur das Haus Heithorstet-
(Hethoes) das Haus Spork (Sporke). Unter den Zeugen die Bitter Iohannes de Lippia und
Hermannus de Lippia. 1254 Mai 4.
Or. im Fiirstl. Bentheimischen Archiv zu Rheda, Herzebrock Nr. 17. Reiter siegel Bernhards; Um-
schrift abgebroekelt. Ausfuhrliches Reg. Lipp. Regg. I, 198 Nr.281. Vgl. UB. 111,573, Lipp^
Regg. I7 199 Nr. 284 u. unten zu 1254 uber Verkauf des Hethues.
Digitized by
Google
332 1254
559.
Graf Adolf von Waldeck Zeuge Kdnig WUhdms fiir Bischof Widukind von Minden. Datum in
castris in depopulation Westfrisie 1254 Mai 18.
Gedr. Schaten ad annum. Reg. Bohmer-Ficker, Regg. imp. 5187.
560.
Stift Corvey ubergibt dem Eddherrn Hermann von Warberg Eigenthum fiber die Giiter in Nenstede.
1254 Iuni 1.
Hermannus Dei gracia Corbeiensis abbas, A(lbertus) prior, St(rigerus) prepositus totusque eiusdem
ecclesie conventus omnibus hoc scriptum visuris salutem in eo, qui salus omnium. Notum facimus et
pupplice protestamur, quod nos tocius capituli nostri fideli accedente consensu nee non et ministerialinm
nostrorum adhibito consilio et consensu proprietatem bonorum ecclesie nostre in Nenstede, sicut con-
dictum et. a nostris familiaribus, preposito scilicet nostro, Alberto et Herboldo fratribus de Amelurigsen,
fide data est compromissum, domino Hermanno nobili vire de Werberge et suis heredibus transmittimus
et in ipsorum resignamus manus, sicut nostra tunc temporis possedit ecclesia, et secundum quod in pri-
vileges nostris est conscriptum, libere in p&rpetuum possidendam. Hoc igitur peracto et perfecto pro-
misso amicos nostros supradictos pro tali data fide ab omni accione deinceps volumus et credimus esse
inmunes. Ut autem geste rei noticia non lateat, presens scriptum fecimus appensione sigillorum nostro-
rum roborari. Datum anno Domini M0.CC0.L°IIII0., in die Nicomedis, amen.
Or. im Herzogl. Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttel. An Pergamentetreifen das Abts- und
K&nventssiegel. Nenstede wuster Ort bei Ingeleben . Da Abt Heimann hier und ferner gerumnt
urird, istdie Angabe bei Moyer, Verzeichniss der deutschen Bischof e S. 129 und Grotey Stammtafeln
S. 504 irrig, doss Abt Hermann v. Holte 1254 April 6 (bez. Marzd) gestorben seu
56L
Bischof Simon von Paderborn tauscht mit Abtissin Ida von Her ford Ministerialen. Heerse 1254 Iuni 10.
S(imon) Dei gratia Paderbornensis episcopus dilecte in Christo domine I(de) abbatisse ecclesie
Heruordensis cum sincere caritatis affectu in Domino salutem. Tenore presencium protestamur, quod
nos Sophiam uxorem Iohannis militis de Busce, ecclesie nostre ministerialem, contradimus ecclesie vestre,
Lutgardim uxorem Alberti filii gograuii de Tetmele, que vestre fuit ecclesie ministerialis , pro ipsa in
■concanbium recipientes. Datum Herisie anno Domini M°.C°C.L0. quarto, II°II. Idus Iunii.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Fstabt. Herford Nr. 50. Siegel vom Pergamentetreifen abgef alien. VergL
Gesch. der v. d. Bussche Reg. Nr. 14.
562.
Abt Hermann von Corvey schenkt dem Kl. Wennigsen auf Ersuchen des Eddherrn Moritz von
Spiegdberg das Obereigenthum an acht Hufen zu Argestorf (Erchestorp) und einer halben Hufe bei
Wennigsen bdegen, wdche die Bitter Lippold, B(asilius?) u. Iohannes von Escherde ihm resignirt
haben; doch soil der Propst Bur Bekognition dieser Schenkung anderthalb Taiente Wachs dem h. Vitus
Uefern und jene Kirche das Fest des h. Vitus wie das des h. Augustinus feierlich begehen.
Testes: Albertus prior, Strigerus prepositus, Heinricus camerarius, Heinricus cantor et totus
conventus noster, Mauricius nobilis de Spegelbergh et alii quam plures. 1254 Iuni 12.
Gedr. Scheidt, Vom Adel, Mant. doc. S. 266. Hodenberg9 Calenb. UB. Archiv Wennigsen, Nr. 29 .
S. 20 (nach dem Original).
Digitized by
Google
1264 333
563.
Bischof Dietrich von Wierland nennt 8ich in Ablassurkunde far Kl. Wdver: Monasteriensis et
Paderbornensis episcoporum, quorum vices gerimus. Arnsberg 1254 Iuni 29 (In die
sanctorum Petri et Pauli — pont. nostri anno octavo).
Or. im Rgl. Su-A. Monster, KL Weloer Nr. 27.
564.
Elekt Bruno von Osnabriick tauscht mit Abtissin Ida von Herford Ministerialen. lburg 1254 luli &
B(runo) Dei gratia Osnaburgensis electus venerabili I(de) abbatisse Heruordensi salutem cum sincera
in Domino caritate. Theodericum de Horegen cum tribus pueris suis ministerialibus ecclesie nostre in
concambio recipimus a vobis et ecclesia vestra, in permutatione vobis et ecclesie vestre dimittentes
Cristinam dictam de Lonethe cum tribus pueris eius, que prius nobis et ecclesie1) nostre cum eisdem
pueris iure ministerialium fuit astricta. Et hec presentibus protestamur. Datum Yburcb anno Domini
M0.C°C.LIII0L, die Kiliani et sociorum eius.
*) ecclesia Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Herford Nr. 51. Siegel sammt Befestigung verloren.
565.
AU Hermann und Stift Corvey tibergeben dem Eddhenm Hermann von Warberg das Amt in
Nenstede und vier daselbst gdegene Hufen. Braunschweig 1254 luli 14.
Hermannu8 Dei gratia abbas, A(lbertus) prior, S(trigerus) prepositus totusque Corbeiensis1) ecclesie
conventus universis Christi fidelibus, ad quos hee littere pervenerint2), salutem in Domino. De negociis
gestis consulte conscribimus8) litteras, quia, si oblivio intervenerit, rei geste Veritas recolligitur ex
8criptura. Notum igitur esse cupimus tarn futuris quam presentibus4), quod nos ecclesie nostre necessitate
inducti officium nostrum6) in Nenstede6) cum omnibus pertinenciis 7), videlicet advocatiam *), silvis, agris
et pascuis aquarumque decursibus, terris cultis et incultis, ecclesias9) cum hominibus ad ipsum officium
pertinentibus necnon omnia bona, ubicunque sita sunt, contulimus l0) domino Hermanno nobili viro de
Wereberge et suis heredibus cum omni proprietate et dominio, utilitate ac iure, quibus nostra gaudebat
ecclesia libere, perpetuo possidendum. Insuper in eadem villa quatuor mansos, quos a nobis tenebat,
iure proprietario eciam eidem conferimus possidendos 11). Ut autem factum nostrum firmum permaneat
et stabile perseveret, presens scriptum sigillis nostris duximus roborandum. Recepimus autem12) a18)
dicto domino Hermanno14) trecentas marcas viginti quinque minus examinate pecunie ad bona alia
ecclesie nostre utiliora et magis vicina et commoda collocandas. Testes huius rei sunt : Strigerus propositus,
Albertus, Herboldus 15) , Lippoldus fratres de Amelungessen16), Alexander de Gundelsera 17), Thidericus
pincerna et frater suus Fr(edericus) de Horehusen 18), Conradus dapifer, Thidpricus marscalcus 19), Arnoldus
de Porta, Bernardus de Dalewig20), Thidericus de Mederick21), Bodo de Horehusen22), Conradus de
Dorstat, Wlradus23) de Hessenem, Bernardus24) de Indagine, comes Ludolfus de Wunesthorpe25), VMterus
de Barbuge26), Henricus de Homburg27), Ludolfus de Esbeke28) et frater29) et alii quam plures. Actum
Brun(swic) anno gracie millesimo C0C.L°IIII., II. Idus Iulii80).
Or. im Herzogl. Braunschweig. Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttel. Siegel des Abts und Konvents an
Pergamentstreifen. Eine zweite (B) und dritte (C) Ausfertigung von gleicher Hand, mit denselben
Siegeln an Pergamentstreifen, haben folgende Abweichungen :
*) Corbeiensis abbas, A(lbertus) prior, St(rigerus) prepositus totusque eiusdem. *) presentem paginam inspec-
turis. ■) scribimus. 4) tarn presentibus quam futuris. 6) bona ecclesie nostre. 4) Hinttr Nenstede: vacantia, que
ipsius ville rusticorum aratris excoluntur, officium quoque nostrum in eadem villa. *) p. suis. *) advocatiam fthlt
Westf. DTk.-Buch IV. 43
Digitized by
Google
334 "**
•) ecclesiam. 10) mansos eciam sea quecunque bona libera, que tone temporis nostra possedit ecclesia, ubicunque sita,
que ad ipsum officium perinent. l ) B hat t'olgenden ZusaU: Gum omni advocatia, quam a nobis tenuit, Kbere
contulimus perpetuo possidenda, ea videlicet conditione mediants, quod dominus Bodo de Barem et Bodo filius eras,
Reingardis quoque matertera ipsius, ministeriales nostri, heredibus ipsorum exclusis suo iure, quod in memorato
officio a nobis hactenus habuerunt et dejneeps a dicto domino H. et suis heredibus tenebunt, quoad went, non
priventur, hoc etiam addito, quod, si aliquis in dictis bonis, quod non speramus, eosdem ex parte ecclesie nostra
inquietare temptaverit, tarn nos quam successores nostri, prout iustitia dictaverit, ipsos tenebimus warandare. **) enim.
") a seped. X4) pro bonis memoratis. 15) Hereboldus. ia) Ameluugsen. ,7) Gundedhem. *■) Fridericus de Hor-
busen. 19) marchalcus /?, marschalcus C. *°) Dalewigh. •■) llederike. ti)oHorhusen. *-) Ulradus B, Volradus C.
**) Bernhardus. •*) Ludolfus de Wustorp A, Ludolfus de Wustorp C f •) Wlterus de Barboge. 1T) Hombruhg B9
Honborhg C. *•) Hebeke B, Esbeke C. *•) eius. ,0) Acta sunt hec in Brusvihc (Brunsrihc C) anno Domini
M°.C0C0.L0I0I0I0I° (quinquagesiiDO quarto C), II. Idus Iulii felidter amen.
Ueber andere Ueberlassung derselben Aussteller an Hermann v. War berg vgh oben Nr. 560. Bet der
Unbestimmtheit der Ausdrucke daselbst ist echwer zu entscheiden, ob jener Akt dm voriiegenden
vorangegangen oder nachfolgt. Da aber Nieomedes meist auf had i, tiel seltener September 15
fdllty ist ersteres angenommen warden.
566.
Bischof Simon von Paderborn fordert die Gldubigen seiner Didcese zur UnterstUtzung des
Rl. FcUkenhagen auf. 1254 August 18.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus (Jilectis in Christo universis ecclesiarum rectoribus per
diocesin Paderbornensem constitutis, quibus presens scriptum fuerit exhibitum, Domino bonis operibas
com pi ace re et ad eterne lucis pascua pervenire. Largitatis gratia signumque dilectionis et dementia
gratuite bonitatis aperte per eos demonstratur, quorum consilio et auxilio necessitas indigentium sub-
levatur. Unde cum dilecta in Cbristo abbatissa et conventus sancte Marie in Valkenhagen, Paderbor-
nensis diocesis, ordinis Cisterciensis, que merito quasi unum de potioribus membris ecclesie Paderbor-
nensis nuncupatur, nunc propter nimiam paupertatem, quam sustinent, alias se transferre cogantur, quod
utique ecclesie Paderbomensi, que predictas dominas ab aliena diocesi evocavit, nimis esset ignominio-
sum, si propter ipsarum recessum mater nostra, videlicet ecclesia Paderbornensis, claudicare videretur
in aliquo membrorum suorum principalium, nos tribulationibus et miseriis ipsarum, sicut decet, compa-
tientes, nuntios predicti conventus vestre pietati duximus transmittendos, rogantes et in Domino con-
sulentes, quatenus intuitu solius Dei, cui, sicut scitis, nocte et die sunt absque aliqua intermissione de-
servieutes, divinam clementiam pro ecclesia universali deposcentes, ipsos apud vestros subditos omni
diligentia, qua potestis, promoveatis, ut vestro auxilio et vestrorum subditorum opitulamine predictarum
dominarum indigentia fulciatur, ita ut etiam quilibet eis eleemosynam suam transmitter omnium bono-
rum operum, que in dicto fiunt conventu, particeps efficiatur et ad contemplationem eterne vite recipi
mereatur. Et ne quis consilium et auxilium ipsis impendens premio defraudetur, cum principum premia
largissime sint dividenda, excepta indulgentia, quam dominus papa eisdem contulit, nos episcopus, ut
indulgentia quadraginta dierum cum una carena1) ex parte ecclesie nostre nuntii dicti conventus utantur
decrevimus licentiare, precipue cum omnia inter amicos sint participanda, qui se adversitatis onere et
promotionis diligentia tenentur ad invicem snpportare, et utique tarn clericus quam laicns adamantem
in pectore gerere videretur, qui tantarum matrum tribulationibus et paupertati in nullo compateretur.
Et quia rigorem iustitie excellit dulcedo misericordie, omnibus vobis sacerdotibus, qui in dicto negotio
fideles fueritis et devoti, quicquid ex negligentia sen torpore contra Deum et ordinem nostrum in horis
canonicis omisistis, de misericordia Domini, qui superexaltat iudicium, misericorditer duximus indulgendum.
Datum anno Domini Mo.CCXLo.IIIIo., feria III post assumptionem beate virginis.
*) carrena Abschr.
Axis Strunck's Not. crit. p. 464 auf der Theodor. Bibl. in Paderborn. Reg. Lipp. Regg. IT, 15 Nr. 486.
Digitized by
Google
1254 835
567,
Kl. Falkenhagen stiflet eine Gebetsbruderschaft fur die Woidth&ter des neuen Klosters unter Angabe
der zu diesem Zwecke verliehenen Abldsse. 0. I. (Nach 1254 August 18.)
Venerabilibus dominie archiepiscopis, episcopis, prepositis, decanis, plebanis et universis ecclesiarum
rectoribus, laicis quoque fidelibus, ad quos presentes littere pervenerint, prepositus, abbatissa et con-
ventus grisei ordinis montis sancte Marie in Valkenhagen Domino bonis operibus complacere et ad
eterne lucis pascua pervenire. Largitatis gratia signumque dilectionis et clemencia gratnite bonitatis
aperte per eos demonstratur, quorum auxilio et consilio necessitas indigencium sublevatur; quantumque
locum obtineat elemosina inter opera karitatis, docente veritate cognovimus, ubi ait: Date elemosinam
et omnia vestra munda erunt, que eciam, sicut aqua ignem, ita peccatum extinguit. Unde cum ad ho-
norem Iesu Christi et intemerate virginis matris ip6ius novellam plantationem in loco deserto ceperimus
edificare, nee ad officina et necessaria ibidem coqstruenda proprie suppetant facultates, karitatem vestram
ac benignitatem cum multis suspiriis imploramifs suppliciter ac devote, quatinus pro reverencia Iesu
Christi et ob dilectionem prefate virginis Marie matris misericordie, patrone nostre, per cuius partum
Deus finem imposuit morti, cuius eciam auxilio omnes in precipicii gurgite iacentes eiusque patrocinia
prestolantes ab imminentibus peccatorum periculis non dubitent liberari, que Theophilum ab ipsis fau-
cibus diaboli liberavit, necessitatem ecclesie nostre oculo misericordie respicere curetis et nobis com-
passionis viscera dignemini demonstrare, nuncios nostros promovendo, cum ad vos venerint pro fidelium
elemosinis colligendis, ut apud ipsum, qui afflictoruin gravamina respicit oculo pietatis, eternam expectare
retributionem debeatis. Innotescat eciam Iesu Christi sueque matris amatoribus, quod nos ad pleniprem
circa nos karitatem vestram excitandam salubrera et, ut speramus, Domino placentem de communi con-
sensu capituli nostri statuimus fraternitatem, videlicet ut qualibet die dominica missa salutis, sabbato
de domina nostra pro vivis, qualibet secunda et quarta feria pro defunctis misse decantentur, omnibus
diebus xigilie exceptis maioribus festis, bis eciam in ebdomeda cum psalmis septem et tetania corporales
recipiantur discipline, in quadragesima et in adventu Domini, exceptis diebus dominicis, quingenta psalteria
quolibet anno perficiendo legantur, ut, si quid forte in horis debitis neglectum est, orationum assiduarum
interventu pro parte suppleatur, ut salvemur pro invicem exorantes, preterea participatione bonorum
omnium, que nobiscum eciam in quatuor aliis claustris nostri ordinis fiunt, omnes, qui nostram receperint
fraternitatem, gaudere cupientes. Dominus itaque papa omnibus benefactoribus ecclesie nostre XL dies
de iniuncta penitencia misericorditer relaxat. Dominus Hugo tituli sancte Sabine presbiter cardinalis XL,
dominus Maguntinus XL, dominus Coloniensis XL, dominus Bremensis XL, dominus Paderburnensis XL,
dominus Hildensemensis XL, dominus Th(eodericus) Vironensis XL, eciam integram karenam, quorum litteras
ad loca diversa mittere non audemus propter multa incommoda, que sepius ambulantibus in via solent evenire.
Or. im Furstl. Lipp. Archio zu Deimold. An rothen Seidertfdden Sfegel des Klosters: Mutter gottes
avf dem Thron sitzend, mit Jesuskind auf dem Schoss, in der Rechten eine Lilie; Siegelfeld
van grunem Wachs, eingelassen in weisses Wachsy avf welchem die schlecht erhaltene Umschrift
steht. Rycksiegel: uber Dreipass Muttergottes mit Kind, unterhalb knieender Bischof vor Altar
mit Kelch. Reg. Lipp. Regg. I, 192 Nr. 269 zu (nach 1251). Unsere genauere Datirung ergibt
sich aus folgendem: Unter den Ablassver lei/tern wird neben Theodericus Vironensis (vgl. Uric, von
1251 Oct 22 j oben Nr. 460) ein Bischof von Paderborn erwdhnt. Es kann dies nur B. Simon,
die Urk. nur die vorige sein, welche offenkundig dieser als Vorlage gedient hat Alter dings ver-
lieh Simon ausser 40 Tugen noch unam carenam, doch ist diese hier und in der folgenden Drk.
ausgetassen, wie sich aus der Berechnung am Schluss der folgenden Urk. ergibt. Der nicht genannte
Papst kann nur Innocenz IV. sein, sein Nachfolger Alexander gewdhrte 100 Tage. Innocenz starb
1254 December 7. Freilich kommt er UB. V, 604. in Verzeichniss saec. X V nicht vor, Simon aber
43*
Digitized by
Google
336 1264
auch nichty wenn nicht dort, wie zu vermuthen, statt Simon de Swalenberghe zu lesen ist S. de
Lippia. Ueber die Anfdnge des Kl. Falkenhagen vgl. Preuss in Ztschr. XL, 2, 88 — 97.
568.
Gebetsbruderschafl des Kl. Falkenhagen fur die Wohlthdter des Klosters. 0. I (Nach 1254 Aug. 18.)
Hec est fraternitas et consolatio, que confertur benefactoribus ecclesie sancte Marie in Valkenhagen
grisei ordinis. Omnibus dominicis diebus salutis bis in ebdomada misse pro defunctis, sabbato misse
do dourina nostra decantantur, qualibet vigilie exceptis festis maioribus, quarta et sexta feria a qualibet
sorore corporales recipiuntur discipline cum letania et septem psalmis, quingenta psalteria exceptis aliis
orationibus continuis omui anno proficiendo leguntur; insuper p.irticipatio omnium bonorum, que ibidem
et in aliis quattuor claustris eiusdem ordinis fiunt, in perpetuum datur eisdem. Preterea dominus papa
omnibus benefactoribus eiusdem ecclesie XL dies misericorditer relaxat, dominus Hugo cardinalis XL,
dominus archiepiscopus Maguntinus XL, dominus C< l>niensis XL, dominus Bremensis XL, dominus
MoDasteriensis XL, dominus Paderbornensis XL, dominus Th(eodericus) Vironensis XL. Summa huius
indulgencie trecenti et viginti dies cum integra karena, et qui tanta respuit, non est aptus regno Dei.
• Or. im Furstl. Lipp. Archiv zu Detmold, geachrieben von der Hand des Schreibers der vorherg. Urk.
Siegel von weissem Wachs, gut erhalten, an Pergamentstreifm. Erwahnt Lipp. Reg. I, 193 Air. 269
Anm. dom. Monast. wold vrrig statt Hildens. genannt. Zur Datirung vgl. vor. Urk.
569.
In Schreiben Innocenz IV. an Propst der MarienJcirche in Erfurt wegen Verschaffung einer
Pfrunde fur Dechant Wigger in Halberstadt werden ah friihere Beauftragte . . decanus et
. . Bcolasticus ecclesie Paderburnensis erwShnJt. Anagni 1254 August 23.
Gedr. UB. V, 640.
570.
Sckoffen in Frankenberg bekunden Quterschenkung an Kl. Berieh. 1254 August 24(?).
Noverint omnes homines hoc scriptum inspicientes, quod Conradus de Ricenheim, quicquid iuris
habuit in bonis in Affoldern et in Banafe sitis ecclesie beate virginis et sancte Catharine in Beriche
contulit. Et ne hoc factum aliqua dierum possit reclamare, presentem paginam conscribi fecimus et
sigillo civitatis in Frankenberg fecimus roborari. Huius rei testes sunt R. nobilis de Helffenberg, 6. de
Bidevelt, Henricus villicus, Henricus Falingus, Thitmarus Besselere ceterique scabini civitatis. Acta
sunt hec anno Domini M°.CCo.LIV., nono Kalendas Septembris, die dominica in vigilia assumptionis.
Au8 Kopiar I, fol. 42 des Kl. Berieh im Furstl. Arch, zu Arolsen. In der Datirung steckt ein Fehler.
Nono Kal. Sept. und die dom. in vig. ass. passen nie zusammen. 1254 war assumptio am
Sainstag, Vigilie also Freitag. Auch octava passt nicht Wenn XIX statt IX gesetzt wurde,
ware die Datirung nur fur 1221, 1227 und 1232 richtig.
571.
Abt Hermann von Corvey Ubertr> dem Kl. Breddar das Eigenthum des Zehnten zu Laterfdd.
Corvey und Marsberg 1254 September 9.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Hermannus Dei gratia Corbeygensis ecclesie abbas
totumque ibidem capitulum omnibus hanc litteram visuris eternam in Domino salutem. Quia homo cum
tempore velut umbra pertransit, res interim geste nube oblivionis facile obumbrantur, quin scriptis,
8igillis et testibus memorie posterorum firmiter imprimantur. Noverint idcirdo presentes et posted, quod
nos unanimi consensu totius capituli nostri et consilio ministerialium nostrorum pro reverentia Domini
nostri Iesu Ghristi eiusque pie matris Marie dimidietatem decime in Lateruelde cum omnibus pertineutiis
suis, agris videlicet cultis et incultis, aliisque proventibus universis, cuius proprietas ecclesiam nostram
Digitized by
Google
1264 337
contingebat, median tibus honestis viris Alrado de Horhusen et Alberto de Lutersen militibus, claustro
de Breydelar, ordinis Cysterciensis, dedimus in proprietatem veri dominii libere et quiete proprietario
iure perhenniter possidendam omni iuri nostro in ea habito sollempniter renuntiantes, recipientes ab
eodem claustro quatuordecim marcaa legalium denariorum, quibus quedam bona comparavimus aput
Roden in restaurum predicte proprietatis. Quocirca, ut hec donatio supradicte proprietatis rata in evum
permaneat et inconvulsa, presentem paginam sub appensione sigillorum tam nostri quam ecclesie nostre
irrefragabiliter communimus. Datum Corbeyge. Acta sunt bee ibidem et in Monte Martis anno gratie
Mo.CCo.LoIloIL, indictione XI x), V. Idus Septembris. Testes huius rei sunt Albertus prior , Strigerus pro-
positus ecclesie nostre, Thy mo prepositus Montis Martis, Albertus de Amelungessen et frater suns Here-
boldus, Theodericus de Mederike, Bodo de Horhusen, Theodericus et Fredericus fratres de Horhusen,
Adam de Aspe et gener suus Arnoldus, Gothwinus de Wethen milites; Wezelinus magister consilium
Montis Martis, Ludolfus de Capella et suus filius Heinricus. Bertoldus iudex et consules omnes ibidem
aliique quam plures.
x) So irrig Or. statt XII.
Or. vm Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 53. Van den beiden angehdngten Siegeln nur da* des
Kanvents erhalten.
572.
ErzUsckof Konrad von KSln ertheiU in Uebereinstimmung mit Alt Hermann der Stadt Hdmars-
hausen verschiedene PrivUegien. Koln 1254 September 20.
Unter den Zeugen: (Al)bertus (de Stormede) marscalcus Westfalie, Godefridus deMeskede, Hermannus
dictus Speculum.
Gedr. mit mangelhafter Zeugenreihe: Wigand, Archiv IV, 21 mit der Notiz: Stddtisches Archie zu
Helmarshausen. Or. jetzt nicht mehr auffindbar. Daselbst Auszug aus deutscher Uebersetztmg, woraus
Zeugen zu ergdnzen sind. Reg. Cardauns, Anncden <L hist. Ver. f. d. Niederrhein 35, 45 Nr. 370~
573.
Kardinoldiakon Petrus, pdpsUicher Legat, best&tigt tfbertragung mehrerer Kitchen durch Erz-
bischof (Gerhard) von Mainz an Kl. Arolsen. Antwerpen 1254 September 28.
Petrus miseratione divina sancti Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sediB
legatus, dilectis in Christo priorisse et conventui monasterii in Aroldessen, ordinis sancti Augustmi,
Paderb'ornensis diocesis, salutem in Domino. Iustis petentium desideriis complere. Gum itaque, sicut
exhibita nobis nostra petitio continebat, venerabilis pater Moguntinensis archiepiscopus tenuitate pro*
ventuum monasterii vestri provida consideratione pensata de Wytmare, Eringenn et Benuelte ecclesias
sue diocesis tunc vacantes vobis et monasterio vestro pia" et provida liberalitate, prout spectabat ad
eum, in proprios usus concesserit iure archidiaconorum locorum, qui pro tempore fuerint, in omnibus
semper salvo et reservata vicariis pro tempore deservien tibus in eisdem ecclesiis de ipsarum proven tibus1)
congrua portione, nos vestris supplicationibus inclinati concessionem huius2), sicut pie et provide facta
est, vobis auctoritate presentium contirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo,
hominum — incursurum. Datum Antwerpie ML Kalendas Octobris, anno Domini M°.CC0.LIII°L
J) et uber der Zeile uberflussig. *) statt huiusmodi?
Naeh Transsumpt von 1285 Iuni 25 in Kopiar I. foL 12 des Kl. Arolsen auf der FurstL Dotndnen-
kamrner in Arolsen. Bestdtigung Get hards 1253 Iuni 28 oben Nr. 538.
574,
Kardinoldiakon Petrus, pdpsUicher Legat, Ubertrdgt dem Paderborner Domkantor (Mauritius) den
Schutz des Kl. Arolsen. Antwerpen 1254 September 28.
Petrus miseration e divina sancti Georii ad velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis
legatus, discreto viro cantori ecclesie Paderbornensis salutem in Domino. Cum, sicut exhibita nobis
Digitized by
Google
338 1254
dilectarum in Christo priorisse et conventus monasterii in Aroldessen, ordinis sancti Augustini, Pader-
bornensis diocesis, peticio continebat, venerabilis pater archiepiscopus Moguntinensis diocesis tenuitate
proventuum monasterii eiusdem provida consideracione pensata de Witmare, Eringen et Biuangen ecclesias
u. s. w, wortlich mutatis mutandis wie vorhergehende Nr. bis eis auctoritate litterarum nostrarum duximus
confirmandum. Ideoque discretioni tue pre6entium auctoritate mandamus, quatinus ipsas non permittas
super hiis contra confirmationis nostre tenorem ab aliquibus indebite molestari, molestatores huinsmodi
per censuram ecclesiasticam compescendo. Datum Antwerpie IIII. Ealendas Octobris, anno Domini mille-
simo ducentesimo quinquagesimo quarto.
Nach Kopiar I fol. 28o des Kl. Arolsen auf der Fursil. Damdnenkammer in Arolsen.
575.
Bischof Bruno v. Osnabriick gestattet dem Kapitel zu Enger, die Austheilung der Sakramente in
der Aussenkirche durch StiftsangehSrige versehen zu lassen. Osnabriick 1254 September 28.
Propst WUhdm v. St. Iohann in Osnabriick, Archidiakon in Enger, best&tigt dieses. Osnabriick 1254
October 6.
Willelmus Dei gratia prepositus sancti Iohannis Osnaburgensis, archidiaconus in Angaria, . . decano
et capitulo ecclesie Angarensis salutem in Christo. Cum venerabilis dominus noster Bruno Osnabur-
gensis electus vobis gratiam fecerit in hunc modum:
Bruno Dei gratia Osnaburgensis electus . . decano et capitulo ecclesie Angarensis salutem in Christo.
Dignum est, ut precibus subditorum, que racione nituntur, aures faciles prebeamus. Sane vestra nobis
peticio declaravit, quod sacramenta parrochie vestre, cuius curam decanu^ vester a nobis recepit et
decani vestri semper a dyocesano1) nomine capituli vestri recipere tenentur, que per ordinacionem ante-
cessorum vestrorum fuerunt divisa, ita quod quedam eorum sacramentorum per personas capituli, quedam
per vicarium in forensi ecclesia, vestre ecclesie vicina, a decano et capitulo vestro institutum solebant populo
ministrari, velletis libenter ad unitatis debitum revocare et in forensi ecclesia per personas capituli
deservire, dummodo nostra accederet auctoritas et consensus. Nos igitur vestris precibus racione niten-
tibus inclinati, consensum vobis nostram damus pariter et assensum, ut sacramenta, prout premissum est,
uniatis et in ecclesia forensi ad emendacionem prebendarum vestrarum per personas vestri capituli
deserviatis de consensu vicarii nunc in ecclesia ipsa instituti, ita, quod animarum cura nullatenus negli-
gatur et forensis ecclesia divinis obsequiis non fraudetur, volentes, ut unum canonicum deputetis, qui
archidiaconum plebis congruis serviciis recipiat et suas sententias, cum requisitus fuerit, exequatur.
Datum Osnaburg anno Domini M0.C0C.LI1°II., vigilia Michahelis.
Vos super premissis nostrum petivistis assensum. Presentibus igitur protestamur, quod nos pre-
scriptam gratiam vobis factam gratam et ratam habemus et nostrum consensum adhibemus pariter et
assensum. Datum Osnaburg anno Domini M°.CC°.LIIIoI., octava Michahelis.
*) dyocesiano Or.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Stift St Iohann u. Dionys in Her ford Nr. 13. An Pergamentstreifen
spitzooales verletztes Siegel, stehende Figur des h. Iohannes, dessen hdrenes Gewand sehr kemndich,
in der linken eine runde Scheibe, vzvrauf Lamm Gottes, neben ihm knieende Gestalt mit zum Gebet
erhobenen Hdnden. Bestdtigung des Kardinaldiakons Petrus Nr. 581.
576.
In Suhneurkunde des Erzbischofs Konrad von Koln und Graf en WUhelm von lulich werden Bestim-
mungen getroffen uber etwaiges Bundniss WUhelms u. a. mit den Bischdfen (Otto) von Munster,
(Simon) von Paderborn und Herrn Bernhard zur Lippe. Blatzheim 1254 Oktober 15.
Gedr. Lacamblet, UB. I, 404. Regg. Lipp. Regg. 1, 198 Nr. 283.
Digitized by
Google
1264 339
577.
Eeinfridus gen. v. Eisen bekundet Verzichtleistung auf aUe seine Bechte an der MtiMe in Schwaien-
stein. Warburg 1254 October 16.
Omnibus banc litteram visum notum sit, quod ego Heinfridus dictus de Eysen et uxor mea Iutta
de unanimi consensu pueforum nostrorum publice pro testamur nos ab omni iure, 'quod habere videbamur
in molendino in Svalenstene apud inferiorem villain Upsprunge sito penitus recessisse. Et ut hec cessio
nostra nulli in dubium veniat, presentem cartam sigillo burgensium de Wartberg, quia proprium non
habemus, rogavimus signari. Actum est hoc anno gratie M°.C°C. L°I1°IL, indictione XI. Datum Wartberg
in die beati Galli. Huius rei testes sunt: Bertoldus Stoltike magister consulum, Godefridus Polonus,
Bernardus de Papenhem, Heinricus Busse, Godescalcus de Metbcenhusen, Arnoldus Gu there, Gono moneta-
rius, Bertholdus de Rothen, Iohannes Pardan, Iohannos de Gasthus, Iohannes Puellarum et alii quam plures.
Or. vmKgl. S&-A. Minster, Kl. Bredelar Nr.57. An Pergamentetr. Bruchstuck des Warburger SL-SiegeU+
578.
Abt Hermann van Carvey und andere schlichten Streit ewisehen dem Erzbisc/iof von Magdeburg
und der Wittwe des Eddherrn Konrad von Schdneberg. 0. I. (Vor 1254 OJctober 19.)
Nos Dei gratia Hermannus Corbeiensis abbas, Bertholdus miles de Hindeneburgh et fratres de
Amelungsen , Albertus et Hereboldus recognoscimus et tenore presentium protestamur, quod questio, que
vertebatur inter venerabilem Magetburgensem archiepiscopum ex una parte et relictam nobilis viri de
Schoneberhg 2) ex altera, nobis mediantibus in hunc modftm sopita est. Domina de Schoneberg et pueri
eius dabunt ecclesie Magburgensi centum mansos vel plus de proprietate ipsorum, quos de manu domini
archiepiscopi in feodo recipient, et hii mansi siti sunt in villis et in locis subscriptis, scilicet villam
Everschutte maiorem et minorem, villam Schonenhagen, villam Kesenhagen, villam Lutthenhagen. Istam
ordinationem dominus propositus de Grunenberhg et Ludolfus de Hesbike, nuntii domini Magburgensis
archiepiscopi, de nostro iussu et consilio acceptarunt. Mittit etiam ad gratiam domini archiepiscopi
dextrarium peroptimum. Nullus includitur isti composition!, nisi tantum dominus Conradus, uxor sua
et filii sui; dominus archiepiscopus suis nuntiis et expensis infra istud et festum Galli obtinebit, ut
dominus Conradus ab excommunicatione absolvatur et sepeliatur. Quod si non fecerit, dominus propo-
situs de Graneberhg et dominus Ludolfus de Hesbike Brunesvihc vel Goslariam2) intrabunt, inde noa
exituri, quin omnia prescripta dicto modo compleantur.
2) Zweites e korr. aus L *) Qolar Or.
Or. im KgL &t.-A. Magdeburg. Alls funf Siegel und Pergamentstrei/en fehlen. Eberschutz an der
Diemely nordlich von Bofgeisrnar; die anderen Orte emgegangen bei Ho/geismar und TrendeBmrg*
Datirung nach folg. Nr. Reg. v. Mulverstedt, Regg. arch. Magdeb. 11,605 Nr. 1372.
579.
AU Hermann von Corvey u. a. bekunden Entschadigung der Magdeburger Kirche durch die Wittwe
Ronrads von Schdneberg. Schdneberg 1254 Oktober 19.
H(ermannus) Dei gratia abbas Corbegensis, comes Ludolfus de Dasle, Bertoldus de Brakle, fratres
de Amelungesen, Otto de Please, Bruno de Duvergen, Gerhardus Hadike, Conradus de Rekelinghusen,
Bertramus de Stamen, Albertus de Calden, Widekint de Humme, Bertolt de Asikendorp, Stephanus de
Haldesen, Ernest Cregel, Henricus de Holthusen, Th. plebanus nove civitatis in Gesmaria, Henricus de
Holdungen, omnibus presentem paginam inspicientibus, in bonis proficere et ad Christum feliciter anhelare.
Recognoscimus et tenore presentium protestamur, quod relicta domini Conradi de Sconenberg et filii
ip8ius pro dampnis, que dictus C(onradus) intulit domino archiepiscopo Magdeburgensi, contulerunt
ecclesie Magdeburgensi de proprietate sua centum mansos in villis Ewerscutten parvo etmagno, Sconen-
hage» Eesehage, Luttikehage, et quod dictis nunciis mansi domini archiepiscopi secundum ius et terre
Digitized by
Google
340 1254
consuetudinem sunt donati, quos post donationem rationabiliter possedunt. Ut igitur acta finna perma-
aeant, hec, que vidimus et testamur, sigillorum nostrorum munimine roboramus. Acta sunt hec anno
Domini M0.CC0.L°IIII0., datum Sconenberg XI III. Kalendas Novembris.
Or. im KgL St-A. Magdeburg. Funf Siegel mit Befestigtmg ab, nut letzter Pergamentstreifen hangt
noch an. Reg. v. A/Mverstedt, Regg. arch. Magdeb. II, 603 Nr. 1366.
580.
Nikdaus de Turri (v. Torne) verkauft seinen Zehnten in Wiedehbruck an KLChkirche. 1254 November 9.
Ego Nicolaus miles dictus de Turri presentibus protestor, quod decimara meam in Widenbruche, vide-
licet novem solidorum reditus et duorum denariorum in festo sancti Egidii annis singulis solvendorum, de
consensu Hinrici fratris mei, qui eciam loco heredum meorum as sen sum prebuit et de voluntate uxori*
mee, que eciam usufructui renunciavit, . .abbati&*e et conventui sancti Olrici Faderbornensispro duodecim
marcis denariarum legalium pignori obligavi, bac tamen conditione interiecta, quod, si quisquam heredum
meorum eandem decimam redimere voluerit, iam dictis denariis ipsi cenohio persolutis ad ipsos iure
hereditario revertatur. Acta sunt hec presentibus hiis, quorum nomina subnotantur. Stephano1) ecclesie
Monasteriensis decano, Hinrico fratre meo eiusdem ecclesie canonico, Rodolfo eiusdem ecclesie perpetuo
vicario, Conrado canonico sancti Mauricii Monasteriensis, Bernhardo predicte ecclesie sancti Olrici pre-
posito, Iohanne et Hermanno famulis me is et aliis quam plurimis. Ut autem hec rata permaneant et
inconvulsa, presens scriptum domini decani et* vicedomini ecclesie Monasteriensis sigillorum munimine
duxi provide roborandum. Datum anno Domini M0.C°C.LIIIoI., V. Idus Novembris.
l) Stepphano Or.
Or. im KgL St.-A. Munster, Stift Ss. Egid. et Car. in Wiedenbruck Nr. 1. Beide Siegel van
Pergamentstreifen ab. Ueber andere Zehnten desselben Nikolaus vgl. Lipp. Regg. /, 196 Nr. 277*.
581.
Kardinaldiakon Petrus, p&pstticher Legal, bestatigt Vrkunde Bischofs Bruno von Osnabruck von
1254 September 28 filr Stift Enger. Liittich 1254 Novemfjer 18.
Petrus miseracione divina sancti Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis
legatus, dilectis in Christo .. decano et capitulo Angariensibus, Osnaburgensis diocesis, salutem in Domino.
Lecta nobis vestra petitio continebat, quod, cum ecclesia forensis de Angaria, Osnaburgensis diocesis,
vestris sit annexa prebendis eamque consueveritis per vicarium deservire, venerabihs vir . . electus
Osnaburgensis, utili tat e vestra pia et provida consideracione pensata, ordinavit et statuit, ut in eadem
ecclesia per ecclesie vestre cauonicos deservire successive ulterius valeatis. Nos itaque vestris devotis
precibus inclinati, quod ab eodem electo provide ordinatum et statutum est in hac parte, ratum et gra-
tum habentes id auctoritate presencium confirmamus et presentis scripti patrooinio communimus. Nulli
ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmacionis infringere vel ei ausu temerario con-
traire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri
et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Leodii XIIII. Kalendas Decembris, anno
Domini M°.CoC.LIIoIL
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Stift St. Iohann u. Dionys in Her ford Nr. 14. An rother Seidemchnur in gelbem
W/acha gut erhalten spitzovales Siegel des Kardinallegaten, der h. Georg zu Pferde mit der Lame
den Drachen durchstechend; frei im Siegelfelde uber dem Kopfe des Pferdes eine vierblatterige Rose,
unterhalb Lilie> unter dem Ldndumrm ein Kopfy rechts davon Halbmond, links achtstrahliger Stern.
Umschrift: S. Petri Caputii .... ad velum aureum diacani cardinatw. Riickwdrts Gemmen-
abdruck. Siegel erwdhnt UB. IV S. 258. Anmerk. 1. Auf der Ruckseiie: rosetum.
Digitized by
Google
1264 341
582.
Erzbischof Konrad von Rtiln bekundet, doss Bitter Gottfried von Meschede mit Zustimmimg seiner
Tochter Iutta, Addheid und Christine some der Gotten der beiden ersteren, Thymo und Hermann, dem
Kl Breddar seine Guter in Weslar geschenkt hat. Zeugen. Kdln 1254 November 26.
Gedr. Seibertz UB. Ill, 1090 nach dem Original in seiner Sammlung. Fahne, UB. des Geschlechts
Meschede nach Kopien. Reg. Cardauns, Armed, d. hist Ver. f. d. Niederrhein 35, 46 Nr. 373,
too die Urk. wegen Haufung in der DaUrung als verdachtig bezeichnet wird, wohl nicht mit genu*
gendem Grund. Nach Seibertz be/and sich eine gleiche Aus/ertigung, also wohl Or., im Arch.
des Kl. Bredelar; doch ist dieselbe unter den Urkk. des KL Bredelar inMunster nicht vorhanden,
wohl aber zwei Kopien in Msc. I, 121 foL 43 und I, 123 foL 24v, beide wit dem Fehler des Or.
bei Seibertz: Innocenz VIII. statt IV. Statt Albertus de Stormede preterea marscalcus heisst es
in den Kopien postea.
583.
Bischof Widukind von Minden schenkt dem Kl Mariensee mit Zustimmung seines Kapitels ftir
60 Mark, die er zur Wiedererlangung einer Meier ei in Beldersen aus den H&nden von Laien
vom Rloster erhalten hat, Zehnten w Wulfdade und erUsst demselben zehn SchiUinge, welche das
Kloster statt des Zehnten an den Hof in Beldersen m zahlen hat. 1254 November 26.
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. Abth. V, 50 f. Nr. 60.
584.
Kardinaldiakon Petrus, pdpstlicher Legal, nimmt Kl Schaken mit alien Besitzungen in seinen und
der Rdmischen Kirche Schutz. Luttich 1254 December 3.
Petrus miseratione divina sancti Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis
legatus, dilectis in Christo.. preposito, priorisse et conventui monasterii in Scaken, ordinis sancti Benedicti,
Paderbornensis diocesis, salutem in Domino. Meritis vestre doTocionis inducimur, ut, quod a nobis sup-
pliciter petitis, ad exauditionis gratiam admittamus. Vestris itaque supplicationibus inclinati personas
ve8tra8 et locum, in quo divino estis obsequio mancipati, sub ecclesie Romano et nostra protectione
8U8cipimus. Specialiter autem ecclesias, domos, terras, redditus, villas, curtes et alia bona vestra, sicut
ea omnia iuste et pacifice possidetis, vobis et per vos monasterio vestro auctoritate presencium con-
firmamu8 et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo — incursurum. Datum Leodii III. Nonas
Decembris, anno Domini M0.C°C.LII°IL
Or. im FursiL Wold. Archiv zu Arolsen. Rests gelben Wachses an rothseidener Schnur. Auf dem
Ruchen der Urk. von gleichzeitiger Hand: Conradus.
585.
Kardinaldiakon Petrus, pdpstlicher Legal, beauftragt den Dechanten der Soester Kirche mit Wah-
rung der Rechte des von ihm in seinen und der Rdmischen Kirche Schute genommenen Kl. Schaken.
Luttich 1254 December 4.
Aus Overhams Coll. II. fol. 87v im HerzogL Braunschw. Landeshavptarchiv 'zu Wolfenbuttel Gedr.
Schaten ad arm.
586.
In Schreiben des Kardinaldiakons Petrus, pdpstlichen Legaten, an den Soester Kananihus Siegfried
von Medebach behufs Untersuchung der Klagen des Kl KusteSberg wird unter den Bedr&ngem
genannt propositus monasterii in Berche, ord. s. Augustini, et alii clerici et laici Pader-
bornensis diocesis. K6ln 1254 December 23.
Or. im KgL St.-A. Munster, Kl. GUntfeld Nr. 4.
Wtttfc Uric-Bach IV. 44
Digitized by
Google
342 1264
587.
Alt Gerhard von Hardehausen best&tigt Gatertausch in Syrikissen seitens des Pfarrers in Nation
und Vergleich dessdben mit seinen Parrochianen. 1254.
In nomine sancte et individue trinitatis. Frater Ger(hardus) dictus abbas in Herswithehusen
omnibus Christi fidelibus in perpetuum. Quoniam rerum gestarum memoria maxime per scripta (serva)tur,
ea, que coram nobis et a nobis gesta sunt, attestatione veridica presenti pagine duximus inserenda.
Noverint igitur pr(esentes) et futuri, quod dominus Conradus plebanus de Nutlon, suggerentibus sibi
parrocbianis suis in Syrikissen et . . . multa prece iustantibus, ut consensum preberemus, domum dotis et
aream in Syrikissen commutavit pro domo (eccles)ie nostro, que sita est prope cimiterium in eadem
villa, ut ipsa deinceps in dotem perpetuo iure deputetur. Item causa, (que iam?) diu versa fuerat inter
prefatum dominum C(onradum) ex parte una et parrochianos suos in Syrikissen ex altera super di(mi-
dietatem) proventuum dotis eiusdem ville, quorum supplementum ipse a parrochianis exigebat, illis econtra
renitentibus atque (assere)ntibus , non se debere defectum supplere, quern ipse perferret ex discessu
villici sui, quern in dote locaverat, tali modo sopita et (ordi)nata est Cum dominus C(onradus) hac de
causa parrochianos suos Paderbornam citasset ad tenninum prefixum, medio tempore plac(uit) utrique
parti convenire in Herswithehusen in presentiam nostram, ubi, cum diu causa eorum ventilata fuisset,
tandem ad comp(ositionem) negotii arbitrium admissum est. Igitur dominus C(onradus) elegit arbitros
pro parte sua Adam nobilem, Euerhardum iuniorem ex villa, pars altera Euerhardum seniorem, Gerhar-
dum villicum in curia monachorum. Simul autem ex utraque parte addiderunt duos e fratribus nostris,
fratrem Gonradum de Cassele et magistrum Hermannum de Noua Ecclesia sacerdotes, (va)llantes arbi-
trium sub pena quatuor marcarum, quas dabunt abbati in Herswithehusen, si quandot arbitrium fuerit
violatum. Habito igitur consilio hii omnes arbitrati sunt, ut habitatores ville in Syrikissen propter
reformandam pacem re(fun)derent domino C(onrado) quatuor moldra avene, duo ex hiis in ipso tempore
et duo sequenti festo beati Martini non annuo set semel (tantum). Deinceps autem in omne tempus
annuatim et ei et successoribus suis in die dedicationis capelle ipsorum duodecim graves denarios per-
solvent. Ipse vero plebanus dotem asaumet eamque per se excolet, aut cui voluerit, excolendam com-
mittet, ita tamen, quod habitatores sepedicte ville in Syrikissen prius ipsam domum dotis competentibus
edificiis emendabunt, horreum novum facient et in presenti tantum cultorem ydoneum in dote provide-
bunt. Hec (vero sub tali) forma ordinata sunt, quod plebanus in Nutlon omnibus dominicis diebus,
sextis quoque feriis atque in cunctis festis, (que in Paderbornensi) episcopatu celebriter peraguntur, eis
in capella ipsorum Syrikissen divina procurabit, in quadragesima . . . diebus ad recipiendam confessio-
nem ifoi presidebit et in omni sollempnitate paschali ibidem benedictionem car . . . perpetuo celebrabit,
sicut coram nobis et fratribus nostris tarn monachis quam laycis arbitratum et confirmatum est (Testes)
huius rei sunt: fratres nostri: dominus Hermannus de Susato, Egenolfus magister hospitum, Arnoldus
camerarius, A. hospitalarius , sacerdotes; Henricus de Eleren, Hermannus, Henricus faber, conversi;
Cuniki, Widekin(dus) ... us, filius eius, Theodericus, layci in Syrikessen et alii quam plures. Acta
aunt hec anno Domini millesimo (duc)entesimo quinquagesimo quarto.
Or. im KgL St-A. Munster, Kl. Eardehausen Nr. 93, in der Mitte dutch JUdusefrass zerstorL Siegel
vom Pergamentetreifen ab. Ueber Nutlon und Sirikessen zu vergl. Ztschr. XXXVIII, 2, 174.
Beide, sehr havfig in Urkk. saec. XIII erwahnt, lagen zunschen Meerhof und der Domdne Dal-
hevm. Die Rudera der Kirche von Nutlon finden sich ettca 20 Minuten von Meerhof entfernt im
Forstdistrikt Andreasberg; erne echwache Quelle, die dort entepringt, fiieest nach DcUheim aft.
Sirikessen war nach Nutlon emgepfarrt und lag unweU der jetaAgen Glashuiie Syeterkamp, ouch
Blankenrode genarmL Snevede, von dem in spdtern Urkk. (oan 1281 April 7 und 1284 Jan. 2)
die Rede ist, heiest jetzt Out bezw. Weiler Blankenrode; der Berg neben dieeem Dorfchen hat
aber noch den Namen Sneveder Berg (Spancken).
Digitized by
Google
1364 348
588.
Propst Ludolf von Schaken ertheUt gegen Gddabgabe eine Bdehnung. 1254.
Ludolfus Dei gratia prepositus in Scaken omnibus hoc scriptum inspecturis eterne quietis beatitu-
dinem. Quia que geruntur sine teste, malignorum cousilio in posterum sepius dissolvuntur, ea, que in
presenti pagina continentur, conscribi feci m us et proborum virorum testimonio roborari, tali videlicet
forma, quod nos de consensu totius capituli nostri mansum unum in curiam Imminchusen pertinertem
Iohanni filio Hers ten nee non et uxori sue, suisque pueris heredibus omnibus tali porreximus conditione,
quod ecclesie nostre singulis annis in festo beati Michaelis gravis monete quinque solidos persolvant.
Scientes etiam eundem mansum predicto Hersteni filio porrectum in Elleheplatte si turn, qui dicitur
spectare Imminchusen, supradictum mansum vacare ecclesie nostre decernentes, 6i dictum pensionem
statuto tempore non persolvant. Et ut hec rata permaneant et inconvulsa, sigillo nostro et sigillo civi-
tatis Corbecensis presentem litteram fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Wernherus plebanus in
Korbike, Conradus capellanus eius; milites vero: Bemardus de Dale wig, Regenhardus de Epe, Conradus
de Epe; cives autem in Corbike: Wernerus de Barstorp, Regenhardus de Northere, Arnoldus de Ren,
Godfridus monetarius et1) alii quam plures. Acta sunt hec anno verbi Domini Mo.CC°.LIIIl°.
*) et fehlt in Abschr.
Aw Overhams Coll. II JoL 77» im HerzogL Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wol/enbuttel.
589.
Graf Adolf von Wdldeck bekundet Giiterschenkung an Kl Netze. 1254.
Nos A(dolfas) comes de Waldeken omnibus Christi fdelibus, ad quos presens scriptum pervenerit
salutem. Ne ea, que fiunt in tempore, per lapsum temporis oblivionis capiant detrimentum, ad univer-
sorum noticiam duximus transferendum , quod Hildegundis relicta de Drunge omnia bona sua, scilicet
domum cum area et alia utensilia eius domus cum sex agris sitis in campo Drunge, quos apud Albertum
Magnum et eius filios Albertum etGotfridum emptionis1) titulo comparavit, preposito et dominabus beate
Marie virginis in Nezehe contulit liberaliter propter Deum, Godfrido eius viro adhuc vivente et ceteris
heredibus voluntate accedentibus et consensu. Ne tamen aliquod dubium oriatur, presentem litteram sigillo
civitatis duximus muniendam. Testes sunt huius rei : Conradus Bulemastus, Ludewicus de Vohele, Andreas
de Nezehe, Hermannus Brotrump, Fridericus plebanus, Albertus Parvus, Thidericus et universitas civium
in Waldeken. Actum anno Domini M°.CC°.L°1III0.
*) emptio tionis Or.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arohen. An PergamenUtreifen Bruchstuck des Waldeckschen Sie-
gels in weissem Wachs.
590.
Graf Eeinrich d. j. von Wdldeck bekundet Guterkauf des Kl. Netze. 1254.
Nos Henricus iuvenis comes in Waldeke omnibus Christi fidelibus, ad quos presens scriptum per*
venerit, in Domino salutem. No turn facimus tarn preseutibus quam futuris, quod dominus prepositus
Henricus et conventus in Nezehe hereditatem Thetmari, qui vocatur Scinthem, et filii sui Egeboldi in
Drunge sitam cum omni integritate pro summa quindecim mar car urn [Hoprietatis titulo et hoc assensu
omnium coheredum pertinentium ad predictam hereditatem conpararunt. Ne tamen super premissis post-
modum aliquod dubium oriatur, presentem litteram sigillo civitatis in Waldeken duximus muniendam, hiis
presentibus: Conrado Bulemasto, Andrea de Neze, Gotfrido de Lutterbike, Walthero de Siwardinch(usen),
Hermanno Brotrump, militibus, Thetmaro Oppoldo, Reinboldo de Ren et uuiversitate civium in Waldeken
et aliis quam pluribus. Actum anno Domini M°.C0C.L0IIII°.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu AroUen. An Pergamentotreifen rundes Siegel: auf gegittertem Siegelfelde,
bis an den Rand reichend, achtztrahliger Stern. Umschrift: Sigillum oppidanorum in Waldike.
44*
Digitized by
Google
344 1264
591.
Eddherr Bernhard zur Lippe verkaufl mit Einmilligung seines Sohnes Bernhard dem Kl. Marten-
fdd das vom Kl. Herzebrock fur Spark eingetauschte Hethues. Unter den Zeugen Bernhardt
Bruder Bischof Otto von Munster und Simon von Paderborn. 1254.
Gedr. UB. Ill, 573. Vgl. oben Nr. 558.
592,
Edelherr Reyenhard von Itter ubereignet unter Konsens der Seinigen schon von seineni Voter dem
Kl. Werbe gegebene Giiter nebst Biensten und Abgaben gleichfalls diesem Kloster. Itter 1254.
Ne amicicia longo tempore celebrata aut propter morum inequalitatem aut propter inmoderatura
amorem habendi valeat corrumpi, discretorum virorum providentia rationabiles actus buos consuevit aut
per 8criptum aut per honestorum virorum testimonium confirmare. Nos igitur, videlicet Regenhardus
nobilis de Itere, do turn facimus tarn presentibus quam futuris, quod nostra uxore Alheidi nostrisque
pueris Conrado, Heinrico, Mabilia consentientibus bona comicie in Barstorph, scilicet in allodio et in
duabus areis liberis nobis attinentibus, et in iudicio rerum venalium in Werbe, sicut bone memorie pater
noster Conradus quondum recognoverat, eidem ecclesie recognoscimus resignantes, ab omni honere servili
et qualibet exactione in perpetuum exempta esse protestantes. Preterea1) si quid iuris vel honoris
videbamur habere vel habuimus in bonis predicte ecclesie, totum ad honorem Dei et beate virginis Marie
genitricis eius super altare in Werbe contulimus absolute, ut tarn nos quam nostri heredes universi
orationum et aliorum operum iustorum sepedicte ecclesie mereamur participes inveniri. Huius rei testes
sunt: Wernherus plebanus in Corbike, Iohannes frater eius, Conradus sacerdos, Gotscalcus2) miles dictus
de Patberg, Albertus Wedereue, Apollonius et Otto fratres de Suiderinch(usen) , Iohannes miles de
Corbike, Albertus magister consulum in Corbike, Regenhardus de Nerdere, Hermannus de Berendorp et
alii quam plures. Presentem etiam paginam, ne calumpniari valeat, sigillo comitis Widikindi de Batten-
burch et nostro proprio sigillo fecimus roborari. Datum Itere anno Domini Mo.CCo.LoIIoII.
x) Pretera Or. *) Gotsclacus Or.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs 1) grosses runde*
Siegel dei% Stadt Cor bach; 2) dreieckiges Siegel Regenhards von Itter, nach links attfgerichteter
gekronter Lowe, Besiegehmg durch den Grqfen von Battenberg hat nie stattgefunden.
593.
Schultheiss und Rathmdnner von Wolfhagen befreien ein Haus ihrer Stadt von alien bwrgerlichea
Abgaben. 1254.
Nos Conradus de Elvene schulthetus, consules ceterique burgenses in Wolfhagen omnibus tarn pre-
sentibus quam futuris hanc litteram inspecturis notum facimus et publice protestamur, quod nos hono-
rabilis viri domini Florencii nostri plebani precibus annuentes, de unanimi consensu aream quandam,
sitam in fine civitatis apud murum et apud altum propugnaculum, liberam assignavimus1) et solutam
necnon omni iure exemptam, quo astringi possint nostri cives, in perpetuum. Qua libertate plenarie sibi
concessa ultra tamen suo commisimus arbitrio, ut, si qui ex ipsius locatione inhabitaverint aream supra-
dictam, in nullo iure civitati deserviant, hoc tamen adiecto, ut inhabitantes aream vigiles excitent et die
noctuque custodias perspiciant. In cuius rei testimonium dedimus sibi presentem litteram sigillis nostris
munitam anno Domini Mo.CoC.L quarto.
*) asign. Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 94. Vom Pergamentstreifen das erste Siegel ah,
ein Fragment des Stadtsiegels, einen Wolf darstellend, hat sich erhalten. Conradus de Eluene
bezeichnet sich in Urk. der Stadt Wolfhagen von 1235 als officialis domini landgravii; oben.
Nr. 236; daselbst auch schon Pleban Florentius erwdhnt.
Digitized by
Google
1266 345
594.
Vor Rickter und Rathm&nne)ti von Marsberg entsagen zwei Briider von Bruchbeke alien Anfem-
dungen gegen das El. Hardehausen. Marsberg 1254.
Bertoldus iudex et universi consules in Monte Martia omnibus presens 6criptum inspecturis salutem
in Domino. Ut geste rei Veritas ad notitiam veniat presentium et futurorum, tenore pre6entium pro-
testamur, quod germani de Bruchbeke, videlicet Iobannes et Conradus, integre et absolute nulla inter-
posita conditione renuntiaverunt cause, quam babebant adversus ecclesiam in Herswithehusen, recognos-
centes coram nobis et pluribus honestis viris, quod vim et iniuriam irrogassent eidem ecclesie. Ne igitur
ipsa causa ulla occasione in redivivam transeat litem et iniuriam ad detrimentum fidei et honestatis
eorum, formam renuntiationis presenti pagine inserendam et sigillo universitatis nostre duximus confir-
mp.ndam. Testes buius rei sunt: Wezcelus magister burgensium, Alradus miles de Horhusen, Olricus de
Weistem, Iobannes Saxo, militares; Machurius, Iohannes monetarius, Bertoldus de Huxsaria, Iohannes
Scechtere, Henricus Morel, Hermannus Vleisengere, Wigandus de Scerue, Winandus frater eius, Herman-
nus gener Hermanni quondam monetarii, Bernhardus Welpen, Henricus de Lateruolt, consules; Ludolfus
de Capella, Albertus gener eius et Henricus filius eius, Hermannus Magnus, Helwicus de Huxaria, Her-
mannus Slichwecke, Conradus de Yborg, Ludolfus de Nutlon, Theodericus de Geismaria, Conradus et
Bernardus Negilin et alii quam plures. Anno Domini Mo.C°C.LII°IL in Monte Martis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, El. Hardehausen Nr. 95. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
595.
Papst Alexander IV. beauftragt den Erzbischof (Eonrad) von Koln und den Prior der Domini-
kaner daselbst mit Prufung und eventuett Bestdtigung der W<M des Hdmershduser Mdnchs Her-
mann zum Abt des Elosters. Neapd 1255 Ianuar 28.
Gedr. UB. V, 547. Potthast, 15654.
596.
Graf Adolf von Waldeck Zeuge Ednig WUhdrns fur Worms, Speier, Gottfried Herrn von
SuUsburg. Mainz 1255 Ianuar 31, Speier 1255 Februar 13 find Mdrz 12.
Bohmer-Ficker, Regg. imp. V, 5216, 5221, 5238.
597.
Die Grafen von Arnsberg, Otto von Attena, Engdbert von der Mark, die Edlen Dietrich von
Neuenlimburg, Berthdd von Bur en, Dietrich von BUstein, MarschaU Albert von StGrmede, Heinrich
Schultheiss von Soest, Goswin von Bodenberg, Heinrich (von Vitinghof), Albert von HOrde und
Hire Verbimdeten berichten Papst Alexander IV., doss Bischof Simon von Paderborn unter Miss-
achiung des wegen der Burg Sabkotten geschlossenen Vertrags diesdbe befestigt und von ihr aus
r&uberische EinfOlle ins Herzogthum West f aim gemacht habe, dann mit dem Grafen von Mich
u. a. Feinden der EiUner Kirche verbUndet im verflossenen Sommer mit grossem Heer in Westfalen
eingefatten und in offener FddscfUacht gefangen sei; der jenseits des JRheines wettende Erzbischof
(Eonrad) von ESln stehe dieser Gefangennehmung fern. (1254) 1255 Februar 12.
Or. im Egl. St- A. Munster, Fstth. Paderborn Nr.- 192. An Pergamentetreifen Rests: 1) an zweiter
Stelle des Siegele A.'s v. Horde (Rod mit ubergelegtem Turmerkragen); 2) an dritter G.'s v. Ro-
denberg (Turmerkragen); 3) an funfter B.'s v. Bur en; 4) an siebenter We v. Vitinghof wohl-
erhaUenee dreieckigee Siegel, rechtsschrager Balken mit drei Eugeln belegt, Siegelfeld schraffirt
Umechrift: Sigillum Henrici de Vitinghov. Naeh Siegelzeichnung in Mec. II, 70 p. 208 befand
etch an ereter Stelle Siegel G.'s v. Arnsberg, an vierter Dietrichs v. BUstein, an sechster H.'s »..
Soest. Gedr. zuletzt UB. V,549.
Digitized by
Google
346 M56
598.
Graf Adolf von Dated behmdet Ueberlassung eines Zehnten an Kl. Lippoldsberg mit Genehmigung
des Paderborner Bischofs. Nienovet 1255 Mtirz 4.
In nomine Domini amen. Adolfus Dei gratia comes de Dasle omnibus huins pagine inspectoribus
in perpetuum. Ordinata temporum necesse est scripto et testibns roborari. Ea propter notum esse
volumu8 universis, quod nos consensu filiorum nostrorum simul et nepotum ac matris ipsorum decimam
no8tram in Helmwardessen x) ecclesie de Lippoldesberge in pignore obligavimus acceptis a domino
Theoderico ipsius ecclesie preposito sex marcis argenti examinatL Tempore procedenti complacuit ecclesie
ipsam decimam totam sibi in perpetuum conquirere. Ad quod gratanter nos assensum dantes rursum
cum filiis et cognatis nostris acceptis item sex marcis a preposito predicto fide militari promisimus ius
proprietatis ipsius decime a domino Paderburnensi episcopo elaborare. Et ut hoc factum nostrum robur
firmitatis perpetue obtineat, presentem paginam nomine nostro et filiorum nostrorum nee non eogna-
torum nostrorum conscriptum utriusque fecimus roborari et ecclesie tradi, adhibitis viris honestis pro
testibus cum litteris concessions domini episcopi Paderburnensis. Actum dominice incarnationis anno
mille8imo ducentesimo LV, datum in castro Nienouere quarto Nonas Marcii.
*) sben Or.
Or. im Kgl. St.-A. Marburg, Kl. Lippoidsberg. An gefiochtenen Hanfschnuren dreieckiges Siegel de*
Ausstellers: Eirschgeweih. Umschrift f S. Adolfi comitis de Nigenwere.
599.
Rathmanner von Marsberg bekunden Ueberlassung von Gutern in Ofcer-Esbike an Kl. Bredelnr
seitens Ludolfs (v. Dalwigk) fur die Seelenruhe seines Voters. (1254) 1255 Maris 20.
In nomine sancte et individue trinitatis. Omnibus banc litteram visuris consules Montis Martis
notum fore cupimus, sicut parti m relatu veridico intelleximus, partim ipsi vidimus et audivimus, quod, cum
Elgerus miles adhuc viveret, speciali quamplurimum affectu et familiaritate circa claustrum Breydelar
movebatur, unde cum egrqtaret, zelo eiusdem favoris et dilectionis tactus intrinsecus, sepulturam ibidem
eligens decern marcas legal i urn denariorum pro remedio anime sueeidem claustro legavit, committens in time
uxori sue domine Cunegundi et Ludolfo filio suo, quatinus interim duas marcas legalium denariorum claustro
persolverent annuatim, quousque decern marcas ex integro solverent claustro eidem; presentibus fratribus
claustri Bernardo filio suo et Iohanne de Fleictorpb. Postea cum Domino vocante obisset, Bredelar,
sicut petivit, ad sepeliendum est delatus. In qua sepultura predictus filius suns L(udolfus) et uxor com-
missum sibi devote adimplentes proventus duarum marcarum de decima in Ratbleuinchusen vel Osninge
annuatim percipiendos pro salute anime domini sui El(geri) et amici claustro iam dicto sollempniter
obtnlerunt, quousque decern marcas claustro persolverent. Huic oblationi presentes fuerunt defuncti
El(geri) consanguinei et amici, Widekyndus abbas de Bredelar et suus conventus, Ludolfus prepositus
de Scaken, Gerbardus de Thuiste plebanus, Iohannes, Wernerus, Godescalcus, Hermannus fratres dicti
Path berg, Bernardus de Dalewich frater dicti El(geri) et filii sui Bernardus et Elgerus, Iohannes dc
Pathberg, Hermannus gogravius de Medehike, Thidericus de Mederike, Alradus de Horhusen et Bodo
filius suus, Adam de Aspe et Arnoldus gener eius, Thidericus et Fredericus fratres dicti de Horhusen,
Regenhardu8 de Epehe, Alexander de Eskeberg, Conradus de Epehe, Iohannes de Curbike et Heyno
frater suus, Waligo de Ense et fratres sui, Thidericus et Florinus de Rekerenchusen, Albertus de Lutersen,
Gozwinus de Wethen, Iohannes de Osterhusen, Albertus de Brunhardessen, Gerlacus Dikeberus et Elgerus
et Bernardus fratres sui, Otto de Suiderinchusen et Amplunius frater suus, Godescalcus de Mulenhosen,
Albertus de Mulenhusen, Walo etWigandus, burgenses de Medebike. Cum vero tempus solutionis ad-
venisset, quo predictus Ludolfus illas duas marcas prefato claustro solvere deberet, quia pre diversis
debitis, quibus obligatus fuerat, solvere non potuit, tunc claustro in duodecim marcis tenebatur, ex eo,
Digitized by
Google
1266 347
quia decern marcas debitus erat, quas pater suus pro anima sua claustro legarit. Uncle idem Ludolfua
ad civitatem nostram una cum amicis suis accessit et bona quedam sua in superiori Esbike sita, que
pro 8eptem marcis Hermanno de Meinboldinchusen obligata claustrum red emit, Godescalco de Pathberg
socero suo mediante, tarn pro hiis septem marcis quam pro illis duodecim pro anima patris sui debitis
eidem claustro coram nobis sollempniter1) assignavit cum omnibus pertinentiis suis perhenniier habenda,
omni iuri suo in eisdem bonis habito publico cedens, uxore sua et predicta domina Canegunde vidua
patris sui plenarie consentientibus. Et ut eadem bona claustrum sine impulsatione possideret, Henrico
de Capella et suo sororio Ludolfo, burgensibus nostris, vice claubtri prefatus Ludolfus absolute ea in
dominio porrexit, tarn diu eodem dominio inviolabiliter durante, quousque claustrum proprietatem eorun-
dem bonorum consequeretur, hoc adiecto, ut, si quandoque ante habitionem proprietatis idem Ludolfua
eadem bona reemere vellet, claustro prius decern et novem marcas legalium denariorum restitueret et
in pace ea possideret. Sin autem, tunc claustrum perpetuo possessionem eorundem bonorum libere et
quiete potiatur. Ne igitur super possessione eorundem bonorum predicto claustro questio alicuius ad-
inventionis moveatur imposterum, presentem cartam in argumentum veritatis rogatu prefati Ludolfi tarn
sigillo nostro quam soceri sui Godescalci de Pathberg firmiter roboramus. Acta sunt hec anno gratie
M0.C°C.L0II0IL9 indictione XIL, in vigilia sancti Benedicti abbatis, eo tempore domino Symone Pader-
bornensi episcopo a domino Conrado Coloniensi archiepiscopo in captivitate detento. Huius rei testes
sunt iam dicti: Alradus de Horhusen et Bodo filius suus, Thidericus de Horhusen, Wezelus magister con-
silium, Bertoldus index, Ludolfus de Capella, Hermannus sororius monetarii, Herm annus de Flessenger,
Lubbertus sartor, Conradus de Tburg, Bichbertus et consules omnes et alii quam plures.
a) sollepniter Or.
Or. vm Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 52. An geflochtenen blauweissen Schnuren in weissem
Wach8 1) Siegel der Stadt Marsberg; 2) Gottschalks v. Pcdberg. Wegen Erwdhnung der Ge-
fangenschaft B. Simons v. Paderborn gehort die Urk. ins Iahr 1255 tend ist bet ihr Kolner Datir
rung anzunehmen. Dass diese Erscheimmg nicht vereinzelt ist, beweisen unten die Urkk. von 1255
September 22, (1255) 1256 Ianuar 12 und (1256) 1257 Ianuar 28. (Gedr. Seibertz, UB. Iy 289,
291, 292). Am 22. September 1255 urkundet der urn 1243 gewdhlte Abt Widukind von Bredelar
noch; dagegen wird M°.C0C.L°Vo pridie Idus Ianuarii schon sein Naehfolger Heinrich II. erwdhnt
(Seibertz I, S. 358), mithin gehort die Urk. ins Iahr 1256. Da mm Mo.CoC.LoVL, V. Kalendas
Februarii (Seibertz I, S. 364/.) Heinrichs Naehfolger Alexander genannt wird, mvss diese Urk. toohl
2U 1257 gesetzt werden. Alle diese Urkk. stammen von derselben charakteristischen Sehreiberhandy
die ein paar Iahrzehnte hindurch die meisten Bredelarer Urkk. geschrieben hat Wie lange und
ob ohne Unterbrechung die Kolner Datirung in Bredelar massgebend gewesen, lasst sich bei dem
luekenhaften Material schwer ermitteln. Wdhrend oben beiNr. 520 und 521 (1253 Ianuar 12 und 17)
kavm an Kolner Zeitrechnung zu denken ist, da die hierzu gehorige Nr. 519 (1253 Ianuar 2) eine
Paderborner Hand schrieb, muss man diesetbe unten zu Nr. 603 (1255 turn 5) wegen der begleir-
tenden Umstdnde ah wahrscheinlich annehmen.
600.
Konig Wtthelm ernennt den Orafen Adolf von Wdldeck zu seinem und des Reichs aUgemeinen
IustUiar. Wetzlar 1255 Mtirz 21.
Or. im Kgl. St- A. Dusseldorf, Kurkoln Nr. 147. Auf der Ruckseite von Hand s. XIII: Gommissio
domini Wilhelmi regis Bomanorum directa domino deWaldecgin pro defensione terre. Siegel
vom angehdngtenPergamentstreifen abgefaUen. Vgl. Bohmer-Ficker, Regg. imp. V,5246, (wo Drucke)9
uber dieses Amt. Unterm selben Datum Rundschreiben Wilhelms an alle geistlichen und welUichen
Fursten uber die Ernemwng Adolfs (Bohmer-Ficker, V, 5247). In dieser Eigenschajt tritt Adolf
Digitized by
Google
348 1255
auf: Konig Wilhelm beauf tragi ihn mit Entschddtgtmg der Erben Gerhard* von Eppstein aus
Rekhsgut; Boppard 1255 Marz 23 (B.-F. V, 5250). Adolf wird u. a. als Schiedsrickter im Streit
zwischen K. WUhelm und Schenk Walter von Limburg genannt; Speier 1255 Marz 31 (B.-F. Vf
5227*). Ghraf Adolf von Waldeck s. imperii procurator generalis per Germaniam constitutes
fordert Gr. Peter von Savoyen zum Schutz der Reichsrechte im Konigreich Burgund ayf; 1255
Mai 7 (Bohmer Regg. imp. von 1246—1313, Reichssachen S. 351 Nr. 31). Gr. A. v. W. iusti-
ciarius reipublice setzt das Kapitel von St. Gereon in Koln tmeder in Besitz von Gutern in Nacken-
heim; Maim 1255 Mai 23. (Gedr. Gudenus, Cod. dipt. /, p. 651.) Mehr ah 70 Stddte sckreiben
an den Konig, mit der Bitte urn Bestdtigung, uber Grundung des Landfriedensbundes median te
nobili viro Adolfo de Waldecke imperialis aule iustitiario; Mainz (1255) Iuni 30. (Gedr. tu a.
Man. Germ. hist. IV, 373. Ueber die Verhandlungen am Peter- und Patdstage in Gegenwart
Adolfs daselbst p. 372. Vgl. Bohmer I. c. Nr. 33.) Genannte Stddte bestdtigen die in Gegenwart
Adolf 8 getroffenen Beschlusse; gedr. Weizsacker in Loher, Arch. Ztachr. IV, 273 mit Erldu-
terung. Konig WUhelm atellt bezuglich Handhabung dee Landfriedens feet, dose Beachddigte vor
ihm oder eeinem Hofrichter Gr. Adolf v. W. Recht suehen sollen; Oppenheim 1255 November 10
(B.-F. V, 5282) und beauftragt ihn (iusticiarius provincialis) mit Entschddtgtmg eines Strass-
burger Ritters; Maastricht 1255 November 17 (B.-F. V, 5285.) Vgl. hierzu Senckenberg, Observ.
de iudicio camerali hodierno, 22 und Varnhagen, Grundlage, 304 Anm. f
601.
Bath und Burger der Stadt Her ford versprechen dem mit Mainz und andern Sttidtm verbundeten
Koln vom Margarethentage an ein neunjahriges Landfriedensverhaitniss. 1255 Mai 15.
Gedr. Ennen, Quellen zur Gesch. d. St Koln, II, 349 Nr. 342. Verz. Korth, Mitth. aus dem Kolner
Stadtarchiv I, 3, 38 Nr. 212.
602.
Berthold d. &. von Bur en bekundet, dass Herbold von Heddinghausen seine Guter in Hemmern
dem Kl Abdinghof verkauft hat. Biiren 1255 luni 5.
Venerabili domino . . abbati beati Pauli in Paderbornen B(ertholdus) senior (d)e Buren paratum pro
posse suo famulatum. Intelleximus, quod Hereboldus de Eddinc(husen),1) necessitate compellente bona sua in
Hethemere2), que de manu vestra in pheodo habuit, vobis et vestro conventui pro quatuordecim marcis
legalium denariorum vendidit, (que) bona uxor ipsius ettres pueri sui nunc nati et ipse Hereboldus s) cum
•duobus (f)iliis s(or)oris sue, scilicet Bertrammo et Herboldo, in manus vestras cum omnibus u(til)itatibus
«t pertinentiis et cum illo, (quod) in vulgari dicitur scharameth, quod idem Hereboldus paulo ante (ad)
dicta bona compa(r)avit, resignaverunt liber(e et) abs(o)lute. Unde nos vestre dilectionis intuitu (et ip)sius
Beritrammi4) ad maior(em huiu)s f(acti) eviden(ti)am et stabilitatemipr(e)sentem l(itteram) vobis conferimus
(sigilli) nostri munim(i)ne communitam. Datum i(n) B(u)ren anno Domini Mo.OC.LoV., in die beati Bonifacii.
*) Kbnnte in A Edum heissen. *) Hetheme B. *) Herboldus B. 4) Hereboldi ad petitionem B.
Or. sehr beschddigt im diplomat Apparat der Umv.-Bibliothek Gottingen Nr. 91 (A); Siegel mit Be-
festigung ab. Abdinghofer Kopiar von 1374, St-A. Munster, Msc. VII. 4217 f. 166 (B); hiernach
ergdnzt. In B wird hinzugefugt: littera super bonis in Hethemere iuxta oppidum Ruden, also
Hemmern bei Ruthen.
603.
Bathmannen van Marsberg bekunden} dass genannte GiUer des Hermann gen. Tregd und seines
Bruders Konstantin, von denen ein Thett (1253) 1254 lanuar 29 iiberlassen wurde, nun gam in
Besitz des Kl. Breddar tibergegangen sind. Marsberg (1254) 1255 Iuni 5.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Omnibus hanc litteram visuris consules Montis
Martis de visis et auditis loqui veritatem. Notum fore cupimus tarn modernis quam postfuturis, quod
Digitized by
Google
34fr
-duo milites fratres et coheredes Hermannus cognomento Tregel et Constantinus bona quedam habuerunt
in ecclesiali villa Esbike 6ita superius fonte1) bereditario iure ad eos devoluta et nostro tempore quiete
ea possederunt, de quibus partim bonis Constantinus iunior frater consentientibus filiis suis Hermanno
et Alberto et filiabus et fratre suo Hermanno et filiis suis Constantino et Hermanno et heredibus do-
minum Widekindum abbatem de Breydelar, Heinricum priorem et conventum ibidem, ordinis Cysterciensis,
convenit, ut, si partem suam dimidiam eorundem bonorum emere vellent, libenti animo assentiret. Sicque
median tibus honestis viris Alberto de Lutersen socero suo, Hermanno fratre suo iam dicto, militibus, et
Elgero Dikeber genero suo dimidietatem eorundem bonorum cum omnibus pertinentiis suis, agris videlicet
cultis et incultis, silvis, pr.itis, pascuis, aquis aquarumque decursibus predicti claustri fratribus pro decern
et septem marcis legalium denariorum vendidit et omni iuri suo in eisdem bonis babito cum heredibus
publice cessit, porrigens bona eadem una sum fratre suo predicto et heredibus Heinrico de Capella et
Heinrico de Odenhusen hominii iure vice claustri prefati tarn diu in hominio habenda, quousque idem
claustrum ius proprietatis eorundem bonorum elaboret. Eo tempore eiusdem Constantini senior filius
Hermannus, cum in predicto claustro religioni se redderet, promisit manifeste, quod, si vel in ordine
perseveraret necne, nichilominus hunc contractum ratum haberet. Acta sunt hec anno gratie M0C0C.L0II°I.
indictione XL, III°I. Kalendas Februarii. Postea anno evoluto et dimidio fratres predicti claustri alteram
dimidiam partem eorundem bonorum cum omnibus pertinentiis suis, sicut superius dictum est, ab Her-
manno Tregel fratre seniore consentientibus filiis suis Constantino et Hermanno et fratre suo Constantino
prefato et heredibus pro viginti marcis legalium denariorum legitime comparaverunt, maxime ea ratione,
quia partem dimidiam eorundem bonorum emerant, et ne cum habente alteram in divisione agrorum
disceptarent. Predictam summam fratres claustri prelibati utrisque militibus fratribus et coheredibus
integro persolverant, et ipsi milites eandem in us us utiliores converterunt, bona sua alia diu obligata
exinde redimentes. Deinde quia bona eadem iam dicti milites feodali iure a nobilibus de Waldeke tenue-
runt, ob maiorem firmitudinem, ut claustrum prefatum nullum a quoquam de eisdem bonis imposterum
sustineret impedimentum, bona eadem ambo fratres prenominati iterato in hoc postremo contractu unanimi
voluntate et consensu puerorum suorum et heredum iam dictis Heinrico de Capella et Heinrico de Oden-
husen, burgensibus nostris, hominii iure porrexerunt, tali hominio tarn diu inviolabiliter durante, quousque
idem claustrum proprietatem eorundem bonorum consequatur. Sic isti bona ipsa ex parte claustri dicti
susceperunt, et prefati milites omni iure suo in eisdem bonis habito penitus cesserunt promittentes
adeo, ut, si alter istorum burgensium vel ambo morerentur, aliis, quibus claustro memorato placeret,
iterum ipsi milites vel eorum heredes porrigerent. Et hec tarn promissio quam cessio, uti moris est, et
ut id fieri decebat, iudiciali sententia est confirmata. Ut autem huius emptionis contractus firmus in
evum permaneat et inconvulsus, presens scriptum sigilli nostri appensione rogatu claustri prefati et
eorundem militum in testimonium huius facti fecimus roborari, ne quis timore Dei abiecto presumat hoc
rationabile factum immutare. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.L0III°I„ indictione XII. Datum in
Monte Martis Nonas Iunii. Huius rei testes sunt: Adam de Aspe et Arnoldus de Roderichessen gener
suus, Alradus de Horhusen, Albertus gogravius de Mederike, Iohannes etConradus fratres de Brocbike,
Olricus de Westhem, Gerlacus Dikeber et Elgerus et Bernardus fratres, Albertus et Gerlacus fratres de
Mulenhusen, Erpo de Esbike, Werno et Iohannes fratres de Westhem, milites et militares; Wethzelus
magister consulum, Bertoldus iudex, Conradus monetarius, Ludolfus de Capella, Godefridus de Eleren,
Iohannes Scathbale, Wigandus et Wideroldus et Nicolaus fratres, Lubbrandus Sartor, Heinricus Crispus,
Hermannus superius theatro, Hermannus de Flcssenger, Iohannes monetarius, Iohannes Wundengot,
Bertoldus et Helmwicus fratres de Huxoria, Iohannes Hauesalde, Wigandus et Winandus fratres de
Scerue, Heinricus Morel, Gerlacus de Thuiste, Conradus de Yburg, Heinricus de Kulethe, Sigenandus,
Richbertus et consules omnes Montis Martis et alii quam plures.
x) ecclesiali, Esbike und superius fonte von Hand Ende saec. X V auf Rasur yenchrieben.
Westf. Urlc-Buch IV. 45
Digitized by
Google
350 1255
Or. im Kgl. St.-A. Minster, KL Bredelar Nr. 51. An geflochtenen blauweissen Leinensdmuren
gelbem Wachs Siegel der St. Marsberg. Die folg. Nr. vom 13. Iuni 1255 (Indikdon 13) ist
officielle Beurkundung des obigen Vorganges durch Iohannes v. Padberg, eine Pause von mehr aU
einem lahre also unwahrscheinlich. Darum ist in dieser oder m der folg. Nr. dieDaUrung irrig;
wohl eher in dieser, da wir fur den ersten Vorgang Kolner Daiirung annefvmen duff en, und dann
1255 zusetzen ist. Dafur spricht auch folgendes: NachNr.443 einerseits9 447 und 448 anderseiU
hat 1251 der Wechsel des magister consilium in Marsberg zwischen Iuni 23 und luli 8 {bez* 22)
also wofd urn Iohannis stattgefunden. Duff en wir dies fur das 13. Jh. verallgemeinern, voofur die
durftigen Angaben in den nachfolgenden und bei Seibertz gedr. Urkk. zu sprechen scheinen, (um 1270
taucht statt des magister ein proconsul auf), so passt 1255 eher als 1254: Oben Nr. 554 (1254
Ianuar 2) ist Conradus de Yburg magister consilium, er tritt um Ende Iuni zuruck, an seme
Stelle bis 1255 Ende Iuni erscheint Wetbzelus (s. o.)y der auch in Nr. 599 genannt irird.
604,
Iohann von Padberg bekundet dbige Gitter&berlassung. Padberg 1255 Iuni 13.
Omnibus banc litteram visuris Iohannes dominus castri in Patbberg notum esse cupimus, quod
Hermannu8 miles cognomento Tregel et Constantinus miles fratres et coberedes bona quedam in ecclesiali
Essibe quiete habuerunt et ab omnibus progenitoribus suis pacifice possederunt, que, quia pro situ suo
claustro in Bredelar cont'gua fuerunt et commoda, fratribus eiusdem claustri de pleno consensu puero-
rum suorum Constantini, Hermanni, Alberti et Hermanni et Th(iderici) pro triginta et septem marcis
legalium denariorum vendiderunt, de quibus alia bona sua diu impignorata redemerunt. Deinde predicta
bona rogatu et voluntate claustri ad babundantem cautelam presentibus honestis viris in Montis Martis
theatro Heinrico de Capella et Heinrico de Odenhusen feodali iure porrexerunt, ita ut, si alter illorum
obiret, iterum cui claustro placeret, sine omni munere et difficultate ipsi vel heredes eorum porrigerent,
quousque claustrum proprietatem consequeretur, unde omni iuri buo in eisdem bonis habito publice ces-
serunt. Et hec cessio sententia seculari, uti moris est, confirmata est. Hec predicti milites et filii eorum,
quia omnia ita processum habuerint, coram nobis protestati sunt rogantes, quatinus hanc litteram ob
maiorem firmitudinem bulla nostra signaremus, quod libenter ob honorem beate Marie et favorem claustri
fecimus, pro posse nostro claustro in omnibus cooperari cupientes, ut his bonis cum omnibus pertinentiis
suis legitime comparatis quiete utatur et fructuose. Huius rei testes sunt: Thetmarus in Patberg pie-
banus, Hermannus de Ythere, Godescalcus et Helmwicus fratres de Keldinchusen, Bernardus de Walber-
nincbu8en, Conradus superius foro, Gerlacus Rex, Iohannes Braxator et alii quam plures. Datum Path-
berg anno gratie M0.C°C.L°Vo., indictione XIII., Idus Iunii.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 55. An Pergamentstreifen Bruchstuck des schildforndgen
Siegels Ls v. P., quergetheitiy oben zwei Fehreihen, unten schrajfirt Auf dem angehefteten gleichzeitigen
Regest: Privilegium Iohannis iunioris de Patberg de cessione Hermanni Tregelonis u. s. to.
605.
Mainz macht den westftilischen Sttidten MittheUung uber Versammlung behufs Handhabung des
Landfriedens Mainz. 1255 Iuni 21.
Gedr. Ermen, Quellen zur Gesch. d. St. Koln II, 353. Daraus UB. III9 1741. Vgl. hierzu Weiz-
sdcker, Stddtebuna\ 74; Arch. Ztsvhr. IVy 278; Zurbonsen in Westdeutsche Ztschr. II, 48.
606.
Graf Gottfried von Arnsberg bekundet Ueberlassung eines Hofes in Weslar an Kl. Bredelar,
1255 Mi 6. Eversberg (1256) Februar 24.
Omnibus hanc litteram visuris, Godefridus Dei gratia comes in Arnesberg pacem et veritatem
diligere. Tenore presentium modernis et futuris innotescimus , quod domnus Wydekyndus abbas de
Breydelar et suus conventus, ordinis Oysterciensis, aream quandam in Weslere retro ecclesiam sitam,
curie eorum ibidem contiguam, ab Ambrosio clerico dicto de Weslere, cui eadem area proprietario iure
Digitized by
Google
1255 351
pertinebat et nostro tempore quiete posse dit, titulo emptionis comparaverunt decern et octo solidis
legalium denariorum, legitimo herede, scilicet fratre suo Frederico, consentiente et omni iuri suo in hac
area habito publice renunciante cum heredibus universis. Deinde idem Ambrosius, predicta summa
recepta, in iudicio nostro, quod vulgo dicitur Frigedinch, in Heppen, coram comite libertinorum Ambrosio
nomine a nobis constitute et scabinis et libertinis eidem comitie pertinentibus, eandem aream fratribus
predicti claustri proprietario iure perbenniter possidendam assignavit, omni iuri suo in eadem habito
sollempniter cedens, adeo promittens, quod, si de area eadem warandiam plenariam infra annum fratribus
claustri iam dicti prestare nequiverit, decern et octo solidos, quos recepit, eisdem restituere deberet.
Huius rei testes sunt: Walt hems de Weslere, Heinricus Bekeman, Sifridus de Dichus, Heinricus de Tho-
dinchusen, Heinricus cum ferrea manu, Herbordus de ovili foro, Lubertus de Thodinchusen, Herbertus
et frater suus Olricus de Drochusen, Hermann us, Albertus, Rodolfus, Hildebrandus, Almarus de Wyche-
rinchusen, Helmwordus de Susato, huius conventionis mediator, et alii quam plures. Ne igitur aliquis
super huius emptionis contractu fratribus claustri prefati inposterum moveat questionem, ipsis in argu-
mentum veritatis presentem cartam contulimus, sigilli nostri impressione communitam. Acta sunt hec
anno gratie M0.CC°.L°V., indictione XIII., in octava apostolorum. Datum Eversberg VI. Kalendas Martii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 59. An blauweissen Schnuren Siegel des Grafen toie
Westf. Siegel I, 28 Nr. 6. Gedr. Wigand, ArcUv VI, 229.
607.
Ulrich von AUenhausen best&tigt auf der zu Hdrnarshausen gehaltenen Archidiakonatssynode Verzickb-
Uistung seines Voters auf einen Zehnten filr Kl. Hardehausen. 1255 Itdi 9.
In nomine sancte et individue trinitatis. Universis Ghristi fidelibus Olricus filius domini Henrici de
Allenhusen felicis recordationis salutem in auctore salutis. Ad habendam eorum memoriam, que a mor-
talibus aguntur, ipsorum gesta scriptis autenticis utiliter commendantur. Hinc est, quod omnibus notum
esse desidero, quod ego renuntiationem actionis contra abbatem et conventum in Hersvithehusen super
decima in Boden a patre meo H(einrico) ob reverentiam Christi Ihesu suisque sanctissime genitricis
Marie ac ipsius eternam salutem salubriter factam ratam habens, quicquid michi iuris in eadem decima
racione hereditatis competebat, pro eterne remuneratione felicitatis dicti patris mei H(einrici), matris
mee ac mei ei absolute ac liberaliter in sinodo in Helmwardeshusen celebrata renuntiavi. Quam renun-
tiationem a me fieri videbant Helenbertus archidiaconus , Heinricus de Brakel, Bertoldus camerarius,
Iohannes Flos, monachiin Helmwardeshusen; Herbordus canonicus in Lippolde(s)berch ; Albertus, Volcwinus,
Herbordus, sacerdotes; Heinricus iudex, Hartmannus de Hardenberch, Bertoldus de Silo, Heinricus mone-
tarius, Theodericus de Huxaria, Iohannes de Ruden, Gonradus et Iohannes de Civitate, consules et alii
quam plures. Acta sunt hec anno Domini ftf°.C°C.LV0., septimo Idus Iulii. Verum quia proprio sigillo
carui, sigillis domini abbatis et conventus in Helmwardeshusen presentem paginam roboravi.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 98. Beide Siegel von den Pergainentstreifen ab.
Zu Roden vergl. unten zu 1257 Iuni 15 } 1266 April 25, 1287 Dezember 15. Ob von Rhoden im
Furstenthum Waldeck hier die Rede ist, scheint mehr als zweifelhaft Nach Urk. v. 1430 uber-
liess Kl. Hardehausen dem Efrzbischof Dietrich von Koln sechs Hufen zu Roide bei Volktnarsen,
behielt sich aber den Zehnten dasetbst vor. Mit Rucksicht auf die Persvnen, die in den betreff.
Urkk. vorkornmen, durfte kaum zu zweifeln sein, doss es sich ouch hier tan diesen Ort handelt.
(Spancken.) Vergl. Zeitschr. XXXVIII, 2, 187.
GO*.
OottschaUc und Hermann Edle Bruder van Pyrmont verpflichten sich gegen Erzbischof Konrad von
Koln, der ihnen Pyrmont wieder emr&wnte, Frieden m hatten. 1255 Itdi 23.
Nos Godescalcus et Hermannus, nobiles fratres de Peremunt, notum facimus universis presenter
litteras inspecturis, quod, cnm venerabilis dominus noster Gonradus Colonienais archiepiscopus nobis
45*
Digitized by
Google
352 1256
mansionem nostram castrensem apud Pereinunt per dominum Albertum de Sturmede marescalcum Westfalie
faceret restitui et assignari eo iure, quo patres oostri earn habebant, nos fide data et iuramento cor-
poraliter prestito promisimus, quod nunquam deinceps dictum dominum nostrum archiepiscopum aut eras
ecclesiam deliberatione prehabita in captione vel deiectione dicti castri Peremunt sive in officialium
8uorum sive castrensium ibidem1) captivitate vel occisione molestabimuB aut offendemus nullamque tur-
rem sive eminentem structuram in dicto castro absque archiepiscopi vel eius ecclesie consensu ullatenus
erigemus. Ad observationem vero huiusmodi promissionis fideiussores dedimus dominos G(odefridum) de
Arnesberg, L(udolfum) de Halremunt, C(onradum) de Wilipa et L(udolfum) deWunstorp, comites, qui fide data
se pro nobis constrinxerunt, quod, si in biis deliquerimus, comes de Arnesberg Susatum et alii Hamelen
intrabunt, inde sine beneplacito archiepiscopi nullatenus exituri. Preterea ministeriales nostri tarn milites
quam famuli universi fide data et iuramento corporaliter prestito, consules et cives apud Luthe similiter
iuramento emisso promiserunt et singulis annis consules electi idem iurabunt, quod, si violatores in hoc
promisso inventi fuerimus, ipsi se cum opido Luthe, personis et rebus et castro Peremunt ad ecclesiam
Coloniensem transferent et eidem perpetuo pertinebunt. Si vero casu fortuito alterius materia questionis
inter nos et castrenses suborta fuerit, infra sex hebdomadas inter nos de ea potuerimus concordare,
alioquin ad dominum archiepiscopum veniemus ab eo non recessuri, donee questio suborta in iure vel
amicicia fuerit terminata. Ceterum recognoscimus2), quod medietatem opidi Luthe cum molendiifis,
iudiciis et omnibus attinenciis infra opidum domino archiepiscopo Coloniensi et eius ecclesie donavimus
libere et contradidimus, quam medietatem idem archiepiscopus pro ducentis marcis nobis pignori obli-
gavit, ita uf tempore obligationis de dicto opido se tanquam de aliiB suis munitionibus potent adiuvare.
Persolutis vero nobis dictis ducentis marcis cum medietate expensarum, quas secundum computationem
legitimam de nostro fisco circa structuram opidi fecerimus, medietas opidi ad ecclesiam Coloniensem
libere revertetur. In huius itaque promissionis et ordinationis testimonium presentee litteras scribi et
nostris et opidanorum nostrorum in Luthe sigillis fecimus communiri. Nos autem ministeriales tarn mi-
lites quam famuli universi dominorum G(odescalci) et H(ermanni) virorum nobilium fratrum de Peremunt,
consules et cives apud Luthe, nos iurasse et promisisse, secundum quod superius est expressum, confitemur
et in testimonium sigillum nostrum opidanorum presentibus est appensum. Actum et datum anno Domini
Mo.C°C.L° qui n to, X. Kalendas Augusti.
*) ibiidem Or. *) reconnoscimus Or.
Or. im Kgl. St.-A. Dusseldorf, Kurkaln Nr. 148. Van den drei an Pergamenstrei/en angeh. Siegeln
Bruchstucke der Siegel Gottechalks tend Hermanns erhalten. Gedr. v. Klettenberg, Waldeck. Helden-
und Regentensaal I, 621; v. SpUcker, Wolpe, 222; Laeomblet UB. II3 417. Reg. Cardaims,
Armalen 35, 48 Nr. 396.
609.
Konig WUhdm best&tigt den vor seinem ffickterstuhl geftiltten Rechtsspruch, doss Jcein tnit der Wurde
eines Beichsfursten beldeideter Abt Lehen oder Gitter seines Klosters ohne Genehmigung des betref-
fenden Kapitels und Zustimmung des Konigs veraussern diirfe. Kloster Egmont 1255 Itdi 27.
Or. im KgL &t.-A. Munster, Fstabt. Corvey Nr. 101. Vom angehangten Siegel nur Pergamentstreifen
erhalten. Gedr, Or. Guelf. IV> 241; Man. Germ. Leg. II, 373; Schaten ad annum; Lunig
Corp. feud. I, 44; Paidlini, Hist. Visb. 79. Vgl. Bohmer- Ficker, Regg. imp. V} 5266 mit
Bemerktmg uber Datirung und Beurhmdung.
610.
Propst Elger und Konvent des El. Arolsen bestmmen nach Erwerb des Dorlarer Zehntens uber
Verwendung jener Einkunfte. 1255 August 15.
In nomine sancte et individue trinitatis. Elgerus Dei gratia Aroldensis ecclesie propositus totusque
ibidem sanctimonialium conventus omnibus hanc litteram visuris notum fore cupimus, quod Conradus
Digitized by
Google
1265 35S
Monetarius et uxor sua Mechtildis zelo devotionis succensi tarn pro dilectione filie sue Mechtildis apud
nos in servitio Dei conversantis quam pro spe retributionis eterne dimidiam partem decime in Dorlere
ecclesie nostre (ad) indumenta linea sponsis Christi exinde comparanda pro triginta marcis emerunt et in
restaurum alterius dimidie partis, quam claustrum etiam pro triginta marcis emit, bona quedam in ipsa villa
Dorlere sita ecclesie monialium in Wizenstein pertinentia, Adam milite dicto de Aspen mediante, pro
triginta tribus marcis ecclesie nostre comparaverunt, ita quod tunc deeima tota pertineat sponsis Christi
ad linea indumenta. Hiis vero tribus marcis pro superrestauro additis redditus duorum solidorum in
Moderike a nobis emerunt deputantes eos pertinere perpetuo ad certam candelam, que ardeat ad niissam
ante capsulam reliquiarum pretiosissimi sanguinis Domini nostri Iesu Christi. Si redditus isti aliquo
casu deperierunt, alios duos solidos claustrum absque omni contradictione ad instaurationem eiusdem
candele procurabit annuatim in festo beati Michaelis persolvendos. Ut autem hec devota donatio ad
honorem pretiosissimi sanguinis Domini et protectionem domus nostre et personarum instituta firma in
evum permaneat et inconvulsa, presentem chartam sub appensione sigillorum tarn domini Widekindi
Breidelariensis abbatis quam ecclesie nostre roboramus sub anathemate et virtute sancte obedientie
districte inhibentes, ne quis tarn salubre statutum quovis unquam tempore presumat immutare utpote a
nobis unanimi consensu et voluntate approbatum. Si quis ergo de successoribus nostris timore Dei
postposito, quod non speramus, infringere attentaverit, anathema sit, et sanguis Domini de manibus eius
requiratur et ultionem divinam non effugiat, quousque a tali sacrilegio penitentia ductus res i pi scat,
presertim quia impedivit, quod minime promovit, Preterea impedienti cliani solutionem sit cum Dathan
et Abiron maledictio, promoventi cum beata virgine et electis Dei benedictio. Sollicitudini dcinde et
fidei sacristarum committitur, ut pro reverentia sanguinis Domini et beate virginis nos redditus annua-
tim omni instantia requirant sibi presentari ad tanti thesauri illuminationem. Si vero adulationis
vel favoris gratia requirere neglexerint, sic, ut lumen pretioso sanguini Christi deputatum segnitie earum
deperit, sic veniente sponso in die examinis earum lampades ut fatuarum virginum inveniantur extincte
et vinculo excommunicationis et inobedientie alias sint innodate et a corpore et vivifico sanguine Domini
no6tri Iesu Christi aliene et a sancte Dei ecclesie adito separate non solum hee sed et consentientes
omnes, nisi resipiscant. Que autem zelo Dei custodes bone et observances fideles huius sancti instituti
officiantes exstiterint, in adventu iudicis lampades earum ardentes rej)eriantur et agnum, quocunque
ibit, sequentur, stola glorie indui, in porta paradisi coronari et celestis retributionis mercedem a sponso
virginum consequi mereantur. Acta sunt hec anno gratie M°.CoC.LV°. , indictione XI1L, in assumptions
beate Marie virginis gloriose.
Nach KopiaUmch saec. XVI fol. 15 an} der Fursti,. Wald. Dorndnenkammer in Arolsen.
611.
Ueberlassung von Gutern im Netzer Fdd an Kl. Netze. 1255 August 24.
Discreto viro domino H(enrico) preposito in Nezehe H(ermannus?) miles de Wolphersh(usen), M.
sua legitima ac pueri eorundem quidquid possunt obsequii et honoris. Recognoscimus et ten ore presen-
tium protestamur, quod nos ad petitionem domini Heinrici Brotrumpes et aliorum fratrum suorum vobis
et ecclesie vestre supradicte ex bonis nostris in campo Nezehe tree agros, duos in campis et unum in
silvis, quos a nobis iure feodali possederunt, contulimus proprietate tenendos. Testes sunt: Heinricus
Strecheben miles, H. filius suus, C. clericus dictus Geroldi, Heinricus Brotrump, Th(idericus) frater suns
et L(odewicus) frater suus, Walterus de Reingoldeshusen , Conradus de Biscopeshusen et alii plures.
Datum anno Domini M0.C°C.LV0., in die Bartolomei apostoli.
Or. im Furstl. Wald. Archie zu AroUen. Vain Pergamentetreifm Sicgel ab.
Digitized by
Google
354 1255
612.
Abt Hermann und Stifl Corvey erlassen den armen Einwohnern der Stadt Corvey (pauperum
civitatis Corbeiensis incolarum) eine jdhrliche Abgabe, gerntiss wdeher der Kdlermeister zwilf
und der Pfortner funf Schittinge vom Briickenmeister empfangen. Zeugen: Albertus tunc prior,
Strigeru8 propositus, Heinricus cantor, Heinricus camerarius, Conradus plebanus; laici:
Helmwigus iudex, Heinricus Olinchorn, Hermannus institor universique civitatis Corbeiensis
consules. — Acta sunt hec a. d. M0.C0C.LV0., in capella infirmorum. 1255 (vor September 17.)
Gedr. Wigand, Archiv III, 1, 74.
613.
Papst Alexander IV. beauftragt den Bischof (Widukind) von Minden mit Priifung und eveniudler
Bestatigung der WaM des Monchs Themo zum Abt von Corvey. Anagni 1255 September 17.
Gedr. UB. V, 558.
614.
Graf Hermann von Pyrmont resignirt dem Erzbischof Gerliard von Mainz einen Zehnten behufs
Uebergabe an Kl. Amelunxborn. 1255 September.
Honorabili domino suo Ger(hardo) sancte Maguntine sedis archiepiscopo H(ermannus) Dei gratia
comes de Perremunt paratum in omnibus famulatum. Dominationi vestre notum esse volumus, quod
decimam in Syborgehusen, quam de manu vestra tenuimus, de consensu fratris nostri comitis Godescalci
in manus vestras resignamus, eo pacto, ut ipsam ecclesie in Amelungesbome conferatis, firmiter promit-
tentes, quia, quod absentes fecimus, manu et ore faciemus, cum vestre contigerit presencie nos offerri.
Datum anno Domini Mo.C°C.LV0., mense Septembris.
Nach dem Amelunxborner Kopiar II, fol. lllv im HerzogL Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wolf en-
buttel. Gedr. Grupen, Or. Pyrmont 88. Reg. Harenberg, Hist. Gander sh., 1722 und Willy
Regg. arch. Mag. II, 335 Nr. 153. Syborgehusen jetzt Siberhausen unweit der Malsburg in
Be88en. In undatirter Urk. I. c. theilt Guniher von Hardenberg seinem Lehnsherrn Gottsdudk von
Pyrmont seine Resignation des genannten Zehnten zu Gunsten Amelunaborns mit.
615.
Abt Widukind von Breddar bekundet: 1) Rauf von Gutern des Bitters hudolf genannt von Mes-
singhaussen (Mezenchusen) in Boesenbeck (Rosbike) seitens seines Klosters und feierliche Auf-
lassung vor genannten Zeugen an Novizenmeister Iohann von Flechtorf und Konversen Dietrich
von Heringhausen auf einem Tage zu Thiilen. 1251 Mai 17; 2) Kauf von Giitem Iohanns von
Piscina in Boesenbeck im sdben Iahre; 3) Ueberlassung einer halben Mark Einkunfte in Hottepe
an Kl. Breddar seitens des genannten Ludolf und seines Bruders Sueder. Zeugen; 4) Legal des
Bitters Hermann von Briton aus Giitem in Thiilen fur die Eirchen in Flechtorf, Kustdberg, Brilon
und Breddar. 1255 September 22.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 57. An geflochtenen blaurothweissen Schnuren spitz-
ovales Siegel des Abts, sitzende Figur mit Bitch in der Linken, Stab in der Rechten. Umschriji
vervrisckt, nur sigillum noch zu erkennen. Gedr. Seibertz, UB. 291 aus gleicher Vorlage. Zu
korrigiren S. 362 Z. 6 et statt etiam, Z. 9 pueros st. parvos, vorl. Z. Quistelberg st. Custelberg.
616.
Papst Alexander IV. beauftragt den Kantor von Osnabruck, nothigenfaUs mit geistlichen Strafen
da fur zu sorgen, doss die Guter des gefangenen Bischof s (Simon) von Paderborn und seiner
Kirche von dessen Feinden nicht verwustet werden. Anagni 1255 Oktober 7.
Gedr. UB. V, 559.
Digitized by
Google
1255 355
617.
Papst Alexander IV. ertheiU alien, die am Iahrestage der Einweihung die Kirche des Kl, Abdinghof
besuchen, 30 Tage Ablass. Anagni 1255 Oktober 7.
Gedr. UB. V, 560.
618.
Papst Alexander IV. verleiM alien Besuchern des Paderborner Domes am Kirchweihtage und am
Feste Maria VerkUndigung einen 40ttigigen Ablass. Anagni 1255 Oktober 7 und 12.
Gedr. UB. V, 561 und 847.
619.
Papst Alexander IV. beauftragt Propst und Dechant der Paderborner Kirche mit Prufung der
Klagen des Stifts Fritzlar gegen genannte Laien. Anagni 1253 Oktober 13.
Alexander episcopus servus servorum Dei dilectis filiis . . preposito et . . decano ecclesie Pade-
burnensis salutem et apostolicam benedictionem. Querelam dilectorum filiorum . . decani et capituli
ecclesie Frislariensis recepimus continentem, quod Gunradus deElbene1), Walterus de Manderen, Bertoldus
et Hermannus dictus Mesenburge fratres, milites, et quidam alii Maguntine et Paderburnensis civitatum
et diocesum super decimis, terris, debitis, possessionibus et rebus aliis iniuriantur eisdem. Ideoque
di8cretioni vestre per apostolica scripta mandamus, quatinus partibus convocatis audiatis causam —
testimonium perhibere. Dat. Anagnie III. Idus Octobris, pontificatus nostri anno primo.
*) Gumradus de Elben* Or.
Or. hn Kgl. St.- A. Marburg, Stift Fritzlar. BuUe und Befestigung fehlen. Auf der Ruckseite Bertoldus.
620.
Papst Alexander IV. verleikt aUen Besuchern der Corveyer Kirche am Feste des h. Vitus einen
Ablass von 40 Tagen. Anagni 1255 Oktober 31.
Gedr. UB. V, 562.
621.
Edler Adolf von Hdlte resignirt gegen Fmpfang von zwSlf Mark auf zwei Zehnten zu Gunsten
der Kirche von Enger. Osnabriick 1255 December 9.
Adolfus nobilis de Holte omnibus in perpetuum. Notum esse cupimus tarn presentibus quara futuris,
quod nos accepta summa duodecim marcarum a decano et conventu ecclesie Angarensis decimas integras
Siledhe et Stenbeke in parrochia Angarensi sitas, quas Reinfridus et Theodericus fratres de Alen in feodo
a nobis tenuerunt et quas nos a domino episcopo et ecclesia Osnaburgensi similiter in feodo tenuimus,
in manus domini episcopi Osnaburgensis cum omni iure et utilitate earundem liberaliter resignavimus
et presentibus litteris resignamus, requisito et habito consensu filii nostri domini Wilhelmi et uxoria
sue et heredum suorum, qui personaliter, si quid iuris in eisdem decimis habuerunt vel habere possunt,
plane et plene in manus dicti domini episcopi Osnaburgensis resignarunt. In cuius rei robur perpetuum
presentem paginam sigillo nostro duximus roborandam. Et quia filius noster et uxor ipsius sigilla pro-
pria non habuerunt, sigillo nostro sunt contenti. Acta sunt hec Osnaburg anno Domini millesimo ducen-
tesimo quinquagesimo quinto, feria quinta post Nicolai, Gerard o de Varendhorpe, R(einfrido) et Th(eoderico)
fratribus de Alen prescripts, militibus, Engelberto decano, Ernesto scolastico, Vromoldo et Godescalco
canonicis sancti Iohannis, Hermanno de Linnebeke, Heinrico scriptore, Alberto capellano domini Osna-
burgensis et aliis quam pluribus presentibus. Datum Osnaburg, anno et die premissis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Herfard, Stift St Ioharm und Dionys Nr. 15. An PtrgamenUtreifen
am Rande verletztes dreieckiges Siegel mit drei horizonUden Adlerflugeln, kleiner und ein ctndere*
trie das West/. Siegel I, 36 Nr. 7. gegebene. Gedr. Osnabr. Mitth. V, 123 Nr. 27.
Digitized by
Google
356 1255
622.
Bisckof Bruno von Osnabruck Ubereignet die von den Edlen von HoUe Uim resignirten Zehnten der
Kirche zu Enger. Osnabruck 1255 Dezember 9.
Bruno Dei gracia Osnaburgensis episcopus omnibus in perpetuum. Quia labitur occulte fallitque
volatilis etas, necesse est, at, que in memoria sine lapsu oblivionis haberi debent, firmentur testibus et
scrip tura. Noverint igitur tain posteri quam presentes, quod dominus Adolfus et dominus Wilhelmus1)
filius suu8, nobiles viri dicti de Holte, Keinfridus et Theodericus fratres de Alen milites, uxores et heredes
ipsorum, decimas integras Silethe et Stenbeke, in parrochia Angarensi sitas, quas dicti nobiles de manu
nostra in feodo tenuerant et premissi fratres de Alen de manibus dictorum nobilium secundario similiter
in feodo tenuerant, ad instanciam decani et capituli Angarensis, qui easdem decimas a dictis laycis pro
octoginta et sex marcis emerat, in manus nostras libere et integraliter resignarunt, cum omni utilitate et
iure, quod in eisdem decimis habebant vel habere poterant. Et nos post huiusmodi resignationem libe-
ram factam a dictis militibus uxoribus et heredibus ipsorum ob reverentiam beate virginis Marie et
sancti Dyonisi, in quorum honore dedicata est ecclesia Angarensis, et ob devotionem canonicorum in
eadem ecclesia Deo servientium sepe tarn nobis quam antecessoribus nostris exhibitam decimas memo-
ratas Silethe et Stenbeke cum earum proprietate et cum omni iuris et fructuum integritate dictis cano-
nicis et ecclesie Angarensi contulimus et assignavimus perpetuo possidendas ad augmentum prebendarum
suarum, que per violentiam advocatorum tenues sunt effecte, presertim cum litteras domini pape viderimus
speciales, in quibus dicto capitulo Angarensi indulsit, ut, si facultatem haberent, licite redimerent a
manibus laycorum decimas non solum in sua parrochia verum etiam in parrochiis alienis. Ne itaque
dicta ecclesia ab aliquo in posterum super emptione ipsarum decimarum et collatione calumpniari valeat
seu turbari present em paginam huius rei seriem continentem ipsis canonicis et ecclesie Angarensi de-
dimus sigilli nostri munimine roboratam. Acta sunt hec Osenburg, anno Domini millesimo ducentesimo
quinquagesimo quinto, quinta feria post Nicolai, decano Engelberto, scolastico Ernesto, Vromoldo et
Godescalco, canonicis sancti Iohannis, Hermanno de Linnebeke, Heinrico scriptore, clericis; Gerardo de
Varendorpe, Hinrico et Theoderico fratribus de Haren, Hugone de Dalhem, Iohanne camerario, Gysel-
berto et Francone fratribus de Bissendorpe2), militibus; Iohanne Twent et Aspalano, burgensibus et
pluribus aliis tarn laycis quam clericis presentibus. Datum Osenburg, anno et die premissis.
') Willelmus B. 2) Bissendhorpe B.
Or. in zwei Ausfertigungen von derselben Hand (Au. B) im Kgl. St- A. Munster, Herford, Stifl St. Iohann
und Dionys Nr. 16. An beiden Exemplaren in weissem Wacks ovules Swgel des Bisckof s> siizende
Gestalt mit Stab und Buck wie West/. Siegel 2, Taf. 51. Auf Ruckseite beider von Hand s. XV:
Silde. Gedr. Osn. Mitth. V, 121 Nr. 26. Dw citiite Papsturkunde UB. V, 845.
623.
Meginhard von Itter verzichtet im Namen seiner Familie auf alle Rechte an genann&e, von Bitter
Albert Wedereve an Kl. Bredelar uberlassene Giiter. Itter 1255 Dezember 15.
Regenhardus dominus castri in Ytter universis presentes litteras inspecturis duximus intimandum,
quod Albertus miles dictus Wedereue quandam curtem in Rixwidehusen cum suis pertinenciis, agris et
pascuis, a nobis iure tenuit feodali; quam cum de consensu unanimi et voluntate uxoris sue Alueradis
et filiorum Conradi et Godescalci et filiarum Lutgardis et Hadewigis et heredum suorum nostroque
accedente favore, mediantibus honestis viris Iohanne milite de Corbyke et Regenhardo de Nerdere, et
quandam parvulam decimam, quam a nobis eciam feodaliter possedit, pro viginti marcis currentis monete
domino Heinrico abbati in Breidelar et conventui eiusdem monasterii vendidisset et una cum uxore sua,
filiis et filiabus et heredibus supra memoratis prefatam curtem et decimam supradictam nobis liberam
re8igna8set (et) omni iuri suo, quam habuit, renunciasset in eisdem bonis, suppliciter nos suis precibus monuit
Digitized by
Google
1266 857
et induxit, ut sepedictam curtem in Rixewidehusen et decimam predicto monasterio in Breidelare conferee
favorabiliter curaremus. Nos igitur de consensu uxoris nostre domine Adelheydis et filiorum nostrorom
Conradi et Heinrici et filie nostre Mabilie, intuitu Dei et beate Marie virginis necnon ad instanciam
eiusdem Alberti Wedereuen omne ius a progenitoribus nostris ad nos devolutum prefate curtis in Rixe-
widehusen et decime cum omnibus suis pertinenciis, pascuis, silvis et agris contulimus perpetuo possi-
dendum. In cuius rei testimonium presentem litteram appensione sigilli nostri duximus roborandam.
Acta sunt hec anno gracie M0.C°C0. quinquagesimo quinto, indictione XIII. Datum in castro Tttere
XVIM. Kalendas Ianuarii. Postremo sciendum, quod fratres claustri memorati iam dicto Alberto Wedereuo
statu tarn summam integre persolverunt. Testes huius rei sunt Sygebodo miles de Tttere, Arnoldus de Rein,
Waltherus Comes magister consulum in Gorbyke, Albertus Hilderici, Iohannes Hersteni, Iohannes et
Bernherus fratres, Euerharlus Virdach et filius suus Euerhardus, Conradus de Dasberg, Hermannus de
Hogehusen, Heinricus Balchorn, Iohannes Surdus, Burchardus Lampvlesch, Hermannus superius fonte,
Conradus de Langele, Iohannes Listegeman et alii quam plures.
Aus Mac. VI, 125 p. 124 tro Kgl. St- A. Munater. Schon 1252 hatte Abt Hermann v. Corvey bekundet,
doss obengenannte Kinder Alberts Wedereve auf ihr Anrecht an Guter and Zehnten in Rischede-
husen und Wedereuenbercken zu Ghmaten Bredelars verzichtet hatten. Mac. VI> 125 p. 124.
624.
Verzicht Beginhards von Itter auf genannte Qiiter. liter 1255 December 15.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Omnibus banc litteram visuris Regenhardus dominus
castri in Tthere pacem diligere et veritati testimonium perhibere. Quia moris est et oportet, ut inviola-
biliter ea Bervemus, que hominibus secularibus </ata fide spondemus, quanto magis dignum est et divine
pietati consonum, quatinus ea, que cum viris spiritalibus tractamus, effectui fideliter mancipemus et
scriptis, sigillis et testibus roboremus, ne quis oblivionis pretextu malignetun Noverint idcirco moderni
et posteri, quod Albertus miles cognomento Wedereue quedam bona in1) Ricsuitehusen habuit et deci-
mam de bonis nostris ibidem eciam sitis et ipsa bona et decimam eandem a nobis in feodo tenuit et
nostro tempore quiete possedit. Que bona et decima cum pro situ suo claustro in Breydelar, ordinis
Gisterciensis, contigua forent et commpda, idem Albertus dominum Heinricum eiusdem claustri abbatem
et suum conventum convenit, ut, si ea emere vellent, libenti animo assensum preberet; sicque mediantibns
honestis viris Iohanne milite de Curbike et Regenhardo de Nerdere de voluntate uxoris sue domine
Alueradis et filiorum Conradi et Godescalci et filiarum Luthgardis et Hadewigis et heredum suorum
nostroque accedente consensu eadem bona et dictam decimam cum omnibus pertinenciis suis, agris vide-
licet cultiB et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, pro viginti marqis legalium
denariorum vendidit, de quibus debita sua minora vit, ne maiori dispendio subiaceret. Post hec idem
Albertus una cum uxore, filiis, filiabus et heredibus predictis eadem bona et ipsam decimam nobis
resign avit, et ut ea dicto claustro conferremus, suppliciter rogavit, omni iuri suo in eisdem bonis et
decima predicta hactenus habito penitus cedens et hec cessio seculari sentencia, uti moris est, et ut id
fieri decebat, est affirmata. Nos vero prcfata bona et eandem decimam post resignacionem de consensu
uxoris nostre domine Alheydis et filiorum Conradi et Heinrici et filie nostre Mabilie et heredum pro
reverencia Domini nostri Ihesu Christi eiusque pie matris Marie virginis gloriose necnon ad instanciam
eiusdem Alberti Wedereui fratribus iam dicti claustri sollempniter contulimus libere et quiete possidenda
perhenniter cum omnibus pertinenciis suis, sicut superius dictum est, omni iuri nostro in eisdem bonis
habito hactenus et decima memorata publice renunciantes, ut eorundem fratrum precibus apud Deum
adiuvemur. Deinde quia eorundem bonorum mansus unus proprietario iure nobis pertinuit, quern iam
claustro eidem dedimus, et alteram partem ab ecclesia Corbeygensi tenuimus, dictam vero decimam a
domino Lippiense, preterea ob maiorem firmitudinem rogatu fratrum claustri prefati, ne ipsorum quiea
in ullo possit turbari aut factum nostrum vel fides violari, ipsa bona et decimam sepedictam eorum.
W*tf. Urk.-Buch iv. 46
Digitized by
Google
858 1256
familiaribuB Iohanni de Curbike, Heinrico de Ense, militibus, Wigando, Waligoni et Ekehardo dictis de
Ensze et Heynoni de Curbike hominii iure porreximus tarn diu babenda in dominio, quousque fratres
eiusdem claustri proprietatem bonorum eorundem et dicte decime consequantur, qua adepta, quocunque
tempore tunc sive presentes sive absentes aut vivi fuerimus vel mortui, domino abbati Corbegensi et sue
ecclesie eadem bona in bominio babita et similiter dictam decimam domino Lippiensi resignavimus. Et
hoc presenti scrip to sigillo nostro firmato publico protestamur. Ceterum ego Albertus Wedereuus, quia
omnia hec superius dicta approbo et collaudo, ea in signum babicionis rati per presentem litteram
sigillis domini mei Regenhardi de Ttbere et consulum de Curbeke rogatu meo communitam, nam sigillum
proprium non habeo, protestor manifesto. Acta sunt hec anno gracie M0.C°C.L0Vo., indictione XIII.
Datum in castro Ythere XVIII0. Kalendas Ianuarii. Postremo sciendum (wie Nr. 623) quam plures.
") Doppelt vn Kopiar; vorher cognomento.
Aus Msc. VI, 125 p. 125 im KgL St-A. Munster. Schluss worttich me vor. Urk. nur Dasburg
statt berg, Hogesh. /. Hogeh. zu setzen.
625.
Abtissin Ida von Herford bestMigt dm Herforder Burgern Grundbesitz innerhaJb des Aussengrabens
und Besitz der gemeinsamen stadtischen Weide. 1255.
Universis Cbristi fidelibus presentem paginam inspecturis Ida Dei gracia Heruordensis abbatissa,
M(echtildis) preposita, B. decana totumque capitulum in yero salutari salutem. Notum esse cupimus uni-
versis, quod fideles ac dilecti nobis consules et scabini, inuno cives Heruordenses uiuversi, nobis suppli-
carunt humiliter et devote, quatinus iura quedam et possessiones v quas a multis retroactis temporibus
ad nos usque sine interruptione tenuerant et quiete possederant a multis, que nos in ecclesia nostra
antecesserant, abbatissis, eis quoque recognoscere et recognitas auctoritatem nostram et consensum
nostrum apponere et appositum dignaremur scripti nostri testimonio confirmare. Unde nos, communicato
tocius ecclesie nostre consilio, petitiones eorum eo, quod non fuerint rationi contrarie, de sincero cordis
affectu decrevimus admittendas. Sciat igitur ex hoc scripto presens auctoritas et futura etas, quod pre-
dicts cives, quicquid Bpacii sive terre intra fossam exteriorem incluserunt, iuste possessionis titulo possi-
debunt. Quicquid etiam in eisdem fossis iam dudum factis vel adhuc nostro de consilio faciendis utili-
tatis sou reddituum possunt facere, sive molendino constmcto vel in ortis exponendis, sive quibuscumque
modis fructus vel proventus in eis fecerint, hoc licebit eis pleno iure in usu redigere civitatis. Pascua
vero, que woldemene vocantur, sicut libere perceperunt ab antiquo, sic deinceps absque ulla ullius
impetitione commode possidebunt. Ut autem super hiis nullum inposterum dubium aut contentio
oriatur, presens scriptum sigillis nostris dignum duximus roborare. Testes sunt hii: Oodescalcus, Her-
mann us, Conradus, Regenhardus, ebdomedarii, Iohannes de Quernhem et Floriko filius suus, Iohannes
Gogravius et Hermannus frater suus, Heinricus de Aldenheruorde, Heinricus de Ubbinctorp, Iohannes de
Bubo, Suederus* de Odenhusen, Herbordus pincema, Gerhardus Rufus, Gerbardus de Bernebecke, Iohan
de Libbere, Heinric de Bekeseten, Liudwardus et scabini et consules universi. Datum anno Mo.CoC.LY0.
Or. im KgL St.-A. Munster, Ghrafsch. Ravenaberg Nr. 5. An zwei Pergamentstreifen, welche zusammen-
gehorige Streifen ernes Hebe- oder Lehns-Registere bilden, ist an erster Stelle Fragment vom runden
Siegel der Abtissin, das snceite abgejaUen. Datum mit blasserer Dinte spelter nachgetragen. Ruc/b-
sckrift des 16. Jahrh,: privilegium up de waldemeyne tusschen den utersten lantweren und grefften.
626.
Abt Gisder von Altenberg verkUndet die Entscheidung im Streit der KlSster Gorvey und Hardehausen
tiber Kessenich. 1255, 1263.
Universis presentem paginam inspecturis frater Giselerus dictus abbas de Veteri Monte, Cysterciensis
ordinis, Coloniensis dyocesis, salutem in omnium salvatore. Universitati vestre tenore presencium inno-
Digitized by
Google
1255 359
tescat, quod, cum dissensio csset inter Gorbeienses et Herswi(t)hu8ense monasterium super annuo debito
de quibusdam bonis- in Castinaco sitis Corbeiensibus persolvendo, tandem partes in hoc unanimiter con-
senserunt, ut, quicquid nos cum domino Hermanno scolastico Noue Ecclesie, Alberto et fratre suo Herboldo
militibus de Amelungissen determinaremus, ratum et gratum utrobique teneretur. Nos igitur causis et
rationibus utriusque partis diligenter excussis determinavimus iustum esse, ut quocunque anno abbati et
conventui de Herswitehusen vinum in Castinaco a litonibus solveretur, et ipsi Herswithusenses duas
carratas vini Corbeiensibus solverent. Quando vero littones vini sufficienciam non haberent et idcirco
denarios Bolverent, ipsi quoque Herswithusenses Corbeiensibus duas marcas pto vino solvere tenerentur,
Hanc autem conditionem partes admiserunt, sicut nos presentibus litteris sigillo nostro roboratis veraciter
protestamur. Actum anno Domini M°.C°C. quinquagesimo quinto l). Datum anno Domini M°.C°C.LX0. tertio*
*) quinto hat eine zweite, das Uebrige eine dritte Hand himugefdgt
Or. vm Kgl. St.-A. Minster, KL Hardehausen, Nr. 99. Siegel vorn Pergamenstreifen abgefallen.
Vgl oben Nr. 505. Gedr. Wigand, Archiv IV, 125.
627,
Propst Dietrich von Lippoldsberg erMU G&ter verpf&ndet. Lippoldsberg 1255.
Ego Theodericus Dei gratia prepositus in Lippoldesberge in perpetuum. Ne facta temporis i$
oblivionem cum tempore veniant, necesse est ea testibus et scripto perhennari. Hinc est, quod notum
esse volumus universis ecclesie nostre fidelibus, quod nos in pignore accepimus tres decimas, videlicet
Wanbike, Bernersen, Seuelde, a domino Hunoldo milite de Dasle et fratribus suis, datis ipsi viginti
quatuor marcis. Et ne hoc factum ab ipsis aut heredibus ipsorum ecclesie infringi possit, presenti scripto
ipsam obligationem mandari fecimus et sigillo nostro et comitis roborari. Testes huius facti sunt: dominus
Adolfus comes senior et tres filii ipsi us, item fratres ambo de Nienouere, Adolfus etLudolfus, et fratres
nostri conversi et alii. Actum Lippoldesberge anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo L°V°.
Or. tm Kgl. St.-A. Marburg, EX. Lippoldsberg. An -geflocktenen Leinenfdden 1) Siegel dee Orafen
A. me Nr. 598; 2) rundes Siegel des Stifts, Brustbild dee h. Georg mit Palmztoeig; Umschrifti
Sanctus Georgius ....
628.
Graf Otto von Everstein gestattet dem El. Wormeln Kauf and Tausch eines Hofes dasdbst.
Kogelnberg 1255.
O(tto) Dei gratia comes de Everstene omnibus hanc paginam inspecturis salutem. Notum fieri
volumus tarn presentee quam futuros, quod prepositus de Vormlon totusque conventus comparaverunt
sibi ab Ernesto de Wellede curiam unam in superiori Vormlon ad resignationem Ernesti et ad dona-
tionem nostram pro XXIIII marcis et pro XX moldra1) siliginis et ordei et pro soluta prebenda in
eadem predicta ecclesia ( )2) festo Michaelis hec omnia persolvant. Insuper unam aream
in Vormlon prepositus et conventus libere resignaverunt in manus comitis Ottonis, ita ut hanc aream
Ernestus reciperet et heredes sui in beneficio absolute. Testes huius facti sunt: comes Albertus iunior
de Euerstene, Theodericus de Mederike, Albertus de Lutersen, Bodo de Horhusen, Conradus de Pader-
borne, Hernestus de Howede. Et ut hec firma aput nos et successores nostros maneant, sigillo nostro
et ecclesie in Wormlon hanc paginam ad confirmatione(m) predicti facti roboravimus. Datum in Chugelen-
berg anno Domini M°.CCo. quinquagesimo quinto. Insuper Volpertus Iudeus presens fuit.
x) So Or. ■) Die folgenden, schwer zu lesenden, sinnlosen Worte sind von spaterer Hand auf Rasur geschrieben,
wie schon Spile ker bemerkte; sie finden sick ebenso im Kopiar Mbc, 4519 p. 14 im Kgl. St- A. Muntter.
Or. wn Beeitz der Paderb. Abth. d. Vereins. An von der Urk. abgeschnittenem Pergamentetreifen Bruchr*
stuck des angehdngten Siegels: oberer Theil eines gekronten Lowen. Gedr. Spilcker, Everstein S. t06.
46*
Digitized by
Google
860 1256
629.
Graf Gerhard von Neuendkr bekundet Verzicht des Bitters Heinrich v. Ddlbenden auf GUter in
Wadenheim and Ahrweiler, welche der verstorbene Bitter Thomas, Burgmann in Altenahr (Are),
und dessen Frau Addheid den Klostern Bomersdorf und Bredelar geschenkt haben. 1255.
Rfg. Mittelrh. VB. Ill, 1322. Gedr. Gunther Cod. dipL II, 271.
630.
Eddherr Volquin von Naumburg bekundet Guterkauf des Kl. Netze. 1255.
In nomine Domini amen. Ego Wolcwinus miseratione l) divina nobilis de Nouo Castro omnibus hoc
•criptum visuris salutem in salutis auctore. Ne gesta temporum simul labantur cum tempore, fideli scripto
commendantur. Noverit erga tarn presens etas quam futura posteritas, quod Hehiricus prepositus et
conventus dominarum in Netze de nostro consensu hereditatem ibidem sitam Theoderici, qui dicitur Nagel,
Conradi fratris sui, Iohannis et puerorum suorum, sororii eorundem, cum omni integritate 'pro summa
XVI talentorum comparaverunt. Et ne hoc factum aliquis successorum possit irritare, presens scriptum
nostri sigilli munimus appensione. Huius rei testes sunt: dominus Berno sacerdos, Conradus Nagel,
Odelricus de Berrendorb, Andreas de Netze, Hermannus Brohtrump, milites, Heinricus ther Caste, Tetmarus
de Wira et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini Mo.C°C.LoV.
*) miseratioe Or.
Or. im Furstl. Wold. Archie zu Arohen. An Pergamentstreifen an drei Ecken verletztes dreieckige*
Siegel Volqums.
631.
Die Br&der Giso und Werner von Gudensberg bekunden Guterkauf des Kl. Netze. 1255.
Nob fratres Gyso et Wernherus milites de Godensberg omnibus Christi fidelibus eternam in Domino
salutem, Ne ea, que fiunt in tempore, per l&psum temporis oblivionis capiant detrimentum, ad univer-
sorum noticiam duximus transferendum, quod nos venditionem factam super quodam manso in Drunge
sito, a Conrado de Bune, Thetmaro Scilnthelmo, Egeboldo filio eius, quern a nobis tenuerunt titulo feodali,
proprietatem sepedicti mansus ob remunerationem divinam preposito et conventui in Neze contulimus
pure et liberaliter propter Deum, voluntate et assensu omnium nostrorum coheredum accedente. Ne
tamen aliquis hoc factum possit in posterum irritare, presentem litteram unius nostri sigilli munimine,
quo contenti sumus, duximus roborandam. Huius rei testes sunt: dominus Iohannes de Helfenberg,
dominus Conradus et Gyso fratres de Godenberg, Wolknandus et Lodewicus fratres de Tueren, War-
mundus, milites, Conradus de Scardenberg, Heroldus Durebuch et alii quam plures. Actum anno Domini
M°.C°C.LoV°.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arohen. An ungebleichten Leinenfdden, der linke obere Theil ab-
gestossen, dreieckiges Siegel, getheilter Schild, rechts Lowe, links vier Balken. Von Vmschrift steht
noch: viri Gisonis de Godensbg. Ein zweites mit In nomine Domine Amen. Nos fratres Giso et
Wernerus nobiles de Godensberg begmnendes und sonst gleicUautendes — nur in zwei Worten:
Scihelino und im letzten Zeugen: Heroldus deAldenstide abweichendes — Exemplar ebenda. An
weissblauen Leinenfdden dreieckiges verletztes Siegel Werners v. <?., getheilter SchUd, rechts Lowe,
links drei Balken, etwas kleiner wie das Giso's.
632,
Eckehard von Besse verkauft seine Guter in Hadamar an KL Hardehausen. Bummerode 1255.
Universis presentem paginam inspecturis Ekehardus de Besse salutem in Domino. Quoniam Veritas
et memoria rerum gestarum maxime scriptis conservatur, tenore presentium notum facio fidelibus Christi,
Digitized by
Google
1366 361
quod ego et uxor mea Iuttha bona nostra in Hademare cum omnibus attinentiis suis, videlicet pratis,
pascuis, rivis et silvis, cum omni iure et proprietate, qua nos eadem bona possedimus, vendidimus abbati
et conventui ecclesie in Herswithehusen receptis triginta et quinque marcis, super quibus bonis warandiam
eis prestamus firmam et fidelem, ut predicta bona quieta libertate possideant iure perpetuo. Verum
quia perversorum infinitus est numerus et eventua futurorum incertus, ad roborandam warandie cautionem
omnemque contradictionem vel molestiam, si qua ratione predictorum bonorum emerserit contra ecclesiam
in Herswithehusen, sopiendam una se nobiscum obligaverunt Hermannus miles dictus Meisenbuch et
Hermannus frater eius, Ekehardus quoque de Slirbacb miles. Ut igitur hec rata et inconvulsa per-
maneant, presentem paginam conscribi fecimus sub confirmatione sigillorum domini Conradi nobilis viri
de Heuelde iudicis provintie et domine Adelheidis de Drivordia matris uxoris mee. Testes huius rei
sunt: dominus Albertus de Rumerode, Burcbardus rector ecclesie in Velsberg, Wernberus Lugelin miles,
Thidmarus de Twerne, Henricus Kesselrinc, Hermannus de Aluoldeshusen et 'alii quam plures. Acta
sunt bee in Rumerode in caminata predicte domine Adelheidis anno Domini M°.C°C.LV°.
Or. vm Kgl. St* A. Munster, Kl. Bardehausen Nr. 96. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
Rwnmerode tend Trejjurt (Drivordia) bei Beiligenstadt, Hadamar und FeUberg bet Fritslar; der
iudex provintie Conradus de Heuelde (vgL Wenck, UB. IIL S. 122) in Nr. 532 comes morans in
Maden genarmt.
633.
Ludolf MarschaOc in Warburg bekundet die Beilegung ernes Streites zurischen Kl. Hardehausen
und Konrad von Scherfede fiber Zehntrecht. 1255.
Ego Ludolfus marecalcus in Wartbberg notum facio universis presens scriptum inspecturis, quod,
quicquid discordie fuerat inter fratres monasters in Herswithehusen et Conradum de Scerue super
decima qnorundam agrorum eiusdem C(onradi), quos ipse indecimales asserebat, illis e contra reniten-
tibus, tali modo consopitum et reformatum eBt. Recognoscens enim predict us Conradus iniuriam se
irrogasse fratribus de Herswithehusen secundum tenorem privilegiorum suorum, in quibus habent waran-
diam et confirmationem Buper uni versa decima totius ville in Scerue renuntiavit integre omni actioni
sue cum uxore sua Adelheide et liberis Henrico et Hermanno, quatinus ecclesia in Herswithehusen deci-
mam omnium agrorum suorum in Scerue libere perciperet et perpetuo possideret, sicut presenti scripto
protestor et sigillo. Testes huius rei: Conradus de Ahusen, Henricus de Assele, Timmo de Rimbeke,
milites; Burkardus dc Assele et alii quam plures. Anno Domini Mo.C°C.LV°.
Or. tm Kgl. St- A. Munster, Kl. Hardehausen. Nr. 97. Siegel vom Pergamentstreifen abgef alien. Die
Familie Marschalk — ein Zweig des Geschlechts van Osdagessen — (Zeitschr. XXXVII. 2, 190)
besass zu Warburg ein Burglehen und die dort residirenden Mitglieder narmten sich demgemdss
in oder de Wartberg. (Spancken.)
634
Rechtsverzicht auf Gilter zu Gunsten des Kl. Werbe. 1255.
Viro discrete et honesto preposito totique conventui in Wereue Waremundus de Millebach quicquid
sit obsequii et honoris. Tenore precencium publico protestor, quod ego et uxor mea et heredes mei
omni iuri, quod nos contingere debuit de bonis in Borstorpf, penitus abrenunciavimus presentibus Heinrico
de Aldentorpf, Wernhero de Wedelberc, Conrado Nagel, Odelrico de Coufungen, Heinrico et Ortmaro,
militibus. Ut autem hoc fatum stabile permaneat, presentem cartulam l) sigillo comitis Alberti de Walden-
stein, quia proprium non habeo, volui communiri. Acta sunt anno gratie ARCoCLW0.
J) coculam Or.
Or. m Furstl. Wold. Archio in Arolsen. An Pergamentstreifen B rue hs tuck vom dreieckigen Siegel
dee Graf en A. v. W., tier P/dhle in hellgelbem Wacke.
Digitized by
Google
362 1266
635.
Propst Dietrich von Lippoldsberg bekundet, doss der Streii zunschen Kl. Hdmarshausen und Bitter
Dethard von NSrde gescUUMet ist. (0. I. Urn 1255.)
Honorandis dominis . . decano . . scolastico et thesaarario ecclesie Fritslariensis Th(eodericus) Dei
gratia propositus sanctimonialium in Liuppoldesberge cum devotis orationibus paratum semper obsequium.
Cum inter . . abbatem et monasterium in Helmwardesh(usen) ex una parte et Thethardum militem de
Nordhe ex altera de quadam parte decime in Nordhe causa sub iudicio a domino papa nobis commissa
ventilaretur, mediantibus viris honestis et vobis consentientibus tandem est sopita et forma compositionis
litteris et testibus est commendata, secundum quod in littera patet, que super hac re est conscripta et
sigillis vestris et nostro et civium Geismariensium et aliorum roborata. Hoc presenti scripto protestamur
et, si necesse fuerit, volumus sacramento confirmare. .
Or. im Kgl. St.-A. Marburg. Siegel vom Pergamentetreifen ab. Dietrich war 1255 Proprt, vergl.
oben Nr. 627. Die Schrifi weist auf Mitte s. XIII.
636.
Lutgard von Wennigsen, Kanonissin in Neuenheerse, genehmigt den Verkuuf von G&tern in Rintene
(Rintdn?), Evestorf und Wennigsen an Propst Dietrich und Kl. Wennigsen seitens ihres Bruders
Heinrich. Unter den Zeugen: Wiszelus Westfalus. (0. I. Urn 1255.)
Gedr. Hodenberg, Calenb. DB. VII, 35.
637.
Dompropst Heinrich von Paderborn, Stettvertreter des (gefangenen) Bischofs Simon, bekundet Zehnt-
dblSsung des Domherrn Heinrich Scheie. Paderborn 1256 Ianuar 1.
Henricus Dei gratia propositus, vicem gerens . . episcopi et ecclesie Paderburnensis, omnibus, ad
quos presens scrip turn pervenerit, notum esse volumus, quod Henricus dictus Luscus canonicus Pader-
bumensis, beres et possessor curie in Osedinghosen et quatuor mansorum eidem curie pertinencium,
consensit et promisit coram nobis, quod domino Lodewico dicto Bulemast, villico nostre ecclesie de Lohen,
pro decima sua annone et pro minuta decima sua et pro quodam apro, quern in altemis annis ratione
villicationis nostre de Lohen et dicta curia in Osedingchosen et quatuor mansis prescripts habere debe-
bat, singulis annis in festo beati Michaelis de sepedicta curia in Osedingchosen sine qualibet difficultate
quindecim solidi denariorum legalium persolventur. Et ut hec annua XV solidorum solutio dicto L(odewico)
Bulemast et heredibus suis perpetuo rata et firma permaneat, presens scriptum eidem L(odewico) tradi-
dimus sigilli nostri munimine roboratum. Ego vero H(enricus) Luscus canonicus Paderburnensis pre-
scriptus, quia eis, que suprascripta sunt, consencio, etiam huic littere sigillum meum apposui. Acta sunt
hec Paderburne presenti bus Rabodone decano, Yolrado canonico, Ludolpho cellerario, Iohanne scolastico,
Paderburnensibus; militibus: Heinrico de Gummere, Wernhero Stapel et aliis qiiam pluribus. Anno Domini
Mo.C°G. quinquagesimo sexto, Kalendas Ianuarii.
Or. im KgL St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 198. Beide Siegel von den Pergamentetreifen abgefalien.
Bezuglich der oben genannten Orte dussert aich Spancken: does Lohen bei Borchen gelegen hat und
unter Osedinghosen das in der Wewer Mark eingegangene Dor/ Ostinchusen (Zeitschr. XXXV,
2, 117) zu verstehen sei, zweifle ich urn so wenigery da die in der Urk. genannte Familie Luecus
= Scheie ihren Site in Borchen hatte.
638.
Die BrUder Iohann und Oottschdlk von Padberg verkaufen unter Vermittdung ihres Oheims Oottschalk
v. P., Hermanns von Itter und Alrads von Horhausen und mit Zustimmung ihrer Schwester Iutta
und Mechthilds, Iohanns Frau} dem Abt Heinrich und Kl. Breddar ihren nach Beringhausen hin
Digitized by
Google
1256 963
gdegenen Zehnten in Ekesbike. Zeugen: Thetmarus in Pathberg plebanus, Adam miles de
Aspe, Helmwicus de Keldi(n)chusea, Albertus de Mulenhusen, Conradus de Yburg magister
consilium in Monte Martis, Bertoldus iudex, Ludolfus de Capella et Heinricus filius suus,
Volnandus, Hermannus de Flessenger, Godefridus de Eleren, Bertoldus et Helmwicus fratres
de Huxoria, Wigandus, Wideroldus et Nicolaus fratres, Iohannes monetarius, Heinricus de
Odenhusen, Heinricus de Kulethe et consules omnes. MUsiegler Gottschalk v. P. und
Bathmtinner von Marsberg. (1255) 1256 Ianuar 12.
Or. im KgU St.- A. Munster, Kl. Bredelar, Nr. 56. An geflochtenen blauweissen lLeinenschnuren
1) Siegel der beidenAussteller wis oben Nr.604. Umschrift stark verwischt: Sigillum lohannis . .»
de Patberh(?); 2) Siegel der Stadt Marsberg; 3) Gottschalks v. P. wie oben Nr. 450. Gedr. Seibertz
UB. I, 289 zu 1255, SiegeUAbbUdung Bd. II, Tqfel 5 Nr. 10 und 11. Daselbst zu korrigiren
S. 348 Z.4 8Uggillent; Z. 14 Berni(n)chu8en, so stets; Z.16 quia sL quod; Z. 27 Belderestein ;
Z. 35 warandyam; Z. 39 Meicthildis. Ueber Datirung vgl. Nr. 599. Reg. Beitrdge zur Gesch.
der Furstenth. Waldeck und Pgrmont Bd. Ill, 132 Nr. 63.
639.
Iohann Eerr in Padberg und Gottschalk genannt von Padberg bekunden, doss Bitter Konstantin
und seine Sdhne Albert und Hermaipi, welch letzterer in Kl. Breddar als Novize eingetreten,
dassdbe verlassen und nach Verweigerung der Wiederaufnahme die Monche mit seinen angeblichen
Anspruchen an GUter in Upsprungen, Hamme und Esbike bd&stigte, dutch ihre Vermittdung
auf dUe Rechte hieran verzichtet hdben. Zeugen: Thetmarus plebanus in Pathberg, Hudo miles
de Wethen, Godescalcus et Hermannus dicti de Pathberg, Constantinus iunior, Bernhardus
de Walberni(n)chu8en, Helmwicus de Keldi(n)chusen. Padberg (1255) 1256 M&rz 1.
Or. im KgL St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 58. An geflochtenen blauweissen Leinenschnuren dreir
eckiges Siegel 1) Iohanns v. P.; 2) Gottschalks v. P. Vgl. vor. Nr. und 450. Gedr. Seibertz
UB. I, 290. S. 360 Z. 9 v.u. zu lesen evum st. eventum ; ausserdem regelmdssig et statt ac.
Die beiden Aussteller auf angeheftetem Pergamentstreifen als Iohannes iunior und Godescalcus
patruus suus bezeichnet. Reg. Beitrdge u. s. w. (vergl. o.) Nr. 64.
640.
Bernardi de Lippia maioris nobilis viri Zustimmung zur Ueberlassung eines Gates Coninchof
seitens Otto v. Ravensberg an Graf Eeinrich von Eoya erw&hnt. Zeugen. Sparrenberg 1256 M&rz 5.
Gedr. Hodenberg, Roger UB. I, 13. Lipp. Regg. 1, 200 Nr. 281 a.
641.
Abtissin Ida von Eerford verspricht vier Biirgern der Stadt Eerford das dortige StadtgericM,
sobald es von dem bisherigen Inhaber resignirt worden, als Lehen zu ubertragen. 1256 Marz 9.
Ida Dei gratia Heruordensis ecclesie abbatissa dilectis in Christo scabinis et consulibus Heruorden-
sibus salutem in Domino. Iudicium, quod urbis vulgariter dicitur, quatuor ex civibus vestris, cum resigna-
cionem ipsius a domino Thetmaro1) Bosone milite obtinere poteritis, in feudum libere porrigemus. Quibus
abeuntibus aliis absque difficultate perpetuo a nobis et2) eis, que nobis in dignitate succedent, porrigetur
in feudum. In cuius rei testimonium sigillum nostrum et ecclesie decrevimus apponendum. Datum anno
Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo sexto, VII0. Idus Marcii.
^Thetmaro fehlt C. *) et fthlt B.
Nach Transsumpt Urk. Gr. Ravensberg Nr. 147 von 1383 Mai 6 (B.); Abschrift Msc. VII, 3301a.
p. 35 (C.) im Kgl. St.-A. Munster, letztere mit der Iahreszahl AP.C>C.LXQl Doss dies falsch
Digitized by
Google
364 1256
und nur aua Verweehaelung von V und X entatanden tat, beweist aowohl doe Tranaaumpt, als amek
die Beziehung zur nachjolgenden Urk. von gleichem Datum. Indem die Abtissin den Burgern das
Stadtgerickt uberlieaa, ubernahmen dieae zugleich die Verpfiichttmg y aie und ihr Stiff zu schirme*.
642.
Die Herf order Baihm&nner und SchSffen versprechen der Abtissin (Ida) und Stift Herford Schutz
innerhalb threr Festungsmauern. 1256 Mtirz 9.
CoDSules et 8ca(bini) Heraordenses omnibus presentem paginam inspecturis rei geste noticiam.
(No)lentes ulla occasione divina nobis officia et eccle6iastica subtrahi sacr(ament)a, reverendam dominant
abbatissam, familiam suam et ecclesiam (Heruordensem) perpetua volumus pace et securitate gandere,
et nog ac communita(tem nostram) presentibus obligamus, quod predictos infra municionem nostram (ab
iuiu)riis et violences defendemus. Ut autem, que premissa sunt, fi(rma et rationa)bilia perseverent nee
tractu tempori8 infirmentur, huic scripto (sigillu)m nostrum decrevimus apponendum. Datum anno Domini
M°.C°C.L(VIo), septimo Idus Marcii.
Or. beschddigt im Kgl. St.-A. Minister, Fatabt. Herford Nr. 51*. Siegel vom Pergamentstreifm ab-
gef alien. Die eingeklammerten Stellen ergdnzt nach Mac. VII, 3301a p. 35.
643,
Eberhard von Kalenberg bekundet dem Stift Heerse, doss er die Meierei m Mekebach in ZeUpacJU
besitze. Gudensberg 1256 M&rz 17.
Reverende domine sue Hyrisiensis ecclesie abbatisse1) totique conventui ibidem Eberhardus de Calen-
berg2) miles dictus de Sumeringen ad serviendi beneplacita se paratum. Universitatis vestre benignit&ti
grates refero super eo, quod precibus meis aures vestras paratas acclinare curavistis, committendo michi
yillicationem vestram in Mekebach8) pro pensione vobis annua exsolvenda. Hinc est, quod me obligo
in presenti scripto et firmiter promitto, quod in dicta^ villicatione nil iuris michi usurpabo vel ius here-
ditarium vel feodale, et quod nunquam in dicto officio . . • per me sive per meos heredes vel successores
impedimentum aliquod generabo, nihilominus peramice me obligans bona fide, quod, nisi debito ac
ordinate raodo certis temporibus michi deputatis pensionem debitam exsolvam , collationis iure vacet
villicatio memorata. Ut autem hec obligatio magis evidens permaneat, vobis hanc litteram trado sigilli
mei munimine roboratam. Acta sunt hec Guthenberg anno Domini Mo.CoC.LVL, XVI. Kalendas Aprilis,
presentibus Domino Ruperto de Menthe milite, Hermanno de Remgetsh(?) consanguineo meo, Friderico
de Burslo cum multis aliis fide dignis.
*) Hyrisiensi abbatisse /)., Hyrisiensi eccl. abb. B. *) Kallenberg B. ■) Medebach C.
Nach Mac. VII, 4511 aaec. XIX. pag. 290 (mit rnanchen Fehlern und der Notiz, doss doe Siegel fehlt7)
im Kgl. St.-A. Munster, (B) ; Regest von Tuntel im Kopiar von 1737 in Pfarrarchiv Neuenheerse,
Reg. Nr. 34 (Q; Mac. V, 10 f. 10 im Kgl. St.- A. Munster aoec. XIX. (D)..
644.
Dompropst Heinrich von Poderborn bekundet den Ankauf eines Hofes in Siddessen seitens de*
Khsters Gehrden. 1256 Mars 17.
Heinricus Dei gratia propositus, vicem gerens episcopi Paderbornensis, omnibus, ad quos presens
scriptum pervenerit, utriusque vite salutem in Domino Iesu Christo. Ad universorum noticiam presentem
paginam intuentium pervenire cupimus, quod Adolphus prepositus et conventus ordinis sancti Benedict!
in Gerdene quandam curiam in Siddessen Bernhardo etEckberto1) fratribus pertinentem ab eisdem omni
iure, quo ipsi earn possederant, cum omnibus suis compararunt pertinentiis, ita quod Alheidis tunc uxor
Eckberti et eorum pueri Bernhardus, Ludolphus, Gerlacus, Elisabeth, tunc nati, Margareta, que tunc uxor
Bernhardi, et eorum filia Elisabeth, tunc nata, Ethelindis eciam soror predictorum fratrum Eckberti et
Digitized by
Google
1256 366
Bernhardi et filia eius, Burchardus insuper et iterum Burchardus dicti de Asle emptioni prefate consen-
tientes coram nobis de consensu priorum ecclesie nostre, nulla ab universis iam prenotatis in posterum
tjuestione frivola succrescente, inanualiter ac libere resignarunt. Ad huius autem rei evidentiam presen-
tem literam ad petitionem partium confectam desuper sigillorum presentium munimine duximus utile
roborandam. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo sexto, sexto Kalendas Aprilis.
Presentibus testibus ad hoc rogatis: Bertoldo, Wernero et Hermanno de Brakele, Ludolpho de Herisia,
Amelungo de Tburg, Wernero Stapel, Ludewico Bulemast, Ludolpho de Dalberne, Henrico camerario,
Henrico et Wernero de Wovere, Hermanno et Conrado Stapel, Bertoldo et Hermanno de Lippespringe,
Bertoldo Somercalf, Regeniiodone et Frederico de Ystinchtorp, Thiderico de Sebeke, Henrico de Gum-
mere, Hermanno de Siddessen, Egelhardo et Hermanno de Stenhem, universis castellanis in Wartberg et
aliis quam pluribus.
») Eckbarto Abachr.
Nach dem Gehrdener Kopiar fol 22. C. 19.
645.
Bompropst Heinrich von Paderborn bekundet einen dutch Propst Elger von Arolsen fttr sem
Kloster gemachten Salzwerksankauf. Salzkotten 1256 M&rz 3t
Henricus Dei gratia prepositus, vicem gerens episcopi et eccleH'e Paderburnensis, omnibus, ad quos
presens scriptum pervenerit, notum esse volumus, (quod) l) Elgeherus prepositus monasterii in Aroldesen,
in nostra presentia constitutus opus 6alis et domum, que vulgariter soltwerich nuncupatur, cum plumbo
ad hoc pertinente in oppido ecclesie nostre Soltkottenn ab Iohanne de Scheme cive Paderbornensi et a
suis heredibus pro decern marcis et dimidia emptionis titulo nomine ecclesie sue comparavit. De quo
soltwerich cum prescriptus prepositus coram Helmico iudice et coram embus opidi antedicti ab eodem
Iohanne possessionem et warandiam receperat, idem Iohannes protestatub fuit publico coram nobis se
sepedicto preposito et ecclesie sue Aroldensi, sicut iuris est, de eadem emptione inviolabiliter duratura
debere prestare, si necesse fuerit, coram quolibet warandiam. Actum apud Soltkotten presentibus pie*
bano in Vilse, Florino dicto de Vernen2), Wilhardo de Dhreuere militibus, Conrado antiquo iudice,
Heydenrico Pingwe, Ounthero, Hermanno et Henrico soceris eiusdem Iohannis de Scheme, Andrea Vulture
Helmico Krite et Iohanne Krite et aliis quam pluribus anno Domini M°.C°C.L° sexto, pridie Kalendas Aprilis.
*) fehlt. ■) Ein Florinus de Vanen erwahnt in Nr. 666 Art [16}. Ob letsteres verschrieben statt Yemen P
Kopie a. XVI im Kopiar L foU 36 auf der Domanenkammer in Arolsen.
646.
Dompropst Heinrich von Paderborn bekundet Vergleich des El. BSddeken mit den Edelherrn von
Buren. 1256 April 6.
Henricus Dei gracia propositus, vicemgerens episcopi et ecclesie Paderburnensis1), omnibus, ad
quos presens scriptum pervenerit, notum esse volumus, quod causa dissensionis, que inter . . abbatissam et
conventum ecclesie in Budiken2) ex una parte et dominum B(ertoldum) 3) seniorem nobilem de Buren et
filium suum ex altera super excrescenti et inconsueta exactione villicorum et litonum ecclesie prescripte
racione advocacie hactenus facta vertebatur, sopita est in hunc modum amicabiliter, quod prescripti
. . pater et . . filius nobiles de Buren fide data promiserunt, quod de festo beati*) Michaelis nunc proximo
instanti usque ad futurum festum Michaelis5) de villicacione Tudorp6) nichil recipient, in sequenti anno
recipient XYIH solidos tantum, quos ab eadem villicacione recipient duobus annis. In quibus tribus
annis in Suafern7) etEtlen8) et alie parve villicaciones singulis annis persolvent dictis advocatis quelibet
earum tantum9) XVIII solidos, quibus advocati erunt contenti. Quibus tribus annis transactis, 10) predicte
parve villicationes quelibet eamm persolvet advocatis eisdem11) tribus annis sequentibus quolibet anno
II marcas tantum, quibus advocati erunt contenti. Item advocati sepedicti anno nunc proximo recipient
a magnis villicacionibus de qualibet eamm II marcas tantum, secundo et tercio anno de qualibet eamm
Westf. Urk.-Buch IV. 11
Digitized by
Google
366 1256
tree marcas tantum, quarto anno, quinto et sexto de qualibet earum recipient quatuor marcas tantum,
quibus erunt content].12) Item advocati hoc anno recipient de villicacione Atlen18) VI solidos tantum,
secundo et tercio anno quolibet eorum VIII solidos tantum. Aliis annis tribus sequentibuB quolibet
anno I marcam tantum, qua erunt contenti. Nos vero Rfertojdus) senior de Buren et • . filius eiusdem
domini, quia14) ea, que prescripta sunt, omnia inviolabiliter promisimus observanda fide data, eciam
huic litere nos pariter15) sigillum nostrum apposuimus 16) pro nobis ambobus. Actum anno Domini
M°.C°C.L° sexto, VIII. Idus Aprili*.
*) Hinricus C und D, Paderbornensis C. *) Bodeken C. ") B fthlt C. *) s(ancti) C. 6) nunc — Michael is fehU C.
•) Tudorf a *) Schwaffern L\ Afern D. 8) Ettelen V. •) fthlt C. 1U) etiam exactis C. !1) iisdem C.
Ji) quibus — contente fthlt C. 18) Attelen 6f. *') quum D. ,B) pater Z>, pr. B. 19) adposuimua C.
Nach Boddeker Kapiar im Besitz des Frh. v. Brenken zu Erpernburg (B), Msc. VII 5102d p, 193 (Q
und Mooyers Abschr. (D) mit der Angabe: e cop. Bodic. f. CCXLVb Abschr. in v. SpUcker**
Msc. XIV, 96 im Kgl St.-A. Munster.
647.
MUter Heinrich von Hamburg tibertrOgt dem Ftopst Otto van Kemnade das Eigenthumsrecht uber
Giiter zu Latferde. OUendarf 1256 April 24.
In nomine sancte et individuae trinitatis Amen. Henricus miles et Dei gratia in Homburg dominus
omnibus Christi fidelibus presens scriptum respicientibus gratiam in vite presentis exilio, gloriam in regni
celestis palatio. Quoniam calcat iter mortis, terre generatio tota et ipsa 1) pretereunt more fluentis aque,
ne res gesta in tempore2) simul cum tempore a memoria labatur et oblivione seu errore vel malevolentia
confundatur, provide scripti testimonio perhennatur. Universitatem igitur vestram scire volumus, quod
nos de pari voluntate et communi consensu omnium coheredum nostrorum in remissioncm peccaminum3)
nostrorum bona sita in Latforde, videlicet quatuor mansos, quos Chaminatensis ecclesia comparaverat a
Iohanne milite de Hoye et suis heredibus, contulimus eidem ecclesie libere perpetuo possidenda et
omni iuri, quod in eis visi sumus habere, omcimodis renunciavimus4) et domino Ottoni preposito prefate
ecclesie communicata manu cum filio nostro6) Bodone atque fratruele nostro Bodone resignavimus in
perpetuam eiusdem ecclesie possessionem.6) Et ne in posterum ecclesia vel a nobis aut nostris heredibus
in eisdem bonis molestetur, presentem litteram diligentius conscriptam sigillo nostro fecimus roborari.
Acta sunt hec anno Domini7) M0.C°C.L°VI., presentibus et testibus his: Ernesto de Rodhe, Lodewico de
Bardeleue, Lodewico Post, Hermanno Laico,8) Iohanne Witcop,9) Burgardo10) et Hermanno Hake, Iohanne
et Ernesto de Embere, Alberto Dinge, Iohanne de Euerstorp, n) Arnoldo Lastorf, Friderico Svengel et
aliis quam pluribus. Datum in vigilia beati Marci in Aldendorp.
*) tempora Falke. *) ipse B. 3) peccant ium B. 4) tentavimus B. s) Tito B. •) Ablativ B. T) gratie F.
«) So F, Lateo B. •) Wittop B. 10) Burgardo F. 1 ) Euerstorp F.
Nach Msc. I, 139 S. 239 (B) im Kgl. St.-A. Munster. Gedr. Falke, , Cod. trad. Corb. 39. Reg.
Durre, Hamburg (Zeitschr. d. hist. Ver. f. Niedersachs. Iahrg. 1880) Nr. 84.
648.
EdeBwrr Bernhard zur Lippe und seine Gemahiin Sophia uberlassen dem Kl. Lippstadt Acker
im Gebiete der Stadt Lippstadt, wekhe der verstorbene Andreas dictus de Curia besessen und
dem Klaster resignirt hat Zeugen: Volmundus de Weren, Gerhardus de Sunninchusen,
Hinricus de Stenbeke, Helengerus de Val(ehusen),1) milites, Thidericus capellanuB in Valken-
berg. FaUcenburg 1256 Mai 2 (crastino Walburgis virginis).
*) Mit Abkurzungsstrich durch 1. Lipp. Regg. hier Val, vgl. aber /, Nr. 294.
Or. im Stiftsarchiv zu Lippstadt. An geflochtenen IJanfschnuren 1) Siegel Bernhards, 2) Sophiens van
Ravensberg (Lipp. Regg. I, Taf. 6imd 14; bei letzterm ouch zur Rechten eine LUie, funfbldtterige
Rase in der ausgestreckten Hand). Reg. Lipp. II, 17 Nr. 489 mit irrigem Datum 30. ApriL
Digitized by
Google
1266 367
649.
Domkapitel, EdeJhenm und Ministerialen des Hochstifts Paderborn geloben, wenn Bischof Simon ,
aus seiner Oefangenschafl enttassen, bis ndchsten 5. Juni sich nicht zum Frieden bequeme oder in
Gefangenschaft zuruckyekehrt tvttre, dem ErzUschof (Konrad) von Kdln die ScMosser Iburg und
Vilsen zu ilbergeben. Unna 1256 Mai 2.
Nos . . prepositus, . . decanus et capitulum ecclesie Paderburnensis , nobiles ac ministeriales eiusdem
ecclesie confitemur nos in hoc concordasse et unanimitcr consensisse, quod, si venerabilis pater dominus
noster Simon Dei gratia Paderbomensis episcopus, postquam de vinculis et captivitate reverendi patris
domini Coloniensis archiepiscopi excreditus fuerit, pacem cum ipso domino arcbiepiscopo non fecerit infra
instans crastinum pentecostes, vel si tunc in locum et vincula pristine captivitatis redire neglexerit,
statim extunc, nisi forte interim ipsum de medio tolli contigerit, castrum Yburg ecclesie nostre cum omnibus
ipsius castri castrensibus, hominibus seu ministerialibus sit arcbiepiscopi et ecclesie Coloniensis eo modo
per omnia ad ipsius arcbiepiscopi dominium ac proprietatem translatum, quo id ipsius nostre ecclesie
Paderburnensis ante ilia tempora dinoscitur exstitisse. Et damus talibus nostre ecclesie ministerialibus,
videlicet Bertoldo de Brakele, Wernero et Hermanno consanguineis suis, Ludolfo de Herisia, Amelungo
de Paderburne, Udoni Sumercalf, Rabodoni de Stormethe potestatem, ut ipsi, qui nunc ex nostra com-
mendatione obtinent ipsum castrum, id iuxta conditiones premissas ipsi Coloniensi archiepiscopo suove
successori ac sue assignent ecclesie seu presentent, quod ipsi facerent iuramentum de nostra conscientia
et consensu. Item de castro Vilse similiter consentimus, ut, si prefatus dominus noster episcopus infra
dictum crastinum pentecostes non fecerit pacem cum ipso arcbiepiscopo, aut si in vincula non redierit,
ut est condictum, extunc bii quatuor ministeriales Coloniensis ecclesie: Arnolt marscalcus, Godefridus de
Mesgethe, Bertoldus de Susato, Gozvinus de Menedhem, in quorum manus est traditum de nostro consensu
ac coniventia ipsum castrum, id in potestate assignent arcbiepiscopi memorati ad hoc, quod inde suam
faciat voluntatem. Nos enim ad id per hanc litteram nostram obligamus. Actum apud Unna anno
Domini M°.C°C.L0 sexto, in vigilia inventionis sancte crucis.
Or. im Kgl. St- A. Dusseldorf, Kurkoln Nr. 152, Von dem angehangten Siegel des Paderborner Dom-
kapiteU em grosses Brueht&ck erkalten. Erwahnt Lacomblet, UB. II, 427 Amu
650.
Papst Alexander IV. ertheilt dem Abt (Thimo) und Konvent von Corvey das Privileg, doss niemand
Klosterguter ohne Genehmigung des Abts und KapUds vertiussern darf. Lateran 1256 Mai 14.
Gedr. UB. V, 571 mU Bemerkung uber Unechtheit.
651.
Bischof Simon von Paderborn verftigt die BechtsgleickheU fur die Bewohner der Warburger AU-
und Neustadt. Warburg 1256 Mai 17.
Symon Dei gratia Paderbomensis ecclesie episcopus universis banc litteram visuris in Domino
Balutem. Licet in opidis Wartberg nostre diocesis propter diversitatem et separationem munitionum
hactenus iuris et consuetudinis diversitas haberetur, tamen nos considerantes hoc minus conveniens et
honestum fidelibus ecclesie nostre universis opidanis in veteri opido et in vinea Wartberg indulsimus ex
gratia speciali, ut uno et eodem iure sine exceptione qualibet cum opidanis novi opidi eiusdem loci
perpetuo perfruantur., Ceterum quamcunque gratiam predicti opidani a nostris antecessoribus sunt adepti,
auctoritate presentium confirmamus. Et quia predictam gratiam ex consensu capituli et ministerialium
ecclesie nostre apud Wartberg predictis opidanis fecimus, ne ab aliquo successorum nostrorum infringi
valeat, presentem paginam ipsis dandam duximuB Bigilli nostri et capituli ecclesie Paderbomensis muni-
mine roboratam. Datum Wartberg XVI. Kalendas Iunii, anno Domini M°.C°C.L° sexto.
47*
Digitized by
Google
368 1256
Or. im Stadtarchiv Warburg. An rothseidenen Schnuren verletztes Siegel des Bischofs, vom KapUels-
siegel tat nur die Schnur noch vorhanden. (Mitttuilvng des Gymnasial-Direktors Dr. Hechelmarm)*
Die Bestimmung dieser mcftttgen Urk. Bischofs Simon ist von den Bewohnern der beiden getrennt
bleibenden Stddte — Alt- und Neustadt Warburg — , vaie die spdtere Geschichte zeigt, voenig oder
gar nicht beachtet. Erst im Jahre 1436 erfolgte durch die Verordnungen des s. g. Grossen Brief es
die Gleichstellung und kommunale Verschmelzung der beiden Stddte.
652.
Berthold d. a. und d. j. Herren von Buren verkaufen den Zehnten eu Western-Eden an Rloster
Oelinghausen. Buren 1256 Mai 3t
B(ertoldus) senior et B(ertoldus) iunior domini de Buren omnibus presens scriptum intuentibus
veritatis testimonium perhibere. Tenore presentium protestamur nob decimam in occidentali Eden con-
Tentui in Olighusen cum consensu heredum nostrorum pro LXXXV marcis legalium denariorum vendidisse,
quorum XL VIII marchas Vollando de Langenstrot, cui eandem decimam inpignoraveramus, pro nobis
persolverunt, nos promittentes eidem conventui, quod proprictatem , que non ad nos set ad dominum
arcbiepiscopum et priores sancti Petri Coloniensis spectat, a festo nativitatis beati Iobannis Baptiste
proximo venturo infra annum procurabimus conferendam. Eandem etiam decimam Gotscalco, Fernero,
Regenbodoni de Anhigen, Radolfo dicto de Foro ovium, civibus Sosatiensibus , Thome de Anlagen iure
feodali contulimus tali conditione, quod, si infra predictum annum proprietatem decime predicte pre-
nominato conventui conferri non procuraverimus, prenoroinati quatuor iure feodali ipsam decimam per-
petuo optinebunt et XXXVII marchas, quas dictus conventus nobis pro prehabita venditione solvendas
teneretur, non amplius repetemus. Quodsi non idem conventus proprietatis collationem iam sepedicte
decime a domino archiepiscopo et prioribus sancti Petri Coloniensis inpetrare poterint, sine omni diffi-
cultate, quicquid iuris habemus in ipsa, cum heredibus nostris parati erimus resignare. Testes huius rei
sunt: dominus B. de Boderike, C(onradus) de Andepen, Theodericus dapifer, G. de Anlagen, Andreas de
Vesperde, milites; Thetmarus monetarius, Hermannus de Stormede, Rodolfus de Foro, cives in Buren,
Iohannes de Colonia, civis in Ruden. Ut autem hec rata permaneant nostris sigillis hanc litteram
duximus robonmdam. Datum Buren anno Domini M°.C°C.LV°I., I°I. Kalendas Iunii.
Or. im KgL St.-A, Munster, Kl. Oelinghausen Nr. 79. An Pergamentstreifen Bruchstuck des Siegel*
B. d. a. v. Buren, wie Westf. Sieg. I Taf. 36 Nr. 1; das zweite unkenntlich.
653.
Bruder Beitnar und die Deutschordens- Kommende Earner sdorf verkaufen mit Zustimmung des
Prdceptors Dietrich von Gruningen %hre Giiter in Kessenich fur 65 Mark an Kl. Hardehausen.
Zeugen: Theodericus plebanus sancti Martini in Bunna, Thederus sacerdos de Oderendorp(?X
Cristianus sculthetus in Bunna, Hermannus Freso, Henricus Hac et Ecbertus fratres,
Ernestus de Castinaco. 1256 Iuni 23.
Or. im KgL St.-A. Monster, Kl. Hardehausen Nr. 101. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Gedr.
Wigand, Archiv 1,2,67. Der Name des zweiten Zeugen lautet dart: Theodericus de Oderendorp; im
Or. sind die zwei Buchstaben hinter Od stark abgeblasst, doch scheint dort nicht er gestanden zu haben.
654.
Bischof Simon von Paderborn Ubertr> dem Kl Hardehausen das Eigenthumsrecht Hber 5 Giiter.
Paderborn 1256 Mi 6.
Symon Dei gratia Paderbnrnensis ecclesie episcopus universis hoc scriptum visuris in perpetnum
salutem in salutis auctore. Ut a presentibus dubium tollatur et futuris Veritas elucescat, presentis scripti
Digitized by
Google
1266 369
te8timonio cupimus declarare, quod nos ab Hermanno domino de Brakele et suis heredibus de bonis in
Helm ere, videlicet quinque mansis, quos ecclesia Herswithehusensis a Florin o de Warthberg domino
Hermanno predicto, a quo eos hire feodali tenucrat resignatos, emptionis tytulo comparavit, libera
resignatione recepta cam ipsis bonis proprietatem ipsorum bonorum et ius supradicte ecclesie contulimus
iure perpetuo possidendam. Igitur ut omnis via malignantibus sit preclusa, hnius facti sen'em sy^ilii
nostri munimine fecimus confirmari. Datum Paderburne anno Domini M0.C°C.LV°L, II. Nonas Iulii.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 102. Siegel vom Pergamentstreifen abgej *allen. .
Helmern bet Peckehheim im Kr. Warburg.
655.
Kl. Helmarshausm uberl&sst dem Hermann Spiegel zum Desenberg den Hof zu Wiliegassen auf
12 Iahre. Desenberg 1256 Mi 29.
Nos Hermannus iunior dictus Speculum de Dessenberig notum esse volumus universis, ad quos
presens scriptum pervenerit et presentibus litteris protestamur, quod ecclesia in Helmwordeshusen quan-
dam curiam in Wilgedessen nobis a festo beati Michaelis nunc venturo ad annos duodecim contulit ea
condicione, quod finitis his predictis annis duodecim prefata curia ipsi ecclesie in Helmwordeshusen
libere et absolute vacabit omni occasione postposita. Respondebimus etiam quolibet anno domini eius-
dem ecclesie in quinto dimidio moltro siliginis et in quinto dimidio moltro avene de curia prenominata.
Huius rei testes sunt: dominus G. dictus de Beuerungen, F. miles de Damedinc, L. miles de Hesbike,
prepositus Helmbertus. Ut autem hoc factum ratum maneat et inconvulsum; presentem paginam con-
scribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Datum Desenberig per manum Henrici plebani do
Rosbike anno Domini M°.C0C.L°VI0., ipso die beatorum martirum Simplicii, Faustini et Beatricis.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 199. Siegel und Befestigung abgerissen. Wilge-
dessen (Ruckschrifb s. XV. Wilgodessen) ohne Zweifel identisch mit Wiliegassen zwischen Peckels-
heim und Borgholz. Spancken.
656.
Rathmdnner und BUrgerschaft beider Stadte Warburg versprechen dem ErzbiscJiof Konrad von
KSln, dem Bischof Simon von Paderborn weder mit HMfe noch Lebensmittdn beizustehen, falls er
den mit ersterem geschlossenen Frieden brechen sottte. Warburg 1256 August 11.
Reverendo domino Conrado sancte Goloniensis ecclesie archiepiscopo , Ytalie archic«mcellarior
consules ac univorsitas utriusqui oppidi in Wartberg sue possibilitatis promptam ad ohsequia voluntatem.
Presentibus protestamur, quod nos dominum nostrum Symonem Paderbornensem episcopum commonitum
habebimus et ad hoc bona fide dolo et fraude exclusis modis omnibus inducemus, ut coropositionem
vobiscam initam, acceptatam et multis assectationibus confirmatam observet inconvulsam. Si vero contra
eandem compositionem idem dominus noster venire presumpserit, sibi contra vos nee auxilio nee consilio-
assistemus nee victualia sibi dabimus nee vendemus. Datum Wartberge in crastino beati Laurentii, anno
Domini M°.C°C.LVI0.
Or. im Kgl. St-A. Dusseldorf, Kurkoln Nr. 153. Siegel fehlt. Erwdhnt Lacamblet UB. II, 23L
Amn. Reg. Wigand, Arch. II, 304 aus Kindlingers Msc. VergU unten Nr. 666 Art [17],
657.
Graf Berthold von Ziegenhain verspricht dem Erzbischpf Konrad von KSln, dem Bischof Simon von
Paderborn nicht beizustehen, falls letzterer den mit Kdln geschlossenen Frieden brdche.
Ziegenhain 1256 August 13.
Reverendo domino suo Conrado sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopo, Ytalie archicancellario,
B(ertoldu8) comes deCigenhagen sue possibilitatis fidelem et paratam ad obsequia voluntatem. Presentibus
Digitized by
Google
870 1256
prote8tanmr, quod nos fide data et iuramento prestito vobis promisimus, quod, si venerabilis dominus
noster Symon Paderbornensis episcopus formam ordinationis, corapositionis et pacis vobiscum initam,
acceptam et multis assectationibus confirmatam infregerit, sibi consilio vel auxilio contra vos nullatenus
assistemus. Datum apud Cigenhagen in dominica post Laurentii, anno Domini M°.C°C.LVI°.
Or. im Kgl. St.- A. Dusseldorf, Kurkoln Nr. 153. Von dem an Pergamentstreifen anhdngenden Siegel
nur noch ein Heine* Bruchstiick erhalten, welches die Figur eines Adlers erkennen lasst. Van der
Umschrift nur noch zu lesen . . . itis de. Erwahnt Lacomblet UB. II, 231. Anm. Vergl. unten
Nr. 666 Art. [21]. Die Brief e der ubrigen daselbst genannten Bur gen sind nicht erhalten oder
nicht oiisgestellt.
658.
Bischof Simon von Paderborn verpflichtet sich, die Vogtei des Paderborner Hochstifts im Jierge-
brackten Zustande zu erhaltm und die Kanoniker des Doms und der Stifter in der Stadt Pader-
born bei ihren Bechten zu belassen. Paderborn 1256 August 16.
Symon Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus. . Tenore presentium dicimus et protestamur,
quod advocatiam nostre Paderburnensis ecclesie in eo iure servabimus et custodiemus, in quo iure vene-
rabiles antecessores nostri Paderburnenses episcopi tenuerunt et custodierunt eandem, non amplius ab
advocatie villicationibus et bonis eorum cultoribus et hominibus requirentes quam ea tantummodo, que
postquam eadem advocatia Paderburnensi ecclesie pertinuit, ad iusticiam . . episcopi determinata et con-
stituta noscuntur, quia non solum nostre maioris ecclesie Paderburnensis capitulum et personas cum
rebus et bonis eorum, sed et conventuales ecclesias Paderburnensis civitatis cum personis et bonis et
pertinenciis suis in omni iure suo servabimus. Datum Paderburne anno Domini M0.C°C.L°VI., in crastino
assumptionis beate Marie virginis.
Zwei Or.-Ausfertigungen von dersetben Hand im Kgl. St-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 200. An beiden,
nur noch Bruchstilcke des an Pergamentstreifen befestigten Siegels mit Rueksiegel in rothem Wachs.
659.
Bathm&nner und Biirgerschaft der Stadt Paderborn versprechen dem Erzbiscliof Konrad von JKin,
dem Bischof Simon von Paderborn weder mit Hfdfe noch mit Lebensmitteln beizustehen} falls er
den mit ersterem geschlossenen Frieden brechen sollte. Paderborn 1256 August 17.
Reverendo domino Conrado sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopo , Ytalie archicancellario, con-
sules ac cives universi Paderbornensis civitatis sue possibilitatis promptissimam ad obsequia voluntatem,
Presentibus protestamur, quod nos dominum nostrum venerabilem Symonem Paderbornensem episcopum
monebimus et ad boc, quantum possumus, inducemus, ut formam ordinationis, compositions et pacis
vobiscum initain, acceptatam et multis assectationibus consumatam observet et teneat inconvulsam. Quam
si infregerit, eidem contra vos, ecclesiam vestram vel vestros manifeste insurgere cupienti consilio, auxilio
vel in victualibus vendendis vel dandis nullatenus assistemus. Datum Paderburne in octava beati Lau-
rentii, anno Domini M°.C°C.LVI°.
Or. im Kgl. St.- A. Diisseldorf, Kurkoln Nr. 153. Siegel fehlt. Erwahnt Lacomblet UB. IIy 231. Anm.
Vergl. Nr. 666 Art. [17].
660.
Erzbischof Konrad von Koln und Bischof Simon von Paderborn einigen sich viber den gemeinsamen
Besitz von Salzkotten und Geseke. Essen 1256 August 20. (24.)
Notum sit omnibus presens scriptum visuris, quod inter venerabilem patrem dominum Conradum,
arcbiepiscopum, prepositum, decanum et capitulum Goloniense ex una parte, ex alia vero parte inter
venerabilem patrem dominum Symonem episcopum, prepositum, decanum et capitulum Paderburnense
ita de consilio bominum, ministerialium et fidelium utriusque ecclesie est actum et convenit, quod
Digitized by
Google
1256 371
oppidum Saltcoten cnm omni eius utilitate, pertinentiis, iuribus et proventibus universis, prout iam est
Tel erit in futurum in augmento cum termino, quod dicitur wicbilide^ erit attinens equali dominio et
pro indiviso archiepiscopo et ecclesie Coloniensi et episcopo et ecclesie Paderburnensi perpetuo. Si
quid vero occurrerit emendum in oppido hoc simul1) ement et proventus ex hoc emergentes erunt com-
munes et participabunt equaliter. Simile erit de oppido in Gysike cum molandino extra fossatum, et
si molandinum adiacens extra villas Saltcoten et Gysike de novo constructum fuerit, communiter ement
et equaliter participabunt. Set si dominus Symon Paderbumensis episcopus invaserit archiepiscopum
dominum Conradum seu ecclesiam Coloniensem sou terram et homines suos incendiis seu rapinis et hoc
fuerit manifestum eo modo, quod vulgariter openbare urloge dicitur, oppidum Saltcoten in omni redditu
cum omnibus pertinentiis et iuribus et cum omni ea integritate, in qua hoc habuerunt, erit archiepiscopi
et ecclesie Coloniensis in perpetuum de expresso consensu et voluntate prefatorum episcopi, prelatorum,
capituli et aliorum clericorum et laicorum nobilium et ministerialium Paderbumensis ecclesie et nichilo-
minus opidum Gysike erit archiepiscopi et ecclesie Coloniensis, sicut fuit ante ordinationem presentem
conscriptam et confectam. Nob vero archiepiscopus et capitulum Coloniense et nos episcopus et rapi-
tulum ecclesie Paderbumensis, quia premissa omnia de bona nostra voluntate et consensu facta et ordi-
nata dinoscuntur, ad maiorem rei evidenciam sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Actum
apud Essende, presentibus Ottone Monasteriensi, Brunone Osnaburgensi episcopis, Gotzwino2) decano,
Godefrido choriepiscopo, Philippo thesaurario, Winrico de Dvllendorpe, preposito Monasteriensi, Gerlaco
de Hamersten, canonicis Coloniensibus, Stephano decano, Hermanno scolastico maioris ecclesie, Volquino
decano sancti Pauli Monasteriensis, Hinrico preposito, Everhardo de Hervordia, magistro Iohanne de
Scildesce, prioribus, Scolastico et Hinrico Lusco, canonicis Paderburnensibus , Ioachim plebano in Salt-
coten, Godefrido de Arnesberg, Adolpho de Monte, Teoderico de Isenberg, Ottone de Althena, Engelberto
de Marcha, comitibus, Bernardo de Lyppia, Bertoldo et Bertoldo de Bvren, Wernero de Gvdensberg,
Hermanno de Osde, viris nobilibus, Hvnoldo marescalco, Hinrico de Vitinchouen, Bertoldo et Wernero
de Braclo, militibus et aliis quam pluribus tarn clericis quam laicis. Datum tercio decimo8) Kalendas
Septemhris, anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo sexto.
l) simul B. *) Gozwino B. •) nono auf Rasur R.
Zwei Originalaus/ertigungen (A u. B). A im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 201. An
Pergamentsfreifen in dunklem Wachs 1) das Siegel des Kolner Domkapitels, A. Petrus sitzend mit
Buck in der Linkeny Schlussel in der Rechten mit Monogramm; 2) des Bischof s Otto v. Munster
mit Rucksiegel, wie Westf. Sieg. II Taf. 44 und 45. B im KgL St- A. Dusseldorf, Kwrkoln 155 ,
besiegelt von Bischof Otto von Paderborn und seinem Kapitel. In dieser Ausfert- im Datum nono
wahr8cheinlich auf Rasur des XIII. Unter den Zeugen steht: Winrico de Dullendorpe, preposito
Monasteriensi . . . canonicis Colon., das soil heissen W. de D. und der Dompropst v. Munster,
welcher Wilhelm v. Holte hiess, Domherrn zu Koln. loach, pleb. in Saltcoten wohl identisch mU
loach, pleb. in Vilse in Nr. 666. VergL Ztschr. XXXV y 2y 130. Gedr. Schaten ad annum.
Reg. Lipp. Regg. I, 200 Nr. 285; Cardauns, Annalen 35, 50 Nr. 412.
661.
Bischof Simon von Paderborn erJd&rt sich bereit, tine vom Papste oder dessert Legaten einzulwlende
Bestatigung des zwischen ihm und dem Erzbischof (Konrad) von Ktiln abgeschiossenen Vertrages
anzunehmen. Essen 1256 August 21.
Symon1) Dei gratia Paderbumensis episcopus universis presens scriptum audientibus et visuris
salutem in Domino. • Scire volumus universis, quod nos fide data et corporali prestito iuramento pro-
misimu8, quod, si venerabilis pater Coloniensis archiepiscopus super ordinatione, positione seu pace inter
ipsum et nos habita aut hoc negocium contingente litteram a domino papa seu eius legato confirmatoriam
aut aliam quamcunque impetrare voluerit per se rel per procuratorem ipsius, nee nos nee ecclesia.
Digitized by
Google
372 1266
Paderburnensis nee aliquis nomine nostro nee aliquis ad procurationem nostram tali impetrationi se
opponent quinimmo2) per litteras presentes et patentes profitemur, quod tali impetrationi noster con-
sensus accedit. In cuius rei testimonium presens scriptum nostro et ecclesie nostre sigillis est commu-
nitum.8) Datum apud Esnede feria secunda proxima post assumptionem beate virginis Marie, anno
Domini M°.C°C.L° sexto.
J) Simon B. •) quinemo A. *) comunitum A.
Or. tm Kgl. SL-A. Dusseldorf in zwei Ausfertigungen (A u. B) Kurkoln Nr. 154. An A vom Siegel
des Bischofs ein Bruchstuck erhalten; das Siegel dee Kapitele abgefatten. Die zweite gleiehlautende
AueferHgung enthalt von beiden Siegeln nut Heine Bruchstucke. Erwdhnt Lacomblet UB. /7,
Nr. 427 Anm. mit irrigem Datum August 22.
662.
Oenannte WurdentrOger der Kdlner Kirche nebst mehreren Adligen verpflichten sich gegeniiber den
Bischdfen von Miinster und Paderborn und dem Edlen Berhhard zur Lippe, den Erzbischof von Kcln
und den Bischof von Utrecht zu bewegen, doss sie das von ihnen mit jenen drei verabredete
Biindniss beschwSren. Essen 1256 August 22.
Nos Dei gratia G(ozwinus) decanus, Ph(ilippus) thesaurarius, . . choriepiscopus ceterique priores Colo-
niensespresentibus protestamur, quod nos et subnotati scilicet G(odefridus) prepositus monasterii in Eifla,
Winricu8 canonicus Coloniensis, Bertoldus et Bertoldus nobiles de Buren, Hunoldus marschalcus, Hein-
ricus de Vitinchoue, Heinricus scbultetus de Volmenstene, Albertus de Horthe, Gozwinus de Menethe,
Godefridus de Meschede, Heinricus scbultetus de Susato, Bertoldus eius frater et quidam alii homines
eccleBie Coloniensis fide data corporale sacramentum venerabilibus in Cbristo patribus Monasteriensi et
Paderbornensi episcopis, domino Bernardo de Lippia et eorum hominibus super confederatione de mutuo
auxilio concepta et ab ipsis et a nobis iurata, prout in instrumento exinde confecto continetur, presti-
timu8, quod dominum nostrum Coloniensem archiepiscopum pro posse nostro bona fide movebimus et
inducemu8, ut ipse et dominus H(einricus) Traiectensis episcopus et duo alii ab ipso archiepiscopo nomi-
nandi banc confederationem iurent corporaliter et observent. Quod si idem archiepiscopus nollet id
implore, prefati . . Monasteriensis et Paderburnensis episcopi, dominus Bernardus de Lippia et eorum
homines, prout in conditione ante iuratam confederationem adiectum extitit neque tenebuntur neque
nos tenebimur ultra astricti vinculo huius iuramenti, sed erimus absoluti. Nos prefati priores content
sumus unico sigillo dicti decani Coloniensis. Datum in Esnethe, in octava assumptionis beate Marie
anno Domini M°.C0C.L°V10.
Handechriftlich weder in Miinster noch in Dusseldorf vorhanden. Oedr. Schaten ad annum; Note
Lacomblet UB. II, 427 Arm. Reg. Lipp. Regg. I, 200 Nr. 286.
663.
Bischof Simon von- Paderborn bekundet den Hergang seiner Gefangennehmung und entschuidigt den
Erzbischof von Koln. Essen 1256 August (vor August 24.).
Nos Simon Dei gratia Paderburnensis episcopus universis presens scriptum intuentibus notum esse
Yolumus, quod, cum nos nimis inprovide et postposito consilio saniori cum nobili viro Wilhelmo comite
Iuliacensi, tunc archiepiscopi et ecclesie Coloniensis inimico manifesto, societatem contraxissemus et inter
cetera dictum archiepiscopum et ecclesiam Coloniensem proponeremus guerrare omnibus modis, quibus
possemus, nos cum nostris hominibus cum armis et ad pugnam paratis ex una parte Reni, comes vero
Iuliacensi8 cum suis hominibus armatis ex altera parte Reni, terminos et terram dicti archiepiscopi et
ecclesie Coloniensis violenter intra vimus ipsam hostiliter devastando, archiepiscopo vero memorato se
preparante contra comitem prefatum ad repellendam iniuriam ab ipso sibi illatam et inferendam, homines
ip8iuB archiepiscopi ex nostra parte Reni, archiepiscopo memorato inscio et non procurante, subito se
Digitized by
Google
1256 373
ad conflictum colligentes nobis in terminis et terra archiepiscopi et ecclesie Coloniensis occurrerunt et
conflictum nobiscum facientes nos ceperunt 'et in castrum arcbiepiscopi ipso ignorante nos duxerunt.
Cumque sepedictus archiepiscopus intelligeret de captivitate nostra timens, quod, quia gravia dampna a
nobis et hominibus nostris hominibus suis forent illata, nos nimis dure in captivitate servarent vel forte
in mortem nostram machinarentur, tarn prece quam precio vix ab bominibus suis, qui nos ceperant,
obtinuit, ut in aliud castrum deduceremur, ubi non esset timor de morte nostra et nobiscum micius
ageretur, quod quidem annuentes, qui nos ceperant, et ad aliud castrum nos deducentes nos amicis et
consanguineis suis custodiendos commiserunt, qui nos satis benigne procuraverunt. In hiis omnibus
venerabilem patrem archiepiscopum in Deo et consciencia nostra exsusamus et litteris protestamur, ipsum
de nostra captivitate seu detentione culpam non habere, set ipsum paterne et benigne tamquam patrem
affect uosum, veluti nunquarn ipsi vel suis hominibus dampnum intulissemus, nos ad p&cem optatam et
concordiam recepisse, quam sibi et ecclesie sue temporibus vite nostre servabimus et auxilium sibi et
ecclesie sue contra omnes iniuriatores suos et ecclesie sue pro viribus nostris, quamdiu vivemus, inpen-
demus et ad hoc per presentes nostras litteras obligamus. In cuius rei testimonium meum, fratris mei
domini Ottonis Monasteriensis -episcopi et ecclesie Paderbornensis sigilla presentibus sunt appensa. Ego
Otto Monasteriensis episcopus et ecclesia Paderbornensis profitemur omnia supradicta ita esse. Datum
apud Essende anno Domini M°.C0C.L° sexto, mense Augusto.
Or. im Kgl. St.-A. Dusseldorf, Kurkoln Nr. 156. Vom Siegel Bischofs Simon nur ein kleines Bruch-
stuck erhalten; Siegel des Paderborner Kapitels abgef alien; Siegel des Bischofs Otto von AJunster
noeh vollstandig erhalten. Gedr. Lacomblet, UB. II, 427. Dieses Schreiben wohl als das ad
omnes erlassene anzusehen, vergl. Nr. 666 Art. [8], und darum vor Aug. 24 zu setzen.
664.
Bischof Simon von Paderborn spricht in mei gleicJddutenden, an Papst Alexander IV. und das
KardinaiskoUegium gerichteten Schreiben, worin er den Hergang des von ihm mil dent Grafen
WUhelm von Iiilich gegen Erzbischof (Konrad) von K6ln unternommenen Kampfes schildert, den
Erzbischof von jeder Schtdd an seiner Gefangennahme frei. Essen 1256 August (vor August 24).
Oedr. UB. V, 575. Vor August 24 zu setzen, da die Brief e als bereits erlassen im Friedensinstrument
erwdhnt werden. Vergl. , Nr. 666 Art. fBJ. Ilier wie in folg. Nr. Mitsiegler das Pad. Kap. und
Bischof Otto v. Munster.
665.
Bischof Simon von Paderborn berichtet in zwei gleichlautenden, an Papst Alexander IV. und den
demndchst nach DeutscMand kommenden pdpsttichen Legaten gerichteten Schreiben, dass er gebannt
sein wolle, wenn er den Friedensvertrag mit dem Erzbischof (Konrad) von Koln brdche, und doss
er in die Ernennung der Abte von Heisterbach, Camp und Altenberg zu Exekutoren gewilligt
habe; zugleich biitet er um diesbezUgliche papstliche Brief e. 1256 (vor August 24).
Gedr. UB. V, 576. Vor August 24 zu setzen, weil diese Schreiben schon im definiUven Friedens-
instrument als abgegangen erwdhnt smd. Vergl. Nr. 666 Art. J29].
666.
Vorldufiger und endgidtiger Friedensvertrag zurisdien Erzbischof Konrad von, Rtiln und Bischof
Simon von Paderborn. Letzterer ausgesteUt Essen 1256 August 24.
Tenor ordinacionis, composicionis et pacis. [1] Ante omnia castrum Vilse destruetur. Oppidum
Saltcoten manebit indestructum, et cum eius omni utilitate, pertinenciis, iuribus et proventibus universis,
prout iam est vel erit in futurum in aucmento cum termino, quod dicitur wicbelede a), erit attinens equal i
dominio et pro indiviso archiepiscopo et ecclesie Goloniensi et episcopo et ecclesie Paderbornensi per-
petuo. Si quid vero occurred t emendum in oppido, hoc simul ement, et proventus ex hoc emergentes
Westt Urk.-Buch IV. 48
Digitized by
Google
374 1256
erunt communes et equaliter participabunt. Simile erit de oppido in Gisike2) cum molandino extra
fossatum, et 8i molandinum adiacens extra villas Saltcoten et Geseke8) de novo4) constructum fuerit,
com mun iter ement et equaliter participabunt. [2] De Alberto de Stormede ita est ordinatum, quod
S(imon) 5) episcopus Paderbornensis faciet sibi iusticiam archiepiscopo sibi assidente, et si idem A(lbertus)
de Stormede eo non fuerit contentus, C(onradus)5) archiepiscopus Coloniensis, Otto6) Monasteriensis et
B(runo)5) Osnaburgensis episcopi cum dicto Conrado archiepiscopo inter S(imonem)5) Paderbornensem et
dictum Albertum amicabiliter component, et si 0(tto^5) Monasteriensis cum prefatis concordare non
posset, stabitur dicto archiepiscopi Conradi et B(runonis)5) Osnaburgensis in hac parte, ita tamen, quod
hoc non vergat in exheredacionem ecclesie Paderbornensis. [3] Item archiepiscopus et ecclesia Coloniensis
id iuris per omnia in ecclesia Heruordensi habebunt pacifice et quiete, quod antecessores dicti archi-
episcopi optinuerunt, et abbatissa Heruordensis ecclesie6) et ipsa ecclesia in omni eo iure ac iuris
possessione seu libertate permanebit, quibus sub archiepiscopi eiusdem C(onradi)7) predecessoribus con-
sistebat, nee episcopus aut prepositus Paderbornensis aliquid iuris ecclesiastici contra ipsius ecclesie
libertatem antiquam seu privilegia sibi vendicabit seu usurpabit, nisi hoc per iusticiam optinuerint coram
iudice superiori. [4] Item altum judicium apud Eruethe, quod gogerithe8) dicitur, optinebit Conradus
archiepiscopus eo modo per omnia, quo sui predecessores optinuerunt. [5] Item oppidum Brielon idem
archiepiscopus sine omni inquietacione et contradictione ipsius episcopi S(imonis)6) possidebit, quemad-
modum sui predecessores bone memorie Engelbertus et Heinricus archiepiscopi possederunt. [6] Item
Vilse sine licencia archiepiscopi Coloniensis9) nullatenus reedificabitur, et nullo unquam tempore aliqua
nova municio vel castrum aliquod per ipsum episcopum Paderbornensem vel ipsius auctoritate aut pro-
mocione seu procuracione in terminis ducatus archiepiscopi Coloniensis absque ipsius licencia construetur.
[7] Item nullo unquam tempore ipse episcopus S(imon)5) aut10) aliquis suo nomine, procuracione seu
consensu vel auctoritate in archiepiscopum seu ecclesiam suam, terram aut homines suos violenciam
aliquam seu guerram, spolium aut rapinam faciet, sed11), si quid talium causetur sibi irrogari, hoc pro-
sequatur coram Conrado archiepiscopo Coloniensi, qui sibi faciet de hoc iusticie complementum. [8] Item
dedit12) episcopus S(imon)5) litteras patentes ad papam urbano modo et ad omnes, ad quos archi-
episcopus rpqutsioit,13) que continent1*) excusacionem archiepiscopi super captivitate et detencione episcopi
Paderbornensis, et has litteras dedit sub sigillo suo, ecclesie sue et fratris sui Ottonis episcopi Monaste-
riensis. [9] Item si que sunt super captivitate Paderbornensis episcopi vel detencione vel aliquo ipsum
negocium contingente littere a domino papa vel eius legato vel curia regali optente, nulle sint nee eis
utatur ipse nee ecclesia sua nee aliquis pro ipsis nulleque ullo unquam tempore impetrentur, et si
fuerint impetrate, irrite sint et inanes. [10] Item si archiepiscopus C(onradus)5) super ista ordinacione,
composicione seu pace aut hoc negocium contingente litteram a domino papa vel eius legato confirma-
toriam seu15) conservatoriam aut aliam quamcunque impetrare voluerit per se vel per procuratorem,
episcopus S(imon)5) Paderbornensis nee per se nee ecclesia sua nee aliquis pro ipsis nee ad procura-
cionem eorum se opponet, quin immo episcopus S(imon) dabit litteras suas patentes, quod tali impetracioni
suu8 consensus accedat. [11] Item si archiepiscopus Conradus6) guerram movere voluerit alicui vel
aliquis ei, Paderbornensis episcopus S(imon)6) contra dictum archiepiscopum non iuvabit nee assistet alicui
contra eundem16) archiepiscopum consilio vel auxilio, ita tamen, quod, si predictus17) archiepiscopus
ecclesiam Paderbornensem, episcopum Monasteriensem, dominum B(ernardum) de Lippia et eius primo-
genitum, coraitem Conradum de Rethberg et eius natum guerrare voluerit, episcopus S(imon)6) Pader-
bornensis pro posse suo se interponet ad hoc sedandum. Si vero ipse infra quindenam in hoc non pro-
eoerit, Albertus de Horde, Heinricus de Vitinchoue, 18) Hunoldus marscalcus, Godefridus de Meskede,
electi a domino Paderbornensi episcopo, Bertoldus et Hermannus de Brakelo, Ludolfus de Herisia, Ame-
lungus de Driburg, electi a domino C(onrado)6) Coloniensi archiepiscopo, infra quindenam subsequentem
component amicabiliter, si possunt. Quod si factum non fuerit, B(runo)5) Osnaburgensis episcopus,19)
Digitized by
Google
1256 375
Albertus de Hurde20) et Hunoldus marscalcus, Heinricus de Vitinchoue,21) ex parte archiepiscopi electi
iurati, convenient in Susatum, inde non recessuri, quousque sub sacramento suo, quantocius poterint,
dixerint, utrum prefatus M) Coloniensis iustam causam habeat guerrandi, et si . dixerint eum habere
iustam, prefatus S(imon) Paderbornensis episcopus28) non iuvabit; si vero iniustam, iuvabit, et stabitur
tali determinacioni et2*) dicto trium. Si quartus non concordat cum dictis tribus, idem erit obser-
vandum. Si aliquis dictorum amicorum S(imonis)5) Paderbornensis episcopi25) causetur se gravari et
ledi per archiepiscopum Coloniensem, 26) ut per hoc27) ad guerrandum compellatur, et si predictorum
quis mortuus fuerit, qui dicere debebat cum aliis, vel alias contigerit, quod interesse non poterit, vel
forte noluerit, vel a domino suo recesserit, alius loco illius de consilio remanencium substituetur per
archiepiscopum predictum28), qui iuratus cum aliis loco condicto dicet, et stabitur dicto, dummodo tres
concordent, ut29) superius est expressum, et ante pronunciacionem istorum quatuor vel trium episcopus
S(imon)5) Paderbornensis non iuvabit. [12] Item ecclesia erit infra oppidum Saltcoten so) et baptisterium
et sepultura, nee quid requiretur de oppidanis, attamen aream dabunt infra oppidum, in qua domus
suo plebano edificabitur per oppidanos, et ad structuram ecclesie iuvabunt, salvo tamen iure patromitus
episcopo Paderbornensi. [13] Item Hermanno de Hardenberge, sl) Alberoni de Ole, Gozwino de RoUen-
berg,32) Hermanno pincerne, Helmwico de Elsepe et aliis hominibus archiepiscopi, qui dixerint Pader-
bornensem episcopum S(imonem)5) sibi debitorem alicuius pecunie, faciet iusticiam coram archiepiscopo
C(onrado)5) Coloniensi. [14] Item S(imon) 5) Paderbornensis episcopus requisitus cum trecentis dextrariis
et ferro coopertis una vice C(onrado) archiepiscopo Coloniensi serviet.33) [15] Item inter archiepiscopum
Conradum5) ex parte una et Ottonem5) Monasteriensem episcopum ex altera ita conventum est, quod castrum
Lunen destruetur funditus nee ullo tempore in futurum erit castrum vel municio, sed34) erit villa sicut
fuit ultra quadraginta annos sine municione. 35). [16] Tenor assecuracionis. Episcopus Paderbornensis
fidem dedit et iuramentum prestitit^) corporale, quod observabit supra dicta, videlicet formam ordina-
cionis, composicionis et pacis. Prelati et capitulum maioris ecclesie Paderbornensis et alii clerici et
laici, nobiles et ministeriales, qui ab archiepiscopo C(onrado)5) nominati fuerunt et quos Paderbornensis
habere potuit, fraude et dolo exclusis fidem dedertmt et iuraverunt,*7) quod ipsi dominum suum talem
habebunt, quod ipse formam supradictam conservet inconvulsam, et si ipse eandem infregerit in aliqua
parte, quod ipsi non assistant sibi consilio vel auxilio contra archiepiscopum Conradum et ecclesiam
Coloniensem38) neque suos. Iuraverunt") dominus H(einricus) de Svalenberg prepositus maior, Euerhardus
de Heruordia, Iohannes de Schildezce, priores, Johannes scolasticus, Heinricus Luscus, canonici Paderbomenaes,
Ioackim plebanus de Vilse. Prefati eciam fidem dederunt super eodem. Item super eodem fidem dederunt et
iuraverunt Wernerus de Gudensberg, Hermanmis de Osede, Albertus de Scardenberg, Bertoldus, Wernerus et
Hermannus de Brakelo, Ludoljus de Herisia et eius nobis Albero, Amelungus de Driburg, Vdo dictus Su-
mercalf, Hereboldus et Albertus fratires de Amelungessen, Ludolfus marscalcus, Thethardus de Norde, C<m-
radus sctdtfietus de Wartberg et eius frater Gerhardus, Heinricus earner arius, Andreas de Sola Domo,
Ccnradus dictus Stapel et Hermannus frater eius, Alradus de Beitersen, Bertoldus dictus Sumercalf, Heinricus
o o
de Gwnmere, Olricus de Wlversen, Iohannes de Nedere, Conradus de Siddessen, Regenbodo dictus Busse,
Johannes de Dinckelbwrg, Willardus de Dreuere, Florinus de Vane?i9 Ely as deAsle, Wvlbertus de Bikinchusen,
Conradus de Etlen} Ludekinus de Dalberne, Rodolfus de Stenuordia, Albero de Weleihe, Heinricus de Weuere,
Frethericus de Istincdorpe, Iohannes de Groten Nedere, Wlbertus deEsne. [17] Item civitas Paderbornensis
et oppidani in Wartberg litteras suas patentes dederunt, 40) quod dominum suum moneant et inducant
pro posse suo, quod conservet formam prescriptam ; quam si infregerit in aliqua parte, consilio vel
auxilio sibi non assistent contra archiepiscopum memoratum, ecclesiam suam neque suos, neque41) vic-
tualia dabunt nee vendent eidem. [18] Dominus de Lippia frater domini Paderbornensis et eius primo-
genitus et homines eorum duodecim,42) videlicet ex parte senioris: Gerhardus de Huneuelde, Albertus de
Dranthem, Rabodo de Haren, Heinricus de Stenbeke, Hermannus de Lippespringe, Rotcherus de Bokeneuorde,
48*
Digitized by
Google
376 1256
ex parte iunioris: Godescalcus dictus Wenet9 Iohannes de Rubo, Arnoldus de Odelinchusen> Sifridus de Huffe,
Euerhardus de Veithlere, Hermannus de Ledereslo fidem dederunt et iuraverunt, quod ipsi doininum Paderbor-
nensem talem habebunt, quod formam supradictam observet, et48) si non fecerit, ipsi non assistant44) sibi
consilio et46) auxilio contra archiepiscopum memoratum, ecclesiam suam neque suos. [19] Idem fecit 4€)
O(tto)6) Monasteriensis episcopus47) cum viginti quinque militibus subnotatis4*) : Symone de Gemene*
WUlelmo dicto Rusce, Godefrido burggravio de Regchede, Heinrico et Hermanno eius natis , Fretherico de
Menhuuele et Rodolfo eius natoy Alberto dapifero et Bernardo eius nato, Godefrido de Coten, Iohanne pincerna
seni&ri, Iohanne pincerna de Mereuelde, Bernardo Werence, Gerlaco Bittero de Rethe, Hermanno de Lanyene,
Gerlaco de Beueren^ Ludolfo de We me, adoocato de Warendorpe, Lutberto de Svanesbule, Heinrico Norendin*
Hermanno de Hakenez, Tlieoderico de BUrebeke, Heinrico de Stromberge, Wezcelo de Lembeke, Suethero
Werence. [20] Idem fecit comes de Rethberg49) cum sex, quorum^) nomina sunt hec: Albertus de Mudelerey
Otto de Sindene, Ecbertus de Rokinchusen, Heinricus de Wolde, Hugo de Cleicampe, Rotherus de Siwlene.
[21] Dominus de Woltecge, comes de Scowenburg, dominus de Hoya, Otto de Rauensberg, de Euerstene
et de Cigenbagen comites, advocatus iunior de Scalkesberg51) fidem dabunt et iurabunt, quod, si episcopus
S(imon)5) Paderbornensis formam prescriptam infregerit, ipsi consilio vel auxilio sibi non assistent contra
archiepiscopum memoratum, ecclesiam suam neque suos, et singuli super biis litteras suas dabunt5*)
patentes. Similiter Bremensis dabit litteras patentes sine iuramento. [22] Item Osnaburgensis, Mindensis
episcopi et abbas Corbeiensis pro ipso episcopo S(imone)5) Paderbornensi fideiubebunt, quod ipse supra-
dicta observet, et si53) infregerit, ipsi erunt manifesti adiutores Coloniensis contra Paderbornensem , et
illud processum habebit, si prefati voluerint facere ad peticionem Paderbornensis episcopi et ipse bona
fide laborabit, quod hoc fiat. [23] Item si dominus de Lippia et eius primogenitus contra iuramentum
suum venientes iuverint episcopum Paderbornensem S(imonem) 5), predicti duodecim milites fidem dederunt
et iuravemnt, **) quod episcopum S(imonem)5) Paderbornensem vel dominum Lippensem vel eius primo-
genitum contra archiepiscopum Coloniensem C(onradum)5) non iuvabunt vel contra suos. [24] Item si
episcopus Monasteriensis O(tto)5) contra iuramentum suum veniens iuverit fratrem suum S(imonem)5)
Paderbornensem, viginti quinque milites ex parte archiepiscopi C(onradi) 5) supra M) nominati fidem dederunt
et iuraverunt>b®) quod episcopum O(ttonem)6) Monasteriensem contra archiepiscopum C(onradum)5) Colo-
niensem vel suos non iuvabunt. Idem factum est de comite C(onrado)5) de Rethberg et de sex militibus
supra notatis.57) [25] Item episcopus Monasteriensis et dominus de Lippia elegerunt^) quod si ipsi,
quod absit, peieraverint assistendo fratri suo contra formam supradictam venienti, se incidisse in penam
sex milium marcarum, quas ipse archiepiscopus C(onradus)5) recuperare poterit in redditibus eorum et
insuper in personis et rebus illorum, qui coadiutores cum armis fuerint eorundem contra archiepiscopum
memoratum sive suos. [26] Item ipse S(imon)5) Paderbornonsis elegit et acceptavit sub pena quinque
milium marcarum, quod formam supradictam observet. Quam si non observaret, archiepiscopo C(onrado)5)
salvum erit recuperare dicta quinque milia marcarum in redditibus episcopi Paderbornensis S(imonis)5)
et insuper in personis et bonis eum coadiuvancium. [27] Item posuit5*) Paderbornensis S(imon)5)
episcopus60) viginti quinque fideiussores, qui promiserunt*1) fide data et iuramento prestito, si episcopus
S(imon)5) infregerit, intrare Gesike a die monicionis infra quindenam ad iacendum tamdiu, donee ipse
episcopus impleverit et emendaverit, quod infregerit. Et quicunque fideiussorum non servaverit, quod pro-
misit, elegit**) se teneri archiepiscopo Conrado5) in den turn marcis, quas archiepiscopus C(onradus)5) in persona
et bonis suis sine offensa recuperabit, et si aliquis horum fideiussorum decesserit, episcopus S(imon)5)
requisites infra mensem sub sacramento alium substituet, qui ei fuerit nominatus. Sunt**) autem hii fide-
iussores: Bertoldusy Wemerus et Hermannus deBrakelo, Ludolfus de Herisia et Albero eius natus, Amelungus
de Driburg, Udo Sumercalf, Hereboldus de Amelungessen, Elyas de Asle, Albertus de Scardenberg, Werneru*
de Gudensberg, Hermannus de Osede, Ludolfus marscalcus, Thethardus de Norde, Conradus sculthetus de
Wartberg et Gerhardus eius fratery Heinricus earner arius, Andreas de Sola Domo, Conradus et Hermannus:
Digitized by
Google
1256 377
fratres dicti Stapel, Alradus de Better sen, Bertoldus dictus Sumercalf, Heinricus de Gummere, Olricus de
Wluersen, Iohannes de Nedere. [28] Item cum composicio ista fuerit consummata, ipse Paderbornensis
episcopus S(imon)5) procurabit cum archiepiscopo Conrado,5) quod ci vitas Coloniensis et alie civitates
per litteras patentes testificentur, quod ipse Paderbornensis S(imon)5) talem composicionem promisit
servare sub penis et assecuracionibus composicioni insertis. [29] Item dederunt^) Monasteriensis et
Paderbornensis episcopi ad dominum papam et legatum futurum patentes litteras consencientes in ipsis,
quod, si episcopus Paderbornensis non observaret composicionem, quod ipse elegit, se auctoritate pape
ex< ommunicatum ipso facto, et quod doininus papa et legatus dent super hoc executores seu quascunque
alias litteras, quarum auctoritate monicione premissa excommunicatus denuncietur et compellatur ad
solucionem pecunie supradicte et ad observacionem omnium predictorum. Executores super eo erunt de
Veteri Monte, de Hesterbaich65) etde66) Campis abbates, ordinis Cisterciensis, vel duo ex eis. [30] Item
si episcopus Paderbornensis S(imon)6) invaserit archiepiscopum C(onradum) Coloniensem67) seu terram
et homines suos68) incendiis seu rapinis et hoc fuerit manifestum eo modo, quod vulgariter openbare
orloge dicitur, oppidum Saltcoteu de 69) expresso consensu et voluntate prefatorum episcopi S(imonis) 5),
prelatorum, capituli et aliorum laicorum et clericorum, nobilium et ministerialium Paderbornensium in
omni redditu et cum omnibus pertinenciis et iuribus et cum omni integritate, qua70) hoc habuerunt, erit
archiepiscopi C(onradi)5) et ecclesie Coloniensis in perpetuum71) et72) nichilominus oppidum Gesike erit
archiepiscopi et ecclesie Coloniensis, sicut fuit ante ordinacionem presentem conscriptam et confectam.
[31] Ut autem hec omnia supra posita et conscripta adimpleantur et impleta tirma et inconvidsa perpetuo per-
maneant, venerabUes patres Conradus archiepiscopus Coloniensis, Otto Monasteriensis, Symon Paderbornensis
episcopi, ecclesia, prepositus, prelati et cleric i ecclesie Paderbornensis, Ber(nardus) de Lippia et Ber(nardus)
eius natus, Conradus comes de Rethberg, Widekindus de Svalenberg, viri nobiles, milites, jideiussores et iurati
supra dtctorum sigilla habentes in perpetuam firmitatem et testimonium sigilla sua , que haberi poterunt, pre-
senti instrumento opponent, sigilla vero non habentes contenti sunt sigillis appositis. Nos Dei gratia Con-
radus Coloniensis archiepiscopus, Otto Monasteriensis, Symon Paderbornensis episcopi, ecclesia, prepositus
prelati et clerici Paderbornensis ecclesie B(emardus) de Lippia, B(ernardus) eius natus, Conradus comes de
Rethberg, Widekindus de Svalenberg, viri nobiles, milites, Jideiussores et iurati supra dietorum profitemur pre-
sentibus omnia supra posita ita esse et vera. Actum et datum apud Essende I°X . Kalendas Septembris, anno
Domini M>.0*C.L<> sexto.
J) wichbelede A', wicbilede B. *) Geseke ^1', so immer; hier auch B. Das Folgende bis [2] ateht am Schlusse
der Urk. bei B mit Verweisungszeichen. 8) Giseke B. *) Es folgt durchstrichen emtuni vel B. 5) Name
fehlt B. •) ecclesie Ueruordensis B. *) eiusdem Conradi fehlt B. 8) Eruete A1, hogerichte B. ^ Coloniensis-
fehlt B. 10) vel B. 1J) set A*. 1S) dabit B, das auch Paderbornensis hinzufugt. xa) requisierit B.
") contineant B. 15) aut B. ,fl) eundem fehlt B. 17) predictus fehlt B. 18) Hvrde A, Vitinchouen B.
19) episcopus Osnaburgensis B. ia) Horde B. *l) Heinricus de Vitinchouen et Hunoldus marscalcus iurati
{letzteres durchstrichen) B. ") prefatus fehlt B. ,8) prefatus S. und episcopus fehlt B. **) et fehlt A
und B. ,5) episcopi fehlt B. 8e) Coloniensem fehlt B. tT) propter B. ,e) per archiep. substituetur B»
,9) prout B, *°) Soltcoten B. 8I) Hardenberg B. 88) Rodenburg B. 83) serviet archiepiscopo Coloniensi B'
84) set A*. M) Dieser Satz steht in B am Schlusse. \gl unten. *•) fidem dabit et iuramentum prestabit B'
37) postmodum fidem dabunt et iurabunt B. M) Coloniensem ecclesiam suam, letzteres ubergeschrieben B.
3*) Der Abschnitt von hier bis Esne fehlt bei B. A* hat folgende Abweichungen: Scideze, Sumercalf (bei
Bertoldus), Wlversen, Elias, Wlbertus de Esne. *°) dabunt B. 41) nee B. **) Statt des kursiv Qedruckten
hat B quos dominus archiepiscopus viderit expedire, fidem dabunt et iurabunt u. s. w. A' hat folgende
Abweichungen: Hunevelde, Bekeneuorde, Huffe. *■) quod 2?. 44) assistent B, 45) vel B. 4fl) faciet B.
*r) episcopus Monasteriensis B. **) nominandis B. Die folgeiukn Namen bis Werence fehlen. A' hat
folgende] Abweichungen: burgravio de Rechede, Menhuuele, Wernen. 49) Retberg B. *°) quorum bis
Sindene fehlt B. 81) Scalckesb. A'. **) ecclesiam suam fehlt B, dann dabunt litteras suas B. ") quod B.
5i) fidem dabunt et iurabunt B. 86) supra fehlt B. 68) dabunt — iurabunt B. 67) Idem fiet de comite de
Rethberg cum sex militibus ah Zusatz uber der Linie und am Rande geschrieben B. 68) eligenti?; dann pejur-
Digitized by
Google
378 1256
*•) ponet B. 60) S. episcopus fehlt B. Paderborn. ep. Simon A1. ei) promittent B. et) eiiget B. •») Sunt
bis Nedere fehlt B. A* hat abweichend Aslen, Gudensberg, Somercalf. •*) dabunt B. •») Hesterbach A' tu B.
flfl) de fehlt B. 6T) Conradum Coloniensem fehlt B, dag eg en seu ecclesiam Coloniensem himugtfugt B,
•*) suos fehlt B. **) Der von de an bis Paderbornensium fehlende Thtn'l hi /iter in perpetuum gesetzt.
T0) in qua B. ") VergL Anmerk. 69. T2) et fehlt B. **) Statt des Nachfolgenden schliesst B nut dem
Passu* uber Liinen, vergl. Art [15]. Dann folgt: Nos episcopus Paderbornensis et decanus maior Goloniensis
protestamur in hanc formam esse concordatum et in testimonium sigilla nostra presentibus duximus apponenda.
Or. des vorldufigen Friedensvertrages (B), am linken Rand beschddigt, im Kgl. St.- A. Munster, FstUu
Paderborn Nr. 202. Zahlreiche Korrekturen, das bis zum Rand beschriebene Pergament, darin
ein ursprungliches Loch, weisen auf einen minder feierlichen Charakter der Urk. kin. Die beiden
Siegel des Paderborner Bischofs und Kolner Domdechanten von dem von der Urk. abgeschnittenen
Pergamentstreifen abge fallen; kleine Bruchstucke liegen bei. Der definitive Friedensoertrag in zwei
Original- Ausfertigungen (A und A') im Kgl. St.-A. Dusseldorf Kurkoln Nr. 155; beide wie ouch
B von Kolner Hand geschrieben. Nach den Einschnitten haben an A 28 Siegel gehangen; das
des Domherrn Heinrich Scheie untrde nachtrdglich eingefugt. Acht fehlen jetzt, nach den gleich-
zeitigen Bezeichnungen auf dem Ramie: des Erzbischofs Konrad, des Paderborner Dompropstes,
ein unbezeichnetes, Lippiensis, de Svalenberg, A. de Driburg, de Gemene(?), Wil. Rusce. Es
hdngen, theilweise verletzt, noch folgende Siegel an: 1) Bischofs Otto von Munster, wie West/.
Sieg. II Taf. 43 Nr. 4; 2) Bischofs Simon von Paderborn, wie Westf. Sieg. II Taf. 49 Nr.3;
3) des Paderborner Kapitels; 4) Konrads von Rietberg, Adier, wie Westf. Sieg. I laf. 29 Nr. 3;
5) sigil(l)um Werhe(ri)deGodenburich, gespaltener Schild, rechts au/steigender L&ioe, links dreiBalken
wie Nr. 3 an Urk. Nr. 542. 6) sigillum Alber(ti) de Scardenb(u)rih (?), gekronter Menschenkopf
mit breitem Maul, auf zwei eingeknickte Arme gesetzt; 7) s. Godefr(idi) burc^r(avii) ? de Reggthe,
Schrdggitter; 8) sigillum Fr(e)derisci d(e) Menhuvel, SchUdeshaupt; 9) s(igil)lum Ger(l)aci d(e)
(Bever)en, zwei nach oben und unten eckig gezogene Balken; 10) sigi(l)lum Herinanni de L(ange)ne,
funf davon zweihalb, schrdg rechts gesetzte Rauten ; 11) sigillum Lu(tberti) de Svan(esb)ule, 3(2:1)
umgedrehie Steigbugel; 12) Bruchstuck des Siegels Euerha(rdi)..P(a)derburn(ensis)arch(idiaconi)?
(Herv)ord(e)n(sis), oval, rothes Wachs, oben Christus segnend, die rechte Hand erhebend, in der linken
ein Buck (?), in der Mitte in romanischem Bogen rechts Maria mit dem Kinde, links eine Heiligenfigur,
darunter der h. Liborius, vor diesem eine knieende Figur. Ueberschrift: 8. Liborius; 13) s. mag(ist)ri
Ioh(ann)is can(ooici) Paderb(ornen8is) pr(ior)is . . . .; Iohanns von SchUdesche, rund, sitzende
Figur, eine vor ihm knieende segnend; Umschrift fast gam zer start, im Siegelfeld eine zweite Um-
schrift; 14) s. Ioh(ann)is scolastici Pad(erbor)ne(nsis), spitzoval, Pelikan, die Brust zerhackend,
davdr Nest mit 3 Jung en; 15) s. Henrici thes(aurarii) (Pat)herb(urnensis), spitzoval, rothes
Wachs, Petrus mit dem Schlussel in der rechten Band, die linke ausgestreckt ; 16) 8. Henrici
Lusci canonici Paderbor(n)en(Bis), spitzoval, stehende Figur mit Palmzweig in der rechten, Buck
in der linken Hand, je eine Rose zu beiden Seiten; 17) sigillum Bertoldi de B(ra)kle, drei Pfdhle
mit darvber gelegtem Balken; 18) sigillum (Werner)i de Braclo, auf steigender Lowe; 19) sigillum
Hermanm de B(rake)l, wie das Bertholds; 20) 8. Hermanni de Osde, auf steigender gekronter Leopard;
vgl. Westf Sieg. I, 2 S. 39. An A' hingen 12 Siegel an Pergamentstreifen. Davon sind erhalten
1) Bischofs Simon v. Paderborn; 2) des Kapitels (Bruchstuck); 3) stark beschddigt, Reiter-
siegel Bernhards zur Lippe, wie Lipp. Regg. I Taf. 6; 4) Konrads von Rietberg; 5) Widu-
kinds von Schwalenberg, beschddigt; dabei liegend ein zweites, wahrscheinUch von A stammendes,
wohlerhaltenes Siegel W*s v. Schw., achtstrahliger Stern: sigillum comiti(s W)idekindi de Svalen-
be(rch?). — Der zwischen Bischof Simon und dem Kolner Domdechanten Goswin festgesetzte,
undatirte Prdliminarvertrag (B) unterscheidet sich vom definitiven Friedensvertrag (A) dadurch:
1) doss in B die Eides- und Burgschaftsleistung, Absendung der von Erzbischof Konrad gtfor-
Digitized by
Google
1256 379
derten Brief e u. s. w. als zukunftig, in A dagegen als geschehen dargestellt wird; 2) doss in A
die Namen der Bur gen eingefugt si?id; 3) durch Angabe des Besiegelungsmodus am Schluss.
Alle drei Abweichungen sind durch kursiven Druck hercorgehoben, die bisher noch unbekannte
Fassung von A findet sich im Text, die Abweichungen in B in den Anmerkungen. Wegen Art. [17]
muss die Abjassung des Praliminarvertrages spdtestens vor 1256 August 11 stattgefunden haben;
vergl. oben Ni\656; die Schlussverhandlungen in Essen zwischen August 16 und 20; vergl. Nr.657
und 660. Sdmmtliche von B. Simon auszustellende Briefe sind in den vorangegangenen Nrr.
erhalten, von den Schreiben der ubrigeh nur ein geringer Bruchtheil. Der Prdliminarvertrag gedr.
Schaten ad annum, im Auszug Seibertz, UB. I, 297 zu August 23. Vergl. Lacomblet, UB. II,
427 Anm. und Cardauns, Annalen 34, 50 Nr. 413; Lipp. Regg. I, 201 Nr. 287. Schaten giebt
im Anhang nach Kolner Angaben, wahrscheinlich also aus unserer Quelle, auch die fideiussores.
Auffdlligerweise fugt er im Text die seeks fideiussores des Gra/en Ktmrad von Rietberg hinzu,
obwohl sie nicht in B stehen. Litteratur uber den Kampf Simons mit Konrad und die Vertrage
Grauert, die Herzogsgewalt in West/aim S. 92 ff. und Cardauns, Konrad von Hostaden S. 75 ff,
mi.
Zwei Edle von Ziegenberg vertragen sich mit Bischof Simon wegen des geschvldeten Soldes fur
geleistete Dienste. Roden 1256 Oktober 2.
Nob B(urchardu8) et H(ermannus) nobiles de Cigenberge presentibus protestamur, quod inter vene-
rabilem dominum nostrum Symonem Paderbornensem episcopum ex parte una et nos ex altera pro omni
dampno, quod in servitio ipsius venerabilis domini S(imonis) et ecclesie sue Paderbornensis pertulimus
ad ipsius ecclesie subsidium invitati et pro sallario quadraginta marcarum nobis promisso et etiam pro
omni questione sedanda, que nobis pro prefatis dampnis contra eundem dominum S(imonem) episcopum
et ecclesiam suam posset competere, taliter est conventura, quod idem dominus episcopus ducentas marcas
sub bac distinctione ah hac hora in an tea per quinquennium nobis solvet; videlicet in festo beati Martini
proximo nunc instante dabit nobis quinquaginta marcas, si ad id faciendum obtulit se facultas. Alioquin
Paderborne intrabit inde nullatenus exiturus, donee* eadem quinquaginta marcarum summa fuerit per-
soluta. Secundi vero anni circulo devoluto prefatus dominus episcopus S(imon) quadraginta marcas in
predicto festo beati Martini sub distinctione prehabita nobis solvet, de tercio et quarto anno simile
faciendo. Quinto vero anno triginta marcas sepedictus dominus episcopus nobis solvet et sic consum-
mabitur solucio pecunie supradicte. Et ne ex hoc aliqua in postmodum questio valeat suboriri, presens
scrip turn sigillorum nostrorum munimine duximus roborandum. Datum apud Roden anno Domini
M°.C0C.L°. sexto, V°I. Nonas Octobris.
Or. im Kgl. St.- A. Munster , Fstth. Paderbom Nr. 203. An Pergamentstreifen, am Rande verletzt,
dreieckiges Sie gel mit Adlerjlugel Burchards; von Umschrift noch Borch . . zu lesen. Das zweite
ist bis auf zucei Brucfwtucke, die aber auch den Adlerjlugel haben, zerstort; von Umschrift zu
lesen: et (lis igenberg, wahrscheinlich gemeinsames Siegel des H. und eines Ungenannten,
wahrscheinlich Giso. Ueber Familie und Schloss Ziegenberg zu vergl. Wenck, Hess. Landesgesch.
II, 778 ff.; HI, UB. S. 164. Das servitium war wohl im Kampf gegen Koln geleistet.
668.
Propst Friedrich von Berich urkundet uber den Erwerb von Gutem seitens seines Klosters.
Burg WaUech 1256 October 21.
F(ridericus) Dei gratia prepositus in Beriche cum universali congregatione sua omnibus hoc scriptum
aspicientibus in salutis auctore summe pacis iocundari perfruacione. Quia nonnunquam, que rationabiliter
ordinantur, per curricula dierum variis eventibus adnichilantur, tarn .presentibus quam absentibus notum
esse volumus, quod Hermannus dictus de Hancuorde, cum eum communione plene fraternitatis mutatione
Digitized by
Google
380 12&6
laicalis habitus ordini nostro conformavimus, pro spe remunerations eterne contulit ecclesie nostre
quartam partem de bono, quod habuit in Wenkershusen, cum omnibus attinentiis. Alteram secundam
partem apud fratrem eius dictum Godefridum pro talentis IX comparavimus cum pleno consensu fratrum
suorum et heredum, videlicet Heinrici Diaboli et Godefridi et Hermanni, qui et ab omni contradictionis
iure, quod in hoc habebant, se totaliter excutiebant. *) Ne igitur hec post fortasse posteris nostris
vento oblivionis elapsa aliquis infringere presumat, sigillo domini comitis et sigillo civitatis sue con-
firmavimus. Huius rei testes sunt: Hermannus Brotrump, Andreas de Nece, Remboldus de Rene, Bule-
mast, Bodo, Egennolfus, Hermannus de Culte, Heinricus de Buffem, Almarus Saere, Hermannus de Afful
et alii quam plures, quibus presentibus hec acta sunt in castro Waltdeke, in die XI milium virginum,
Anno Domini M°.C°C.L°VI. Datum in Waldeke.
*) Or. hat tottaliter excuttiebant.
Or. imFurstL Wald. Arch. zuAroUen. Von Besiegelung keine Spur, auch kein Umbug9 wahrschetnJich
nie beaiegelt gewesen.
669.
Bitter Dietrich von Hdden urkundet iiber AUragung einer Schuld an Kl. Breddar.
BUstein 1256 November 17.
Omnibus hanc litteram visuris ego Theodericus miles dictus de Heldene significo, quod, cum abbas
«t conventus monasterii in Bredelar, ordinis Cysterciensis , pro pensione trium solidorum, quos annuatim
eis solvere tenebar et per aliquot annos non solvi, me convenissent in Susato coram domino Roberto
ibidem canonico, a domino Hugone sedis apostolice legato constituto, promisi in figura eiusdem iudicii
de pleno consensu uxoris mee et liberorum meorum me annuatim fratribus iamdicti cenobii tres solidos
legalium denariorum soluturum de curia mea in Heldene proxima die beati Martini, quousque tres marcas
insimul persolvam ad redditus trium solidorum conparandorum, et publice profiteor, quod1) promissum
ratum habeo et collaudo. Et ob maiorem firmitudinem in signum habitionis rati sigillo domini mei Theo-
derici nobilis de Bilenstene, quia proprium non habui, hoc scriptum petivi roborari. Testes huius rei
sunt: Siffridus de Medelike, magister Gerlacus, canonici Susatiensis ecclesie, Erpo sacerdos ibidem,
arbitri huius cause, sicut scriptum eorum super eo testatur, Theodericus custos Susatiensis, Heinricus de
Ythere, Iohannes nunc plebanus in Brakele, Albertus plebanus beati Thome et socius suus Godefridus,
Godescalcus de HorhusenetHelmwordus, burgenses Susatienses. Datum Bilenstene annogratie M0.C°C.LV0I.t
XV0. Kalendas Decembris.
J) quia Or.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, KL Bredelar Nr. 60. An von dtr Urk. abgeschnittenem Pergament-
streifen dreieckiges Siegel Dietrich* v. Bilstein, tote Wesff. Siegel I Taf. 41 Nr. 4.
670.
Dietrkh Grope van Gudensberg urkundet iiber die Beilegung eines Ztvistes zwischen KL Bredelar und
Walther und Konrad von IAstingen wegen Oesdorf und Meerhof. Gudensberg 1256 November 18.
Omnibus hanc litteram visuris ego Theodericus de Godenburg cognomento Grope notum fore cupio,
quod, cum Walterus dictus de Listhingen et filius suus Conradus abbatem et conventum in Breydelar,
ordinis Cysterciensis, super quibusdam bonis in Osninctorp et Mari sitis impetivissent, ipsi fratres
iure suo et privileges se defendebant, talis tandem compositio intervenit, quod idem Walterus et filius
suus Conradus, zelo devotionis succensi, omni impetitioni et actioni, qua predictum claustrum impetebant,
omnique iuri, quod in predictis bonis videbantur habere, pro reverentia domini nostri Ihesu Christi eiusque
pie matris Marie nee non pro religione et favore eorundem fratrum in presentia mei et aliorum hone-
storum virorum publice cesserunt cum heredibus universis, et hanc cessionem ob maiorem firmitudinem
•sigillo meo, quia proprium non haTbuerunt, roborari petiverunt, ne ipsi vel heredes eorundem quovia
Digitized by
Google
1256 381
umquam tempore hanc litem temerarie suscitare attemptent. Datum Gudenberg anno gratie Mo.C°C.L0V°L,
XIMI. Kalenda8 Decembris.
Or. im Kgl. St.- A. Mun&ter, KL Dalheim Nr. 24. An Pergamentstreifen verletztes dreieckigea Siegel:
gekronter Frotzenkopf) aus (lessen Mund zwei Arme mit ausgestreckten Fingeni herauswachsen. Auf
der Ruckseite von Hand s. XV: Ostrop.
67L
Die Bruder Brotrump ver?:aufen an El. Netze ihre Guter in Netze. Naumburg 1256 November 30.
In nomine sancte trinitatis amen. Omnibus presens scriptum inspecturis salutem in vero salutarj.
Nos fratreB Henricus, Hermannus, Warmundus, milites, Lodewicus, Thidericus et Henricus, qui dicimur
Brohtrumpe, presencium litterarum testimonio 'unanimiter recongnoscimus, quod domino preposito sanctoque
conventui ac regali familie in Neze bona nostra inibi sita cum agris adiacentibus pro quadam summa
pccunie communi consensu vendidimus, et ipsa bona ad manus dominorum nostrorum nobilium de
Nuenburc libere resingnavimus et domino preposito conventuique prefato proprietatem donari petivimus.
Quo facto in manus dominorum nostrorum nobilium de Nuenburc et aliorum proborum virorum fide data
promisimus pro fratre nostro Hekebardo absente, statim, cum ad partes redierit, infra primum mensem
faciat id ipsnm; quod si non fecerit, nos tres fratres Henricus, Hermannus, Warmundus, milites, et Hen-
ricus de Herberge ad vocationem domini prepositi de Neze opidura Nuenburc intrabimus inde non
recessuri, nisi promissum nostrum fide data firmatum a fratre nostro Hekebardo primitus impleatur.
Huius rei testes sunt: nobiles domini nostri fratres V(olquinus), W(idekindus) de Nuenburc, Berno
sacerdos, dominus Andreas de Neze, Wernerus deWelberc, Conradus Nagel, milites, Thimarus1) de Wira
Thidericus de Gran et alii quam plures. Ne autem hec acta cum cursu temporis a memoria hominum
labantur, presentem paginam fecimus conscribi. Et quia propriis sigillis caremus, dominorum nostrorum
de Nuenburc et de Waldeke inpensione sigillorum petivimus muniri. Datum in Nuenburc anno M0.C°C.L0VL,
in die beati Andree.
*) Ditmarus in Nr. 675.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arohen. An Pergamentetreifen sehr zerstort 1) dreieckigea Siegel
Volqums v. N., der Lowe auf Balken, vergl. unten Nr. 680; 2) dreieckigea mit spitzem ackt-
atrahligem Stern; von der Umschrift ist noch He . . . erhalten. Vgl. Nr. 676.
672.
Graf Adolf, von Waldeck, iudex provincialis und advocatus provincie> ak MUsiegler in zwei
Kompromissen von Speierer IMcesanen genannt. 1256.
Gedr. Wurdtwem, Nov. Subs. X1I> 72 und 74. Vgl. Vamhagen, Grundlage S. 305 Arm. f.
673.
Abt Jordan von Abdinghof bekundet eine Memorienstiftung. 1256.
lordanus Dei gratia Paderburnensis abbas universis presentem paginam intuentibus cupimus esse
notum, quod Widekindus et Thezzeke uxor sua pro salute anime sue facultatem decern marcarum nobis
presentarunt, quam summam circa bonorum domine Syderadis de Widen premortue expendimus emptio-
nem, tali tamen conditione posita, ut sex maltra annone, videlicet duo siliginis, duo ordei, duo avene,
singulis annis citra festum Martini eisdem, quoad vixerint, faciamus de nostro granario presentari. Cum
autem unus eorum decesserit, superviventi subtrahentur duo maltra, ita quod idem quatuor tantum
maltra recipiet tempore sue vite. Cum vero secundum ordinationem superioris ambo migraverint ex
hoc seculo, unum maltrum singulis annis indeficienter dabitur conventui ad predictorum hominum
Westt Urk.-Buch IV. 49
Digitized by
Google
382 1256
memoriam cum ceteris fidelibus sollempniter peragendam. Cetera denique quinque maltra nobis dimit-
tentur amplius absoluta. Ut autem huius rei rationabilis processus in futuro servetur inconvulsus, pre-
sentem paginam desuper conscribi fecimus sigilli nostri et ecclesie nostrc munimine roboratam. Acta
sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo sexto, presentibus testibus ad hoc rogatis:
Arnoldo priore, Henrico dicto priore de Wilbodessen, Hermanno Dracone, Gerhardo de Baddenhusen,
Rotberto quondam cellerario, Hermanno camerario, Pelegrimo, ecclesie nostre confratribus et abbatis
familia, et aliis quam plurimis.
Or. im Kgl. S&-A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 55. An Pergamentstreifen Bruchstuck vom Siegel des Abts+
674
Graf Hermann von Pyrmont verJcauft u. a. mit Zustimrnung seines Bruders Gottschalk dem Kl.
Barsinghausen einen ihm von seiner verstorbenen Schwester Grtifin Kunigunde von HaUermund
Ubertragenen Hof in Gestorf. Zeugen. 1256.
Gedr. Hodenberg, Calenberger UB. I, 29. Dem Verkauf eines andern Hofes daselbst an Kl. B. und
einer Schenkung der Grdfin K. hatten Gottschalk von Pyrmont und seine Sohne Gottschalk und
Heitmann 1253 Juli 6 zugestimmt. Gedr. a. a. 0. Nr. 28.
675.
Graf Heinrich d. j. von Waldeck bekundet Giiteruberlassung in Netze an Kl Netze. 1256.
Heinricus iuvenis comes de Waldeke notum esse cupimus universis tarn presentibus quam futuris,
quod Ditmarus et uxor eius Adelbeidis dicti de Wira et filii eorundem Iohannes et Nicolaus bona sua
omnia sita in Nezce in nostro districtu, que proprietatis titulo possederunt, a) pro quindecim marcis
argenti, turn quia prepositus et conventus monasterii in Nezce filie eorum pie propter Deum prebendam
unam ibidem et liberaliter contulerunt, vendiderunt et tradiderunt proprietatis titulo monasterio sepe-
dicto, in ipsum transferentes dominium eorundem. Et ne super hiis in posterum dubium aliquod oriatur,
prefati Ditmarus et uxor eius Adelheidis et filii eorundem Io(hannes) et Nicolaus nostrum sigillum
appendi huic littere petierunt. Actum anno Domini M°.C0C.L°VI0., presentibus Berdoldo2) presbytero,
Andrea de Nezce, Walthero, Olrico, Hermanno Brotrump, militibus, Ditmaro Opoldo, Reinboldo de Rein,
aliisque pluribus castrensibus nostris in Waldeken.
J) possiderunt Or. 2) So Or.
Or. im Fursti. Wold. Arch, in Arolsen. Siegel vom Pergamentstreifen abgefallen.
676.
Graf Heinrich d. j. bekundet Giiteruberlassung in der Drilnge an Kl. Netze. 1256.
Heinricus iuvenis comes in Waldeke omnibus hoc scriptum visuris salutem in vero salutari. Noverit
tarn presens etas quam futura posteritas, quod Ditmarus dictus Opolt una cum matre sua ceterisque
heredibus consencientibus decimam minutam curie in Drunge pertinentem ecclesie sancte Marie in Nezce
de sua bona voluntate pro remedio anime patris sui contulit ecclesie supradicte perpetuo. Et ut hoc
factum firmum permaneat et stabile, scriptum presens sigilli nostri munimus appensione. Huius rei
testes sunt: prepositus Frislariensis Widekindus de Waldeke, dominus Reinhardus de Ytere, Andreas de
Neyce, Olricus, Waltherus, Hermannus Brotrump, milites, Reinboldus de Ren et alii quam plures. Acta
sunt hec anno Domini M°.C°C.L°VI.
Or. im Fursti. Wold. Arch, zu Arolsen. An angehdngtem Pergamentstreifen dreieckiges Siegel des Graf en
Heinrich, spitzer achtstrahliger Stern; vgl. Nr. 671. Gedr. Varnhageny Grundlage, UB. Nr. 40.
Digitized by
Google
1256 383
677.
Graf Adolf von Dassel iibertrdgt einen Zehnten in HdmarsJiausen an Kl.Lippoldsberg. Nienover 1256.
In nomine Domini amen. Adolfus Dei gratia comes de Dassele universis huius pagine inspectoribus
in perpetuum. Notum esse volumus tarn presentibus quam futaris, quod nos pro remedio anime nostre
decimam in Helmwordessen ecclesie in Lippoldesberge contulimus acceptis ab ecclesia sex marcis, ita ut
nos proprietatem ipsius decime a Paderburnensi episcopo elaboremus. Hanc siraul nobiscum omnes
filii nostri et cognati Adolfus et Ludolfus fecerunt donationem. Et ut stabile et firmum permaneat, pre-
sentem paginam nomine nostro et filiorum nostrorum nee non cognatorum nostrorum conscriptam sigillo
nostro fecimus roborari et ecclesie tradi cum litteris concessionis domini episcopi Paderburnensis. Actum
«nno Dominice incarnationis millesimo ducentesimo LVI. Datum Nienouere in castro.
Or. vmKgl. St.- A. Marburg, Kl. Lippokbberg. An Pergavnentstreifen dreieckiges Siegcl des Ausstellers:
Hirschgeweih; zwischen den Enden seeks in Kreuzform (4 : 2) gesteUte Kugelny unterhalb zwei
Kugeln. Umschrift: f Sigillum comi(tis A)dolfi de Dasle. Auf der Ruckseite Aufschrift s. XIII.
ex . oder XIV. in. de decima in Helmwardeshusen, das hu anscheinend durchstrichen.
678.
Edelherr Bernhard zur Lippe bekundet Beilegung eines Streites zwischen Hermannus de Odelinc-
husen und Kl. Marienfdd wegen eines Hofes in Darphorn. Zeugen. 1256.
Gedr. UB. Ill, 610. Reg. Lipp. Regg. /, 201 Nr. 288.
679.
Edelherr Bernhard zur IAppe ubereignet ihm resignirte und ans Lippsttidter Kloster verkaufte
Ldndereien demseJBben. 1256.
Bernhardu8 vir nobilis de Lippia. Noverint universi tarn futuri quam presentis evi fideles, quod,
cum Otbertus dictus advocatus et Frederunis uxor eius, cives Lippenses, decern iugera agrorum prop*
oppidum Lippense sita de manu nostra iure feodali tenerent, conventione facta inter dictos Otbertum
et Frederunim ex parte una et . . priorissam et conventum Lippensem ex parte altera de certa pecunie
summa iam dicta decern iugera agrorum prefati Otbertus et Friderunis libere in manus nostras resigna-
runt, et nos eadem de consensu et petitione ipsoruro intuitu retributionis eterne dictis . . priorisse et
conventui Lippensis ecclesie contulimus perpetue possidenda. Gontulimus etiam eisdem . . priorisse et
<5onventui duo iugera agrorum a Ricbodone et Theoderico socero eius, civibus Lippensibus, libere nobis
resignata, de quibus tres modii mensure Lippensis nobis solvebantur. Ut autem hec omnia rata et
inconvulsa permaneant, paginam hanc inde conscriptam inpressione sigilli nostri duximus caute robo-
randum. Acta sunt anno Domini M°.C°C.L sexto.
Or. im Stiftsarchiv zu Lippstadt. Reitersiegel Bernhards an anhdngendem Pergamentstrei/en wie Lipp.
Regg. I Tafel 6. Reg. Lipp. Regg. II> 16 Nr. 488.
680.
Volquin und Widukind Edk von Naumburg ubereignen einen angekauften Hof dem Kl. Netze. 1256.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Ego Volcwinus miseratione divina nobilis de Nuen-
burg omnibus hoc scriptum visuris salutem in saluth auctore. Ne gesta temporum simul labantur cum
tempore, fideli scripto commendantur. Noverint universi, quod ego et frater meus dominus Widekindus,
Haluerstadensis ecclesie canonicus, cum consensu ceterorum. nostrorum coheredum proprietatem curie in
Netze site et agrorum pertinencium, quam prepositus et conventus ecclesie sancte Marie in Netze a
domino Heinrico de Aldendorb et Hermanno et Warmundo militibus et Lodewico et Theoderico et
Ekehardo fratribus, qui dicuntur Brotrumpe, et eorum coheredibus pro summa XX marcarum compara-
49*
Digitized by
Google
384 1256
Terunt. Et quia predicta bona a nobis iure feodali possidebant, nos proprietatem ipsorum bonorum, quia
ad nos pertinuit, cum omni integritate contulimus ecclesie supra dicte libere et pure propter Deum. Et
ut hoc factum firmum permaneat et stabile, sigillorum nostrorum presentem paginam munimus appensione.
Huius rei testes sunt: dominus Berno et Heinricus sacerdotes, Wernerus de Wedelberc, Conradus Cla-
viclus, milites, Heinricus de Herberge, Wernerus Bintreme et Lentfridus et alii quam plures. Acta sunt
hec anno Domini M°.C°aL°VI.
Or. im Furstl. Wold. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen 1) dreieckiges Siegel Volquins mit
zwei Balken, worauf nach rechts au/gerichteter Lowe und dieser — aber nur theilweUe — von
Schragbalken belegt, so doss das Hintertheil des Lowen bedeckt ist und bis an den Schildrand geht,
aber selbst von der linken Vordertatze belegt ist; 2) kleines spitzovales Siegel Widukinds, Blume
an langem Stengel, an jeder Seite auf unterm Zweig ein Vogel, der nach der Blume piekt. Abbil-
dung Schmidt, UB. des Hochsti/ts HcUberstadt, Bd. II Taf. VIII Nr. 50.
68L
Die Briider Kanrad und Giso Edle von Gudensberg ubereignen einen ifmen resignirten Hof
dem KL Netze. 1256.
In nomine Domini amen. Ego Conradus et Ghiso frater meus nobiles de Ghodenberg omnibus
hoc scriptum visuris salutem in salutis auctore. Scripti presentis testimonio notum esse volumus tam
presentibus quam futuris, quod quandam aream in Berendroph sitam, quam Bernardus miles dictus
Bitersole et filius suus Dimarus a nobis titulo possidebant feodali, quam de consensu et voluntate cohe-
redum suorum in manus nostras resignaverunt, cuius proprietatem, quia ad nos pertinuit, ecclesie sancte
Marie in Neze et conventui ibidem contulimus libere et pure propter Deum. Et ad maiorem huius
facti evidentiam presens scriptum uno sigillo ambo contenti duximus roborandum. Huius rei testes
sunt : de Helfenberic nobiles Iohannes et Ekehardus fratres, dominus Volradus de Heskeberic, de Thueren
Ludewicus et Volcnandus, Iohannes de Welperic, Warmundus, milites, et alii quam plures. Acta sunt
hec anno Domini M°.C°C.L0V°I.
Or. im Furstl. Wold. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen verletzt dreieckiges Siegel Konrads v. G.f
acht schachbrettartige Reihen von Schragbalken belegt.
682.
Die von Wolfershausen schenken dem KL Netze eine Hufe in Netze. 1256.
Nos Hermannus de Wolfershusen miles, M. uxor eius et pueri eorundem et Hermannus natus quon-
dam domini Heinrici de Wolfershusen litteris presentibus rocognovimus et publico protestamur, quod
ecclesie in Nezce in aliquo benefacere cupientes mansum unum situm in Nezce, cuius proprietas ad nos
dinoscitur pertinere, quern Heinricus, Warmundus, Hermannus, milites, Ludewicus, Theodericus, Eckehardus
et Heinricus de Herberen, dicti Brotrunf, noscuntur a nobis in feodo tenuisse, prefate ecclesie sancti-
monialium in Nezce, ordinis Cisterciensis, proprietatis titulo tradimus et donamus, in ipsam eiusdem
mansi dominium transferentes. Et ne in posterum super eo dubium aliquod oriatur, presentes litteras
sigillo domini Conradi de Elbene et sigillo mei Hermanni de Wolfershusen cum subscripts testibus in
huius rei testimonium fecimus communiri. Testes sunt: Hermannus vicarius, Conradus de Buren, Wide-
roldus de Hospitali, clerici Fritslarienses, Gerlacus Scotpant,(?) Conradus de Besse, Conradus Geroldi
clericus, comes Albertus de Waldensten, Heinricus ds Biscofeshusen, Ropertus de Mezce, Hermannus de
Reingoldeshusen, Reinherus de Wictorf, Conradus de Werene, milites, Theodericus plebanus de Wictorf,
Hermannus de Blumenstein, Conradus Iupan, Conradus de Hemenchusen miles et alii quam plures.
Actum anno Domini M0.C°C.LV°I.
Or. im Furstl. Wold. Archie zu Arolsen. Erstes Siegel vom Pergamentstreifen ab ; an 2. SteUe dreieckiges
Siegel : quergeiheilter Schild, in dessen oberer Hdlfte springender Wolf, in der unteren drei (2 : 1) Ring?-
Digitized by
Google
1257 385
683,
Die von Bischofshausen geben ihre Zustimmung mr Ueberlassung ernes halben Zehnten in Netze
an das Kloster dasdbst. 1256.
Nos Werneni8, Ghederudis uxor eius, Heinricus, Wernerus et Hermannus nati eorundem, dicti de
Biscofeshusen, litteris presentibus recognoscimus et publice protestamur, quod de nostra voluntate pro-
cedit et plene nostrum adhibemus consensura, ut prepositus et conventus monialium in Nezce, ordinis
Cisterciensis, medietatem decime in Nezce, quam filii doraini C(onradi) dicti Bulemast a nobis iure opti-
nent feodali , in utilitatem sui monasterii convertant, quocumque modo hoc optinere poterint a filiis
supradictis. Promittimus etiam bona fide, quod nunquam de ilia medietate prefate decime inpetemus
monasterium memoratum. Et ne super hiis in posterum dubium aliquando oriatur, presentes litteras
sigillis mei Werneri et Heinrici cum subscriptis testibus fecimus communiri. Testes sunt: Hartmannus
de Vrphe canonicus et Hildegherus vicarius ecclesie Fritslariensis, Ripertus plebanus sancte Marie, Siboto
de Ythere, Cuno de Holzheim, Andreas de Necehe, milites, Trotmarus et Conradus Gude, cives Frits-
larienses. Actum anno Domini Mo.CoC.LoVoI.
Or. irn Furstl. Wold. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen 1) dreieckiges Siegel mit nach rechts
aufgerichtetem Lowen. Umschrift: Sigillum Henrici de Lewenstene; 2) Fragment dreieckigen
Siegels mit recktsschrdgem Schildeshattpt, woran drei happen.
684.
Berthold van Brakd und Bathmtinner der Stadt Paderborn bekunden eine Vermogensscheidung zmschen
dem Paderborner Burger Helmicus Wolf u. seinem Sohne Iohann bei des letztern Verheirathung. 1256.
Bertoldus dictus de Bracle et consules civitatis Paderburncnsis omnibus presens scriptum visuris
salutem in Domino sempiternam. Universis presentem paginam inspecturis cupimus esse notum, quod,
cum Iohannes filius Helmici dicti Wlpis civis Paderburnensis legitimam duceret, pater suus eidem dedit
viginti quinque marcas gravium denariorum et decimam in Widinchusen (et) l) mansum . . . situm in agris
Bracle et Hemedessen iure hereditario ipsi et heredibus suis voluntarie ac favorabiliter assignando, ea
tantum posita conditione, ut idem Io(hannes) omnibus aliis integraliter renunciaret patris bonis nee
ullam deinceps patre vivente sive (post obitura eius?) super bonis predictis movere posset questionem
aliquatenus, sed pater suus et mater sua dicti liberam haberent disponendi facultatem de bonis
sepedictis, qualibet Io(hannis) iam dicti impetitione cessante, quicquid eisdem (videtur) bo(nestius) ac
utilius Ut autem talis ordinatio in posterum firma permaneat et subsistat presentem litteram
(exinde fac)tam sigillis decrevimus utile roborandam. Datum anno Domini millesimo du-
centesimo quinquagesimo sexto. Huius (ordinationis?) testes sunt: Fredericus senior, Fredericus iunior,
milites dicti de Hy(stincdorp?), Thidericus gener Helmici sepedicti et alii quam plures.
l) fehlt Or.
Or. im Kgl. St.- A. Mumter, defekt und theilweise verblasst, Kl. Hardehausen Nr. 100. Die an Per-
gamentstreifen angehdngten Siegel abgef alien. Erwdhnt Ztschr. XXXVII, 2, 120.
685.
Gottschalk gen. von Padberg bekundet, dass er mit Zust\mmung seiner Bruder Iohann, Kanonikus in
Geseke, Werner, Kanonikus in Paderborn und Pfarrer in Korbeke, und Bitter Hermann vor einigen
Jahren einen Theil ihres Zehnten in Beringhausen unter Vermittelung Elgers v. Dcdmgk an Abt
Widukind von Breddar verkauft habe; jetzt iiberldsst er den Best dem Abt Alexander v. B. unter
Vermittdung Adams von Aspe, Mr ads v. Horhusen und Heinrichs v. Odenhusen mit Zustimmung seiner
GemaMin Addheid, seiner Kinder Hermann, Dietrich, Gottschalk, Gertrud und Kunigunde, seiner
Bruder Johann und Werner, seiner Neffen Johann, Herrn der Burg und Gottschalk, SchwSgerin Sophie
Digitized by
Google
386 ;v £^ 1267
und ihrer Sdhne GottschcUk und Joliann. Zeugen: Thetmarus in Pathberg plebanus, Hermannus
de Ythere, Helmicus de Keldinchusen, Oonstantinus, Bernardus de Walberni(n)chu8en, Con-
radus iudex, Elwicus. Bei dem feierlichen Verzicht in Marsberg Zeugen: Ludolfiis de Capella
•et filii sui Henricus et Iohannes, Albertus de Mulenhusen et frater suus Gerlacus, Werno de
Westhem, Conradus de Yburg iudex, Hermannus superius theatro, Hermannus de Flesse(n)ger,
<Godefridus de Eleren, Bertoldus et Helmicus fratres, Wigandus, Wideroldus et Kicolaus
fratres, G-odefridus Dives. 125(6)7 Janmr 28.
Oi\ im Kgl. St- A. Munster, KL Bredelar Nr. 61. An Pergamentstreifen die Siegel 1) Gottschalks
v. P.; 2) der Stadt Marsberg; 3) Johanns v. P. Gedr. Seibertz UB. If 293 nach Kcpie. Im
Druck zu korrigiren: S. 363 Z. 2 v. u. litteram, Z. 1 v. u. quicquid, S. 364 Z. 7 Curbike,
Z. 8 possederimus, Z. 12 Widekyndo, Bredelar, Z. 16 quid, Z. 18 probis statt pro his, Z. 24
Gerthrudis, Z. 28 benivola, Z. 29 usufructuario; S. 365 Z. 8 monimentum. Zur Datinmg
vergL Nr. 599. Reg. Beitrdge zur Gesch. d. furstentk. WaJdeck und Pyrmont III, 133 Nr. 66.
686.
Papst Alexander IV. befiehlt auf die Klage des Bischofs Simon von Paderborn, doss die Kloster
Helmarshausen und Corvey von seiner Gewdlt exemt zu sein behaupten, die Exemtionsurkunden
aber nickt vorweisen, 1) dem Deehanten und Scholaster von WUdeshausen das UnterthanigkeUs-
verhaltniss von Hdmarshausen, 2) dem Deehanten und Scholaster von Fritzlar und dem Erzpriester
von Naumburg das VerhtiUniss Corveys zu Paderborn zu untersuchen. Lateran 1257 Februar 25.
Nr. 1) gedr. UB. V, 577; Nr. 2) Reg. doe. Nr. 578; Druck der Nr. 2 bei Schaten ad annunu
687.
Bischof Bruno von Osnabruck bekundet ein Verm&chtniss des Deehanten von St. Johann (in Osnabruck).
Osnabruck 125(6)7 Mtorz 15.
B(runo) Dei gratia Osnaburgensis episcopus. Notum esse volumus hanc litteram intuentibus, quod
dominus Engelbertus decanus sancti Iohannis coram nobis est protestatus et recognovit, quod statim die
ipso sui obitus ecclesia Angarensis a pensione, qua temporibus vite sue tenetur eidem, erit libera tota-
liter et soluta. Unde ipsi ecclesie presentem paginam sigillo nostro et sigillo dicti decani dedimus
communitam. Datum Osnaburg, anno Domini M°.C°C.L0VL, Idus Marcii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Stift St. Ioharm und Dionys Herford Nr. 11. An Pergamentstreifen
Bruchstuck vom Siegel des Bischofs.
688.
Papst Alexander IV. venvirft in einem an den Bischof und das Kapitel zu Paderborn gerichttten
Schreiben den von Bischof Simon mit Erzbischof (Konrad) von Roln geschiossenen Frieden, spricht
den Paderborner und s. VasdUen von den geHdsteten Eiden frei .und bestimmt, doss die Paderbomer
Kirche hinsichUich ihrer Besitzungen in den Stand gesetzt werde, worin sie vor der Gefangenschaft
des Biscliofs sich befunden habe. Lateran 1257 Marz 16.
Gedr. UB. Vy 580. Die Friedensurk. <$en Nr. 666.
689.
Papst Alexander IV. theilt dem Bischof (Budolf) von Schwerin die Gefangennahme des Bischofs
(Simon) von Paderborn und die derselben folgenden Ereignisse mit und beauftragt ihn mit Wdh-
rung der Interessen des Bischofs und seiner Kirche. Lateran 1257 Marz 21.
Gedr. UB. V, 581.
Digitized by
Google
1257 387
690.
Papst Alexander IV. ernennt den Dechanten von Deventer, den Scholaster von Wildeshausen und
Magister HUdeger, Kanonikus von St. Johann in Osnabruck, zu Richtem in der Rlagesache der
Paderborner Kirche gegen Erzbischof (Konrad) von Kdln wegen Vor^nthaltung der Stadt Brilon.
Lateran 1257 Marz 27.
Gedr. UB. V, 582.
691.
Bitter Volbert von Borken stiftet eine Familienmemorie im Kl. Hardehausen. Fritzlar 1257 Marz 30.
Volpertira miles de Borken universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Notum sit omnibus
tam presentibus quam futuris, quod ego et Bertoldus filius fratris mei, Antonia soror mea et Volpertus
filius eius actioni pariter et cause, que vertebatur inter nos ex parte una et fratres de Herswithehusen
ex altera super duobus mansis in Hademar, quos pro remedio anime sue frater meus dominus Volpertus,
quondam Fritslariensis ecclesie canonicus, eisdem coutulerat cognita facti veritate penitus renunciamus.
Insuper consentientes fratris mei devocioni tam pro illius quam pro nostra memoria in loco iugiter
habenda dictos mansos prefato monasterio scripto et sigillo in perpetuum confirmamus et contra quos-
libet inpetentes warandiam debitam prestamus. Coberedes mei, quia sigilla propria non habent, meo
contenti sunt. Ceterum ad maius robur facti nostri simul consentimus et petimus, ut sigillum domini
Heinrici cognati nostri de Bissoffeshusen presentibus litteris appendatur. Testes autem (rerum) *) gestarum
sunt milites subnotati : Conradus de Hebelde, Heinricus et Wernherus fratres de Bissoffeshusen, Hermannus
Pencelere, Conradus Seruus de Urfa; cives vero: Herbordus filius comitis, Conradus domine Gude, Gode-
liuus, Conradus filius Engiiberti, Theodericus filius Gerlaci thelonearii et alii plures. Acta sunt hec
Fritslarie anno Domini M0.C0C.LV°H., feria V. ante palmas.
*) Fehlt Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 105. Beide Siegel und BefesUgungen fehlen.
692.
Bischof Bruno von Osnabruck gestattet den Verkauf eines Hofes durch das Kapitel in Enger.
Osnabruck 125(6)7 Marz 31.
Bruno Dei gratia Osnaburgensis episcopus omnibus hanc litteram intuentibus salutem in vero salutari.
Nos attendentes, quod capitulum ecclesie Angarensis de curte Selesburen propter sui remocionem et
distanciam prebendas et iura sua commode et utiliter, prout competebat, habere non possent, vendicioni
ipsius curtis, immo verius commutationi in alia bona magis capitulo adiacentia consensimus* ad petitio-
nee! capituli memorati. Unde presentibus protestamur, quod nos ratum et gratum habemus, quod
dominus Herebordus de Spredowe miles et sui heredes dictam curtem Selesburen cum omni iure et
utilitate et cum omnibus attinenciis emerunt a capitulo memorato. Datum Osnaburg anno Domini mille-
simo ducentesimo quinquagesimo V°I., vigilia palmarum.
Or. im Kgl. St.-A. Munster Stift St. Johann u. Dionys in Herford Nr. 18. Das ovale Siegel des
Bischofs liegt, vom Pergamentstreifen ab> daneben. DaUrung nach der Osterrechnung der Kolner
Provinz. Wenn die Datirung in Cardaunsy Annalen d. hist. Ver. f. d. Niederrhein 35, 27 Nr. 191
kein vereinzelter Fall ist, begann in Osnabruck das Jahr mit Maria Verkundigung und gehort
obige Urk. zu 1256.
693.
Everhard Wolf von Gudensberg verkauft an Kl. Arolsen all sein Recht an dem Zehnten in Helsen.
Volkmarsen 1257 April 6.
In nomine sancte et individue trinitatis. Omnibus Christi fidelibus huius pagine scriptum visuris
Everhardus Lupus dictus de Guodenborgh salutem. Que geruntur in tempore, ne simul fugiant cum
tempore, solet ea discretorum industria scripture memorie commendare. Noverint igitur universi tam
Digitized by
Google
388 1257
posteri quam presentes, quod ego Everhardus Lupus dictus de Guodenburg cum assensu fratris mei
Theoderici Lupi et suorum hcredum, consentiente Walburge uxore mea simul et pueris cum omnibus
suis iustis heredibus, partem meam decime in Helsen cum omnibus attiuentiis ecclesie Aroldensi, cui
ipsa decima pro situ suo contigua est et commoda, vendidi mediantibus quibusdam viris discretis pro
triginta quatuor marcis legalium denariorum, omni iuri nostro in eadem decima babito sollemniter renun-
tiando, et ecclesia iamdicta absque omni inpedimento gaudebit perpetuali et stabili fruitione decima
supradicta. Ne igitur predicta ecclesia super emtionis huiusmodi legitimo contractu quoquomodo possit de-
fraudari, in signum habitionis rati et warandye presentem paginam sigillo proprio feci roborari. Testes
buius rei sunt: Wernerus de Guodensberg, Conradus Grope, Theodericus Lupus, Theodericus de Medrike,
Albertus gograuius, Albertus de Lutersen, Henricus de Pessenkusen, Volpertus de Brunhardessen, Luderus
de Ahusen, Conradus de Epehe, Iobannes de Osterhusen, milites ; ' Gyselerus procurator divinorum in
Volcmarsen, Thetmarus de Witmare, Hermannus de Wetthere, sacerdotes; Ernestus de Houwede, Borgar-
dus de Rodhen, Conzo Hasso, Alexander de Twiste, Heinricus de Wormlon, Albertus de Brunhardessen,
IohanneB de Vesperdhe, Hermannus de Osterhusen, Heinricus Meghedevelth , Borgardus de Benvilthe,
Borgardus de Lechtenvils, Arnoldus Rufus, Iohannes filius Symonis, Heynricus Berebom et alii quam
plures. Acta sunt hec publice in opido Volcmarsen anno Domini M0.C°C.LV0II., V°III. Idus Aprilis.
Or. im Furstl. Wafd. Arch, zu Arolsen. An Pergamentslreifen dreieckiges Siegel des AussteUers in
gelbem Wachs: der fflaueranker. Vgl. unten Nr. 727.
694.
£ Die in Soest zur Berathung eines Landfriedens versammelten Vertreter westf&lischer Stadte,
darunter Paderborn, bekunden eine Giiterauflassung. Soest 1257 April 15.
Gedr. Ritbel, Doiimunder UB. /, 106; erwahnt Westf. UB. Ill, S. 913 Anm. 1.
695.
Papst Alexander IV. beauftragt den Bechanten von Deventer, den Scholaster von WUdeshausen
und Magister Hildeger, Kanonikus zu St. Johann in Osnabriick, Erzbischof (Konrad) von Koln
dutch Androhmg der Exkommunikation zu zwingen, wegen der dem Bischof Simon von Paderborn
und seiner Kirche angethanen Krdnkungen und Sch&digungen Genugthuung zu geben.
Lateran 1257 April 17.
Gedr. UB. V, 584.
696.
jB. Simon v. Paderborn Z. Erzbischof s Gerhard v. Bremen fur Kl. LUienthal Bremen 1257 April 23.
Gedr. Brem. UB. I> 276. Vgl. folg. Nr.
697.
Bischof Simon von Paderborn, Verweser des Erzstifts Bremen, verspricht den Burgern zu Bre-
men, sie bei den von ihnen unter Erzbischof Gerhard II. besessenen Rechten und Freiheiten zu
bdassen. Bremen 1257 April 25.
Gedr. Brem. UB. 1,277. B. Simon war Neffe des altersschwachen Erzb. Gerhard und wahrscheinlich
urn die8e Zeit von ihm zum Verweser bestellt. Vgl. Man. Germ. SS. XVI, 384; Lappenberg,
Brem. Geschicktsquellen S, 11; unten Nr. 715 und Nr. 716.
698.
Abt Jordan und Kapitei von Abdinghof bekunden den Erwerb einer Hufe in Steinheim fur ihre
Kustodie. 1257 April 27.
lordanus Dei gratia abbas totumque capitulum ecclesie sancti Pauli in Paderborn omnibus hanc
paginam visuris salutem in vero salutari. Ordinationibus rerum humanarum subrepere poterit oblirio, si
Digitized by
Google
1257 389
firmitatem non acceperint a testibus et a scripto. Hinc est, quod universis huius littere continentiam
intuentibus cupimus esse notum, quod Arnoldus ecclesie nostre custos quendam mansum situm in villa
Stenhem, quern Iohannes dictate Strepenagel ab ecclesia nostra iul*e tenuit pheodali, de consensu nostro
et capituli nostri de denariis custodie comparavit assignans ipsum ad usus custodie nostre cum annua
pensione, ita etiam, ut nee ipse nee aliquis custodum successorum suorum predictum mansum sine consensu
nostro et capituli nostri a custodia possit aliquatenus elongare. Ut autem factum buiusmodi postmodum
maneat inconvulsum, presentem paginam desuper conscribi fecimus nostri et capituli nostri munimine
confirmatam. Datum anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo, V. Kalendas Maii.
Or. im Kgl. St.-A. Minister, Kl. Abdinghof Nr. 56. Beide Siegel von den Pergamentstreifen abgefallen.
699.
Ludolfy friiher hochstiftisch Paderborner Marschall, und sein Brader Hermann verpfanden der Stadt
Padertiorn die ihnen zustehende Pfennigabgabe. 1257 Mai 1.
Ludolphus venerabilis patris domini episcopi ac ecclesie Paderbornensis quondam marscalcus et
Hermannus fratres omnibus hanc litteram inspecturis notum esse volumus, quod pensionem nobis in civi-
tate Paderbornensi de obolis debitam eidem civitati pro triginta marcis legalium denariorum in civitate
Paderbornensi titulo pignoris obligavimus et presentibus obligamus pro nobis et heredibus nostris eidem
civitati prefate obligationis iustam warandiam promittentes. Pecuniam vero nobis de dicta civitate solu-
tam in usus nostros et heredum nostrorum convertimus duos mansos unum in Masenhem et alium in
Northern comparantes a nobis et heredibus nostris pro restauro possidendos. Et ut hec rata perma-
neant, presentem paginam nobilis viri de Osedhe Hermanni, meo, ego Ludolphus pro me et fratre meo
Hermanno ac opidi superioris in Wartberig sigillis duximus et petivimus in veritatis testimonium robo-
randam. Acta sunt hec de consensu domini Ludolphi cellerarii Paderbornensis, patrui nostri, anno
domini M°.CC°. quinquagesimo septimo, Kalendas Maii.
Or. im Stadtarchiv zu Paderborn. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs 1) kleines dreieckiges Siegel,
Hirschgeweih mit sechs Enden, an jedem Ende mit funfbldtteriger [Rose belegt. TJmschrift:
8. Ludolfi marscalci . . .; 2) grosses dreieckiges Siegel, aufgerichteter gekronter Lowe mit auf-
fallend dickem Zagel, vgL Westf. Sieg. I, 2 S. 39; 3) grosses rundes Siegel der Stadt War-
burg, wie Westf. Siegel II, Taf. 75 Nr. 5.
700.
B. (Simon) v. Paderborn u. Bernhard zur Lippe Z. K. Richard's fur Aachen. Aachen 1257 Mai 22.
Bohmer-Ficker, V, 5299, wo Litteratur. Reg. Lipp. Regg. /, 202 Nr. 290. Erwahnt Schaten ad
annum mit irrigem Datum.
701.
Symon Paderburnensis episcopus Zeuge Kdnig Richards fur Koln. Koln 1257 Mai 27.
Bohmer-Ficker, V, 5304, wo Litteratur.
702.
Tapst Alexander IV. gewahrt denen, wdche die Paderborner Kirche am Feste Maria Verkundigung
und in der Octav besuchen, einen Ablass von einem Jahr und 40 Tagen. 1257 Mai 28.
Erwahnt UB. V, 848.
Wfestt Urk.-Bueh IV. 50
Digitized by
Google
390 1257
703.
Papst Alexander IV. ertJieilt dem Bischof und Kapitd der Paderborner Kirche die erbetene
Erlaubniss, auf Paderborner Gebiet Burgen und Befestigungen zu batten trotz des Verbotes des
Erzbischofs von Koln. Viterbo 1257 Mai 30.
Gedr. UB. V, 581.
704.
Papst Alexander IV. beauftragt den Bischof (Heinrich) von Httdesheim, das dem Bischof (Simon)
von Paderborn erUieilte Becht} in seinem Gebiete Burgen und Befestigungen zu bauen, dem Erz-
bischof (Konrad) von Koln gegenuber nothigenfalls durch Exkommunikation zu wahren.
Viterbo 1257 Mai 30.
Gedr. UB. V, 586.
705.
Grerhardus abbas de Herswiteehusen unter den Zeugen in Urk. des Grafen Borchard von
Lutterberg filr Kl. Walkenried. Walkenried 1257 Juni 3.
Falke, Cod. trad. Corb. p. 900. Fehlt im Walkenrieder UB.
706.
Graf Hermann von Everstein und Eddherr Bemhard zur Lippe Zeugen in Kaufurk. der Burg
Bingenberg durch B. Otto von Miinster. MUnster 1257 Juni 6.
Gedr. UB. Ill, 618; vgL daselbst Nr. 620 und 622.
707.
Papst Alexander IV. fordert u. a. die Paderborner Diocesanen zur Uhterstutzung des Kl. Fronden-
berg durch Verleihung eines Ablusses von 100 Tagen auf. Viterbo 1257 Juni 13.
Gedr. UB. V, 589.
708.
Bichter und Bathmanner in Volkmarsen bekunden G-ilterverzicht eines Warburger Burgers m
Gunsten des Kl. Hardehausen. Volkmarsen 1257 Juni 15.
Alexander iudex et consules universi in Volchmersen omnibus hoc scriptum audituris salutem in
Domino. Notum facimus presentibus et futuris, quod Gonradus civis in Warthberg, dictus de Weythen,
proventus decime et curtis in Roden itemque proventus curtis in Vorsten, quos de consensu et voluntate
abbatis et conventus monasterii in Herswithehusen per aliquos annos perceperat, eisdem coram nobis
integre et absolute resignavit, recognoscens et protestans publice se et heredes suos nichil penitus iuris
habuisse in bonis supradictis, nisi perceptionem proventuum sibi tantum et uxori sue Mechthildi ad tempus
certum constitutam. Unde etiam pro habundanti cautela nuntios predicti abbatis et conventus, videlicet
dominum Gumpertum monachum et sacerdotem, fratrem Gonradum magistrum in Scerue et fratrem
Arnoldum magistrum textorum idem C(onradus) induxit in possessionem bonorum predictorum, a quibus
et homines colentes eadem bona susceperunt ea iure colonorum. Ut igitur hec rata maneant et
inconvulsa, nos presentem paginam conscribi et sigillo nostre civitatis fecimus conmuniri. Testes
huius rei sunt: Giselerus1) sacerdos, Luderus de Ahusen, Conradus de Eppe, milites; Albertus de Bmn-
hardessen, Alradus de Brune, Iohannes ibidem, Thitmarus de Pathberg, Theodericus Rufus pistor,
Lodewicus mercator, Henricus pellifex, Rodolfus molendinarius et alii quam plures. Acta sunt hec in
Yolchmersen anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo, septimo decimo Kalendas IuliL
J) Von hier an mit anderer Feder geschrieben; ibid mit Abkiirzungsstrich an d.
Or. im KgU St-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 106. Befestigung sammt Siegel fehlen.
Digitized by
Google
1257 391
709
Papst Alexander IV. befiehlt in drei Sehreiben dem Domkantor (Mauritius) zu Paderborn, fiir die
AusUeferung der vom Kardinailegaten Petrus bei verschiedenen Personen der Diocesen Bremen und
Verden und beim Elekten von Lund deponirten Gddsummen Sorge zu tragen. Viterbo 1257 Juni 17.
Gedr. UB. V, 591 u. 592. Die beiden ersten Schreiben sind gleicldavtend. Ueber den Paderborner
Kantor Mauritius vgl. UB. V, Einleitung XXV u. unten Nr, 712. M. war damals an der Kurie.
710.
Graf Ludolf von Basset y Schwestersohn der Graf en von Everstein, bekundet, dass er und sein
damds nock lebender Bruder Adolf an Kl. Lippoldsberg einen Zehnten in Helmarshausen (Helm-
uordessen) friiher fiir 10 Mark verkauft, und dass er jetzt nach dem Tode des Inhalers Con-
radus de Solinhen u/nter Vermittelung seines Oheims Gr. Ludwig von Everstein dem Propst des
Klosters densetben dbgetreten hat. Zeugen: Comes Ludewicus de Euerstene, propositus Herbordus
de Lippoldesberg et frater Albertus, Otto miles de Nigenhouere, Thidericus rector ecclesie
in Gotbike, Hermannus de Dasle famulus, Thidericus Rise famulus. Hoxter 1257 Juli 10.
Or. im Kgl. St.- A. Marburg. An Pergamentstreifen Siegel des verstorb. Gr. Adolf wie Nr. 677.
Gedr. Wigand, Archiv IV> 389 f. Z. 3 v. unten ist hinter prep, einzuschieben et conventus;
S. 390 Z. 12 zu setzen imposterum.
711.
Graf Ludolf von Bassd bekundet tine Memorienstiftung seiner Mutter Clemente in Kl Lippoldsberg.
Hoxter 1257 Juli 10.
Ludolfus Dei gratia de Dasle comes omnibus presentes litteras inspecturis promptam ad eorum
beneplacitum voluntatem. Tenore presentium profitemur, quod Clementis mater nostra super curiam
no&tram Hilwoldeshusen puri argenti nobis prestitit octo marcas, et quod illos denarios in eadem curia
pro anime sue remedio contulit conventui in Lippoldesberg singulis annis ad ipsius memoriam peragen-
dam et anniversarium, sicut fratrum eorundem anniversarii agi solent. Et si forte curiam nostram
redimere nobis placeat vel de nostre fuerit beneplacito voluntatis, dicti denarii in usus aliorum red-
dituum convertantur, unde conventui ad anniversarium matris nostre statuta consolatio ministretur. Ne
igitur in posterum oriatur dubitatio de hoc facto presentem paginam ipsis dedimus sigillo fratris nostri
A(dolfi) defuncti, quia eo post mortem suam usi fuimus, munimine roboratam. Datum Huxarie, anno
Domini M°.C°C. quinquagesimo VII., in die septem fratrum martyrum.
Or. im Kgl. Sk-A. Marburg, Kl. Lippoldsberg. An Pergamentstreifen Siegel wie vor. Nr. 710. Wigand,
Archiv IV, 385 heisst die Mutter Ludolfs Clementa (von Everstein).
712.
Dominu8 Mauricius cantor Paderburnensis in einem an der Kurie ausgestdlten Notariatsimtrument
als Zeuge erwdhnt. Viterbo 1257 Juli 15.
Erwdhnt UB. V, 849.
713.
Edelherr Bernhard zur Lippe bekundet seine Aussohnung mit Dompropst Heinrich von Paderborn
wegen Wegnahme der Bavensburg. Herford 1257 Juli 19.
Bernhardus nobilis de Lippa senior omnibus in perpetuum. Acta sollempniter delet oblivio, nisi
scripturarum fulciantur testimonio. Noverint itaque tarn posteri quam presentes, quod nos compositionem
8incero pacis osculo firmatam, quam nobilis vir dominus Hinricus prepositus maioris ecclesie in Pather-
Tmrne, Hartradus Wlf, Iohannes de Busche, Rodolfus Nagel, Sifridus de Brinke, Tidericus Matevrent,1)
*milite8, et Wernherus et Tidericus de Karshem necnon ministeriales de Rauensberg et omnes coadiutores
50 #
Digitized by
Google
392 1257
ipsorum nobiscum amicorum nostrorum consilio pacifice inierunt super eo, quod castrum Rauensberg,
quod sub tuitione nostra habuimus, a nobis alienarunt, presentibus litteris nostris patentibus protestamur
sigilli nostri munimine roboratis, quod nunquam nee a nobis nee ab amicis nostris super eo calumpniam
patientur. Preterea sub assecuracione militari et fide data ad stabilimentum memorate compositionis
nos eisdem obligavimus, quod venerabiles fratres nostri dominus episcopus Otto Monasteriensis et dominus
episcopus Simon Patherburnensis et nobilis vir avunculus noster comes Otto de Tekeneburg, nee non
filii nostri dominus Gerhardus prepositus Bremensis et dominus Ber(nhardus) nobilis de Lippa iunior et
civitates nostre Lippia et Lemgo litteris suis et sigillis compositionem supradictam protestantes robo-
rabunt. Item si aliquo casu impediente dicta amicorum nostrorum sigilla obtinere non possumus, in
reliquis affirmabimus, quod obtinere non prevaleamus, sed quanto citius semper poterimus, litteras supra-
dictorum amicorum nostrorum eisdem erogabimus. Datum Heruordie, anno Domini M0.C0C.L°VII0., feria
quinta ante festum beati Iacobi.
x) vnt mit ilberschrieb. e.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Grafschaft Ravensberg Nr. 7. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Gedr.
Schaten ad annum. Lamey, Gesch. d. Grafsch. Ravensberg, Cod. dipl. Nr. 36. Grupen, Origg.
Germ. Ill, 183. Auszug, Closteimeyer, Krit. Beleuehbung u. s. w. 9. Reg. Lipp. Regg. I, 203 Nr. 291.
714
Dompropst Gerhard von Bremen bestatigt obigen Vergleich. Sparehberg 1257 August 9.
Gerhardus Dei gracia prepositus maioris ecclesie in Brema. Omnibus presens scriptum visuris et
audituris in Domino salutem. Conpositionem , quam dominus Hinricus prepositus maioris ecclesie in
Patherburne et kastellani et ministeriales de Rauensberg et omnes coadiutores ipsorum cum nobili viro
patre nostro domino Ber(nardo) seniore de Lippa per pacis osculum inierunt super eo, quod castrum
Rauensberg, quod sub tuitione sua habuit, ab ipso alienarunt, presentibus litteris nostris patentibus et
sigilli nostri appensione protestamur et ratam habemus, ne super eo in posterum tarn a patre nostro
Ber(nardo) iam dicto et ab amicis suis quam a nobis calumpniam paciantur. Datum in Sparenberg,
anno Domini M0.C0C.L0.V°IL, in vigilia beati Laurencii.
Or. im KgL St.-A. Munster, Grafschaft Ravensberg Nr. 8. An Pergamentstreifen spitzovales Siegel,
stehende Figur in langer Gewandung, in der Rechten ein in funfbldtteriger Rose endender Zweigy
dessen Abbildung in den Lipp. Regg. fehlt. Gedr. Lamey Gesch. d. Gr. v. Ravensb. Cod. dipl.
Nr. 37. Reg. Lipp. Regg. I, 203 Nr. 292.
lib.
Bischof Simon von Paderborn, Verweser der Kirchen von Bremen und Corvey, und Herzog Albrecht
von Braunschweig einigen sicfi zu schiedsrichterlicher Beiiegung ihrer jetzigen und Mnftigen Strei-
tigkeiten. Elstorf 1257 August 10.
Nos Symon Dei gratia Paderburnensis episcopus, sancte Bremensis et Corbeyensis ecclesiarum tutor,
et nos eadem gratia Albertus dux de Brunswike attendentes utilitatem, commodum et honorem, que
nobis terris et hominibus nostris ex mutuis promocionibus et auxiliis poterunt provenire, omnem que-
stionem vel discordiam, que super quibuscunque causis inter nos hactenus suborta fuerat, concordavimus
in hac forma, quod ab invicem nos diligere et fideliter promovere studebimus cum effectu, nullum
dampnum vel molestiam ab alterutra partium in posterum inferendo. Nullus eciam nostrum homines
alterius vel aliquid preiudicium alterius vel gravamen manifeste vel occulte manu tenebit vel iuvabit in
aliquo vel fovebit. Verum si ab ecclesiis nostris vel terris hincinde aliquid iniurie vel dampnum fuerit
irrogatum, aut si super bonis vel proprietatibus aliqua questio suscitetur, hoc inter nos componi debet,
amicicia vel iusticia mediante. Ad quod faciendum octo viros fide dignos ex utraque parte duximus
statuendos, qui questionem motam componant, prout superius est expressum et observabitur utrobique^
Digitized by
Google
1257 393
quod ab eisdem in iustif ia vel amicicia concorditer fuerit diffinitum. Nos Symon Paderburnensis episco-
pus ex parte nostra statuimus Bertoldum et Hennannum de Braklo, Albcrtum ct Herboldum fratres de
Amelungessen, nos vero Albertus dux de Brunswik ex parte nostra statuimus subnotatos: Hermannum
de Oldwardeshusen , Henricum de Homburgh, Georgium de Wettesen, Herm&nnum de Uslaria. Si vero
prefatorum quis decesserit, alius eidem etiam ydoneus infra mensem substituetur, qui ad hoc fuerit
requisitus, et per prefatos octo infra mensem, postquam eis intimatum fuerit, sedabitur, ut predictum
est, questio suscitata. Nos eciam Symon Paderburnensis episcopus et Albertus dux de Brunswik fide
corporaliter prestita promisimus ea, que prescripta sunt, perpetuo inviolabiliter observare. Huic etiam
ordinationi composicionis nostre testes aderant, quorum nomina sunt subscripta: Iohannes et Gerardus
comites Holtsatie, Heinricus et Iohannes comites de Oldenburg, Adolfus de Dannenberg, Heinricus de
Lughowe, Conradus de Wernyngerothe, Henricus de Woldenberge, Hermannus, Lodwicus et Conradus de
Euersteyn, comites, Guntherus nobilis de Lindove, prepositus Hildeboldus, Engelbertus, canonici Bremenses,
Conradus de Dorstat, Luthardus de Meynersen, nobilis Henricus de Homborgh, Geuehardus de Bortvelde,
Iohannes de Soy teneburg x) et ceteri quam plures. Utautem omnia suprascripta in suo robore perpetualiter
perseverent, presentem paginam sigillorum nostrorum munimine duximus roborandam. Actum et datum in
campo apud Elstorpe, anno Domini millesimo CC°. quinquagesimo septimo, in die beati Laurencii martyris.
*) So eher als berg wie Schaten hat.
Aus Msc. I, 134 p. 82 im Kgl. St.-A. Munster. Gedr. Schaten ad annum mit 1252; so auch Reg. in
Bohmer Regg. imp. von 1246 — 1313, Reichssachen S. 349 Nr. 18, aber irrig, wie schon aus dem
Titel Simons hervorgeht. Reg. Spilcker, Everstein UB. Nr. 105; Durre, Hamburg (Ztschr. f.
Niedersachsen 1880) Nr. 78. Bemerkung uber Heinrich v. llomburg irrig, weil Stelle bei Schaten
verderbt. Vgl. folg. Nr.
716.
Durch B. S(imon) van Paderborn, eancte Bremensis ecclesie tutorem, wird Vergleich zwischen
EB. Gerhard von Bremen und Herzog Albrecht von Braunschweig vermittelL Albertus dux de
Bruneswic domino S(imoni) Padeburnensi episcopo et Gerhardo comiti Holzatie fidem dedit;
dominuB Iohannes marchio Brandenburgensis comiti Iohanni de Scowenburg fidem dedit.
Elstorf 1257 August 10.
Gedr. nach Or. im Kgl. St.-A. Hannover. Sudendorf UB. der Herz. v. Braunschw. Luneburg /, 43.
717.
B. Widukind von Minden bekundet Beilegmg ernes Streites wegen Zelinten von Aeckern und Hufen
ostlich an dem von Kalldorf nach Lemgo fuhrenden Wege. Mitsiegler Bemhard zur Lippe. Zeugen
ausser den Mindener Kanonikern: Eggelbertus gogravius, Thidericus de Uflen, Godescalcus
dictus Weneth, Albertus gogravius, Tidericus de Hilbeke, Heinricus de Kottorpe et Conradus
de Spenthowe, milites. Kalldorf 1257 September 19.
Aus Msc. VII, 2401 p. 45 im Kgl. St.-A. Munster. Gedr. Wurdtwein, Subs. dipl. VI Nr. 180. Reg.
Lipp. Regg. I, 204 Nr. 293. Statt merita zu lesen merica; vgl. Lipp. Regg.
718.
Das Paderborner Domkapitel iiberldsst Bitter Werner Stapel Kiiche unci Brauerei des Kapitds
und den bischoflichen Baumgarten. 1257 November 12.
Henricus Dei gratia prepositus, Rabodo decanus et capitulum Paderbornensis ecclesie tenore pre-
sencium dicimus et confitemur, quod ad preces Wernheri Stapel militis, ministerialis ecclesie nostre, et /
Elisabetht uxoris eius de bona voluntate consensimus, et placet nobis, quod coquinam et braxatorium
nostrum, que non solum sunt ruinosa, Bed1) et edificiis propriis expensis reedificent2) et dictas officinas
reedificatas inhabitabunt et eis pro commodo utentur, quamdiu vixerint ambo vel alter eorum, et po-
merio episcopali similiter utentur, quia in eo dominus Hermannus dictus de Sunninchusen, cuius erat,
Digitized by
Google
394 1257
benivole consensit. Post mortem vero amborum coquina et braxatorium cum omnibus edificiis et eciam
pomerium episcopale ad ius dominorum et utilitatem nostri capituli et nullius alterius revertentur. Vt
autem prescripta prefato militi et Elisabeth uxori sue, quamdiu ambo vixerint vel alter eorum, rata
omnia et firma permaneant^ ad evidenciam pleniorem presentem paginam super hoc conscriptam sigilli
nostri munimine duximus roborandam. Ego Hermannus de Sunninchusen , canonicus Paderbornensis,
quia omni iuri, quod in curia seu pomerio habui, cessi et capitulo dimisi, ut8) prescripta gratia prefato
militi ac eius uxori compleretur, in mei consensus testimonium etiam meo signaculo banc litteram sigillavi.
Ego Wernherus dictus Stapel pro me et uxore mea Elisabeth sigillum conventus sancti Pauli in Pader-
borne hiis litteris petivi apponi. Actum anno Domini M0.C0C.LV°IL, in crastino sancti Martini.
x) Hier fehlt ein Satzglied, 9) So im Or. *) Folgt autem unterpunktirt.
Or, im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderbom Nr. 211. An Pergamentstreifen Siegel 1) des Pader-
borner Domkapitels, 2) des Kl. Abdinghof, 3) des genannten Paderborner Dwnherm, spitzoval,
stehende Figur mit Palmzweig und Buch, uber dem Kopf eine funfbldtterige Rose, an jeder Seite
ein achtstrahliger Stern. Umschrift: S. Hermanni canonici Lubicensis. Ueber ihn zu vgL unten
Urkk. von 1263 (vor Mdrz 15) und 1264 Mai 28.
719.
Graf Adolf von Dassel schenkt zum Seelengedachtniss seiner Frau Ermendrude an Kl Lippoldsberg
einen Zehnten. 1257 December 28.
Comes Adolfus Dei gratia dictus de Dassele omnibus hoc scriptum perlustrantibus salutem. Eva-
nescunt, que in tempore geruntur, nisi apicibus litterarum cum robore testium affirmentur. Hinc est
igitur, quod recognosco et publice protestor coram universis, ad quos presens scriptum pervenerit, quod,
cum uxor nostra Ermendrudis apud conventum in Lippoldesberge sepulture traderetar, ego cum consensu
filiorum nostrorum et heredum, videlicet Ludolfi, Adolfi, Hedenrici pro remedio anime ipsius quandam
decimam in Crummenbike eidem ecclesie et conventui donavi, ut memoria eius fideliter peragatur et
anniversarius. Hoc autem ut ratum et stabile permaneat, presentem litteram sigillo meo et filii mei
comitis Ludolfi fecimus roborari. Testes: dominus Gonradus nepos meus nobilis de Sconenberge, Adolfus
et Ludolfus nepotes mei nobiles de Euerstene, dominus Bodo de Adeleuessen, dominus Hermannus de
Uslaria, milites, dominus Otto miles in Nigennouere e\ alii quam plures. Acta sunt hec anno Domino
millesimo C°C.L°VI0I., in die innocentum.
Or. im Kgl. St-A. Marburg, Kl. Lippoldsberg. An Pergamentstreifen Siegel des Ausstellers me
Nr. 598. Gedr. Spilcker, Everstein UB. Nr. 106. Ueber diesen Or. Adolf (II.) v. Dassel vgt.
Wigand, Arch. IV, 148 und Ztschr. VIII, Stammtafel.
720.
Erzbischof Gerhard von Mainz bestatigt die inserirte, vom Erzbischof Siegfried I. 1205 September 22
konfirmirte Sclwrikung fur Bursfelde. Geismar 1257.
In nomine sancte et individue trinitatis ipsius favente dementia Oerhardus sancte Moguntine sedis
archiepiscopus sacri imperii per Germaniam archicancellarius recognoscimus per presentes nos privilegium
infra8criptum reverendi domini Sifridi quondam archiepiscopi Moguntini non cancellatum, non abolitum,
non rasum nee in aliqua sui parte viciatum, vero ipsius Sifridi archiepiscopi predicti sigillo sigillatum,
prout prima facie apparebat, vidisse, diligenter examinasse et legisse tenoris et continentie in hec verba:
In nomine sancte et individue trinitatis. Sifridus Dei gratia sancte Moguntine sedis archiepiscopus.
Noverit tam presens etas Christi fidelium quam successura posteritas futurorum, qualiter Heyd(enricus)
eomes in Lutterberg in presentia nostra constitutus decimam in Sceden cum omni iure et utilitate, quo
«am ab ecclesia Moguntina in pheodo tenebat, cum consensu heredum suorum in manus nostras absolute
•et libere resignavit, postulans a nobis attentius, ut eandem decimam Bursveldensi ecclesie pietatis
Digitized by
Google
1257 395
intuitu conferremus. Nos itaque honeste postulationi sue grato concurrentes assensu predictam decimam
ob remedium anime nostre in sustentationem fratrum Deo ibidem famulantium cum omni iure titulo
proprietatis contulimus. Ut autem hec nostra donatio rata et inconvulsa permaneat, paginam presen-
tem conscribi et sigillo nostro eandem fecimus communiri sub interminatione anathematis districting
inhibentes, ne quis ei temere contraire presumat. Testes autem buius rei sunt: Adolfus comes de Dassle,
Albertus comes de Euersteyn, Hermannus de Vslaria, Waltherus advocatus de Gandershem, Thidericus
vicedominus de Rusteberg, Hermannus de Rodem, Iohannes de Geuere, Hugo de Willerode, Borchardus
de Badingen, Herbordus frater eiusdem, Theodericus de Odera. Acta sunt hec anno incarnationis Do-
minice M°.C°C.V0. Datum Rusteberg X°. Kalendas Octobris.
Quam ipsius donationem et confirmationem rite et rationabiliter factam nos Gerhardus sancte
Moguntine sedis archiepiscopus predictus approbavimus et eandem auctoritate nostra in Dei nomine
confirmamus. Pietatis itaque affectu pro anime nostre requie ecclesie Bursveldensi predicte dedimus
et contulimus proprietatis titulo decimas novalium in Sceden et in Euernhosen tarn presentes quam
eciam in posterum novandas cum decimis principalibus prefate ecclesie de iure pertinentibus pacifice ac
libere perpetuo possidendas, piscationes eciam memorate ecclesie iu Werra flumine a vado Heynbeke
usque ad locum, qui vocatur Redersich, quibus a prima sui fundatione usa fuisse dinoscitur, ipsi iure
proprietatis damns et privilegio sedis nostre confirmamus. Ut autem premissa rata et inconvulsa omni
evo permaneant et contra ipsam in posterum nunquam aliquis venire presumat, eadem banno autoritatis
nostre communimus et inde presentem paginam sigilli nostri inpressione mandavimus roborandam, testibua
subternotatis, quorum nomina sunt: Otto de Euersteyn et Borcharcus de Woldenberg comites, Bertoldus
de Brakele et Rauen de Papenheym, Fridericus de Driuorde et Albertus de Scardenberg et alii quam
plures. Acta sunt hec anno incarnationis Dominice M0.C°C.L0V0II. Datum apud Geysmariam.
Or. im Kgl. St.-A. Hannover, Kl. Burs/elde Nr. 18. An grunrothseidenen Fdden das plattgedruckte
Siegel des Erzbischofs in weissem Wachs mit ruckwarts aufgedrucktem Secret: Reiter zu Pfei'de.
Reg. Spilcker, Ever stein UB. S. 32 Nr. 25 und S. 112 Nr. 108. Darnach Bohmer- Will, Regg.
arch. Mag. II, 133 Nr. 63 und 337 Nr. 171. Vgl. Knesebeck, .Urkk. z. Gesch. d. Frhrn.
v. TJslar-Gleichen Nr. 53. Blatter zur ndhern Kunde Westfalens VIII, 14. Max, Gesch. des
Furstenihums Grvbenhagen I, 91.
721.
Alt Timmo von Corvey genehmigt den Verkauf von drei Hufen Landes zu Bronhardessen seitens
Dktrichs von Herberge mit Zustimmung seiner Bruder Heinrieh, Otto und Werner. 1257.
Or. im Kgl. St.-A. Hannover. An gefiochtenen blauweissen Leinenschnuren spitzovales Siegel des Abts,
sitzende Figur mit Stab inder Rechten und Buck in der Linken. Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. 1,32.
Bronhardessen = Broenssen (Feldmark bei Barsinghausen. A. a. 0. Nr. 7.)
722.
Vicepropst Dietrich in Geismar bekundet Beilegung eines Testamentsstreites. Geismar 1257.
Theodericus Dei gratia viceprepositus in Geismaria omnibus Christi fidelibus eternam in Domino
salutem. Notum esse volumus presentibus et futuris, quod Adelheidis relicta Regenhardi cognomento
Gnthman, quondam concivis nostri, decern et octo solidos gravium denariorum dedit Hermanno Adelheidis
filio in compositionem cause, quam idem H(ermannus) habuit adversus femimam memoratam super testa-
men to, quod sibi asserebat delegatum a predicto R(egenhardo), marito eius, cum ageret in extremis, et
hoc testibus optinebat. Accepta igitur hac pecunia et uno moldro siliginis renuntiavit omni actioni sue
obligans se una cum matre sua et fratre suo Godefrido sub pena excommunicationis tali conditione,
quod tarn ipsi quam omnes coheredes eorum nunquam de cetero sepedictam A(delheidem) super hac re
uebeant molestare, et si a quoquam presumptum fuerit, is continuo sententiam excommunicationis incurrat.
Digitized by
Google
396 1257
Ut igitur hec rata permaneant, nos nostra auctoritate excoinmunicationis eorum arbitrariam obligationem
et formam compositionis huic pagine insertam nostro sigillo duximus roborandam. Testes huius rei sunt:
Theodericus Wilhelmi filius sacerdos, Bertoldus provisor scolarium, Ernestus Crigel miles, Hugo mone-
tarius, Henricus de Elsingen, Henricus de Indagine, Euerhardus faber et alii quam plures. Acta sunt
hec anno Domini M°.C°C. quinquagesimo VI°I. in Geismaria.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 104. Von Besiegelung keine Spur.
723.
EdeUierr Bernhard zur Lippe schenkt seiner Ministerialin Ermentrude, TocMer des Bitters Arnold
von Wiringhusen, Frau Anions v. Hule, und ihren Kindern die Freiheit. Unter den Zeugen:
Henricus plebanus de Horste, Iohannes capellanus de Lipperothe, Lambertus sacerdos de
Dedinchusen, Helengerus miles de Valehusen. 1257.
Gedr. Seibertz, UB. I, 308. Reg. Lipp. Regg. I, 204 Nr. 294.
724
Berthold v. Brahd u. Graf Ludolf v. Dassel Z. Heinrichs v. Homburg filr Amdunxborn. 1257.
Gedr. Or. Guelf. IV, 494 Nr. 16. Reg. Durre, Hamburg (Ztschr. f. Niedersachsen 1880) Nr. 86.
Vgl. Ztschr. XXXVII, 2, 121.
725.
Die Bathmanner der Stadt Kassel urkunden iiber einen Verkauf von Giitern in Kirch- Ditmold
an Kl. Hardehausen. 1257.
Nos consules civitatis Cassele notum esse (volumus) omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, quod
concivis noster dictus de Thetmelle(?) . . libera donatione omnia bona sua, que habet in villa The(tmelle)
assignavit ecclesie et conventui (in Hersvith)ehusen post mortem suam (pro).remedio anime sue perpetue
possidenda. Huius rei testes sunt: . . . (Si)fridus ... Hermannus Hegere (?), Albertus di(ctus) . • .us ...
Thomas, Rodolfus de Heiligenrode et quam plures alii. Ad id confirmandum presentem paginam sigilli
nostri appensione communivimus. Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.LVIL
Or., fast ganz verblasst und de/ekt, im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen 104 «. Siegel vom Per-
gamentstreifen abgef alien. Auf der Ruckseite: de bonis in Dethmelle.
726.
Die Briider Sigebodo u. Thetmar von Itter willigen in Freilassung einer Wachszinsigen. 1257.
Sigibodo et Tethmarus fratres de Ythere omnibus Christi fidelibus salutem in Domino. Presenti
scripto protestamur, quod nos libertati, qua donata est Alheidis filia Mechthildis de Brune, que cero-
censualis fuerat ecclesie in Brune, propter sufficiens restaurum, quod eidem providit ecclesie, unanimiter
consentimus, ipsamque perpetuo ratam habentes renuntiamus omni iuri, quod nobis in ea ratione ad-
vocatie conpetere videbatur. Recognoscimus etiam omnem successionem sue generationis perpetuo
libertatam. Verum quia proprium sigillum non habemus, hanc paginam sigillis domini Hartmanni de
Vrphe vicem gerentis propositi et domini Henrici militis de Biscopeshusen duximus confirmandam. Testes
huius rei sunt: Henricus decanus Frislariensis, Hartmannus canonicus supradictus et Henricus miles de
ytershusen et alii quam plures. Datum anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 103. Beide Siegel vom Pergamentstrei/en ab.
JSverhard Wolf von Gudensberg verkaufl einen Theil seines Zehntens in Helsen an Kl. Arolsen. 1257.
Univereis Christi fidelibus tarn presentibus quam futuris huius pagine scriptum visuris Everhardus
Lupus dictus de Godenburg salutem. Que geruntur in tempore, ne labantur cum tempore, necessarium
Digitized by
Google
1257 397
videtur et utile, ut ea scriptis, quorum recens est memoria, fideliter commendentur. Noverint igitur
universi, quod ego Everhardus Lupus de Gvodenborg consentiente Walburge uxore nostra simul et pueris
cum omnibus nostris iustis heredibus partem decime nostre in Helsen ecclesie in Aroldessen, cui ipsa
decima pro situ suo contigua est et commoda , vendidimus mediantibus quibusdam viris discretis pro
viginti marcis legalium denariorum, ea videlicet conditione, ut si iam dicta ecclesia infra terminum trium
annorum a circumcisione Domini non receperit viginti marcas legalium denariorum non pro redemptione,
sed pro arbitraria eiusdem decime legali reemptione, omni iure nostro in eadem decima habito sollemp-
niter in manus domini Corbeiensis resignabimus absolute et ecclesia Aroldensis absque omni impedi-
mento iam dicta gaudebit decima perpetuali et stabili fruitione. Ceterum vero pro utilitate et ad
cautelam sepedicte ecclesie a nobis iam dictam decimam Borchardus de Rodhen, Albertus de Brunhar-
dessen et duo filii Hermanm de Osterhusen medio tempore in pheodo receperunt, Ne igitur predicta
ecclesia super huius emptionis legitime contractu quoquomodo possit defraudari, in signum habitionis
rati et warandie presentem paginam cum fide data sigillo proprio fecimus roborari. Testes huius rei sunt:
Albertus nobilis de Eversten, Conradus dictus Grope de Godenburg, Theodericus de Mederike, Albertus de
Lutersen, Theodericus de Harehusen, Bodo de Harehusen, Albertus ghograuius, Luderus de Ahusen, Hein-
ricus de Pessenkusen, milites, Borchardus de Rodhen, Albertus de Brunhardessen, Borchardus de Benvilthe
et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini M0.C0C.L0VI°L Solutio erit in circumcisione Domini.
Or. im FurstL Wald. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstrei/en in gelbem Wachs das dreieckige Siegel
des Ausstellers: der Mauer anker. Vgl. oben Nr. 693.
728.
Herzog Otto von Braunschweig iiberlasst auf Bitten Geuehardi magistri Templi dem Rl. Kemnade
4S\2 Hufe zu Latferde. Zeugen: Ekbertus de Wlferbutle, Anno dapifer noster, Heino de
Wenethen, Thidericus de Area, Geuehardus de Bottvelde1), Euerardus de Odem, Gernandus
frater de Templo Domini. 1257 '(?).
*) So Or.
Or. tin KgL St.~A. Munster, Kl. Kemnade Nr. 7. Siegel van dem von der Urk. abgeschnittenen Pergament-
streifen abge fallen. Im Datum Mo.CoC.LVHo. , in der V anscheinend eine Korrektur; vielleicht
hat daselbst ursprunglich X gestanden. Jedenfalls ist die Datirung verderbt vnd die Urk. Otto
d. Kinde (f 1252) zuzuschreiben, da von seinem sich dem geistlichen Stande widmenden Sohne
Otto um diese Zeit kein derartiger selbstdndiger Akt bekannt ist, oder statt Otto ist Albrecht zu
setzen. Von den Zeugen kommen die meisten um diese Zeit, Thidericus de Area nach Mittheilung
von Schulrath Durre nur von 1236 — 1250 vor. Geuehardus magister Templi ist nach Prof. Hans
Prutz unzweifelhaft Vorsteher eines Teviplerhauses aber bis jetzt ebenso wie sein Ordensgenosse
Gernandus nicht nachzuweisen. Gedr. Asseburger UB. I, 287 zu 1257, wo zu komgiren di-
lectione statt dilatione.
729.
Papst Alexander IV. best&tigt in Gegenwart genannter Zeugen die Entscheidung des frUhem
KardinaUegaten Hugo v. St. Sabina von 1257 November 26, wonach dem Kanonikus Widukind
von Waldeck die Propstei Fritzlar abgesprochen und dem Magister Giso zugesprochen wird.
Viterbo 1258 Januar 18.
Gedr. UB. V, 595. Die Bezeichnung Wid. de W. canonicus Paderbornensis bedeutet wohl nur: Wi-
dukind v. W. aus der Paderborner Diocese, Kanonikus (in Fritzlar), im Gegensatz zu dem aus
Mainz stammenden Giso. Wikudind nennt sich sonst nie Paderborner Kanonikus. Er scheint die
Propstei trotz des Urtheils behalten zu haben; vgl. Urk. von 1260 und oben Nr. 676.
Westf. Urk.-Buch IV. 5 1
Digitized by
Google
398 1258
730.
Einigung zwischen Berthold d. a. und d. j. von Buren und ihren gleichnamigen Sohnen. Salz-
kotten 1258 Februar 14. Spatere Bestimmung iiber ScMoss Buren. Buren 1269.
Inter nobiles viros Ber(toldum) seniorem et Ber(toldum) filium suum ex parte una et B(ertoldum)
iuniorem et Ber(toldum) filium eius ex altera, dominos de Buren, et ipsorum coadiutores compositionis hec
est forma: Prefati nobiles dampnum ab alterutra partium sibi illatum de pleno sufferentes nullam super eo
facient de cetero questionem. Item utraque partium in omni honore, iure ac possessione castrorum,
opidi et bonorum omnium permanebit, in quo ante motam discordiam fuerat constituta. Item, si quis
deinceps de partibus predictis in hac excesserit compositione per occisionem, captivitatem vel eiectionem
alterius de castro suo, castrum et opidum in Buren alterius perpetuo permanebit, et ministeriales ilium
reputabunt pro domino, in quo fuerit compositio violata, et excedens sol vet domino et sancte Coloniensis
ecclesie archyepiscopo et domino Paderbornensi episcopo mille marcas. Prefati vero Coloniensis archy-
episcopus et Paderbornensis episcopus in restaurationem dictarum mille marcarum erunt coadiutores, si
necesse fuerit, illius, in quo fuerit compositio violata, vel heredum illius, si idem fuerit interfectus. Si
vero alio modo quis istorum excesserit, vel auctoritate propria vel procuratione fuerit evidenter excessum,
idem excessus emendabitur infra mensem, secundum quod quatuor ad hoc constituti duxerint emendan-
dum. Duo enim milites, scilicet Hermannus dictus Coluo et Bernhardus de Boderika a parte nobilis viri
Bertoldi senioris et B(ertoldi) filii sui sunt statuti , a parte vero nobilis viri B(ertoldi) iunioris Helmicus
de Elsepa et Godefridus de Mescheda, milites, qui decidant l) questionem, que suscitata fuerit, statueutes,
ut excessus suos excedens corrigat infra mensem. Si quis vero dictorum militum quatuor decesserit,
alius eque ydoneus infra mensem substituetur eidem. Quodsi predicti quatuor nequiverint concordare,
dominus Paderbornensis episcopus et marschalcus Coloniensis, qui tunc fuerint, duos viros ydoneos
adaptabunt, postquam ab alterutra partium fuerint requisiti, et ratum et certum habebitur, quod
maior pars istorum decreverit faciendum, et secundum ipsorum decisionem et ordinationem excessust
sicut dictum est, emendabitur infra mensem. Si autem memoratis "quatuor vel sex militibus obtempe-
ratum non fuerit, ipsi innocentiam et nocentiam partium ad dominum Paderbornensem et niarschalcum,
qui tunc fuerint, deferre debebunt. Prefati vero Paderbornensis episcopus et marschalcus Coloniensis
rebellem, si adhuc in pertinacia sua perstiterit, condempnabunt in pena superius annotata, videlicet ut
castrum et opidum in Buren et ministeriales illius, in quo compositio fuerit violata, et heredum suorum
perpetuo permaneat, et excedens persolvet domino Coloniensi archiepiscopo et domino Paderbornensi
episcopo mille marcas. Actum et datum in Saltkoten anno Domini M°.Cni0C.Lin0VIII., XVI0. Kalendas Marcii.
Porro nos iam sepedicti domini in Buren maturo habito consilio, nostro atque heredum nostrorum
pleno accedente consensu, castrum in Buren, hactenus nobis commune, divisimus in hac forma, videlicet,
quod cuilibet nostrum libera cedet voluntas, in partem suam omne suum commodum edificare, dummodo
non cedat in preiudicium et gravamen; hoc eciam adiecto, quod ad communem necessitatem ct com-
modum porta una et ponte eodem communiter potiemur. Hanc separations castri nostri predictam
ordinationem promisimus corporaliter fide in alterutrum prestita inviolabiliter observare, vallantes eandem
omnino pena et astrictione in compositione nostra superius annotata. Nos igitur Ber(toldus) iunior
dominus in Buren protestamur presentibus omnia supradicta ita esse et vera, quod per appensionem
8igillorum venerabilis domini S(imonis) Paderbornensis episcopi, marschalci Coloniensis, Hermanni de
Osede et Regenhardi de Ittere, nobilium, nostri necnon opidi nostri de Buren fecimus communiri. Fide
autem corporaliter prestita et iuramento promisimus ea, que predicta sunt, perpetuo inviolabiliter
observare. Actum et datum Buren, anno Domini M0.CmoC.LXV°IIIL Si quam autem postmodum aliarum
possessionum nostrarum, opidi, ministerialium seu maiorum vel minorum de communi consensu nostro et
amicorum nostrorum consilio separationem facturi sumus, stabit sub pena et federe supradicto sub sigillo
eciam nobilium de Patberg et de Artdeia.
*) decedant Or.
Digitized by
Google
1258 399
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Buren Nr.9. Von den an Pergamentetreifen angehdngten Siegeln kleine
Bruchstucke des bischofl. Siegels und eines Reitersiegels vorhanden. Gedr. als Beilage zu der
Processschrift in Sachen Paderborn gegen Buren betr. die van MoHz von Buren behauptete Reichs-
unmittetbarkeit der Berrschaft Buren 1658; ferner Fahne, UB. des Geschlechts Meschede, 17.
Die Bemerkung fiber Datirung daselbst img.
731.
Graf Heinrich von Sternberg verburgt sich u. a. da fur, doss der aus der Gefangenschaft entiassene
JBischof Bruno von Osnahiick Urfehde halten und den Entscheidungen der Bischofe Otto von Milnster
und Simon von Paderborn u. a. sich fiigen werde. Munster 125(7)8 Marz 7.
Gedr. UB. Ill, 632; Kindlinger, Volmestein II, 31 und Reg. Lipp. Regg. 202 Nr. 289 zu 1257 Marz 5.
732.
Erzbischof Konrad von Koln best&tigt die Schenkung eines kolnischen Ministerialen an Kl. Bredelar.
Koln 125(7)8 Marz 23.
In nomine sancte et individue trinitatis. Conradus Dei gratia sancte Goloniensis ecclesie archi-
^piscopus, Italie archicancellarius, universis Christi fidelibus imperpetuum. Quia nostrum interest, tarn
pro favore religionis quam ex debito offitii pastoralis omnium religiosorum et maxime illorum, qui con-
tempto mundi flore ordini artiori se constrinxerunt, necessitati subvenire et eorum causas efficaciter
expedire, ut tanto quictius domino famulentur et ut nostri aput ipsum iugiter suis precibus memorentur,
sciat igitur presens etas et postera, quod Helmwicus miles dictus de Elsepe, ministerialis noster et
castellanus in Ruden, quedam bona habuit in villa Dreuere sita, que proprietario iure ab ecclesia mo-
nialium in Frundeberg titulo emptionis legitime operavit et nostro tempore quiete possedit. Evoluto
autem aliquanto temporis spatio idem Helmwicus divina inspiratione proventus eadem bona cum omnibus
pertinentiis suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis, aquarum decursibus de
plenario consensu et voluntate domine Hildegundis uxoris sue, nam liberie caruit, et Godefridi dicti de
Sumere consanguinei sui et heredis et uxoris sue aliorumque heredum suorum pro remedio anime sue
et uxoris et carorum suorum beate Marie virgini gloriose monasterii in Bredelar, Cysterciensis ordinis,
permissione nostra mediante sollempniter legavit, libere et quiete veri dominii iure perhenniter possi-
denda omni iuri suo in eisdem bonis hactenus habito publice cedens cum heredibus universis abbatem
Alexandrum monasterii iam dicti et fratres suos in possessionem eorundem bonorum favorabiliter intro-
duxit warandiam prestans et, quicquid *ad similitudinem huius donationis pertinuit, affectuose totum
adimplevit. Proinde abbas et conventus claustri memorati Helmwici prefati et uxoris sue benefitiis
devote respondentes consortium fraternitatis sue et sepulturam apud eos ipsis concesserunt omniumque
bonorum, in quibus domino deserviunt, plenariam participationem. Nos vero hac pia actione et mutua
familiaritate utriusque partis plurimum delectati amore Ihesu Christi eiusque pie matris Marie virginis
gloriose, quia iam dictum claustrum cum rebus omnibus et personis in nostram protectionem recepimus
specialem, in hac parte sibi providere cupientes prefati Helmwici et uxoris sue religiosam donationem
sincere approbantes auctoritate nostra confirmamus, utpote ministeriales nostri, et in testimonium huius
donationis et habitionis rati presentem paginam sigilli nostri appensione roboramus prohibentes et sub
anathemate districtius inhibentes, ne quis sepe dictum claustrum in bonis prelibatis de cetero presumat
inquietare vel indebite molestare. Huius rei testes sunt: Conradus subprior fratrum Predicatorum in Susato
et socius 8uus Rothgerus, Heinricus in Bedelike prepositus; milites: Heinricus scultetus Susatiensis, tunc
temporis marscalcus, Albertus de Stormede, Godefridus de Mescede, Bemardus de Boderike, Gerwinus
de Bokeneuorde, Alexander, Rodolfus de Burbenne, Hermannus de Nehem, Heinricus de Aflen, Gerhardus
de Lynderenbike, Suikerus et alii quam plures. Acta sunt hec anno gratie M°.C0C.L° septimo, indictione XV.,
51*
Digitized by
Google
400 1258
sedi apostolice presidente reverendo papa Alexandro II°IL , iraperium nobili rege Richardo regente.
Datum Colonie in palatio nostro X°. Kalendas Aprilis, pontificatus nostri anno X°VII°II.
Or. im Kgl. St.- A. Milnster, Patroclusstift in Soest Nr. 31. An geflochtenen blauweissrothen Leinenr
schnuren Siegel Konrads mit Rucksiegel (betende Figur). Bredelarer Schri/t und Regest den
Schnuren angeheftet.
733.
Graf Gottschalk d. a. von Pyrmont und seine Sohne Gottschaik und Hermann iiberlassen das Ober-
eigenthum an 3 Hufen zu Ahe bei Schauenburg dem Bischof WiduJcind von Minden; dieser nimmt
dieseXben an und iibereignet andere Hufen dem Kl Wennigsen. Hannover 1258 Marz 30.
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. VII, 39.
734
Bischof Simon von Paderbom schenkt dem Kl. Hardehausen einen Hof in der Neustadt Warburg.
125S April 10.
Symon Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus universis hoc scriptum audituris salutem in eo,
qui est vera salus. Presentibus pro testamur, quod nos cum consensu capituli nostri et ministerialium
ecclesie nostre proprietatem aree nostre in novo oppido in Warthberg ecclesie Herswithehusensi con-
tulimus cum omni libertate et exemptione speciali, quam eadem area in vigiliis minime faciendis vel
exactionibus sive obsequiis ad usus oppidorum necessariis nullatenus prestandis ante nostra tempora
retinebat et in ipsa libertate et exemptione ad nos exstitit devoluta. Ceterum cum nos quondam de
consensu capituli et ministerialium ecclesie nostre eandem aream cum edificiis eiusdem Alberoni militi
dicto de Welethe in pheodo contulerimus , ipsa vice dantes eidem liberam facultatem de predicta area
locatione, inpigneratione seu etiam venditione, quicquid eidem expedire poterat faciendi, venditionem
eiusdem aree cum edificiis suis et omni libertate predicta, quam Albero prefatus miles fecit ecclesie
Herswithehusensi, gratam et ratam habemus, consensu capituli et ministerialium ecclesie nostre nichilo-
minus1) accedente. Ut autem ipsum factum nostrum et ecclesie nostre cum omni gratia Alberoni militi
in eadem area quondam concessa ecclesie memorate stabile et firmum perpetualiter perse veret, presens
scriptum sygilli nostri et ecclesie nostre Paderburnensis appensione duximus roborandum. Datum anno
Domini millesimo C°C.LVIII0., mense Aprili, quarto*) Ydus eiusdem mensis.
J) nichillo minus Or, *) quanto mit uberschriebenem r.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 111. Beide Siegel vorn Pergainentstreifen ab.
735.
Propst Sweder von St. Peter und Andreas in Paderborn, Domscholaster Johann von Paderborn und
Pleban Joachim von Vttsen ais Mitsiegler in Suhnurkunde Gottschdks von ErwUte, Vogts von
Geseke, und seines Sohnes Rudolf mit der Stadt Geseke genannt. 1258 April 16.
Gedr. Seibertz, UB. I, 311 mit April 20; Fahne, UB. des Geschl. Meschede, 14. Pfarrer Joachim
von ViUen auch Mitsiegler in Urk. desselben Vogts dhnlichen Inhalts von 125(6)7 Marz 5. Seibertz
J, S. 389 Arm. (Or. im Kgl. St.-A. Munster, Geseke 11 und 12. Siegel fehlen.)
736.
Papst Alexander IV. bestatigt den Verkauf mehrerer nicht genannter Giiter seitens des Kl. Corvei
an Kl Hardehausen. Viterbo 1258 April 30.
Gedr. UB. V, 598 nach Transswnpt von 1274 Febr. 5 im Domarchiv zu Osnabruek; Transsumpt von
1308 Marz 25 im Kgl. St-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 113. Vgl. oben Nr. 467, 505—7.
Digitized by
Google
1268 401
737.
Die Rathmdnner von Brilon bekmden, dass Ludolf d. j. von Metzinchusen, Sohn des Bitters Ludolf,
dem Abt Alemnder und Kl. Bredelar Biirgschaft fur dem Kl iiberlassene Gilter in Rosenbeck
mit Zustimmung seiner Erben: Walters von Metzenchusen, der Bruder Suicher und ZJlrich, Ludolf
und Sweder geleistet; dann den Novizenmeister Magister Johann und den Konversen Ekbert in
den Besitz derselben eingefuhrt habe. Zeugen: genannte Rathmanner. Brilon 1258 Mai 1.'
Or. im KgL St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 64. An gefiochtenen blauweissrothen Leinenfdden
beschddigtes Siegel der Stadt Brilon, wie West/. Sieg. Taf.66 Nr.l. Gedr. Seibertz UB. I, 312
nach obiger Vorlage. Darin zn korrigiren: ^S. 390 Z. 13 deinde, Z. 19 ^quoque statt ergo,
Z. 21 sententia statt forma, Z. 4 von u. Gime statt Gune. Reg. Philippi, Siegener UB. I, 26.
738-
JPapst Alexander IV. gestattet dem CistercienserM. Bredelar in der Paderborner Diocese, alle Gilter,
wdche seinen Angehorigen, wenn sie in der Welt geblieben, zugefallen tvaren, mit Ausnahme der
Lehengilter, zu beanspruchen und zu behalten. Viterbo 1258 Mai 7. *
Gedr. UB. V, 600.
739.
Graf Otto von Everstein verkauft dem Kl. Wormeln einen Hof daselbst vorbehaltlich des jyieder-
kaufs. Volkmarsen 1258 Mai 14.
Otto Dei gratia comes de Eversten omnibus Christi fidelibus hoc scriptum intuentibus salutem in
Balutis auctore. Tenore presentium tarn presentibus quam futuris notum esse cupimus, quod nos curiam
nostram in Wormlo sitam conventui iam dicte ville vendidimus cum omni fructu inde proveniente, tali
exceptione, si senior de Buren aut Albertus filius noster earn emere voluerit, a festo beati Michahelis
nunc instantis anni facere possunt. Si autem hunc terminum neglexerint duorum annorum, deinceps
emere non poterunt. Emptio autem erit summa centum marcarum. Huius facti testes sunt: Rodolfus
de Stenuorde, Tethardus de Norde, Tidericus de Horehusen, Bodo de Monte, Iohannes de Nedere, Thet-
marus de Uflen, Gonradus de Wethen, Ernestus de Howede. Proprietatem curie superius dicte ab
ecclesia Maguntina nostris expensis obtinebimus. Ad evidentiam et firmitatem huius rei Albertus
filius noster consensit hanc paginam conscribi et sigillo nostro roborari. Acta sunt hec anno gratie
M0.C0C°.LVIII. , in Uolcmarsen, sequenti die Servatii, presidente Maguntine ecclesie Gerhardo, regnante
Righardo Romanorum rege.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Wormeln Nr. 5. An Pergamentstreifen Bruchstuck des Everstein-
schen Siegels. Gedr. Spilcker, Everstein Nr. 111. Berthold d. a. von Buren war Voter der Gisla,
Frau Ottos v. E. Vgl. Ztschr. XL HI, 2, 41 und Stammtafel. Ruckschrift s.XV. upp den vryenhoff.
740,
Die Graf en Gottschalk und Hermann von Pyrmont verkaufen dem Graf en Eeinrich von Hoya mit
Zustimmung des Lehnsherrn, Bischofs von Minden, den Zehnten in Balge und in Renne, aueh die
Vogtei in Natenstedt. TJnter den Zeugen Bischof Widukind von Minden und Ludolf von Dassel.
• HaUermund 1258 Mai 23.
Gedr. Ghrupen, Origg. Pyrm. et Swal. 88. Hodenberg, Roger UB. 17 (n. d. Or. mit anhdngendem Siegel).
741.
Raihmdnner und Burger der Stadt Paderborn bekunden, dass Albert gen. Plape sein Haus dem
Kl. AbdingJiof u. dieses dassdbe dem Heinrich Carnifex uberlassen hat. 1258 Mai 31.
Consules et burgenses civitatis Paderbomensis omnibus presentem paginam inspecturis salutem in
Domino. Tenore presentium* protestamur, quod Albertus dictus Plape domum suam contulit ecclesie
Digitized by
Google
402 1258
sancti Pauli Paderbornensis libere et absolute, quam domum Henricus carnifez dictus Neppelin sibi
conferri postulavit a capitulo prefate ecclesie. Quam ab eo recepit iure hereditario tali ratione, ut ipse,
yel quicunque successorum suorum domum illam habuerit, earn de proprio sumptu edificet, sive ex ustu
sive ex vetustate fuerit collapsa, et singulis annis in cena Domini triginta denarios bonorum et legalium
denariorum in civitate Paderbornensi predicte ecclesie persolvat, XII denariis, qui de area domus
dabuntur, nequaquam in computationem prescripte pensionis procedentibus. Ne autem huiusmodi factum
aliquo casu possit iufirmari, presentem membranam sigillo nostro duximus roborandam. Testes huius
rei sunt: Andreas Wltur, Helmicus Wlpis, Yshusen1), Iohannes de Scerue, Hermannus de Ammereken,
Johannes de'Tulo, Conrat Suicgard, Ludolfus sutor, Hermannus Salentin et alii quam plures. Datum
anno Domini M°.C°C. quinquagcsimo octavo, pridie Kalendas Iunii.
*) So Kopiar, statt Ysherus?
Aus Msc. VII, 4217 fol. 142 v im Kgl. St.- A. Munster. Daselbst Notiz uber die spdteren Besitzer
des Homes.
742.
Bischof Simon von Paderborn belehnt Baven von Papenheim mit einem Kornspeieher. 1258 Mai,
Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum inspecturis salutem in Domino.1)
Presentibus protestamur et notum facimus, quod nos aream granarii Ravenonis militis dicti de Papenheim,
castellani nostri in Wartburg, in ipso castro usque ad granarium nostrum eidem contulimus ab ipso et
suis heredibus iure pheodali perpetuo possidendam. Datum anno millesimo ducentesimo quinquagesimo
octavo, mense Maio.
2) conspecturis sal. a Dom. Abschrift.
Nach Abschr. Falckenheiners aus dem „Copeibuch aller von Papenheim" BL 103 in dessen Hand-
schriften Vlly S. 161.
743.
Bitter Conrad v. Elben bekundet, dass die TSchter Widukinds von Holzheim dem Verkauf dner
Beihe Hufen an El. Hardehausen zugestimmt haben. Gvdensberg 1258 Juni 29.
Conradus miles de Elbene universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Notum sit omnibus,
quod neptes mee Gertrudis et Mechildis, filie domini Widekindi de Holzheim, iubente patre earum con-
sen tienteque domino Theoderico fratre meo, avo earum, me etiam presente, renunciaverunt penitus onmi
iuri, quod eis competebat in septem mansis et dimidio manso et cunctis pertinentiis eorum, quos
W(idekindu8) miles pater earum et fratres eius C(onradus) et U(nargus)1) pari consensu abbati et con-
ventui in Hersuithehusen vendiderunt, sicut in privilegio super hoc confecto plenius continetur. Cuius
rei testes sunt mecum: Rotbertus de Mezce et Conradus de Werhene, Conradus filius fratris mei Th(eoderici)
supradicti, Conradus de Bertholderode , Thetmarus Bittersole, Theodericus Iupan. Acta sunt hec anno
gratie millesimo ducentesimo quinquagesimo octavo, in die apostolorum Petri et Pauli, in castro Gudensberg.
J) Erganzt nach Urk. v. 1258; vgl. unten. Xr. 764.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Hardehausen 114. Siegel vom Pergamentstreifen abgef alien.
744.
Auf Betreiben des Bischofs Simon von Paderborn scMiessen Domkapitd u. Ministerialen der Kvrche
von Bremen, Graf Idhann v. Oldenburg und die Stadt Bremen eine Vereiribarung , tvorin sie sick
gegenseitig Schutz gegen ihre Feinde, namentlich die Bustringer, und Beobachtung der Bechte ems
Jeden zusagen. Wollen Ministerialen und Bathmanner von Bremen eine festere Einigung, so sollen
sie es thun, wenn Bischof Simon anwesend sein kann. Bremen 1258 Juni.
Gedr. Brem. UB. /, 289.
Digitized by
Google
1258 "403
745.
Vogt Ludwig von Homberg und seine Frau verkaufen Hauser und Hofe in Klein- Englis an
Kl. Hardehausen. 1258 Juni.
Ego Lodewicus advocatus de Homberg et Conegundis uxor mea universis hoc scriptum audituris
salutem eternam. Notum esse volumus tam presentibus quam futiiris, quod noa pari consensu vendi-
dimus abbati et conventui de Herswithehusen, Cisterciensis ordinis, omnes domos et areas, quas habuimus
in minori Engilgis pro sex marcis absolute et libere iure perpetuo possidendas. Insuper pro eadem
summa consensimus et permisimus, quod Conradus filius Tammonis et Gertrudis uxor eius prefatis abbati
et suo conventui omnia bona sua in predicta villa et circa villain sita, scilicet agros, domos, areas et
pascua cum ceteris suis pertinentiis vendiderunt totamque proprietatem suam ibidem transtulerunt inte-
graliter ad eosdem. Quorum plane bonorum nos una cum ipsis warandiam debitam prestamus. Notan-
dum, quod coram nobis Gerlacus, Volcmarus et Lodewicus fratres et Iohannes, Rilindis et Hadewigis
sorores eorum renunciaverunt penitus omni iuri, quod sibi in bonis eisdem competere videbatur. Igitur
ut ea gesta monasterio in Herswithehusen in perpetuum inconvulsa permaneant, ego Lodewicus hanc
paginam super hoc contractu confectam feci conscribi et sigilli mei munimine roborari. Acta sunt hec
anno gratie millesimo ducentesimo quinquagesimo octavo, mense Iunio, coram testibus istis: Thetmaro
plebano de Homberch, Alberto plebano de Diliche, fratre Iohanne, cellerario de Herswithehusen, fratre
Hermanno etTimmone professis ibidem; militibus: Hermanno Meysenbuc, Roberto de Cassele etGumperto
Cristiano, sculteto de Cassele, Norperto, Sifrido de Winthusen, Bonefacio et aliis multis.
Or. im Kgl. St -A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 113. Siegel und Befestigung fehlen jetzt.
746.
Bischof Simon von Paderborn vermittelt mit Erzbischof Gerhard von Maim, den Abten von Fulda
und Hers f eld zwischen den Graf en Ludtvig und Gottfried von Ziegenhain; die Einigungsbedingungen
wurden in 10 Punkten festgesetzt. 1258 Juli 1.
Reg. Wench, Hess. Landesgesch. II, UB. S. 184 Amn. Zweimaliges Reg. bei Bohmer-Will, Regg.
arch. Mag. II, 343 Nr. 221 und 345 Nr. 234, das eine Mai zu Juli 1, das'andere Mai zu 1258.
Nach Ilgen und Vogel, Kritische Untersuchungen u. s. w. in Hess. Ztschr. Neue Folge Bd. 10, 372
fast vollstdndig zerstortes Or. im Kgl. St.- A. Marburg mit Datum Juli 1.
747.
Bitter Heinrich von Homburg uberldsst an Kl. Falkenhagen die von Bitter Berthold v. Brakel an
dasselbe verkaufte ViUa Villenhusen. Homburg 1258 Juli 1.
Omnibus presentes litteras inspecturis Henricus de Honburg1) miles promptam ac benevolam ad
eorum beneplacita voluntatem. Presentibus protestamur et. notum facimus universis, quod nos cum
consensu et voluntate nostrorum heredum ad preces dilecti nostri Bertoldi de Brakele consanguinei et
amici favorabiles inclinati, villain in Villenhusen, quam Albero miles de Herstelle a nobis in feodo
tenebat, et cenobium in Ualkenhagen ab ipso milite suis denariis propriis conparavit, eidem cenobio
cum agris, nemoribus, pascuis, aquis, pratis, cultis pariter et colendis, cum omnibus attinentiis ac iuribus
universis contulimus libere et benigne et nobis pro huiusmodi recompensatione beneficii idem2) cenobium
et uxori nostre defuncte plenam fraternitatem contulit, ita quod uxoris nostre et etiam nostrum post
mortem nostram anniversarium peragant, sicut eorum anniversarii agi solent. Huius rei et facti testes
sunt, quorum personas subscripts nominibus explicamus: dominus Bertoldus de Brakele, dominus scultetus
de Sosato, Hartungus1) deHelze, Conradus de Gandersem, Ernestus de Rode, Fridericus de Istindorp1)
Alexander de Flecten, Hermannus de Stenhem, milites; capellanus de Hindeneburg, Ludolfus de Corbyea,
Fridericus de Istindorp, Conradus de Holthusen, famuli, et alii quam plures. Ut autem hec nostra
Digitized by
Google
404 1258
donatio rata et stabilis et inconvulsa et inviolabilis perseveret, presentem paginain sigillo nostro et
sigillo domini Bertoldi de Brakele firmiter fecirnus communiri. Datum Homburg anno Dominice incarna-
tionis M*.C°C.L°VII<>I., Kalendas lulii.
*) Hartunhus Or. *) iidem Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Falkenhagen Nr. 4, sett SdktUarisung im Besitz des Studienfonds in
Paderborn. Van den beiden an PergamenUtreifen angehdngten Siegeln ist das dreieckige Heinrich*
v. Hamburg , nach r edits aufstei'gender Lowe, mit Fehrand, ziemlich gut erhalten; das Berthold*
van Brakel fehlt sammt Befestigung. Reg. Lijyp. Regg. I, 205 Nr. 296 und Durre, Hamburg Nr. 88.
Ztschr. XXXVII, 2, 119 (Grief ers) zu 1250 Juni24. Dass wie aben zu datiren ist, folgt tvohl aus
Durre, Hamburg 86, wa ebenfalls Heinrichs verstarbener Gemahlin gedackt wir<L
748.
Hermann von Wolfersliausen verzichtet auf Pfandrechte an Giitern in Holzheim, die Kl. Harde-
hausen kauft. 1258 Juli 7.
Hermannu8 de Wolfershusen universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Notum sit
omnibus, quod, cum fideiussor essem ad Iudeos Widekindi de Holzheim, et ipse michi bona sua in
Holzheim titulo pignoris obligasset, fratres de Herswithehusen, prohibueram, ne in predicta villa bona
emerent ab eodem. Verum ad petitionem1) prefati W(idekindi) consencio et concedo, ut bona, que
abbas et suus conventus emere decreverunt, emant cum suis pertinenciis salva pace, et ego verbo et
scripto sigillo meo signato penitus renuncio iuri meo. Huius* rei testes sunt: Thetmarus plebanus de
Homberg, Lodewicus de Vohele scultetus, Everhardus et Conradus Holzsadele, Eckebardus de Vilsberg,
Giso Springel, Everhardus quondam scultetus et alii plures. Datum anno gratie millesimo ducentesimo
quinquagesimo VII°L, Nonas lulii.
*) petionera Or.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 116. Siegel und Befestigung aus dem Emschmtte
verloren. Gedr. Wigand, Archiv I, 2 S. 68.
749. .
Bischof Simon v. Paderborn tauscht mit dem Stift Her ford Ministerialen, Kleinmberg 1258 Juli 12.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum visuris notum facimus, quod
nos Sinderammum de Scutemere et Cunegundim sororem eius, cum ministeriales ecclesie nostre essent,
ipsos Heruordensi ecclesie in ministeriales tradidimus, Ludolfum et Heinricum fratres, natos Heiftrici de
Oldendorpe, recipientes in concambium pro eisdem, ab ipsis ecclesie Paderbornensi debite fidelitatis
prestito iuramento. Datum in Clinenberge, anno Domini M0.C0C.LVII°L, II°II. Idus lulii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Herfard Nr. 52. Siegel und Befestigung abgefaUen.
750.
Edelherr Bernhard zur Lippe ubertrtigt mil seinem Bruder B. Otto v. Munster behufs Stiflung tiner
Familienmemorie einen Zehnten aus Horst an Kl, Rendering. Wolbeck 1258 Juli 18.
Gedr. UB. Ill, 635. Reg. Lipp. Regg. II, 17 Nr. 490.
751.
Dem Graf en Gottschalk von Pyrmont und seinen Sdhnen Gottschalk und Hermann resigniren die
Bruder von Bruninghausen den Zehnten dreier Hufen in Eydingehusen; die Graf en Gottschalk
und Hermann von Pyrmont resigniren denselben dem Bischof Widukind von Minden. Neustadt
1258 Jtdi 23 und Lugde 1258 Juli 30.
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. I, 35 und 36. Ueber Eydingehusen vgl. daselbst S. 2 Arm. 1.
Digitized by
Google
1258 405
752.
Burger in Geismar verkaufen dem Kl. Hardehausen Hire Gtiter in Klein-Englis. 1258 Jvii.
Ego Conradus et Gertrudis uxor mea, cives oppidi Fritslariensis, universis hoc scriptuni auditdris
salutem in Domino. Notum esse volumus tam presentibus quam futuris, quod nos et liberi nostri
Wilhelmus et Hildeburgis uno animo et pari consensu vendidimus abbati et conventui monasterii in
Herswithehusen, Cisterciensis ordinis, omnia bona nostra in minori Engilgis tam in villa quam extra
villam sita, videlicet agros, domos, areas, horrea, prata, pascua cum ceteris suis pertinentiis pro viginti
marcis, translata integraliter proprietate nostra sine exceptione qualibet ad eosdem. Que nimirum bona
absolute et libere iure perpetuo possidenda iam presentavimus memoratis emptoribus et quamdiu in hac
vita sumus, warandiam del >i tam prestamus. Igiturut, que a nobis dicta et gesta sunt, prefato monasterio
inconvulsa permaneant, presentem paginam super contractu isto confectam conscribi et sigillo civium
no8trorum fecimus consignari. Acta sunt hec anno gratie millesimo ducentesimo quinquagesimo octavo
mense Iulio, coram. testibus subnotatis: Gebenone, Trochtmaro, Alberto filio monetarii, Conrado Munin,
Conrado domine Gude, Hertwico Pagano, Godelibo et aliis multis.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 115. Siegel vom Pergamentstrei/en abgef alien.
753.
Das Paderborner Bonikapitd bestatigt das Wachszinsigenrecht einer Familie. Paderborn 1258 August 2.
In nomine sancte et individue trinitatis Amen. Henricus Dei gratia""prepositus , Rabodo decanus,
Heinricus thesaurarius et capitulum ecclesie Paderbornensis universis presens scriptum visuris perpetuam
in Domino salutem. Quia lubrica est mens hominis et ad oblivionem facilis, ea, que geruntur in tempore,
ne labantur cum tempore, scripti solent memoria perhennari. Noverint igitur universi, quod quedam
mulier Imeka nomine habens mansionem in villa Brucke ante Bileuelde, cum adhuc viveret et esset
libere condicionis, pro remedio anime sue et pro commodo temporali dedit se una cum filiis et1) filiabus
suis iure cerocensuali super altare sancti Liborii Paderbornensis, ita quod, quicumque eorum esset maior
natu, daret annuatim in festo Liborii super altare ipsius fundum cere vel duos denarios, et quicumque
eorum moreretur et esset silfmundig, daret meliorem vestem super predictum altare, et sibi ad invicem
in hereditate succederent. Hec sunt nomina filiorum: Thederat mortuus, Alfart extra provinciam, Iohan
conversus Campi sancte Marie, Hemminc in indagine moratur Stenhagen; filie vero predicte Emeken:
Windelgart, Methelt, Gerburg mortua, Ida mortua. Predicta Windelgart habet maritum Bileuelde,
Leuoldum nomine, qui habent filios et filias. Hec sunt nomina filiorum: Gerlag, qui moratur Limego
et habet filiam Gerhardi de Orlinghusen, Leuolt et Echart, qui morantur Bileuelde. Filie vero:
Megthelt, maritus eius, Geselbrach Bileuelde; altera filia Windelgart mortua et habet filium dictum
Brun. Item Megthelt filia predicte Emeken habet pueros Helmigart, Regenwise, qui morantur in
molendino Vmlo. Pueri: Regenwise, Herman, Heinric, Giselbrahc, Meinhart, Iohan, Alheit et Mechtilt.
Item filia Emeken Ida nomine habet pueros Thideric et Gertrut in opido Bileuelde. Item Gerburg filia
predicte Emeken habet filiam Kristinam in opido Bileuelde. Cum autem predicta progenies Emeken
ius cerocensuale, sicut prescriptum est, super altare sancti Liborii recongnoscant, et casu inopinato ex
incendio fulguris, quod Bileuelde olim contigit, conditionis sue perdiderint privilegium, nos precibus
eorum annuentes presens scriptum sigillo capituli nostri duximus roborandum eorum privilegium inno-
vando. Datum Paderborne anno Domino M°.C°C. quinquagesimo octavo, II°II. Nonas Augusti.
*) filiis et wiederholt Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn, Nr. 213. Brucke wahrscheinlich Bauerschaft Brok im
Amte Brackwede bei Bielefeld. Ueber dltere Erwahnung Bielefelds als oppidum vgl. UB. Ill, S. 90.
W«8tt Urk.-Buch IV.
52
Digitized by
Google
406 1258
754
Propst JBerthold von Hofgeismar, Dekan von St. Peter in Mainz, iiberl&sst dem Kl. Hardehausen
ein Drittel des Zehnten vom Sudberg bei Hofgeismar. Mainz 1258 August 2.
Ber(toldu8) Dei gratia propositus Gesmariensis et decanus sancti Petri in Maguntia viro religioso
G(erhardo) abbati et conventui in Herswithehusen oraciones in Christo devotas cum promptitudine1)
obsequendi. Gum religiosorum peticionibus porrectis devote ac humiliter sit pie in summo pontifice
annuendum, ut ipsarum meritis exauditores earundem post presens ergastulum in sinu Abrahe penitus
sollocentur, nos vestrarum precum interventu nobis oblato tam suppliciter 2) volentes ex affectu cordis
intimo inclinari, tertiam partem decime in Suthberg iuxta Gesmariam nobis racione prepositure nostre
ibidem actenus pertinentem, nunc autem vacantem, vobis et monasterio vestro offerimus perpetuo pos-
sidendam. Et hoc appensione sigilli nostri firmiter protestamur. Actum Maguntie anno Domini
M°.C0C.L0VIII0., mense Augusto, in crastino beati Petri.
J) propmtitudine Or. *) supliciter Or.
Or. im Kgl. St.- A. Minster, Kl. HardeJiausen Nr. 117. Siegel vom Pergamentstreifen abge fallen. Die Bestd-
tigung der Kanoniker unten Nr. 759. Vgl. oben Nr. 527. Sutberg war eine FlurabtheUtmg bei Geismar.
755.
BeUegung eines Besitzstreites zuuischen Bitter Berthold von Calden und Kl. Hardehausen.
Hofgeismar 1258 August 11.
Theodericus Dei gratia plebanus et viceprepositus in Geysmaria, Hermannus scul(t)hetus et consules
oppidi eiusdem universis hoc scriptum audituris salutem eternam. Notum sit omnibus, quod post
decessum Alberti militis de Calden, Bertholdus miles frater eius abbatem et conventum de Hersuithe-
husen impetiit imponens eis, quod frater suus in ultima voluntate positus aliquantam pecuniam et quas-
dam res alias sibi et Alberto filio suo designasset. Cui cum frater Gumpertus et frater Iohannes
cellerarius et alii nuntii monasterii ex parte abbatis et conventus sui satisfacere parati essent, prout
iusticia dictaret, quod nichil eis penitus assignasset, consilio amicorum suorum tam Bertholdus quam
Albertus filius suus renuntiaverunt penitus actioni pariter et cause. Preterea predictus B(ertholdus)
coram nobis publice recognovit, quod nee ipse nee liberi sui quicquam iuris haberent in omnibus, que
fratris sui defuncti fuerant, ex quo eis de bona voluntate- et gratia minime contulisset. Insuper pro-
testatus est manifeste, quod grata et rata habet omnia, quecunque frater suus A(lbertus) monasterio et
fratribus de Hersuithehusen pro anime sue remedio bona fecit. Professus est etiam, sese velle turn pro
fratris sui, turn pro Dei amore fratres antedicti monasterii pro suo posse in omnibus promovere. Igitur
ut ea, que dicta et gesta sunt, de facili perversa improbitate non mutentur, ego Theodericus vices
gerens prepositi adhibito sigillo civium presentem paginam super premissis confectam duxi sigilli mei
munimine roborandam. Data in Geysmaria anno gratie millesimo ducentesimo quinquagesimo octavo, in
crastino beati Laurentii martyris, coram testibus subnotatis: Theoderico filio Wilhelmi, Gerhardo de Schaten,
Hildebrando de Calden, sacerdotibus ; Ernesto Crigel, Theoderico de2). .. militibus; Iohanne de Calden,
Theoderico de Wartberg, Lodewico filio Ordonis, Iohanne filio Marchwini et aliis multis.
*) fratri Or. *) Name abgerissen.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bardehausen Nr. 118. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
756.
Bischof lohann von HUdesheim an die Abtissin Ida von Her ford. Poppenburg 1258 Septbr. 5 (?).
Iohannes Dei gratia Hildensemensis episcopus honorabili domini sue Ide Hervordensis ecclesie
abbatisse in devotis orationibus sinceram in Domino caritatem. . . . Datum Poppenburg anno Domini
M^C^XVIII0., Nonis1) Septembris pontificatus nostri anno primo.
J) nono Abschrift.
Aus Msc. Vlly 3301 pag. 99 im Kgl. St.- A. Munster aits der Storchschen Sammlung saec. XVIII mil
Bemerkung, dass Authentzcum vorhanden gewesen.
Digitized by
Google
1258 407
757.
Abt Heinrich von Hersfeld und Fulda bekundet, doss Gerold und Iohann von CcMen ihre GiUer
in Hadebrachteshusen an Kl Hardehausen verkauft haben vorbehaltlich einer Rente von 15 Denare
fur die Pfarrei von Frohnhausen (?). Zeugen: Konrad, Fropst von St. Johann bei Hersfeld, Berthold,
Propst von St. Michael, Gerlach, Propst von Marienberg bei Fulda. Fulda 1258 September 15.
So Hardehauser Repertorium im Kgl. St.- A. Munster aus Msc. VII, 4509c p. 6. Vgl. zu diesem Reg.
Nr. 760. von 1258 Oktober 9.
758.
Edelherr Bernhard zur Lippe und Gemahlin Sophia treffen mit Bathmannern und Konvent des
Klosters in IAppstadt Verordnungen iiber die Khstereinkunfte. Kl. Lippstadt 1358 Septbr. 20.
Bernhardus maior vir nobilis dorninus de Lippia et uxor ipsius illustris domina Sophia, consules
«iusdem oppidi atque conventus sancte Marie in oppido Lipp(ensi) omnibus presentis pagine inspectoribus
salutem in omnium salutis auctore. Queniam omnium habere mem or i am non est humanitatis sed dig-
nitatis, que geruntur in tempore, ne labantur cum tempore, scrip tis et memoriis ea solent perhennari.
Ad noticiam tarn presentium quam futurorum desideramus pervenire, quod nos unanimi consensu sta-
tuimus et ordinavimus, ut annona pensionaria, que ad claustrum beate Marie in Lippia videbitur pertinere,
Tiro fideli et circumspecto , in quern convenerimus vel cui commiserimus , integraliter presentetur ad
sustentationem competentem tarn prepositi et sacerdotum quam dominarum convenienter per circulum
anni exponendam. Denarios vero pratorum et ortorum sive de aliqua pensione emef-gentes in subsidium
dominarum ad lacticinia sive in caseis vel butiro statuimus convertendos. Necessaria de horreo curie
ad necessitatem claustri ordinavimus exponencia. Gibaria, que offerentur ad ecclesiam beate Marie in
foro, media pars prebendarum preposito et suis cedet sacerdotibus, reliqua vero pars dominabus in
claustro sepe nominatis. De oblationibus dicte ecclesie in foro argenteis prepositus, quicumque fuerit,
ruinas domorum et destructiones sepium vel curie suis propriis expensis sufficienter reparabit. Ecclesia
vero claustralis cum omnibus proventibus suis dictis dominabus serviat excepta secunda missa, que ad
subsidium structure eiusdem ecclesie conferetur. In festivitatibus dominice nativitatis, resurrectionis,
pentecostes et matris misericordiarum prepositus dictis dominabus servicia delicatissima ministrabit.
Statuimus etiam ac ordinavimus, ut omni annorum circulo revoluto tempore debito tarn vivorum quam
mortuorum progeniei dominii Lipp(ensis) memoria sollempniter peragatur. Ut autem huius ordinationis
firmitas inviolabiliter observetur, presentem paginam sigillorum nostrorum appensione duximus muniendam.
Acta spnt hec in claustro Lippie anno Domini M°.C°C. quinquagesimo octavo, in vigilia Mathei apostoli
et evangeliste, presente domino nostro B(ernhardo) de Lippia et domina nostra comitissa de Rauensberg,
domino L. camerario, domino H. preposito, domino L. sacerdote, domino Iohanni militi dicto de Lippia,
consulibus Lipp(ensibus) et aliis quam pluribus, qui huius ordinationis decreto affuerunt.
Or. im Fur8tl. Lipp. Arch, zu Detmold. An Pergamentstreifen das Siegel Bernhardt (Abb. Ghrupeny
Origg. Germ. 3, 224, das kleinere Reitersiegel), Sophiens (Abb. Lipp. Regg. 1, Nr. 14), des Klosters
und der Stadt, in verschieden grossen Bmchstucken. Reg. Lipp. Regg. 1, 206 Nr. 299. Daselbst
in den Zeugennamen A. statt L.
759.
Kanoniker von Hofgeismar heissen eine Schenkung ihres Propstes an Kl. Hardehausen gut.
Hofgeismar 1258 September 21.
Gerhardus et Theodericus, Conradus etCono, canonici ecclesie Gesmariensis , universis hoc scriptum
audituris salutem in Domino. Presenti scrip to pro testamur, quod nos omnes pariter et singuli dona-
tionem, quam fecit dorninus Bertholdus, nostre Gesmariensis ecclesie prepositus, conferendo monasterio
in Hersuithehusen tertiam partem decime in Suberg1), quam de manu ipsius in feudo tenuerat Albertus
52*
Digitized by
Google
408 1258
miles de Calden, ratam et gratam habentes approbamus et eidem monasterio ad ius perpetue proprietatis
sigillo nostre ecclesie confirmamus. Datum in Gesmaria anno gratie M0.C°C.LVI°IL, in die Matthei
apostoli et evangeliste.
J) So Or.
Or. im Kglm St.- A. Munster, Kl. Hardehausen, Nr.119. Siegel und Befestigung fehlen. Vgl. oben Nr. 754.
760.
Geismarer Geistliche bekunden, dass die Freien Gerold u. Johann von Calden ihre Besitzungen dem
Kl. Hardehausen verkauft haben. Hofgeismar 1258 Oktober 9.
Gerhardus et Theodericus sacerdotes, Gonradus dyaconus et Conradus subdiaconus, confratres
ecclesie sancte Marie in Geysmaria, omnibus hanc paginam inspecturis in Domino saluteni. Tenore
presentium protestamur notumque facimus presentibus et futuris, quod Geroldus et Iohannes de Calden,
homines libere conditionis, cum consensu legitimorum heredum suorum, videlicet Conegundis uxoris
Geroldi, Rudengeri, Iohannis et Geroldi filiorum, Helmburgis et Bertheidis filiarum eiusdem, Theoderici
quoque, Conradi, Geroldi et Conegundis liberorum predicti Iohannis, integre vendiderunt omnia bona
sua iuxta Hadebrachtishusen sita abbati et conventui monasterii in Herswithehusen, Cisterciensis ordinis,
Paderbornensis dyocesis, pro novem marcis gravium et legalium denariorum iure perpetuo cum omnibus
suis pertinentiis possidenda, et hec coram nobis recognoverunt, debitam eis warandiam prestantes et
deinceps prestituri. Ut igitur hec rata maneant et inconvulsa, nos ad instantiam predictorum G(eroldi)
et Io(hannis) presentem paginam conscribi et sigillo nostre ecclesie necnon sigillo civitatis nostre pro
habundanti cautela et robore fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Ernestus Crigel, Theodericus
de Ufile, Bertoldus de Aseykindorp, Bertholdus de Calden, milites; Hermannus scultetus, Iohannes de
Calden, Henricus de Nvinvuere1), consules in Geismaria; Henricus Burmester, Bernhardus Longus, Theo-
dericus de Hengildirn, Euerwinus, rustici in Calden et alii quam plures. Actum et datum in Geysmaria
anno Domini M°.C0C.LV1I°I., VI°I. Idus Octobris.
J) So Or. statt Nyennovere.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 120. Beide Siegel vom Pergamentstreifen
abgef alien. Auf der Ruekseite von Hand saec. XIII. ex. Harthrath(usen); im Hardehauser Gruter-
verzeichniss (oben Nr. 289 a) Adebrachteshusen genannt, jetzt Monehehof, eine Donidne bei Wilhelms-
thal NW. Kassel. Wahrscheirdich hat Hardehausen zu den in Nr.289a angefuhrten Besitzungen
noch mehr Hufen daselbst erworben und mit jenen zu einem grosseren Gute vereinigt^ so dass das
Dorf sich aufioste und an Stelle des Dorfnamens der des Grubs trot; Martin, Stati^tik von Nitder-
hessen II, 342 (Spancken). Vgl. oben Nr. 757.
761.
Bischof (Simon) von Paderbom (avunculus noster von den AussteUern genannt) siegelt mit und
ist erster Zeuge in der Urk. der Grafen Johann und Gerhard von Holstein fur die Burger zu
Hamburg. Hamburg 1258 Oktober 10.
Gedr. Lappenberg, Hamb. UB. 1, 632. Mediante Symone episcopo de Paderborne wurde am selben
Tage f reundschaft zwischen den genannten Grafen und Bischof Johann von Lubeck gestiftet. Veber
diese Aufzekhnung vgl. Lub. UB. I. S. 318 f. Nr. 290. Heilwigis, die Mutter der Grafen,
war B. Simons Schivester.
762.
Ein pdpstticher Kommissar beauftragt den Paderbarner Dompropst (Heinrieh), den Abt (Thimo)
von Corvey zur Zahlung einer mehreren italxenischen Bankiers geschuldeten Summe zu veratdassen.
1258 Oktober.
1) Abbas ecclesie s(ancti) Iacobi de Pruino commissarius apostolicus subdelegat prepositum ecclesie
Paderbornensis, quatenus sententiam a so latam in causa Iacobi Gisberti, Aldebrandi Brunetti et sociorum
Digitized by
Google
1258 409
contra abbatem et conventum Corbeyensem diocesis Paderbornensis exequatur, nimirum ut predictus
abbas actoribus solvat 50 marcas et pro expensis 10 marcas. De 1258 sub sigillo.
So im Repertorium des Paderbornei* Kapselarchivs unter 115, 1; die Urkunde selbst ist verloren.
2) Extractus ex litteris commissarii apostolici de publica sententia contra abbatem et conventum
Corbeiensem. Abbas ecclesie s. Iacobi de Priminio, Senonensis dyocesis, iudex seu executor a domino
papa deputatus, dilecto sibi in Christo viro venerabili et discreto preposito ecclesie Paderbornensis vel
eius vices gerenti salutem in Domino. Cum nos viros religiosos abbatem , priorem et conventum monasterii
Corbeiensis, Paderbornensis diocesis, per Iohannem rectorem ecclesie de Vassenbecke procuratorem per
nos tram diffinitivam sententiam condemnaverimus etc. Datum anno Domini M°.C0C.LVII°I., mense Octobris.
Nach Lib. Var. V. joh 11. Wahrscheinlich Jidngen die Schulden des Corveyer Abts mit seiner Kon-
firmaticn im Jahre 1255 zusammen; vgL Nr. 613. Die Kaufleute sind wohl Florentiner.
763.
Die Bathmdnner von Marsberg urkunden fiber den Eriverb mehrerer Hufen in Esbike dutch
Kl Bredelar. 1258 Dezember 5.
In nomine sancte et individue trinitatis. Universis Christi fidelibus hoc scriptum inspecturis consules
Montis Martis rectum sapere et veritati inherere. Sicut merito laudatur, qui circa commissum sib
extitit fidelis et augmentavit, ita et digne culpatur, qui creditum sibi non adauxit set minoravit. Notum
sit igitur tarn presentibus quam posteris, quod, cum Gerlacus senior congnomento Dikeber villicationem
bonorum in Esbike ab ecclesia sanctorum Petri et Andree in Paderburne villicationis iure teneret, duos
mansos eidem villicationi pertinentes distrahens unum Lodewico militi dicto de Esbike, alterum Regen-
hardo de Glindeger hominii iure porrexit, ita tamen, ut de quolibet manso fertonem perciperet annuatim.
Annis vero aliquibus transactis eandem villicationem cum omnibus pertinentiis suis abbas et conventus
monasterii in Bredelar, ordinis Cysterciensis, a Gerlaco iuniore-et Elgero et Bernardo clerico, fratribus
iam dicti Gerlaci filiis, pro quadam sunima compararunt predicte ecclesie permissione. Postea Alexander
prefati monasterii abbas et conventus, licet detentores eorundem mansorum impetere possent et gravare,
utpote pro violenta detentione, bono tameu pacis et concordie potius intendere quam litem suscitare cu-
pientes, alterum de distractis mansis a Theoderico de Dodinchusen, qui tunc temporis ilium ad pensio-
nem trium solidorum tenebat, mediantibus honestis viris Hermanno plebano in Esbike, Adam milite de
Aspe, Lodewico de Lethe, Ludolfo de Capella, Conrado de Yburg magistro consulum, Theoderico Cnosh,
datis sibi XII marcis legalis monete, redemerunt cum omnibus pertinentiis suis. Deinde idem Theodericus
eundem mansum in manus abbatis claustri iam dicti publice resignavit ipsumque et fratres suos in
possessionem bonorum eiusdem mansi introduxit et tarn idem Th(eodericus) et uxor et mater quam
Hildegundis filia patrui sui omni iuri suo, quod in eodem manso videbantur habere, sollempniter coram
nobis et tota parrochia ville in Esbike renuntiaverunt. Prefate Hildegundi, quia ius hereditarium in
eodem etiam manso sibi usurpabat, de predictis XII marcis, ut iuri suo cederet, due marce sunt persolute*
Quapropter ut huius emptionis contractus firmus in evum permaneat et inconvulsus, presentem paginam
ob maiorem firmitudinem sigilli nostri impressione rogatu utriusque partis fecimus roborari. Acta sunt
hec anno gratie M°.C°C.L0 octavo, indictione II., Nonis Decembris. Huius (rei)1) testes sunt: Garlacus
Dikeber iunior et Elgerus fratres, Hermannus Tregel et filius suus Constantinus, Hermannus Constantini
Alius, Albertus de Mulenhusen, Heinricus de Odenhusen, Heinricus de Capella, Bertoldus iudex, Godefridus
de Eleren, Bertoldus de Huxoria et Helmwicus fratres, Wigandus et Wideroldus fratres, Hermannus de
Flessenger et consules omnes. In Esbike: Erpo, Luthardus villicus et filii sui Gothwinus, Iohannes et
Ludolfus, Heinricus Houeth, Arnoldus et Godefridus, fratres, Arno(l)dus Ruleder, Conradus carpentariua
et parrochiales ibidem omnes tarn iuvenes quam senes et alii quam plures.
') rei fehlt Or.
Digitized by
Google
410 1253
Or. im KgL St.-A. Mumter, KL Bredelar Nr. 63. An geflocktenen grunweissrothen Leinenfdden Siegel
der Stadt Marsberg. VgL oben Nr. 519 f.
764.
Die Bruder von Holzheim verkaufen zwei Eigenhorige dem KL Hardehausen. 1258 Dezember 20.
Widekindus, Conradus et Vnargus fratres de Holzheim universis hoc scriptum audituris salutem
eternam. Presenti scripto pro testamur, quod Degenhardum et Gristinam uxorem eius, homines nostros,
pari consensu vendidimus abbati et conventui monasterii in Herswithehusen et ius proprietatis, quod
nobis in eisdem competebat, transtulimus integraliter ad eosdem, ut ex hoc nunc et in omne tempos
reliquum a nobis manu missi sint abbatis et sui conventus servicio mancipati. Quod factum nostrum,
ut inconvulsum permaneat, ego Widekindus cum fratribus meis presentem paginam feci conscribi et
sigilli mei munimine roborari. Verum fratres mei, quia sigilla propria non habent, meo contenti sunt.
Insuper ad maiorem noticiam gestorum sigillum civium de Homberg duximus apponendum. Testes sunt:
Thetmarus plebanus de Homberg, Lodewicus advocatus, Everhardus, Conradus et Wideroldus, qui vocantur
Holzsadele, Euerhardus quondam sculthetus et Wigandus filius eius, Bentwicus de Borken et alii quam
plures. Acta sunt hec anno gratie M°.C0C.LVII°I., in vigilia Thome apostoli.
Or. im KgL St.-A. Munster} KL Hardehausen Nr. 121. Beide Siegel und Befestigtmgen ecus den
Einschnitten fort.
765.
Abt Thimo von Corvey gestattet zwei Ministerialen, Zehnten zu Honsckeid und Benten in Goddelsheim
vom Kl. Schaken gegen Giiter zu Badern einzutauschen. 1258.
Thymo Dei gratia Corbeyensis abbas omnibus presencium tenorem inspecturis salutem in Domino.
Notum esse cupimus tarn posteris quam presentibu6 universis, quod dominus Bernhardus de Dalwich
cum consensu heredum suorum quartam partem decime in Hohensceth et, quicquid iuris in eadem
habere videbatur, preposito et conventui sanctimonialium in Scaken liberam resignavit et liberaliter
reliquit quiete perpetuo perfruendam; item quod dominus Fredericus de Horhusen III solidos et III de-
narios, quos de bonis in Gotloveshen sitis annuali pensione percepit, preposito et conventui iam dictis
resignavit, iidem ministeriales nostri prescriptis possessionibus et perfruitionibus suis in restaurum
resignationis in Rotheren a preposito et conventu1) facte in nostra presentia penitus renuntiantes. Ne
quis autem ausu temerario prescriptos contractus valeat irritare, presentem paginam in testimonium ad
evidentiam pleniorem conscribi fecimus et sigilli nostri appensione roborari. Datum anno Domini
M°.C°C. quinquagesimo octavo.
l) Or, conventui.
Or. im Furstl. Wald. Arch, zu AroUen. Siegel vom Pergamentstreifen abgefaUen.
766.
Abt Thimo von Corvey genehmigt die Besignation einer Hufe zu SpaUersleben an KL Groningen.
Corvey 1258.
Thimmo Dei gratia Corbeiensis abbas. Notum sit presentibus et ad noticiam future perveniat
etatis, quod comes Siffridus de Blankenburg per litteram patentem sigillo suo roboratam advocatiam,
quam tenebat de ecclesia nostra super manso in Spalersleue ecclesie in Groningen pertinente, liberum
nobis accedente consensu heredum suorum resignavit. Quern nos ad petitionem prepositi, prions et
aliorum confratrum nostrorum predicte ecclesie et eorum successoribus ab omni iure advocatie liberum
dimisimus, et hoc per presentem paginam sigillo nostro roboratam protestamur. Datum Gorbeye anno
Domini M°.C°C. quinquagesimo octavo, prelacionis nostre anno quarto.
Or. im KgL $t.-A. Magdeburg, Groningen. Nr. 7. Siegel vom Pergamentstreifen abgefaUen. Die Urk.
muss in den letzten Wochen des Jahres 1258 ausgestellt sein; vgl. Nr. 613.
Digitized by
Google
1258 411
767.
Abt Alexander von Bredelar uberlasst einen Platz in Marsberg. 1258.
Frater Alexander) dictus abbas in Bredelare et conventus ibidem dilecte in Christo domine
Mechilde1) monetarie in Monte Martis salutem et sincerum dilectorum affectum. Secundum formam
peticionis*) vestre concedimus vobis locum in domo nostra in Monte Martis, quam diu vobis placuerit, ubi
recondatur annona decime in Dorler annuatim. Et non solum in hoc sed et in omnibus, que ad vestram
salutem et honorem spectant, videre paratos nos semper invenietis, quia benivole aput nos meruistis.
Et ut hec peticio vestra rata in evum permaneat, presenti scrip to sigillo nostro munito roboramus.8)
Anno M°.C*C.LVII<>L
*) So Abschr. *) pocionis Abschr. f) So inkorrekt die Abschr.
Nach Abschr. XV. Jahrh. auf Papier im Furstl. Wald. Arch, zu Arolsen. Auf der Ruckseite steht:
missiva abbatis de Bredelere ad monialem Aroldessen.
768.
Die Graf en Hermann u. Qottschalh v. Pyrmont verzichten auf eine Hufe in AUersheim. Hoxter 1258.
Hermannus comes de Perremunt ex consensu fratris Godescalci renuntiat iuri in mansum ad
Ellersen. Datum Huxariae. Testes: comes Ludewicus de Eberstein, [Ludolfus de Dasle, Hermannus
Nove Ecclesie scholasticus 1258.
So Harenberg, Hist. Gandersh. p. 1711. Graf Ludicig von Everstein verkauft diese von den Er ben des
Gerbodo erworbene Hufe mit Zustinvrrmng seiner Frau Adelheid an Kl. Amelunxbom. Mitsiegler sein
Bruder Otto u. GrafLudolf v. Dassel. 1258. Daselbst p. 1699. Reg. SpUcker, Everstein Nr. 112.
769.
Vofft Ludwig v. Homberg verkauft seinen Wald an Kl. Hardehausen. Homberg 1258.
Lodewicus advocatus de Homberg et Conegundis uxor eius universis hoc scriptum audituris salutem
in Domino. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod nos pari consensu silvam nostram
in monte Hundesburch et circa montem eundem sitam, que Wolfhelmischere nuncupatur, abbati et con*
ventui in Herswithehusen vendidimus integraliter pro sex marcis absolute et libere iure perpetuo possi-
dendam, translata proprietate nostra et dominio ad eosdem. Verum pro minori precio, quam valeat,
decreyimus illam predicto monasterio dare, quia cum temporali emolument o remuneracionem eternam
ab omnipotente Domino volumus expectare. Igitur ut nostra vendicio prefatis abbati et conventui in
Herswithehusen in perpetuum inconvulsa permaneat, ego Lodewicus hanc paginam super ea confectam
feci conscribi et sigilli mei munimine roborari. Testes huius nostri facti sunt: Widekindus de Holceheim,
Euerhardus, Conradus et Wideroldus fratres Holzsadele et alii plures. Acta sunt hec in Homberg anno
Domini M°.C°C.L°VII0I.
Or. im Kgl. St.-A. Minster, Kl. Hardehausen Nr. 107. Siegel vom Pergamentstreifen abgefallen*
Ruckschrift saec. XIII. ea. de rubo in Engelgis.
770.
Heinrich v. TJrf iibertragt drei ihm aufgelussene Acker bei Klein-Englis an Kl. Hardehausen.
Iesberg 1258.
Heinricus de Urfa omnibus hoc scriptum audituris salutem in Domino. Notum sit tarn presentibus
quam futuris, quod, Conrado filio Tammonis cive Fritslariensi et Gertrude uxore eius tria iugera in
campo et duas areas, in villa scilicet minori Engilgis sitas, quas de manu mea in feodo tenuerunt, ex
consensu meo vendentibus, ego et Heinricus filius fratris mei proprietatem eorundem monasterio in
Herswithehusen contulimus absolute et libere in perpetuum possidendam. Acta sunt hec extra portam.
Digitized by
Google
412 1258
castri Iagesberg anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo octavo-, presentibus fratre Iohanne
cellerario de Herswithehusen , fratre Timmone converso ibidem et domino Ortwino milite de Linsingen
at sigilli mei munimine roborata.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Ilardehausen Nr. 109. Siegel vom Pergamentstreifen verloren.
771.
Graf Widukind von Schwalenberg verziektet auf seine leknsherrlichen Bechte an vom KL Falken-
hagen angekaufte Guter und iibergiebt me demselben. (Ohne Jahr, urn 1358.)
Widekindus Dei gratia comes de Sualenberch Christi fidelibus hoc scriptum videntibus salutem in
salutis auctore, qui est Christus. Certiora sunt et minori possunt perturbari calumpnia, si vigorem
trahunt a testimonio litterarum. Inde est, quod ad notitiam pervenire volumus fidelium tarn futurorum
quam presentium, quod ecclesia et conventus sanctimonialium in monte sancte Marie de ordine Cister-
ciense, Paderbornensis diocesis, bona sita in Zabbenhusen, que a nobis tenuerunt Geroldus dictus
Dodenbroke et Koningundis uxor1) sua emendo ab ipsis pro viginti quatuor marcis comparavit, cum
universis attinenciis, hominibus, agris, pratis, pascuis et silvis et hoc de voluntate heredum suorum et
consensu. Preterea duos mansos a Wluerammo filio domini Halt de Espringe sitos in eadem villa
Zabbenhusen eodem iure comparavit. Nos igitur proprietatem et quicquid iuris habuimus in iam dietds
fbonis, nee non et Menzenhagen cum suis attinenciis, quern de consensu matris nostre et fratrum nostro-
rum pro anima patris nostri eidem ecclesie contulimus, renunciamus absolute. Huius rei testes sunt:
sacerdotes: Conradus de Stenem, Willhelmus de Somersele, Lambertus de Sualenberch, Euerhardas de
Colrebeke, Godescalcus de Valkenhagen, milites: Amelungus de Lippa, Theodericus 2) de Ebelinghusen,
Bertoldus de Elmeringhusen, Eckehardus de Barchoue, Iohannes de Alueri6en, cives de Sualenberch:
Henricus de Wicbelethe, Henricus Lose, Rowicus de Dudenhusen et alii quam plures. Ne vero hoc
actum aliqua possit involvere ambiguitatis fallatia, presentem paginam ad cautelam sigilli nostri mu-
nimine iussimus roborari.
J) Or. uxsor. *) Theoderricus Or.
Or. im Besitz des Studienfonds zu Paderborn, jetzt im Kgl. St.-A. Munster, KL FalkenJiagen Nr. 20.
An Pergamentstreifen in weissewi Wachs das grosse runde Siegel des Gvafen Wittekind mit dem
achtstrahligen Stem. VgL Lipp. Reg. I, 208 Nr. 301 (wo die Urk urn 1258, aber wahrschein-
lich in das Jahr fallend bezeichnet ist).
772.
Bitter Widukind von Eolzheim befiehlt seinem Bichter das KL Hardehausen in den Besitz des
angekauften Gutes zu setzen. (Ohne Jahr, urn 1258.)
W(idekindus) miles de Holzheim Theoderico comiti suo in Holzheim salutem et omne bonum.
Mando tibi et precipio, quatinus cum fratre Humboldo professo in Hegene, quem ego et fratres mei
Conradus et Vnargus ad hoc transmittimus , cellerarium de Herswithehusen et fratres, qui secum sunt,
ex parte conventus sui mittas in possessionem bonorum, que nos pari consensu eisdem vendidimus et
denuncies publice omnibus, qui in villa sunt, prout ius exigit, quod nos venditis sex mansis recessimus
penitus a nostra possessione et proprietate et illam transtulimus ad abbatem et conventum de Hers-
withehusen cum omnibus, que ad illos dinoscuntur veraciter pertinere.
Or. im KgL St.-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 108, Siegel vom Pergamentstreifen verloren. Dan
tirung nach Massgabe der Urk. von 1258 Juli 7, oben Nr. 748. Gedr. Wigana\ Archiv I, 2
S. 69 mit Erlduterung.
Digitized by
Google
1256 413
773.
Johann u. GottschaUc v. Padberg verzichten zu Gunsten des Kl Kappel auf atte Anspruche an eine
Hufe in Westernkotten (Cothen). Unter den Zeugen Berthold v. Buren. 1258 (1259) Januar 16.
Reg. Lipp. Regg. I, 305 Nr. 295. Hier ist Kolner Datirung angenonvmen, da wegen der meisten
kdlm8ch-westfdli&cheny besonders Soester Zeugen die Ausstellung wahrschetnlich im kolni&chen
Westfalen geschah, Zu Cothen vgl. Lipp. Regg. II S. 7.
774
Graf GottschaUc von Pyrmont verkauft dem Kl. Marienmiinster zwei H&user zu EUbrexen (Born)
und vier vogteifreie Hufen dasdbst. 1259 Januar 21.
Quicquid1) sincera fide promittitur, dispositio roborare debet solemni titulo litterarum. Nos ergo
Godescalcus Dei gratia comes in Perremont2) notum esse volumus omnibus in Christo credentibus, quod
nos cum consensu uxoris nostre et heredum nostrorum, scilicet Godescalci, Hermanni et Hildeboldi,
ecclesie in monasterio sancte Marie apud Swalenberg proprietatem duarum domorum, quas in Elbrach-
tessen3) possedimus, cum omni proventu tarn in silvis quam pascuis vel piscationibus et quatuor mansis,
predictis domibus pertinentibus, simul cum advocatia, que nostra fuit, libere hec omnia predicta pos-
sidenda vendidimus. Testes autem huius facti4) sunt: dominus Wilhelmus $) plebanus in Lugethe, dominus
Iohannes prepositus in Valkenhagen6); de militibus: Henricus7) de Abbenhosen, Ernestus de Borchoue,
Iohannes et Ernestus sui filii, quibus et ipsa pecunia pro parte data fuit, Bernhardus de Ottersen,
Arnoldus de Ottersen, Bertoldus de Araerinchosen8), Iohannes de Valebroke, Arnoldus de Almeworde,
Eckehardus9) de Barchoue10), Arnoldus Crane11), Bertramus de Bruwen, Iohannes de Ierikessen 12),
Iohannes de Huckenhosen 13), Iohannes de Dale, Iordanus de Aldendorpe14), et quam plures. Ne autem in
posterum 15) nostri facti dubium oriatur, presentem paginam sigilli nostri appensione duximus esse roboran-
dam. Acta sunt hec anno gratie M°.C°C. quinquagesimo nono, in die beati Agnetis virginis et martiris.
0 Quidquid D. «) Perremunt C\ ^ Eylbrachtssen C. 4) hii B m. C. 5) Wylhelmus C. 6) Valckenhagen D.
7) fehlt C. 8) Amerynchusen C, Ameringhusen D. 9) Eckhardus C u. D. ,0) Borchove D. S1) Krane.
,a) Ierckesen D. 1V) Huckenhusen C u. D. u) Oldendorpe C u. D. lb) imposterum D.
Nach Msc. /, 129 fol. 19 (B)9 J, 131 p. 42 (C) und VII, 4512 p. 36 (D) im Kgl St.-A. Minster.
Reg. Lipp. Regg. /, 208 Nr. 302, II S. J. und Ztschr. XL VI, 2, 160; darnach hat Kopiar in
Detmold statt Bertoldus de Amerinchosen: B. de Elmerinchusen.
775.
Dietrich Wolf von Gudensberg verkauft semen Antheil am Zehnten zu Hdsen an Kl. Arolsen.
•Bei Ehoden. 1259 (um Ianuar 25).
In nomine sancte et individue trinitatis. Omnibus Christi fidelibus presens scriptum visuris Theo-
dericus Lupus de Gudenburg salutem. Quoniam facta rerum temporalium a memoriis facile labuntur
hominum, nisi incongrue litterarum conscriptoribus commendantur, innotescat igitur tam futuris quam
presentibus, quod ego Theodericus Lupus de Gudenburg cum assensu fratris mei Euerhardi Lupi et
8uorum heredum consentiente uxore mea1) cum omnibus meis iustis heredibus partem meam decime in
Helsen cum omnibus attinentiis ecclesie Aroldensi, cui ipsa decima pro situ contigua est et commoda,
vendidi median tibus quibusdam viris disCretis pro quadraginta marcis legalium denariorum, omni iuri
nostro in iaradicta decima habito sollempniter renuntiando. Et ecclesia sepedicta absque omni impe-
pedimento gaudebit perpetuali et stabili fruitione decima supradicta. Ne igitur predicta ecclesia super
emptionis huius legitimo contractu quoquomodo possit defraudari, in signum habitionis rati et warandie
presentem paginam feci conscribi et sigillo proprio roboravi. Testes huius rei sunt: Wernerus nobilis
de Gudensberg, Conradus Grope de Gvdenburg, Hermannus de Schardenberg, Arnoldus Magnus de
Gudenburg, Theodericus de Medrike, Heinricus de Pessenkusen, Bodo de Horhusen, Theodericus de
WfcBtt Urk.-Buch IV. 53
Digitized by
Google
414 1259
Horehusen, Albertus de Luterssen, Albertus gogravius, Volpertus de Brunhardessen, Heinricus et Hein-
ricus sacerdotes dicti de Helsingghen, Borchardns de Rodhen, Burchardus de Benvilthe, Alexander de
Thwiste,* Borchardus de Leghtenvils, Gonradus de Sledhere, Heinricus Sartor, Theodericus Rufus, Conradus
miles de Epehe, Heinricus de Metzenhusen, frater Bertoldus, frater2) Thymmo et alii quam plures. Acta
sunt anno Domini M0.C0C.L0.VII°II., in colle quodam iuxta villain Rode.
*) Unausgefullte Lucke fur den Namen. *) Or. hat fratres.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs das Siegel de*
Ausstellers mit dem Maueranker. Unzweifelhaft hdngt obiger Akt mit der Resignation in Nr. Ill
zusarmnen, darum obige Datirung. Vgl. Nr. 693 und 727.
776.
Dietrich und Everhard Wolf von Gudensberg bektmden den Verkauf ihres Zehnten in Helsen on
Rl. Arolsen Bei Ehoden. 1259 (urn Januar 25).
In nomine patris et filii et spiritus sancti. Theodericus Lupus et Everhardus Lupus fratres dicti
de Gvdenburg omnibus hoc scriptum visuris salutem. Quoniam super factis modernorum oblivione super-
veniente a posteris calumpnia posset exoriri, necessarium videtur et utile, ut ea scriptis, quorum recens
est memoria, fideliter commendentur. Unde noverint universi, quod nos cum assensu uxorum nostrarum
simul et puerorum omniumque nostrorum iustorum heredum decimam|nostram in Helsen cum omnibus
attinenciis vendidimus ecclesie Aroldensi pro septuaginta quatuor marcis legalium denariorum. Et quia
proprietatis ipsius decime ad ecclesiam spectat Corbeiensem, cum ecclesia Aroldensis ipsam proprietatem
eiusdem decime consequi poterit, omni iuri nostro in eadem decima habito sollempniter renunciando in
manus domini Corbeiensis, a quo iam dictam dec^mam pheodali iure tenemus, resignabimus absolute et
ecclesia Aroldensis absque omni impedimento gaudebit perpetuali et stabili fruitione decima supradicta.
Ceterum vero pro utilitate et ad cautelam sepedicte ecclesie a nobis. iam dictam decimam Borchardus
de Rodhen, Alexander de Thwiste, Borchardus de Benvilthe, Heinricus de Metzenhusen medio tempore
in pheodo receperunt et ecclesie memorate pro ducentis marcis legalium denariorum in pignore obliga-
verunt. Igitur ut hoc factum ratum sit et in posterum a nostris forte successoribus non irritetur, pre-
sentem paginam nostri facti confirmativam conscribi fecimus et sigillorum nostrorum impressione robo-
ravimus. Huius rei testes sunt: Wernerus nobilis de Gvdensberg, Conradus Grope, Hermannus de
Schardenburg, Arnoldus Magnus de Gvdenbnrg, Theodericus de Mederike, Heinricus de Pessenkusen, Bodo
de Harehusen, Theodericus de Harehusen, Albertus gogravius, Albertus de Luterssen, Volpertus de
Brunhardessen , Conradus de Epehe, Heinricus et Heinricus sacerdotes dicti de Elsingen et alii quam
plures. Acta sunt hec anno Domini M0.C0C.L0VII°II., in colle quodam iuxta villain Rode.
Or. im Futstl. Wald. Arch, zu Arolsen. Die an Pergamentstreifen angehdngten'lSiegel sind abgefaUen
und liegen bei. Urk. von demselben Schreiber wie vorherg. Nr. Vgl. Nr. 693, 727 und 777 m
777.
Dietrich und Everhard Wolf resigniren dem Abt von Corvey ihren Zehntenantheil in Helsen zu
Gunsten des Rl. Arolsen. 1259 Januar 25.
Venerabili domino . . Corbeiensi abbati Theodericus Lupus, Everhardus Lupus et uxores simul
cum pueris paratum sue possibilitatis obsequium. Cum nos partem nostram decime in Helsen, quam de
manu vestra iure pheodali tenemus, cum omnibus attinentiis vendiderimus ecclesie Aroldensi, et quia
propter diversa vie pericula rerum nostrarum et corporum dispendia timentes ad presentiam vestri venire
personaliter ausi non simus, omni iuri nostro in iam dicta decima habito solempniter renuntiando in
manus vestras litteris nostris patentibus libere resignamus et absolute supplicantes pro iam dicta ecclesia
Aroldensi, ut proprietatem supradicte decime, que ecclesie vestre pertinet, consequi valeat, benigne cum
Digitized by
Google
1259 415
<effectu promoveatis. Igitur ut hec resignatio firma sit et robore stabilitatis munita, ne vel etiam suc-
cessorum nostrorum subtilitas immutet, presentem paginam nostri facti confirmativam sigillorum nostro-
rum impre88ione fecimus insigniri. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.L0VII0IL, V°III. Kalendas Februarii.
Or. im Furstt. WcUd. Arch. zuArolsen. An Pergamentstreifen die dreieckigen Siegel der beiden Aus-
steUer9 jedes mit dem Maueranker. VgL die beiden vorherg. Nrr. und 693 u. 727.
ra
Propst Johannes von Werbe behundet AnJcauf eines Zehntenanthetts. FrUzlar 1259 Januar 28.
Ne gestarum rerum memoria successu longevi temporis evanescat, poni solet in ore testium et
scripture memoria perennari. Noverint igitur universi banc paginam inspecturi, quod ego Iohannes pro-
positus in Werbe de consensu communi eiusdem cenobii comparavi octavam partem decime in Giffelce
apud Conradum de Giffelce civem opidi Frit(slariensis) pro sex marcis arg(enti)... is denariorum gravium
sub tali forma, quod idem venditor prefatum spacium, prefatam decimam ab impe .... vel alterius
veri prepositi ecclesie Fritslariensis debeat libertare; quod si non fecerit, duo mansi in Giffe(lce) • . .
comparavit a rustico dicto Scele, cedent prefato cenobio ad restaurum, quod super addita . . . rit, sicut
decreverit, viri utriusque ' partibus equaliter faventes, quod idem venditor est mult . . . bitatus cum suis
pueris et uxore. Et ne talis venditionis ordinatio successu longi temporis calumpniam paciat(ur) . . .
sigillo civitatis Fritslariensis et preterea sigillo domini Henrici de Biscopeshusen fecimus roborari. Huius
vero emptionis testes sunt: Hartmannus de Urfe canonicus Frit(slariensis) et Hildegerus vicarius et
Iohannes de Hildewarhusen , Rotmaros, Gerlacus Minimus (?), Albertus Monetarii et quam plures alii.
Acta autem sunt hec anno Domini M°.C0C°.LIX. in Fristlaria et in octava beati Agnetis.
Or. im Furstl. Wald. Arch, zu Arolsen, durch Mdusefrass theilweise zerstort. An Pergamentstreifen:
1) das nur zur Hdljte erhaltene Siegel der Stadt Fritzlar, sitzender Bischof mit Stab; 2) gut-
erhaltenes dreieckiges Siegel Heinrichs von Bischofshausen, nach rechts aufgerichteter gehrvnter Lowe-
779.
Elekt Balduin von Osfnabruck uberldsst die Nutmiessung der dem KL Hardehausen geschenkten
Hufen in Holzheim Heinrich, dem Sohne seiner Schwester und dessert Voter, Ritter Johann von
Paderborn. Osnabriick 1258 (1259) Februar 19.
Baldewinus Dei gratia electus ecclesie Osnaburgensis et capitulum ibidem universis hoc scriptum
audituris salutem in Domino- Notum facimus universis, quod nos electus usufructum bonorum in Holz-
heym, videlicet sex mansos, quos comparavimus monasterio in Hersethehusen ad proprietatem perpetuam
pro remedio anime nostre, assignavimus Hinrico filio sororis nostre, canonico maioris ecclesie nostre, et
Iohauni militi, patri suo dicto de Paderburne, temporibus vite ipsorum, et hoc de bona voluntate et
consensu abbatis et conventus monasterii supradicti, hoc adiecto, quod, si per incendia vel rapinas vel
alios contrarios eventus ipsa bona yastata fuerint, non cedet in dampnum monasterii nee predicti
Hinricus et pater suus restaurum talis dampni a monasterio poterunt extorquere. Item post obitum
predictorum dicta bona ad prefatum monasterium absolute et libere revertentur. Item adiectum est,
quod, si dicti Hinricus et pater suus ante festum Michahelis decesserint, fructus illius anni monasterio
remanebunt. Si vero post dictum festum obierint, quicquid de fructibus illius anni ordinaverint, ratum
erit. In cuius rei testimonium et fidem presens scriptum nostro et capituli nostri sigillis fecimus com-
muniri. Datum et actum Osenbrugge, anno Domini M0.C0C.L0VII°I., X°I. Kalendas Marcii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 110. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab-
ge fallen. Bischof Bruno von Osnabriick starb 1258 December 20 \ Balduins Wahl /and also vor
1259 Februar 19 statt, wdhrend Potthast, Suppl; Grote, Stammtafeln; Oams7 Series Episcop. ah
genauesten Termin nur „vor Juni 23" kennen.
53*
Digitized by
Google
416 1269
780.
Bitter Conrad v. Elben bekundet einen Verzicht zu Gtmsten des KL Werbe. Niedenstein 1259 Marz 2.
Ego Conradus miles de Elvene presenti littera manifestum perhibeo testimonium, quod Wernherus
et Gotfridus fratres dicti de Waldekke, filii quondam Arnoldi Vinitoris, coram me ab omni hire, quod
in decima in Barstorp se habere dicebant, absolute renunciaverunt pro quadam summa pecunie videlicet
Villi solidorum gravium denariorum, quam ab ecclesia sancte Marie in Werbe receperunt. Huius rei
testes sunt: Theodericus plebanus in Wichthorp, Reinboldus sacerdos frater actorum, Wigandus miles de
Kirchberech, Conradus miles de Heimerekeshusen? Heinricus de Herebergen, Temmo de Tusgenen, Con-
radus de Wictorh1), Teodericus1) et Lothewicus Brotrumpe, Engelhardus et Theodericus de Waldekke
et alii quam plures. Ne super hoc facto aliqua dubitacio valeat in posterum suboriri, presens scriptum
ad instanciam utriusque sigillo meo confirmavi. Acta sunt hec in opido Nithensten, anno Domini
M°.C0C.L0VII°II., dominica Invocavit.
2) So Or.
Or* im Furstl. WcUd. Arch, zu Arolsen. Siegel vom Pergamentstreifen abgef alien.
781-
Die Briider Johann und Gottschcdk von Padberg bekunden ihren Verzicht auf Giiter in beiden
Esbike. 1259 Marz 4.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Universis Christi fidelibus hanc litteram inspecturis
Iohannes et Godescalcus fratres et coheredes domini castri in Pathberg de visis et auditis veritati
testimonium perhibere. Quia coram Deo est acceptabile et. coram hominibus laudabile, ut ea, que cum
viris religiosis tractamus, sincero corde et plena fide effectui mancipare studeamus, ut potius eorum
precibus adiecti gratiam Dei proinde consequamur, quam ex eorum querela vel murmurc contra nos
divina ultione puniamur. Ad noticiam igitur tarn presentium quam futurorum pervenire cupimus, quod
quedam bona habuimus sita in altera villa Esbike ecclesia carens1) et domum et aream in altera villa
Esbike ecclesiam habens1) hereditaria successione ad nos legitime devoluta et a nobis quiete possessa.
De quibus. concordi voluntate et consensu et amicorum nostrorum consilio dominum Alexandrum de
Bredelar abbatem et suum conventum, ordinis Cysterciensis, convenimus, ut, si eadem bona et domum
et aream emere vellent, assensum preberemus. Gumque multum reniterentnr et inviti nimis consentirent
inopiam pretendentes et ne bona nostra appetere viderentur, tandem ad instantiam nostri mediantibuR
probis viris et fide dignis predicta bona et domum et aream prefatum ita integre, sicut nos possedimus,
cum omnibus pertinentiis suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis, aquarumque
decursibus, pro quadraginta marcis et octo legalium denariorum titulo emptionis a nobis legitime com-
pararunt hire proprietario perhenniter habenda. Tunc nos in presentia abbatis monasterii iam dicti et
totius conyentus eadem bona et domum et aream cum omnibus pertinentiis suis ibidem super principale
altare beate Marie virginis gloriose sollempniter obtulimus omni iuri nostro in eisdem bonis et domo et
area habito tarn ego Iohannes senior natu et domina Meicthildis uxor mea et Hermannus filius mens
quam Godescalcus frater meus, legitima adhuc uxore carens et liberie, publice renuntiantes et eadem
bona et domum et aream claustro dicto benivole assignantes libere et quiete veri dominii iure possidenda.
Post hoc abbas sumpta stola et baculo omnes invasores eorundem bonorum vinculo excommunicationis
innodavit. Deinde ad Montem Martis venimus et ibidem similiter sepedicta bona et domum et aream
prefato claustro coram consulibus et aliis honestis viris contulimus omni iuri nostro cedentes iterato et
hanc cessionem sententia seculari, sicut moris est, et sigillo consulum et testimonio rogavimus confirmari,
hoc adiecto, ut, si nobis vel heredibus nostris postmodum in eisdem bonis complaceret, pro predicta
summa reemere possemus. Postremo ipsum abbatem et fratres claustri memorati in possessionem eorun-
dem bonorum affectuose introduximus warandiam ipsis ubique locorum prestare cupientes. Hiis ita rite
peractis predicta bona a Bernardo de Walberninchusen, apud quern pro XII marcis fuerant obligata,
Digitized by
Google
1259 417
redimentes de summa predicta residuum nobis integraliter persolverunt. Ad evidentiam vero huius rei
uberiorem et firmitudinem, ne quis heredum nostrorum vel aliquis hominum contractum huius emptionis
timore Dei postposito immutare attemptet, presentem paginam turn sigillo nostro, quo am bo contenti
sumus, quani sigillo coosulum Montis Martis fecimus roborari. Acta sunt hec anno gratie M°.C°G.L0 nono,
indictione IL, quarto Nonas Martii. Huius rei testes sunt: Hennannus miles de Ytere, Iohannes et
Conradus fratres de Brocbike, Olricus de Westhemi Constantinus, Albertus dapifer noster; in Monte Martis:
Adam miles de Aspe, Conradus de Yburg, magister consulum, Bertoldus iudex, Ludolfus de Capella et
Heinricus filius suus, Heinricus de Odenhusen, Wigandus et Wideroldus fratres, Hermannus de Vlesenger,
Godefridus de Eleren, Bertoldus et Helmwicus fratres et consules ibidem omnes; in villa Esbike: Her-
mannus ibidem plebanus, Gerlacus Dikeberus et frater suus Elgerus, Lodewicus de Leten et villani omnes.
x) So Or.
Or. im Kgl. St.-A. Mimster, KL Bredelar Nr. 65. An grunu-eissrothen Leinenfdden Siegel 1) des
J. v. P., 2) der Stadt Marsbeig. Da hier trie in Urk. von 1258 December 5 (oben Nr. 763)
und von 1259 April 27 und Jam 19 (vgl. unten) Conradus de Yburg als magister consulum
erscheint, ist wohl nicht an Koine r Datirung zu denkeny trotzdem die Urk. von derselben Hand
stammty wie die bei Nr. 599 erwahnten.
782
Schuliheiss und Bathm&nner in Oeismar bekunden einen Vergleich zurischen KL Hardehausen und
AdeUieid, Wittwe des Geismarer Burgers Begenhard Gutman. Oeismar 1259 Marz 7.
Hermannus sculthetus et consules in Geismaria universis hoc scriptum audituris salutem in Domino.
Notum sit omnibus, quod ordinatio quedam habita fuerat inter abbatem et conventum de Hersuithehusen
ex parte una et Regenhardum cognomento Gutman concivem nostrum et Alheydim uxorem eius ex altera
super bonis suis, que post obitum dicti R(egenhardi) ab A(lheyde) relicta eiusdem violata est. Unde
ex litteriB sibi super hac ordinatione datis didicimus dictum abbatem et suum conventum contra iusti-
ciam dampnis gravibus pregravatos. Pro cuius dampni restitutione, cum prefatam A(lheydim) citassentt
amicabilis compositio intervenit in hunc modum : Ipsa cunctis, que ex parte monasterii de Hersuithehusen
possederat, simpliciter ex toto renuntians coram nobis omnia etiam abbatis et sui conventus esse publico
recognoscens domum, agros et cetera tarn mobilia quam immobilia nichil prorsus excipiens eisdem
absolute et libere resignavit. Cellerarius autem et nuntii abbatis spoponderunt se paraturos eidem
competentem mansionem apud curtem suam in Gesmaria, in qua a festo beati Mychahelis et deinceps
habitaret, in qua domo ligna ad ignem ei procurabunt. Item ex tunc usque ad mortem suam dabuntur
ei singulis annis ex parte prefati conventus sex mudde siliginis, quatuor mudde ordei, duo mudde avene
et unum quartale pise, duo calcei hyemales et duo calcei esti vales, tercio anno agnine pelles, unum
moltrum caseorum. Verum predicta A(lheydis) nunquam dabit quicquam alicui ex hiis, que habet#vel
post habitura est, sine licentia abbatis vel sui cellerarii, quia tarn ipsa quam ea, que habet, sunt
monasterii supradicti. Quod si in contrarium egerit, quinque marcas abbati et quinque civibus pro pena
dabit nee aliquid remittetur. Eidem pene abbas et suus conventus, si Alheydi ea, que scripta sunt,
non persolverint, subiacebunt. Testes huius compositions sunt clerici: Theodericus viceprepositus,
Theodericus plebanus maioris ecclesie, Conradus de Gandera canonicus, Conradus Griseus presbiter,
Bertholdus dyaconus; milites: Stephanus de Haldessen, Ernestus Crigel ; consules: Bertholdus de Coribeke,
Heinricus de Nyennouere, Iohannes de Calden, Iohannes fabri filius, Iohannes de Huxaria, Lodewicus
Ortonis filius, Hermannus de Nothuelde, Apollonius et alii quam plures. Igitur ut hec rata et inconvulsa
permaneant, sigilli nostri munimine duximus confirmanda. Acta sunt hec in Gesmaria, anno Domini
millesimo ducentesimo quinquagesimo nono, Nonas Marcii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 126. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Ueber
einen andern Vergleich derselben Adelheid vgl. Nr. 722. /
Digitized by
Google
418 1259
m
Werner von Bischofshausen und seine Sohne ermrktm, dass das Kl Breitenau dem Kl. Hardehausen
zwei Hufen in Zwesten uberl&sst. 1259 (wn M&rz 12).
Weraherus de Biscopeshusen et filii eius Heinricus, Wernherus, Hermannus et Bruno clericus uni-
versis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Notum facimus tarn presentibus quam futuris, quod
nos cum consensu uxorum nostrarum et heredum duos mansos in Lou, quos Emestus miles nobis asaigna-
verat, reddidimus eidem cum suis pertinentiis pro gravium denariorum viginti sex marcis, ut eos absolute
et libere vendere potuisset. Item accepimus ab eodem sex marcas denariorum, quod alios duos mansos
in Lou, quos a nobis in pheudo tenuerat et iam nobis rite rfisignavit, nos consequenter eosdem domino
abbati de Breidenowe resignavimus et datis illi pro restauro duobus mansis in Tuisten obtinuimus, quod
cum conventu suo proprietatem super predictis duobus mansis in Lon contulit monasterio in Hersuithe-
husen perpetuo possidendam. Igitur ut hec, que a nobis gesta sunt, rata et inconvulsa permaneant,
presentem paginam super hiis confectam sigillorum nostrorum appensione duximus roborandam. Datum
anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo nono.
Or. vm Kgl. St.-A. Minster, KL Hardehausen Nr. 123. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
Vgl. die foigenden Nrr.
784.
Der Abt von Breitenau bekundet Ueberlassung zweier Hufen in Lohne an Kl. Hardehausen.
1259 M&rz 12.
. . . (Dei) gratia abbas in Breydenowe omnibus hoc scriptum audituris salutem eternam. Notum
(sit presentibus et) futuris, quod Ernestus miles diet us de Lon duos mansos in eadem villa, quos . . .
Wernheri militis de Bysscopeshusen et filiorum eius resignavit eisdem, ut ipsi ipsorum proprie-
tatem monasterio in Hersuithehusen obtinerent. Nos igitur ad instantiam ...... requisito et habito
consensu conventus nostri, primum receptis ab eisdem in restauro Tuesten proprietatem pre-
nominatorum mansorum in Lon, quos ipsi iam nobis legitime resignaverunt .... (abbati) et conventui
supradicti monasterii iure perpetuo possidendam. Igitur ut hec nostra donatio a nullo possit infringe
presentem paginam conscribi et sigilli nostri et sigilli conventus nostri fecimus munimine (robora)ri.
Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo nono, in die sancti Gregorii.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, KL Hardehausen Nr. 127 ; an beiden Sezten smd Strei/en abgerissen.
Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab. Vgl. die vorherg. Nr. und die folgende.
785.
Kapitd und Schoffen in Fritzlar bekunden Guterverkauf an Kl. Hardehausen. 1259 M&rz 14.
, Nos capitulum ecclesie Frithslariensis et nos scabini oppidi eiusdem universis hoc scriptum audi-
turis salutem in Domino. Quod a fidelibus secundum veritatem agitur, ne lapsu temporis in oblivionem
veniat, scripto et testibus precavetur. Notum itaque sit tarn presentibus quam futuris, quod Ernestus
miles dictus de Lon cum consensu Gertrudis uxoris sue et Iutte filie sue vendidit abbati et conventui
monasterii in Hersuithehusen, Cysterciensis ordinis, Paderburnensis dyocesis, integraliter omnia bona
sua in Lon, videlicet novem mansos circa eandem villain sitos, curtem suam in eadem villa, domos,
areas, ortos, horrea, rubos, novalia, silvas, aquas, prata, pascua, pomeria cum universis iuribus et per-
tinentiis suis, nichil prorsus excipiens, pro centum et viginti septem marcis gravium denariorum absolute
et libere iure perpetuo possidenda, translata proprietate sua et dominio ad eosdem. Yerum quia de
predictis novem mansis prefatus Ernestus unum Gerlaco Munin et Araoldo Iudei filio concivibus nostris
obligaverat et duos domino Wernhero de Byscopeshusen et filiis eius assignaverat, istos tres pecunia
redemit ab eisdem, ut liberos emptoribus presentaret. Item quia sex in pheudo tenuerat, illos tal{
premissa conditione, ut monasterio in Herswithehusen conferrent proprietatem, suis dominis resignavit,
Digitized by
Google
1259 419
domino abbati de Breydenowe, mediantibus predicto W(ernhero) de Byscopeshusen et filiis eius duos
mansoB, domino Heinrico et domino Everhardo fratribus de Utershusen duos, domino Conrado de Hebelde
duos, quorum proprietatem dominus abbas predictus cum suo conventu et milites prenominati cum suis
uxoribus et heredibus prefato monasterio Hersuithehusensi, prout constitutum fuerat, absolute et libere
contulerunt et cum supradicto Ernesto warandiam debitam prestant emptoribus contra quoslibet, qui eos
super premissis bonis attemptaverint, impulsare. Porro ut ea, que gesta sunt, monasterio in Hersuithe-
husen rata in perpetuum et inconvulsa permaneant, nuntii abbatis et conventus simul cum Ernesto
milite de Lon petiverunt presentem paginam super hoc contractu confectam appensione sigillorum ecclesie
Frithslariensis et civium ad perhennem memoriam confirmari. Testes huius rei sunt canonici: Heinricus
cantor, Wideroldus de Wlfershusen, magister Otto, Hartmannus de Urfa, Gumpertus de Ritthe, Conradus
Maz, Iacobus, Heimmeradus; milites: Conradus de Hebelde, Heinricus de Bischopeshusen, Sybodo de
Ithere, Bertholdus Mesenbuch, Cuno de Holzheim, Gerlacus de Griphe(?e, Wideroldus Liber, Conradus
de Utershusen; cives: Trochmarus, Herbordus comes, Conradus Munin, Conradus domine Gude, Iohannes,
Heinricus domine Ade, Gumpertus Store et alii plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducen-
tesimo quinquagesimo nono, pridie Ydus Martii.
Or. im Kgl. Su-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 128. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
Vgl. hierzu die Nrr. 783, 784 und 786.
786.
SchSffen in Romberg bekunden GHlteriiberlnssung an Kl. Hardehausen seitens Everhards von
Uttershausen. 1259 Marz 15.
Nos scabini oppidi in Homberg universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Notum est
omnibus, quod dominus Everhardus de Utershusen et filii eius Heinricus et Meinricus, uxor Heinrici
Sophya et filii eius Meinricus et Heinricus pro triginta solidis gravium denariorum, quos dedit illis
Ernestus de Lon, pari consensu contulerunt monasterio in Hersuithehusen proprietatem super duobus
mansis, quos predictus R.1) miles in pheudo tenuerat ab ipsis et iam legitime resignavit, renuntiantes
penitus dominio et iuri suo. Igitur ut hec, que ab illis gesta sunt, prefato monasterio rata et incon-
vulsa2) permaneant, petiverunt presentem paginam sigilli nostri munimine confirmari. Huius rei testes
sunt: Tythmaru8 plebanus de Homberg, Lodewicus advocatus, Everhardus et Conradus Holzsadel, Vol-
pertus de Rimegudesuelde, Unargus de Holzheim, milites; Everhardus quondam sculthetus8) etWigandus
filius eius, Renwicus de Burken, cives et alii plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo
quinquagesimo nono, Ydus Marcii.
*) So das Or. irrig fur E(rnestus). *) incomvulsa Or- *) sculhetus Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 129. Siegel und Befestigung verloren.
787.
Conrad von Gudensberg verpfandet dem Kl. Volkhardinghausen die Halfte des Zehntens daselbst
Wolfhagen 1259 Marz 21.
Nos Conradus de Gudenburgh omnibus tarn presentibus quam futuris volumus esse notum, quod
consentientibus uxore et filiis nostris Wilhelmo, Conrado et Bertholdo medietatem decime in Volchar-
dinghusen et medietatem decime in Wicenrot obligavimus pro XXXImarcis ecclesie in Volchardinghusen.
Huius obligationis testes sunt: Io(hannes) et E(ckehardus) fratres de Helfenberg, A(lexander) etV(olradus)
fratres de Escheberg, Io(hannes) et Wer(nerus) fratres de Wedelberg, Warmundus, L(odowicus) et V.
fratres de Tueruen, Her(mannus) de Blommenstein, Conradus de Buene, Albertus de Langele, Conradus
gener noster. Ut autem hec obligatio firma permaneat et a posteris nostris rata servetur et inconvulsa,
presentem litteram sigilli nostri munimine fecimus roborari. Actum in Wlfhaien, anno Domini M^C^.LVIML,
in die sancti Benedicti.
Digitized by
Google
420 1259
Or. im Fund. Wold. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen dreieckiges Siegel, ackt schachbreU-
artige Reihen mit einem vom rechten Obereek nock links unten laufenden Schrdgbalken beUgU
Umschriji: Sigillum Conradi de Godenburc.
788.
Hermann von Padberg verzichtet auf die Vogtei in HasseUborn. 1259 Marz.
Notum sit omnibus tarn futuris quam presentibus huius littere inspectoribus, quod ego Hermannus
dictus de Patbberg omni actioni sive iuri, quod micbi competere videbatur in advocatia curtis in
Hasleburne, penitus renuntiavi, ita quod neo ego nee aliqui de meis heredibus super predicta advocatia
de cetero movebimus questionem. Ne quis auteni in posterum huiusmodi factum presumat retractare,
presens scriptum sigillis, videlicet domini abbatis de Bredelare *, Iohannis de Patbberg mei consanguinei,
opidanorum2) de Monte Martis ac mei premunire decrevi, et hec facta sunt presentibus viris idoneis
videlicet duobus fratribus de Brocbeke8), Boemundo de Eruete, Alberto dapifero meo, Theoderico de Brilo
et aliis quam plurimis fide dignis. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.L°IX., mense Martio.
*) Bredele mit Abkiir zungszeichen. ■) opidorum Or. ■) Brocbeke Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Dalheim Nr. 30. Von den vier an Pergamentstreifen angehdngt
gewesenen Siegeln nur an erster Stelle Fragment dreieckigen Siegels wie AbbUd. Seibertz UB. II.
Taf. 5 Nr. 11 und an vierter Stelle wie Abbild. ebenda Nr. 10, die beiden andern abgef alien.
Ueber die Lage von Hasleburne vgl. Ztschr. XXXVIII, 2, 134. Ob Kolner Datirung?
789.
Graf Hermann von Pyrmont verkauft an Abt Heinrich und Kl. Marienmiinster zwei Hauser in
Eifbreooen (Born). Pyrmont 1259 April 15.
Nos Hermannus Dei gratia comes in1) Perremont2) presentibus litteris patentibus protestamur,
quod nos, cum nostre uxoris ac8) aliorum heredum nostrorum consensu, duas domos proprias, quas in
Elbractessen4) possedimus, cum omni usu inde proventuro iu agris, in silvis, in piscationibus et quicquid
nominari potest, domino Henrico5) venerabili in Monasterio abbati et sue ecclesie perpetuo vendidimus
possidendas6). Testes: Henricus7) Rufus, Meynricus de Humuelde, Hermannus de Betem, Ameluncus8)
Kanne, castellani nostri: Bernhardus de Ottersen, Bertoldus de Elmerinchosen9), Iohannes de Valebroke,
Arnoldus de Almeneworde, Ernestus de Barchoue10), Arnoldus Crane11), Bertramus12) de Bruwen, Iohan-
nes de Ierikessen 1S) et alii quam plures. Decrevimus autem pro plena cautione predicte ecclesie.
tradere istam litteram, sigilli nostri munimine roboratam, ut predicta venditio facta14) tarn solemniter
a nostri8 posteris nullatenus valeat retractari. Datum in Perremont, in crastino Tiburtii et Valeriani,
anno Domini M°.C°C.L nono.
*) de. D. *) Pirremont D. a) et D. *) Eilbrachtessen IJ. 8) Hinrico C. 6) possidenda B. 7) Hinricus C.
^ Ameluncus D. •) Elmerynchosen C, husen I). 10) Borchove D. ") Krane D. ") Bertamus H.
a») Ierckessen D. 14) tarn sol. facta D.
Nach Msc. I, 129 fol. 18 (B), J, 131 p. 40 (C) und VII, 4512 p. 38 (D) im Kgl. St.- A. Afunstet.
Reg. Lipp. Regg. I, 209 Nr. 304; Ztschr. XL VI, 2, 161 mit Bemerkung, doss ein Detmolder
Kopiar Bernhardus de Terssen (Cerssen) statt Ottersen und Kopialbuch von Grevenburg staff
Meinricus Henricus de Humvelde hat. Vgl. folg. Nr.
790.
Die Briider Gottschalk und Hermann Graf en von Pyrmont schenken an Heinrich, Abt des KL
Marienmiinster, vier Htiuser zu Eilbrexen (Born). Liigde 1259 April 15.
Nos Godescalcus ac Hermannus fratres comites in Perremont omnibus in Domino sperantibus
presens scriptum inspecturis significamus, quod nos uno ore collectaque manu nee non cum consensu
Digitized by
Google
1259 421
nostrarum uxorum ac reliquorum omnium heredum nostrorum venerabili domino Henrico1) abbati in
monasterio apud Sualenberg2) et universis eiusdem ecclesie dominis proprietatem quatuor domoruni,
quas in Elbractessen 8) possedimus cum omni, quod ex illis provenit in silvis, in pascuis, aquis, piscatio-
nibu8y in novalibus, seu quicquid4) utilitatis potest nominari, preterea advocatiam, que et nostra fuit,
eidem ecclesie5) perpetuo possidenda hec predicta vendidimus. Testes sunt: Wilhelmus6) plebanus in
Lugethe, Henricus Rufus, Meynricus de Humuelde, Hermannus Je Betem, Ameluncus Kanne; castellani
in Perremont7): Henricus de Abbenhosen, Hernestus8) de Barchoue, Iohannes de Valebroke, Arnoldus
de Almeneuuordo , Eckehardus de Barchoue, Arnoldus Krane, Bertramus de Bruwen, Iohannes de Ge-
rikessen9), Iohannes de Buckenhosen 10) , Iordanus de Aldenthorpe et ceteri quam plures. Ut autem a
noetris posteris hec venditio retractari post hac non possit, presentem litteram sigillorum nostrorum
annexione roboramus. Acta sunt hec anno Domini M°.C°C. quinquasesimo nono, in crastino Tiburtii et
Valeriani, in Lugethe.
l) Hinrico C. ") Swalenberg C u. D. *) Eylbrachtessen C, Elbrachtessen D. 4) quidquid D. 5) ecclesie eidem D.
e) Wylhelmus C. *) Perremunt C. 8) Ernestus D. •) Gerickessen b. ,0) Bockenhosen C, korrigirt
Beckenhosen B.
Axis Use. I, 129 foL 42v (B), I, 131 p. 44 (Q und VII, 4512 p. 39 (D) im KgL St-A. Munster.
Reg. hipp. Regg. I, 209 Nr. 303; Ztschr. XL VI, 2, 161 wit Bemerkung, doss vielleickt Hucken-
hosen stott Buckenhosen zu lesen. Vgl. vorherg. Nr.
791.
Graf Otto von Everstein entscheidet einen Giiterstreit zwischen Kl. Hardehausen und Burgem in
Volkmarsen. 1259 April 20.
Otto Dei gratia comes de Euersten omnibus hoc scriptum audituris salutem et pacem. De causis
legitimis et diligenti examine discussis testimonium perhibentes notum facimus universis, quod abbas et
conventus monasterii in Herswithehusen bona in Vorstin integre sine aliqua exceptione, hoc est," cum
proprietate et omnibus pertinentiis suis a domino Adolfo comite in Waltheke comparaverunt. Post-
modum vero Godescalcus et Conradus de Culthe, cives in Volchmersen, qui eadem bona colebant, nite-
bautur sibi aliquid iuris usurpare in ipsis bonis, tamquam in feodo eis locata forent; sicque monasterium
in Herswithehusen in possessione sua aliquantulum perturbabant. Super quo sepius conventi et commoniti
ex parte predicti monasterii, cum surda aure omnem ammonitionem pertransirent , tandem ab abbate
eiusdem citati sunt in Paderburnen, ut ibi coram ecclesiastico iuditio suam iusticiam demonstrarent.
Medio itaque tempore placuit utrisque partibus, ut causa hec coram prudentibus viris amicabiliter
terminaretur. Quod et factum est hoc modo: Abbas et conventus memorati monasterii direxerunt ad
nos Gumpertum et Iohannem de Sylo monachos suos, fratrem Conradum magistrum in Scerue et fratrem
Bertrammum stabularium, quibus ex adverso occurrerunt supradicti G(odescalcus) et C(onradus) cum
amicis suis, habitoque consilio unanimi consensu renuntiaverunt coram nobis integre omni iuri, quod in
bonis in Vorstin eis competere videbatur et monasterium in Herswithehusen statuit eis dare novem
marcas denariorum, ut inter eos omnis controversia sopiretur. Hoc facto per sententiam adiudicata sunt
bona in Vorstin monasterio in Herswithehusen in possessionem liberam et perfectam. Ne quia ergo in
posterum monasterium in Herswithehusen in predictis bonis molestare presumat, summam et processum
totius rei huic pagine inscribi et nostro sigillo fecimus perpetuo communiri. Testes huius rei sunt:
Gozwinus de Weithin, Theodericus de Mederike, Theodericus de Horhusen, Albertus de Luthersen,
Albertus gogravius, Henricus de Pessinchusen , Luderus de Ahusen, milites; Conradus de Weithen et
Gerhardus gener eius et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.L°IX., XII. Ealendas Maii.1)
J) Maiy Or,
Or. im Kgl. St-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 130. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Gedr.
Spilcker, Everstein, UB. Nr. 114.
Westf. Urk.-Buch IV. W
Digitized by
Google
422 1^59
792*
Bitter Ioliann nebst Sohn und Bruder verkaufen die Halfte einer Villa dem Kl. Volkhardinghausen.
1259 April 23.
Universis presentem paginam inspecturis Io(hannes) miles cum filio suo Conrado et Ar(noldus)
frater suus cum heredibus suis in Domino salutem. Ne gestarum rerum memoria processu temporis
evanescat, discretorum industria sic providetur, ut scripturis et nominibus testiuin perhennetur. Hinc
est, quod nos ad memoriam tarn presentis evi quam futuri§ Christifidelium cupimus devenire, quod
medietatem ville in Wizenroth pro XIIII marcis ecclesie vendidimus in Volchardinchusen omni exactioni
voluntarie renunciando. Ne autem a posteris nostris ecclesia in tali facto possit impediri, presentem
litteram sigilli nostri munimine decrevimus roborari. Huius rei testes sunt: Conradus et Giso fratres
de Godenberg, Wernherus miles de Godenberg, Everhardus Lupus, Iohannes et Rodolfus fratres de
Helfenberg, Godefridus canonicus de Megedeburg, Conradus de Holtbosen, Willehelmus et Conradus
fratres de Gode(n)burg, Iohannes filius domini Gisonis. Acta sunt hec anno incarnationis Domini
M0.C0C.L°VIIII0., in festo sancti Georgii.
Or. im Furstl. Wald. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen das sehr verletzte dreieckige Siegel:
die von einander abgekehrten Adlerrurnp/e in der oberen, und die durch Gitter verbundenen Batten
in der untern Halfte.
793.
Abt Alexander von Breddar bekundet, doss Bitter Adam von Aspe mit Zustimmung seines Schurieger-
sohnes Arnoldus de Boderichessen und seiner Tochler Sophia geidsse Giiter (octo moldra sol-
ventia) in Thuissene dem Kl. Breddar geschenkt hdbe; die Htilfte des Einkommens soil verwerthet
werdm ad libros scribendos et emendandos. Zeugen: Conradus de Yburg, magister consilium
Montis Martis, Bertoldus iudex, Heinricus de Capella, Herm annus superius theatro, "Werno
de Westhem, Heinricus Morel, Sigenandus et consules omnes ibidem. In Wlueshagen
consules: Bertoldus magister consilium, Walthereus de Hasungen, Iordanus de Gran, Ar-
noldus de Doringeberg, Heinricus Bufus villicus, Lodewicus de Frislaria, Bibertus, Theodericus
Grumberti, Iohannes Boberti, Heinricus molendinarius, Ernestus de Hasungen et Iohannes.
Anno gratie M°.C°aL0. nono, V°. Kalendas Maii. 1259 April 27.
Or. im Kgl. St.- A. Minster, Propstei Marsberg Nr. 7. An Pergamentstreifen erhalten sind nur
1) ein grosseres Bruchstuck vom Marsberger Stadtsiegel, 2) ein kleineres der Rathmdnner von Wolf-
hagen, auf dem zwei springende WStfe noch erkennbar. Thuissine lag im Dtemelthale zwischen
Marsberg und Westheim; die Feldmark dieser Ansiedhmg gehart jetzt theils naeh Untermarsbergy
theils nach Osdorf bei Westheim (Spancken). Ausjuhrliche Nachrichten daruber: Blatter zur
ndheren Kunde Westfalens" V, 96. Warum die Urk. ins Marsb. Archie gekommen, erwdhnt ein
Regest s. XVII. Haec bona una cum hisce Uteris probabiliter translata sunt per aliquam
commutationem ad praeposituram nostram Marsperg. Qedr. Seibertz, UB. I, 315. Ueber eine
andere Schenkung desselben Ritters vgl. oben Nr. 426.
794.
Die Graf en Heinrich von Sternberg u. Widukind von Schwalenberg unter d. Bur gen in Urk. der Abtissin
Margaretha von Gandersheitn, die Vogtei tiber Gandersheim betreffend. Braunschweig 1259 Mai 3.
Gedr. Harenberg, Bist. Gandersh. p. 192. Reg. Lipp, Regg. I, 209 Nr. 304 a.
Digitized by
Google
1259 423
795.
Abtissin Ida von Herford belehnt Bitter Dietrich mit einem Herf order Gute. Arnsberg 1259 Mai 19.
Ida Dei gratia Heruordensis ecclesie abbatissa omnibus presentem paginam inspecturis perpetuam
et perennem rei geste memoriam. Sapit iusticiam et continet equitatem, scripturis roborari autenticis,
que sunt acta legitime, ac memorie stabili propter humani generis statum instabilem commendare. Hinc
est, quod pari et tranquillitati devotorum nostrorum intendere cupientes notum facimus tarn presentibus
quam posteris, (quod)1) de consensu et coniventia ministerialium ac tocius ecclesie nostre, ad preces et
interventum nobilis viri comitis in Arnesberg, consanguinei nostri predilecti, Theodericum filium Alexandri
militis bone memorie dicti de Merninchosen, deditum libertati per nobilem virum comitem Th(eodericum)
in Lympurg, sicut in ipsius litteris evidenter apparet, in ministerialem ecclesie nostre recepimus. Et
curtem in Sconenholthosen, que quondam patris sui extiterat et Conradus patruus ipsius Th(eoderici)
nobis de iure vacantem tenuerat in feudum, de manu nostra recepit cum omnibus attinentiis suis, uxori
etiam sue, sorori Rotgeri militis de Eleren, dumtaxat porreximus usufructum, firma a dicto Th(eoderico)
et sufficienti caucione recepta, quod annis singulis certis statutis temporibus censum et canonem debitum
absque cunctatione2) persolvet. Testes autem, qui rogati et vocati premissis affuerunt, sunt hii: Gode-
fridus nobilis vir comes de Arnesberg et filius eius Henricus, dominus Henricus nobilis de Bilsten,
Hermannus de Ehem, Herman de Ole, Udo de Elsepe, Rotger de Ellere, milites, Iohan de Ehem, Boy-
mund notarius, Herman de Suneren, Wernner Balke, Iohan de Wichlo, Gonrat de Ruthenberg, Henric
Glauiger et alii quam plures. Hec autem, ut rata et inconvulsa permaneant, sigilli nostri typario decre-
vimus roboranda. Acta sunt superius memorata in Arnesberg, anno Domini M°.C0C.L°IX., feria secunda
ante ascensionem.
*) quod fehlt Or. *) cuncta Or.
Or. im KgL St.-A. Mumter, Fstabt. Herford Nr. 53. Siegel vom Pergamentstrei/en abgefaUen. Auf
der Rucheite der Urk. von Hand saec. XV. Littera infeudationis . . . super curte Schonholt-
husen in Surlandia. Im dltesten Herforder Gutemerzeichniss des 12. Jahrhunderts (Mac. VII, 1316 c)
findet rich Schonholthausen nicht, wohl aber in denen des 13. und 14. Jahrh. villi catio in Scone-
holte, (Msc. VII, 1316 d) Sconenholthusen (Ahc. VII, 3324 A) im KgL St.-A. Mumter.
796.
Papst Alexander IV. ertheilt denen , wefohe die Kirche des Kl. Falkenhagen an Maria Himmel-
fahrt und Kirchiveih besuchen, 100 Tage Ablass. Anagni 1259 Mai 23.
Gedr. UB. Vy 604, wo Anmerkung uber andere Falkenhagener Ablassbriefe.
797.
Hermann v. Wolfershausen und seine Venvandten Heinrich und Konrad v. Bengshausen (Ren-
goldeshusen) verziehten auf alle ihre Anspriiche auf die Vogtei uber die an Kl. Hardehausen vonx
den Briidem von Calden verkauften Outer zu Hadebrachteshusen. Mitsiegler: Berthold v. Wul-
fershusen fur die Briider v. B. Zeugen Bertold v. Wulf., Bruder des Hermann und Heimerad,
Kanoniker zu Fritzlar; magister Burchardus sacerdos et Wigandus de G-iffelce clericus,
Wernerus de Slirbach, Wernherus Lugelin et Conradus Holtsadel, Bitter. 1259 Mai 25.
So Hardehduser Regest im KgL St.-A. Munster nach Msc. VII, 4509 c. 6.
798.
Papst Alemnder IV. beauftragt die Bischdfe (Budolf) von Schwerin, (Johann) von LubecJc und
(Simon) von Paderborn, den Kdnig Christoph von D&nemark anzuhaUen, binnen MonatsfriM den
Erzbischof (Jakob), den Propst und Archidiakon von Lund freizulassen, Anagni 1259 Juni 4.
Reg. UB. V, 607.
54*
Digitized by
Google
424 1259
799.
Propst Sweder von Btisdorf und Johann von Padberg bekunden Beilegung eines Streites zwischen
Bitter Alexander von Escheberg und Kl. Bredelar. Padberg 1259 Juni U.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Svederus Dei gratia propositus ecclesie sanctorum
Petri et Andree in Paderborne et Iohannes dominus castri in Pathberg omnibus hanc litteram visuris
paci intendere et veritati inberere. Quia pium est et Deo placitum religiosos in suis necessitatibus
adiuvare, ut in suo laudabili proposito valeant perseverare, noverint idcireo presentes et futuri, quod
Alexander miles dictus de Eskeberg per tempus aliquot litigium babuit cum fratribus in Bredelar super
quibusdam agris, qui vulgo dicuntur burhage, apud grangiam Upsprunge si tie, de quibus decimam requi-
sivit et ipsi eo iure se defendebant, quia eosdem agros per XL annos libere et quiete possedissent.
Item idem miles decimam requisivit de agris, qui etiam vulgo dicuntur burhage et pertinent curie villi-
cationis in Esbike, que decimam non solvit; item in quadam legitima area eisdem fratribus pertinente,
in qua quandoque pomerium fuerat arboribus consitum, set ab illis de Monte Martis succisum, ubi
nunquam decima fuit requisita, licet sepius fuerit seminata; set cum predicti fratres quinque annis
quiete earn possedissent, idem miles tunc primo decimam tolli precepit violenter et hanc violentiam sibi
fieri querebantur. Item idem miles arguit ipsos fratres, quod terminos suos per quedam signa lapidum
nimis dilatassent. Igitur cum super dissensione tali querimonie iurgiorum hinc et inde quam plures
audirentur et cotidie augmentarentur, quidam fideles propter bonum pacis et concordie et favorem
religionis se interponentes, ne forte pericula maiora orirentur, in tantum processerunt, quod ab utraque
parte arbitrio se submiserunt. Sicque arbitri sunt electi viri probi et fide digni ex parte domini Alexandri
mona8terii iam dicti abbatis et fratrum suorum Albertus gogravius de Mederike, Adam de Aspe, milites,
Bertoldus iudex Montis Martis, Godefridus de Eleren, ex parte altera sepe dicti militis Theodericus de
Mederike, Hcrmannus de Ythere, Lubertus de Boine et Hermannus Tregel, milites. Nos vero prepositus
Paderbornensis et Io(hannes) de Pathberg superius dicti super arbitrium constituti una cum prefatis
arbitris consedimus in unum causas huius litis et circumstantias diu multumque discutientes, tandem
consensu utrarumque partium certificati arbitrium diximus et ordinavimus, quod predictus miles de agris
Upsprunge et agris curie in Esbike pertinentibus , qui ab utroque situ suo burhage dicuntur, amplius
decimam non requiret nee obtinebit. In area pomerii, si circumsepta fuerit, possunt domus construi
ibidem, vituli depasci, arbores et herbe diverse plantari et seminari, et hoc arbitrio fratrum relinquitur.
Si autem annona ibi seminata fuerit, decima sequetur. De signis lapidum, quicquid discretiores utriusque
ville in Esbike et alii, quibus de situ agrorum melius constiterit, ordinaverint, ex utraque parte ratum
habebunt. Item de agris ignotis et indivisis, si seminati fuerint, et dubitatur, quo vel cui pertdneant
decima solvetur. Si vero fratres predicti claustri eosdem agros partiri in commune decreverint, predictus
miles non recusabit, similiter si ipse voluerit, fratres assensum prebebunt. Item fratres claustri prelibati
. eidem militi quatuor marcas gravis monete dare iussi sunt, quas infra XI1II dies sibi integre
persolverunt, ita ut omnis contentionis occasio inter eos mota penitus sopiatur. Deinde idem miles tarn
ex parte sui quam fratris sui Volradi omni actioni et impetitioni *), qua fratres impetiit claustri memorati*
publice renuntiavit, deinceps omni affectu et favore intendere cupiens circa eiusdem loci promotionem.
Ego vero Iohannes de Pathberg et Theodericus de Mederike superius dicti ex parte uxoris eiusdem
militis et heredum eius promisimus eos benivole in premissis omnibus consentire. Ut autem huius
compositionis ordinatio rata in evum permaneat et inconvulsa presentem paginam de hac re conscriptam
sub sigillorum nostrorum appensione rogatu utrarumque partium decrevimus roborare. Acta sunt hec in
Pathberg, anno gratie M°.C°C.L0 nono, indictione II., in die sancti Barnabe apostoli. Huius rei testes sunt
cum arbitris: Thetmarus plebanus in Pathberg, Theodericus Vitulus, Helmwicus de Keldinchusen , Con-
stantinus et Conradus iudex frater suus, Godefridus de Wlfethe et Albertus gener eius, Lodewicus de
Lethe, Arnoldus Brothrumph, Iohannes Faytelin, Erpo, Bodo, Elwinus, Conradus carnifex, Conradus
Digitized by
Google
1259 425
TJtdranc, Luthardus villicus in Esbike et Gozwinus filius eius, Hermannus Constantini filius, Arnoldus
Ruleder, Giselerus, Conradus clericus, Isnagel et alii quam plures.
J) impetioni Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 67. An gefiochtenen blauweissrothen Schnuren 1) spitz-
ovales Siegel des Propstes, getheilt, oben die Kopfe der beiden AposteU unten funfbldttrige Rose,
Umschrift vertoisckt; 2) Siegel Iohanns von Padberg.
800.
Die Bathm&nner von Marsberg bekunden eine Schenkung an Kl. Bredelar. 1259 Juni 19.
In nomine sancte et individue trinitatis. Universis Ghristi fidelibus presens scriptum inspecturis
consules Montis Martis notum fore cnpimus, quod Fredericus miles dictus de Horhusen divina, ut cre-
dimus, inspiratione ammonitus domum suam cum area in Monte Martis sitam cum domibus eiusdem
domui pertinentibus et censu universo de onanimi voluntate et consensu uxoris sue domine Adele et
filiorum suorum Stephani et Conradi contulit sollempniter presentibus nobis beate Marie virgini gloriose
monasterii in Bredelar tarn pro remedio anime sue quam patris et matris sue in perpetuum ibidem
pertinentem, ita ut de censu predicto et fratris sui Theoderici militis adiutorio, et quicquid processu
temporis addere possent, capella, in qua lumen de nocte iugiter haberetur, in cimiterio predicti claustri
edificaretur, in qua et missa pro defunctis cottidie celebraretur et pater suus iam pridem defunctus ibidem
sepulture traderetur. Huic donationi presentes fuerunt: Adam miles dictus de Aspe, Widekyndus de
Froyzbach, Conradus de Yburg magister consulum, Bertoldus iudex, Albertus de Mulenhusen, Ludolfus
de Capella et Heinricus tilius suus, Hermannus superius theatro, Godefridus de Eleren, Bertoldus de
Huxoria, Iohannes Scatbalo, Heinricus de Kulete, Fredericus Picus, Stephanus Caupo et consules omnes
et alii quam plures. Protestabatur etiam miles iam dictus publice coram nobis, quod bee omnia, sicut
superius prelibatum est, in castro Leicthenvils, in vigilia videlicet beati Viti coram castrensibus ibidem
uxore sua et filiis predictis consentientibus legitime ordinasset et super eo litteram sigillo suo commu-
nitam prefato claustro in signum habitionis rati tradidisset. Hinc nos ad maiorem firmitudinem, ne
quis temerarie huic donationi et attestationi presumat in posterum contraire, presentem cartam in argu-
mentum veritatis duximus sigilli nostri impressione roborandam. Acta sunt hec anno gratie M°.C°C.LI0X.,
XPII. Kalendas Iulii.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 66. An Pergamentstreifen Siegel der Stadt Marsberg.
801.
Kl. Harsefdd versprichi d. Bischof Simon v. Paderborn u. dem Postulirten Gerhard v. Bremen, dem
letzteren zur Erlangtmg der erzUscMflichm Wurde beMlflich zu sein. Hamburg 1259 August 6.
Nos R. Dei gratia abbas et conventus monasterii in Herseuelde, ordinis sancti Benedicti, Bremensis
dyocesis, universis presencia visuris notum facimus et presentibus publice protestamur, quod venera-
bilibus dominis Symoni Paderbornensi episcopo necnon Gerhard o postulato Bremensi in adipiscenda
pontificis dignitate in ecclesia Bremensi ac alias in promocionum et devocionum obsequiis per nos et
per nostros assistere promisimus fide data, quantum possumus, cum eflfectu eosdem publico1) et occulte
prout a nobis requisierint, fideliter promovendo. In cuius promissionis et obligacionis nostre robur et
testimonium presens scriptum sigillo nostro fecimus communiri. Et nos conventus predicte ecclesie uno
eodemque sigillo cum nostro abbate contenti sumus ista vice. Datum Homborg anno Domini M0.C°C.LIX0.,
VI°IL Idus Augusti.
J) pupplice Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 214. An Pergamentstreifen vom breitovalen Siegel
des AbU Bruchstuck aus der Mitte erhalten. Nicht Simons Neffe Gerhard, sondern Hildebold
erhielt das Erzbisthum Bremen.
Digitized by
Google
426 *259
802.
GrafKonrad v. Arnsberg bdehnt einen Burger in IAppstadt mil Giitern in Swinvelde. 1259 August 26.
C(onradus) comes de Arnesberg universis, ad quos presentes littere pervenerint, notum facimos et
presenti scripto cum sigilli nostri attestacione protestamur, quod nos Hermanno de Benninchosen
civi Lippensi et Walburgi uxori sue bona quedam in Swinvelde sita in feodum porreximus et fatemur
bona eadem eosdem a nobis tenere, cupientes, quod, quicumque ipsum Hermannum super eisdem bonis
impetere sive causare decreverit, ad nos veniens suam coram nobis questionem proponat, et nos eidem iusticie
exhibebimus complementum. Datum tertia feria post Bartholoraei apostoli, anno Domini M°.C°C.L° nono.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Holthausen Nr. 2. An von der Urk. eingeschnittenem Streifen Rest
vom Siegel des Ausstellers.
803.
Bitter Hermann genannt Spiegd iibereignet unter gewissen Bedingungen mit seinen Briidern Babe
und Ekbert dem Kl. Hardehausen Giiter. 1259 Zeit der Ernte (August?).
Hermannus miles cognomento Speculum omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, eternam
salutem. Noverint presentes et futuri, quod ego et fratres mei Kaueno et Ekebertus bona nostra in
Wern(ekessen?) . . . et consensu assignavimus abbati et conventui in Herswithehusen , Cisterciensis
ordinis, Paderbomensis dyocesis, (cum omnibus) proven tibus suis in liberam possessionem diebus vite
domine Iutthe matris nostre sub tali (conditione, quod) singulis annis de bonis eisdem matri nostre
decern moltra dabuntur, ad quos voluerit residuis proventibus eidem honeste necessaria mini-
strabunt. Post mortem au(tem predicte Iutthe) predicti abbas et conventus integre duobus annis per-
cipient omnes proventus bonorum eorum .... (nost)ram elemosinam, quatinus ex eo parentes nostri et
nos animarum nostrarum salutare remedium a consequi mereamur. Super hiis omnibus nos
predicti fratres H(ermannus), R(aveno) et E(kebertus) cum sororio nostro Theo(derico) .... ope in fide
nostra simul promisimus, quod nos abbati et conventui in Herswithehusen prefatam ordinationem usque
ad tempus prefinitum nullatenus infringemus aut inpedimentum aliquod in bonis supradictis faciemus,
sicut presenti pagina protestamur et sigillo, quo omnes contenti sumus, efficaciter confirmamus. Testes
huius rei sunt: dominus Iohannes sacerdos in castro Warthberg, dominus Raueno de Papenhem, Tethardus
de Northe, Conradus de Rekelinchusen, milites, et Conradus de Weithen. Acta sunt hec anno Domini
M0.C°C.L0IX., tempore messionis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 131. An beiden Seiten fehlen grossere Theile. Siegel
und Be/estigung verloren. Die Ergdmung Werne(kessen?) nach verblasster gleichzeitiger Ruckschrift.
804.
Bitter Werner und Hermann genannt von Brakel, bestatigen den Biirgern der Stadt Brakd die
ihnen in Folge eines Brandes von ihren glekhnamigen Vatern und derm Bruder Berthcid ertheiite
Vergunstigtmg , wodurch die Bussen im feierlichen Geriehte, Vogtding, auf 60 SchiUinge und im
taglichen Geriehte auf 3 Denare erlassen werden. 1259 September 9.
. . . Presentes erant: Hermannus de Osethe et Conradus de Godenberg, nobiles, Henricus et Ber-
toldus de Sosato, Am(e)lungus de Paderborne, Hermannus Stapel, Udo Somercalf, Ludolfas Marecalcus,
Fredericus de Ystingdorp, Engelhardus de Stenhem, Henricus de Flegthen, Tidericus de Sebeke, Her-
mannus de Osthem, milites, Manegoldus iudex, Everhardus de Wimelingdorp, Gotswinus de Hemedessen,
Tidericus et Iohannes de Edessen, Tidericus Faber, Henricus de Tavenhusen, Henricus de Emenhusen,
Bertoldus de Suthem, Alexander dictus miles, tunc temporis consul es et universitas oppidi Brakele.
Datum et actum anno Domini M°.C°C. quinquagesimo nono, in crastino nativitatis beate virginis Marie.
Or. im Stadtarchiv zu Brakel. An roihgrunen gefiochtenen Seidenschnuren in weissem Wachs 1) das
dreieckige Siegel Bertholds v. B., drei Pfahle9 in der Mitte von einem Querbalken belegt;
Digitized by
Google
1259 427
2) dreieckiges Siegel Werners v. B., ein aufgerichteter Lowe ; 3) dreieckiges Hermanns, vier in der
obern Halfte mit emem Querbalken belegte Pfdhle. Gedr. Wigand, Archiv IV, 179. An der dort
punktirten Stelle ist questionis zu ergdnzen. Mit Ausnahme der Zeugen korrekt. Ausfuhrliches
Regest Ztsckr. XXXVII, 2, 122.
805.
Bitter Eckehard von Ballenhatisen willigt in Ueberlassung eines Zehnten in Hadebrachteshusen seitens
seines verstorbenen Schwagers HdfeHch von Rotlienburg an Kl. Hardehausen. 1259 September 18.
Ekkehardus de Ballenhusen miles. Lioet omnibus religiosis debito affectu intendere cupiamus, tamen
eos specialiter promovere volumus, quos ad velle nostrum esse congnovimus promptiores. Hinc est, quod
omnibus presentem litteram intuentibus cupimus esse notum, quod nos una cum Lukkarde dilecta uxore
nostra et pueris nostris collationem, quam dominus Helfericus de Rothenburg dilectus socer noster pie
memorie fecit in decima de Hadebrach(t)eshusen cum religiosis viris et in Ghristo dilectis dominis
monasterii Hersuithehusen, Cysterciensis ordinis, Paderburnensis dyocesis, ratam et gratam promittimus1)
habituros, ipsis super ea firmam prestantes, si necesse habuerit, warandiam. Ne autem quisquam suc-
ce6sorum nostrorum hoc in posterum infringere valeat, presentem litteram sigillo nostro duximus robo-
randam. Testes hnius rei sunt: dominus Gumpertus frater et monachus eiusdem monasterii, dominus
Iohannes plebanus in Surthenburg2), dominus Albertus de Ebeleyuen, Ekkehardus de Warthberg, Heinricus
dictus Thobelstein, milites ; Theodericus scriptor et multi alii fide digni. Datum anno Domini M°.C°C.L°IX.,
XOIIIL Kalendas Octobris.
x) permittimus Or. 9) Schluss mit er and ur Zeichen.
Or. im Kgl. St-A. Miinster, Kl. Hardehausen 132. Siegel vorn Pergamentstreifen ab. Vgl. Nr. 757 u. 760.
Ruckschrift saec. XVI. Uber den Zehenden zum Monnichehuoue bey Cassell.
806-
Heinrich u. Christine tauschen mit Kl Hardehamm Giiter. Jesberg 1259 September 19.
Ego Heinricus et Cristina uxor mea universis hoc scriptum audituris eternam in Domino salutem.
Recognoscimus et presenti scripto protestamur, quod nos et liberi nostri Hermannus, Berta et Agnes
simplici permutacione dedimus abbati et conventui in Herswithehusen , Cisterciensis ordinis, bona nostra
in Hademar cum omnibus pertinenciis suis, scilicet areis, agris, pratis, pascuis, nichil penitus excipientes,
pro bonis suis in minori1) Engilgis sitis, ita videlicet, ut ex parte eorum nichil etiam sit exceptum
preter silvulam, que nuncupatur Wolfhelmeskere, quam emerunt a Lodewico advocato de Homberg, nee
ad bona predicta eatenus pertinebat. In hac autem bonorum permutacione hoc nobis addiderunt, quod
mediam partem decime in eadem villa, que a nobis obligata fuerat, sua pecunia redemerunt. Verum
ut ea, que a nobis et ab ipsis pari consensu gesta sunt, inconvulsa permaneant, consensimus et petivimus
intencione unanimi sigillo domini Heinrici militis deUrfa, sculteti de Iagesberg, perpetuo roborari. Acta
sunt hec in Iagesberg anno gratie M0.C°C.L0I0X., in die sancti Michahelis, coram testibus subnotatis:
Iohanne cellerario de Herswithehusen, Hermanno sacerdote et monacho dicto de Borken, fratre Timone,
Heinrico milite de Urfa, Gonrado de Urfa, Wigando et Conrado fratribus de Gilse.
*) mininori Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 133. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Ueber den
Verkauf des genannten Wdldchens vgl. Nr. 769; uber Hardehauser Outer in Kl. Englis vgl. Nr. 752.
807.
Bischof Simon von Paderborn bestdtigt einen Tausch ztoischen Bitter Berthold Schuwen und dem
Plebm zu Nataungen. 1259.
Nach Repertor des Grdfl. WesiphcUen'schen im Jahre 1848 verbrannten Archive zu Furstenberg, wo
Original vorhanden gewesen.
Digitized by
Google
428 1269
808.
Das Paderborner Domkapitd Uberldsst eine Hufe an Kl. Parodies. 1259.
Henricus Dei gratia propositus, R(abodo) decanus totiusque Patberbumensis ecclesie capitulum universis
Ghristi fidelibus presentem paginam inspecturis eternam in Domino salutem. Noverint tarn presentee'
quam futuri, quod nos mansum in Biginchusen curti in Gokesberg attinentem pro pensione consueta,
videlicet quatuor solidis et totidem obolorum, cenobio in Paradyso de voluntate obedienciarii domini
Henrici concessimus in perpetuum in festo beati Martini persolvenda, quamdiu idem cenobium pre-
dictam valuerit solvere pensionem. Ut autem bee concessio firma permaneat, presentem litteram sigillo
ecclesie nostre fecimus roborari. Datum anno Domini M0.C°C.LI°X.
Abschr. saec. XIV. im Besitz der Paderborner Abtheilung de* Vereins. Vgl. Seibertz, UB. I, 300.
809.
Comes Adolfus de Waldekke Z. Ottos v. Ravensberg fur Marknfdd. Halle 1259.
Reg. UB. Ill, 651.
810.
Eddherr Bernhard zur Lippe bekundet, doss sein Ministerial Herboldus de Dedinctorp mil
Zustimmung seiner Frau Sophia und seiner Bruder Albert und Alrad dem Kl. Marienfdd eine
Rente von 4 Scheffd Hafer aus seinem Hause Hiddentrup (Hiddingthorpe) vermacht hat. 1259.
Gedr. UB. Ill, 1747.
811.
Bitter Konrad von Gudensberg verkauft und verpfdndet an Kl. Vdkhardinghausen GUter. 1259.
Nos Conradus miles dictus de Godenborc scire volumus presentes et futuros, quod de consensu
uxoris nostre, filiorum nostrorum et omnium beredum nostrorum areas sitas in villa Volcarhudinchusen *),
bona in Iunckerenhagen , novalia que dicuntur Sundere, que hereditaria sorte et legitima a nostris pro-
genitoribus ad nos devoluta nobis libere contingebant, ecclesie sanctimonialium in Volcarhudinchusen
pro summa XV marcarum legalium denariorum vendidimus perpetuo possidenda, quartam partem ville
Wizenrot nichilominus eidem pro X3) marcis obligantes, spirituali et seculari sublata qualibet actione,
obligantes et nos persona propria sive personarum testimonio ad firmissimam prestandam warandiam
causam.1) Ne quisquam nostrorum successorum vel heredum bona predicts nos foro nimis facili
alleget vendidisse, sciat cum his, que nobis super talem sortem potuissent accidisse, filiam nostram
Regelindem dotasse et ipsam contubernio predictarum sanctimonialium devocius assignasse. Ne autem
quisquam hoc factum successive possit vel audeat irritare, presens scriptum nostro sigillo decrevimus
roborandum. Huius rei testes sunt: dominus Io(hannes) de Helfenberc et E(ckehardus) frater suus,
dominus Wernerus de Godensperc et alii quam plures milites. Datum anno Domini M0.C°C.LVI1II.
') So Or. •) Der eine untere Strich des x schlecht zu erkennen; doch eher x als v.
Or. im Fureil. Wold. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen unkenntliche Reste gelben Wachses.
812.
Gyso von Qudensberg, Richter in Maden, bekundet Ueberlassung zweier Hufen an Kl. Hardehausen.
Auf dem Kirchhof zu Fritzlar. 1259.
Gyso de Gudensberg, domine ducisse iudex provincial in Maden, universis hoc scriptum audituris
salutem in Domino. Notum sit omnibus, quod Heinricus miles de Hutershusen et filii Everhardi militia
fratris sui, Heinricus et Meinricus, super duobus mansis in Lon, quos Ernestus miles de Lon in pheudo
tenuerat ab ipsis et rite resignavit pro quinque marcis gravium denariorum, quas dedit illis, proprieta-
tern contulerunt monasterio in Hersuithehusen absolute et libere iure perpetuo possidendam. Huius rei
Digitized by
Google
1259 429
testes sunt milites: Conradus de Hebelde, Hermannus de Helbene, Lodewicus de Linsincgen, Gerlacus de
Grifethe, Cono de Holzheim, Everhardus Holzsadel; cives: Albertus Monetarii, Herbordus Comes et alii
plures. Acta sunt hec in cymiterio Frithslariensi, anno Domini millesimo ducentesimo L° nono.
Or. im Kgl. St.-A. Munstery Hardehausen Nr. 124. Siegel vara Pergamentstreifen ab. Vgl. Nr. 786.
813.
Bitter Konrad von Elben, Sckultheiss, Bathm&nner und Burger von Wolfhagen bekunden Ueber-
lassung ernes Hauses und Hofraumes in Wolfhagen an Kl. Hardehausen. 1259.
Ego Conradus miles de Eluene, Theodericus scultetus, consules universi et burgenses in Wulfhagin
omnibus hanc inspecturis paginam eternam salutem. Quia dignum est, ut opus devotionis et caritatis
transeat in exemplum et memoriam posteris, nos tenore presentium protestamur, quod dominus Florentius,
rector ecclesie nostre in Wulfhagin, pietatis intuitu, domum unam et aream, quam sibi comparaverat
et nostra concessione liberam possederat, cum omnibus edificiis et pertinentiis suis integre et absolute
contulit abbati et conventui monasterii in Herswithehusen, Cisterciensis ordinis, Paderbomensis dyocesis,
in puram elemosinam. Ipsaque domus sita est intra opidum nostrum apud altum propugnaculum, pro
qua mercedem bonam se sperat a domino recepturum. Itaque precibus eius inclinati predictis abbati
et conventui eandem domum et aream plene donamus libertati, ut sit exempta ab omni iure, quo cives
nostri sunt astricti, et si qui earn inhabitaverint ex parte memorati abbatis et conventus, plenam ratione
ipsius aree obtineant libertatem, ut nullo iure civitati nostre servire et obedire teneantur, nisi eo solo,
quod nocturno tempore debent circa se vigiles clamoribus excitare. Licebit etiam eis, si voluerint,
iuxta commodum suum ipsam aream in edificiis emendare. Ut igitur hec rata et inconvulsa permaneant^
ego C(onradus) miles ex parte domine mee ducisse sigillo meo ea confirmavi simulque sigillo civitatis
nostre volui efficaciter communiri. Testes huius rei sunt: Iohannes de Helfinberge, Conradus de Gudin-
burg, Theodericus Lupus, Alexander et Volradus l) fratres de Escheberge, milites et alii quam plures.
Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.LI°X.
*) Volrradus Or.
Or. im Kgl. St.-A. Minister, Kl. Hardehausen Nr. 125. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
Ueber das genannte Haus vgl. Nr. 593.
814.
Die Bathm&nner von Kassd bekunden Verkauf einer halben Hufe bei MuMhausen an Kl. Harde-
hausen. Rassd 1259.
Universitas consulum in Cassele omnibus hoc scriptum inspecturis ete(rnam salutem). Notum faci-
mus presentibus et futuris, quod Berthradis concivis nostra et Henricus filius eius et Berthradis filia
ipsius cum consensu heredum suorum vendiderunt abbati et conventui monasterii in Herswithehusen,
Cisterciensis ordinis, Paderbomensis dyocesis, dimidium mansum suum, quern proprium hereditario iure
possederant, iuxta villam Molehusen, pro septem marcis et dimidia legalium denariorum. Et quia pre-
dicta B(erthradis) fratrem habet Henricum nomine et tres filios, videlicet Hermannum, Ludolfum et
Cunonem, qui coheredes bonorum eius in remotis partibus multo tempore commorati sunt, nos presen-
tibus protestamur, quod litteras eonim sigillatas et nobis directas recepimus et perspeximus, per quas
providentie matris sue et fratris atque sororis suam hereditatem commiserunt, ratum se liabere testantes,
quicquid de ea pari consensu et consilio decernerent faciendum. Ut ergo monasterium in Herswithe-
husen predictum dimidium mansum, quern secundum formam hanc legitime contraxit, possideat iure
perpetuo et inconvulso, nos in robur et testimonium predictorum presentem paginam conscribi et sigillo
nostre civitatis fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Sifridus de Winthusen, Sifridus Sidinswaoz,
Walthelmus de Thonen, Alhardus, Bonefacius, Godefridus de Besse, Gerlacus de Molehusen, Wichnandus
pistor et alii quam plures. Acta sunt hec in Cassele, anno Domini M0.C0C.LVII°II.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 122. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Gleichzeitige
Ruckschrift: de dimidio manso in Molehusen iuxta Casle.
Westf. Urk.-Buch IV. 55
Digitized by
Google
430 1260
815.
B'whof Simon von Paderborn unci die Edelherrn BerrQiard d. a. und d. j. zur Lippe geben ihren
Konsens zu einem Hliuserverkauf Konrads v. Rietberg in Bokeslo und Winkel. 0. J. (1259 — 60).
Gedr. UB. Ill, 649. Urk. Datirt nach Rcgierungszeit B. WiUielms von Munster. Reg. Lapp. Regg. /,
210 Nr. 305 zu (1259), ebemo Druck in Ledebur, Allg. Archiv fur die Geschichtskunde des
Preuss. Staates XV, 59. Vgl folg. Nr.
816.
Biscltof Simon von Paderborn behundet Verzichtteistung seines Verwandten Otto von Bietberg,
Kanonihus von Paderborn, auf die von seinem Vater Konrad an Kl. Marienfeld verkaufien Outer
in Bokeslo und Winkd sotvie auf den Horigen dasdbst Bietberg 1260 (1261?) Januar 2.
Gedr. Ledebur, Allg. Archiv fur die Geschichtskunde des Preuss. Staates XV, 60. VieUeicht ist 1261
nach Kolner Datirung zu setzen, da eine korrespondirende Urhmde des Munsterschm Kanomkus
Konrad, ausgestellt in Munster, ebenfalls 1260 d. h. wohl 1261 Januar 7 datiert ist VgL Ledebur
S. 58 /. UB. Ill, 649, 1746/., 1750 und vor. Nr.
817.
Die Bathm&nner der Stadt Paderborn entscheiden einen Bechtsstreit fiber ein Haus in Paderborn
zu Gunsten des Rl. Hardehausen. Paderborn 1260 Januar 3.
Universis hoc scriptum audituris consules civitatis Paderburnensis salutem in Domino. Intelleximus,
quod domnus Arnoldus miles dictus de Paderburn(e) *) inpetat abbatem et conventum de Herawithehusen
super domo sita in Paderburn(e) , quam vendiderat pater eius, in qua ius asserit se habere, et propter
hoc turbat monasterium et molestat. Nos igitur diligenti facta inquisicione in domo, de qua questio
vertitur, prefatum A(rnoldum) nichil iuris habere penitus protestamur, presertim cum longe antequam
nasceretur, ab abbate et suo conventu iusta et notoria emptione comparata sit et earn plus quam qua-
draginta septem annis possederint, nemine prorsus iusto titulo prohibente. Denique quod predicta domus
et empta sit rite et tot annis possessa iuste, multi concivium nostrorum parati sunt iuramento propter
Deum et defensionem iusticie confirmare. Datum in Paderburn(e) anno Domini M0.C°C.LX0., in octava
Iohannis ewangeliste.
J) Paderburn Or. So immer.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 134. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Gedr.
Wig and, Archiv I, 2, 70 (mit der Notiz, dass die Urk. nur em gerickUiches Attest, mckt den
Urtheilsspruch enthalte, weil sonst die Zeugen beeidet worden war en).
818.
Johann, Herr der Burg in Padberg, genehmigt den Verkauf von Grundstiicken in Unter- Upsprunge
seitens seines Bruders Albert an Kl Breddar. 1260 Januar 30.
In nomine Domini Amen. Omnibus hoc scriptum visuris . . Iohannes iunior dominus castri in
Pathberg veritati testimonium perhibere. Universitati fidelium notum fore cupio, quod, cum Albertus
frater meus quosdam agros m inferiori villa Upsprunge sitos circa quindecim iugera de manu mea
feodali iure teneret et meo tempore quiete possideret, suppliciter rogavit, ut sibi eosdem fratribus
monasterii in Breydelare vendere liceret pro maiori utilitate. Cuius petitioni cum assensum preberemus,
eosdem agros domino Alexandro 'abbati claustri iam dicti et suo conventui pro undecim marcis legalium
denariorum vendidit cum omnibus pertinentiis suis de consensu uxoris sue Antonie et filie sue Frederunis
offerens eosdem super altare beate virginis Marie omni iuri suo in eisdem agris habito cedens publice
cum heredibus universis. Tunc predictam summam abbas et conventus integre sibi persolverunt, mihi
unam marcam tribuentes. Hinc ego intuitu Dei eiusque pie matris Marie et favore religionie necnon
Digitized by
Google
1260 4S1
ad instantiam eiusdem Alberti proprietatem eorundem agrorum uxore mea domina Meicthilde et here-
dibus meis consentientibus jam dicto claustro libere donavi et super altare beate virginis in presentia
abbatis et totius conventus sollempniter obtuli, omni iuri meo in ipsis agris habito cedens et warandiam
plenariam et perpetuam de eisdem prestare cupiefis, hoc adiecto, ut, si ego vel heredes mei eosdem
agros quandoque emere vellemus, pro decern marcis legalium denarionim nobis venderentur. Post hec
abbas omnes invasores eorundem agrorum excommunicavit. Ut igitur hec emptio et mea donatio rata
in evum permaneat, in huius rei testimonium presentem cartam exinde conscriptam tradidi prefati
claustri fratribus sigillo meo roboratam. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.L°X. , indictione tertia,
II°I. Kalendas Februarii. Testes huius rei sunt: Thetmarus in Pathberg plebanus , Lambertus et Godefridus
in Brilon et Haldi(n)chusen plebani, Hermannus de Ythere, Helmwicus de Keldinchusen et alii quam plures. •
Or. im KgL St.-A. Munster, KL Bredelar Nr. 73. An Pergamentstrei/en Siegel Johannes von P.
819*
Dompropst Heinrich v. Paderbom sdhenkt dem Kl. Marienmiinster em Salzwerk in Salzkotten.
1260 Februar 13.
Nos Henricus Dei gratia maioris ecclesie Paderbornensis prepositus omnibus hoc scriptum visuris
salutem in Domino. Quia iustum est, ut, que digne et ordinabiliter semel disposita fuerint, nulla valeant
subsequentium temeritate aut ignorantia divelli, et exemplo pie devotionis alii ad similia provocentur,
noverint ergo tarn presentes quam futuri, quod nos ob dilectionem Dei et pro salute anime nostre com-
paravinius ecclesie monasterii sancte Marie prope Swalenberg integrum soltwerc1) a Conrado iudice in
Soltkotten, annuente uxore et omnibus heredibus suis, libere perpetuo possidendum. Ne quis autem
heredum suorum inposterum huius rei contradictor possit existere, vel ecclesiam in aliquo in predicto
soltwerc impedire, presens scriptum sigillo nostro duximus roborari. Datum anno Domini M°.C°C.LX0.,
Ydus2) Februarii. Plumbi vero quantitas XII, VII et dimidium cintene magni lapidis.
*) In den Handschriflen stets soltwere. *) idibus C.
Aus Msc. I, 129 pi. 6 (B) und VII, 4512 p. 41 (C) im KgL St-A. Mwister. Reg. Ztschr. XLVIy 2, 162.
820.
Bischof Simon von Paderbom bekundet dem KL Marienmiinster die Schenkung eines Sahwerks in
Salzkotten. 1260 Fdbruar 13.
S(imon) Dei gratia Paderbornensis episcopus abbati et conventui monasterii apud Swalenberge1)
eternam in Domino salutem. Presentium tenore protestamur nos ad petitionem dilecti consanguinei
nostri domini Henrici prepositi Paderbornensis proprietatem vobis unius integri soltwerc in oppido*)
Soltkotten, quod dictus prepositus vobis a Conrado iudice emptionis titulo comparavit, contulisse. In
cuius rei testimonium presens scriptum dedimus sigillo nostro roboratum. Datum anno Domini M.CC.LX.
Idus8) Februarii. Quantitas plumbi4) XX VIII et dimidium cintene magni lapidis.
J) Swalenberg C. *) opido B. ") idibus C *) plumbii B.
Aus Msc. I, 29 fol. 23 (B) und VII, 4512 p. 40 (C) im KgL St-A. Munster. Reg. Ztschr. XLVI,
2f 162. In den Gewichtsangaben steckt hier oder in voriger Nr. ein Irrthum, wahrscheinlich hier,
da in Msc. I, 129 die Zahl korrigirt, dimidium durchstrichen is% cintene fehlt'
821.
Graf Widukind von Schwdenberg verzichtet zu Gvnsten des Kl. Marienmiinster auf die Vogtei
in genanntm Orten. 0. J. (Vor 1260 Februar 26).
Omnia, que sub tempore aguntur, labente tempore simul labuntur, si non scripto vel vivo et idoneo
testimonio premuniuntur. Nos igitur Widekindus comes in Swalenberg tam futuri quam presentis tem-
pori8 Christi fidelibus notum facimus1), qualiter petentibus venerabilibus dominis de monasterio sancte
55*
Digitized by
Google
432 1260
Marie advocatiam, que videbamur habere in quibusdam bonis et2) prediis ipsius ecclesie vel qualem-
cunque iuridicionem nobis pertinentem, videlicet in Coldenuelde X mansus, in Ewippe8) duos mansus*
in Meringen IIII mansus. in Marslo II mansus, cum consensu nostre matris et universorum heredum
nostrorum ab omni iure, quo nobis servicia modi exhiberi4) poterant, eximentes6) ad peticionem sicut
prefati sumus, et dilectionem predictorum dominorum totaliter largimur eisdem, ut liberam et plenam
facultatem habeant in eisdem faciendi et dimittendi, secundum quod ipsis expedire videatur, et quod
ipsorum placitum fuerit voluntati. Testes buius facti sunt clerici: Hermannus provisor cenobii Montis sancte
Marie, Willehelmus 6) plebanus de Sumerselle, Euerhardus de Castro; laici: Florinus de Yresenhusen,
Thedericus de Eblinghusen7), Widekindus de Greuinge8), Wernherus Almeningewo(r)the9), Iohannes de
Wiginghusen, Wernherus Dicberner, consules civitatis et alii quam plures. Ne vero per nos vel nostros
successores in posterum ulla possit accedere calumpnia, presentem paginam sigilli nostri appensione
iussimus communiri 10).
x) notum facimus fehlt B. *) vel C. *) korr umpire Eumppe B, Eunippe am Rande und C. 4) etiam serv. exhib. C
*) exemptes B. 6) Wilhelmus C. *) Eblighusen B. 8) Geriunge C und Kopialbuch von Grevenbvrg;
vgl. Anm. zu Nr. 449. •) Almemgewothe C. l0) Eine Hand gaec. XVIII trug in B nach: Anno Domini
1260; ebenso in Spilckers Kollektaneen Bd. XII.
Aus Msc. I, 129 jol. 8v (B) und VII, 4512 p. 43 (Q im Kgl. St- A. Minster. Reg. Ztschr. XLVI,
2, 163. In der folgenden Nr. heisst Wern. Dicberner Burgmann in Schwalenberg.
822.
Die Bruder Heinrkh Graf von Sternberg und Widukind Graf von Schwalenberg genehmigen den
Verkauf mehrerer Gater seitens des Kl. Marienmiinster an das (Moritz-) Kloster auf dem Werder
hex Mnden. 1260 Februar 26.
Henricus comes de Sternenbergh 1) et Wedekindus comes de Swalenbergh2) fratres cum ipsorum
heredibus universis omnibus hanc litteram visuris notum esse cupimus, nos venditionem bonorum Colden-
velde8) et Meringhen ab ecclesia sancte Marie in monasterio iuxta Swalenbergh4) factam, quam venera-
bilis pater abbas et conventus Insule apud Myndam6) emptionis titulo compararunt, gratam ac ratam
habere et predicta bona ab omni iure, quod habuimus vel habere videbamur sive advocatie sive petitionis
nomine, censeantur libera dedisse ac penitus absoluta. In cuius rei testimonium presens scriptum dedi-
mus sigillorum nostrorum munimine roboratum. Huius facti testes sunt: C(onradus) de Biga, Io(hannes)
deDonepe, Luderus de Werne, Io(hannes) de Rottorp, Tidericus de Edessen, castellani de Sternenbergh6);
B(urchardu8) de Holthusen, B. de Eben(?), B. de Voltessen et Wernerus Dicberner7), castellani de Swa-
lenberge8) et alii quam plures. Datum anno Domini M0.C°C.LX°.f V. Kalendas Marcii.
a) Sternenberg C. *) Swalenberg C. *) B hat im Text Golden vede, am Rande von derselben Hand Coldenuelde.
4) h fehlt 0. 8) Mindam C. •) Edessum C; h fehlt C. *) Dicbernen C. 8) Swalenberg C.
Aus Msc. I, 129 fol. 33v (B) und VII, 4512 p. 45 (C) im Kgl St.-A. Munster. Gedr. Ztschr. IX, 71.
Reg. Lipp. Regg. I, 210 Nr. 306; Ztachr. XLVI, 2, 163 f. Die Form Ebn ist sicher korrumpirt-
82a
Die Bruder Berthold und Werner von der Lippe erWxren sich damit einverstanden, doss Konrad,
Amelung und Vlrich von Wiilpke (Wulbeke), wdche den Zehnten zu Om dem Kl. Loccum zu
verkaufen beabsichtigen, das fragliche Lehen statt ihrer dem Bischofe (Widukind) von Minden
resigniren. Lichtenfds 1260 Februar 29.
Gedr. Hodenberg, Calenberg. UB. 11, 208 (a. d. Or. im Klosterarchiv zu Loccum. Herzsiegel (Us
Friedrich von Eorhusen, Verwandten (cognati) der Aussteller, der statt ihrer, da sie kein eigenes
haben, siegelt). Om wahrscheinlich Vorwerk im Oehmer Holz, Ami Stolzenau.
Digitized by
Google
1260 433
824.
Verzicht auf Anspruche an Giitem zu Gumten des Kl Haina. WUdungen 1260 Marz 21.
Nos Hartmannus et Wilhelmus fratres, Wernherus Morthane, Deinhardus et Hartradus de Mehele.
Ne gesta hominum ab eorum memoria elabantur, necesse est ea scriptis vel testibus communiri. Noverint
igitur universi presencium inspectores nos orani actioni super bonis nostris in Mehele adversus ecclesiam
in Hegene penitus renunciasse, et quicquid in ipsis iuris habuimus, dicte ecclesie in honore sancte Dei
genitricis Marie uno ore coadunata manu libere tradidisse uxorum et puerorum nostrorum accedente
voluntate unanimi et consensu. Ego quoque Rudolfus de Hadewerke omni actioni, quam adversus pre-
dictam ecclesiam in Hegene habui, una cum uxore et pueris meis profiteor me publice renunciasse. Ne
igitur super predictis aliqua inposterum oriatur kalumpnia, presentem paginam conscribi et sigillo uni-
versitatis civium in Wildungen procuravimus communiri. Actum anno Domini M°.C0C.LX°. , dominica
iudica, in loco Wildungen, presentibus hiis: Ludewico sculteto, Hermanno plebano in Wildungen, plebano
in Weldene, Ludewico Winter, Heinrico et Gumperto de Anref fratribus, militibus, scabinis omnibus,
Gumperto et Conrado de Anref, Cunrado de Ermbretesfelde.
Or. im Grossherzogl. Hessischen Staatsarchio zu Darmstadt. An Pergamentstreifen Siegel der Stadt
Wildungen: Reiter siegel, im Schild des Ritters ein Lowe, UmschHfb: Sigillum civitatis (sehr wetter
Zwischenraum) in Wildungen. Auf der Ruckseite von gleichzeit. Hand: De abrenuntiatione Wer-
heri Morthane et Rudolfi de Hadewerke et eorum coheredum bonorum in Mehelen.
825-
Graf Adolf von Waldeck bekundet einen Ankauf seitens des Kl. Werbe. 1260 M&rz 22.
Nos Adolphus Dei gratia comes in Waldeke "omnibus (lianc) litteram visuris in Doniino salutem. Notum
faeiinus tarn presentibus quam futuris, quod Henri cus de Eringin et eius frater nostro median te consensu
decern iugera de mansu eius, qui situs est in Betthenhusen, ecclesie in Werephe contulerunt ad emendum
ipsorum usui possidenda1). Ne quispiam super isto contractu possit dubitare, litteram ipsis sigilli nostri
munimine tradimus roboratam. Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.LX0., XI0. Kalendas Aprilis.
x) possidendis Or.
Or. imFurstl. Wold. Arch zuArolsen. An Pergamentstreifen Fragment vcm rundcn Siegel desGrafen.
826.
Das Paderborner KapUd bcst&tigt die Scherikung eines Salzwerkes in Salzkotten durch Bischof
Simon von Paderborn an Kl. Marienmunster. 1260 April 9.
R(abodo) J) Dei gratia decanus et capitulum ecclesie Paderbornensis honorabilibus viris con-
fratribus suis abbati ac conventui monasterii beate Marie virginis apud Swalenbergh 2) eternam in
Domino caritatem. Collationi proprietatis unius integri soltwerc in oppido8) Soltkothen, vobis a vene-
rabili patre ac domino nostro episcopo facte, quod vobis dominus prepositus a Conrado iudice titulo
emptionis comparavit, consentimus et presentium apertione ac sigilli nostri appensione comprobamus.
Datum anno Domini M°.C°C. sexagesimo, quinto Idus Aprilis.
*) Nos fugt D hinzu. *) C und D ohne h. *) opido B.
Aus Atsc. I, 129 fol. 37 v (B)> VII, 4512 p. 42 (Q im Kgl. St.-A. Munster und Grevenburger Kopiar
Nr. 23 (D), letzteres mitgetheilt von Pfarrer Schrader in Natzungen. Reg. Ztschr. XL VI, 2,164.
Vgl. oben Nr. 819 und 820.
827.
Die Brilder Johann und Goltschdk von Padberg resigniren dem Abt (Thimo) von Corvey einen
Zehnten zu Gunsten des Kl. Breddar. 1260 April 16.
Venerabili domino . . abbati Corbeygensi Iohannes et Godescalcus fratres et coheredes domini castri
in Pathberg cum totius fidelitatis integritate paratam ad obsequia voluntatem. Cum decima ville in
Digitized by
Google
434 1260
Enimunde, quam ab ecclesia vestra hominii iure tenemus, abbas et conventus de Bredelar de consensu
nostro et heredum nostrorum et amicorum consilio emptionis titulo a nobis legitime comparaverint , in
manus vestras ipsam decimam, quia presentie vestre copiam non habemus, presentium tenore sigillo
nostro, quo ambo contenti sumus, signato tamquam viva voce sollempniter resignamus et omni iuri nostro
in ea habito publice cedimus rogantes obnixe, quatinus intuitu Dei et favore religionis nostrique servitii
respectu proprietatem eiusdem decime ipsis conferre dignemini, ut obtenta libertate proventibus eiusdem
decime libere et quiete potiantur. Hoc apud reverentiam vestram, si exauditi fuerimus, cum gratiarum
actione una cum ipsis studebimus fideliter deservire. Datum anno gratie M°.C°C.LX., indictione IIL
XV°I. Kalendas Maii.
Or. im Kgl. St.-A. Mumter, Kl. Bredelar Nr. 72. An Pergamentstreifen verletztes Siegel der Au*-
stellery daran Pergamentstreifen rnit einem vom Inhalt abweichenden Regest von Hand des Schreiber*
der Urkunde: Littere Iohannis et Go(descalci) fratrum de Pathberg de cessione et resignatione
decime in Ekesbike et decime in Enemunde et de consensu Hermanni de Dauerenburg. Auf
der andern Seite: Alie littere habentur de emptione earundem decimarum.
828.
Wdlther v. Bengshausen verzkhtet auf Giiter bei Hadeberchteshusen zu Gunsten des Kl. Harde-
hausen. 1260 April 16.
Ego Waltherus de Kingoldeshusen tenore presencium protestor, quod integre et absolute renunciari
omni iuri, quod mihi competere videbatur ratione advocatie in quibusdam (bonis)1) sitis iuxta Hade-
berchteshuseji, que abbas et conventus monasterii in Herswidehusen comparavit. Testes huius rei sunt:
dominus Wideroldus, Conradus Muz2) et Heinbradus , canonici Frithslarienses, Conradus de Heyelthe,
Albertus Monatarius3), Henricus de Wilsberg, Ciso3) et alii quam plures. Quia sigillum proprium non
habeo, sigillo domini Wideroldi sum contentus. Acta sunt anno Domini M°. ducentesimo sexagesimo,
XVI. Kalendas Maii.
2) bonis fehlt Abschr. *) Maz? *) So Abschr.
Nach Abschr. saec. XV. im Kgl. St-A. Munster. Zu Hadeberchteshusen vgl. Nr. 760.
829.
Die Briider Berthold u. Werner v. d. Lippe rmgnirm ihrem Lehnsherrn, dem Bischof W(idukind)
von Minden zu Gunsten des Klosters Loccum den Zehnten zu Om. Lichtenfels 1260 April 30.
Huius rei testes sunt: Widekindus de Brunzbach, Gerlacus de Virminne, Olricus de Western, Ele-
gerus de Dalewich. ... II. Kalendas mai.
Abgedr. Hodenberg, Calenberg. UB. AbOd. IIL Nr. 209 (n. d. Or., dessen Siegel abgef alien, im
Klosterarchiv zu Loccum). Da die hierzu gehorende Nr. 823 am selbem Orte II. Kal. Marcii
ausgestellt isty steckt wahrscheinlich ein Irrthum in der Datirung.
830.
Bischof Simon von Paderborn bekundet Ueberlassung von Hof und Zehnten in Valeliusen fur
Kl. Gehrden. 1260 Mai f0.
Nos Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum intuentibus in Domino
salutem. Presentibus publice pro testamur, quod domina Helewigis uxor Ludolfi marscalci nostri, vir
nobilis Hermannus de Osethe et Hermannus marscalcus noster in nostra presentia constituti, curiam et
decimam in Valeliusen Hermanno de Siddessen, Henrico de Howede, Tyderico de Sebeke et Frederico
de Ystingdorp, militibus, famulis vero prepositi de Gerdene: Iohanni de Pistrino, Hennikiso et Hermanno
de Wartberg iure feodali porrexerunt, quousque predictam curiam et decimam in Valehusen prepositus
et ecclesie Gerdensis ad usus perpetuos ecclesie sue a domina abbatissa et ecclesia sua Hersiensi valeant
obtinere. Pro quibus bonis, videlicet in Valehusen, prepositus et ecclesia sua Gerdensis Ludolfo
Digitized by
Google
1260 435
marscalco et Helewigi uxori sue et Hermannp marscalco et ipsorum heredibus sexaginta marcas dena-
riorum in Wartborg persolverunt, Promisenmt eciam in manibus nostris et in manibus Hermanni de
Siddessen, Henrici de Howede, Thiderici de Sebeke et Friderici de Ystingdorp militum, fide corporaliter
prestita, quod ante festum beati Iacobi proxime venturum sigilla et consensum viri nobilis Hennanni de
Osethe, Bertoldi, Wernheri et Hermanni dominorum de Brakle, Bertoldi et Henrici schultetorum de
Sosato, ecclesie Gerdensi sine difficultate qualibet procurabunt, alioquin, cum requisiti fuerint, dominus
Hermannus de Osethe et Hermannus marscalcus vel si ipsi, quod absit, adimplere neglexerint, fide-
iussores ipsorum Rodolfus de Stenvorde, Fredericus de Ystiogdorp, Albero de Wellede, Volpertus de
Eysnen, \Iohannes de Nedere, milites et Iohannes de Northe et Ioannes de Wellede filius Thethardi
opidum Wartborg intrabunt, fide militari nullatenus exituri, quousque omnia supradicta fideliter fuerint
adimpleta. Presentes erant: Conradus de Ethelen, Scrape, Conradus de Siddessen, Godescalcus de Wellede,
milites; burgenses vero: Siffridus, Albertus Monetarius1), Hermannus de Dalhem, Conradus de Wethem,
Conradus filius Eremberti et alii quam plures. Presentem eciam literam ex utraque parte sigillo nostro
petiverunt sigillari. Acta sunt anno Domini M°.C°C.XL., in octava Pentecostes.
*) Ob nicht Plural* Vgl. Nr. 833 Z. 8 v. u. nach dem Or.
Nach dem Gehrdener Kopiar fol. 23 D. 2. mit falscher Jahreszahl: die X muss dem L nachgestellt
werden, wie sich aus den andern denselben Gegenstand behandelnden Urkk. ergibt, ausserdem dass
Simon ei%st 1247 Bischofunrd; vgl. unten Urk. zu 1260 Juni 15 ', Nr. 834. Valehusen eingegangener
Ort zwischen AUenheerse undGehrden; das Valhuser Feld, noch jetzt unier dieseni Namen bekannt,
wird theilweise von Dnngenberg aus bebaut. (Spancken). Vgl. Zeitschr. XXXVIII, 2, 135.
831
Erzbischof Konrad von Koln. AM Thimo von Corvey } Herzog Albrecht von Braunschweig und
seine Briider verbunden sich im Lager bei Kogelnberg: die Braunschweigcr rich men ihren Besitz
im Herzogthum Westfaien vom Erzbischof zu Lehen und verzichten auf alle Anspriiche am Herzog-
than; die Verbundeten versprechen sich gegenseitig Hulfe. Unter den Zeugen: die Graf en Adolf
von Wald-eck, Otto und Konrad von Ever stein, beide Berthold, Edelherrn von Bur en, die Briider
Albert und Herbold von Amelunxen. 1260 Mai 30.
Or. im KgL St.- A. Dusseldorf. Am Pergamentstreifen 1) in rot/iem Wachs Siegel Konig Richards,
am Rande beschddigt; 2) am Rande stark beschddigtes Siegel Engelberts von Koln; 3) Thimos
von Corvey; 4) Albrechts von Braunschweig , Umschrift verletzt. Zwischen questionis und nos
igitur prenominati Lucke von l/± Zeile, doch fehlt nichts. Ruckschrift saec. XIII. confederatio
perpetua ducis de Brunswich et renuntiatio ducatus Westfalie. Gedr. Spilcker, Ecerstein Nr. 125,
Wigand Archiv VI, 231 (beide mit irrigem Datum); Lacomblet UB. II, 489, Seibcrtz UB. I, 317;
Reg. Mittelrh. Regg. 3, 1623, Cardauns, Atmalen 35, 59 Nr. 504; besprochen zuletzt GraueH,
die Eerzogsgewalt in Westfaien, 162 f. Im Druck Lacomblet (nach dem Or.) zu korrigiren:
S. 274 Z. 3 von o. Bruneswicens, so immer; Z. 15 duci ac; Z. 1 v. u. duorum; S. 275 Z. 5
exorto; Z. 7 Ytalie; Z. 14 Gozewinus, sculthetus, Z. 15 Harboldus.
832*
Papst Alexander IV. beauftragt einen Scholaster in Erfurt, die Klage des Kl. Lippoldsberg gegen
den Abt von Reinhausen u. Graf Ludolf v. Dassel zu untersucJien. Anagni 1260 Juni 1.
Gedr. UB. V, 851.
833*
Bischof Simon von Paderborn gestattet der Neustadt Warburg, Mauern und Befestigungen zu
errichten. Warburg 1260 Juni 1.
Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presencia visuris in perpetuum salutem in eo,
qui est omnium vera salus. Ut factarum rerum memoria perpetuo perseveret, expedit actus nostros
Digitized by
Google
436 1260
temporales per scripturas auctenticas eternari. Hinc est, quod nos novum oppidum nostrum in Wartberg,
per quod ecclesia nostra Paderbornensis in omnibus suis necessitatibus est suffulta, cupientes in omnibus
specialiter promovere, consulibus et universitati eiusdem oppidi, capituli nostri Paderbornensis, ministe-
rialium et universitatis eiusdem ecclesie nostre communi accedente connivencia et consensu ex dilectione
et gracia speciali duximus indulgendum, ut oppidum suum muro necessario inter se et oppidum vicinum
et sibi contiguum et municionibus circumquaque necessariis muniant et circumdent. Et ut bee nostra
ordinacio et gracia sibi facta a nobis et nostris successoribus et ab ecclesia nostra perpetualiter firma
et inviolabilis observetur, presens scriptijm nostro sigillo et ecclesie nostre Paderbornensis, Hermanni
nobilis de Osede nomine omnium castellanorum in Wartberg, Bertoldi, Werneri et Hermanni dominorum
de Brakelo, civitatis Paderbornensis et oppidorum in Wartberg sigillorum munimine roborari fecimus
coram testibus subnotatis: Gerhardo preposito Bremensi et Widekindo de Osede canonico Paderbornensi
Adolfo comite de Woltecge, Hermanno de Osede et Hermanno de Holthusen, nobilibus, Bertoldo et
Wernero de Brakelo, Conrado de Etlen, Conrado de Rekelinchusen, Heinrico dicto Pancoken et Helja
nato eius, Theoderico de Mederike, Iohanne de Osterhusen et castellanis nostris Fretherico de Istincdorp,
Conrado et Alberone fratribus de Welede, Godescalco de Welede, Conrado et Volberto fratribus de
Eisen, Thethardi de Norde, Gerhardo et Godescalco fratribus de Dinckelborg, Conrado, Gerhardo et
Helmwico fratribus et sculthetis, Iohanne de Nedere et Ludolfo de Humbraihtessen, militibus, Hermanno
marscalco, Iohanne de Welede, Berterammo et Fretherico, Theoderico et Theoderico de Norde, Gerhardo
et Helmwico fratribus, scultheti natis, Conrado Lusco et Conrado de Etlen, famulis, Conrado de Siddessen.
Regenbodone dicto Bussen, Heinrico de Howede, Iohanne de Osthem, Ernesto et Heinrico de Grimelsen,
militibus; Adolfo de Butelesdorpe, Gerhardo, Alexandro etConone de Nedere, Iohanne et Alberto fratribus
de Nedere, Amelungo et Godescalco fratribus de Nedere, Iohanne de Nedere, Volberto de Rosbeke, Conrado
de Ossendorpe, Godefrido de Dasborg, Iohanne de Howede et sororio eius Hermanno Rufo, Heinrico et
Conrado fratribus de Rotwordessen, famulis et civibus predicti oppidi proconsulibus: Alberto et Sifrido
Monetariis et consulibus pro tempore: Hermanno de Dalem, Conrado de Withen, Wernero scultheto,
Conrado dicto Rant, Hermanno de Amelungessen, Conrado de Papenhem, Iohanne de Nazungen, Conrado
Brunwardi nato, Heinrico sartore, Alberto de Lete, Arnoldo de Helmwordeshusen, Ecgehardo Erenberti
nato, Hermanno de Hemedessen et universitate oppidorum in Wartberg, cum aliis quam pluribus. Nos
enim omnes suprascripti vel ministeriales , vassalli et universitas ecclesie Paderbornensis, qui sigilla
nostra presentibus non apposuimus, vel sigilla propria non habemus, sigillis appensis contenti sum us,
et omnia supradicta ita dicimus esse et vera. Actum et datum Wartberg anno Domini M0.C°C.L°X., in
Ealendis Iunii, pontificatus nostri anno XII°IL
Or. im Stadtarchiv zu Warburg. An rothseidenen Fdden an erster Stelle Reste des Siegels des Bischof*
mit Rucksiegel, an funfter an Hanfschnur unkenntliche Reste, die ubrigen seeks Siegel nebst Befe-
stigung feklen. Gedr. Schaten ad annum, Wigand, Archiv III, 3, 187. Vgl. hierzu Nr. 651.
834.
Itodolf MarsckalJc, GemaMin und Bruder bekennen Scktdden kalber dent Kl. Gehrden Hof und
Zehnten in Valehusen verkauft und, urn das Rloster gegen Anspruche sicker zu stdUn, ihre Ver-
wandten veranlasst zu kdben, in Gegenwart Bisckof Simons von Paderborn darauf zu verzkhten.
1260 Juni 15.
Nos Ludolfus marscalcus et Heylewigis uxor eius, Hermannus frater suus et ipsorum heredes uni-
versis presens scriptum intuentibus notum esse cupimus, quod, cum nos magnis et diversis debitis occu-
patos curiam et decimam in Valehusen vendere oporteret et eadem bona Adolphus prepositus et ecclesia
sua Gerdensis ad usus suos perpetuos emptionis titulo pro sexaginta marcis denariorum legalium legitime
compararent, volentes eidem ecclesie cavere, ne ab aliquo herede nostro in predictis bonis in posterum
Digitized by
Google
1260 437
gravaretur, de consensu et voluntate sororii nostri viri nobilis Hermanni de Osethe et consanguineoruni
nostrorum Bertoldi, Werneri et Hermanni dominorum de Brakele necnon Hinrici et Bertoldi fratrum de
Susato schultetorum predicta bona cum omnibus suis pertinentiis ad usus ecclesie Gerdensis in presentia
venerabilis domini nostri Symonis Paderbornensis episcopi libere et absolute resignavimus. Et ne aliquis
nostrum hoc factum predicto preposito et ecclesie sue Gerdensi infringere presuniat, hanc litteram sigillis
nostris et consanguineorum nostrorum ipsis dedimus communitam. Presentes sunt: Rodolfus de Stenvorde,
Fredericus de Ystingdorp, Thethardus et Tidericus fratres de Northe, Albero,et Godescalcus1) de Wellede,
Conradus de Ethelen, Scrape, Henricus de Howede, Conradus de Siddessen, Hermannus de Siddessen2),
milites; burgenses vero: magister Sifridus, Albertus Monetarius, Conradus Rant, Hartmannus et alii quam
plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo, Viti martiris.
*) Gothscalcus B. *) Sidessen C.
Nach dem Gehrdener Kopiar f. 25 (B), Mac. II, 71 S. 233 (Q u. Mac. I, 252 b S. 36 '(D) im Kgl.
&t.-A. Munater. Vgl. oben Nr. 830. Der Vorname iat bet Scrape hier aowie in Vrk. von 1260
Mai 28/3o, oben Nr. 830, auagef alien und durfte vielleicht Engelbertua odei% Arnoldua gelautet haben,
wenigatena kowimen dieae unten zu 1266 Febr. 5 vor.
835.
Detmar Bittersole und Frau verkaufen Gitter an Kl. Berich. 1260 Juni 28.
Suffocari potest oblivio fidelium, quibus robur non adhibitur, vox vel vicacitas litterarum. Ea
propter universis Christi fidelibus hanc litteram inspecturis cupimus esse notum, quod Deitmarus Bittersole
et sua uxor cum suis heredibus duos mansus in Alderdorp cum usufructu conventui in Beriche pro
quadam summa denariorum, videlicet XX marcis, vendidit iure proprietati6 commodius possidendos.
Nos vero adhuc cercius esse volentes de mansibus predictis, ut Hermannus sororius predicti Detmari
iuri suo in mansibus sepedictis renunciaret coram Wi(dekindo) viro nobili de Nouo Castro, elaboravimus
diligenter. Verum, ne quis in posterum heredum suorum hec acta valeat infringere vel irritare, pre-
sentem litteram predicto conventui in testimonium sigillo nobilis de Nouo Castro et burgensium in
Wl(f)hagen et sigillo conventus in Berige duximus firmius roborari. Testes : Widekindus de Nouo Castro,
Gyso de Godenberc, Iohannes de Helfenberc et suus ffrater Heckehardus, Alexander de Escheberc,
Waremundus Brotrub, Heinricus de Herberge(huse)n, Heinricus de Terre1) et suus frater Conradus,
Ditmarus Winter, Lodewicus de Hertinkenhusen. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.LX0., in vigilia
apostolorum Petri et Pauli.
*) Korrigirt, ob statt Ittere? Kopiar I hat Trereu.
Or. im Furatl. Wold. Arch, zu Arolaen. An geflochtenen Hanffaden 1) dreieckigea Siegel Johanna
von Helfenberg, achrdg geatellter Moueranker; 2) Reste gelben Wachaea anacheinend vorn Reiter-
aiegel der Stadt Wolfhagen; 5) abgefallen.
836.
Papst Alexander IV. gestattet dem Kl. Hardehausen Besiteungen und andere Gitter von Freien
die im Kloster Profess ablegen, mil Ausnahme von Lehngutern, zu behaUen. Anagni 1360 Juli 7.
Aua Mac. II, 102 p. 95 im Kgl. St.-A. Munater. Vgl. UB. V, 599, 600, 605 Urkk. gleichen Inhalta
deaaelben Papatea fur Marienfeld, Bredelar, Paradiea.
837.
Hermann und Florenz von Everstein verkaufen Land an Kl. Falkenhagen. Everstein 1360 Juli 10.
Universis Christi fidelibus hanc litteram intuentibus Hermannus et Florencius de Euersten salutem
in Domino. Notum facimus universis et presenti kartula protestamur, quod nos cum consensu domini
Weatf. Urk.-Buch IV. 56
Digitized by
Google
438 1260
Georgi cenobio in Ualkenhagen, quod in wlgari hurlant vocatur, pro XL solidis Hoxariensis monete
veiidiriimus liberaliter et absolute; proprietatem vero dictorum bonorum nobiles comites de Euersten
eidem ecclesie contulerunt. Ne autem super hoc facto dura emergi possit calumpnia, expedit, ut, que
geruntur, ne simul cum tempore labantur, lingua testium et sigillis nostrorum dominorum perhennari. r)
Testes autem huius rei sunt: dominus Albertus de Aldenburg et filius suus, Hermannus etConradus fratres,
prepositus Iohannes, frater Hermannus deHomersen, frater Ludolphus, frater Hermannus, conversi illius
ecclesie et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.L0X. Datum Euersten in die VII fratrum.
*) So statt perhennentur Or.
Or. im Besitze des Studienfonds zu Paderborn,jetzt im KgL St- A. Munster^Kl.Falkenhagen Nr. 6. An weiss-
leinenen Fdden ein am Rande sehr verletztes, grosses rundes Siegel mit aufgericktetem Loicen , wn
dessen Umschrift noch comitis Ludewici zu lesenist, allein an zweiter Stelle von den tier angehangt
gewesenen Siegeln noch vorhanden. Reg. SpUcker, Everstein Nr. 121 a. Lipp. Reg. I, 211 Nr. 307.
83a
Abt Heinrich von Marienmiinster bekundet die Verpflichtung einer Fruchtabgabe seitens des Klosters
Hardehamen. 1260 Juli 23.
Henricus Dei gratia abbas et conventus monasterii iuxta Svalenberg, regule sancti Benedicts uni-
versis hoc scriptum visuris salutem in Domino. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod
abbas et conventus de Hersuithehusen de quibusdam agris in Erclen solvent nobis annuatim sex men-
suras pise, que vulgo dicuntur schipel, perpetua pensione. Et ut hec rata sint et inconvulsa permaneant,
sigilli nostri munimine et conventus nostri fecimus roborari. Datum anno Domini M°.CC.LX0., in die
sancti Liborii.
Or. im KgL Sk-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 135. Siegel com Pergamentstreifen abgefallen.
Reg. Ztschr. XLVI, 2} 164. Auf der Ruckseite von gleichzeit. Hand: De Herclen.
839*
Graf Widukind> von Schwalenberg ubereignet seine Giiter zu Volkoldessen dem El. Marienmunster
gegen das Recfit, auf den Grunden jenes Klosters nach Gold und SUber zu graben. 1260 August 15.
Nos Widekindus Dei gratia comes de Swalenberg omnibus Christi fidelibus hanc paginam visuris
salutem in Domino. Expedit ea1) que geruntur in tempore, ne simul labantur cum tempore, scripti
memoria perhennari. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod venerabilis abbas Henricus2)
monasterii prope Swalenberg, prior totaque universitas eiusdem capituli contulit nobis, quicquid in pre-
diis aut in proprietate ecclesie ipsorum auri vel argenti ad suffodendum de terra poterit inveniri. Nos
vero e converso utilitati iam dicte ecclesie intendentes cum consensu nostre matris et uxoris et fratrum
nostrorum nee non heredum nostrorum ob dilectionem genitricis Dei eidem ecclesie et congregationi
bona nostra in Volkoldessen3) contulimus perpetuo possidenda. Ne autem predicta donatio a nobis sive
a nostris successoribus possit retractari, presentem cartulam4) sigilli nostri munimine roboramus. Huius
autem rei testes sunt milites: Bertoldus de Helmerinchusen, Conradus de Voltessen, Burchardus de
Holthusen5), Wernherus Dicberner, Henricus de Helmerinchusen, famuli: Arnoldus de Thudenhosen6),
Hermannus de Donepe, Helmbertus, Wernerus de Worden et alii quam plures. Datum et actum anno
Domini M0.C°C.LX0., in die assumptions beate Marie virginis. r
l) B hat ut statt ea. *) Hinricus C. *) Wolkoldessen B. *) kartulam C. 5) Holtusen B. «) Thudenhusen C
Nach Msc. J, 129 fol. 17 (B), I, 131 p. 52 (Q, VII, 4512 p. 46 (D). im KgL St-A. Munster.
Gedr. Wigand, Archiv 7, 4. 97. Reg. Lipp. Regg. I, 285, Nr. 472; Ztschr. XLVI, 2, 165.
Volkoldessen ausgegangener Ort in der Ndhe von Sommersell. Ztschr. XXXVIII, 2, 135 f. sagt
zwischen Marienmiinster und Entrup, was obigem nicht wider streitet; jedenfalls ist jeder Gedanke
an Volsen, Lipp. Regg. a. a. 0. als fraglich hingestellt, ausgeschlossen. Dudenhusen gleich Dohnsen,
Gut zwischen Driburg und Herste.
Digitized by
Google
1260 439
840.
Graf Widukind von Sehwalenberg schenkt Giiter in Volkoldessen dent KL Marienmiinster.
1260 August 15.
Nos Dei gratia Wedekindus l) comes in Swalenberge notum esse volumus fidelibus Christi, quod
nos cum consensu nostre matris et nostrorum fratrum ac nostre uxoris nee non universorum heredum
nostrorum fratribus in monasterio sancte Marie JDomino Ihegu ibidem famulantibus ad prebendam eorun-
dem ampliandam ob reverentiam Dei genitricis et ob dilectionem venerabilis abbatis domini Henrici2),
nostri amici specialis: dedimus bona nostra in Volkoldessen perpetuo possidenda. Predicta vero donatio,
ne a nobis sive a nostris successoribus possit retractari, presentem litteram sigilli nostri annexione8)
roboramus. Testes nostre donationis sunt: dominus Bertoldus de Elmeringhusen4), Conradus de Vol-
tessen, Burchardus6) de Holthusen, Wernerus Dicbernere 6), Heynricus7) de Elmeringhusen 8), hii milites;
nostri castellani: Arnoldus de Dudenhusen, Hermannus de Donepe, Helmbertus dapifer, Wernherus de
Almeneworthe et alii quam plures. Datum et actum anno Domini M0.C°C.LX0., in die assumptions
beate Marie perpetue virginis.
*) Widekindus C, Swalenberg C wul I). *) Hinrici C. *) annectione C. *) Ilelmerinchosen C. B) Borhardus de
Holthosen C. •) Dicberner D. 7) Hinricus C. *) Elmerinchosen C.
Aus Mac. I, 129 fol. 26 v (B), 1, 131 p. 51 (Q und VII, 4512 p. 48 (D) im Kgl. St.- A. Miinater,
Reg. Ztschr. XL VI, 2, 166.
841.
Burgmdnner und Bathmanner von Warburg bekunden, dass Kl. Gehrden von Ludolf Marschalk
und dessen Bruder Hermann vier Hufen und einen Zehnten unter dem Beding angekauft, sie der
Abtissin von Heerse aufzutragen. • 1260 September 15.
Castellani et consules in Wartborg omnibus hanc literam visuris volumus innotescere, quod dominus
Adolphus prepositus nomine et ad^utilitatem ecclesie sue videlicet Gerdenensis quattuor mansos et deci-
mam domini Ludolphi marscalci et Hermanni fratris sui pro summa sexaginta marcarum legalis monete
comparavit tali conditione, quod dicti fratres predictos mansos et decimam in manus domini abbatisse
Herisiensis resignabunt, et ipsa proprietatem eorundem, que ad ipsam spectare dignoscitur, conferet
dicte ecclesie et conventui perpetuo iure possidendam. Fideiusserunt eciam pro dicto domino Ludolpho
et fratre suo Hermanno dominus Hermannus de Osethe, dominus Wernerus de Gudenberg, dominus
Rodolphus de Stenvorde, dominus Thethardus de Northe, dominus Iohannes de Nedere, dominus Ludolphus
de Humbrachtsen, dominus Godescalcus de Thinkelborg, dominus Frethericus de Ystinctorp et Hermannus
marscalcus fide data in manus domini Hermanni de Siddessen, domini Alberti de Lutersen et domini
Tiderici de Mogherke, quod si aliquis fuerit defectus in premissis, videlicet quod dicti fratres, dominus
Ludolphus marscalcus et Hermannus frater suus et ipsorum heredes dictos mansos et decimam resignare
tardarent requisiti, ipsi extunc opidum Wartberg intrabunt inde more militum non exituri, donee omnes
defectus integraliter suppleant. Testes huius facti sunt omnes fideiussores in hoc facto: Tidericus Olla,
Raveno de Desenberg, Iohannes de Wellete, Thidiricus de Northe, Gozswinus de Wetene, dominus Con-
radus schultetus, Helmicus natus ipsius, dominus Albero jniles de Wellete, Sygehardus de Rothe et alii
quam plures. In cuius facti evidens testimonium presentem literam sigillis nostris fecimus communiri.
Datum anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo, in crastino exaltationis sancte crucis.
Nach dem Gehrdener Kopiar fol. 25 '*> D. 4. Wie schon Spancken Ztechr. XXXV III, 2, 157 gesagt
hat, sind die zu gleicher Zeit vorkommenden drei edlen Qeschlechter von Qvdensberg wohl
auseinander zu halten, wovan das eine den Beinamen Olla fuhi*te. Hier ist ohne Zweifel, schon
nach der Stellung als erster unter den Burgen, der ouch sonst often vorkommende Theodericus
Olla de Gudenberg genannt, aber aufallender Weise ohne Geschlechtmame.
56*
Digitized by
Google
440 1260
842.
Bischof Widukind von Minden ertheUt der Petrikirche in Hoxter eine Indulgent. Hoxter 1260
September 20.
Widekindus Dei gratia sancte Mindensis ecclesie episcopus universis Christi fidelibus presentibus
et futuris litteras has visuris aut lecturis salutem in Domino sempitemam cam sincera caritate. Uni-
versitati vestre per hoc scriptum notum facimus, quod ad instantiam et humilem petitioned civitatis
Huxoriensis ad ecclesiam* sancti Petri dedimus perpetuam indulgentiam , ut, quicunque in anniversario
dedicationis et consecrationis istius ecclesie, in festo paschalis, pentecostes et nativitatis dominice, in
festo beatorum apostolorum Petri ac Pauli et in omnibus solemnibus festibus gloriose Dei genitricis
beate Marie nee non in festo patroni nostri sancti Iacobi apostoli humiliter ac devote ad prefatam
sancti Petri ecclesiam beneficia spiritualia petituri per octo dies convenerint atque (ad)1) ornandam,
ampliandam, reparandam et conservandam earn pias eleemosynas largiter contulerint aut miserint vel
alio pio intuitu adiutrices ei manus dederint, nos de omnipotentis Dei misericordia et beati Petri ac
Pauli apostolorum gloriosissimis meritis firmiter confisi omnibus iis2) dies et carenam unam de iniuncta
eis penitentia singulis annis in perpetuum relaxamus. Datum Huxori anno dominice incarnationis
M.CC.LX., in vigilia beati apostoli Matthei.
J) ad fehlt Abschr. *) LXa uberschrieben, darunter annum unum durchstrichen.
Abschr. Falke's, KolL II, S. 349 im Herzogl. Braunschw. Landeshauptarch. zuWolfenbuttel, tOb edit?
843.
Graf Widukind von Schwaleriberg iibereignet Giiter in Siddessen und Eckhusen dem Kl. Gehrdetu
1260 September 29.
Nos Widekindns Dei gratia comes de Sualenberg omnibus presens scriptum visuris notum esse
cupimuB, quod ob amorem Domini nostri Iesu Christi et beatissime genitricis eius Marie, necnon ob
petitionem et dilectionem domini Adolphi prepositi et domine Alheidis consanguinee nostre, priorisse
de Schoneberg tociusque conventus ipsorum sanctimonialium in Gerdene bona in Syddessen et in Eck-
husen, que Ernestus dictus Liber quondam a nobis iure feodali possederat, cum silvis, agris, pascuis et
omnibus suis pertinentiis predicte ecclesie in Gerdene integraliter contulimus. Et ne hoc factum nostrum
aliquis ipsis infringere presumat, presentem literam sigUlo nostro ipsis dedimus communitam. Presentes
erant: dominus Henricus abbas monasterii, castellani nostri de Swalenberg: Bertoldus et Henricus de
Elmeringhusen, Conradus de Voltessen, Borcbardus et Helembertus fratres de Holthosen, Iohannes et
Warmodus filius suus de Alvessen, Wernherus Dikberner, Hermannus de Donepe, Arnoldus de Duden-
husen et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo, in festo
beati Michaelis archangeli.
Nach dem Gehrdener Kopiar fol. 26. D. 7. Eckhusen eingegangener Ort in der Gehrdener Feldmark*
Ztschr. XXXVII, 2, 185 f.
844.
Graf Engelbert von der Mark nimmt die Einwohner der Stadt Bilren in seinen Schutz. Borgdn
1260 Oktober 9.
Nos Engelbertus comes de Marcha notum facimus universis presentem paginam inspecturis, nos
universos burgenses de Buren cum integritate bonorum (suorum) pro nobis et omnibus amicis nostris
pro nobis facere (vo)lentibus et dimittentibus a) (in nostram) recipisse protectionem et conductum, ita
videlicet, quod in terminis (nostre iurisdic)tionis a nobis vel ab ipsis nullum sentiant impedimentum vel
(gravam)e(n), nisi aliqua inter nobiles viros dominos de Buren et nos oriatur discordia, quod absit.
Tunc predictos cives de Buren ad octo dies, priusquam aliquod dampnum eis inferatur a nobis, debemns
pre(veni)re 2) et (nostr)um conductum durante ilia discordia de(ne)ga(re). Id tenore presentium litte-
Digitized by
Google
1260 441
rarum sub sigilli nostri munimine publice protestamur. Actum et datum in villa Borgelen in anno
Domini M°.C°C0. (sexagesimo), in vigilia 6e(reo)nis et V(i)ctoris martirum et sociorum eius.
*) dimicantibus der Druck. *) premunire Druck.
Or. tlieilweise abgebldttert und an der linken Seite zerstort im Pfarrarchiv zu Biiren. Befestigung nebst
Siegel abgerissen. Die Ergdnzungen nach dem Druck Wigand, Archiv HI, 3} 39 f.
845.
Erzbischof Konrad von Koln nimmt auf Grand einer inserirten Urk. des Papstes Honorius IIL
Kl. Helmarshausen in Schutz. Koln 1260 Oktober 20.
Conrad us Dei gratia Coloniensis ecclesie archiepiscopus, sacri imperii per Italiam archicancellarius,
dilecto in Christo . . abbati et conventui monasterii Helmwordeshusen *), ordinis sancti Benedicti, Pader-
bornensis dyocesis, salutem et sinceram in Domino caritatem. Cum litteras habeamus apostolicas in
hec verba : Honorius episcopus u. s. w. folgt Bulle Honorius HI. von 1226 Januar 26. Vgl. UB. V, 305,
Nos vestri commendationem monasterii taliter nobis factam animo voluntario iuxta vestri votum
desiderii nobis cum nostri consilio et assensu capituli assumentes vobis promittimus presentium per
tenorem, quod eiusdem vestri monasterii possessiones et iura manutenere et defensare pro nostris
viribus studebimus bona fide et vestris obviare molestiis et gravaminibus, que vobis contigerit irrogari.
Et ut eiusdem commendationis ac defensionis respectum ad nos ac nostros successores eo fiducialius
habeatis, litteram hanc exinde conscriptam nostro nostrique sigillo capituli sigillatam vobis duximus
contradendam. Nos etiam capitulum protestamur, quod venerabilem patrem et dominum nostrum Conradum
archiepiscopum eiusque pro tempore successores ad facienda premissa fideliter et servanda libentissime9
quantum poterimus, inducemus. Datum Colonie anno Domini M°.C°C. sexagesimo, XIII. Kalendas Novembris,
*) Helmworchusen Or.
Or. m Kgl. St- A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 215. Von den rothen Fdden Siegel Konrads
abgef alien, vom Kapitehsiegel ein Bruclistuck erhalten.
846.
Die Grafen Adolf und Heinrich von Waldeck ubertragen das Eigenfhum von Gutern in Esbike
an Kl. Bredelar. 1260 Oktober 22.
In nomine sancte et individue trinitatis. Omnibus hanc litteram visuris Adolfus Dei gratia comes
in Waldeke et Heinricus filius suus'recta sapere et veritatem diligere. Religiosos ordini artiori astrictos
ad promerendam gratiam Dei et eorum orationes lucrandas omnimodis adiuvare debemus, quantum ad
nostram iurisdictionem spectare videtur, ne inmate obprimantur, et in angustia consolari, ut quietius Deo
valeant famulari. Hinc ad noticiam presentium et futurorum volumus per venire, quedam bona sita in
ecclesiali villa Esbike superius fonte, que, cum Hermannus cognomento Tregel et Cons tan tin us f rater
suus, milites, in feodo de manu nostra tenerent, abbati et conventui in Bredelar, Cysterciensis ordinis,
pro statuta pecunia de consensu heredum suorum vendiderunt, quibusdam burgensibus Montis Martis
vice eiusdem claustri hominii iure ea porrigentes, eodem hominio tarn diu durante, quousque proprietas
eomndem bonorum iam dicto claustro per nos largiretur. Postmodum cum defuncto prefato Constantino
idem Hermannus senior frater cum Alheide coniuge sua et filiis Hermanno et Thiderico et filiabus,
miniBterialibus nostris, et Constantino de priore uxore eiusdem Hermanni filio heredibusque universis
sex marcis legalium denariorum ab eodem claustro receptis prenominata bona in manus nostras resignarent
et ab omni iure suo in eisdem bonis habito publice cederent suppliciter rogantes, quatinus obsequii
ipsorum memores proprietatem eorundem bonorum predicto claustro conferremus, nos eorum precibus
inclinati unanimi voluntate et heredum nostrorum consensu intuitu Dei eiusque pie matris Marie virginis
gloriose et religionis favore pro abolitione peccaminum nostrorum et omnium carorum nostrorum pro-
Digitized by
Google
;
442 1260
prietatem eorundem bonorum cum omnibus pertinentiis suis contulimus sollempniter fratribucro tgtri
memorati libere et quiete cum bona pace et commoditate perhenniter possidenda; warandiam ipsi iper
hac libertate prestantes. Ne igitur aliquis heredum nostrorum vel aliquis de cognalione si&dicta
hanc donationem nostram presumat irritare, presentem paginam sigillorum nostrorum appensiordecre-
vimus ob maiorem firmitudinem roborare. Acta sunt hec • anno gratie M0.C°C.L°X. , indicfae MM
X°I. Kalendas Novembris. Huius rei testes sunt: Adam de Aspe, Olricus de Berendorp* milites,
Heinricus Spore, Franko, Albertus de Mulenhusen magister consulum Montis Martis, Ludolfu de Capella,
Conradus de Hemmi(n)chusen , Heinricus de Lateruelde, Godescalcus Hauesalde, consules Montis Martis,
Heinricus de Fleictorph et alii quam plures.
Or. im Kgl. St-A. Munattr, Kl. Bredelar Nr. 71. An gejiochtenen rothweissen JSanfschnuren die ter-
letzten Siegel der beiden Amsteller. Auf ein anderes PrivUeg weisst der angeh. Pergamentxtreijen
hin VgL Nr. 603.
847.
Bitter Adam v. Aspe bekundet Verkauf und Tausch mit Abt Alexander v. Bredelar. 1260 November 17.
In nomine Domini amen. Omnibus hanc litteram audituris ego Adam miles dictus de Aspe notum
esse cupio, quod bona quedam, que habui in villa Vrdorph et quiete possedi, utpote proprietario iure
ad me devoluta, dominus Alexander monasterii Bredelarensis abbas et suus conventus, mediantibus
quibusdam fidelibus, titulo emptionis a me legitime compararunt pro triginta marcis et una legalis
monete, heredibus meis legitimis, Arnoldo videlicet milite dicto de Roderikessen genero meo, domina
Sophia uxorc sua, filia mea, Arnoldo, Heinrico filiis suis et filiabus consentientibus, quia et ipsi pecu-
niam hanc in restaurum eorundem bonorum in partem decime in Langele apud Wlueshagen, quam
emerunt de consilio meo pro maiori utilitate converterunt, unde ego et predicti heredes mei unanimi
et plena voluntate iam dicta bona cum omnibus pertinentiis suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis.
pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, fratribus prefati cenobii sollempniter contu-
limus et assignavimus libere et quiete proprietario iure perhenniter possidenda, omni iure nostro in
eisdem bonis hactenus habito publice renunciantes, parati insuper prestare predicto conventui de eisdem
bonis plenariam et perpetuam warandiam. Ut autem huius emptionis contractus ratus in evum per-
maneat et inconvulsus, ad maiorem firmitudinem presentem cartam de hac re conscriptam, ego Adam
sigillo burgensium meorum Montis Martis, quo contentus sum, proprium non habens, rogavi firmari et
gener meus Arnoldus predictus proprio sigillo quo utitur, roboravit. Acta sunt hec anno Domini
M°.C°C.L°X., indictione III., X°V. Kalendas Decembris. Huius rei testes sunt: Elgerus prepositus in
Aroldessen, Heinricus magister consulum Montis Martis dictus de Odenhusen, Albertus de Mulenhusen,
BeTtoldus iudex et frater suus Ludolfus, Ludolfus de Capella et filii sui Heinricus et Iohannes, Her-
mannus superius theatro, Hermannus de Flessenger, Bertoldus et Helmwicus fratres de Huxoria, Heinricus
Morel, Ludolfus de Metzenchusen et alii quam plures.
Or. im Fur8tl. Wald. Arch, zu Arohen* An Pergamentstreifen 1) das grosse runde Afarsberger Stadt-
siegel, 2) dreieckiges mit Maueranker, Umschrift: 4- S. Arnoldi de Roderi . . . Vgl. Nr. 86i>.
848.
Kolner Kanoniker stelten fiber die bei ihnen seitens des Kl. Werbe filr den papstlichen Nuntm
hinterlegten ruckstandigen Odder einen Depositenschein aus. 1260 November 19.
Gedr. UB. V, 613.
849.
KanoniktiS Beraldus von Adria qtiittirt dem Kl. Werbe die Zahlung einer seit 16 Jahren ruck-
standigen Abgabe mit 16 Kolnischen Solidi. Koln 1260 November 29.
Gedr. UB. V, 614.
Digitized by
Google
L*
1260 443
850.
Die von Tavenhusen verzichten m Gutisten ties Kl, Gehrden auf alle Anspriiche an Giiter in
* Tavenhusen. 1260 November 29.
Nos Iohannes, Henricus et Gertrudis fratrcs et sorores, existentes filii Bertoldi premortui, dicti de
Tavenhusen, universis presens scriptum intuentibus notum esse cupimus, quod coram honorabilibus viris
et discretis castellanis, consulibus et opidanis in Wartberg ad hoc rogatis, ab omni questione et incu-
satione, quam ecclesie Gerdensi, Paderbornensis diocesis, super bonis et agris in villa Tavenhusen sitis
movebamus, penitus cessavimus. Insuper omni iuri, quod in predictis bonis et agris ex parte patris
nostri Bertoldi habuimus vel habere videbamur, libere, absolute et ex bona voluntate totaliter renun-
ciamus. Quia igitur ad hoc factum benivoli fuimus et parati, dominus Adolphus prior et prepositus
ecclesie Gerdensis triginta solidos gravium denariorum nobis tribus promisit ac integraliter tempore
nobis prefixo persolvit. Et ne aliquis nostrum vel aliquis ex parte nostra prefate ecclesie Gerdensi in
posterum aliquam questionem de predictis bonis movere presumat, banc literam sigillis castellanorum
et oppidanornm in Wartberg ex utraque parte petivimus sigillari. Presentes erant: Rodolphus de Sten-
vorde, Conradus, Gerhardus et Helmicus schulteti, Conradus etVolbertus fratres de Eisnen, Conradus
de Syddessen, Albero et Conradus de Wellede, Henricus de Howede, fratres de Dinkelborg, Ludolfus
de Humbragtsen, milites; consules vero: Albertus Monetarius, Conradus de Wethen, Conradus Rant,
Hermannus de Amelungessen , magister Siffridus, Ioannes de Nath(esungen ?) , Conradus Brunworder,
Conradus de Papenhem et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo sexa-
gesimo, in vigilia Andree. '
Nach dem Gehrdener Kopiar foL 27. D. 8. Tavenhusen eingeganyene Oiixchajt zwisclien Dringenbergr
zmd Gehrden betm Forstdistrikte Buthholz. Vglm Ztschr. XXXII, 2} 110.
851.
Bischof Simon von Paderbom, Verweser von Corvey, bekundet Exemtion einer Kapelle vom
Kl. Schaken. 1260.
Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus et tutor ecclesie Corbeiensis omnibus banc paginamr
inspecturis salutem et omne bonum. Notum esse volumus presentibus et futuris, quod nos ad instanciam
Frederici militis de Horhusen et Bernardi militis de Dalwich accedente consensu Ludolfi prepositi et
totius conventus in Skaken nee non Ioannis plebani in Godelovessen et parochialium eius exemimus
capellam in Roderen noviter constructam et homines eiusdem ville ab ecclesia in Godelovessen matrice
sua, ita ut prepositus et conventus in Skaken et plebanus in Godelovessen ab hoc tempore in antea
nihil iuris obtineant vel habeant in predicta capella et villa Roderen, sed per se pastorem habeant,
quern Fredericus et Bernardus eorumque heredes archidiacono legittime presentaverint , qui predictam
ecclesiam porrigent iure perpetuo, in qua plebanus eiusdem ville confessiones recipiet, mortuos sepeliet
et universa sacramenta ecclesiastica more debito celebrabit. His adiicimus, quod prefati milites Fride-
ricus et Bernardus in supradicta villa marcam unam in censum in perpetuum annuatim assignaverunt
preposito et conventui in Skaken. Qui census dabitur in festo sancti Michaelis; quod si factum non
fuerit, divina ibi cesBabunt, quousque persolvatur. His interfuerunt Henricus abbas de Flechtorp et
Gerardus plebanus in Twiste. Hanc ergo paginam sigillo nostro et conventus in Skaken nee nonVolradi
archidiaconi duximus confirmandam. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.LX°.
Nach Overhams Koll. II. fol. 68 tm HerzogL Braunschw. Landeshavptarchiv zu WoljenbutteL
85£-
Bruder H. Abt von Citeaux fordert our Unterstiltzung des Kl Falkenhagen auf. Oiteaux 1260.
Frater H. abbas Cistertii totusque conventus abbatum capituli generalis universis Christi fidelibus
presentes litteras inspecturis salutem in Domino sempiternam. Quoniam dicente apostolo omnes stabimus
Digitized by
Google.
444 1260
— vitam eternam. Cum igitur abbatissa totusque conventus in Valle Dei lamentabili prorsus voce nobis
significasset, quatenus ab Herimanno bone memorie abbate in Corbeia Saxonica primum plantate sint
Ottbergen et postmodum ob latrocinia aliasque incommoditates abbinc ad sanctum Egidium in campo
Bruggenvelde translate, propter frequentiam vero secularium hominum eorumque perniciosa scandala ab
eodem pio abbate nuper in Vallem Dei deducte, in qua ob summam inopiam vix in posterum subsistere
et cultui divino commode vacare possent, nisi liberalitate fidelium christianorum et piis eleeinosynis
subleventur, quapropter nos humiles sororum preces maxime attendentes universitatem vestram in Domino
precamur, ut pauperculis istis consororibus nostris pietatis et caritatis intuitu quisque de bonis a Deo
sibi ex gratia collatis gratuitas eleemosynas sincero amoris affectu erogare dignetur et pro his omnibus
eterna felicitatis premia a Deo certo exspectet. Nos vero omnibus ac singulis, qui predictis consororibus
in Valle Dei eleemosynas dederint vel miserint seu quocunque demum modo egestatem earum subleva-
verint et ad structuram earundem monasterii, eiusdem instaurationem et conservationem propter Deum
aliquid contulerint, eis affectuose concedimus plenariam participationem omnium charismatum spiritua-
lium in vita pariter et morte, quotquot fiunt aut fient in universo ordine nostro per totum terrarum
orbem. Datum Cistercii anno Domini M.CC.LX., in capitulo generali.
Nach Falke's Koll. II, S. 347 im Berzogl. Braunschw. Landeshauptarchiv in WolfenbutteL Unzweifel-
haft gefdlscht, wenigstens in den historischen Angaben uber die Entstehung des Klosters, die zu
Ehren Carvey's gemacht sind. VgL Preuss, zur Geschichte der Anfange des KL Falkenhagen in
Ztschr. XL, 2, 88 f.
853.
Propst Widukind von Fritzhr uberlasst dem Kl. Berich zwei Zehnten. 1260.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Widekindus Christi gratia Fritslariensis ecclesie
prepositus tarn clericis quam lay eis in prepositura nostra constitutis palutem in eo, qui est omnium
salus. Que evidenter, iuste et rationabiliter nostra fiunt sollicitudine, ut non possint postmodum malig-
norum perturbari calumpnia, bone cautionis adhiberi fomenta decrevimus in nostrarum testimonio litterarum.
Declaretur ergo tarn presentibus quam futuris presentem paginam inspecturis, quod nos devotionem et
fidelitatem, quam familiaris noster prepositus Fridericus in Beriche et priorissa una cum collegio domi-
narum supra memorati loci gerunt erga nos et ecclesiam nostram Fritslariensem debita attendentes
affectione, eis decimam in Ermenrode contulimus et similiter in Steinbach ea conditione, ut in evum
a nostris successoribus, prepositis videlicet Fritslariensis ecclesie, perpetualiter teneant prepositus predicti
loci sive procurator ex parte dominarum ibidem degencium in beneficio. Ut res autem ista maneat
stabilis et conservetur, et ad amputandam omnem litis occasionem in hac nostra concessione, placuit
presentem conscribi cartulam et sigilli nostri munimine confirmari. Acta sunt autem hec anno dominice
incarnationis M0.C0C.L°X., hiis presentibus testibus: domino decano Heinrico, thesaurario Heinrico,
domino Th(itmaro) de Appolt, Heinrico de Yttere, canonicis Fritslariensis ecclesie, domino Wer(nero)
de Biscopeshusen seniore, Henrico, Wernhero, Hermanno, militibus, Andrea de Netzee milite et Walthero,
castellanis in Waldecken.
Or. im Fur8tL Wald. Archiv zu AroUen. An Pergamejitstreifen in gelbem Wachs spitzovales am oberen
Theile abgebrockeltes sonst gut erhaltenes Siegel: stehende Gestalt, auf rechter Seite Jrei im Siegel-
felde kleines dreieckiges Schild mit achtstrahligem Stern, auf linker avf den Perlenrand der
Legende rich stutzender Bund. Gedr. Vamhagen, Grundlage Nr. 41.
854.
Die von Kercenberg verkaufm ihr Gut an KL Bredelar. 1260.
Omnibus huius pagine inspectoribus Regenhardus nobilis de Ittere, Wernherus canonicus Pader-
bornensis, plebanus in Curbike, ac . . proconsul et . . consules eiusdem opidi de visis et auditis loqui
Digitized by
Google
1260 445
veritatem. No turn esse cupimus unversitati fidelium et publice pro testamur, quod Rodolfus et Otto
fratres dicti Kercenberg acHenricus dicti Ottonis filius nee non eorum heredes universi constituti coram
nobis recognoverunt publice et constanter, quod predium in Kercenberg cum omnibus pertinenciis suis,
quod iure proprietario ipsis pertinebat, mediantibus probis viris: Bodone, Frederico de Horhusen et
Ludolfo de Amelungessen, militibus, pro quadam summa ipsis tradita et soluta unanimi consensu et libera
voluntate heredum suorum . • abbati et . . conventui cenobii in Breydelar, ordinis Cysterciensis , Pader-
burnensis dyocesis, legitime et rationabiliter vendidissent et ipsum predium super altare beate virginis
ibidem solempniter abbate et conventu astantibus obtulissent et eidem predio cum suis integritatibus
omnibus cessissent et renunciassent, coram nobis quoque cesserunt et renunciaverunt secundum cessionis
et renunciacionis formam debitam et consuetam. In cuius rei testimonium presentem cartam iam dicto
conventui in Breydelar ad instanciam Rodolfi et Ottonis fratrum et Henrici nati dicti Ottonis de Kercen-
berg et omnium heredum suorum predictorum dedimus sigillorum nostrorum impressione communitam.
Acta sunt bee anno Domini M°.C0C.L°X., indictione III. Testes huius rei sunt: Hermannus cellerarius,
Hermannus de Rixswidehusen et Henricus de Upsprunge, conversi claustri prefati, Hermannus de Yttere,
Ludolfus de Dalwich, milites; Hermannus superius fonte et alii quam plures.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, KL Bredelar Nr. 69. Von den drei an Pergamentstreifen angehdngten
Siegeln das am Rande verletzte dreieckige Siegel R.9s v. Ttter, aufsteigender Lowe, Umschrift:
S. (Reg)enhardi nobilis de It(here), tmd Bruchstucke des Korbacher Siegels wie West/. Siegel II.
Taf. 78 Nr. 3 erhalten.
855.
Die Briider Grupen von Gudensberg iibergeben ihr Recht an einen Meier in Frohrihawen dent
Kl, Gehrden. 1260.
Theodiricus, Conradus et Theodiricus milites et fratres de Godenburg, dicti Gropen, universis Ghristi
fidelibus hanc paginam intuentibus salutem et sinceram in Ghristo dilectionem. Confirmari debet summis
apicibus sollempnis pactio, ne perire possit prolixi temporis intervallo. Notum igitur facimus presen-
tibus et futuris, ad quos scriptum pervenerit, quod nos per consensum et voluntatem •uxorum nostrarum
omniumque coheredum nostrorum, quicquid iuris habuimus in Heinric, villico in Vrodenhosen, qui
dicitur lames, integraliter resignavimus, ipsum H(einric) cum omni libertate sibi tradita beate Marie
virgini sanctisque apostolis Petro et Paulo in ecclesia Gerdene perpetualiter offerentes. Nos autem
hanc donationem ratam habere volentes et inconvulsam, presentem litteram munimine sigillorum nostro-
rum insignitam fecimus roborari testimonium perhenne super his perhibentes. Nos duo fratres seniores
Th(eodericus) et C(onradus) uno sigillo contenti sumus. Huius rei testes sunt: dominus Adolfus pre-
positus et prior in Gerdene, Albertus et Hermannus milites de Scardenberg, Arno(l)du8 Wolf et Arnoldus
Magnus, milites de Godenburg, Hermannus miles de Sidessen, Israhel famulus, Hennikis et Bertoldus
Stoc famuli de Gerdene et alii quam plures. Acta sunt hec anno incarnationis Domini M°.C0C.L°X.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Gehrden Nr. 11. Beide Siegel von den Pergamentstreifen abgefaUen.
Ueber Frohrihawen vgl. Ztschrift XXXVIII, 2, 188.
856.
Die Briider Wedereuen entsagen zu Gunsten Bredelars alien Anspriithen an zwei Hufen und
einem Zehnten. 1260.
Nos Conradus et Godescalcus, Albertus et Volpertus fratres dicti Wedereuen nati quondam Alberti
Wedereuen militis omnibus hanc paginam inspecturis seu audituris cupimus esse notum, quod nos pure,
simpliciter et expresse cessimus et recessimus ab omni impeticionis actionisque materia, que, ut nobis
videbatur, conpetebat seu conpetere poterat qualicunque modo contra abbatem et conventum monasterii
in Breidelar, ordinis Cisterciensis, racione duarum curiarum sive duorum mansorum et cuiusdam parvule
Westll Urk.-Buch IV. 57
Digitized by
Google
446 1260
decime, quas curias seu quos mansos progenitores nostri habuerunt in Rischedehusen et in Wedereuen-
bercken sitas sea sitos et predictam decimam ibidem si tarn, ut nostri progenitores eisdem religiosis
predictas curias et decimam eandem iusto vendicionis titulo legitime1) vendiderunt, sicut nos ex litteris
eorundem religiosorum sufficienter sumus inforrnati, quas litteras nos vidimus, palpavimus et de verbo
ad verbum audivimus, quarum series fuit, quod nostri progenitores abbati et conventui monasterii in
Bredelar vendiderint et assignaverint de voluntate omnium heredum suorum omnia bona sua in Rischede-
husen et in Wedereuenbercken sita et suam decimam ibidem sitam perpetuis temporibus habendam et
pacifice possidendam. Quibus litteris sic visis, auditis et intellectis promisimus et per presentes litteras
promittimus sepedictis religiosis viris, quod nos seu nostri nondebebimus nee2) volumus quovis umquam
tempore eosdem religiosos in possessione omnium bonorum in Rischedehusen et in Wedereuenbercken
sitorum et in eorum pertinenciis singulis et universis nee non in decima ibidem in eiusque pertinenciis
qualicunque modo inpedire, inquietare seu perturbare sed pocius nos et nostri heredes volumus et pro-
mittimus eos pietatis affectu promovere, ut predicta bona in Rischedehusen et Wedereuenbercken sita
singula et universa cum suis pertinenciis et decimam ibidem eternaliter obtineant pacifice quieteque
possideant nostro seu nostrorum heredum inpedimento quocunque non obstante in futurum, nihil nobis
et heredibus nostris in predictis bonis et decima prefata et in eorum pertinenciis quiquid iuris aut
proprietatis reservantes. Ut autem predict; religiosi libertate sua in premissis bonis quiete sine inpul-
sacione nostrorum heredum pociantur, presentem paginam conscribi fecimus et sigillo veteris opidi
Curbeke firmiter signari, propterea quia propriis sigillis tunc temporis caruimus. Et nos proconsul et con-
sules predicti opidi recognoscimus, quod ad peticionem Conradi, Godescalci, Alberti et Volperti dictorum
Wedereuen in signum ratihabicionis sigillum nostre civitaiis presentibus litteris fecimus apponi, presertim
quia omnia et singula prenotata in presencia fuerunt nostra perpetrata. Datum anno Domini M°.CC°.LX°.
J) legittime Abschr. •) non Abschr.
Axis Mac. VI, 125 p. i27 im Kgl. St.-A. Munater. Vgl oben Nr. 623 und 624.
857.
Graf Adolf von Waldeck und sein Sohn Heinrich erldaren, doss Kl. Werbe seine Outer in Bettm-
hausen gegen eine Fruchtabgabe der Stadt Saehsenhausen gegeben hdbe und verzichten zugleich auf
einen Zehnten. Ohne Jahr (urn 1260).
In nomine Domini amen. Nos comes Adolfus de Wal(de)ke l) et H(enricus) Alius suus omnibus hoc
scriptum inspecturis salutem in Domino. Omnes scire volumus, quod Io(hannes) prepositus et Iutta
priorissa cum toto collegio sancte Marie in Werbe pro bono pacis et nostra dilectione contulerunt bona
sua in Bettenhusen opido nostro in Sassenhusen pro certa pensione, scilicet Villi modiis siliginis et
totidem avene singulis annis in festo beati Martini, de qua scilicet annona predicta ecclesia ad nullum
vult habere respectum, nisi ad consules ipsius opidi2), de qua causa nos decimam decern iugerum, que
comparavit ecclesia a Henrico de Eringen ibidem in Bettenhusen, que ad nos spectat, per omnia relaxa-
mus, insuper communionem civium in pascuis et in omnibus iuribus eius opidi2) in Sassenhusen ecclesie
sancte Marie in Werbe et omni familie sue confirmamus. Et si aliquid iuris nostri residuum fuit in ,
allodio in Rebrahctenchusen, ecclesie predicte per omnia relaxamus. Ne quisquam successorum nostrorum
vel coheredum huic pensioni possit in posterum reclamare, presentem litteram sigillis nostris munimine
duximus roborandam.
») Or. Walke. «) opidis Or.
Or. im FursM. WcUd. Archiv zu AroUen. An flach gefiocktenen Leinenfdden rundes verUtztes Siegel
des Graf en Adolf, atehende Figur, die sich mit der Rechten auf das Schwert stutzt, mit der
Linken den dreieckigen Sckild mit dem acktstrahligen Stern halt, wie schlechte Abbildung Varnr
hag en, Grundlage, Figur 2; doe zweite abgefaUen.
Digitized by
Google
1261 447
858.
Arnold Wolf schenkt dem Kl. Arolsen mehrere Zehnten. 0. J. (Urn 1260.)
In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Arnoldus Lupus, Tidericue, Heverhardus filii mei de
Gudenperck et Hermannus de Hosterhusen omnibus hanc paginam inspecturis salutem in Domino. Notum
esse cupimus presentibus et futuris, quod ex petitione conventus Aroldessensis decimam, que nobis de
curia Monchusen et de duobus allodiis in Wengori chosen in rebus mobilibus pervenire debuerat, predicto
conventui unanimi consensu heredum nostrorum taliter contulimus, quod nobis et heredibus nostris duos
graves solidos quolibet anno persolvat. Ut autem hec rata et inconvulsa permaneant, testes adhibuimus
dominum Theod(e)ricum Ollam et *fratrem suum 011am et Marcwardum, et sigilli nostri munimine roboramus.
Aus Kopiar II. foL 16 im Furstl. Wald. Archiv zu Arofoen.
859.
(xottschalk von Padberg giebt seinem Bruder Albert einen Hof in Upspringe. 0. J. (Um 1260).
Noverint universi presens scriptum inspecturi, quod nos Godescalcus de Pathberg fratri nostro
Alberto curtis unius site Upspringen dilectionis intuitu et sue petitionis contulimus in Monte Martis perpe-
tuam proprietatem. Huius rei testes suut: Albertus magister consulum, Bertoldus de Hoxaria, Hermannus
supra teatro, Werno dictus de Westheim, Hermannus de Vlessengere, Heinricus de Nutlon ceterique
consules (Montis) a) Martis. Propter quod presens scriptum2) appensione3) sigilli sui duxerunt roborandum.
*) Montis fehlt Or. ') scriptum steht hinter sui, durch a unci b mit presens verbunden. 8) apensione Or.
Or. vm KgL St-A. Minster, Kl, Bredelar Nr. 73. Siegel v&m Pergamentstreifen ab.
860.
Die Bathmtinner der Stadt Marsberg bektmden Ankauf von Giitem in Urdorf seitens des Klosters
Bredelar. 1261 Februar 14.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Omnibus hanc litteram visuris consules Montis
Marti9 recta sapere et promovere. Propter varios rei eventus, qui evenire solent, necesse est, ut ea,
que ab hominibus aguntur, cuncta iuxta seniorum decreta scriptis et testibus firmentur, ne quis per
ignorantiam a tramite deviet veritatis. Notitie igitur tarn presentium quam futurorum, sicut audivimus
-et vidimus, declaramus, quod Apollonius miles dictus de Suideri(n)chusen et filii sui et consanguinei
ipsius Apollonius, Florinus et Iohannes fratres quedam bona in villa Urdorph habebant, que ab Adamo
milite dicto de Aspe feodali iure tenebant, nostro tempore ea quiete possidentes, de quibus cum dominum
Alexandrum abbatem de Bredelar et suum conventum, ut emerent, magna precum instantia convenirent,
et quia iam dictus Adamus tarn pro favore religionis quam precibus ipsorum et aliorum proborum
virorum inclinatus in donatione proprietatis consentiret, mediantibus honestis viris eadem bona predictus
Apollonius et filii sui et consanguinei prefati in manus eiusdem Ade resignaverunt absolute, tali con-
ditione interposita, quod proprietatem eorundem bonorum iam dicto claustro conferret, quod et fecit,
donans et offerens sollempniter proprietatem eorundem bonorum beate Marie in Bredelar de consensu
generi sui Arnoldi de Roderikessen et domine Sophie uxoris sue liberorumque ipsius. Deinde conventione
facta de emptione bonorum eorundem prefatus Apollonius et filii sui et consanguinei ipsius nichilominus
ipsa bona cum omnibus pertinentiis suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis
aquarumque decursibus, piscationibus, super altare beate virginis Marie in Bredelar in presentia totius
conventus devote obtulerunt et contulerunt libere et quiete a fratribus eiusdem claustri sine omni
inquietatione proprietario iure perhenniter possidenda omni iuri suo in eisdem bonis hactenus habito
publice et voluntarie cedentes nominatim Apollonius sepe dictus et filii sui Apollonius, Arnoldus et
Iustatius, consanguinei sui supradicti Florinus et Iohannes fratres de habitione rati tertii fratris eorum,
qui eo tempore extra partes fuit, Everhardus de Ense, sororius fratrum eorundem, filii Ottonis fratris
57*
Digitized by
Google
448 1261
predicti Apollonii, Rodolfus, Otto, Heinricus, Apollonius, Hermannus et Rodolfus de Gozvelde, sororius
eorundem cum heredibus universis. Hi etiam pene omnes adeo fideiusserunt, quod Apollonius frater
Florini et Iohannis, si quandoque reverteretur, ratam haberet hanc conventionem. Insuper data fide
promittentes se warandiam de eisdem bonis uluque locorum perpetuo prestituros. Tunc abbas sumpta
stola et baculo omnes invasores eorundem bonorum vinculo excommunicationis innodavit. Postmodum
omni cautione prestita et universa certitudine adimpleta Apollonius prelibatus et filii sui et consanguinei
et Everhardus de Ense pro eisdem bonis viginti marcas et unam legalium denariorum a dicto abbate
et suo conventu integre receperunt, quas sic partiti sunt: Ade militi unam marcam pro proprietate
dederunt, fratres claustri memorati duas, Apollonio et filiis suis quinque marce et duo solidi cesserunt,
consanguineis suis Florino et Iohanni et Everhardo de Ense octo marce et decern solidi. Filii Ottonis
nichil iuris in hiis bonis se habuisse protestati sunt manifeste, quia alia bona in divisione hereditatis
recepissent, Everhardo itaque congnomento Felici sex marce fiebant, apud quern predicta bona erant
obligata. Preterea, ut huius emptionis contractus et proprietatis donatio robur firmitatis in evum obti-
neant, presens scriptum in huius rei testimonium sigilli nostri impressione roboravimus rogatu utrarumque
partium et voluntate. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.LX°. primo, indictione quinta, in die beati
Valentini martiris. Testes huius rei sunt: Heinricus de Odeuhusen, magister consulum Montis Martis,
Bertoldus iudex, Ludolfus de Capella et filius suus Heinricus, Bertoldus de Huxoria, Hermannus superius
theatro, Hermannus de Flessenger, Gonradus de Yassenbike, Heinricus de Eulethe, Heinricus Morel et
consules omnes. Affuerunt postmodum milites et militares: Hereboldus de Amelungessen , Iohannes de
Brogbike, Godescalcus de Bericoven, Gerlacus Dikeber, Gozwinus de Wethen, Ludolfus de Methzinchusen,
Albertus de Mulenhusen, Albertus de Pathberg et alii quam plures.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 76. An Pergamentstreifen Siegel d. St. Afarsberg. Die
Indiktianpasstnichtzu 1261; dock schivankt dieselbe bei dem Sckreiber dieser Urk. stets. Vgl.Nr.599.
861,
Bitter Adam von Aspe verzichtet auf das Eigenthumsrecht an Giitern in Urdorf zu Gunsten des
Kl. Bredelar. 1261 Februar 14.
Noverit universitas fidelium, quibus hoc scriptum fuerit exhibitum, quod ego Adam miles dictus
de Aspe de pleno consensu generi mei Arnoldi de Roderikessen et uxoris sue domine Sophye liberorum-
que ipsius proprietatem quorundam bonorum in Urdorp, que Apollonius de Suideri(n)chusen et filii sui
consanguineique ipsius Apollonius, Florinus et Iohannes fratres de manu mea in feodo tenebant et mihi
resignaverunt manifeste, beate virgini Marie in Bredelar sollempniter obtuli et dedi cum omnibus per-
tinentiis suis partim pro mercede eterna et partim pro trium marcarum summa, Apollonio iam dicto
heredibusque universis presentibus et consentientibus , immo magna parcium instantia exorantibus, ut in
hac donatione consentirem. Quam igitur donationem proprietatis, ne quis possit umquam impedire, me
perpetuo ratam habere presentium tenore sigillo consulum Montis Martis signato, quo contentus sum,
quia proprium non habeo, publice protestor. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.L°X. primo, indictione V.t
Valentini martiris die. Huius rei testes sunt: Ludolfus de Methzenchusen, Heinricus de Odenhusen,
magister consulum Montis Martis, Bertoldus iudex, Ludolfus de Capella et filius suus Henricus, Conradus
de Vassenbike et alii quam plures.
Or. im Kgl. St-A. Munster, KL Bredelar Nr. 75. An Pergamentstreifen Siegel der Stadt Afarsberg.
862.
Papst Alexander IV. beauftragt den Erzbischof (Werner) van Mainz und seme Suffragane, Kl.
Bredelar gegen Vergewaltigungen zu schutzen. Lateran 1261 Februar 21.
Auszuglich gedr. UB. V> 616.
Digitized by
Google
1261 449
863-
Graf Otto von Everstein schenkt mit EinwilUgung seines Sohnes Albert Giiter in Scherfede der
KatharinenkapeHe an der Hardehauser Klosterpforte. 1261 Miirz 21.
Otto Dei gratia comes de Euerstein omnibus hanc paginam inspecturis salutem et omne bonum*
Quoniam rerum gestarum memoria scriptis maxime conservatur, nos tenore presentium notum facimus-
presentibus et futuris, quod nos cum consensu Alberti filii nostri bona nostra in villa Scerue, que
Conradi cognomento Boch appellantur, cum omnibus pertinentiis suis et iuribus contulimus capelle
sancte Katherine, que est ad portam monasterii in Herswithehusen, Cisterciensis ordinis, Paderbornensis
dyocesis, ut census predictorum bonorum ibidem in obsequium Dei et honorem sancte Katherine iure
perpetuo deputetur. Huic facto prefatus Conradus Boch cum liberis suis consensum plenum prebuit,
renuntians omne iuri, quod ipsum in supradictis bonis contingere videbatur. Ut hec rata maneant et
inconvulsa, nos presentem paginam conscribi nostroque sigillo fecimus efficaciter communiri. Acta sunt
hec anno Domini M°.CC°.LXL, XII0. Kalendas Aprilis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardthausen Nr. 136. Siegel vom Pergamentstrcifen ab. Reg. SpUckery
Everstein UB. Nr. 125. Bet dieser Urk. liegt ein Siegelstreifen beschrieben in der zweiten
Hdlfte des 13. Jahrhunderts : Reverendo patri ac domino abbati de Hersedehusen frater S.
et ipse dictus abbas in Ozzech cum orationibus devotis sinceram in Domino karitatem . . •
I. conversum vestrum nobis commorandi gratia cum litteris testimonialibus transmissum
propter summam debitorum necnon et aliorum . . .
864.
Der Konvent des Stiffs auf dem Berge bei Her ford giebt der Kirche in Enger eine Sohlstatte in
Salzuffeln zu Lehn. 1261 Marz 26.
Omnibus presentem paginam inspecturis preposita, decana totusque conventus Montis sancte Marie
in Heruordia rei geste perhennem memoriam. Scrupulo dubitacionis noxie celeri remedio obviare
volentes notum esse cupimus universis tarn posteris quam presentibus, quod nos domum salis Saltutten
sitam in feodum contulimus ecclesie Angarensi, quam a domino Heinrico, canonico Osnaburgensi, com-
paravit de nostra voluntate, consciencia et consensu. Ut autem hec rata permaneant, presentem paginam
sigillo ecclesie nostre duximus roborandam, hiis presentibus: domino Gerhardo de Sunninchusen, domino
Volmundo de Weringen, domino Luberto de Vorencampe, militibus; Iohanne de Libbere, Gerhardo de
, . . . bike, Volquino dicto Cretel et aliis quam pluribus. Datum anno Domini M0.C0C.LX°L, proxima
die annunciacionis beate virginis.
Or. (beschddigt) im Kgl. St.-A. Munster, St. Johann u. Dionys zu Herford Nr. 19. Siegel u. Befestigung ab*
865.
Bischof Simon von Paderborn verlegt den Kirchweihtag der Minoritenkirche zu Hoxter.
Driburg 1261 April 13.
S(imon) Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus dilecto in Christo gardiano fratrum Minorum
in Huxaria ceterisque fratribus eiusdem domus necnon et omnibus Ghristi fidelibus hanc paginam visum
salutem et pacem in Domino sempiternam. Solet annuere pontificalis dignitas piis votis et honestis-
petentium desideriis favorem benevolum impertiri. Ea propter dilectorum fratrum precibus inclinati
liberaliter concedimus ac auctoritate Dei et nostra statuimus, ut dedicatio ecclesie eorundem, que in die
Simonis et Iude ad honorem omnipotentis Dei fuit facta, deinceps in dominica Quasimodogeniti omnibus
annis solempniter celebretur, ita tamen, quod altare beati Francisci confessoris ultimo a domino Thet-
wardo consecratum ....!), in quo in die Simonis et Iude nterribilistt2) in mane pro memoria dedications
antique convenientibus populis cum gaudio celebretur. Omnibus8) ad hanc dedicationem Ghristi fidelibus
Digitized by
by Google
450 1261
advenientibuB et corde contritis annum et carenam de iniuncta sibi penitentia misericorditer relaxamus.
Datum in Driburg, anno Domini M°.C°C. sexagesimo primo, Idus Aprilis.
*) Ifier folgt in der Abschr. tin dem Or. nachgebildete* korrigirtes und nicht zu deutendes Wort. Am Rand
ist conservetur geschrieben. *) terribilis est locus iste Anfang des Introitus der Messe auf Kirchweih.
*) Folgt qui in der inkorrekten Abschr.
Aus Msc. II, 102 p. 146 im Egl. St-A. Munster.
866.
Bitter Werner von Brakel entsagt zu Gunsten des EI. Marienmilnster seinem Antheil an GiUem in
Gundenshem. Hoxter 1261 April 14.
Omnibus presens scriptum visuris Wernherus de Bracle l) miles salutem in Domino. Notum facimus
tarn presentibus quam futuris, quod nos una cum uxore nostra Mechildi2) et filio nostro Bernhardo et
filia nostra Reilindi3) parti bonorum in Gundenshem, que nos contigit, que scilicet bona Albertus et
Sigehardus fratres dicti de Marephe et eorum heredes claustro beate Marie virginis in Monasterio ven-
diderunt, ob salutem animarum nostrarum publico renuntiamus. Et ut hoc ratum et firmum permaneat
apud omnes, hoc scriptum sigilli nostri appensione fecimus roborari. Testes huius rei sunt: Iohannes
de Oldenberge, Hermannus de Poppenborch, sacerdotes; Iohannes de Nedhere, Olricus Sumercalff, Udo
Sumercalff, milites; Lambertus de Lucteringen4), Henricus de antiquo foro, Conradus de Bracle, bur-
genses Huxarienses et alii quam plures. Datum Huxarie, anno Domini M0.CC°.LX°I., quinta feria ante
ramos palmarum.
*) Brakele C. *) Mechtildt C. 8) Reilindt C. 4) Lucringen C.
Nock Msc. I, 129 fol. 8 (B) und VII, 4512 p. 49 (Q im Kgl. St-A. Munster. Reg. Spilcker, Everstein
Nr. 127. Am selben Tage verzichtete in Hinnenburg Ritter Berthold von Brakel mit seinen Erben
BertAold von Dassel und Burchard von der Asaeburg. Zeugen: Henricus plebanus in Brakle,
Iohannes de Hindeneburg, Iohannes de Oldenberge, sacerdotes ; uterque Fredericus de Istendorp,
Fredericus de Oldenberge, Alexander de Vlectene, milites, Ludolphus de Corbeia. Gedr.
Asaeb. UB. I, 305 mit Bemerkungen uber B. v. Daaael und Hinnenburg. In Gundensheim varen
begutert die von Brakel, die ihre doriigen Beaitzungen den Gebrudern von Marpe (nordwestlich von
Blomberg) zu Lehn gegeben hatten, ferner die Edelherrn von der Lippe, die Graf en von Pyrmont
und Schwalenberg und das Stift Corvey. Von alien diesen erwarb El. Marienmunster den Grund-
beaitz, deaaen Lage also sicker dem Eloater aekr genekm und vortkeilhaft war. Es scheint daker
wohl ricktiger Gundeshem mit den Lipp. Regg. (Regiat. IV S. 479) im Amt Oldenburg zu suchen
(obackon I,Nr.308 angegeben, doss es nicht mehr bekannt set) als in territorio Corbeyensi, tcohin
ee eine Bemerkung zum Marienmunsterschen Eopyxr verlegt (Ztschr. XXXIX, 2, 7), zumal das
Ministerialengesckleckt von Ghmdeskeim nur ausnakmsweise in Corveyer Urkk. vorkommt. (Spancken.)
867.
Berthold, Werner und Hermann von Brakel mit ihren Sohnen Berthold von Dassel, Burchard von
der Asseburg, Bemhard und Werner best&tigen den Verkauf von Giitern in Eckhosen seitens der
Bruder Heinrich, Johann, Helmicus und Everhard von Echosen an El. Gehrden und entsagen
alien ihren Anspruchen. 1261 April 25.
• : . . Presentee sunt: Fredericus et Fredericus de Ystingdorp, Alexander de Flegten, Iohannes de
Nedere, castellani in Hindeneborg; Engelhardus et Burghardus de Herste, castellani in Aldenborg; Tidericus
de Sebeke, Apollonius, Hermannus de Osthem et Hermannus de Sidessen, milites; laici vero: Mangoldus,
Henricus Pape, Bernhardus et Iohannes Kove, Iohannes de Berndorp, Hermannus Obulus, Hennikis.
Nock dem Gekrdener Kopiar /. 276. D. 9 gedr.Asseb. UB. I, 308. Auszug Spilcker, Everstein UB.
Nr. 129. Abschr. u. Auszuge Msc. II, 71 S. 239, VI, 224 fol. 66, 1, 242 b p. 36, im Egl. St.- A. Munster.
Digitized by
Google
1261 451
868-
Bischof Simon von Paderborn und sein Kapitel beglmhigen eine Abschrift des PrivUegs Kaiser
Konrads II. fur Herford. 1261 Mai 23.
Nos Simon Dei gratia episcopus Paderbornensis, decanus et capitulum eiusdem ecclesie presentibus
protestamur supranotatum transscriptum privilegii, quod thesaurario de Wildeshusen et magistro Thet-
maro, nunciis nostris ad ecclesjam Heruordensem transmissis, ad perlegendum et transscribendum erat
exibitum a domina abbatissa, conventu et clero Heruordensi anno Domini M°.C0C.LX°L, feria secunda
post dominicam Cantate1), et nobis est secundum tenorem suprascriptum transmissum.
*) canctate Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Herford Nr. 23. Das Privileg Konrads 77., gedr. UB. II, 258,
u. Kaiserurkunden II, 223; Reg. Stump/, 354, steht oben auf dem rechts sehr ungleich geschnittenen
Pergament. Darunter von anderer Hand Obiges. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
869.
Hermann von Schardenberg verkauft fur 20 Mark dem Kl. Volkhardinghausen zwei Hufen in
Niederelsungen. In der Kapelle zu Schardenberg 1261 Mai.
Hermannus de Scardenberg omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem.
Noverint universi, quod ego et Stephanus frater meus ex consensu Richecen uxoris mee, filiorum et
heredum meorum duos mansos in Nitherenelsingen sitos domino Hartmanno preposito et conventui in
Volchardinchusen vendidimus, viginti inarcas a dicto preposito et conventu pecunie numerate recipientes.
Et ad sufficientem cautelam proprietatem dictorum mansorum dicto preposito et conventui contulimus
sine contradictione vel impetitione heredum aut amicorum nostrorum perpetuo possidendam. Testes
huius facti sunt: dominus Thidericus et dominus Gonradus Olla fratres, dominus Wernherus de Gudens-
berg, dominus Everhardus et dominus Thidericus Lupus fratres, dominus Conradus de Gudenberg, do-
minus Iohannes de Gudenberg, dominus Iohannes de Helphenberg, dominus Conradus prepositus in
Wormelon, Ernestus miles de Wetter, Bertoldus Stolte et Gerhardus de Stolte, cives in Wartberg. Et
quia dominus Albertus huic facto interfuit et tarn ipse quam Stephanus natus ipsius et heredes omnes
in hoc consenserunt, presens scriptum ipsius, videlicet domini Alberti de Scardenberg, et domini Arnoldi
de Gudenberg dicti Magni sigillis dicto preposito et conventui dandum duximus roboratum. Datum et
actum in capella Scardenberg, anno Domini M0.C°C.LX°I., mense Maio.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An Pergamenstreifen die dreieckigen Siegel Alberts v. Sch.
wie an Nr. 666 und Arnolds v. G. wie an Nr. 433.
870.
Abt Giseler von AUenberg urkundet uber einen w&hrend der Zeit seines Kellneramtes in Hardehausen
vottzogenen Verkauf von Giitern an Werner von Bisckofshausm. Hardehausen 1261 Juni 2.
Universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis frater G(iselerus) dictus abbas de Veteri
Monte salutem in omnium salvatore. Universitati vestre innotescat, quod, cum nos in Herswitehusen
officium cellerarii amministraremus et dominus Wernherus nobilis de Bisschopshusen vellet a nobis
emere quasdam possessions sibi venales exhibitas, inter quas erant redditus decern solidorum, accesserunt
ad nos quidam fratres germani de Geflesse, dicentes illos redditus ad ecclesiam de Herswitehusen a
suis progenitoribu8 devenisse et ob hoc eosdem se velle de manu nostra et conventus nostri pro con-
digno precio comparare. Nos autem, requisite consensu domini Wernheri et obtento, pactum inivimus
cum illis in hunc modum, ut, si nobis prefixo die paratam pecuniam integraliter assignarent, ipsis
eosdem redditus venderemus. Cum igitur dies prefixus advenisset, dicti fratres coram nobis comparentes,
dicebant partem pecunie se habere, et pro parte residuo se velle vadium exhibere; quod nos omnina
Digitized by
Google
452 1261
renunciantes predicto nobili totaliter bona vendidimus memorata. In huius ergo rei testimonium pre-
sentem paginam sigilli nostri munimine dignum duximus roborare. Datum in Herswithehusen, anno
Domini M°.C0C.LX°I., in ascensione Domini.
Or. im Kgl. St- A. Munster, KL Hardehausen Nr. 137. Siegel vom Pergamentstreifen abgef alien.
871.
Ablissin Ermegard und KL Heerse Ubertragen Zehnten und Hof in Valhosen an Kl. Gehrden.
1261 Juni 19.
Ermengardis Dei gratia abbatissa, Konegundis preposita, Iutha decana, Alheidis thesauraria,
Iutha scolastica, Beatrix celleraria universeque domine Hersienses, Ludoldus magister, Iohannes, Her-
mannus de Ystingdorp, Bodolfus de Antiqua Herisa, Herembertus et Iohannes plebanus sancti Petri in
Wartberg universique canonici eiusdem ecclesie omnibus presens scriptum intuentibus salutem in auctore
salutis. Que geruntur in tempore, ne labantur cum tempore, oportet ea Unguis hominum et scripture
testimonio perennari. Hinc est, quod notum esse cupimus universis, quod constitutis coram nobis in
ecclesia nostra domino Adolfo preposito Gerdenensi et domino Ludolfo* marscalco Paderbornensi, idem
Ludolfus decimam et curiam in Valhosen, quam de ecclesia nostra habuerat, pro se et omnibus suis
heredibus libere et absolute in manus nostras resignavit. Nos vero circa dominum prepositum et do-
minam Alheidim de Schoneberg, priorissam Gerdensem, magna dilectione moti, proprietatem dictorum
bonorum in ValhusQn, quam pro sexaginta marcis erga Ludolphum marscalcum( et heredes suos in pre-
sentia venerabilis domini Simonis Paderbornensis episcopi nee non nobilis viri comitis Adolphi de
Walthecke et universorum castellanorum et consulum in Wartberg emerant, in silvis, agris et pratis et
cum omnibus suis pertinentiis tradidimus ecclesie Gerdensi in perpetuum possidendam, in hunc modum
videlicet, ut exinde singulis annis in festo Michaelis pensionem triginta denariorum ecclesie nostre
persolvat. Preterea curiam in Ekhosen cum suis pertinentiis, quam olim Hedenricus de Siddessen et
Albertus Alius suus de ecclesia nostra habuerant, Gerdensi ecclesie tradidimus in hunc modum, ut exinde
singulis annis sancte Marie dimidiam libram cere et dimidiam domine abbatisse et octo denarios capelle
sancti Laurencii ad lumina persolvat. Et ne hoc factum aliquis in posterum presumat infringere, pre-
sentem fiteram sigillis nostris ecclesie Gerdensi dedimus communitam. Presentes erant: Thethardus de
Norde, Iohannes de Donepe et Luderus de Werle, milites; famuli vero: Thetmarus de Eydenhosen,
Adolphus et Henricus de Sterrenberg, Lubertus de Ospringe, Erpo de Wolth(usen?), de Gerden1), Hen-
ricus de Meschede, Ioannes de Berendorp, Hennikis et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini
millesimo ducentesimo sexagesimo primo, in octava Pentecostes.
l) Vorname fehlt.
Nach dem Gehrdener Kopiar fol. 24. C. 23. Vgl. Nr. 830 und 834.
872.
Kl. Arolsen bekundet, dass eine seiner Konventtudmnen Gtiter in Urdorf gekauft und spater an den
Abt von Breddar verkauft hat. 1261 Juli 1.
In nomine sancte et individue trinitatis. Elgerns Dei gratia prepositus, A(delheidis) priorissa
totumque collegium monialium ecclesie in Aroldessen universis Christi fidelibus presens scriptum visuris
Teritati testimonium perhibemus. Quia et nos sub religionis habitu virginum sponso deservimus, tanto
inagis dignum est, ut ea, que cum religiosis tractamus et diffinimus, fide et opere fixa inviolabiliter
jieneamus et scriptis et sigillis memoriter roboremus. Hinc est, quod tarn modernis quam profuturis
notum fore cupimus, quod domina Mechtildis soror nostra, Conradi Monetarii filia, quedem bona in
U(r)dorpp sita ab Adamo milite dicto de Aspe et Arnoldo de Rode(ri)kessen genero eius et domina Sophia
uxore eiusdem et liberis eorum heredibus universis, quibus proprietario iure pertinebant, de consilio
no8tro et voluntate, titulo emptionis cum omnibus pertinentiis suis de rebus parentum suorum legitime1)
Digitized by
Google
1261 453
comparavit pro triginta marcis et una legalium denariorum, summam integraliter persolvens in continents
Et idem Adam et gener eius cum heredibus universis omni iuri suo in eisdem bonis habito publice
cesserunt. Cum vero eadem domina Mechtildis pie devotionis intuitu sanctuarium ecclesie nostre de
rebus parentum suorum renovare et ampliare cepisset, et quia sumptus ad perficiendum non haberet,
et iam ecclesia nostra de labore eiusdem structure in equis, vectis dispendium sustinuisset, decrevit iam
dicta bona vendere, ut exinde quodlibet damnum restauraret et opus inceptum consumaret. Sicque
prefata bona cum omnibus pertinentiis suis dominus Alexander abbas in Brcdelare et suus conventus
a prefata domina Mechtilde titulo emptionis pro statuta pecunia comparavit, nostro consensu mediante
et permissione. Deinde nos sepedicta bona cenobio assignamus memorato libere et quiete sine omni
molestia perhenniter possidenda, omni iuri nostro in eisdem bonis habito sollenniter cedentes et in
possessionem ipsum abbatem claustri prelibati et fratrem Iohannem de Flechtorp introducentes, presen-
tibus viris honestis. Ut ergo huius emptionis contractus in evum permaneat et inconvulsum, presentem
cartam in signum habitionis rati sigilli ecclesie nostre impressione duximus roborandam. Acta sunt
hec anno Domini M°.C°C.LXI0., Kalendas Iulii.
*) legittime Kopiar.
Aus Kopiar II, foL 72 des KL Arolsen auf der Furstl. Dornanenkammer in Arohen.
873-
Berthold d. j. von Biiren bekundet Beiiegung eines Streites wegen eines Hofes in Upsprvnge.
Auf dem Kirckhof in Haldinchusen 1261 Juli 1.
In nomine Domini amen. Omnibus banc litteram visum Bertoldus iunior nobilis de Buren recta
Bapere et efficaciter ea adimplere. Quia res geste citius a memoria labuntur, tanto magis necesse est
testimonio bonorum hominum et scriptis has firmare, ut omnium malignantium versutie penitus repri-
mantur. Noverint idcirco moderni et posteri, quod, cum duo famuli Hereboldus et Alradus fratres et
coheredes dominum abbatem de Bredelar et suum conventum impeterent super possess^one curtis cuius-
dam in superiori Upsprunge site, quam abbas et conventus eiusdem cenobii a Iohanne Frilingo et suis
heredibus titulo emptionis legitime comparaverant et nostro tempore quiete possederunt, mediantibus
honestis viris intantum processum fuit, quod arbitri ab utraque parte sunt electi; ex parte domini
abbatis et sui conventus confrater eorum Helmwicus de Elsepe, Godescalcus miles de Bericouen et
Albertus de Pathberg, ex parte altera Godefridus et Bertoldus de Haldi(n)chusen et £thdi(n)chusen plebani
et Conradus miles de Modikessen et Sifiridus Susatiensis ecclesie cellerarius et nos super arbitrium
constituti, qui considentes una nobiscum formam compositionis sollicite dictaverunt, tandem per multa
interloquia et consilia arbitrium dixerunt et ordinaverunt, quod predictus abbas et suus conventus
dabunt prefatis famulis et coheredibus quatuor marcas legalium denariorum, quod et fecerunt. Deinde
ipsi famuli ex parte sui et heredum universorum omni iuri buo, quod in predicta curte habere vide-
bantur, publice renunciaverunt, obligantes se adeo promiserunt sub obtentu bonorum suorum liberorum
in Blikesen cometie nostre pertinentium, ut, si vel ipsi aut aliqui de linea consanguinitatis eorum
exceptis venditoribus curtis predicte abbatem et conventum cenobii iam dicti in curte prefata quovis
unquam tempore molestarent, bona sua in Blikesen iam dicta penitus perdidissent, et nobis absque
omni contradictione vacarent. Huic cessioni et obligationi presentes fuerunt dominus Alexander abbas
claustri iam dicti et sui fratres; Bertoldus prior, Iohannes magister novitiorum, Herebordus custos et
Wigereus magister conversorum cum arbitris supra memoratis. In huius igitur rei testimonium, ut
pactum hoc firmum in evum permaneat et inconvulsum, presentem cartam de hac re conscriptam sigilli
nostri appensione rogatu utrarumque partium duximus roborandam. Acta sunt hec et completa in
cimiterio Haldinchusen, anno Domini M0.C0C.L0X°I., Kalendas Iulii.
Westt Urlc-Buch IV. 58
Digitized by
Google
454 1261
Or. im Kgl. Su-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 74. An Pergamentstrei/en Siegel des B. v. Burmy
vAe Westf. Siegel Taf. XXXVI, Nr. 11. Superior Upsprunge ist aufgegangen in dem jetzigm
Kirchdorf Giershagen bet Padberg. Haldinchusen lag eine halbe Stunde ostlich von Alme an der
Strasse nach Wunnenberg. (Spancken). Zu Ethdinchusen and Blikesen vgl. Nr. 446.
874.
Bischof Simon v. Paderborn vergleicM sick mit Kl. Hardehausen. Driburg 1261 Juli 10.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum visuris notum facimus et
presentibus puplice pro testamur, quod dilecti in Christo . . abbas et con veil tus in Hersuithehusen ad
nece88itatem ecclesie nostre quadringenta maltra annone nobis dederunt mutuo, videlicet tritici, 6iliginis,
ordei et avene. Ad cuius annone solutionem redditus nostros in Vilse designamus eisdem, scilicet octo-
ginta maltra siliginis et ordei, a festo beati Michahelis proximo nunc instante, anni circulo revoluto,
prefata annona in Vilse tunc in antea persolvenda, quousque equipolentiam annone nobis credite rece-
perint, secundum quod annona in Vartberge fuerit estimata. Predictis etiam est adiectum, quod, si
quern defectum in persolutione sustinuerit ecclesia memorata, (r)espectum habebit ad curiam nostram
in Vartberg et ad triticum nostrum in Paderborne, quod vulgariter sundwete nuncupatur, et ad medie-
tatem decime in Dasborg, annis tamen ipsi ecclesie iam per puplica instrumenta designatis in suo robore
duraturis, antequam ipsi us solutionis in sortem predictorum quadringentorum moltroruin demonstratio
valeat computari. Ceterum nos a discretis viris instructi predictos abbatem et conventum a questione,
quam eisdem moveramus, dicentes, quod in ceteris contractibus inter nos et ipsos prehabitis a nobis et
ecclesia nostra recepissent aliquid ultra sortem, ipsos presentibus litteris dicimus et pronuntiamus liberos
et solutos, protestantes eandem questionem penitus millam esse. Preterea ius suum in medietate decime
Dasborg recognoscimus ecclesie memorate. Datum Driborg, anno Domini M0.C°C.LX°I., in die septem fratnim.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, KL Hardehausen Nr. 138. Siegel und Befestigung aus den Einschnitten
verloren. Sundwete ist wohl Sendiveizen, eine Abgabe, die in einigen Ortschaften an den Synodal-
oder Sendrichter zu geben war. Vgl. Zeitschr. XXXIy 2, 180.
875.
Bischof Simon von Paderborn bestatigt die Schenkung einer Hufe in Rothem seitens der von
Papenheim an Kl. Hardehausen. Warburg 1261 Juli 13.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum visuris in perpetuum salutem
in eo, qui est omnium vera salus. Notum facimus tarn presentibus quam futuris, quod Ludolfus, Raueno,
Conradus et Raueno fratres, nati Rauenonis militis de Papenhem, in nostra presencia constitute consensum
et arbitrium liberum adhibebant, quod pater ipsorum predictus mansum unum in campo Rothem, quern
a nobis et ecclesia nostra Paderbornensi in feodo tenuerat, ecclesie Hersuedehusensi , Cisterciensis
ordinis, ad quam se secundum ipsorum religionem transtulerat, contulit perpetuo possidendum. Et nos
proprietatem eiusdem mansi ex communi consensu capituli et ecclesie nostre prefate ecclesie Hersuede-
husensi contulimus cum ipso manso perpetualiter possidendam. Ad maiorem eciam evidenciam huic
facto testes aderant subnotati: Ludolfus marscalcus, Thethardus de Norde, Conradus, Helmwicus et Ger-
hardus fratres scultheti, Volbertus et Conradus fratres de Eisen, Conradus et Albero fratres de Welede,
Gerhardus et Godescalcus fratres de Dinckelborg, Iohannes de Nedere, Godescalcus de Welede, milites
et ceteri quam plures. Nos etiam in robur perpetuum et munimen presens scriptum nostro et capituli
nostri sigillis fecimus communiri. Actum et datum Wartberg, anno Domini M°.C°C.LX<)L, III. Idus Iulii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 139. Beide Siegel sammt Befestigung aus den
Einschnitten verloren. Rothem eingegangener Ort bei Warburg ; das noch jetzt nach diesem Dorfe
benannte Feld liegt westlich von Warburg zwischen Germete und der Landstrasse nach Ossendorf*
Zeitschr. XXXI, 2, 198.
Digitized by
Google
1261 455
876*
Die Abtissin Ida von Herford bekundet Verkauf zweier H&user in Dissen an Kl. Marienfdd
seitens der Wittwe und Sohne Eckehards von Bermetlo. 1261 Juli 17.
Zeugen: Hermannus de Elmelo, ebdomadarius Heruordensis, Iohannes rector Forensis ecclesie,
Reinhardus de Bauenhusen, Iohannes dictus Socrates sacerdotes; milites: Iohannes de Paderborne, Ger-
hardus de Sunninchusen, Alexander de Bekeseten, Wolmundus de Verwinchusen , Ludolphus de Ubbinc-
dorpe, Reinbertus de Busche; famuli: Fredericus de Busche, Christianus de Sylethe. Geschrieben ist die
Urk. von Sigenandus can. Heruordensis.
Gedr. UB. Ill, 1751.
877-
JBischof Simon von Paderborn iibertragt die der Paderbomer Kirche gehorenden Critter zu Bredelage
dem Kl. Loccum. Paderborn 1261 Juli 30.
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. Ill, 224 (a. d. Loccumer Kopiar).
878.
JBischof Simon von Paderborn bdohnt die treuen Dienste eines Lippstadter Burgers, indent er ihm
ein Salzivasser als Lehen iibertragt. Paderborn 1261 August. 4.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum visuris in perpetuum salutem
in auctore salutis. Cum dignum sit bene meritis, pro suis beneficiis consolacionis gratiam impertiri, ut
ceteri ad virtutem forcius animentur, scire cupimus universos tam presentes quam posteros, quod nos
Dodelmo burgensi Lippensis oppidi pro suis obsequiis nobis et nostris ad necessitatem ecclesie nostre
Paderbornensis sepius impensis volentes aliquantulam retribucionem facere meritorum, aquam unam
in regio puteo apud Aspe ad unam domum salis necessariam liberis quoque ipsius D(odelmi) porreximus
iure pheodali perpetuo possidendam et uxori sue in ipsa aqua porreximus usufructum. Dedimus etiam
eidem D(odelmo) liberam facultatem, ipsam aquam in ecclesiam, si que placuerit, donacionis, vendicionis
sive alio titulo, quo decreverit, transferendi, hac tamen distinctione adiecta, quod, si ipsa aqua in
aliquam ecclesiam translata fuerit perpetuo possidenda, ab eadem Paderbornonsi ecclesie in recognicio-
nem proprietatis collate sub protestacione privilegii ecclesie, ad quam transferetur , annis singulis una
libra cere in vigilia purificationis beate virginis persolvetur et presentabitur thesaurario l) ecclesie
meinorate. Nos etiam in protestacionem et robur huius facti perpetuum presens scriptum nostro et
capituli nostri sigillis ex communi consensu fecimus communiri. Actum et datum Paderborne, anno
Domini M°.C°C.LX°I., II. Nonas Augusti.
l) thesaurio Or.
Or.Fstth. Paderborn Nr.216. Beide Siegel von den Pergamentstreifen abgef alien. 1284 Mai 5. (vgl.u.)
schenkt Elekt Otto von Paderborn einem Lippstadter Burger aquam salinaremde puteo regis ... in
Westerenkotten. Wahrscheirdieh ist obiger put. reg. apud Aspe damit identischy da der Name Aspe
nach Mittheilung des Vikars Fischer in Westernkotten in der W. Feldflur noch vorkommt SO. von W.
an der von Geseke nach Erwitte fuhrenden Chaussee. Nach einer Inschrift in der KapeUe in W. soil
das Dorf im 15. Jahrh. aus drei durch Krieg zerstorten Dorfern, darunter Aspe, entstanden sein.
879.
Edelherr Bernhard zur IAppe schenkt einem Hof in Gundelshem dem Kl. Marienmiinster.
Lemgo 1261 August 29.
In nomine sancte et individue trinitatis. Nos Bernhardus de Lippia maior notum facimus universis
presentis pagine continentiam inspecturis, quod nos ob reverenciam omnipotentis Dei et pie matris ipsius
Marie et ob dilectionem venerabilis viri domini Hinrici abbatis et totius1) conventus ipsius de monasterio
apud Swalenberg de consensu et bona voluntate uxoris nostre Sophie nee non filiorum nostrorum
58*
Digitized by
Google
456 1261
Hermanni, Egbert! et Tiderici et omnium heredum nostrorum resignavimus curiam in Gundelshem et
contulimus eandem predicte ecclesie monasterii cum agris, silvis, pratis, areis et cum omnibus suis
attinentiis, iure proprietatis perpetuo possidendam. Et ne hoc factum nostrum aliquis in posterum,
quod non speramus, infringere presumat, presentem litteram sigillo nostro prefate ecclesie dedimus
communitam. Presentee erant: Ekhehardus de Borghoue, Conradus de Billerbeke, Ernestus de Odestorp,
Bertoldus Nethte, Arnoldus et Hermannus de Rikelingdorp, Ludolphus de Dalberne dapifer noster et
Gotecalcu8 capellanus noster; burgenses vero: Gerhardus de Orlinghusen, Iohannes de Swalenberg et
alii quam plures. Acta sunt hec in Lemgo anno Domini M°.C0C.LX° primo, in die sancto decollationis
Iohannis Baptiste.
x) totus B.
Aus Mac. I, 129 fol. 17 (B) und VII, 4512 p. 54 (Q im Kgl. St.-A. Munster. Reg. Lipp. Regg.
If 211 Nr. 308. Ztschr. XLVI, 2, 168. In unbedeutend verdnderter Foaming liegt derselbe Akt
Bernhardt unter demselben Datum var in Msc. I, 129 foL 37. Die Kinder BJs svnd nicht genannt,
statt dessen: vero rum heredum nostrorum, statt Gerhardus iteAtGerlacus deOrl. Datum: quarto
Kalendas Septembris in sancto die Iohannis Baptiste decollationis.
880.
Edelherr Heinrich von Sternberg bekundet, doss er und seine SShne Hoyer und Heinrich dem
Bitter Heinrich Vincke die Vogtei in Modehorst verpf&ndet haben. 1261 September 21.
Zeugen: Astantibus Reynhardo Gograuio, Iohanne de Quernhem, Henrico de Volmerinchusen, Henrico
de Stenbeke, Gerhardo de Sunninchusen , Ludolpho de Ubbinctorp, Iordano de Sunlicke, Richardo de
Snathorst, militibus, Iohanne de Hethe, iudice, Volquino Crete], losep, Coberto de Rockenhusen, Iohanne
de Oldenheruorde, Henricus et Gerlacus fratres de Volmerinchusen, Adolfus.
Gedr. ZUchr. IX, 73 f. mit irrigem Datum 1266.
881.
Abtissin Ermegard von Heerse vertamcht mit dem Kl. Gehrden Giiter in Tavenhusen gegen sdete
in Brochusen. 1261 September 30.
Ermengardis Dei gracia abbatissa, preposita, decana, custos, celleraria totusque conventus domi-
narum in Herisia universis presens scriptum intuentibus Balutem in auctore salutis. Cum diversa gesta
et constitutiones tarn presentium quam preteritorum cito vilescerent et ad noticiam futurorum pervenire
non possent, nisi scriptis et hominum testimonio comprehenderentur, hinc est, quod notum cupimus esse
tarn presentibus quam futuris, quod Hermannus miles et dominus de Brakle in curia nostra et in pre-
sentia nostra constitutus ex bona et libera voluntate omnia bona in Tavenhusen, que ab ecclesia nostra
Herisiense iure feodali possederat, cum silvis, aquis, pratis, pascuis, terris, cultis et incultis et universis
suis pertinentiis nobis et ecclesie nostre integraliter resignavit. Nos vero ex pleno consensu conventus
nostri ob amorem beati virginis Marie et beatorum apostolorum Petri et Pauli, patronorum ecclesie in
Oerdene, et dilectionem totius conventus ibidem predicta bona in Tavenhusen cum omnibus suis per-
tinentiis ecclesie Gerdensi contulimus iure proprietatis perpetuo possidenda. Adolphus vero prepositus
et Alheidis priorissa, neptis nostra de Schonenberg, totusque eiusdem ecclesie conventus ecclesie nostre
Hersiensi bona sita in Brochusen ecclesie Gerdensi pertinentia, que Gozscalcus et Conradus fratres de
Smechten in feodo ab ipsa Gerdense ecclesia quondam possederant, et insuper unum mansum a prefato
milite Hermanno de Brakle, situm videlicet in Smechten, cum omnibus suis pertinentiis in concambio
predictorum bonorum in Tavenhusen tradiderunt, que bona nos predicto militi Hermanno de Brakle et
heredibus suis iure feodali porreximus perpetuo possidenda. Et ne aliquis in posterum hoc factum
nostrum infringere presumat, presentem literam ecclesie Gerdensi sigillo nostro dedimus communitam.
Preterea scire volumus universos, quod super omnia prenotata ecclesia Gerdensis predicto militi de
Digitized by
Google
1261 457
Brakle in isto concambio superaddidit bona sua, que habuit in Titlykessen et centum quartalia annone,
que de sepultura uxoris sue ecclesie Gerdensi assignaverat, ipsi relaxavit ac insuper sex marcas dena-
riorum legalium ipsi persolvit. Presentes erant de canonicis nostris: magister Iohannes, Ludolphus,
Hermannus de Ystingdorp, Heribertus; milites vero: Hermannus et Enghelhardus fratres de Stenhem
Bernhardus de Herste, Hermannus et Henricus de Osthem, Albero de Herisia, Hermannus de Syddessen.
famuli vero: Hedenricus de Ossendorp, Conradus, Wighardus et Her(mannus) de Flechten, Iohannes de
Berendorp, Bernhardus camerarius, Hennikis et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.LX
primo, in crastino Michaelis archangeli.
Nach dem Gehrdener Kopiar fol. 24. C. 24. Reg. Overham's Coll. I, 8. 22. Vgl. Nr. 850.
882.
Die von Gvdensberg verkaufen dem Kl. Volhhardinghausen Outer. 1261 December 30(?).
In nomine Domini amen. Que geruntur in tempore, ne labantur cum tempore, poni solent in ore
testium et scripture memoria perhennari. Noverint igitur universi hanc paginam inspecturi, quod nos
Thidericus et Everhardus fratres milites de Godenburg, dicti Lupi, bona voluntate et maturo consilio
omnibus nostris heredibus consentientibus vendidimus bona nostra sita in Widikindeshagen et in Alden-
hagen cenobio sanctimonialium in Volchardinghusen condicione libertatis, Hartmanno preposito eiusdem
loci emptionem huiusmodi procurante. Si vero aliquis summam scire huius rei voluerit, notum sit
omnibus, quod nos pro hiisdem bonis quadraginta octo marcas recepimus gravium denariorum, ego
Thidericus XXII marcas, ego Everhardus XXVI marcas, de quibus dedi pro Gertrude filia mea moniali
eiusdem loci XVIII marcas et octo ad manus recepi. Et ut hec emptio rata permaneat, presentem
paginam nostris sigillis et sigillo civitatis in Wlfhagen placuit communiri. Testes vero huius rei sunt:
Conradus et Giso fratres de Godenburg, Iohannes et Arnoldus fratres de Godenburg, Iohannes et Eke-
hardus fratres de Helfenberg, Iohannes et Wernherus filii Iohannis de Helfenberg, Alexander et Volradus
de Essceberg, Iohannes de Weidelberg miles et Warmundus miles et Conradus de Dhurinkeberg, Thidericus
sculthetus in Wlfhagen et Hermannus plebanus eiusdem loci, Volcmarus miles de Lankele et filius suus
Albertus. Acta vero sunt hec anno Domini M°.C0C.LX°I., III. Kalendas Ianuarii, in die Damasi pape.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstrei/en 1) dreieckiges, an den Oberecken
abgerundetes Siegel jnit horizontal liegendem Mauer anker. Umschrift: -h Sigillum Tiderici Lvpi
de Godenboric; 2) ebemolches. Umschrift: Sigillum Everhardi Lvpi de Gvdenbhvg; 3) ver-
letztes rundes Siegel der Stadt Woljhagen, geharmschter Ritter auf ebensolehem Pferde, auf Schild
und Decke ein Wolf. Im Datum steckt ein Fehler; Damams ist am 11. December.
883.
Bisehof Kuno v. Minden bekundet u. a. die fruiter stattgehabte Resignation eines Zehnten in Alrebeke
seitens des vir nobilis Bernhardus dom. de Lyppa an Bisehof Widukind v. Minden. 1261.
Reg. Lipp. Regg. I, 211 Nr. 309.
884.
Abt Thimo von Corvey schenkt Eigenthum in Gundelsem an KL Marienmiinster. 1261.
Thymmo Dei gratia Corbeiensis abbas, H(enricus) prior, S(trigerus) propositus et totus conventu8
eiusdem ecclesie omnibus hanc litteram inspecturis salutem in Domino. Temporalis expirat actio, nisi
robur accipiat a testibus et a scrip to. Notum igitur facimus universis tarn presentibus quam futuris,
quod nos pari consilio et consensu proprietatem, quam habuit hactenus ecclesia nostra in villa Gundelsem,
scilicet domibus, agris cultis et incultis, decimis, terris, possessionibus, silvis, aquis, pascuis, pratis,
paludibus vel aliis quibuslibet iuri(s)dictionibus ad earn pertinentibus, ecclesie Monasteriensi eo iure, quo
ad nos spectabant, coiitulimus et assignavimus perpetuo possidendam. Et hoc nos ad id faciendum
Digitized by
Google
458 1261
venerabilis viri H(enrici) eiusdem loci abbatis necnon et conventus ipsius familiaritas et affect us sepe
circa nos habitus reddidit faciles atque promptos. Quibus turn pro vicinitate loci tarn pro suis amiciciis
jugiter esse cupimus expositi atque grati. Et ne hec omnia, que prefata sunt, in oblivionem veniaat
posterorum, presentem paginam in testimonium geste rei conscriptam sigillorum nostri et ecclesie nostre
appensione fecimus roborari. Testes huius facti sunt: Thidericus marscalcus, Thidericus pincerna,
Conradus dapifer, Albertus et Sigehardus fratres de Marpe et alii quam plures. Datum et actum anno
Domini M°.C°C.LX primo. Amen.
Aus Msc. I, 129 fol. 40 (B) und VII, 4512 p. 53 (C) im Kgl. St.- A. Munster. Reg. Ztschr. XLV,2, 169.
885,
Alt Jordan von Paderborn (Abdingkof) ubereignet Giiter seines Rlosters in Bauerschafl Kesseler
gegen Lieferung eines Saumthiers und des Heergewettes. 1261.
In nomine Domini amen. Iordanus Dei gratia Paderbumensis abbas omnibus hoc scriptum in-
specturis perpetuam in Domino salutem. Que geruntur in tempore, evanescunt cum tempore, nisi reci-
piant a voce et lingua testium firmamentum. Unde notum facimus tarn presentibus quam futuris, quod
nos ad instantiam honestorum virorum bona ecclesie nostre Ketteslere Winando porreximus salvo iure
nostro, ut videlicet nobis et successoribus nostris semel in anno, cum ad partes inferiores nos ire
contigerit, equus, qui vulgo somere dicitur, transmittatur. Similiter et uxori predicti W(inandi) nomine
Wideloche, quoadusque vixerit, eadem bona concessimus, ita tamen ut, si sepedictus W(inandus) nobis
in iure nostro, quod vulgo herewede dicitur, satisfaciat. Additum preterea est et nobis et ecclesie nostre
cautum, ut, si cui amicorum vel consanguineorum predictorum W(inandi) et W(ideloche) talis nostra
collatio displicuerit, ab ipso Winando et W(ideloche) sua uxore nostra ecclesia reddatur indempnis.
Alioquin ipsa bona ad ecclesiam nostram revolventur. Testes huius rei sunt: Adolfus propositus Ger-
densis, Heinricus, Iohannes, sacerdotes, Albertus et Thetmarus, servi abbatis et alii quam plures. Acta
sunt hec anno incarnationis Domini M0.C0C.L°XI.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 57. An Pergamentstreifen Bruchstuck des Abtssiegels.
Auf der Ruckseite von Hand s. XV. de bono Ketteslere prope Hoensele et de herwedde.
Ketteslere ist die Bauerschaft Kesseler in der Ndhe des heute dem Grafen Galen gehorigen
Houses Assen, Kreis Beckum. Die Besitzmgen des Klosters Abdinghof zu Kesseler und Assen
waren Zubehor des Gates Honsele bei Lippborg (Ztschr. IV, 166), welches Kaiser Heinrich II.
dem Bischof Meinwerk 1023 schenkte und von diesem im J. 1031 dem Kl. Abdinghof zur Ausstattung
gegeben tourde. (Spancken.) Gedr. Kindlinger, Munstersche Beitr. III. Nr. 79.
886-
Graf Adolf von Waldeck schenkt mit seinen Sohnen Heinrich und Widukind eine Fruchtrente an
Kloster Netze. 1261.
In nomine Domini amen. Ego Adolfus comes de Waldeke omnibus hoc scriptum visuris salutem
in salutis auctore. Noverint universi, quod ego et filii mei Heinricus et Widekindus cum ceteris nostris
coheredibus ecclesie et conventui sancte Marie in Netze XX modios annone pro sua hereditate in Elfer-
husen sita perpetuo contulimus, X siliginis et X avene solvendam annuatim in Sasenhusen de nostris
reditibus assignavimus ecclesie predicte. Et ut hoc factum maneat irrevocable, presentem paginam
munimu8 nostri sigilli appensione. Huius rei testes sunt: Ludevicus plebanus in Sassenhusen, Hermannus
et Hinricus dicti Brotrumt, Andreas de Neze, Arnoldus de Parbome, Theodericus de Wagenbac, milites
et alii quam plures. Acta sunt anno Domini M°.C0C.LX0I.
Or. im Fursti. Wald. Arehiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen zerbrochenes grosses rundes Siegel
des Ausstellers. Gedr. Varnhagen, Grundlage UB. Nr. 42.
Digitized by
Google
1-261 459
887.
Bitter Hermann von Brakel enlsagt zu Giinsten cles Kl. Marienmunster seinem AntheU an Gutern
in Gundensem. Brakel 1261.
Omnibus presens scriptum visuris Hermannus de Brakele miles salutem. Notum facimus tarn pre-
sentibus quam futuris, quod nos una cum heredibus nostris, videlicet Bertoldo, Wernhero, Iohanne parti
bonorum in Gundenshem, que nos contingit, que scilicet bona Albertus de Marpe1) et Sigehardus fratres
et heredes eorum claustro beate Marie virginis in Monasterio vendiderunt, ob salutem animarum nostra-
rum publice renuntiamus. Et ut hoc ratum et firmum permaneat apud omnes, hoc scriptum sigilli nostri
appensione fecimus roborari. Testes huius rei sunt: dominus Henricus plebanus in Brakele, Iohannes
deOldenberg, sacerdotes; E(n)gelhardus de Stenhem, Burchardus de Herste, Hermannus de Osthem, milites;
Hermannus de Osthem et alii quam plures. Datum Brakele M0.C0C.LX°I.
*) Marepe C.
Aus Afsc. I, 129 fol. 20 (B) und VII, 4512 p. 51 (C) im Kgl. St,-A. Munster. Reg. Spilcker, Eoer-
stein, UB. Nr. 128; Ztschr. XLVI, 2, 168.
888.
Die Bitter Berthold, Werner und Hermann van Brakel verzichten mit ihren Erben Berthold(?)
von der Asseburg, Bernhardt Berthold, Werner zu Gunsten des Kl. Marienmiinster auf ihren AntheU
an Gutern in Gundelsem, welche die Bruder Albert und Sigehard von Marpe an das Kloster
verkauft haben. Brakel 1261.
. . . Testes huius rei sunt: dominus Henricus plebanus in Brakele, Iohannes de Hindeneborg,
Iohannes de Oldenberge, sacerdotes ; uterque Fredericus de Istendorp, Fredericus de Oldenberge, Alexander
de Vlechtene, E(n)gelhardus de Stenhem, Borchardus de Herste, Herpaannus de Osthem, milites et Lu-
dolphus !) de Corbeia, Henricus de Osthem et alii quam plures. Datum Brakele anno Domini M^C^.LX0!.
a) Ludohegus B, et fehlt C.
Aus Msc. I, 129 fol. 20 (B) und VII, 4512 p. 52 (C) im Kgl. Sl-A. Munster. Gedr. Asseb. UB.
I. 312 mit Bemerkung uber Bertoldus statt Burchardus de Asseborg. Reg. Ztschr. XL VI, 2, 169.
889.
Eddherr Bernhard zur Lippe uberiveist mit Zustimmung seiner Gemahlin Sophia und seiner Sohne
Hermann und Ekbert dem Kl. Segenthal in Vhtho eine Jahresrente aus der Miihle in Behme zur
Memorie fur Bernhards Vater Hermann, Mittter und Sohn Gerhard. 1262 Januar 18.
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. Ill, 229. Reg. Lipp. Regg. I, 211 Nr. 310.
890.
Bischof Simon von Paderborn verbindet sich mit dem Elekten Engelbert II. von Koln gegen Jedermann,
ausgen&mmen den Bischof Gerhard von Munster und Graf en WiUielm von JMich, und versprickt
im FaUe eines Zerwiirfnisses Engdberts mit der Familie zur Lippe seine Verwandten zur Genug-
thuung anzuhalten, eventuell dem Elekten dazu zu verhdfen; vier Schiedsrichter Bertoldus de Buren
senior, Heidenricus de Plettenbraith, Bertoldus de Brakelo, Gerhardus de Norde soUen etwaige
Ziciste zurischen Paderborner Ministerialen und Bilrgern einerseits und den Angehorigen von Kdln,
Osnabriick und Corvey anderseits schlichten. Koln 1261 (1262) Januar 27.
Gedr. Lacomblet UB. II, 511. Simon wendet hier Kolner Datirung an. Am 3. Februar verbundete
sich Bischof Balduin von Osnabriick mit dem Kolner; Or. in Dusseldorf.
Digitized by
Google
460 1262
891.
Erw&hUe Schiedsrichtei9 entscheiden vorldufig den Streit wegen des Subjektionsverhdltnisses des Stiffs
Herford mm Bisthum Paderbom; endgidtige Erledigung mrd der Entscheidung des Papstes vor-
behalten. Paderbom 1262 Februar 28.
Anno Domini M0.C0C.LX°II0. feria tertia post dominicam Invocavit ad solvendam questionem
exemptionis seu subiectionis ortam super statu Heruordensis ecclesie nos magister Iohannes deScildece1)
decanus Hyldesemensis2), magister Mauritius cantor Paderburnensis, magister Albertus custos Wildes-
husensis, frater Otto gardianus Huxariensis, frater Albero de domo Paderburnensi, ordinis fratrum Mino-
rum, frater Burchardus supprior et frater Iohannes de Hamelen, ordinis fratrum Predicatorum, domus
Myndensis3), a venerabili domino Symone episcopo et capitulo Patherburnensi4) ex parte una, et domina
Ida abbatissa et conventu Heruordensis ecclesie ex parte altera communiter in arbitros amicabiles
electi5), pronuntiamus in nomine Domini in hunc modum, quod omnes sacerdotes Heruordenses par-
rochiales regentes ecclesias et eorum successores ab episcopo Paderburnensi eiusque successoribus curam
recipiant animarum, debitam obedientiam facientes eidem. In quos dictus episcopus vel sui successores
nunquam exactionem facient specialem ; ad generalem autem una cum aliis canonicis et clericis teneantar.
Ebdomedarius vero, qui pro tempore fuerit, pro omnibus suis sociis episcopates synodos frequentabit;
qui si prepeditus fuerit, saccrdotem alium pro se mittet. De consensu etiam partium statuimus, quod
dominus episcopus et sua ecclesia et domina abbatissa cum sua ecclesia per fidelem nuntium et iuratum
communibus expensis procurabunt, per consul tationem 6) domino pape faciendam questionem dirimi, que
vertitur inter eos. Neutra tamen ecclesiarum in consultatione 6) debet exprimi nominatim, sed imper-
sonaliter questio proponetur. Circa festum autem nativitatis beate virginis nuntius iter arripiet, nisi
prius ydoneum7) inveniri contingat. Heruordensis ecclesia sua mittet privilegia vel tenorem cum suis
racionibus et Paderbornensis suas econtra dabit rationes locorum et personarum nominibus non expressis.
Iurabit autem nuntius6), quod personas et loca non exprimet, nee favorem suum plus ad unam partem,
quam ad aliam8) acclinabit. Apostolica quoque determinatio 6) ab utraque parte servabitur et robur
perpetue firmitatis habebit. Hec sub pena ducentarum marcarum a parte cOntradicente solvendarum
parti arbitrio stanti precipimus observari. Compositionis 9) autem huius occasione nee episcopus nee
archidiaconus, qui pro tempore fuerint, requirent vel percipient10) synodalia decedentium sacerdotum.
In huius rei testimonium presentem ordinationem sigillis partium ipsam5) approbantium fecimus com-
muniri. Datum Paderburne anno et die premissis11).
l) Scildesche B. *) Hild. B. 8) Mindensis B. 4) Pader. B. 5) Mit Umstellungszeichen bei B. •) J/if c B.
*) idoneum B. ?) alteram B. •) conpos. B. 10) recipient B. u) Dieser Sate fehU A* Dit zwei Utzte*
Siitze bei B mit blaster er Dinte.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderbom Nr. 218. Von den an der Haupiurkunde (A) an Per*
garnentstreifen angehdngten Siegeln nur die beachddigten Siegel des BUchofs und der Abtissm an
erster und dritter Stelle erhalten; das zweiie abgef alien. An der zweiten (B)9 avf viel kleinerem
Pergament geschriebenen> nur ein Bruehetuck des Siegels der Abtissin, das hier an zweiter Stelle hdngt,
erhalten. Vgl. die folg. Nr.
892.
Griinde fur die PrivUegien der Herforder Kirche. (Um 1262 Februar 28).
Bationes pro privileges.
Licet in scrinio sui pectoris princeps habeat omnia iura recondita, consuevit tamen ad indagandam
plenius veritatem allegationibus et rationibus parcium aurem accomodare benignam, unde prescripta
privilegia rationibus hiis iuvamus, ea perpetuo valere dicentes. [1] Primo quia dicit Anacletus papa,
quod privilegia ecclesiarum et sacerdotum intemerata et inviolata cunctis debent manere temporibus. l)
Item Leo papa: privilegia ecclesiarum et monasteriorum sanctorum patrum auctoritate instituta nulla
possunt inprobitate convelli, nulla novitate commutari, in quo opere auxiliante Deo fideliter exequendo
Digitized by
Google
1262 461
necesse est, huius sancte sedis pontificem perseverantem exhibere famulatuua; dispensatio enim nobis
credita est.2) IdemFelici episcopo:3) si ea destruerem, que antecessors nostri statuerunt, non constructor,
set eversor esse iuste conprobarer; testante veritatis voce, que ait omne regnum in se ipsum divisum
non stabit et cetera XXV. [2] Secundo, quia decet summum pontificem inmediate sibi subiectam eccle-
siam defensare, cum eciam principes seculares usque ad sanguinem pro retinendis sibi subiectis decertent,
et abbas de Evescham contra Wigornensem episcopum subiectas sibi tueatur ecclesias, eas exemptas
esse ab episcopali iurisdictione contendens; et admittitur ad hoc probandum, sive quod episcopale ius
prescripserit in eisdem, et optinet horum utrolibet comprobatio, extra de prescriptionibus : auditis.4) Ad
iclem extra de religiosis domibus, cum venerabilis abbas et conventus Farfensis contra Sabinensem
episcopum ecclesiam quandam defendisse leguntur.5) [3] Tercio, quia non potest alius quam summus
pontifex super privilegiis apostolice sedis iudicare, ut extra de iudiciis: cum venissent.6) Eius enim est
jnterpretari , cuius et condere, extra de sentencia excommunicationis: inter alia7) et qui maliciose vel
astute rescriptum principis interpretatur, infamis est ,c. de legibus LII.8) 0 quociens banc infamiam incurrunt,
qui privilegia frequenter apostolice sedis inpugnant! Et quia non puniuntur ab homine, infamiam non
formidant contractum a iure. [4] Quarto, quia privilegium est principis beneficium ecclesie sue spiri-
tuali concessum, unde in eo plenissima est interpretatio facienda, ut extra de donationibus 9) : cum
dilecti, in fine, ubi dicitur, quod in contractibus plena, in testamentis plenior, in beneficiis quoque plenissima
est interpretatio facienda; ad idem de verborum significationibus : olim10) ff., de constitutionibus principum
beneficium. Si apostolice sedis in dando, quod maius est, facilis fuit caritas, sit facilior in concedendo,
quod minus est sancta largitas; XVI q. II. visis11) circa medium. Set apostolica sedes privilegia concedendo
fuit facilis, debet ergo esse facilior data sue ecclesie conservando; extra de privilegiis: quia circa.12) Ibi
privilegium super episcopalibus decimis retinendis indultum extenditur ad possessiones acquisitas et
postmodum acquirendas, eo quod in beneficiis plenissima interpretatio facienda. [5] Quinto, quia, cum
privilegium sit lex privata et lex non debeat esse obscura vel captiosa set certa et manifesta nee esset
privata, nisi aliquid specialiter indulgeret, profecto sic intelligenda sunt eius verba, ut res, de qua agitur,
ralere possit pocius quam perire, unde, cum ista verba privilegio Paschalis inserta; subrogationem
abbatis penes monasterium sancti Siluani apud Alciacenum iuxta preteriti temporis morem in vestra
semper concedimus dispositione consistere, duobus modis possent inteliigi, scilicet causaliter et conditio-
naliter, causaliter, quia inos preteriti temporis sic haberet, conditionaliter, si mos preteriti temporis sic
se haberet, determinavit dominus papa causaliter ea esse intelligenda, ut, quociens in Alcianum monasterio
abbatis electio imminet facienda, Alciani monachi de cenobio sancti Bertini personam ydoneam sibi
eligant in abbatem. Patet ergo eos peccare, qui malitiose privilegia interpretantur, contra huiusmodi
determinationem, que est extra de verborum significationibus: abbate,18) quia, si privilegia non valerent,
sedes apostolica dando ea ecclesiis illusisset, quod nequaquam est presumendum; extra de rescriptis:14)
super litteris. [6] Sexto quia dominus papa Adrianus Hervordensem ecclesiam cum omnibus rebus
sub apostolica et imperatorum seu regum protectione recepit, propter quod eciam, si amplius non fecisset,
ipsi ecclesie merito parcendum fuisset, cum multum principes indignari soleant, cum eorum conductus
et protectio violatur, unde merito essent episcoporum privilegia decurtanda, quia protectionem huiusmodi
violant et obviare scriptis apostolicis non formidant, ut extra de privilegiis: dilecti filii.15) [7] Septimo,
quia privilegio domini Adriani pape talis clausula est inserta, que Heruordense monasterium seu eccle-
siam Romane ecclesie nullo mediante subiectum esse demonstrat. Dicitur enim signanter ibidem*
prohibemus autem, ut in eodem monasterio nulli episcoporum preter Romanum pontificem liceat quam-
libet iurisdictionem habere, ita ut, nisi ab abbatissa ipsius monasterii fuerit invitatus, nee missarum
sollempnia ibidem celebrare presumat. Ecce quod solus papa ibidem iurisdictionem habet et nullus
alius. Set huic clausule sic opponitur: licet episcopo negatur ibi iurisdictionem habere quamlibet, non
tamen negatur ei habere ibi aliquam; set huic obiectioni facile respondetur, quia, si privilegium aliquam
Westf. Urlc-Buch IV.
59
Digitized by
Google
462 1262
episcopo tollit iurisdictionem, tollit earn, que episcopo competeret, si privilegiuin datum ecclesie nullum
esset, set posito, quod nullum esset ei datum, tamen episcopus iurisdictionem ibi quamlibet non haberet
quia, si in subiectis sibi ecclesiis episcopus haberet omnem vel quamlibet, sequeretur inconveniens,
scilicet quod abbatissa nullam haberet vel alie prelate, et sic canonicarum excessum punire non posset,
cum ad abbatissam immediate correctio pertineat de excessibus subditorum. [8] Item (cum) dominus papa
episcopos ibi iurisdictionem quamlibet habere prohibeat et inter iurisdictionem hanc vel illam non
distinguat, omnem eis iurisdictionem ademit 16) optimum, extra de privileges : quia circa,12) ubi episcopus
decimas episcopates remittendo indefinite intellixisse iudicatur per interpretationem iuris remisisse
decimas omnes de possessionibus acquisitis et postmodum acquirendis. [9] Item iura quasi frequenter
universale signum pro particulari ponunt, ut extra de symonia: nemo17) ubi dicitur: nemo presbyterorum
encenium vel emolimentum quodlibet temporale , immo spirituale detrimentum a quocunque publice
peccante accipiat etc., ibi ponitur et exponitur quodlibet pro aliquod, quia, si aliquod minus acci-
piatur pro spiritualibus, licet non accipiatur quodlibet, symoniacum est; simile XV. q. I.: mulier si
accesserit ad omne pecus, moriatur etc.18) Ad omne, id est ad aliquod ex omnibus. Et ibi q. VII: si
quis omnem traditionem ecclesiasticam scriptam sel non scriptam violaverit, anathema sit;19) omnem
traditionem, id est aliquam ex omni. [10] Item adhuc opponitur privilegiis, quod in eis verba non
ponantur exemptionis ut: eximimus tale monasterium ab omni iurisdictione episcoporum vel similia, ergo
non sit exempta ecclesia; ad quod respondetur, quod ibi ponantur verba equipollentia, que idem
significant, quia prohibetur in eis, quod nulli episcoporum preter Romanum pontificem liceat ibi quamlibet
iurisdictionem habere, ita ut nee eciam missarum sollempnia ibi celebrare presumat; cui non licet, quod
minus est, quomodo liceret id, quod maius est, ut excommunicare, suspendere et similia, nullo modo,
quia, et si iudex in prolatione sententie non dicat: talem partem absolvo vel condempno, si tamen dicat:
statuo et precipio, sententia bene tenet, quia non intentio verbis set verba intentioni deserviunt, extra
de verborum significationibus: inhiis, que ambiguitatem continent,20) cum suis concordances. [11] Preterea
Iohannes papa predecessorum suorum exponens privilegia et confirmando subscribens, expressius atque
lucidius in suo privilegio Heruordense monasterium tarn in capite quam in membris eximit, ita dicens:
et ut plenius prosequamur, quod sanctos apostolos iam dictos intendisse sentimus atque ante eos beatum
Gregorium ac reverende memorie beatum Nycolaum sanxisse de statibus monasteriorum eorundem inve-
nimus , nos humiliter tantis auctoritatibus subscribendo confirmamus, ut nullus episcopus Paderburnensis
aliquam ex eis, scilicet rebus, vel accipiat vel exposcat porcionem neque vel in hiis, que regiminis
locum habent, vel in ipsis congregacionibus aut in ipsis cenobiis potestatem optineat, neque ipsorum
dominatione potiatur ulla, neque in clericis, neque in famulis, aut in omnibus, quecunque ad monasteria
ipsa videntur habere possessionis respectum. Sicut ab omnibus eis hactenus servatum et concessum
est episcopis, in quorum parrochiis res eorundem monasteriorum coniacere videntur. Ecce plena
exemptio tarn in capite quam in membris, et est diligenter notandum, quod in eodem privilegio
sequitur, ut nullus episcopus per se ad ipsa monasteria vel cellas eorundem, vel yconomus eius, vel
archipresbyter eius, aut archidiaconus illius, seu quilibet ex eius agentibus persona potestatem habeat
accedendi etc. Insuper ecclesie monasteriis ipsis subiecte, cum ad ea possessionis respectum habeant,
sunt exempte. Insuper et presbyteri in eisdem ecclesiis ordinati adeo sunt privilegiati , quod nullus
temptare debet eis turbationem facere, novam constituendo vel antiquam consuetudinem violando, si cetera
privilegii eius verba diligencius attendantur. [12] Item non obstat nee obest narrandi diversitas, ubi
eadem dicuntur. Nam ewangeliste sepe diversis verbis eandem sententiam expresserunt; nam alius de
Domino dicit, quod emisit spiritum, alius, quod tradidit spiritum, et est sensus idem. Et de exemptis
ecclesiis aliquando dicitur, quod specialiter beati Petri iuris existunt, ut extra de privilegiis: recepimus,21)
ubi dicitur, sicut non omnes, qui specialiter beati Petri iuris existunt, annuatim apostolice sedi censum
exsolvunt, ita non omnes censuales ab episcoporum subiectione habentur immunes. Inspicienda sunt
Digitized by
Google
1262 463
«rgo ecclesiarum privilegia etc. Aliquando dicitur, quod sint Romane ecclesie speciales, ut extra: cum
olim22) in fine, aliquando quod adRomanam ecclesiam nullo spectant mediante, ut extra: ex parte abba-
tisse.28) [13] Item quecumque ecclesie habent eadem seu communia privilegia, habent eandem prerogati-
vam , idem ius sive exemptionem, quia, ubi eadem ratio ibi idem ius, extra de sententiis et re iudicata :
in causis,24) et extra de translatione prelatorum: inter corporalia,25) cum idem iudicium de similibus sit
habendum. Set Corbiensis ecclesia, quam exemptam decretalis expressa testatur, et Hervordense com-
munia seu eadem habent privilegia, ergo habent idem ius, prerogativam sive exemptionem. Nam legitur
extra deconsuetudine: cum venerabilis,26) quod duo cardinales, dum in partibus Alimannie legationis officio
fungerentur, invenerunt abbatem de monasterio Helmwardeshusen, quod ad Romanam ecclesiam nullo
mediante noscitur pertinere, ad monasterium Corbiense, quod est eciam Romane ecclesie speciale, pro-
pria temeritate migrasse. Ecce quod Corbiensis ecclesia est exempta, quod patet ex eo, quod licenciam
primum monasterium deserendi et aliud transeundi, debuit a sede apostolica vel eius legatis optinere.
Sunt autera eadem privilegia Corbiensi et Heruordensi ecclesiis, sicut eorum inspectio manifestat; ergo
Heruordensis similiter est exempta et fuit a prima fundatione sua, quod patet ex eo, quia nunc primum
agitur, licet frustra, ad eius subiectionem. [14] Item libertati seu exemptioni non obstat, si monasterii
Hervordensis (tuitio) vel procuratio abbati Corbeiensi commissa est, et quod ab imperio datus est eidem
loco tutor propter invasorum maliciam archiepiscopus Coloniensis; quia procuratione et tuitione propter
muliebriB sexus fragilitatem abbatissa et conventus indigere noscuntur. Simile invenitur extra de privi-
leges: ex ore27) in fine ibi: sententialiter diffinimus, quod Euasinum cenobium liberum est in capite
tamquam ab episcopali iurisdictione prorsus exemptum, tutela tamen ipsius Cantuariensi archiepiscopo
reservata. [15] Item cum delictum persone in dampnunT ecclesie redundare non debeat, ut XV q. VI28)
si episcopum; etiam si abbatissa dicti loci deliquisset, propter hoc ecclesia suum privilegium perdere
non deberet, cum sit reale, non personale, nee apostolica sedes, cui subest inmediate propter hoc ipsum
monasterium amisisset, ff. quando ex facto tutoris 1. ob dolum vel culpam.29) [16] Item cum in privilegio
Adriani pape plura sint capitula sive membra, clausula ilia: salva sedis apostolice auctoritate et dyocesani
episcopi canonica iusticia ponitur in fine omnium, quare dicunt, ad omnia premissa clausulam huiusmodi
refereridam, quia ponitur in fine litterarum papalium hec clausula : appellatione remota, ad omnia pertinet
premissa, et sic unico verbo dicunt totum privilegium esse destructum, ad quod respondetur, quod pocius
clausulam inmediate sibi iunctam determinat, in qua dicitur, quia omnia bona ecclesie integre conser-
ventur earum, pro quarum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura,
salva apostolice sedis auctoritate et dyocesani episcopi canonica iusticia, ut, si tempore dati privilegii
episcopus dyocesanus aliquid percipit de bonis, hoc ei salvum esset. Habet enim aliquid de bonis ipsius
ecclesie deputatum, quasi tres marcas annuatim, quibus non contentus vult totam ecclesiam sibi subdi;
argumentum ad hunc intellectum extra de donationibus: cum dilecti,80) ubi clausula ista de foresta ulti-
mam donationem respicit et alias donationes, que libere et absolute fuerunt; et idem est invenire in
privilegio Adriani, cum pocius interpretatio sit facienda, ut res valeat, quam, ut pereat, ut extra de
verborurn significationibus : abbate.13) Si enim est inconveniens, quod quis destruat, quod antecessors sui
statuerunt, multo magis esset inconveniens, quod quis in eodem instrumento et in eodem privilegio destruat,
que iam ante construxit. Dicit enim Leo papa XXV q. II:31) si ea destruerem, que antecessores mei statuerunt,
non constructor set eversor esse iuste comprobarer. Ecclesiasticus: unus edificans et unus destruens, quid
proficit illi nisi labor. Non est verisimile, quia dominus papa totum, quod provide concessit, unico verbo
tollere velit, c. de officio te statuo, si quando ; extra de electione: ecclesia vestra,32) ultra medium. Nam dicitur
in capitulode electione: quia propter diversas,83) cum data est forma, que de^et in electionibus observari,
aliter electio celebrata non valeat; set hec verba tantum ad ea respiciunt, que attempt&ntur contra
formam consilii momorati, non autem ad alia, que ponuntur ibidem. Sicut est istud, quod presentibus
omnibus, qui debent et volunt et possunt commode interesse, haberi debeat in electione processus, ne
59*
Digitized by
Google
464 1262
cetera, que super hoc alibi statuta noscuntur, unico verbo videantur everti. Sic et in privilegio per ilia
verba: salva episcopi diocesani canonica iusticia, destrui totum privilegium est absurdum, unde hec
clausula causa est, quare sedes apostolica de intellectu privilegii consulitur et etiam propter hoc, quia
non dicitur ibi: talem ecclesiam esse volumus liberam et exemptam, an equippollentia verba sonant
idem, scilicet quod nullus episcoporum preter Romanum pontificum quamlibet ibi iurisdictionem habeat,
et alia verba magis expressa, ut nullus episcopus Paderburnensis vel in hiis, qui regiminis locum habent,
vel in congregationibus vel in ipsis cenobiis potestatem optinea(n)t, etc., que ponit Iohannes papa, que
omnimodam conferunt libertatem. [17] Item in privilegio Contadi Romanorum regis secundi dicitur: sub
regie maiestatis tuitionem locum ipsum Hervordensem cum omnibus sibi tarn intus quam foris pertinen-
tibus assumimus eumque perpetua libertate donantes, etc. Ergo sequitur, quod exemptus sit, extra de
integra restitutione: auditis,84) ubi dicitur: cognovimus evidenier ecclesias alias per privilegia Romanorum
pontificum non esse ab episcopali iurisdictione subtractas, nisi forte vallis de Evescham sit ille locus, qui
fuit a duobus regibus libertate donatus etc. Ecce quod reges dant privilegia libertatis et exemptionis!
[18] Item ratione privilegii, unde prescribitur contra obedienciam, ut extra de privilegiis: cum olim.85) Et
cum ultra ducentos vel CCC annos Heruordensis ecclesia ratione privilegiorum in sua libertate per-
stiterit, multis vicibus prescriptionis tempora iam dudum complevit, nisi tociens et tantum vel tarn diu
Paderbornensis ecclesia vacasset, quod tempore vacationis subducto prescriptio completa non esset, quod
est inpossibile infra tocies centum annos fieri potuisse, extra de prescriptionibus : auditis.86) [19] Item si
episcopi privilegia ecclesiarum inpune infringunt, quomodo laici ea servabunt. Quod enim a prelatis
agitur, facile trahitur a subditis in exemplum; extra de voto etVoti redemptione: magne. •*) Mille libras
auri optimi componere debet, qui infringit ea, secundum Iohannis pape privilegium. 0 utinam sic fiat, utinam
attenderetur ruina! Aman, qui Mardocheum contempsit et opprimere voluit, quern rex voluit honorare. Hester*
[20] Item abbatissa Heruordensis ab antiquis temporibus canonicas suas et clericos sue iurisdictioni
subiectos propter eorum inobedientias et culpas ab officio beneficioque Buspendit et ex longa consue-
tudine utitur illo iure, quod legitur extra de maioritate et obediential dilecta inChristo88) tarn in textu,
quam in apparatu. Preterea consuetudo quodammodo interpretatur verba privilegiorum, ut extra de
sepulturis: certificari,89) ubi verba ilia: salva iusticia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora
assumuntur, quandoque de media, quandoque de tercia, quandoque de quarta parte pro locorum diversitatibus
exponuntur. Ad idem I q.III. quesitum40): salvo utique episcoporum censu annuo; dicitur ibi: quern de ipsis
decimis seu altaribus habere soliti sunt, et talis census episcopo non negatur. [21] Item cum dominus
Iohannes papa in suo privilegio determinet interpretando, quid antecessores sui senserint de statibus
monasteriorum Corbiensis et Heruordensis, videlicet quod Paderbornensis episcopus ibi nullam habeat
dominationem vel in hiis, que regiminis locum tenent, vel in aliis, opponi non poterit, quod fides ad-
hibenda non sit tali instrumento, in quo fiat mencio de alia, nisi adhibeatur utrumque per legem c. de
edendo autentico: si quis,41) quoniam alia privilegia per interpretationem huiusmodi satis publicata noscuntur
et cusi exempte ecclesie suis privilegiis sine licencia domini pape renunciare non possint, ut extra
de arbitris: cum tempore.42) Merito debet et tenetur apostolica sedes sibi subiectas ecclesias defensare.
Contra quas etiam opponitur, quia monasteria dici non possunt, cum ibi non sint moniales, set canonice
seculares. Set ad hoc facile respondetur, quod hoc non est inconveniens, cum interdum appellentur
monasteria ipse ecclesie cathedrales, ut I. q. IH:48) quesitum. Cetera supplere dignetur discretio cognitoris.
J) (Decreti secunda pars) c. 1. C. XXV. qu. 2. •) c. 2. C. XXV. qu. 2. •) c. 4. C. XXV. qu. 2. 4) (Decretal
Greg. IX) II. 26. 15. 5) ///. 36. 7. *) II. 1. 12. *) V. 39. 31. •) C. de legibus 1. 14. ■) III. 24. 6.
I0) \. 40. 16; das folgende aus dem Corp. jur. civ. I. 3. D. 1. 4. ") c. 1. C. XVI. qu. 2. »■) I. 33. 22.
*») V. 40. 25. ") /. 3. 20. Hdschr. spol. litteras. ") V. 33. 4. **) Hier folgt ein schwer deutbares
Wort, vielleicht articulum. 1T) V. 3. 14. ") c. 4. C. XV. qu. 1. mulier que. 19) c. 2. C. L qu. 7. Also
nicht ibi. »°) V. 40. 15. ") V. 33. 8. **) V. 33. 12. M) V. 33. 13. M) //. 27. 19. ») /. 7. 2.
»•) /. 4. 7. Vgl. UB. Vy 219. t7) V. 33. 17. »*) c. 3. C. XII. qu. 6. »•) /. 1. D. 26. 9. »«) III. 24. 6.
Digitized by VjOOQ IC
1262 465
") c. 4. C. XXI. qu. 2. ") I. 6. 48. »«) I. 6. 42. »*) 7. 41. 3. 8fi) V. 33. 12. »«) II. 26. 15.
»*) /77. 34. 7. 8«) I. 33. 12. »•) 777. 25. 9. «•) c. 4. C. /. ?u. 3. ") /. 1. §. 1. D. 43. 5. **) 7. 43. 5.
4S) c. 4. C. 7. qu. 3. Die Stelle ; c. de off. te statuo (?) vermag ich nicht nachzuweisen ; sie ist wafirscheinlich
verderbt, wie andere. OffenkumUge Fehler sind gleich korrigirt.
Aus Msc. VII, 5208 foL 30 bis 34 im Kgl. St.-A. Munster. TJ eberzchrift von anderer aber gleich-
zeitiger Hand. Datirung fehlt; doch ergiebt sich dieselbe aus voriger Nummer, wo auf die Absent
dung der beiderseitigen rationes hingewiesen wird. Allerdings ist in dieser Fassung die Bestim-
mung, keine Namen zu nennen, unbeachtet geblieben. Den rationes folgt u. a. die Uric. Johanns XV.
von 989 Juni 26 (Suppl. 534; UB. V, 20); also diese and nicht die von 1046 December 29
(UB. Vy 28), wie WUrnans in Loher, Archiv. Ztschr. Ill, 38 angiebt, hat dem Verfasser der
rationes vorgelegen. Das Privileg Hadrians IV. UB. II, 303; vgl. UB. V, 106. Die Urkunde
Konrads III. (nicht II. wie Teat irrig und oben Nr. 868) vgl. KU. II, 223. Wahrscheiniich hdngt
mit dieser Angelegenheit ihre Transsumirung, vgl. Nr. 868, zusammen. Eine Entscheidung war am
27. Januar 1269 noch nicht erfolgt; vgl UB. Ill, 826; dazu unten 1271 April 24.
893.
Bischof Simon von Paderborn forderi die Kanoniker des Stifts Herford auf, seinem Archidiakon
zu gehorchen. Paderborn 1262 Februar 28.
Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum visuris imperpetuum. Notum
facimus et publico protestamur, quod anno Domini M0.C°C.LX°II. , tercia feria post dominicam Invocavit,
cum inter nos et ecclesiam nostram ex parte una, dominam Ydam abbatissam Heruordensem et ecclesiam
suam ex parte altera, in ecclesia nostra Paderbornensi super questione exemptionis prefate ecclesie
Heruordensi8 vel subiectione eiusdem composicio per arbitrium facta fuit et canonici eiusdem ecclesie
sive clerici vel plebani a nobis curam reciperent animarum nobis debitam obedienciam facientes, sicut
eisdem ipsa vice iniunximus per obedienciam nobis factam, eis..1), qui a nobis curam receperint animarum,
sive quocunque iure nobis ad obedienciam teneantur, auctoritate presenciuminiungimus, ut.. archidiacono
loci, qui pro tempore fuerit, in suis sentenciis obediant, eas servando et fideliter exequendo et omnia,
que ceteri plebani nostre diocesis suis exhibere solent archidiaconis, eidem tamquam legitimo archidiacono
exhibendo, illis tantummodo exceptis, que in forma compositions inter nostram et Heruordensem ecclesias
sunt conscripta, videlicet de sinodalibus decedencium sacerdotum non prestandis, sunt excepta. Ad cuius
rei evidenciam presens scriptum nostro et capituli nostri sigillis fecimus communiri. Datum Paderborne,
anno et die predictis.
*) Em Wort fehlt. Die TJrk. ist fehlerhaft stllisirt; Or. stark verblasst.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 219. An Pergamentstreifen Reste des Siegels d. Bischofs.
894.
Graf Hermann von Pyrmont schenkt Giiter in Holthusen an Kl. Falkenhagen. Hamdn 1262 Marz 26.
Omnibus hoc scriptum visuris Hermannus comes de Perremunt salutem in Domino sempiternam.
Quoniam res, que rationabiliter statuuntur, multociens processu temporis a memoriis hominum evolvuntur,
necesse est ea scripto testium perhennari et eorum instrumentis publico roborari. Ideoque singulis ac
universis presentem paginam inspecturis cupimus esse notum, quod nos de libera voluntate et consensu
omnium heredum, nostre videlicet uxoris et puerorum, una cum pleno affectu et assensu Godescalci filii
fratris nostri et sue matris bona in Holthusen in parrochia Ludhe sita, quorum nos proprietas contin-
gebat, preposito et conventui sancte Marie in Valkenhagen liberaliter contulimus cum omnibus pertinentiis,
agris, silvis, pratis, pascuis, piscaturis et molandinis, iuri nostro nichilominus renuntiando dictam pro-
prietatem prefato conventui integraliter assignavimus inviolabiliter et perpetuo possidendam et hoc per-
fientibu8 protestamur. Huius rei testes sunt: Amelungus Kanne, Bernardus frater suus, Heinricus Rufusr
Digitized by
Google
466 1262
Heinricus de Apelderen, Bernardus iudex, Iordanus de Aldendhorpe, Heinricus de Homersen, Arnoldus
de Ottersem, Ludolfus de Osen, Wernerus Honhof, Theodericus de Swalenberg et alii quam plures.
Acta sunt hec anno Domini M0.C0C.L0X°II0., in die Iudica. Ne autem in premissis nlla dubietatis
questio valeat suboriri, presens scriptum super eo confectum sigilli nostri appensione comrauniri fecimus
ad cautelam. Datum Hamelen in crastino annuntiationis dominico.
Or. im Besitze des Studienfonds zu Paderborn, jetzt im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Falkenhagen Nr. 7.
An geflochtenen weisslichen Schnuren das verletzte runde Siegel des Austellers in weissem Wachs.
Reg. Lipp. Regg. I, 212 Nr. 311.
895.
Johann von Padberg bekundet VerzichtJeistung auf Anspriiche an Gvt Meerhof zu Gunstcn des
Kl Breddar. 1262 Mdrz 28.
Omnibus banc litteram visuris Iohannes dominus castri in Patbberg salutem. Presentium tenore
sigilli mei munimine firmato publice protestor, quod Heinricus famulus dictus de Dwerege, need urn
adhuc pueros habens, in presentia mei et aliorum proborum virorum cessavit penitus propter Deum et
ad instantiam bonorum hominum ab omni actione et impetitione, qua predium in Mari, grangiam fratrum
de Bredelar, impetebat, omni iuri suo, quod in eodem predio videbatur habere, renuntians1) sincere et
manifesto. Fatebatur etiam idem2) Heinricus, quod ad maiorem firmitudinem omne ius, quod in predicto
predio habere videbatur, in pTesentia abbatis et totius conventus super altare beate Marie virginis
gloriose voluntarie obtulisset, et quod conventus in recompensationem tante devotionis fraternitatem sibi
•et uxori sue et patri ipsius et matri benigne contulissent. Et ut hec omnia conscriberem et sigillo meo
confirmarem, suppliciter rogavit, protestans publice se ab ipsis fratribus marcam legalium denariorum
recepisse. Huius rei testes sunt: Hermannus de Pathberg, Thetmarus de Ythere, Helmwicus de Kel-
di(n)chusen, Albertus frater meus, Iohannes de Brilon, Gerlacus Rex, Gerlacus Clauier. Acta sunt hec
anno Domini M0.C°C.L°XII0., quinto Kalendas Aprilis.
J) renutians Or, •) isdem Or.
Or. im Kgl. St.-A. Mumter, KL Dalheim Nr. 31. An Pei%gamentstreifen verletztes dreieckiges Siegel
des Ausstellers. Im gleichzeitigen Regest heisst es Dwergen.
896.
Edettierr Bemhard zur Lippe resignirt mit seiner GemaUin Sophia seinem Bruder Bischof Simon
von Paderborn Giiter zu KorbecJce, welche die Bruder von Helmern zu Lehn trugen, zur Vbergabe
an Kl Hardehausen. Paderborn 1262 April 4.
Bernhardus nobilis dominus in Lyppia et Sophya uxor eius universis hoc scriptum audituris salutem
eternam. Rerum gestarum Veritas utiliter litteris commendatur, ne successione temporum vel etatum
a noticia fidelium elabatur. Noverint tarn presentes quam futuri, quod decimam et alia bona in Corbeke,
que Gerlacus et Geroldus fratres de Helmere a nobis in pheudo tenuerant, cum suis heredibus in manus
nostras rite ac legitime resignarunt. Nos vero sub spe perpetue Dei gratie, quam obtenturos speramus
tarn parentibus nostris quam nobis et liberis nostris per devotas et iuges orationes conventus in Hers-
uithehusen cum consensu filiorum nostrorum, videlicet Hermanni, Eckeberti et Theodorici, prefatam
decimam cum bonis memoratis dilecto fratri nostro et semper honorando domino S(imoni) Paderbur-
nensis ecclesie episcopo tali condicione iam resignavimus, ut ab ipso sine difficultate seu dilatione tarn
^iusdem decime quam bonorum proprietas abbati et conventui prenominati monasterii ad possessionem
perpetuam conferatur. Igitur quoniam nos hec bona fide ac pia devotione fecimus, ut conventui ab
indebitis molestiis in posterum caveamus, presentem paginam super premissis confectam sigillorum
nostrorum munimine roboramus. Testes horum sunt: Hermannus prepositus sancti Petri in secundaria
Digitized by
Google
1262 467
ecclesia Paderburnensi, Amelungus de Triborg, Heinricus de Gummere, Ludolfus deDalberne, Helingerus
de Valehusen, milites; Godechalcus capellanus, Lampertus de Sutherlage et alii plures. Acta sunt hec in
Paderburne, in die Ambrosii episcopi et confessoris, anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo secundo.
Or. im Kgl. St- A. fifunster, Kl. Hardehausen Nr. 142. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab-
gefallen. VgL Lipp. Reg. I, 213 Nr. 312. Ueber Propst Hermann vgl. u. zu 1264 Mai 28.
In fast wortlich ubereinstimmender undatirter Urk. resignirt Edelherr Bernhard zur Lippe d. j. ;.
Hardehausen Nr. 69 y Siegel abgef alien. Vgl. u. Nr. 924.
897.
Bischof Simon v. Paderborn ubereignet Giiter in Korbecke an Kl Hardehausen. Paderborn 1262 April 5.
Symon Dei gratia Paderburnensis episcopus universis presentia (visuris salu)tem perpetuam in
omnium salvatore. Ut gestarum rerum Veritas a fidelium noticia non recedat, quicquid temporaliter
agitur, provida discrec(ione litt)eris commendatur. Noverint itaque tarn presentes quam futuri, quod
Gerlacus et Gerroldus fratres de Helmere in pheudo tenuerant unum mansum in Corbeke de manu
nostra immediate, decimam to tarn eiusdem ville de manu fratris nostri Bernhardi nobilis de Lyppia
senioris et duos mansos ibidem de manu Hermanni militis de Brakele, quern videlicet mansum et deci-
mam cum aliis duobus mansis pro certa pecunia prius ab abbate et conventu suo sibi data supradicti
fratres de Helmere tarn nobis quam aliis dominis cum suis legitimis heredibus resignarunt; frater noster
dominus Bernhardus et Hermannus miles accepto ceterum ab abbate competenti servitio et suis eandem
decimam cum mansis memoratis tali conditione in manus nostras resignaverunt, ut tarn decime quam
duorum mansorum proprietatem Hersuithehusensi monasterio conferremus. Nos igitur ob honorem Dei
et beate genitricis eius Marie tarn nostrum mansum quam alia bona libera resignatione de manu layca
recepta cum proprietate sua monasterio Hersuithehusensi contulimus absolute et libere iure perpetuo
possidenda. Ad cuius facti nostri evidentiam presens scriptum eidem monasterio dedimus sigilli nostri
munimine roborandum. Actum et datum Paderborne anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo
secundo, Nonis Aprilis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 143. Siegel vom Pergamentstreifen abgefallen.
Vgl. Lipp. Regg. I, 213 Nr. 313. Vgl. u. Nr. 924.
898.
Abt Jordan von Abdinghof und Konvent des Kl Gehrden bekunden Beilegung eines Zwiespalts
zunschen Propstei und Kammeramt daselhst. 1262 April 9.
lordanus Dei gratia abbas, A(dolphus) propositus, A(delheidis) priorissa totusque conventus sancti-
monialium in Gerdene omnibus presens scriptum visuris salutem in auctore salutis. Cum diversa gesta
et ordinationes modernorum ad noticiam posterorum pervenire non possint, necesse est, ut hominum et
8cripturarum testimonio conprehendantur. Notum igitur esse cupimus tam presentibus quam futuris,
quod nos inter preposituram et cameram1) Gerdensem, cum inter hec officia multe discordie verterentur,
ex pleno consensu nostro hanc ordinationem inviolabiliter decrevimus observandam, ut videlicet provisor
cam ere1) priori Gerdensi unum pellicium, unam cucullam, IIII decim ulnas de panno lineo, duas caligas-
albas, duos cuturnos, duos calceos cum filtramento et duo paria calceorum esti Valium singulis annis
debito tempore ministret. Statuimus etiam, ne camerarius, sicut ex antiquo solebat, pelles ovinas nee
lanam, quarum dimidietatem integraliter recepit, vel sal vel far mam, quod ad opus, quod betha dicitur
vel equum vel pabulum equi a preposito amplius requirat. Et ne camerarius in hac ordinatione nostra
aliquod detrimentum patiatur, decrevimus, ut ipse pro supernotatis de granario prepositure decern
quartalia triplicis annone siliginis, ordei et avene ultra viginti quatuor quartalia, que ex antiquo, et
ultra triginta duo quartalia, que de facto Arnoldi de Geysmaria recipiet, et sic in summa de granario
Digitized by
Google
468 1262
prepositure sexaginta sex quartalia triplicis annone, preterea quinquaginta pelles agninas pro XX pel-
libus, quas ex antiquo recepit, et sex vellera ovium in estate et sex in autumpno et sex smere de
coquina, sicut antiquitus fecit, sine qualibet difficultate singulis annis percipiet excepto feno et strami-
nibus, que camerario de prepositura insuper ministrentur. Ita secundum predictam ordinationem nee
prepositus a camerario nee camerarius a preposito equum aliquo iure requiret, nisi sit in amicitia
utriusque. Et ne hec ordinatio ab aliquo infringatur, presens scriptum sigillis nostris fecimus comjnuniri.
Presentes et consilia adliibentes erant: Iohannes et Henricus, capellani nostri, Heremannus de Sydder,
Iohannes de Berendorp, Arnoldus de Geysmaria, Hermannus Obulus, Iohannes Koue, Hennikys et alii
quam plures. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.LXII0., in festo pasche.
J) camur. Or.
Or. im KgL St.- A. Munster, Kl. Gehrden Nr. 12. Beide Siegel von dem Pergamentstreifen abge fallen,
899.
Kl. Corvey bekundet Verkauf von vier Hufen in Lowen seitens der Briider von Lowen an Kloster
Hardehausen. 1262 Mai 4.
Thymo Dei gratia abbas, H(einricus) prior, S(trigerus) prepositus totusque Corbeyensis ecclesie
conventus universis hoc scriptum visuris imperpetuum. Iterum gestarum Veritas utiliter litteris cominen-
datur, ne successione temporum vel etatum a noticia fidelium elabatur. Noverint itaque tam presentes
quam futuri, quod Theodericus et Arnoldus fratres et coheredes dicti de Louene et Hermannus iam
dicti Theoderici filius unanimi consensu filiorum et heredum suorum vendiderunt domino Iohanni abbati
et conventui de Hersuithehusen, ordinis Cysterciensis, quatuor mansos in villa Louene sitos cum omnibus
pertinentiis suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus et
omni prorsus utilitate, que ibidem in presentiarum vel in futuro haberi poterit, nichil penitus excipientes,
pro XL quinque marcis legalium denariorum, quos scilicet mansos de manibus Theoderici et Frederici
fratrum de Horhusen militum iure homagii tenuerunt. Qui iam dicti fratres de Horhusen, nostri mini-
gteriales, quia supradictorum mansorum iure ministerialium nostre ecclesie tenebant de manu nostra
feodum, acceptis X marcis a prefato abbate Hersuithehusensi et suo conventu coram nobis rite ac
legitime ius feodi mansorum sepedictorum de voluntate doraine Gerthrudis uxoris Theoderici, prefati
fratris senioris et filiorum suorum Theoderici, Frederici et filiarum Godeste et Alueradis itemque
domina Adele uxore Frederici fratris iunioris et filiis eius Stephano etj Conrado et filiabus Adele,
Yliana et Aluerade consentientibus cum heredibus universis publice resignarunt. Unde nos domino
abbati Hersuithehusensi et suo conventui contulimus proprietatem super premissis, que ad nos pertinebat,
iure perpetuo libere et quiete possidendam, translato uni verso dominio ad eosdem, presertim cum nos
et nostra ecclesia in restaurum quatuor mansorum supradictorum, alios quatuor a predicto Theoderico
duos in Hoburgehusen sitos et a Frederico fratre suo duos, unum in Listingen et alterum in Agethe-
husen, de ipsorum proprirtatibus recepimus proprietates eorundem ab ecclesia nostra perpetuo possi-
dendas. Ut ergo predictorum abbatis videlicet et conventus Hersuithehusensis emptio et nostra1) donatio
firma permaneat et inconvulsa, presentem paginam exinde conscriptam sub sigillorum nostri et ecclesie
nostre appensione ad maiorem firmitudinem fecimus communiri. Acta sunt in monte Martis hec anno
Domini M°.C°C.L0X secundo, indictione V., I III. Nonas Maii. Testes huius rei sunt: Albertus et Her-
"boldus fratres, Conradus dicti de Amelungessen, Albertus de Lutersen, Fredericus de Mederike, Luderus
de Ahusen, milites, Albertus iunior de Amelungessen, Olricus de Westhem, Bertoldus, Wernerus fratres
de Westhem, Gozwinus de Wethen, Albertus de Brunhardessen, Bernardus et Elgerus fratres dicti de
Dalewich, Mathyas et alii quam plures.
*) nostra et Or.
Or. im KgL St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 144. Beide Siegel von den Pergamentstrei/en ab.
Digitized by
Google
1262 469
900.
Berthold d. j. von Buren quittirt dem Propst und Konvent des Kl. Odinghausen fiber Geld-
empfang wegen des Zehnten in Eden. 1262 Mai 13.
Nos Bertoldus iunior dominus de Buren omnibus presentem litteram visuris cupimns esse notum,
quod nos una cum cognato nostro nobile Bertoldo seniore domino de Buren a preposito et conventu
Premonstratensis ordinis in Olinchusen recepimus sex marcas legalium denariorum, ut propter huiusmodi
summam nostrarum procuratione expensarum proprietatem decime in Edhen, quam a nobis comparave-
rant, consequantur. In cuius rei testimonium presentem cedulam sigillis nostris statuimus roborari.
Datum anno Domini M°.C°C.LXII0., III. Idus Maii, Servatii episcopi.
Or. im KgL St.-A. Munster, KL Odinghausen Nr. 85. An von der Urk. eingeschnittenem Pergament-
strei/en Fragment der Siegel Bertholds d. j. und d. a., trie Westf. Siegel I Taf. 36' Nr. 11 u. 10.
90L
Abt Thymo von Corvey iibereignet zwei ihm von Hermann von Albaxen resignirte Hufen in
Holthusen dem Kl. Falkenhagen. Corvey 1262 Mai 25.
Thymmo Dei gratia Corbeiensis abbas omnibus hanc litteram inspecturis salutem in Domino. Per
presens scriptum notum facimus universis, quod nos duos mansos sitos in villa Holthusen, quos Her-
mannus de Albatessen a nobis et ecclesia nostra in feodo possidebat, ipso petente et ad hoc nobis
ipsam proprietatem resignante, contulimus ecclesie in Valkenhagen cum omni iure, scilicet domibus,
campis, silvis, pascuis et ceteris attinentiis in proprietate deinceps ac perpetuo possidendos, ita tamen,
quod in recognitionem proprietatis nostre in eisdem mansis duos fundos cere, duos denarios graves
valentes, singulis annis in festo beati Viti ad custodiam persolvantur. Et ut hoc factum nostrum eidem
ecclesie in Valkenhagen nemo infringere' valeat posterorum, presentem litteram eidem assignavimus in
testimonium geste rei sigilli nostri munimine roboratam. Datum Corbeye anno Domini M°.C0C.LX°II.,
VIII. Kalendas Iunii.
Or. im Besitze des Studienfonds zu Paderborn, jetzt im KgL St.-A. Munster, KL Falkenhagen Nr. S.
An Pergamentetreifen Fragment vom Siegel des Abts. Gedr. Falke7 Cod. tradit. Corb. 529. Reg.
Lipp. Regg. 19 213 Nr. 314 mit irriger Datirung. DaseJbst nach deutscher Uebersetzung fundus
cere als bodem wasses bezeichnet.
902.
Bischof Simon von Paderborn tiberl&sst Besitzungen in (Gross-) Daseburg an RL Hardehausen.
Paderborn 1262 Juni 2.
.... Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod medietatem decime in maiori Das-
burg et aream superiorem in eadem villa monasterio in Hersuith(ehusen), Cisterciensis ordinis et nostre
diocesis, pro centum marcis legalium denariorum numerate pecunie et solute ob evidentem necessitatem
ecclesie nostre, que nobis per tyrannidem Alberti militis de Stormede et aliorum emulorum ecclesie
nostre imminebat, emptionis titulo precedente et dominio eiusdem decime cum omnibus pertinentiis suis ad
ius et proprietatem eiusdem monasterii integraliter translate tradidimus et assignavimus ex omnium consilio
et consensu perpetuo possidendum. Datum Paderborne anno Domini M.CC.LX secundo, IV. Nonas Iunii*
Vollstdndig gedr. Schaten ad annum. Ein Auszug Schatens in Msc. I, 242 p. 26 Nr. 10 im KgL St.-A.
Munster hat die Jahreszahl 1263. Ndhere Bestimmnung nicht moglich. Vgl. u. zu 1277 Aug. 14.
903.
Kl. Wlwartshausen verkauft gegen eine Fruehtlieferung zwei Hufen. HUwartshausenl262 Mai 31.
Universis presencia visuris A. Dei gratia prepositus in Hildewordeshusen , R. priorissa totusque
eiusdem loci conventus cupimus non latere, quod nos de communi consensu conventus nostri utili-
Westf. Urk.-Buch IV. 60
Digitized by
Google
470 1262
tatem ecclesie nostre attendentes duos mansos desolatos sitos in Nehen, in quos vir nobilis L(udolphus)
de Dassele contra meram iusticiam sibi advocaciam usurpabat, Iohanni dicto Stolten, Yde uxori sue et
certis heredibus suis pro quatuor marcis, cum quibus comparavimus tres mansos a domino Conrado de
Beverungen inter bona nostra Holthusen sitos, contulimus cum omnibus suis appendiciis perpetuo pos-
sidendos tali conditione interposita, quod idem Iohannes et heredes sui nostre ecclesie de dictis bonis
quattuor moltra segetis, duo siliginis et duo avene, imperpetuum tenentur ad mensuram Wartber-
gensem ibidem singulis annis in festo beati Martini persolvere. Protestamur eciam, quod nos nee
aliquis successorum nostrorum ipsum vel heredes suos pro capite meliori vel vestimento inpetere debeat
▼el ab eis extorquere. Et ut bee rata permaneant et inconvulsa, presentem paginam dedimus eidem
sigillis nostris communitam. Testes huius rei sunt: Conradus miles de Beverungen, Helmwicus Lupus
et Iohannes, sacerdotes, Gerhardus monetarius de Munden, Henricus Luscus, Georius, Rikardus deWart-
berig et Bertoldus Longus et alii quam plures. Datum et actum in Hildewordeshusen anno Domini
M°,C°C.LX0 secundo, feria quarta infra octavam Pentecostes.
Or. im KgL St-A. zu Hannover. An weissen leinenen Faden 1) Rest vom runden Kapitelssiegel, zwei
sitzende Heilige; 2) ovales Siegel des Propstes, stehende Figur rait Buck. Nehen eingegangener
Ort zwischen Buhne und Korbecke. (Spancken.)
904.
Graf Ludolf von Dassd verlehnt etwaige Vogtetanspriiche uber zwei Hufen. 1262 Juni 4.
Universis Christi fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit, Ludolfus Dei gratia comes de
Dassele, Reigeneithis uxor sua, Bertoldus natus suus cupimus non latere, quod nos advocaciam de
duobiis mansis sitis in Nehen conventui Hildewordensi pertinentibus, quos dictus conventus nomine
allodii possidet ab ecclesia Paderbornensi, si quid iuris habebamus in dicta advocacia, contulimus in
pheodum Iohanni dicto Stolten, Yde uxori sue et certis heredibus suis perpetuo possidendam. Pro-
testamur eciam, quod dictus Iohannes et heredes sui memoratam advocaciam a nobis et heredibus
nostris in perpetuum tenentur habere iure pheodali. Et ut hec rata maneant et inconvulsa, presentem
cedulam contulimus eidem sigilli nostri munimine roboratam. Testes huius rei sunt: Gerhardus de
Brochusen, Thidericus Scuwe, Conradus de Graen, Hermannus de Nedere, Bernardus camerarius de
Herisia, Sigehardus de Marpe, Reinardus Otterscoke dapifer, Iohannes de Calden et Henricus Valke frater
suus et alii quam plures. Datum anno Domini M°.C°C. sexagesimo secundo, dominica in octava Pentecostes.
Or. im Kgl. St-A. zu Hannover. An rothen geflocktenen Schnuren das grosse dreieckige Siegel de*
Ausstellers, Hirschgeweih mit 8 Enden.
905.
Bitter Arnold von Boderikessen verkauft Zehnten. 1262 Juni 7.
Noverit universitas fidelium, quibus hoc scriptum fuerit exhibitum, quod ego Arnoldus miles dictus
de Rod(er)ikes8en decimas in Valehusen et Harderadessen habui et quiete possedi, utpote a progenito-
ribu8 meis ad me legitime devolutas, quas de pleno consensu et voluntate uxoris mee domine Sophie
et liberorum meorum et heredum, mediantibus probis viris domino Heinrico consanguineo meo, plebano
in Elsingen, domino Adam milite dicto de Aspe, sororio meo, et Ludolfo de Methzenchusen , Elgerus
Aroldensi8 ecclesie propositus et conventus sanctimonialium ibidem titulo emptionis a me legitime com-
pararunt cum omnibus pertinentiis suis pro octoginta et quinque marcis legalium denariorum sub ea
conditione, ut de eisdem decimis iam dicte ecclesie conventus talentum cere inter nativitatem Christi
et purificationem beate virginis Marie mihi persolvat annuatim, quousque proprietatem earundem deci-
marum predictus conventus consequatur a comite Ottone de Eversteine. Et quando adipisci poterit pro-
prietatem, mox ego et heredes mei resignabimus totaliter sine dampno claustri prefati, quicquid iuris in
eisdem decimis habuimus; et tunc idem claustrum a pensione huius cere liberum erit et absolutom.
Digitized by
Google
1262 471
Ceterum protestor manifesto predictam summam integre a claustro prefato me recepisse et in partem
decime in Langele apud Wlveshagen, quam emi contiguam mihi et commodam, do consilio domini mei
Ade iam dicti convertisse in restaurum predictarum decimarum, unde predicto conventui contra omnem
hominem ego et heredes mei promisimus prestare de eisdem decimis plenariam et perpetuam warandiam.
Ut igitur huius emptionis contractus ratus in evum 'permaneat et inconvulsus, presentem cartam de hac
re conscriptam sigillis domini Alexandri abbatis de Breydelar, Montis Martis et Wulveshagen consulum
et mei ad maiorem firmitudinem tarn predictus conventus quam ego rogavimus roborari. Acta sunt hec
anno Domini M0.C°C.L°XII., indictione quinta, VII0. Idus Iunii. Testes huius rei sunt: Heinricus de
Odenhusen, magister consulum Montis Martis, Bertoldus iudex, Hermannus superius theatro, Bertoldug
deHuxoria, Conradus de Hemmi(n)chusen, Conradus Comes et consules omnes ibidem; burgenses de Wulves-
hagen: Thidericus de Gran scultetus, Ernestus deHasungen, Conradus deNortvelde, Ludovicus de Frislare.
Or. im Fur 9th Wald. Arch zu AroUen. An Pergamentstreifen hang en: 1) das Siegel des Abts van
Bredelar; 2) das grosse runde der Stadt Marsberg; 3) das grosse runde der Stadt Wolfhagen,
gepanzerter Ritter auf gepanzertem Pferde rait Fahne und Schild, auf alien ein Wolf; 4) dreir
eckiges mit aujrechtem Maueranker. Reg. SpUcker, Everstein Nr. 131.
906.
Provisor Johannes des Kl. Werbe ermrbt Outer. WUdmgen 1262 Juni 8.
Ne gestarum rerum memoria (successu) longevi temporis evanescat, poni solet in ore testium et
scripture memoria perennari. Noverint igitur univerei hanc paginam inspecturi, quod ego Io(hannes) pro-
visor ecclesie in Werbe de consensu communi eiusdem cenobii comparavi quedam bona in Barstorp apud
sorores dictas de Geldershusen et de Melen, Alheidim et Hildegundim, et maritos ipsarum Everhardum
et Gerlacum et pueros ipsorum Conradum, Wigandum, Alheidim, Iuttam, Bertoldum, Alheidim, Hilde-
gundim, Adelheidim, Elezabet, Lodewicum, Thomam, Everhardum, Iohannem, Gerlacum, Rothegerum cum
tribus areis et agris in campo attinentibus cum pratis et silvis et pascuis pro XVI marcis gravium
denariorum. Et ne talis venditionis ordinacio successu longi temporis calumpniam paciatur, presentem
paginam sigillo civitatis in Wildungen fecimus roborari. Huius vero emptionis testes sunt: Hermannus
plebanus in Wildungen, sculthetus eiusdem loci, Godefridus de Berendorp, Hermannus Waz, filius suus,
Lothewicus Yenis, Henricus et Gumpertus fratres de Anrephen, Gumpertus, Lothewicus, Conradus,
Godescalcus fratres, consules omnes eiusdem civitatis. Acta autem sunt hec anno Domini M0.C0C.L°XII0.,
VI. Idus Iunii, in novo oppido Wildungen.
Or. im Fursil. Wald. Arch, zu AroUen. An Pergamentstreifen grosses rtmdes Stadtsiegel von Wildungen:
Rettery der einen Schild mit aufgerichtetem Lowen halt, auf gepanzertem Pferde.
907.
Die Graf en Hermann u. GoUschdk v. Pyrmont schenken dem Kl. Marienmilnster GUter. 1262 Juni 20.
Hermannus comes de Pyrremunt et Godescalcus fratruelis ipsius omnibus presentes litteras inspec-
turis salutem in perpetuum. Que geruntur in tempore, ne simul labantur cum lapsu temporis, poni
Solent in lingua testium vel scripture memoria perhennari. Sciant ergo presentes et futuri temporis
posteritas, quod nos cum unanimi consensu et libera voluntate omnium legitimorum heredum nostrorum,
videlicet uxoris nostre comitisse Hatewigis, filik nostris Hermanno et Conrado consentientibus, necnon
domine Beatrice relicte fratris nostri Godescalci comitis cum ceteris filiis ipsius Hermanno et Hildeboldo
annuentibus dedimus proprietatem bonorum in villis Gundensem et Heykenhusen cum mansis dictis villis
de iure pertinentibus abbati et conventui monasterii prope Swalenberg, quod Monstere1) vulgariter
appellatur, pleno iure ac iurisdictione perfecta, ut habeant omne ius, quod nobis conpetebat, liberum
60*
Digitized by
Google
472 1262
atque quietum in possessionibus, mansis, terris, pascuis, in aquarum piscationibus, viis et inviis, nemo-
ribus et pratis, cultis pariter et colendis, decimis, advocatiis et potestatem universalis iuris tarn in causis
civilibus quam criminalibus iudiciis presidendi. Unde ne donationem dictarum villarum cum omnibus
attinentiis abbati et conventui predictis factam aliquorum impediat calumpnia, presentem paginam cum
eorum nominibus, qui donationi proprietatis, cum fieret, affuerunt, et sigillorum nostrorum firmavimus
munimento. Nomina testium sunt hec: prepositus in Valkenhaghen , Widekindus comes de Swalenberg,
Henricus de Elmerinchusen, Arnoldus de Wicbelethe, Thidericus de Eckersen2), Wernherus Dicberner3),
milites et castellani in Swalenberg, Henricus Rufus, Bertoldus de Grisme, Amelungus Canne, Henricus
de Abbenhusen, milites in Pyrremunt. Actum et datum Pyrremunt anno Domini M°.C°C. sexagesimo
eecundo, XII. Kalendas Iulii, indictione quinta.
*) Munstere C. *) Eckstem C. *) Dicberner C ausgeschrieben, B n~".
Am Msc. I, 129 fol. 17 (B) und VII, 4512 p. 56 (C) im Kgl. St.-A. Munster. Gedr. Osn. Mitth.
V, 125. Reg. Zuchr. XLVI, 2, 170.
908-
Bischof Simon von Paderborn entscheidet einen Streit zwischen Domkapitd und Dompropst von
Paderbom wegen Einkunfte der beiden Parteien. Paderborn 1262 Juni 26.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus omnibus hoc scrip turn audituris salutem in DomiDO.
Noverint omnes, quod discordia, que inter decanum et capitulum ex parte una, et Heinricum prepositum
Paderbornensem ex altera, super prebendarum defectibus vertebatur, est determinata amicabiliter in
hunc modum, quod dictus prepositus et capitulum se parere determinacioni nostre seu arbitrio inter-
posicione fidei in nostris manibus promiserunt. Nos vero deliberato consilio arbitrando pronunciavimus,
quod super lite, quam inter se habebant, admisimus iuramentum capituli sub hac forma: „Prepositura
capituli Paderbornensis non habet aliquos redditus, nisi soluta prebenda fratribus, sicut sepius audivimus
in capitulo nostro ab antecessoribus nostris, excepta decima in Rameshusen. Sic Deus et sancta
ewangelia iuvent decanum et canonicos emancipatos.tt Item ecclesie et obedientie, que hactfenus fratribus
capituli emancipatis conferri consueverunt, non nisi fratribus capituli emancipatis de cetero conferentur.
Ad perpetuam eciam evidenciam predictorum presens scriptum nostro, prepositi, capituli ct ecclesie
sancti Pauli, nobilis viri domini Adolfi comitis de Woltecge et Henrici decani Frislariensis sigillorum
munimine fecimus communiri. Actum et datum Paderborne, anno Domini M°.C°C.LXII0., VI0.- Kalendas Iulii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 221. An PergamenUtrei/en angehdngt Bruchstucke
voni Siegel 1) des Bischofs; 2) des Dompropsts Heinrich, Figur mit Buch und Pcdmzweig;
3) des Domkapitels; 4) des Kapitels von Abdinghof; 5) des Graf en Adolf von Waldeck;
6) ziemlich erhaltenes spitzovales Siegel des Fritzlarer Dekans Heimlich, sitzende Gestalt, in dtr
Rechten das erhobene Buch, in der Linken ein Schlussel, daneben ein Halbmond.
909.
Propst, Dekan und Kapitd von St. Peter und Andreas in Paderborn bekunden, dass von den
ihnen durch Bischof Meinwerk geschenkten Giitem in Esbike der Abt von Breddar zu naher
angegebener Fruchtlieferung verpflichtet sei. 1262 Jtdi 1.
Hermannus Dei gratia prepositus, Regenhardus decanus totumque capitulum ecclesie sanctorum
Petri et Andree Paderbornensis universis hoc scriptum audituris perpetuam in Domino salutem. Que
geruntur in tempore, ne nube oblivionis facile involvantur, litteris solent testimonialibus perhennari.
Noverint idcirco tarn presentes quam futuri, quod de villicatione Esbike prope Pathberg sita, cuius
dominium et proprietas ad ecclesiam nostram transactis centum annis et amplius pleno iure pertinuit
et pertinet, abbas de Breydelar et conventus triginta solidos et viginti novem moldra annone Horhusensis
Digitized by
Google
1262 47?
mensure, videlicet viginti quinque siliginis, tria tritici, unum pise, tenentur persolvere nostre ecclesie
ammatim, ita quod in festo Galli denarios et in festo beati Andree sequentis annonam in domo vel curia
prepositure nostre cellerario nostre ecclesie presente et nunctio prepositi, si haberi possit, representetur,
nee a preposito nostro nee a nobis in alio loco vel aliis temporibus est predicta pensio aliquatenus
requirenda; quia eciam fundator ecclesie nostre, bone memorie Meinwercus, quondam Paderbornensis
episcopus, per predicta bona ecclesiam nostram dotavit, prout in privilegiis nostris evidencius continetur.
Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.LX0 secundo, indictione quinta, in Kalendis Iulii. Testes huius rei
sunt: lohannes abbas Hersuithehusensis1), Regenbodo cellerarius ibidem; canonici maioris ecclesie Pader-
bornensis: Iohannes Hildensemensis decanus et canonicus Paderbornensis, Ludolfus cellerarius, Waltherus
thesaurarius, Iohannes scolasticus, Heinricus Luscus, nobilis vir dictus de Buren Bertoldus et alii quam
plureB tarn clerici quam layci.
*) Hersuth. Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 78. Von den an Pergamentstreifen angehdngten Sie-
geln nut das des Busdorfer Kapitels erhalten. An Pergamentstreifen angeheftet Zettel mit
gleichzeitiger Notiz: Privilegium prepositi Hermanni de Paderburne et capituli sanctorum Petri
et Andree Pader(burnensis) de bonis villicationis in Esbike. Meinwerks Priv. UB. IIy 127.
910.
Bischof Simon von Paderborn entschddigt die Burger der Altstadt Warburg dutch Ueberlassung
der aus semen dort belegenen Garten erzielten Rente. 1262 Juli 6.
Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus omnibus presens scriptum visuris in perpetuum notum
facimus et publice protestamur, quod nos oppidanis veteris oppidi Wartberg super dampno, quod sibi
dicebant per fossatum quoddam apud novum molendinum nostro nomine irrogatum restauratum com-
petens facere cupientes, pensionem nostram, que nobis ab ortis nostris apud vetus oppidum inter
superiorem pontem et novum molendinum sitis debita fuerat annuatim, eisdem assignavimus in festo
Michaelis perpetuo possidendam. Cum vero possessores eorundem ortorum in solutione predicte pen-
sions negligentes fuerint in termino supradicto, prefatorum ortorum possessio perpetua ex arbitrio
eorum, qui nunc ipsos ortos possident, ad burgenses nostros videlicet veteris oppidi libere transfertur.
Testes huius facti sunt: H(ermannus) nobilis de Osethe, Gerhardus de Northe, Albero deWellethe, Con-
radus de Wellethe, Ludolphus de Humbergtsen, Freth(e)ricus de Ossincdorp, Everhardus et Godescalcus
fratres de Thinkelberg, Volpertus de Eisnen, milites, et Iohannes de Wellethe, castellani nostri in
Wartberg et alii quam plures. In cuius facti nostri et ordinationis munimen presens scriptum eisdem
dedimus sigilli nostri appensione roboratam. Datum anno Domini M0.G0G.LXII0., in octava apostolorum
Petri et Pauli.
Or. im Stadtarchiv zu Warburg. Vom an Pergamentstreifen angehdngten Siegel Bischofs Simon nur
ein Bruchstuck erhalten. Mittheilung des GymnasialrDirektors Hechelmann.
911.
Littera resignations et infeudationis bonorum in Ebbinghusen de quarto Kalendas Augusti^
1262 Juli 29.
So (Abdingh.) Msc. VII, 4206 foL 47 im KgL St-A. Munster. Gekort wahrscheinlich zu 1264 Juli 29.
Vgl. unten. Zu Ebbinghausen vgl. Ztschr. XLII1, 2, 52.
912.
Alt Thymmo von Corvey genehmigt einen Giitertausch zwischen dent K&mmerer und Marschall
seines Stifts, Bemhard und Dietrich. 1262 September 1.
Thymmo Dei gratia Gorbeiensis abbas omnibus hanc paginam inspecturis salutem in Domino.
Temporalis ezspirat actio, nisi robur accipiat a testibus et a scripto. Noverint igitur tarn posteri quam
Digitized by
Google
474 1262
presentes, quod in presencia nostra constitute Bernhardus nostre ecclesie camerarius et Thidericus
marscalcus noster pro bono et utilitate partis utriusque de quadam advocacia et bonis infra notatis
talem inter se nostro et ecclesie nostre accedente consensu commutationem pariter inierunt, videlicet
quod idem marscalcus advocaciam in curia Lutmarsen et in duabus curiis Gerdessen et in duabus curiis
Berinchusen ipsi camerario et omnibus suis successoribus pro triginta marcis gravis monete titulo
pignoris obligavit et ipse camerarius versa vice duas curias in Annenhusen cum agris ad ipsam perti-
nentibus assignavit predicto marscalco, ita tamen, quod ipse et sui heredes quinque quadrantes siliginis
et tres solidos gravis1) monete inde solvant camerario pro annua pensione et hoc statuto tempore,
scilicet in festo Michaelis. Quod si marscalcus sepedictus vel sui heredes tempore supradicto persolvere
neglexerint, tunc eadem bona cum omni integritate ad ius camerarii libera revertentur. Adicimus
preterea, quod idem marscalcus, si forte curias vel agros supradictos2) cum hominibus ecclesie locaverit,
non debet camerarius ipsos cogere vel artare, sed post mortem alicuius ipsorum hereditatis iura debet
ab ipsis misericorditer extorqueri, ita quod possint heredes iterum deservire. Ut autem hec omnia,
que prefata sunt, rata et iramutabilia perseverent, presentem paginam inde conscribi fecimus et sigil-
lorum nostri et ecclesie nostre necnon et civitatis in Huxaria fecimus munimine roborari. Huius rei
testes sunt: Strigerus propositus, Heinricus prior, Hermannus hospitalarius, Heinricus cantor; layci vero:
Alexander de Gundelsem, Frithericus de Oldenborch, Guntherus de Hethewigessen, Lambertus de Lutte-
Tingen, Thidericus Pusterman, Nicolaus Biseworn, Arnoldus Bisewom et alii plures* Datum et actum
anno Domini M°.C°C. sexagesimo secundo, Kalendis Septembris.
l) graves Abschr. 8) supradictas Abschr.
Nach Msc. I, 132 p. 202 im Kgl. St.-A. Munster. Gerdessen eingegangen zwischen Ovenhaueen und
Lutmarsen; vgL Wigand, Corveyer Outerbesitz, 87. Annenhusen ist nicht zu deuten; vielleicht
hat im Or. Auuenhusen = Auenhausen S. van Brakel oder = Ovenh. W. v. Hooter geetanden.
913.
Der Paderborner Domherr Otto (von Bietberg) konsentirt, Bischof Simon v. P. und Hermann III^
Sohn des Eddherrn Bemhard zur IAppe, sind Zeugen bei Schenkung einer Hufe in Avenwedde
seitens Konrads v. Bietberg an Kl. Marienfeld. 1262 September 20.
UB. IIIy 692. Ledebur, AUg. Arch. XV, 61 f. Reg. Lipp. Regg. II, 18 Nr. 493.
914.
Abtissin Ida von Herford bekundet BeUegung eines Streits zwischen dem Konvent des Stifts auf
dem Berge und dem dortigen Pleban iiber ein zu entrichtendes Opfer. 1262 September 29.
Ida Dei gratia Heruordensis abbatissa universis presentem litteram inspecturis in perpetuum.
Notum sit universis Christi fidelibus tarn presentibus quam futuris, quod discordia sive questio exorta
inter dominam custodem et conventum beate Marie in Monte Heruordensi ex parte una et dominum
G(erhardum) plebanum eiusdem ecclesie ex altera, super sacrificio, quod imagini beate Marie virginis
super altare stanti et in truncum, qui in eadem est ecclesia, offerri solet, decisa est coram nobis et
terminata, iusticia mediante. Domina custos supradicta adhibitis sibi duabus discretioribus de sua
ecclesia, scilicet decana et Elisabeht maiori,1) suffragante sibi possessione et annorum, que etiam contra
absentes currere videtur, prescriptione, iustis dictantibus sententiis, iuramento obtinuit, nullo penitus
reclamante, quod omne sacrificium dicte imagini sive infra missam sive alio tempore sive in altari sive
alias oblatum et etiam in truncum missum cedet in usus predicti conventus et custodis secundum con-
suetudinem in eadem ecclesia hactenus observatam, et nee sacerdos nee aliquis de parochia laicus sibi
unquam aliquid iuris in eo potent vendicare. Ut autem hec in posterum questio rationabiliter deter-
minata resurgere non valeat, presenti scripto, quod discretorum consilio diffinitum est, declaramus nostre
Digitized by
Google
1262 475
et ecclesie nostre2) sigillo roborato, nominibus eorum, qui huic cause intererant, pariter annotatis: magister
Albertus, Godefridus novi opidi sacerdos, Amoldus sacerdos, Sigenandus diaconus, Alradus dictus Niger,
Gerhardus de Sunnighusen, Hermannus et Hermannus Gograuii, Ludolfus de Ublingethorpe , Heinricus
de Aldenheruorde et Iohannes de Broclethehusen, Volmundus de Werninge, milites, Iohannes de Libbere,
Eichardus de Snathem8) et alii quamplures. Acta sunthec anno Domini M°.C0C.L0XI°I., in die beati Michahelis.
*) Mernach ist ein Wort ausradirt. *) vestre Or. 8) Snath, mit Abkwrzungszeichen Or.
. Or. im Kgl. St-A. Munster, Herford Stifi auf dem Berge Nr. 6. An Pergammtstreifen das ovale
Siegel der Abtissin und das runde dee Herf order Konvents.
915.
Bitter Eekehard von Battenhausen bekundet Verzicktteisttmg des Bitters Botger von Botheriburg
auf aUe Anspruche an Zehnten in Hadeberteshusen. BdUenhausen 1262 Oktober 15.
Ekkehardus de Ballenhusen dictus de Sinnering miles. Quoniam actiones hominum ex facili deleri
possunt, necesse est, ut firmentur robore. Sane igitur ad universorum noticiam presentem litteram
intuentium cupimus pervenire, quod^dominus Rudegerus miles dictus Monachus et pueri sui de Rotenburg
ab omni actione, quam habere poterant vel saltern quoquomodo ipsis competere videbatur, erga religiosos
viros et in Christo dilectos dominos de Herdehusen, Gisterciensis ordinis, Paderbornensis diocesis, super
decima allodii de Hadeberteshusen, cesserunt nobis et aliis probis viris presentibus absolute. In huius
enim rei testimonium petiverunt presentes litteras sigilli nostri munimine roborari. Datum Ballenhusen
anno Domini M°.G°G. sexagesimo secundo, Idus Octobris.
Nach Abschr. saec. XV. im Kgl. St-A. Munster. Zu Hadeberteshusen vgl. Nr. 760 und 805.
916.
Bischof Simon von Paderborn macht die von der Herbstsynode gefassten Beschliisse bekannt und
hefieJdt den Archidiakonen, die Uebertreter dersetben durch geistliche Strafen zu ihrer Beobachtung
anzuhaUen. 1262 Oktober 17.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris in perpetuum salutem in
eo, qui est salus omnium et solamen. Notum esse volumus, quod in nostra synodo nobis, prelatis,
canonicis, plebanis, sacerdotibus ac universitate cleri nostre diocesis presentibus et approbantibus, sen-
tentiatum extitit coram nobis, quod si bona aliqua a fidelibus (causa) devocionis alicui ecclesie ad emen-
dationem ipsius vel utilitatem sub certa pensione legata fuerint perpetuo possidenda, rector ecclesie
ipsius bona prefata sic legata ecclesie (in provisionem) et curam suam recipiet, si sibi videbitur expedire,
et ecclesie ab ipsis bonis solvet annuam jensionem- convertendam in usus ipsius ecclesie deliberato
consilio discretorum, secundum quod voluntas et ordinatio exstitit conferentis; nee ab eisdem bonis ab
aliquo iudice, schultheto sive alio nomine exactionis vel pensionis sive iuris ullius aliquid extorqueri
poterit ullo umquam tempore, cum eidem ecclesie ipsa bona libere sint legata, nisi tempore legationis
alicui predictorum aliquid iuris in dictis bonis legitime fuerit reservatum, et hoc constet per testes
legitimos vel per publicum instrumentum. Et in huiusmodi provisione rectoris ecclesie contradictio
parrochialium non obstabit. Verumptamen si rector ecclesie vel plebanus rerum propriarum fuerit
publicus dissipator, ita quod super provisione vel conservatione rerum ecclesiasticarum sit minime fide
dignus, et super huiusmodi conversatione coram suo iudice legitime convictus fuerit vel confessus, extunc
bona predicta alicui layco fide digno et prefate ecclesie parrochiano sub debita pensione ex consilio et
ordinatione archidyaconi loci taliter committentur, ut voluntas offerentis bona sepedicta fideliter impleaturr
succesBori nichilominus predicti dissipatoris iure suo per omnia reservato. Item exstitit sententiatum,
quod, si in ecclesia aliqua fuerit reliquiarum visitatio specialis, oblationes ibi factas dyocesanus 1), rector
ecclesie et ecclesia equaliter participabunt, et ab ipsis tribus est ad easdem oblationes equalis custodia
adhibenda. Item sententiatum fuit, quod, si per parrochiam aliquam temporibus debitis mediante
Digitized by
Google
476 1262
plebano vel suo nuntio secundum consuetudinem portantur reliquie, oblationes ibi facte debent rectori
ecclesie presentari. Item de cerocensualibus ita sententiatum exstitit, quod iuris est et in omnibus
ecclesiis observatur, quod, si vir cerocensualis ducat uxorem sue conditionis, dabit pellem hyrcinam aut
•unum solidum, et stat in arbitrio domini, quod duxerit eligendum. Si vero duxerit uxorem, que non
est sue conditionis, citandus est tribus edictis, et si comparuerit, dabit quinque solidos et remanebit in
iure suo. Si vero non comparuerit, iure suo sibi abiudicato perpetuo remanebit servilis conditionis illius
ecclesie, cuius fuerat cerocensualis, antequam suis exigentibus meritis iure suo per sententiam privaretur,
et eo defuncto dominus suus toilet hereditatem suam sicut servi. Item si vir cerocensualis proprio
.arbitrio tradit se in potestatem alicuius, ut sit eiusdem servilis conditionis, dominus suus repetet ipsum
pro servo et eo defuncto toilet hereditatem suam, quoniam fraudem fecerat ecclesie sue et a iure suo
recesserat ipso facto. Item si aliquis cerocensualis non solverit cerocensum suum per biennium et sit
in patria consti tutus nee propter paupertatem nimiam obmittat, et de hoc convictus fuerit legitime,
deinceps remanebit proprie conditionis illius ecclesie, cuius cerocensualis exstitit, et eo defuncto dominus
suus toilet heredidatem suam sicut servi. Si vero idem extra patriam constitutus fuerat per triennium
«ive amplius et ob causam legitimam solvere cerocensum non poterat et hoc constat, et post reditum
suum absque monitione cerocensum suum solverit pro toto tempore sic neglecto, eius negligentia nullum
•sibi preiuditium generabit, sed in iure suo ante recessum suum prehabito remanebit. Item si vir cero-
-censualis, qui duxit uxorem non sue conditionis, decesserit et non est vir superstes eius consanguineus
-et eiusdem conditionis, dominus suus accipit suum herwede; simile est de hereditate, cum non est heres
consanguineus eiusdem conditionis, dominus accipit hereditatem. Similiter si mulier cerocensualis
decesserit et non est eius consanguinea eiusdem conditionis, dominus toilet exuvias et hereditatem, si
residuus non est heres similis conditionis. Constat enim stricti * iuris esse, quod in omnibus ecclesiis
conventualibus thesaurarius sive custos, in aliis vero parrochialibus plebanus recipiet cerocensum. Item
tserocensualis homo non habens heredes sue conditionis in lecto egritudinis constitutus , nichil de bonis
suis legare sive alienare poterit; sed totum, quod possidet, cedet thesaurario vel plebano, si decesserit,
nisi conditionaliter cerocensualis factus fuerit et hoc probare valeat per testes ydoneos vel per publicum
instrumentum. Preterea sententiatum exstitit, quod a laycis sive parrochialibus alicuius ecclesie irre-
xjuisito plebano sive rectore ecclesie nichil de rebus ecclesiasticis est ordinandum, quoniam idem plebanus
vel rector ipsos parrochianos suos ad decorem domus Dei et obsequium Christi crebris monitionihus
•confovebit et ad conservationem rerum ecclesiasticarum , sicut ex officii debito tenetur, plus ceteris erit
■sedulus et fidelis. Nos enim Symon episcopus Paderbornensis decernentes et volentes huiusmodi sen-
tentias habere robur perpetue firmitatis, $as sub anathematis interminatione auctoritate, qua fungimur,
ab omnibus precipimus perpetuo inviolabiliter observari. Et ne huiusmodi sententiis rite latis quisquam
presumat de cetero temere contraire, contradictores, si qui fuerint, mandamus et presentibus iniungimus
in virtute sancte obedientie ab universis archidyaconis et ecclesiarum rectoribus competenti monitione
premissa per censuram ecclesiasticam districtius coherceri. Ad huius etiam facti nostri perpetuam
•evidentiam presens scriptum nostro sigillo fecimus communiri. Actum et datum in synodo nostra episco-
pali anno Domini M°.C°C.LX secundo, in crastino Galli.
*) dyocesanius Or.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 222. Die defekten Stellen der rechten Seite nach
beiliegender Abschrift saec. XVIII. erganzt. Vom an Leinenfdden angehdngten Siegel des Bischofs
Bruchstuck erhalten. Der Abschnitt uber die Cerocensualen stimmt fast wortlich mit der Verord-
nung Bischqf Ludolfs von Munster, UB. Ill, 232, uberein, gedruckt mit irrigem Datum KmdUnger,
Beitrdge II, 327. Dieser Abschnitt in vorstehender Urkunde wurde schon fruh als der wichtigst*
angesehen, so doss die beiden Inhaltsangaben avf der Ruckseite, von denen die eine beinahe gleich-
zeitig (privilegium de cerocensualibus), nur ihn erwdhnen.
Digitized by
Google
1262 477
917.
Jtichter und Burgerschaft in Nieheim lekunden die Schenkung zweier Hufen in Erwitzen an
Kl. Falkenhagen. 1262 November 2.
Thidericus iudex, consules ac universitas in Nihem burgensium omnibus Christi fidelibus presens
^criptum visuris in Domino salutem. Vobis notum esse cupimus, quod domina Thetheldis beate
memorie ducta igne divino tradidit se religioni ecclesie in Walkenhagen et in aucmentum sue pre-
bende eidem ecclesie duos mansos, quos habuit in Ermwordessen, ipsius nato Bertrammo consentiente
contulit, tamen ita, quod ipse Ber(trammus) duas marcas propter suum consensum recepit. Huic
facto interfuerunt : dominus Godefridus plebanus in Nihem, Iohannes de Eysen rector scole, dominus
Arnoldus dictus Scrape, Paderbornensis dapifer, dominus Alradus Pallidus, dominus Bertholdus Sumer-
kalf, dominus Burchardus de Holt(husen), dominus Iohannes de Wiginchosen, Herboldus Holtene,
Sifridus de Ermwordessen. Ut autem predictum factum post hac non valeat a quoquam infringi,
presentem litteram sigillo nostri oppidi roboramus. Factum anno Domini millesimo ducentesimo LXIL,
in crastino omnium sanctorum.
Or. im Beaitze dea Studxenfonds zu Poderborn, jetzt im KgL St-A. Munster, Kl. Falkenhagen Nr. 9.
An ernem von der untern Seite des Pergamenta eingeachmttenen Streifen das fragmentariache
Nieheimer Stadtaiegel, aitzender Biachof mit Mitra und Stab me West/. Siegel II. Taf. 77 Nr. 5.
Reg. Lipp. Regg. HI, 7 Nr. 1500 mit irrig aufgelostem Datum.
918.
JEdeOierr Bemhard d. &. zur Lippe und Gemahlin Sophia stiften mit Zustimmung ihrer Sohne
Hermann und Dietrich im Kl. IAppstadt ein Jahresgeddchtniss filr ihre verstorbenen Sdhne Gerhard
und Ekbert und sp&ter filr sich. 1262 November 26.
Bernhardus nobilis de Lippia maior et domina Sophia uxor eiusdem omnibus, ad quos hoc
scriptum pervenerit, notum facimus ipsorum memoriis firmiter imprimi cupientes, quod nos pro nobis ac
natis nostris pia recordatione defunctis in statu devotionis aliquid ordinantes Hermanno et Th(eoderico)
natis nostris consentientibus quinque maltia annone conventui sanctimonialium in Lippia contulimus
psis de molendino intra muros ibidem sito ad latus turris destructe singulis annis inperpetuum per-
solvenda. Tali quidem astante discretione, quod unum malt Gherhardi aliud Ecberti natorum nostro-
rum beate memorie et residuum post mortem nostram cum vigilarum ac missarum frequentacione in
cenobio prenominato anno quolibet nostri memoriam reportabit. Ne autem hec nostra donatio per
oblivionis introitum aut alias cuiuscumque lesionis specie sub lapsu temporis irritetur, presentem lit-
teram sigillis nostris ipsam donationem nostram approbantibus duximus muniendam. Datum anno
Domini M°.C*C.LX secundo, V°I. Kalendas Decembris.
Or. im Stiftsarchiv zu Lippstadt. Reitersiegel Bernhards an abhdngendem Pergamentstreifen. Reg.
Lipp.'Regg. 1, 214 Nr. 315 nach Abachrift aaec. XV. im Furatl. Lipp. Archiv zu Detmold.
919.
Eddherr Bemhard d. j. zur Lippe genehmigt die beim BegrObniss seines Bruders Ekbert getnachte
Memorienstiftung seiner Eltern. 1262 December 3.
B(ernhardus) nobilis iunior de Lippia omnibus hanc litteram visuris salutem in Domino. Pre-
fientium tenore protestamur, quod nos ob spem proprie salutis et omnium parentum et consangui-
neorum nostrorum collationem illam, quam pater et mater nostra conventui ecclesie beate Marie in
Lippia in exequiis Ecberti pie memorie fratris nostri pie ac laudabiliter fecerunt, ratamet inviolabilem
habere decrevimus, videlicet de quinque moltis annone de molendino inferiori infra oppidum Lippense
Westf. Urk.-Buch IV. 61
Digitized by
Google
478 1262
annuatim predicto conventui persolvendis preter ilia quinque molta, que ab antiquo ex eodem molendino
persolvi consueverunt, ecclesie memorate, ita quod ibidem animarum memoria tocius nostre parentele
in perpetuum habeatur. Datum anno Domini M0.C0G.LX0I°L, dominica proxima post Andree (festum).
Or. im Stiftsarchiv zu Lippstadt; die ganze Urk. rescribirt (auf Rasur). An Pergarrientstreifen ange-
hdngt Siegel Bernhards (Lipp. Regg. I Taf. 17) mit Rucksiegel (abweichend van dem dart abge-
bildeten), zum Theil zerstort. Reg. Lipp. Regg. 1, 214 Nr. 316. nach Abschrift saec. XV. im
Furstl. Lipp.Archiv zuDetmold. Vgl. oben Nr.918 zu 1262 November 26.
920.
Abt Hermann von Helmarshausen iibertragt gegen eine Frucktabgabe Outer in Nehen einem Burger
in Warburg. Helmarshausen 1262 December 6.
Nos Hermannus Dei gratia abbas in Helmwordessen, Hermannus decanus, Giselbertus camerarius,
Bertoldus hospitalarius totusque eiusdem loci conventus omnibus presens scriptum intuentibus cupimus
non latere, quod Werno de Bun, uxor sua, Ecchehardus frater suus et Iordanis filius dicti Ecchehardi,
Bertoldus et Hecchehardus fratrueles memoratorum fratrum, videlicet Wernonis et Ecchehardi, bona
sua sita in Nehen ecclesie nostre et specialiter hospitali pertinencia, presentibus iudice et consulibus
in Helmwordessen et aliis quam pluribus fide dignis, in manus nostras resignaverunt. Nos vero pari
consensu bona prelibata cum omnibus suis appendiciis ab omni exactione precaria sive advocacia
libera Iohanni dicto Stolten civi in Wartberig, Ide uxori sue et certis heredibus suis contulimus per-
petua possidenda, eisdem plenum ius ministerialium nostrorum conferentes, ita tamen, quod debitam
pensionem, videlicet viginti scipel siliginis vel ordei et sex denarios gravis et legalis monete, annuatim
inde persolvant expedire. Protestamur eciam, quod nos et successores nostri prenominatum Iohannem
et heredes suos, ubicumque necesse fuerit, de dictis bonis tenemur warandire. Et ut hoc robur fir-
mitatis obtineat, presentem cedulam dedimus ipsis sigillo nostro communitam. Testes huius rei sunt:
dominus Henricus iudex, dominus Hildemarus plebanus de Bun, Ecchehardus filius Herenberti, Hen-
ricus monetarius, Iohannes socer suus de civitate, Thidericus de Huxaria, Hermannus de Budenevelde,
Bertoldus de Tunnenhosen, Bertoldus Regenbodi natus, Sibertus, Gerhardus de Langendal et Henricus
filius ducis, consules in Helmwordessen et alii quam plures. Datum et actum in Helmwordessen in
die beati Nicolai, anno millesimo Domini ducentesimo sexagesimo secundo.
Or. im Kgl. St.-A. zu Hannover. An blattrweissen geflochtenen Schnuren verletzt das kleine ovale
Siegel dee Abts. Vgl. Nr. 903 u. 904.
921.
Austausch von Ministerialen zurischen dem Bischof Simon von Paderborn und der Boddeker Rirche.
1262 December 12.
Symon episcopus Paderbornensis tradidit ecclesie Budicensi Burchardum filium Alberonis militis
de Etlen pro ministerial! et recepit in locum eius Ermtrudim natum Gonradi de Etlen militis. Anno
Domini M°.C°C.LXII0., II0. Idus Decembris,
Regesi nach dem Boddeker Kopiar fol. CCCXI1I im Besitze dee Freiherrn van Brenken zu Erpernburg
unter der Ueberschrift: Hee littere invente sunt apud Henrik Mengen in Buren, quas tunc
ipse sponte et libere resignavit in Bodeken anno Domini M.CCCC.LIL, in die innocentium.
922.
Bischof Simon von Paderborn bekennt vom El. Hardehausen 50 (?) Mark erhaUen und ihm dafur
seinen Hof . . . bei Warburg uberlassen zu haben. Paderborn 1262 December 13 (ipsa die
Lucie virginis).
Or. fast ganz zerstort im Kgl. 8t.-A. Munster7 Kl. Hardehausen Nr. 145.
Digitized by
Google
1262 479
923.
Abtissin Ermgard von Heerse schenkt dem KL Wittebadessen mehrere Guter. 1262.
In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Ermegardis divina bonitate Herisiensis ecclesie
abbatissa omnibus presentem paginam inspicientibus salutem in Domino sempiternam. Accedens ad
tios Theodericus ecclesie Wilbodessensis prepositus petivit instanter, ut suo conventui proprietatem
bonorum Iohannis in Wirdessen, Heydenrici et suorum heredum in Edelersen et in Ryckersen Conradi
et Alberonis fratrum dictorum deWellede conferremus. Cuius peticionis instanciam confldentes intuitu
divine retribucionis, conventus nostri et ministerialium habito consilio, contulimus eidem ecclesie
Wilbodessensi eandem proprietatem quieto dominio perpetuo possidendam. Pro recognitione huius
proprietatis talem conditionem interposuimus, ut iam dictus conventus talentum cere quolibet anno
transvoluto in nativitate sancte Marie ecclesie Herisiensi ad luminaria solvat et transmittat. Ne igitur
nostre ordinationis beneficium processu temporis immutari possit aut infringi, presentem paginam
nostri et conventus sigillorum impressione et testium subternotacione duximus roborandam. Testium
vero nomina hec sunt: Cunegundis preposita, Iutta decana, Alheidis custos, Iohannes et Ludolfus et
Hermannus de Istentorph, canonici ; Bernhardus camerarius, Iohannes dictus de Nyhusen laid et quam
plures. Acta sunt anno dominice incarnacionis millesimo ducentesimo sexagesimo I°I.
Aus Willebades8ener Kopiar saec. XV. XVI. im Stadtarchiv Dortmund fol. 79; Regest imKgl. St.- A.
Munster Msc. I, 242 b 62. Die Ansiedltmgen Wirdessen, Edelersen und Rickersen sind ein-
gegangen in der Feldmark von Wittebadessen. Wirdessen lag in der Richtung nach Altenheerse ;
Edelersen zwischen Wittebadessen und Neuenheerse und Rickersen nach dem alien WiUebadessener
Lagerbuche bei dem (heute zum Qute Borlinghausen, fruher zwn Kloster Wittebadessen gehorenden)
Vorwerke Lake. (Spancken.)
924.
Graf Otto von Bavensberg bekundet den Verkauf zweier Eufen in HSrste im Kirchspid Stapettage
seitens Gerhard gen. Duuellescop und seines Sohnes Heinrich an KL Marienfeld. 1262.
Zeugen: Bernardus vir nobilis de Lippia, Fredericus notarius noster, Heinricus Vinko, Reinbertus
dapifer, Harderadus Vulf, Ludewicus Hake, Bernhardus Lethebur, Herbordus Vos.
Qr. im Kgl. Sti-A. Munster, Kl. Marienfeld Nr. 152. An Pergamentstreifen Reitersiegel des Aus-
stellers. Gedr. Ztschr, IX, 305. Reg. Lipp. Reg. II, 214 Nr. 317; UB. Ill, 697.
925.
Hermann von Brake! resignirt dem Bischof Simon Von Paderborn zwei Bufen in Kdrbecke zu
Gunsten des Kl. Hardehausen. 1262.
Reverendo domino suo ac venerabili Paderbornensis ecclesie S(imoni) episcopo Hermannus de
Brakel debitum obsequium et devotum. Duos mansos in maiori Gorbeke, quos a Paderbornensi ecclesia
tenuimus iure feodali, et quos a nobis Gerlacus et Geroldus fratres dicti de Helmere feodaliter tenue-
runt, nobis eos libere resignarunt. Nos igitur predictos mansos in Corbeke gratie vestre et ecclesie
Paderbornensi absolute et liberaliter cum consensu uxoris nostre Clemente et filii nostri Iohannis et
aliorum liberorum nostrorum resignamus, ea videlicet interposita condicione, quod eosdem mansos
monasterium in Hersuithehusen in quieta possessione obtineat in eternum. Et ut hec rata permaneant
in posterum, super hac nostra resignatione nostras eis litteras sigillo nostro roboratas indulgemus.
Datum anno Domini M0.C°C.LX°IL
Or. im Kgl. St-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 141. Siegel vom Pergamentstreifen abge/allen.
Vgl. oben Nr. 896 und 897.
61*
Digitized by VjOOQ IC
i
480 1262
926.
Die BrUder von Gudensberg verkaufen dem El. VoOchardinghausen ihr Gut in Holthusen mil
zugehSrigen Ackern in Twiste. Wdfhagen 1262.
In nomine Domini amen. Universis Christi fidelibus scripto presentis pagine innotescat, quod
nos Conradus et Giso fratres mililes dicti de Gudensberg spontanea voluntate cunctis nostris heredibus
debitum assensum prebentibus vendidimus pro triginta marcis gravium denariorum et sub venditioni*
titulo assignamus domino preposito Hartmanno emptionem huiusmodi fideliter procuranti totique con-
, ventui sanctimonialium in Volchardinghusen allodium nostrum situm in Holthusen, quod feodali iure
possedimus ab ecclesia Paderbornensi cum agris annexis in Twiste sitis, hominibus et aliis omnibus
agris attinentibus iam cultis vel etiam non excultis, ita videlicet, ut prefatum cenobium bona pre-
notata ammodo quiete possideat et exinde fructus percipiat universos. Astiterunt etiam, cum talis
venditio fieret, pro testimonio perhibendo viri idonei et probati universi castrenses in Wulfhagen
videlicet Ekehardus et Johannes milites fratres de Helfenberc et eorum filii Iohannes, Wernerus et
Ekehardus, Alexander et Volradus fratres de Essceberg, Iohannes de Wedelberg et Warmundus, do-
minus Tidericus dictus Lupus et Tidericus de Blomenstein et quam plures alii nobiles et burgenses.
Ut vero longeva temporis successio venditionem huiusmodi tarn solempniter contractatam nequeat
irritare, presentem paginam sigillorum nostrorum munimine placuit roborari. Acta autem sunt hec in
Wolfhagen anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo secundo. Amen.
Or. itn Furstl. Wald. Archiv zu AroUen. An Pergamentstreifen dreieckiges Siegel Konrads v. G.
927.
Die Br&der von Gudensberg resigniren dem Bischofe von Paderborn ihr Gut in Holthusen und
bitten, dasselbe dem EL VoUchardinghavuen zu Lehn zu geben. 0. J. (um 1262.)
Venerabili et beatissimo domino suo episcopo Paderbornensi Conradus et Giso fratres milites
dicti de Godenberg debiti sui servitii exhibitionem. Noverit vestra dominatio laudabilis et famosa,
quod favorabiliter et spontanea voluntate resignamus vobis nostrum allodium situm in Holthusen,
quod possedimus feodali iure ab ecclesia Paderbornensi, studiosissime et quantum possumus flagitando,
ut cenobio sanctimonialium in Volchardinckusen eodem iure dignemini assignare, quo nobiscum taliter
ordinarunt, quod nee ipsi percipiant vice nostra, voluntarie resignamus et tamen vestre dominationi,
sicut hactenus servire paratos, nos dabimus inveniri.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu AroUen. An Pergamentstreifen dreieckiges Siegel Giso' 8 v. G.
928.
Math und Biirger in Marsberg bekunden, doss die Bitter Konrad und JJbero von Welda ihr
Gut in Dorslon einem Marsberger Burger verpachtet hdben. 1262.
Universis pagine presentis inspectoribus consules ac burgenses civitatis Montis Martis ad per-
hibendum testimonium veritati omnibus hoc scriptum visuris et audituris cupimus notum esse, quod
nobis presentibus viri strennui Conradus et Albero milites dicti de Wellede bonum in Dorslon situm,
Henrico dicto de Nutlon civi Montis Martis ac Cunegundi uxori eiusdem puerisque suis legitimis
heredibus eorundem venditum accepta pecunia in feodum concesserunt absolutum iure feodali peren-
niter possidendum spondentes eisdem possessoribus ipsi et eorum liberi warandiam debitam prestituros
se fore contra calumniam iniquorum. Ut huius feodi collatio stabilis permaneat in evum, has litteras
inde conscriptas munimine sigilli Montis Martis decrevimus roborari. Actum ac datum anno dominice
incarnationis M°.C0C.LX° secundo. Testes, qui specialiter astiterunt, sunt: Bertoldus Alradi iudex,
Albertus de Mulhusen proconsul, Bertoldus de Huxaria, Hermannus super theatrum, Werno de
Westhem, Conradus Can, Iohannes de Bilenchhusen, Gerhardus de Silcenchusen , Hermannus de
Flessengere, Gerlacus de Tuiste, Conradus de Vesperde, Conradus de Landesberg, consules, Henricus
Digitized by
Google
1262 481
Morel, Hermannus de Kerecdorp, Hermannus Flicwecke, Iohannes de Nutlon, Ludico frater iudicis^
Ludolfus de Capella, Henricus de Vesperde, Gonradus Comes, Iohannes de Tigno, Fredericus Picus,
Conradus de Adorp, Henricus de Landesberg, Nicolaus de Corbike, Henricus nepos eiusdem, Iohannes
de Orpe, Iohannes monetarius, Wigandus de Clutige, Helmicus de Huxaria, Godescalcus Hauesalde,
Conradus de Brilon, Sigenandus, Godefridus de Westhem, Henricus de Gulete, Gonradus Ludbrandi,
Iohannes Scettere, Siffridus et Henricus, proconsules et alii quam plures.
Nach dem defekten Westphalenschen Kcpialbuch im Beeitz dee Graf en von Weetphalen zu Liter. Siltzing-
husen (Schaten ad annum 1043), Sulsinchosen (Wigand, ArchwVI,395 Nr.53; vgl. VII, 300)
ausgegangen, % Stunde S. v. Marsberg, jetzt „Grund Sillingsen".
929,
Rathm&nner und BUrgerschaft von Marsberg bekunden Outheissung eines Tausches in Esbike triit
Kl. Breddar. 1262.
Universis pagine presentis inspectoribus consules ac burgenses civitatis Montis Martis ad per-
hibendum testimonium veritati tarn presentibus quam futuris innotescat, quod strennui viri Herboldus
de Amelungessen, Alexander, Volradus fratres de Escheberg, Iohannes de Brobike, milites; Albertus
de Mulhusen, Bertoldus de Huxaria, Heinricus Morel, Heinricus, Theodericus fratres de Oddenhusen,
Constantinus de Esbike cum religiosis viris abbate et conventu de Breidelare, ordinis sancti Benedicti,
a parrochia in Esbike super area custodie ville prescripte commutata factum gratum favorabiliter et
ratum habent. Huius autem concambii consensum ipsorum unanimem presenti scripto publice pro-
testamur. Ne vero inposterum ab ipsis aut eorum heredibus occasio questionis ulla valeat suboriri,
de assensu et petitione virorum prescriptorum partis utriusque has litteras in testimonium concambii
prescripti fecimus appensione sigilli civitatis nostre roboratas. Datum anno Domini M°.C°G.L0X secundo.
Or. wn Kgl. St.- A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 77. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
930.
Die Bathmdnner von Sachsenberg verpflichten sichy dem zu Volkmarsen abgeschlossenen BUndnisse
gemass dem Abt Thymo von Corvey m treuem Beistande und versprechen, seine Rechte in ihrer
Stadt zu achten. Sachsenberg 1262.
Venerabili Domino suo Th(ymoni) abbati Gorbeyensi consules nee non et universitas in Sassen-
berg tam voluntarium quam debitum in omnibus sue possibilitatis obsequium. Vestre donlinationi
regratiari non sufflcimus, quod vestris salubribus consiliis et auxiliis nos pluries imbuistis et, sicut
capiti omnia membra quandoque solent congaudere similiter et condolere, sic vobis de prosperitatibus
gaudemus et de adversis merito condolemus; et secundum statuta federis in Volcmarsen, breviter
dicendo, vobis deesse non recusamus contra iniuriatores favorabiliter assistendo et fideliter serviendo.
Preterea iura in civitate nostra emergentia, ab antecessoribus vestris habita, vobis numquam cupimus
amputare. Huius autem rei tractatum cum munimine sigilli nostri oppidi roboramus. Datum in
Sassenberg anno Domini M°.G°G. sexagesimo secundo.
Or. im Kgl. St- A. Munstery Fstabt Corvey Nr. 102. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Vgl. fuerzu
Urk. von 1267 Mi 21.
931.
Abtissin Ermgard von Neuenheerse fordert Friedrich von Istrup auf, das Kl. Hardehausen in dem
Besitz zweier von ihm an dassdbe verkaufter Hufen in Istrup nickt zu stdren. 0. J. (Urn 1262.)
E(rmgardis) Dei gratia Hersensis ecclesie abbatissa dilecto ministeriali suo Frederico de Istentorp
salutem cum affectu sincero. Dominus abbas et conventus in Hersuithehusen nobis sunt conquesti,
quod tu et tui filii ex tua suggestione ipsos in duobus mansis, sitis in villa Istinctorp, quos a te iusto
et racionabili emptionis titulo comparaverunt, inpediatis minus iuste. Et cum nobis constet, quod
Digitized by
Google
482 1*68
dicta emptio bene et laudabiliter est contracta, rogamus et cum bono affectu desideramus, ut tu et
tui filii dictam abbatem et suum conventum in possessione dictorum mansorum non inpediatis. Me-
minimus enim, quod tu dictos mansos nobis libere resignasti, et nos eos porreximus abbati et con-
ventui memorato. Uxor etiam tua et tui pueri tunc geniti, quia ad nostram presentiam venire non
potuerunt, ad tuam petitionem et ad nostram voluntatem in opido Brakel domino Hermanno de Brake
ad manus nostras sepedictos mansos resignarunt coram pluribus testibus idoneis ad hoc rogatis, super
quo nostras litteras conscribi fecimus et nostri sigilli signaculo roborari. Si vero quicquam contra
prefatum abbatem et suum conventum de prefatis mansis proponere volueritis, vobis coram nobis,
prout iuris sententie dictaverint, iusticiam facient expeditam.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 140. Siegel vom Pergamentstreifen ab. AU Littrro.
clausa verachickt.
932.
Heinricus de Helwardeshusen sacerdos gemnnt in Verpf&ndungsurkunde von Zehnten in
Walshausm. 1262.
Or. im Kgl. St.-A. Marburg, Lippoldsberg.
933.
Bitter Begenhard v. Itter iiberldsst Kl. Bredelar ein Gut \n Rixsuithehusen. Corbach 1263 Februarli.
In nomine sancte et individue trinitatis. Omnibus hanc litteram visuris, Regenhardus miles
dominus castri in Ythere recta sapere et veritati testimonium perhibere. Quia omnis iusticia exigit
et salus anime deposcit, ut, quicquid cum viris religiosis, quorum Deus tutor est, tractemus rata invio-
labiliter teneamus, sperantes exinde eorum precibus gratiam in presenti et gloriam in futuro, noverit
idcirco presens etas et postera, quod nos et liberi nostri Heinricus videlicet Alius noster senior et
reliqui fratres sui et sorores unanimi consensu et voluntate Domino inspirante pro remedio aniraanim
ndstrarum et carorum curiam nostram in Rixsuithehusen sitam a progenitoribus nostris proprietario
iure ad nos devolutam et quiete pbssessam, domino Alexandro abbate de Bredelar et aliis probis
viris mediantibus, contulimus sollempniter et dedimus conventui fratrum cenobii jam dicti in Bredelar,
ordinis Cysterciensis, libere et quiete sine omni perturbatione proprietario iure perhenniter possi-
dendam cum omnibus pertinentiis suis sicut nos habuimus agris videlicet cultis et incultis, silvis,
pratis, pascuis, aquis, aquarumque decursibus, viis, inviis, omni iuri nostro in eadem curte habito
publice cedentes et ius veri dominii ipsis ad omiiem dispositionem eiusdem curtis, prout libuerit,
recognoscentes. Insuper eisdem tenore presentium contra quemquam de predictis bonis plenariam et
perpetuam prestamus warandiam, ipsos etiam omni affectu tarn pro reverentia domini nostri Ihesu
Ghristi eiusque pie matiis Marie quam favore religionis non solum in his bonis set et in omnibus,
quibus possumus, promovere semper et tueri cupientes. Deinde abbas et conventus claustri iam dicU
vicissitudinem nobis pro huiusmodi donatione rependentes spoponderunt nobis et liberis nostris post
mortem nostram de proventibus ecclesie sue annuam pensionem annone se daturos omni occasione
remota duodecim modia siliginis et totidem avene Corbikecensis mensure in Ythere representanda,
nee aliquid ultra ab eis requiremus. Porro ne aliquis heredum nostrorum vel quis hominum hanc
nostram donationem ausu temerario imposterum irritare attemptet prefatis fratribus super possessione
eorundem bonorum iniuriosus existens aut molestus, unde nostra actio et fides possit violari et quies
fratrum claustri memorati turbari, presentem paginam exinde conscriptam in testimonium huius dona-
tionis sigilli nostri munimine primitus roboravimus et ad maiorem firmitudinem sub sigillorum etiam
appensione nobilis de Buren domini Bertoldi iunioris familiaritate nobis coniuncti et consulum civilatis
in Curbike tarn ipsi fratres quam nos rogavimus communiri. Acta sunt hec in Gurbike anno ab
incarnatione Domini M°.C°C.LX0 tercio, indictione VI., in die beati Valentini martyris. Huius rei
Digitized by
Google
J
1263 483
testes sunt : Hermannus plebanus in Hogeri(n)chu8en, Thetmarus Oppolt, Waligo iunior de Ense, Rauen
index in Curbike, milites; Alwordus et Iohannes fratres, Heinricus de Alrefh, Arnoldus de Alrefh,
Wigandus Scerf, Bertoldus de Leicthenvils, Walterus Comes, magister consulum in Curbike, Iohannes
Keinpe et frater suus Bernherus, frater Hermannus in Breydelar conversus, magister grangie tunc
in Rixuidehusen.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 80. Van den drei an Pergamentstreifen angehdngten
Siegeln war Bruchstuck des dreieckigen Siegels R.'s v. J. erhalten. Vgl. Nr. 623, 624, 856.
934.
Abt Themo von Corvey bekundet VerzichUeisttmg des Berrihard Dickeber auf atte seine von Corvey
besessenen Outer und Uebertragwng an seinen Bruder Oerlaeh nach MinisterMenrecht. Mars-'
berg 1263 Februar 22.
Themo Dei gratia Corbeyensis abbas. Universis, quibus presens scriptum fuerit exhibitum,
yolumus esse notum, quod veniens ad nostram presentiam Bernhardus dictus Dickebir universa bona,
que ab ecclesia nostra Corbeyensi tenebat, in manus nostras libere et integraliter resignavit
omnibus iuribus renuntians, que habuit vel habere videbatur in eisdem. Nos vero eadem bona nobis
taliter resignata Gerlaco fratri eiusdem Bernhardi ecclesie nostre ministeriali contulimus iure minister
rialis quiete ac perpetuo possidenda. In cuius rei testimonium has litteras inde conscriptas sigilli '
nostri munimine duximus roborandas. Testes huius sunt: Swickerus et Odelricus1) fratres de Brilon,
Gerlacus de Mulhusen, Rodolfus de Esnete, Heinricus deVesperden, Bernhardus de Walberninchusen,
Hartwicus de Durslon, Heinricus de Culete, Bertoldus iudex Montis Martis, Bertoldus de Huxaria,
Heinricus de Capella, Ludolfus de Capella, Hermannus super theatrum et alii quam plures nostri fideles.
Datum et actum in Monte Martis anno Domini M°.C°C.LX tertio, in cathedra beati Petri.
l) Oldelricus Or.
Or. im Kgl. St-A. Mun8ter> Kl. Bredelar Nr. 79. Siegel wm Pergamentetrejfen abge/allen.
935.
Abt Themo, Kl. Corvey und der Paderbomer Dompropst Heinrich, Vormtmd des Stifts, bekunden
in Stiflsangelegenheiten den Entscheidungen des stdndischen Baths zu folgen. 1263 Marz 13.
Themo Dei gratia abbas Corbeyensis et Heinricus eadem gratia Paderbornensis prepositus ipsius
Corbeiensis ecclesie tutor necnon eiusdem ecclesie conventus presentium apercione litterarum publice
protestamur, quod nos in universis ecclesie nostre negotiis consiliarios nostros tarn prelatos quam
ministeriales a nobis electos, fideles nostros, confidenter audientes de eorundem consilio cuncta facie-
mus. Si vero per nos ipsos ecclesie nostre sanius ac utilius consilium sit l) inventum, consiliis nostris
salubribus gratanter acquiescent. In cuius evidenciam has litteras iuramento nostro et fidei datione
firmiter vallatas sigillorum nostrorum munimine duximus roborandas. Datum anno Domini M°.C°C.LXa
tercio, II°I. Idus Martii.
*) fit Or.
Or. im Kgl. St-A. Muneter, Fstabt Her ford Nr. 54. Die drei an Pergamentetreifen angehdngten
Siegel sind abgef alien. SUft Herford wandte rich in strittigen Rechtsf alien wiederholt an Corvey
urn Rath; wahrecheinlich ist obiges Or. bei eolcher Oelegenheit ins Herf order Archiv gekommen.
936,
Graf Adolf v. Wdldeek Z. des Bischofs Gterhard v. MUnster uber StreUscMichttmg atoischen Kapitd
des aUen Boms und Laien in MUnster. MUnster im UscMftichen Pdlast (1262) 1263 Marz 13.
Gedr. UB. Ill, 702.
Digitized by
Google
484 1263
937.
Bischof Simon und die Archidiakone der Paderborner Kirche verkunden die althergebrachten BechU
der Archidiakone. Paderborn 1263 vor M&rz 15.
Simon Dei gratia episcopus Paderbornensis , Heinricus propositus in prepositura et in Huxaria
sedium archidiaconus, R(abodo) decanus archidiaconus in Detmele, prepositus Volradus archidiaconus
sedis in Harhusen, E(uerhardus) archidiaconus Hervordensis, magister Iohannes decanus Hildense-
mensis, archidiaconus sedis in Stenhem, Mauritius cantor Paderburnensis, archidiaconus sedis in Wart-
berg, W(altherus) thesaurarius archidiaconus in Lemego, H(ermannus) de Suninghusen prepositi
apostolorum Petri et Andree et camerarii Paderburnensis et in archidiaconatibus ad dictam proposi-
turam et cameram pertinentibus vices gerens, universis plebanis, ecclesiarum rectoribus et presbiteris
Paderburnensis diocesis utriusque vite salutem. Noverint universi presens scriptum visuri, quod a
tempore, cuius non extat memoria, et secundum canonicas sanctiones has habuit ecclesia nostra con-
suetudines, quas adhuc observamus, quod plebani et presbiteri in alicuius archidiaconatu constituti
coram archidiacono loci sunt conveniendi, et quod archidiaconi, si volunt, ipsos possunt ad suam
presentiam in ecclesiam Paderbornensem citare et super excessibus suis, si sint enormes, ab officio
suspendere, interdicere et excommunicare. Idem etiam plebani et presbiteri sententias ab archidiacono
personaliter sive litteratorie vel per nuntium suum, cui vices suas commiserit, latas modis omnibus
exsequentur. Has auctoritates et iurisdictiones ab antecessoribus nostris et hactenus a nobis obser-
vatas a successoribus nostris cupientes observari, quia sic ad nos sunt devolute, quod nullatenus
immutare volumus vel audemus auctoritate venerabilis patris et domini nostri Paderburnensis episcopi,
cuius vices nos archidiaconi gerimus, et propria precipimus sub vera obedientia dictas auctoritates
et iurisdictiones inviolabiliter ab omnibus observari. Nos etiam episcopus ius et consuetudinem archi-
diaconorum nostrorum approbantes omnes plebanos sive ecclesiarum rectores et alios clericos nobis
ad obedientiam astrictos iure predictorum archidiaconorum nostrorum, qui derogare presumpserint in
premissis, aiictoritate presentium ab officio decernimus esse suspensos. Datum Paderborne anno
Domini millesimo ducentesimo sexagesimo tertio, . . . Idus Martii.
Bier notch Druck bet Schaten ad annum, wo die drei Punkte vor Idus und Angabe von acht Siegeh.
Eine handschrifiliche Vorlage ist nicht nachzuweisen. Ueber Hermannus de Sunninghusen Usst
sich feststellen: 1257 19/7 (Nr. 718) ist er can. maior. eccl. und zugleich can. Lubicensis nachseinm
Siegely das uber dern Kopf einer stehenden Figur die Lipp. Rose au/weist. Von 1266 an bis 1289
erscheint er als scholasticus , von 1291 bis wahrscheinlich 1303 als decanus; vgL u. und Register
zu Asseb. UB. II. S. 437. Ein Herm. de Sunninch. erscheint nicJU im UB. L des Birth*
Lubeck, wohl aber von 1256 12/8 bis 1268 M/4 ein Herm. de Lyppia als can. Lubic. (PgL
Nr. 120 und 199; 1269 **/9 **rd «>n <**derer genatmt; Nr. 203). Ob beide identisch smd? Vgl.
auch unten zu 1264 Mai 28 und oben Nr. 380, die wahrscheinlich hierhin gehort.
938.
Die Brilder von Belferiberg theilen ihren Gtiterbesitz. 1263 April 1.
Nos Iohannes, Eckehardus et Rodolfus fratres de Helfenberg universis hoc scriptum audituris
eternam in Domino salutem. Cum facta mortalium sepe in dubium veniant, utiliter provisum est, ut
ad veram noticiam litterarum indiciis innotescantur. Noverint itaque tarn presentes quam futuri,
quod nos bona nostra in Fridegodessen et in Langele, que quondam fuerant Iohannis Druuen, partiti
sumus in hunc moduin. Nos Iohannes et Rodolfus obtinuimus bona in Fridegodessen cum pertinentiis
suis, ilia vero in Langele cum suis pertinentiis obtinuit Eckehardus. Verum quia bona in Langele
plus valuerunt quam nostra, dictus E(ckehardus) superaddidit nobis sedecim marcas, ut in particione
equalitas haberetur. Sicque nos renuntiavimus parti sue et ipse cum uxore sua et filio renuntiavit
Digitized by
Google
1263 485
similiter parti nostre. Porro nomina nostra, qui renuntiavimus bonis in Langele, sunt hec: Ego
Iohannes et uxor mea Lutgardis, filii mei, Iohannes et Wer(n)herus, filie Iutta et Agnes, frater meus
Rodolfus et filii sui Fridericus et Iohannes. Nomina illorum, qui renuntiaverunt bonis in Fridego-
•dessen, sunt hec : Eckehardus et Gysla uxor sua et Eckehardus Alius eorundem. Testes huius rei
sunt hii: Conradus, Gyso fratres de Godenburg, Allexander et Volradus fratres de Esgeberg, Iohannes
<ie Wedelberg et Warmundus, milites, Theodericus de Blomenstene, Florentius sculthetus, Heinricus
magister civium, Hermannus de Elsingen, Ernestus de Hasungen, Conradus de Scutberg, Euerhardus
de Granh et alii quam plures. Et ut hec rata et inconvulsa permaneant posteris, fecimus hanc
paginam sigillorum nostrorum munimine roborari. Insuper ad maiorem cautelam futurorum sigillo
civium inWl(f)hagen earn petivimus insigniri. Datum et actum in Wl(f)hagen, anno Domini millesimo
ducentesimo sexagesimo tercio, in festo Pasche.
Or. im Kffl. St.-A. Munster, Kh Hardehausen Nr. 147. Die vier Siegel von den Pergamentotreifen ab.
939.
Erzbisckof Werner von Mainz lest&tigt dem Kl. Arolsen das Patronatsrecht der Kirche in Witmare.
Mainz 1263 April 10.
Wernherus Dei gratia sancte Moguntine sedis archiepiscopus sacri imperii per Germaniam
archicancellarius dilectis in Ghristo preposito, priorisse ac conventui monasterii in Aroldessen, ordinis
sancti Augustini, Paderbornensis diocesis, salutem in Domino. Officii nostri debitum nos ad hoc
invitat, ut ea, que ab antecessoribus nostris intuitu Dei rationabiliter facta sunt, auctoritate nostra
studeamus eadem confirmare. Hinc est, quod lecta peticio contineret, quod olim nobilibus viris
Conrado de Eversteyn et fratribus suis comitibus iuri patronatus ecclesie de Wytmare, Moguntine
diocesis, quod tenebant in feudum a bone memorie Sifrido archiepiscopo Moguntino quondam
antecessore nostro in manibus ipsius archiepiscopi cedentibus, idem archiepiscopus pleno sui capituli
accedente consensu ecclesiam ipsam cum patronatus huiusmodi iure et pertinentiis suis vobis et
monasterio vestro, prout spectabat ad ipsum, provida deliberatione concessit et donavit pleno iure
perpetuo possidendam, ut de ipsius bonis et proventibus eiusdem conventus inopia relevetur, ut pre-
positus, qui ibidem pro tempore fuerit, officiet ipsam ecclesiam, sicut pastor vel officiarii faciant,
congrua portione vicario ibidem reservata, iure archidiaconi per omnia sibi salvo, prout in litteris
eiusdem archiepiscopi plenius continetur. Nos igitur litteris huiusmodi inspectis et diligenter exami-
natis vestris precibus inclinati, quod ab eodem Sifrido archiepiscopo Moguntino quondam antecessore
nostro provide factum est, in hac parte ratum et gratum habere volentes, de assensu nostri capituli
id auctoritate presentium confirmamus et presentis confirmationis rescriptum nosfro sigillo nostrique
capituli roboratum vobis tradidimus in testimonium nostri facti. Nemini ergo liceat hanc paginam nostre
confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Et si quis attemptare presumpserit, offensam
nostram et ecclesie nostre Maguntine se noverit incursurum. Datum Moguntie incarnationis Domini
anno millesimo ducentesimo sexagesimo tercio, quarto Idus Aprilis, pontificatus nostri anno quarto.
Nach Transsumt van 1286 im Kopiar I. fol. lib des Kl. Arolsen aus XVI. Jahrh. in FursU. Damdnen-
kairvmer (iaselbsttmdnach Tramsttmt Erzb. Petrus von Mainz von 1311 Septbr. 13 ebenda fol. 12 v.
940.
Graf Hermann von Pyrmont verhauft dem Kl. Falkerihagen MgenbehSrige. Liigde 1263 April 19.
Hermannus Dei gratia comes in Pyrremont omnibus hoc scriptum intuentibus salutem in vero
salutari. Veritas rerum gestarum ab humana mente cum cursu temporis recedit, que non litterarum
memoria solidatur. Notum sit igitur universis tarn presentibus quam futuris Christi fidelibus, quod
Westt Urk.-Buch iv. 62
Digitized by
Google
486 1263
ego prenominatus Hermannus comes in Pyrremont viduam de Zabbenosen, que dicitur Ybeke, cum
filiis suis Helmico, Bertrammo, Arnoldo et filia sua Lutgardi et eorum posteris et Iohannem, qui
dicitur Daneman, cum filio suo Henrico et ceteris filiis et filiabus suis et eorum posteris cum bonis
in Holthusen mihi pertinentibus ecclesie beate Marie in Valkenhagen et in ea Deo famulantibus
vendidi pro octo marcis gravium denariorum et eorum libertati cum omni iure, quod ad me spectabat,
integraliter et perpetualiter assignavi, tali tamen condicione, ne predictis hominibus ius sibi innatum
depravetur ab ecclesia raemorata. Huius facti testes sunt: comes Godescalcus Alius fratris comitis
supradicti, dominus Henricus Rufus, dominus Amelungus Eanno et frater suus Bernardus, dominus
Henricus de Abbenosen, Bernardus iudex, Albertus sartor, Albertus Westfalus, Gordanis de Olden*
dorpe et alii quam plures. Ordinata sunt hec in Ludhe anno incarnacionis Domini M°.C0C.L°XIIL,
temporibus prepositi Frederici et Gertrudis abbatisse, XIII. Ealendas Maii. Ut autem hec facta rata
semper et firma permaneant, presens privilegium sigilli mei munimine roboravi.
Or. im Besitze des Studien/onds zu Paderborn, jetzt wn Kgl. St.-A. Munster, Kl. Falkenhagen Nr. 10.
An ungebleichten Zwirnsfdden, welche durch das Wort semper gehen, das grosse runde Siegel
des Ausstellers. Reg. Lipp. Regg. I, 215 Nr. 319.
941.
Bitter Berthold, Werner und Hermann von Brakel bekunden Giiterresignation in Lowen seitens
Bembods von Istrup zu Gunsten des Kl. Hardehausen. 1263 Mai' 6.
Nos Bertoldus, Wernherus et Hermannus milites de Brakele omnibus hoc scriptum audituris
salutem in omnium salvatore. Ut ea, que ad memoriam posteris relinquuntur, semper habeant firma-
mentum, sorciuntur per litteras fundamentum. Sciant itaque tarn presentes quam futuri, quod
Rembodo miles de Ystentorp et filii sui Rembodo et Albero, curtem et alias domos sive areas in
Louene necnon duos mansos adiacentes eidem ville, quos de manu nostra in feudo tenuerunt, nobis
omnibus resignaverunt, sub hac forma videlicet, ut nos domine abbatisse deHerisia cum nostris here*
dibus dictos mansos resignaremus cum suis attinentiis eo pacto, ut monasterio de Hersuithehusen
eorum proprietas perpetuo conferretur. Porro duos mansos prefatus R(embodo) et filii sui nobis in
Ahusen pro restauro dederunt et in feudo receperunt, quos etiam nos cum heredibus nostris domine
abbatisse de Herisia consignavimus et ab ipsa vice priorum in feudo recepimus, ut ecclesia indempnis
permaneret. Igitur ut ea, que ad peticionem supradicti R(embodonis) a nobis fideliter gesta sunt,
inconvulsa et omni tempore rata consistant, presentem paginam sigillorum nostrorum appensione
duximus roborandam. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo tercio, in die
Iohannis ante portam Latinam.
Or. im Kgl. St.-A. Atunster, Kl. Hardehausen Nr. 148. Die drei Siegel van den Pergamentstretfen ab.
942.
Abtissin Ermgard von Heerse urkundet iiber Auflassungen von ihreni Kloster gehorigen Giitern,
Veberlassung an Kl. Hardehausen und EntschMigung. 1263 Mai 6.
Ermengardis Dei gratia abbatissa in Herisia universis hoc scriptum1) audituris salutem in Domino.
Tenore presentium protestamur et recognoscimus 2), quod Rembodo miles de Istinctorp cum uxore sua
Mechtilde et liberis Rembodone et Alberone8) curtem et alias domos sive areas in villa4) Louene
necnon duos mansos eidem ville adiacentes cum omnibus suis attinentiis in pratis, silvis, viis et inviis5),
quos de Bertoldo, Wernhero et Hermanno militibus de Brakele in feodo6) tenuit, eisdem cum suis
suprapositis 7) liberis resignavit. Et quia supradicti milites eosdem ab ecclesia nostra in feodo8)
tenuerunt, nobis rite ac legitime resignarunt. Porro prefatus R(embodo) et filii sui duos mansos in
Ahusen eisdem militibus pro restauro dederunt et iterato in feodo8) ab eis9) receperunt, quos supra
Digitized by
Google
1263 487
<licti milites cum heredibus suis nobis et ecclesie nostre consignarunt et a nobis vice priorum in
pheudo receperunt10), ut ecclesia nostra indempnis in omnibus permaneret, ea videlicet11) conditione, ut
proprietatem supradictorum bonorum in Louene4) abbati et monasterio in Hersuithehusen12) conferremus,
quam eisdem conferimus cum consensu capituli nostri iure perpetuo possidendam, translata proprietate
nostra et dominio ad eosdem. Igitur ut hec rata et inconvulsa permaneant, hanc paginam sigillo18)
nostro et sigillo13) capituli nostri duximus roborandam. Testes huius rei sunt: Hermannus, Ludolfus,
Herebertus, canonici Herisienses; Ludolfus, Albero, Iohannes, Hermannus Speculum, milites, et alii quam
plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo tercio, Iohannis ante portam Latinam.
*) 3criptum fehUB. ») protestantes recognoscimus B. *) cum — Al be rone fehlt A. *) villa fehlt A> LoveneB.
6) cum — inviis fehlt A. •) in doppelt #, pheudo A. *) suprapositis fehlt A. 8) pheudo A. ■) ab eis
fehlt B. '°) quos — receperunt fehlt B. ") tamen fur videlicet B. '•) Hers withe husen B. *•) sygillo B.
Or. (A und IX) im Kgl. St.- A. Munster, KL Hardehausen Nro. 149. An beiden Exemplaren sind
von den Pergamentstreifen die Siegel abgef alien.
943-.
Beide Berthold von Biiren iibertragen die Vogtei Graff dn dem Menger von Graff dn. 1263 Mai 14.
Nos Bertoldus et filius noster Bertoldus dicti de Buren tenore presentium publice dicimus et
protestamur advocaciam nostram ultra villicationem de Graffem Mengero de Graffem et suis heredibus
pro XXXVI marcis titulo pignoris obligasse et eidem Mengero suisque heredibus iure pheodali con-
tulisse, ea conditione interposita, si eandem advocaciam ante festum Penthecostes vel ante nativitatem
beati Iohannis Baptiste pro dicta pecunia, videlicet triginta sex marcis x), redimere voluerimus, liberam
habebimus facultatem redimendi, alioquin redimere non poterimus dictam advocaciam nisi in terminis
suprascriptis. Post solutionem vero dictorum denariorum ultra tres marcas infra quatuor annos nullam
petitionem vel exactionem in dicta advocacia faciemus. Adiectum est eciam, ut, quamdiu hec obligatio
duraverit, Ricbodonem de Tindele, Conradum dictum Cotelen, Geldradym Graffem, Iohannem dictum
Magnum et molendinum in Borchlere nuHis exactionibus sive petitionibus inquietemus. Testes huius
rei sunt: Bernardus de Bodeke, Godefridus de Bodeke, Bernhardus de Holthusen, Reyneke de Synes-
dorph, Tidericus de Andepe, Andreas de Vesperde, Olricus de Kydinchusen, milites; Gonradus Luscus,
Conradus de Andepe, Heidenricus de Andepe. Si vero nos Bertoldus et filius noster Bertoldus aut
nostri heredes contra huiusmodi contractum venire vellemus, quod absit, prefatos testes ad ferendum
testimonium contra nos licenciamus et consentimus tamquam nostros homines sub nomine hominii
obligates. Hec autem omnia suprascripta rata et firma permanere promisimus fide data et sigillum
nostrum, in quo Bertoldus noster filius est contentus, duximus apponendum. Datum Paderborne anno
Domini M.CG.LXIIL, feria secunda post ascensionem Domini.
x) marcarum B.
Nach dem Boddeker Kopiar fol. LXXVIv im Besitz des Freiherrn von Brenken zu Erpernburg (B)
und Spilcker8 Kollekt Bd. XIV \ 100 (Q; Abschrift Mooyers hieraus im Kgl. St.- A. Mumter,
Kl. Boddeken Nr. 8. Jheilweise gedr. Wigand, Archiv II, 39 336. Vgl. uber Qhraffeln und die
Familie v. G. Wigand Archiv IV \ 29 180 ff.
944.
AM Thymo von Corvey u/nd Dompropst Heinrich von Paderbom als Corveyer Tutor iibertragen
das Obereigenthum des vom Grafen Adolf von Waldeck resignirten Zehnten in Wirminghausen
dem Kl. Flechtdorf. 1263 Mai 28.
In nomine sancte et individue trinitatis. Thymo Dei gracia Corbeyensis A) ecclesie abbas, Hen-
ricus eadem gratia prepositus maioris ecclesie in Pade(r)burne2) et tutor Corbeyensis1) ecclesie et
capitulum Gorbeyense omnibus hoc scriptum inspecturis in eo, qui salus omnium est, salutem. Que
geruntur in tempore, ne nube oblivionis facile involvantur, litterarum solent testimonio perhennari,
62*
Digitized by
Google
488 1268
sicque memorie posterorum inculcari, ne quis valeat de ignorancia excusari. Noverint idcirco taro
moderni quam postfuturi, quod nobilis vir Adolfus deWaldeke8) deciraam ville in Winemari(n)chfisen4),
quam5) ab ecclesia nostra in feodo tenebat, zelo devocionis succensus ad instanciam et peticionem5)
domini Henrici Flectorpensis6) cenobii abbatis et sui conventus in manus nostras cum omnibus per-
tinenciis suis resignavit absolute, omni iuri suo in eadem decima habito publice cedens, ea tamen
condicione interposita, quatenus eiusdem decime proprietatem abbati et conventui monasterii iam
dicti liberaliter6) conferremus. Nos itaque unanimi consensu et yoluntate tocius capituli nostri necnon
et consilio ministerialium nostrorum intuitu Dei eiusque pie matris Marie necnon et mutue dilectionis
affectu, quo circa predictum claustrum movemur, proprietatem predicte7) decime cum omnibus perti-
nenciis suis abbati et conventui cenobii memorati sollempniter8) donavimus ac contulimus libere et
quiete proprietario iure perhenniter possidenda, volentes adeo prestare9) tenore presencium eisdem super
hac proprietatis donacione plenariam ac perpetuam warandiam. Ad huius rei evidenciam pleniorem,
ne quis ausu temerario quovis umquam tempore hanc nostram donacionem et iam dicti nobilis cessio-
nem attemptet immutare et quietem fratrum claustri predicti molestare, presentem paginam exinde
conscriptam decrevimus sub sigillorum nostrorum et capituli Gorbeyensis l) et ipsius sepedicti nobilis
appensione firmiter roborare et conservandam perpetuo predicto claustro presentare. Acta sunt hec
anno Domini M°.C°G.LX tercio, indictione sexta, quinto Kalendas Iunii, concurrente primo, epacta nona.
Huius rei testes sunte Strygerus prepositus Corbeyensis *) , Bernardus camerarius ibidem, Euerhardus
prepositus Montis Martis; milites: Regenhardus de Ithere10), Thytmarus dictus Oppolt11), Albertus et
Hereboldus fratres de Amelungessen12), Thydericus18) et Fredericus fratres de Horehusen14), Bodo de
Horehusen14), Iohannes et Godescalcus 16) fratres de Pathberg16), Iohannes de Brobeke17), Gerlacus
miles et fratres sui Godebertus, Godefridus, Olricus18) deWesthem, Henricus deVesperde, Hartwycus13)
de Durslon20) et alii quam plures.
*) Corbeiensis C. ■) Paderbornensis C. 8) Adolphus de Waldeck C. *) Wyemarinckhusen C. *) Lucke bet C.
e) Hinrici Flechtorpensis C. T) prefate C. •) solemniter 6*. •) parare C. 10) Itter C\ n) Dethmarus
Opiwolt C. lf) Amelungsen C. 18) Thidericus C. 14) Horhusen C. ") Godeschalcus C. *«) Padtberg C.
17) Brobicke C. 1%) Ulricus C. ") Hardtwicus C. %v) Durszlon C. In Eigennamen hat C meist t, wo By hat
Nach Msc. VII, 6704 fol. 23 (B) mid VII, 6704 A p. 150 (Q im Kgl. St-A. Minister. Gedr.
Ztschr. VIII, 77. Winemari(n)chusen wahrscheirdich Wirmmghausen im Furst. WcddecL VgL
Varnhagen Gnmdlage, 82. Ztschr. XLIV, 2, 72 und XLII, 2, 124.
945.
Bischof Simon von Paderborn genehmigt einen zvnschm Begelindis, Wittwe Bernards von Osede
und dem Kl. Abdinghof getroffenen Vergleich betreffs eines Ztmstes, der wegen aneinanderstosscnder
Gebdidfchkeiten der beiden entstanden war. 1263 Juni 13.
S(imon) Dei gratia Patherbornensis episcopus omnibus, quibus presens scriptum exhibitum
fuerit, eternam in Domino salutem. Cum Regelindis relicta bone memorie B(ernardi) de Osethe post
obitum patris sui Lippoldi militis in ipsius domo et curia residentiam faceret personalem, dis-
sensio erat inter abbatem et conventum sanctorum apostolorum P(etri) et P(auli) ex parte una et
predictam R(egelindim) viduam ex altera super quodam foramine, quo per murum curie claustralis
adiacentis sordes et superfluitates domus eiusdem fundebantur in curiam vicinam emunitatis ipsorum,
asserentibus abbate et monachis tales inmunditias in preiudicium et contemptum emunitatis et ecclesie
sue et non absque iuris iniuria se diucius tolerare non posse. Tandem dicta R(egelindis) ad petitionem
et voluntatem W(erneri) de Brakele militis et B(ernardi) filii sui et aliorum amicorum suorum fecit,
sicut debuit, idipsum foramen integraliter obstrui, ita ut nulla preterite inmundicie vestigia remanerent
datis sibi pro illius iniurie redempcione XVIII solidis legalium denariorum. Nos igitur ea, que com-
promissa sunt, favorabiliter approbantes districte et sub pena excommunicacionis precipimus omnibus
Digitized by
Google
1263 489
illius domus aut curie inhabitatoribus in perpetuum, ne quis hoc, quod iam factum est, revocet aut infringat
Tel etiam in alio loco aliquo curie sive emunitatis ipsorum similia de cetero attemptare presumat.
Testes huius rei sunt: Wernherus de Brakele, Wernherus Stapel, Lothewicus Bolemast, Andreas de
Sola Domo, Wernherus Cancer, Albero frater suus, milites; burgenses vero: Andreas Wltur, Heinricus
de Kerectorp, Albertus de Curia abbatis, Conradus de Andopen et alii quam plures. In huius itaque
facti memoriam presentem paginam sigillo nostro et nostri capituli duximus roborandam. Datum anno
Domini M^C.I/XIIL, Idus Iunii.
Or. im KgL St.-A. Munster, KL Abdinghof Nr. 58. An Pergamentstrei/en Bruchstucke vom Siegel
dee Bischo/e Simon mit ruckwdrtigem Sekret. Ruckwdrts eteht van Hand saec. XV. Super
immunditiis defluentibus per murum, ne de cetero fiant. Und: Item de foramine excessus
iuxta curiam nostram. Vgl. hierzu oben Nr. 419.
946.
JEdelherr Bernhard d. j. zur Lippe schenJU seinem Knappen u. Officialen WUhehn gen. v. Herinctorpe,
dessen Bruder in seinem Dienste zu Lippstadt gefangen und enthauptet warden, die Vogtei iiber
Hentrup (Herinctorpe). Zeugen: Alradus Niger, Siffridus de Huffa, Godescalcus Slauus,
Heythenricus notarius noster, Hermannus de Odelinchusen. 1263 Juni 16.
Gedr. UB. Ill, 711. Reg. Lipp. Regg. Iy 215 Nr. 320.
947.
Abtissin Ermgard von Heerse erwirbt das Ktimmeramt. 1263 Juni 24.
Ermengardis Dei gratia Hersensis ecclesie abbatissa, omnibus presens scriptum visuris salutem in
salutis auctore. Ad noticiam cunctorum volumus pervenire, quod Ermendrudis et Cunegundis filie
Bernhardi camerarii nostri beate memorie cum consilio et consensu fratrum suorum Ludolfi et Euer-
hardi sacerdotum nobis officium sive beneficium camerarii, quod ad ipsas hereditario iure erat devo-
lutum, pro quatuor marcis vendiderunt et idem beneficium nobis resignaverunt renunciando omni iuri,
quod eis in eodem competebat. Simili modo Christina uxor Bernhardi molendinarii ipsum beneficium
nobis resignavit. Huius resignationis testes sunt: Cun(e)gundis decana, Cunegundis deBlankena, Iutta
de Suse, Agnes, Heilewigis, Ermengardis, Elizabet,1) canonici: Ludoldus, Bernhardus, Henricus,
Ludoldus, Herebertus, layci: Hermannus de Herisia, Mathias, Geroldus, Ekbertus, Ioannes Aureus,
Ioannes Hasso. Datum et actum anno Domini M°.C°C.LX°. II°I, in die Iohannis Baptiste. Ne vero
huic facto possit calumpnia suboriri, presens scriptum nostro et Hermanni de Herisia sigillis fecimus
roborari et ecclesie nostre sigillo.
*) Hier folgt eine Lucke im Or.
Or. im KgL St.-A. Munster, KL Neuenheerse Nr. 14. Drei Siegel von den Pergamentstreifen ah.
Die JahreszaM ist rucht gam eicher, da Or. M°C°CLXC (oder O) FPI hat; wahrecheinlich
sollte C (= O) uber der Zeile etehen. Gedr. in Oan. Mitth. V, 315 Nr. 18.
948.
Edefherr Berihold von Hinnenburg gen. v. Brakel Hberl&sst dem KL Hardehausen freies Verfugungs-
recht iiber einen Zehnten. 1263 Juli 22.
Bertoldus nobilis in Hindenborch, dictus de Bracle1), omnibus, quibus presens scriptum fuerit
exhibitum, salutem et omne bonum. Tenore presentis2) scripture notum esse volumus protestantes
publice, quod nos dominis ac8) fratribus in Herswidehusen de bona voluntate nostra consentimus, ut
decimam in Windinckhusen, quam a Iohanne dicto Volpe compararunt, colligant et deducant, prout
Digitized by
Google
490 1263
eorum cenobip videatur utilius expedire. Ut autem in posterum presens scriptum a quovis non possit
violari vel calumniari, fecimus sigilli nostri munimine roborari. Datum anno Domini M°.C°C. 63, ipso
die sancte Marie Magdalene.
J) Brackle C. *) presentium B und C. *) et C.
Nach Mac. 1, 136 p. 128 (B) und II, 103 p. 59 (C) im Kgl. St.-A. Munater. Doa nobilis *ehr
auffdllig, weil aonat nie vorkommend, wohl verachrieben atatt miles. Nach Aaaeb. UB. I, 341 nentU
er sick im J. 1268 commorans in Hindeneborch. Vgl. unteru Vgl. folg. Nr.
949.
Abtissin Ermgard von Heerse bekundet Ueberlassung eines von Helmicus W(dpe) gekauften Zehnten
an KL Hardehauaen. Heerse 1263 Jtdi 25.
.... hoc .... salvatore .... Noverint tam presentes (quam futuri, quod ego) Helmicus
cognomento W(elpe) et Alius eius Iohannes cum Helmico filio suo decimam in (Widinchusen) x)
Friderici militis de Istincdorpe tenuerunt, abbati et conventui in Hersuithehusen, Cysterciensis ordinis,
pro viginti quatuor marcis legalium denariorum cum universis iuribus suis vendiderunt, unde et eidem
militi libefe et absolute resignaverunt. Et quia idem miles dictam decimam ab ecclesia nostra in
feudo tenuit, cum uxore sua Hyldeburga et duobus filiis suis Conrado et Friderico nobis legitime
resignavit, ea videlicet condicione, ut proprietas prefate decime, que ad nos pertinebat, monasterio in
Hersuithehusen conferretur, quam benivole et devote eisdem contulimus iure perpetuo possidendam,
translata proprietate nostra et dominio ad eosdem. Igitur ut hec donatio nostra rata et inconvulsa
permaneat, presentem paginam sigilli nostri et sigilli capituli nostri munimine duximus roborandam.
Huius rei testes sunt: Ludolfus, Hermannus, Herebertus, canonici; Fridericus de Istincdorpe, Albero
et frater suus Iohannes de Herisia, Iohannes de Nedere, milites et alii quam plures. Acta sunt hec in
Herisia anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo tercio, in die Iacobi apostoli.
a) Erganzt nach Ruckschrift *. X1IL
Or. beachddigtimKgl. St.-A. Munater^ KL Hardehauaen Nr. 150. Beide Siegel t>. <L Pergamentatreifen ab.
950.
Graf Otto von Everstein und sein Sohn Albert entscheiden Streitigkeiten iiber Outer in Scherfede,
1263 August 2.
Otto Dei gracia comes de Euersten et Albertus Alius eius universis hoc scriptum audituris salutem
in omnium salvatore. Notum esse volumus tam presentibus quam futuris, quod Iohanne de Paderborne
necnon Iohanne cognomento Pardan coram nobis astantibus et super una domo et area sita inScerue,
et super tribus iuribus in silva, que vulgo vocantur aichtwart, placitantibus, post multos tractatus
super premissis habitos a nobis et a filio nostro causa utriusque taliter decisa est, quod predictus
Io(hannes) Pardan acceptis a Iohanne de Paderborne duabus marcis prefatam domum cum suis per-
tinentiis nobis absolute resignavit et nos accepta a Iohanne de Paderborne aliquanta pecunia memo-
ratam domum cum suis iuribus predictis monasterio de Herswithehusen dedimus liberam et exemptam
perpetuo possidendam. Igitur ut hec, que a nobis gesta sunt, rata et inconvulsa permaneant, sygilli
nostri munimine roboramus. Testes horum sunt: cellerarius maior in Herswedehusen dominus
Rembodo et dominus Rodolfus cellerarius minor et frater Bertrammus, frater Conradus de Dalera et
frater Heinricus de Nedere, dominus Timmo de Rinbeke et Alexander frater suus, Ernestus de
H(o)wede et Theodericus de Wetten et Bernhardus iudex in Scerue. Datum anno incarnationis
Domini M°.G0C.LX°III., sequenti die ad vincula Petri.
Or. im Kgl. St-A. Munater, Kl. Hardehauaen Nr. 151. Von den weiaaen Leinenfdden iat doa Siegd
abgef alien. Gedr. Spilcker, Everstein UB. Nr. 132.
Digitized by
Google
1263 491
951.
Die Gefangenschafl Bischofs Simon von Paderborn mrd in der Citation des rdmischen Kdnigs
Richard vor Urban IV. wegen der deutschen Thronstreitigkeiten erwdhnt. Orvieto 1263 August 31,
Auszug UB. V, 852. Vgl oben Nr. 666.
952.
Papst Urban IV. nimmt Kl. Volkhardinghausen mit alien seinen Besitzungen in Schutz und besttir
tigt seine Reekie und Freiheiten. Orvieto 1263 September 1
Reg. UB. Vy 630.
953*
Graf Gottfried von Arnsberg nimmt in seinem Schutz- und Trutzbimdniss mit Erzbischof Engdbert
von Roln u. a. aus: Bischof Simon von Paderborn, die Eddhenm Bernhard d. a. und Bernhard
d. j. zur Lippe und seinen Schwiegersohn Graf Heinrich von Wddeck. Erzbischof Engdbert
nimmt aus u. a. Bischof Simon von Paderborn, Berthold von Biiren und seinen Sohn Berthold.
Mitsiegler u. a. Bischof Simon. Koln 1263 September 4.
Gedr. Wigand, Archiv VI, 236; Seibertz UB. I, 327.
954.
Bischof Gerhard von Munster ertheiU denen, wdche der durch Brand zerstdrten Paderborner Kirche
hidfreiche Hand zur Wiederherstettung leisten, Ablass von 40 Tagen. KSln 1263 September 7.
Gerhardus Dei gratia Monasteriensis ecclesie episcopus universis Ghristi fidelibus, ad quos presens
scriptum pervenerit, salutem et eternam beatitudinem adipisci. Ut ad pietatis opus mentes fidelium
divinis muneribus, indulgences videlicet et remissionibus, invitemus, et ut propiciacionem perpetuam
facilius impetrent, omnibus vere penitentibus et confessis, qui ad reparacionem ecclesie Paderbornensis
lamentabiliter destructe per incendium manum porrexerint adiutricem, quadraginta dies de iniuncta
sibi penitencia de omnipotentis Dei confisi gratia misericorditer relaxamus. Datum Colonie anno
Domini M°.C0C.LX°III., V°II. Idus Septembris.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 223. An rothgelben Seidenfdden Fragment wm
ovalen Siegel des Bischofs mit Sekret. Gedr. Giefers, Dom zu Paderborn S. 20.
955.
Landgrafin Sophie v. Thuringen empfangt von Mainz u. a. Patronat der Kirche in WUdungen.
Wegen der Burg werden in einer zweiten Urk. Bestimmungen getroffen. Langsdorf 1262 September 10.
Regg. Bohmer-Will. Regg. arch. Magunt II, 360 f. Nr. 97 f.
956.
B. Simon v. Paderborn u. a. Schiedsrichter im Streit Dietrichs v. Limburg mit Erzb. Engelbert
ik KSln. 1263 September U.
Gedr. Lacvmblet, UB. II, 536.
957.
Bischof Simon v. Paderborn best&tigt die Vertauschtmg des bisherigen Pfarrhauses zu Bielefeld
gegen ein anderes. Bielefeld 1263 September 27.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis presens scriptum visuris salutem in eo, qui
est omnium vera salus. Quoniam ab interitu mortalium vive vocis deficit probatio, necesse est, ut
actus hominum litterali memoria confirmentur. Noverint igitur universi tam presentes quam posted,
quod nos attendentes personas ecclesiasticas condicionem ecclesiarum suarum posse facere meliorem,
Digitized by
Google
492 1263
gratum et ratum habendum duximus et presentibus litteris approbamus, quod Euerwinus rector
ecclesie in Bileuelde domum suam et aream dotalem, quam habebat in oppido predicto versus cimi-
terium ad occidentem et minus ad honestatem ecclesiasticam competentem, pro domo Hesceli dicti
Fabri et area ipsius ab eodem H(escelo), uxore sua ac heredibus suis omnibus approbantibus com-
mutavit, ab ipso etiam H(escelo) quadam addita pecunie summa in emendationem dotis fideliter convertenda.
Nos etiam videntes ipsam commutationem de consensu generi nostri Ottonis comitis de Rauensberg
et approbatione burgensium omnium de Bileuelde utiliter ordinatam, predictam mansionem ad opus
ecclesie commutatam omni iure dotali ac ecclesiastico duximus libertandam, domum et aream pro ipsa
in commutatione receptam ad omne ius civile et burgensium in predicto oppido commorantium refor-
mando. Et ut predictum factum perpetui roboris obtineat firmitatem, nostro, capituli nostri, Ot(tonis)
comitis predicti, Waltheri, prefate ecelesie archidyaconi, et oppidi inBilenbelde1) de communi consensu
et approbatione predictorum omnium fecimus communiri. Actum et datum Bylevelde, anno Domini
M°.C°GXXIII., V. Kalendas Octobris, pontificatus nostri anno XV°III.
a) So jetzt das mehrfach korrigirte Wort zu lesen.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderbom Nr. 224. An Pergamentstreifen 1) Bruchstuck vom
Siegel des Bischo/s, 2) vom runden des Domkapitels ; 3) (beiliegend) das Siegel des Gf. 0. r. R.
wie AbbUdung West/. Siegel I Taf. XXXV Nr. 7; 4) (beiliegend) Fragment vom spitzovalen
Siegel des Paderborner Domherrn Walther als Archidiakon, Halbfigur mit erhobenen Fingern und
Stab, darunter Spnichband und unter diesem liegende Figur; o) halb das Bielef elder Stadtsiegd
mit Thurmen und dem Ravensberger Sparrenschild, urie West/. Siegel II To/. 67 Nr. 1> In der
Angabe des Pontifikatsjahres steckt ein Irrthwrn, da Simon erst 1247 im Sommer gewdhlt tcurde.
958.
Graf Adolf \ v. Waldeck iiberlasst das Eigenthumsrecht an anderilwlh Hufen dem Kl. Hardehaum.
Hardehausen 1263 September 29.
Nos Adolfus comes de Waldeke universis hoc scriptum audituris tenore presentium protestamur
ac recognoscimus, quod proprietatem unius mansi et dimidii in villa maiori Gorbeke sitos cum uni-
versis pertinentiis suis conferimus abbati et monasterio in Hersuithehusen ad lumen capelle ante
portam pro remedio anime nostre in honore beate virginis Katerine iure perpetuo possidendam,
translata proprietate et dominio ad eosdem. Quern videlicet mansum et dimidium Bertheidis vidua
cum duobus liberis suis Iohanne et Heinrico, accepta ab ipsis modica pecunia, quicquid iuris in ipsis
habuerunt, nobis libere et absolute resignarunt. Igitur ne hec donatio nostra posteris in dubium
proveniat, et ut rata et inconvulsa omni tempore permaneat, banc paginam sigilli nostri munimine
duximus roborandam. Huius rei testes sunt: Teodericus deMedrike, Hermannus Speculum, Iohannes
de Calenberg, Rodolfus de Steinvorde, milites, et alii quam plures. Datum in Hersuithehusen, anno
Domini millesimo ducentesimo sexagesimo tercio, in die Mychaelis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 152. Siegel vom Pergamentstrei/en abgefalleru
Von der Urkunde ist an der einen Seite ein Stuck abgerissen und an/ einem angeklebten Pergar
mentstuck ist von emer Hand anscheinend s. XV das lehlende ergdnzt. Auf der Ruckseite ist
der Bemerkung s. XIII. de uno manso et dimidio in Gorbeke maiori von Hd. s. XVI hmzur
ge/ugt: geheten de Luchtehoff.
959.
Eddherr Konrad von ScMnenberg urkundet uber einen Vergleich des Kl. Hardehausen mit Bitter
Konrad v. Markessen. SchSnenberg 1263 November 3.
Conradus nobilis de Sconenberg universis Ghristi fidelibus, quos presens scriptum attigerit, salutem
in perpetuum. Noverint tarn presentes quam futuri, quod dominus Conradus miles de Markessen
Digitized by
Google
, 1263 493
de consensu filiorum Gonradi et Henrici ac Regenboldi consanguinei eorum in presentia nostra omnem
actionem et discordiam adversus dominos ordinis Gisterciensis in Hersuithehusen habitam propter
mansos, qui adiacent curie in Hadeberteshusen, in perpetuum relaxarunt, cedentes unanimiter omnem
iurisdictionem, quam in ipsis bonis habere videbantur pro quadam summa pecunie, sicuti predicti
domini ecclesie in Hersuithehusen cum prefatis domino C(onrado) milite, G(onrado) et H(enrico) filiis
suis nee non R(egenboldo) consanguineo eorum poterant concordare. Ipsi vero huic facto debitam
firmitatem volentes adhiberi procuraverunt presens scriptum sub testimonio nostri sigilli roborari ad
maiorem cautelam adhibendam sub testimonio sigillorum opidi Geismariensis ac viri nobilis comitis
Ludolphi de Dasle, nichilominus . . . Thesle, Rothero de Rosebeke, Ludolpho de Hunbrechtessen iuniore,
militibus, Iohanne de Lichbike, Iohanne Scriit, Henrico de Golden, Gerhardo de Engellant et aliis
quam pluribus. Datum et actum Schdnenberg anno Domini M°.C°C.LXIir., 111°. Nonas Novembris.
Nach Abschr. saec. XV. im Kgl. St.- A. zu Munater.
960.
Papst Urban IV. beauftragt den Guardian der Minoriten in Osnabruck und den Prior der Domi-
nikaner in Minden mit Untersuchung der Klagen, wdche Prdpstin und Kapitd des Stifts Herford
gegen die Abtissin Ida wegen Verschleuderung des Stiftsgutes erhoben haben. 1263 November 9.
Gedr. UB. V, 632.
96L
Arnold v. GudensbergverpfdndetdemRl. Volkhardinghausen Va Zehnten. Gudensberg 1263 December 20.
Universis presentem paginam inspecturis Arnoldus nobilis de Godenberch in presenti vita eternam
gloriam promereri. Noverint tam presentes quam futuri, quod ego Arnoldus ex consensu heredum
meorum per patentem cedulam protestor partem meam decime in Iuncherrenhagen, hoc est dimidiam,
pro X et VIII marcis ecclesie in Volchardinchusen esse obligatam et tamdiu quiete possidebit, quoad
usque a me vel a meis heredibus pro denominata summa a predicta ecclesia redimatur. Talis enim
ordinatio, ut stabilis et inconvulsa permaneat, sigillo proprio decrevi roborari. Testes huius facti
sunt : Wernherus miles de Godensberch, Theodericus Lupus, dominus Iohannes de Godenberch et filius
suus Gonradus et alii quam plures. Acta sunt hec in Godenberch, anno incarnationis Domini
M°.C0C.LX0IHo., in vigilia beati Thome apostoli.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An PergamenUtreifen dreieckigea an den Oberecken abge-
rundetes Siegel, in dessert oberer Hdlfte zwei von einander abgekehrte Adlerrumpfe, in unterer
drei dutch Gritter verbundene Balken.
962.
El. Abdinghof bekundet, doss von einem Hausplatz am MarUe seinem Kloster eine Jahresrente von
10 Schittingen zu entrichten sei, bei Nicktzahlung Geb&ude u. Platz frei zurilckf alien. 1263 December 21.
Iordanis Dei gratia abbas, R(obertus) prior totumque collegium ecclesie sanctorum apostolorum
Petri et Pauli in Paderburn omnibus, quibus presens scriptum exhibitum fuerit, salutem in vero
salutari. Ne ea, que aguntur in tempore, labuntur cum tempore, expedit, ut ea, que per nos fiunt,
in scripta publica redigantur. Notum esse cupimus universis, quod nos aream quandam in foro
Paderburnensi sitam, quam quondam Andreas filius Gonradi Sancti ab ecclesia nostra tenuerat, ipso
Andrea eandem resignante et consentiente, Henrico dicto Endehachte et uxori sue Gunegundi et
liberis ipsorum iure perpetuo contulimus possidendam, tali conditione adiecta, quod 8e eadeiji area
conventui nostro decern solidi legalium denariorum, quinque videlicet in vigilia Pasche et quinque in
festo beati Michaelis persolventur annis singulis nomine pensionis. Quodsi forte, quod absit, hos
decern solidos diebus prefixis non persolverint, extunc area cum suis ediflciis libera ad nos redibit.
Wettf. UrtL-Buch IT. 63
Digitized by
Google
494 1268
Preterea quicquid unquam in edificiis eiusdem aree vel per incendium, quod Deus avertat, vel per
vetustatem vel quocunque casu destructum aut ruinosum fuerit, per possessores ipsos de suis expensis
et non de nostris erit reparandum. Adiectum est insuper, quod predictis H(enrico) et uxori sue
C(unegundi) et ipsorum liberis predictam aream sine conventus nostri consensu in manus alias trans-
ferre vel vendere non licebit. Ne igitur hoc factum oblivio deleat aut importunitas ingenii malignantis
infringat, presentem paginam sigillo ecclesie nostre et sigillo civitatis Paderburnensis fecimus communiri.
Huic facto interfuerunt: Robertus prior, Hermannus earner arius, Hermannus custos, monachi ecclesie
nostre, Gonradus de Tito, Isherus Alius Isheri, Iohannes de Tulo, Tidericus de Amerunge, burgenses
Paderburnenses, et alii quam plures. Datum anno Domini M0.C°C.LXIII0., XII0. Kalendas Ianuarii.
Or. im Kgl. St.-A. zu Munster, KL Abdinghof Nr. 59. Beide Siegel vam Pergamentetreifen ab.
963.
KL Abdinghof urkundet iiber Verpachtung einer ihm gehorenden Miihle. Paderborn 1263 December 24.
Iordanus Dei gratia abbas, R(obertus) prior et conventus sanctorum apostolorum Petri etPauli
Paderbornensis universis presentem paginam inspecturis salutem in Domino sempiternam. Presentibus
litteris protestamur, quod Machorius et Iohannes dictus de Wellede molendinum in Hustede, quod ab
ecclesia nostra tenent, de quo conventui nostro octo solidi nomine pensionis annuatim et perpetualiter
sunt solvendi, Gernando et Tyderico filio suo sub hac forma locaverunt, quod ipse G(ernandus) et
filius suus T(ydericus) de molendino prefato pensionem predictam, quatuor videlicet solidos in die
beati Georgii et quatuor solidos in die beati Galli, conventui nostro persolvant annuatim. Quam
locationem nos approbantes, quamdiu iidem G(ernandus) et filius suus in solutione pensionis supra-
dicte fideles ac perseverantes fuerint, ratificamus et presenti confirmamus cyrographo sigillorum nostro-
rum munimine roborato. Datum Paderborne, anno Domini M°.G0C.LX0III0., IX. Kalendas Ianuarii.
Aus Mac. VIIy 4217 fol. 146* im Kgl 6t.-A. Munster.
964.
Bischof Gerhard v. Munster iibertrdgt KL IAesborn einen Zehnten in Lintel, wdchen Edelherr
Bemhard zur Lippe von ihm und der Ministerial Bitter Hermann von der Lippe von diesem m
Lehen getragen, nach Besignatim seitens des letztern an Bemhard d. & und d. j. zur Lippe. 1263.
Gedr. UB. Ill, 712. Reg. Lipp. Regg. IT, 19 Nr. 494.
965.
Abt Iordan von Abdinghof ubergibt gegen Verpflichtung von Bau und Gddabgabe einen Hof am
Markte an Arnold Kneboz. Paderborn 1263.
Iordanus Dei gratia abbas, R(obertus) prior totumque' collegium cenobii sanctorum apostolorum
P(etri) et P(auli) in Patherborne omnibus in perpetuum. Notum esse cupimus universis, quod nos
aream nostram in foro, que adiacet domui Iutten vidue uxoris quondam Gerbodonis Arnoldo dicto
Kneboz, Godefrido et Thiderico filiis suis et ipsorum heredibus iure hereditario contulimus perpetuo
possidendam. Idem veroArnoldus et filii sui domum ibidem propriis expensis construent, et si forte,
quod absit, per incendium destructa fuerit aut quicquid ibi in structura opus fuerit, propriis sumptibus
reparabunt. Quicunque vero domus eiusdem inhabitator fuerit, conventui nostro omni anno septem
solidos legalium denariorum persolvet, in vigilia Pasche quartum dimidium solidum dabit et in festo
Michahelis quartum dimidium, tali condicione adiecta, quod, si predicta pensio post diem et terminum
predictum infra quatuordecim dies persoluta non fuerit, predicta area et domus extunc in per-
petuum cedent ecclesie nostre nee aliquid iuris tarn ipsis quam heredibus ipsorum in eadem domo
remanebit. In cuius rei memoriam persentem paginam sigillo capituli nostri et sigillo civitatis duxi-
mus communiri. Datum Patherborne, anno Domini M0.C°G.L0XIII. Testes huius rei sunt: Andreas de
Digitized by
Google
1263 495
Sola Domo, Conradus Stapel, Lotheuuicus Bolemast, milites; burgenses vero: Andreas Wltur, Heinricus
de Hella, Ysherus et Heinricus fratres, Heinricus de Kericthorp, Conradus de Ty(to) et alii quam plures.
Or. (beschddigt avf Papier gezogen) im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 58. Von den beiden
an Pergamentstreifen angehdngten Siegeln keins erhalten; das jetzt mit Bindfaden an Or. befestigte
Kapitelssiegel stammt aus spdterer Zeit. (Zweiter erst 1359 vorkommender Stempel, vgl. Westf.
Siegel III S. 23.)
966.
Graf Hermann von Everstein schenkt Guter an Kl. FalJcerihagen. Everstein 1263.
Hennannus Dei gratia comes in Everstene omnibus hoc scriptum inspecturis salutem in eo, qui
salus est vera. Veiitatem rerum gestarum solet processus temporis obfuscare, que non litterarum
inscriptionibus adiuvatur. Pateat ergo universis catholice fidei subiectis, quod ego Hermannus comes
in Everstene et uxor mea Hadhewigis cometissa eiusdem loci bona, que dicuntur Kerchoff, sive latino
vocabulo Cimiterium, cum omni iure, quod ad nos spectabat, ecclesie in Falkenhagen libere et absolute
contulimus possidenda, propterea ut simus orationum in eadem ecclesia Deo Jfamulantium participes
et ut ibi fructum anime percipiamus, ubi vera sunt gaudia et beatitudo perpetua; ideoque etiam,
quia filiam Ludolfi servi nostri puellam Hadhewigim ad nostram petitionem in suum plenum consorcium
ut cum eis sponsa Christi nominaretur et esset, receperunt prebendam conferentes. Nota sunt hec sacer-
dotibus: domino Sifride de Bredenvorde, domino Conrado de Collibus, domino Tyderico de Nedersen
et laycis, domino Burgardo militi de Valebroch et fratri suo Detbeldo, Gheroldo Ortlevi, Lodhewico
de Bredenvorde et aliis viris christianis. Ordinata sunt hec in Everstene anno dominice incarnationis
M0.C°C.L0XIII. Ut autem hec facta rata semper et firma permaneant, presens privilegium sigilli
nostri inpressione fecimus roborari.
Or. im Besitze des Studienfonds zu Paderborn. An weiss leinenen Schnuren das dreieckige Siegel mit
dem aufgerichteten Lowen. Reg. Lapp. Regg. 1,217 Nr.322. Auszug: Spilcker, Everstein Nr. 134.
967.
Eddherr Bemhard d. j. zur Lippe befreit zwei Giiter des Kl. IAesborn beirn Kl. Kappd, von
denen eins friiher zum Hofe in Horn gehorte, von alien vogteilichen Abgaben. Eheda 1263.
Gedr. UB. Ill, 714. Reg. Lipp. Regg. I, 217 Nr. 323.
968.
Dietrich und Konrad Grupen von Gudensberg bestdtigen eine Schenkung ihres verstorbenen Voters
Dietrich an Kl. Arolsen. Gudensberg 1263.
Theodericus et Conradus milites fratres dicti Gropen de Godenburg universis presentem paginam
inspecturis in perpetuum duraturam. Rerum gestarum Veritas utiliter litteris commendatur, ne suc-
cessione temporum et etatum a noticia fidelium elabatur. Tenore igitur presentium recognoscimus et
protestamur, quod donationem factam a patre nostro bone memorie Theoderico dicto Gropen de
Gudenburg de ecclesia in Withmare conventui in Aroldessen convertenda ad omnem utilitatem ibidem
Deo servientium unanimi consensu heredum nostrorum ratam habemus et approbamus, tali videlicet
conditione, ut tres marcas legalium denariorum de ecclesia in Volckmersen et quicquid ibidem de
secunda missa derivari potest nee non de redditibus porcorum dotis in Withmare iam dicti conventus
8anctimoniales singulis annis recipiant et equa portione inter se distribuant et in adventu et quadra-
gesima et in anniversario patris nostri de proventibus annone eiusdem dotis in meliori pane et potu
ipse consolantur. Quod si forte in posterum alicui provisorum in Aroldessen hec ordinatio displicuerit
et infringere voluerit, ne conventus de premissis defectum patiatur, recipiendi et locandi ecclesiam in
63*
Digitized by
Google
496 1263
Withmare liberam habebimus facultatem et tunc omnia, que prescripta sunt, a nobis et a nostris
successoribus singulis annis exigentur. Acta sunt hec coram testibus : Alberto et Hermanno militibus
de Scardenberg, Vernone et Hermanno fratribus et aliis quam pluribus. Datum in Gudenburg, anno
Domini M°.C0C.LXIH0.
Or. rm Fursil. Wold. Archiv zu Arolsen. An van der Urk. abgeschnittenen Pergamentstreifen hdngen
1) grosses dreieckiges Siegel, gebogener Baumast, an dessert funf Zweigen je etne funfbldtterige
Rose und an einer Seite an dem Handgriff ein Kessel (Gruppen) mit drei Fussen hdngt; 2) kUinera
dreieckiges Siegel, Baumast mit einzelnen mit Rosen belegten Zweigen.
969.
BUter Heinrich von Hamburg verspricht Verpfdndung des haWen Zehnten im Dorfe Kemnade an
Bisthum Minden zu Gunsten des Kl. Kemnade. Hamburg 1263.
H(einricus) miles et Dei gratia dominus in Homborch omnibus, ad quos presens scriptum per-
venerit, salutem. Ad notitiam omnium pervenire volumus, quod nos et heredes nostri medietatem
decime in villa Kaminatis, quam ecclesia Kaminatensis emit a fratribus E(rnesto) et Io(hanne) militibus
dictis de Embere, resignabimus ecclesie Mindensi, dummodo superius memorata ecclesia proprietatem
eiusdem decime ab episcopo et ecclesia Mindensi valeat obtinere. Et interea quod ecclesia Kamina-
tensis proprietatem medietatis decime iam dicte non habet, eidem ecclesie eandem decimam liberaliter
pro centum et quinquaginta marcis ad petitionem superius memoratorum militum inclinati favorabilius
obligavimus. Ut autem hec, que dicta sunt, firmiter observentur, presens scriptum damus ecclesie
Caminatensi sigilli nostri munimine roboratum. Datum in Homborg, anno Domini millesimo M0.C°C.LXIII.
Nach Use. I, 139 fol. 249 im KgL St- A. Munster. Reg. Durre, Hamburg Nr. 99 (Ztschr. fur Nieder-
sachsen) 1880 axis Overhams Koll.
970.
Bodo von Homburg verspricht bezilglich des halben Zehnten in Kemnade dasselhe wie sein Voter.
Hamburg 1263.
Bodo dictus de Homborch omnibus, ad quos littera pervenerit, salutem in Domino. Notum brevi
volumus universis, quod nos et heredes nostri medietatem decime in villa Kaminatensi, quam1) ecclesia
Kaminatensis emit a fratribus Io(hanne) et E(rnesto) vocatis de Embere, resignabimus ecclesie Mindensi
tali conditioner si ecclesia superius memorata proprietatem eiusdem decime ab episcopo et ecclesia
Mindensi valeat obtinere, et quamdiu ecclesia Kaminatensis medietatem proprietatis iam dicte decime
non habet, eedem ecclesie eandem decimam pro centum et L marcis obligamus. Unde nos in memo-
nam et testimonium horum omnium superius expressorum presentem litteram damus ecclesie Kami-
natensi sigilli nostri munimine roboratam. Datum in Homborgh, anno Domini M°.C0C.LX°I1L
2) quia Abschr.
Nach Msc. I, 139 p. 542 im Kgl. St.- A. Munster. Reg. Durre, Hamburg Nr. 100 (Ztschr. fur Nieder-
sachsen 1880).
971.
Bitter Hermann von Brakel bestfttigt dem Kl Hardehausen aUe von seiner Familie encorbenen
Besitzungen. Brakd 1263.
Hermannus miles de Brakele universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Tenore pre-
sentium protestamur et recognoscimus tarn presentibus quam futuris, quod nos una cum uxore nostra
et liberis nostris necnon cum omnibus heredibus nostris omnium contractus bonorum inter abbatem
et monasterium de Hersuithehusen et progenitores nostros factos ratos habemus et approbamus et
debitam warandiam prestamus, hoc adicientes, quod, quicquid possident, in quo aliquid iuris nobis com-
petere videbatur, eisdem in perpetuum confirmamus. Igitur ne quis successorum nostrorum eos in
Digitized by
Google
1264 497
posterum super hiis impulsare potuerit, presentem paginam sigilli nostri munimine roboramus. Datum
in Brakele anno Domini M°.C°C.LXI0n.
Or. im Kgl. St- A. Munater, Kl. Hardehauaen Nr. 146. Siegel vovn Pergamentatreifen abgef alien.
Ruckachr. a. XIV. de bonis uppe der missen und uppe der brede.
972.
Konrod von Gudensberg bestd&iqt Verpf&ndung von Zehnten seitens seines Voters Johann an Kl.
VoUchardinghausen. Gudensberg 1263.
Noverint universi, ad quorum notiliam hoc scriptum pervenerit, quod ego Conradus filius domini
Iohannis de Godenberg promisi data fide ratam habere venditionem bonorum, quam fecit pater meus
donee ad tempus istud ecclesie in Volchardinghusen, similiter impignorationem IIII decimarum,
quam eidem ecclesie ,fecisse dinoscitur, decimam in Junckerrenhagen pro XXV marcis, decimam in
Geppenhagen pro XII marcis, decimam in Widekindeshagen et quedam alia bona ibidem pro IIII marcis,
decimkm in Strot pro III marcis. Has predictas decimas et alia bona pignori obligata tamdiu ecclesia
libere possidebit, donee quelibet decima secundum suam obligationem a me vel a meis heredibus a
predicta ecclesia redimatur. Et quia proprio sigillo adhuc non utor, rogavi hanc litteram sigillis
subscriptorum militum roborari, scilicet domini Wernheri de Godensberc et domini Theoderici Lupi
et patrui mei domini Arnoldi Magni. Acta sunt hec in Godenberg, anno Domini M°.C0G.LX0IH0., pre-
sentibus viris honestis videlicet his, quorum sigilla apposita sunt, et aliis scilicet Otthone advocato,
Helmungo milite de Hasu(n)gen et duobus filiis domini Wernheri de Godensberc et aliis quam pluribus.
Or. im Furatl. Wold. Archie zu Arolaen. An Pergctmentatreifen 1) dreieckigea Siegel, in oberer
Edlfte zwei von einander abgekehrte Adlerrumpfe, in unterer drei durch Gitter verbundene Bcdken,
wiean Urk.Nr.961; 2) dreieckiger Schild, geepalten, rechta au/gerichteter Lowe, links vier Balken.
Umachrift: Sigillum Werheri de Gudenberich; 3) dreieckiger Schild rnit horizontalem Maueranker.
Umachift: Sigillum Tiderici Lvpi de Godenboric.
973.
Die JRathmdnner v. Brtton bekunden Verkauf von Gutem in Bosebeck an Kl. Breddar. 1264 Jmuar 4.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 82. An Pergamentatreifen Siegel der Stadt Brilon,
tvie Weatf. Siegel II Tqf. 66 Nr. 1. Gedr. Seibertz, UB. /, 331. Doaelbat S. 415 Z. 1 atoU
pings venerit zu leaen Pinguis Uenter, die Lucke Z. 7 auazufullen mit excepto fertone.
974.
Papst Urban IV. beauftragt Dechant und Thesaurar von FrUzlar, die Rlage des Bektors der Kirche in
Capele in der Paderborner Didcese iiber Sch&digung der Kirche zu uniersuchen. Orvieto 1264 Februar 5,
Gedr. UB. V> 638 nach dem Arolaener Kopiar II. Nach der Provenienz kann nur der jetzt vjuate
Ort Cctppel, S. v. Mengeringhauaen, gemeint aein. Vgl. Ztachr. XLlIy 2> 125.
975.
Heinrich Herr von Alpen tritt eine Ministerialin anAbt(Thimo) v. Corvey ab. Alpen (1263) 1264 M&rz21.
Universis Christi fidelibus, quibus presens scriptum exibitum fuerit, H(enricus) dominus de Alphem
eternam in Domino salutem. Noverit universitas vestra, quod Lacistiam de Walshem meam ministe-
rialem a iure ministerial! , quo michi subdita fuerat et subiecta, resignavi atque ipsam venerabili
domino Dei gratia abbati Corueygensis ecclesie tribui et assignavi, quatinus dictus abbas ecclesie memorate
de fidelitate ipsius gaudeat, sicut de ceteris suis ministerialibus gaudere consuevit. Et hoc litteris
Digitized by
Google
498 1264
presentibus proprio sigillo sigillatis duximus protestandum. Datum in Alphem, anno Domini M°.C°C.LX0
tertio, in die Benedicti abbatis.
Nach Abachr. Mac. J, 134 p. 176 im Kgl St-A. Munater. Abachr. Falke's Koll. II. S. 361 im
HerzogL Braunachw. Landeahauptarchiv zu Wolfenbuttel fugt den Mac. I, 134 nicht genannten
Namen dea Corvey er Abta Thymo hinzu.
976.
Bischof Bcdduin von Osmbriick bekundet Verzichtteistung gemnnter Bitter auf die Kirche zu Visbek
und deren Qiiter zu Gtmsten des Stifts Corvey und des Dompropstes Heinrich zu Paderborn.
Osnabruck (1263) 1264 Mdrz 22.
Baldewinus Dei gratia Osnaburgensis ecclesie episcopus omnibus presens scriptum visuris rei
geste noticiam. Acta sollempniter delet oblivio, nisi scripturarum fulciantur testimonies Noverint
itaque tam posteri quam presentes, quod Alexander dictus Houeth et filius suus Alexander, milites,
coram nobis in Osenbrugge comparuerunt et ecclesie in Visbeke et universis bonis ad eandem per-
tinentibus, que contra iusticiam dudum detinuerant, penitus renunciaverunt premissam ecclesiam cum
prenominatis bonis cenobio Corbeiensi nee non venerabili viro domino Hinrico Paderbornensi preposito
liberaliter recognoscentes. Item iam dicti milites coram nobis protestati sunt, quod Nicholaus miles
itidem dictus Houeth nunquam iam dicta bona ab ecclesia Corbeiensi vel a prefato preposito Pader-
bornensi nee ab alio quoquam susceperit vel in partem hereditatis paterne fuerint assignata, quod,
cum requisiti fuerint, sine qualibet contradictione in omni loco, in quo salva incolumpnitate rite
ipsorum pervenire poterint, per se et testes ydoneos comprobabunt. Item dotem et mansos iam sepe
dicte ecclesie ab omni gravamine et vexacione suorum mancipiorum exonerabunt, nisi de voluntate
prenominati prepositi residentia eisdem concedatur. Huius rei testes sunt: Godeschalcus thesaurarius,
Hinricus prepositus in Quakenbruke, magister Gerlacus de Hore, Euerhardus de Horst, maioris ecclesie
canonici; item Iohannes scolasticus, Gerhardus thesaurarius ecclesie sancti Iohannis, Iohannes plebanus
sancte Katerine, Albertus plebanus in Vecte et Fredericus scriptor comitis de Rauensberge nee non
Gerhardus de Uarenthorpe, Giselbertus de Bissenthorpe, Iohannes camerarius, Wescelus Wlf, Ludolfiis
Hake, Ber(n)hardus de Beueren4 Fredericus de Glanen, Iohannes Sprit, milites, et alii quam plures.
Item ut in facto tam legitimo nulla in posterum possit intervenire calumpnia, ad instantiam utriusque
partis presentem paginam ad omnium premissorum maiorem et uberiorem firmitudinem fecimus con-
scribi et nostro nee non ecclesie nostre sigillis roborari. Datum Osenbrugge, anno M°.C°C.LXI0IL,
XI. Kalendas Aprilis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fatabt. Corvey Nr. 102a. Die beiden Siegel vom Pergamentstreifm
abgeriaaen. Viabek N. von Veckto. Ueber Corvey'achen Beaitz doaelbat vgl. KU. I. Register.
Da hier unzweijelhaft Kolner Datirung anzunehmen iat, ao atarb Bischof Balduin mcht, trie bisher
angenommen worden (vgl. Gams, Ser. epp. a. v.), bereita am 13. Febr. 1264.
977.
Abtissin (Ida) v. Herford, die Brilder Eddherrn Bernkard u. Hermann zur Lippe u. Kanonikus Otto
v. Paderborn Zeugen bei Schenkung Konrads v. Bietberg anKl. Agidii inMunster. (1263) 1264 Marz 25.
Gedr. zuletzt UB. Ill, 704.
978-
rrethericus senior et iunior de Histinctorp, Alleradus de Vlechten unt. d. Z. in Urk des
Graf en Ludolf von Dassd fiir Kl. Lippoldsberg. 1264 M&rz 28.
Or. im Kgl. St.-A. Marburg. Kl. Lippoldsberg.
Digitized by
Google
1264 499
979.
Widukind von Holten bekundet Gutskauf in Affoldern seitens des Kl. Berich. Fritelar 1264 April 1.
In nomine sancte et individue trinitalis. Ego Widekindus de Holten omnibus presentem litteram
inspecturis notum esse cupio tarn presentibus quam futuris, quod ecclesia ancillarum Christi in Beriche
mansum unum in Affoldern situm ab Arnoldo de Lutteswick de bona voluntate et consensu Ludewici,
Brunonis, Gumperti filiorum suorum pro octo marcis comparavit titulo proprietatis iure perpetuo
possidendum. Verum ne ea, que aguntur in tempore, labantur cum tempore, vel ne aliquis successo-
rum suorum venditionem predictam valeat imposterum immutare vel etiam ausu temerario contraire,
sigillo civium Hombergensium et ecclesie predicte communio presens scriptum. Huius rei testes sunt:
Thetmarus plebanus in Homberch, milites: Wideroldus Holtsadel, Conradus frater suus, Volpertus de
Borken, Bertoldus filius fratris sui, Wernerus scultetus, Hermannus de Wolphershusen, Hermannus de
Suntheim, Henricus de Vossebach, Unart, scabini: Winandus filius Everhardi, Henricus frater suus,
Volpertus filius patrui eorum, Conse de Orphe, Henricus Store, Rentwigus de Borken. Acta sunt hec
Fritzlarie, anno Domini M°.C°C.LXIFIL, Kalendas Aprilis.
Aim Kopiar Iy 42 und II> 51 des Kl. Berich im Fursil. Wald. Archiv zu Arolsen.
980.
Die von Buren bekunden einen mit dem Erzbischof von K6ln wegen des Zehnten in Eden geschlos-
senen Lehnstausch. 1264 April 4.
Nos Bertoldus senior dominus de BiSren et Bertoldus filius noster necnon Bertoldus nobilis de
Buren, patruelis noster, omnibus presentem litteram visuris cupimus esse notum, quod, sicut venera-
bilis dominus noster Coloniensis ecclesie archiepiscopus nobis contulit proprietatem decime.in Edhen
solventis singulis annis XVIII molta annone, ita nos ipsi et ecclesie sue proprietatem bono rum Olrici
militis nostri ministerialis solvencium singulis annis XXIIII molta annone in villa, que dicitur Kydinc-
husen, in concambio redonamus, quod tenore presentium cum appensione sigillorum nostrorum publice
protestamur. Datum anno Domini M°.C0G.LX° quarto, pridie Nonas Aprilis.
Or. im Kgl. St- A. Muneter, Kl. Olinghausen Nr. 95. An von der Urk. eingeschnittenen PergamenUtreifen
an 1. Stelle Bruchstuche weissen Wachses mit dem Rautenkranz, 2. unkenntlich. Vgl. Nr. 90O
und 984. Auf der Ruckseite von Hand saec. XIII. ex. de concambio in Eden et Kedinchusen.
981.
Abtissin Ermgard v. Heerse u. Konvent iiberlassen Genannten ihre Hufen in Willfte. 1264 April 4.
Evanescit omnis actus temporis, nisi aut voce testium aut scripto memoria fuerit stabilita. Notum
igitur sit omnibus presens scriptum intuentibus tarn posteris quam modernis, quod nos Ermegardis
Dei gratia abbatissa totusque conventus ecclesie in Hersse mansos et agros ad villicationem nostram
in Wolfte pertinentes porreximus hiis subscriptis ac eorum heredibus perpetue possidendos, ita sage
quod unusquisque ipsorum singulis annis ecclesie nostre pensionem persolvat in festo beati Martini
sibi debitam et asscriptam. Johannes Trille quinque solidos, Gotfridus de Lederike quatuor solidos
et sex denarios, Herbertus de Molendino sex solidos, Gerlacus Nagel sex solidos, Hermannus Luterlinc
sex solidos, Sigenandus tres solidos, Gotfridus de Wolfte novem solidos, Herpo sex solidos, * Albertus
de Dessebeke duos solidos, Gerhardus Stengel duos solidos, Conradus de Paderborne decern et octo-
denarios, Gotscalcus de Dessebeke decern et octo denarios, Iohannes Azelon decern et octo denarios,
Iohannes Clingelenberg unum solidum, Iohannes Helkenbach sex denarios, Gotfridus plebanus de Bia
sex denarios, Gerhardus Grinop sex denarios, Henricus Bodel quatuor denarios, Iohannes Brunhart tres
denarios et obulum, beggine .in Brilon duos denarios et obulum, Conradus de Harhusen sex denarios,
filii Berengeri sex denarios, Henricus Eetel tres solidos, in Sedelinchusen sex denarios, Wilhelmus de
Digitized by
Google
500 1264
Brochusen unum solidum, Winandus de Edelerenchusen sex denarios, quedam domina in Sikerbike novem
denarios, in villa Iutfelde tres solidos. Has pensiones dabunt hii prenominati aut eorum heredes tempore
prenominato. Si vero ipsam villicationem nostram alicui villico nos committere contingent, dictas pen-
siones singulorum predictorum aut heredum suorum per ipsum villicum nostrum nolumus aucmentari
In cuius rei testimonium presentem paginam exinde confectam sigillo nostro et ecclesie nostre duximus
roborandam. Datum anno Domini M0.G0C.L°XIIIF., feria sexta ante dominicam Iudica.
Nach Msc. VII 4510 pag. 2 (B) u. Msc. 4510 A. fol. 74 v (Q) im Kgl St.- A. Munster; letzteres hat
in den Namen einige Abweichungen, die offenbar Lesefehler sind.
982.
Papst Urban IV. ertheilt den WohUh&tern des Kirchenbaues in Osterrode u. a. in der Paderborner
DiScese 40 Tage Ablass. Orvieto 1264 April 7.
Gedr. UB. Vf 647.
983.
Papst Urbbn IV. befiehlt dem Domdechanten von laderborn, dem Kl. Arolsen die ihm entfremdetm
Outer wieder zu verschaffen. Orvieto 1264 April 30.
Gedr. UB. V, 649.
984.
Erzbischof Engelbert von KSln bestittigt den Verkauf des Zehnten zu Eden und die Uebergabe
desselben an Kl. Oelinghausen. Winter 1264 Mai 1.
Engelbertus Dei gratia Coloniensis ecclesie arehiepiscopus, sacri imperii per Italiam archican-
cellarius , notum facimus universis et presentibus litteris publice protestamur, quod nos commutationem
decime in Eden, quam a nobis et ecclesia nostra Coloniensi tenuerunt in feodo viri nobiles Bertoldus
senior et Bertoldus iunior domini de Buren et eorum heredes, factam cum bonis in Kedinchusen, que
jpsorum nobilium proprium allodium extiterunt, ratam et gratam habemus et proprietatem dictorum
bonorum in Kedinchusen nostro et ecclesie nostre Coloniensis nomine recepimus eadem bona ipsis nobilibus
in feodo concedendo, ita quod dicti nobiles et eorum heredes dicta bona a nobis et nostris successo-
ribus teneant, debitum inde homagium faciendo; donationem vero prefate decime in Eden factam
o
dilectis in Christo . . preposito et sanctimonialibus monasterii in ITlinchusen per dictos nobiles de Buren
in nomine Domini ratificamus et confirmamus et proprietatem dicte decime in Eden cum suis perti-
nenciis taliter a nobis et nostra ecclesia Coloniensi per mutationem alienatam dictis preposito et
sanctimonialibus conferimus in perpetuum possidendam. In cuius rei testimonium et firmitatem pre-
sentem litteram sigilli nostri munimine fecimus roborari. Huic facto intererant: Hartmannus prepo-
situs Ressensis, frater Wolfardus de domo Theutonica, domini pape penitentiarius, dilecti avunculi
nostri Hermannus et Lodewicus comites de Euersteyn, Gerardus comes de Nuwenare, Gerardus de
Lanscronen, Theodericus de Kerbusg, magister coquirie nostre, et alii quam plures nostri fideles.
Datum Wintere Kalendis Maii anno Domini M°.C°C.LX quarto.
Or. im Kgl. Sb-A. Munster, KL Olinghausen Nr. 96. An geflochtenen weissleinenen Schnuren in
dunkelm Wachs das spitzovale Siegel des Erzbischofs, sitzend mit Stab und offenem Buck, ruck-
warts Brystbild, in jeder Hand eine kleine Fahne. Vgl. Nr. 900 und 980.
985.
Dompropst Heinrich v. Paderbornf Tutor v. Corvey, bekundet, doss die Wdlfe von Gudenberg auf den
halben Zehnten zu Helsen zu Gunsten des Kl. Arolsen resignirt haben. Mengeringhausen 1264 Mai 8.
H(einricus) Dei gratia maior in Paderburne prepositus, tutor ecclesie Corbeyensis, universis
Christi fidelibus in Domino salutem. Ab humana facilius elabuntur memoria, que nee scripto nee
Digitized by
Google
1264 501
voce testium perhennantur. Gognoscant ergo presentes et postfuturi, quod fideles nostri de Godenberg
Everhardus et Theodericus fratres dicti Lupi, litteras suas propriis suis sigillis signatas nobis direxe-
runt, in quibus medietatem decime in Helsen, quam a nobis et ecclesia nostra iure tenebant feodali,
libere nobis resignarunt et absolute, asserentes etiam, quod propter diversa viarum pericula et rerum
suarum dispendia nos personaliter adire non possent. Insuper in eisdem litteris nobis significare
curarunt, quod iam dictam decimam cum omnibus suis attinentiis, accedente pleno consensu et assensu
uxorum suarum, puerorum et omnium iustorum heredum, ecclesie Aroldensi pro LXXIIII marcis lega-
lium denariorum vendidissent, quapropter nobis supplicabant, ut proprietatem sepedicte decime, que
nostre pertinet ecclesie, eidem ecclesie Aroldensi conferremus. Nos vero divine miserationis intuitu
et pro anime nostre remedio, sicut ad nos et ad nostram spectabat ecclesiam, tradidimus et dona-
vimus proprietatem eiusdem decime cum omnibus suis attinentiis ecclesie Aroldensi pleno iure per-
petuo possidendam. Ut ergo hec nostra donatio debitam et perpetuam optineat firmitatem , presens
privilegium inde conscriptum et sigilli nostri munimine roboratum tradimus in testimonium facti nostri.
Testes autem huius facti sunt: dominus Adolfus comes in Waltecke, dominus Bernhardus camerarius
Corbegensis, dominus Ludolfus rector ecclesie de Gappele, dominus Oppoldus miles, Borghardus
de Roden, Theodericus Stake et alii quam plures. Datum apud Mengerinchosen anno Domini
M°. C°C.LXII°II., VIII. Idus Maii.
Or. im Furstl. Wald. Archiv zu Arolsen. An Pergamentsti9eifen grosses spitzovales Siegel des Ausstellers.
986.
Bertkold d. j. Herr von Buren genehmigt den Verkauf des Zehnten in Eden an Kl. Olinghausen.
Buren 1264 Mai 10.
Nos Bertoldus iunior dominus de Buren omnibus presentem litteram inspecturis cupimus esse
notum, recognoscimus, profitemur et tenore presencium publice1) protestamur, quod pater noster Ber-
toldus senior dominus de Buren ac Bertoldus iuvenis consanguineus noster nobilis decimam in Edhen
de pleno consensu nostro conventui in Ulinchusen amicorum nostrorum mediante consilio vendiderunt.
Igitur super ratahabitione huiusmodi venditionis presentem litteram iam dicto conventui conscribi feci-
mus sigilli nostri munimine roboratam. Datum in Buren anno Domini M.°G0C.LX° quarto, VF. Idus Maii.
*) pubblice Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Olinghausen Nr. 97. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
987.
JPapst Urban TV. fordert den Dompropst und Dechanten von Hildesheim auff die nach Mitthettung
-des Lubecker Dominikaners Heinrich gen. von Ratzeburg von Graf Ludolf von Everstein und den
Biirgern von %H6xter Volmar gen. von Braunschweig und Budolf Longus dem verstorbenen Bischof
Heinrich von Oesel geschuldeten Sumrnen einzuziehen und bei den Dominikanem in Hildesheim
nach seinen Wiinschen zu deponiren. Orvieto 1264 Mai 22.
Gedr. zuletzt UB. V, 650.
988.
Bischof Simon- von Paderborn ubertrdgt dem Kl. Dalheim Guter daselhst unter der Bedingung einer
jahrlichen Wachsabgabe an die Domkirche. 1264 Mai 28.
Symon Dei gratia Paderburnensis episcopus universis presens scriptum visuris in perpetuum
salutem in eo, qui est salus omnium et solamen. Quoniam ab interitu mortalium vive vocis deficit
probatio, necesse est, ut actus hominum temporales litterarum memoria confirmentur. Unde noverint
Wertf. Urk.-Buch IV. 64
Digitized by
Google
502 1264
omnes, quod, cum Gisla priorissa et conventus dominarum ordinis beati Augustini in Dalhem bona in
Dalhem, que Iohannes Alius Gonradi de Amerungen, ministerialis noster, in feodo a nobis tenebat, al>
eodem Iohanne emptionis titulo comparassent, viginti quatuor marcis sibi precio persolutis, idem
Iohannes venditor et heredes eius in nostris manibus eadem bona communiter resignaverunt. Quorum
bonorum proprietatem et dominium ad petitionem eiusdem Iohannis et suorum heredum prefate Gisle*
priorisse et conventui in Dalhem de consensu capituli nostri contulimus iure perpetuo possidendum,
ita quod ecclesie nostre Paderhurnensi de prefatis bonis annuatim in die beati Liborii pondus cere,
quodvulgo punddicitur, persolvetur. Huius facti testes sunt: prepositus Hermannus, magister Iohannes,,
magister Mauricius, Henricus cellerarius, Waltherus custos et Iohannes Stapel, canonici Paderburnenses,
et magister Ditmarus; milites vero: dominus Bertoldus, Hermannus, Wernherus de Brakel, Hermannus
Spegel, Albertus etHerboldus fratres de Amehmgessen, Iohannes deBrobeke, Gonradus de Etlen et alii
quam plures clerici et laici. Acta sunt hec anno Domini M°.G°G.LX° quarto, in vigilia ascensionis DominL
Or. im Kgl. Sk-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 225. An gelb-rothen Seidenfdden die obere Hdlftt
vom ovalen Siegel des Bischofo. Hier erscheint an der Spitze der Kanamker prepositus Hermannus,
em paar Wochen spdter prepositus Hermannus de Lippa (u. Nr. 993) , ebenfatt* in hervor-
ragender Stellung. Lipp. Regg. Iy 217 f. Nr. 324 und II, 7 bezeichnen diesen Propst Hermann
ale Dompropst und Bruder dee Edelherrn Bernhard IV. zur Lippe. Ersteres 1st unmoglich, da urn
diese Zeit Heinrich von Schwalenberg Dompropst war; letzteres unwahrscheinlich, da Hermann III.
zur Lippe vor und nach dieser Zeit ale Late erecheint. Da an einen Propst von iAppetadt (auf
Helmicus folgte Luttfried) und an eine Nameneverwecheelung nicht zu denken ist9 Ueibt nur die
Moglichkeit der Annahme eines am dem Mimsterialengeschlecht der Ldppe stammenden Propete*
van Buedorf vbrig. Der Busdorfer Propst heisst 1262 Hermann (vgL Nr. 896 u. 909). Unmog-
lich ware eine kurze Bekleidung dieser Wurde durch Hermann III. zur Lippe aUerdmgs nicht; 1265
ubernvnvmt sie sein Bruder Dietrich. Hingewiesen sei auch hier auf den Nr. 937 als SteUvertreter
dee Busdorfer Propstes erwdhnten Kanonikus Hermann von Suwiinghusen, der zugleich Domherr
in Lubeck war, wdhrend dort zu gleicher Zeit ein Hermannus de Lippia als Kanonikus erschewL
989.
JBischof Simon von Paderborn bekundet, doss Bitter Amelung von Driburg bei der Aufnahme
seiner Tockter Begdind als Konventudin des Kl WUlebadessen dem letztem 20 Mark geschenkt
und hierfUr seinen Hof in Husen angewiesen habe. Sconelo 1264 Juni 16.
S(imon) Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visum notum facimus,
quod, cum Amelungus miles de Driborg filiam suam Regelendem ad famulandum Domino ad cenobium
Wilbodessen transtulisset et eadem virgo a conventu ipsius cenobii in consororem mere recepta fuisset
intuitu karitatis, idem miles ipsum cenobium pro tanta dilectione et favore aliqua munificentia respicere
voluit, ut tarn filia sua quam conventus possent in necessariis commodius procurari; et per consilium
amicorum suorum eidem cenobio viginti marcas ex liberalitate mera contulit, pro quibus curiam suam
in Husen cum omnibus suis usibus quousque ipsam pro predicta summa redimat, assignavit Quod
factum idem miles et Heinricus Alius suus publice recognoverunt coram nobis se fecisse. Et pro ipso
facto et obligatione tali warandiam facient pro omnibus omni tempore necessario, et quandocunque
fuerint requisiti. Testes etiam aderant subnotati: Hermannus nobilis de Osede, Bertoldus et Her-
mannus domini de Brakele, Alradus de Beithersen, Arnoldus dapifer, Bertoldus et Olricus fratres dicti
Sumercalf et Vdo Sumercalf, Rodolfus de Stenuordia, milites, et ceteri quam plures. Nos etiam in
testimonium presens scriptum sigilli nostri munimine duximus muniendum. Datum apud Sconelo anno
Domini M0.C0G.LXHoIL, XVI. Kalendas Iulii.
Digitized by
Google
1264 503
Or. m Besitze des Freiherrn van Wrede zu Willebadessen. Siegel in Stucken an angehangtem Per-
gamenUtreifen. Sconelo (Schonlohe, Schonlau), eingegangener Ort in der Gemarhmg van Dringen-
berg, ist bekannt dutch den FreistiM, der dart i. J. 1414 und ouch nock im XVII. Jahrh. bestand.
Vergl. Gobelin Persona, Cosmodr. VI, 92; Wigand, Archie IV, 123; Lindner, Verne, 158.
Husen im Kirchspiel Atteln, Kreis Buren.
990.
Bidder, Ronstdn und Burgerschaft der Stadt HSxter bekundm, dass Paderborner Burger vor ikrem
Gerichte in Gddgeschdften Zeugniss ablegen kSnnen und sie in Paderbom. 1264 Juni 16.
Iudex, consules ac universitas civium oppidi Huxariepsis universis presens scriptum intuentibus
notum facimus ac presentibus protestamur, quod universitas civium civitatis Paderbornensis cum suo
iudice et duobus burgensibus coram nostro iudicio Huxariensi in causa veniali sive pecuniaria possint
ferre testimonium seu Jestificari in causis supradictis et nos in eorum civitate viceversa. In cuius rei
memoriam presens scriptum sigilli nostri munimine fecimus roborari. Datum anno Domini M°.G°C.LX
•quarto, in crastino beati Viti martiris.
Or. im Stadtarchw zu Paderbom. An van der Urk. abhangendem Pergamentstreifen nock die Hdlfte
dee Hoxterechen Stadtsiegels in gelbem Wachs, eine S&denhaUe, aus der en Dock zwei Thurme,
auf dieeen sowie zwischen ihnen aus dem Dache wachsend auf longer Stange, je ein Kreuz. Vgl.
Westf. Siegel II Taf. 98 Nr. 2 ein kleines Bruchstuck dieses Siegels.
991.
Nach Urk. der Gr&fin Margaretha von Berg und ihres Sohnes Adolf entsagten u. a. Hermann
Spiegel sum Desenberg und Oemahlin aUen Ansprilchen an Schloss Windeck. Neuss 1264 Juni 26.
Oedr. Lacomblet, UB. II, 544.
992.
Papst Urban IV. beauftragt den Abt von St. Michael in HUdesheim, dem Subdiakon Johannes,
Kanamkus in Her ford, dessen Pfrilnde nur 2 Mark eintrdgt und fUr den sich die Ratton&nner in
Herford bei ihm verwendet haben, ein genugendes Beneficium zu verschaffen. Orvieto 1264 Juni 27.
Oedr. UB. V, 655.
993.
Bischof Simon von Paderbom u. Eddherr (Bemhard) zur IAppe d. j. Zeugen und Mitsiegler, pro-
positus Hermannus de Lippa Zeuge beim Vergleieh der Graf en Otto und Ludmg von Bavensberg
mit den Briidern von Gesmold. MUnster 1264 Juni 29.
Or. im KgL St.- A. Munster, Grafsch. Ravensberg Nr. 9. Gedr. Schaten ad armurn; Lameg, Ravensb.
Gesch. Nr. 42 mit VL Kalendas Iulii. Reg. Lipp. Regg. I, 217 Nr. 324.
994.
Beide Berihcide Herren von Biiren resigniren zu Gunsten des Kl. Olinghausen GUter in die H&nde
dee Erzbischofs von K8ln. 1264 Juli 4.
Universis, ad quos littere presentes pervenerint, nos Bertoldus maior et Bertoldus iunior domini
de Buren notum facimus et preseniis scripti munimine protestamur, quod nos considerantes attesta-
tionem dominicam, que dicit: quod uni ex minimis meis fecistis, michi fecistis, sperantes ex hoc con-
sequi retributionis eterne premium, si ad pia loca de bonis nostris converterimus, unde persone ibidem
Domino famulantes sustentationem habeant et earum suppleatur inopia, que cottidianis exercitiis in
divino famulatu satagunt deservire; hinc est, quod nos huiusmodi considerations respectu decimam in
Eden, quam a venerabilibus patribus archiepiscopis Goloniensibus nos et progenitores nostri tenuimus
64»
Digitized by
Google
y
504 1264
in feodo, iusta et rationabili commutatione facta cum bonis nostris allodialibus, que tenuimus hacteaus
in villa, que dicitur Kedinchusen, que quidem bona resignamus tarn nos quam uxores et liberi nostri
in manus venerabilis patris domini Engelberti Goloniensis archiepiscopi loco eiusdem decime ab eo et
suis successoribus in perpetuum in feodo servaturi eonferimus monasterio in Ulinchusen de consensu
ipsius domini archiepiscopi perpetuo tamquam merum allodium possidendam, renunciantes omni iuri,
quod nos et heredes nostri vel eorum successores in dicta decima possemus nobis dicer e1) vel habere,
dantes in testimonium eidem monasterio presentes litteras sigillorum eiusdem venerabilis patris et
nostrorum munimine roboratas. Testes huius rei sunt: Euerhardus prepositus sancte Walburgis,
Iohannes dictus Lupus, Conradus de Aldenrude**, sacerdotes, Bertoldus de Buren nobilis, Theodericus
dapifer, Renherus de Hare, Iohannes de Nebem, milites, Gerlacus de Dorlare. Datum quarto Nonas
Iulii anno Domini M°.CC°.L0X quarto.
*) dicire Or.
Or. im Kgl. St.-A. Minster, Kl. Olinghousen Nr. 99. An rothen Woll/aden 1) das ovale Siegel
des Erzbischof8 mit ruckwdrtigem Sekret, 2) u. 3) an written WoUfdden das dreieckige mU dem
Rautenkranz u. verletztes dreieckiges Reitersiegel des jungern Berthold, wie West/. Sieg. I Tqf. 3fr
Nr. 1 und 11. Vgl. Nr. 900.
995.
In Urk. des Sifridus quondam advocatus in Lotheim et Osterlinden wegen Ueberlassung von
Zehnten in Lotheim, Mencgershusen und Eddinchusen an Kl. Haina erscheinen als Mitsiegler
domini comites de Waldecke, Eeinhardus de Ittere, Heinricus de Biscopeshusen. Unter
den Zeugen: Giselerus de Godeloueshem, . . . . de Budenvelt frater Sifridi, Godescalcus
Smelz(?), Elgerus Dickeber, Euerhardus de Ense. 1264 Jtrti 15.
Bruchstuck des Or. im Kgl. Stl-A. Marburg, KL Haina. Siegel von den Pergamentstreifen ab.
996.
JRichter und Rathmtinner von Scdzkotten bekunden, dass ihr Mitbiirger Guniher und seine Sohne
dem Kl. WiUebadessen RilckerstaMung einer Schuld unter gewissen Bedingungen versprochen haben.
1264 Jtdi 19.
. . iudices . . consules ceterique burgenses opidi in Saltkoten omnibus presens sc(riptum visu)ris
volumus de(cl)arari, quod Guntherus noster concivis et filii Euerhardus et Philippus eiusdem
ex po(sse)ssores et vilhci Theoderici prepositi in Wilbodissen ac eiusdem ecclesie in plumbo
scilicet trigint(a . . . li)brarum, quod vulgus cynthenere appellat maioris ponderis. De quo vero plumbo
iam dicte e(cclesie) in Epyphania Domini nunc instante quindecim cynthenere restituent possessores
memorati, quod .... ardus vector et Iohannes dictus Gobeyg1) burgenses nostri pro iam dictis villicis
nostris et cum ipsis adimplere (fir)miter promiserunt. Huius autem ordinationis testes sunt: Hinricus
sacerdos, milites vero: Conradus de E . . . ., Florinus de Uexillo, Wilhardus et Walbertus fratres;
famuli: Helmicus, Wilhelmus, Heidenricus, G(erhar)dus et alii quam plures. Ut autem hec ordinatio rata
permaneat, presens littera super eo confecta (conse)nsu ac petitione partis utriusque nostro sigillo est
firmata. Acta sunt hec anno Domini (M°.)C°C. sexagesimo H°IL, quarto decimo Kalendas Augusti.
») Welleicht Sobeyg Or.
Or., in einer Falte stockfleckig, im Bestize des Freiherrn von Wrede zu WiUebadessen. Bruchstuck*
des dltesten Stadtsiegels an abhdngendem Pergamentstreifen, wie Westf. Sieg. II Tqf. 100 Nr. 3*
Vgl. Tumbult in Westd. Ztschr. V, 166 ff.
997.
Uebertragung von OiUern in Ebbinghamen an Hermann genannt Martin. 1264 Jtdi 29.
Gerhardus nobilis de Huleuelt et Gerhardus natus eius universis hanc litteram visuris salutem
in auctore salutis. Quoniam, ut ait apostolus, generatio preterit et generatio advenit et status seculi
Digitized by
Google
1264 505
ex facili dissoluntur, oportet actus hominum temporales scripturis auctenticis eternari. Notum ergo
facimus et publice protestamur, quod conparentibus coram nobis Gyseke Hermanno dicto Martino ex
una parte, et ministerial! nostra Cunegundi dicta1) Schardisge ex altera,2) eadem Cunegundis in
figura iudicii ipsius oppidi astantibus etiam consulibus ibidem necnon et pluribus personis racione
hominii nobis annexis bona in Ebbinchusen, que de manu nostra tenuit, nobis perpetualiter et libere
resignavit. Gum igitur memorata bona ad manus nostras forent devoluta, Hermanno Martino et uxori
sue Alheydi non iure ministerial! sed feodali porreximus cum suis heredibus perpetuo possidenda.
Aderant8), dum hec fierent, Ioachim plebanus in Vilse, Theodericus deVexsillo, Hermannus de Haren,
Iohannes de Stormede, sacerdotes, RudQlphus advocatus, Bogemundus de Eruethe, Haroldus*) de Stocchem,
milites, Albertus Lutgeri6), Hermannus de Monasterio, Elyas tunc magister consulum, Lambertus,
Ecbertus deForo, Herman deCaminata, Heynrihc Scymeko, Herman Pauo, Godeschal de Herdinchusen,
Grimmo, Iohan Pauo, Heynrhic de Bennenchusen, Gonraht de Adenen, Godefridus de Osthem, Herman
tunc iudex, Theodericus Cancer, Henricus villicus dominarum et Wernezo frater eius, Iohan Mars,
Heinrihc Wardeman, Wernezo apud piscinam, Hartmannus institor, Reynfridus Vrhygman et alii quam
plures. Ut autem hec pagina rata permaneat et inconvulsa, sigillo nostro et sigillo burgensium in
Gyseke fecimus communiri. Acta sunt hec anno Domini M°.G0C.L°X quarto, in crastino beati Pantaleonis
martiris, quarto Kalendas Augusti.
*) nostre — dicte Or. ■) Hier folgt quod uberftwaig wiederholi. *) adherant Or. 4) Loch im Perg. a) t=c
iiber der Zeile.
Or. vm Kgl. S&-A. Muneter, Kl. Abdmghof Nr. 60. Beide Siegel vom Pergamentstreifen abgefaUen.
Das Reg. oben (Nr. 911) wahrscheirdich von dieser Urkunde. Em Bernhardus de Huleuelde
vgl. Lacomblet, UB. II, 324; ein Gerhardus de H. VB. Ill, 776.
998.
Bischof Simon von Paderborn vergleicht sick mit dem Osnabrucker Burger Hermann gen. von
Brochusen wegen der w&hrend seiner Gefangenschaft bei ihm kontrdhirten Schuld. Paderborn
1264 August 6.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris notum facimus, quod
cum Hermanno cive Osnaburgensi dicto de Brochusen super debitis, quibus sibi fuimus obligati, post-
quam a captivitate, qua nos dominus Coloniensis tenuit, exivimus, in nongentarum marcarum summa
concordavimus nomine omnium debitorum et ipsam summam infra novem annos eidem et . . uxori
sue ac liberis ipsorum, si idem decesserit, persolvemus secundum distinctionem talem, quod idem
Hermannus quinquaginta marcas recipiet annuatim de villicationibus nostris Hese et Barchusen et
quinquaginta marcas de redditibus nostris Saltkoten apud Eruethe, ut sic infra novem annos predicte
summe quantitas persolvatur. Prefatus etiam Hermannus hac ordinatione contentus pro se ac . . uxore
sua, liberis et heredibus libere renuntiavit omnibus instruments super hiis vel aliis debitis pridem
confectis et omni actioni sive iuri, quod eidem et . . uxori sue, liberis vel heredibus contra nos vel
ecclesiam nostram ratione debitorum ipsorum competere poterat, sive etiam competebat. Nos etiam
in robur et memoriam ordinationis huiusmodi presens scriptum nostro et capituli nostri sigillis fecimus
communiri; et post novem annos hoc scriptum non habebit robur aliquod firmitatis. Actum et datum
Paderborne, anno Domini M°.C°C.LXIPII., Syxti martiris.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fetth. Paderborn Nrm 227.- Beide Siegel sammt Befeetigung abgefaUen.
Die beiden Paderborner VilUkationen Hese und Barchusen, woruber> Lipp. Regg. nahere Nach-
richten, liegen im Furetenthvm Lippe; ersteree, jetzt JSeeree genannt, imAmte Schotmar, Nieder-
und Ober^Barkhauaen im Amte Orlinghausen.
Digitized by
Google
506 1264
999.
Johannes u. GottschaUc von Padberg bekunden Schenkung von Gittern in Enemuden an Kl. Bredelar.
1264 August 17.
Nos Io(hannes) et Go(descalcus) fratres et coheredes de Pathberg omnibus hoc scriptum visuris
recta sapere et veritati testimonium perhibere. Gesta hominum, que conscribuntur tempore actio-
nis, non poterunt imposterum absorberi nube oblivionis. Hinc est, quod tarn modernis quam futuris
no turn fore cupimus, quod Alradus, Alius Bodonis militis dicti de Horhusen, quedam bona cum area
in Enemuden sita de manu nostra in hominio tenuit, que de unanimi consensu et voluntate matris
sue domine Hildegundis et coheredum suorum monasterio in Bredelar sollempniter contulit cum
omnibus pertinentiis suis pro anima patris sui, cum ibidem sepeliretur, conveniens nos una cum
amicis suis eadem bona nobis resignando, tali conditione interposita, quatinus et nos eorundem bono-
rum proprietatem ad preces suas conferremus monasterio memorato. Nos itaque intuitu Dei eiusque
pie matris Marie nee non ad instantiam amicorum nostrorum et predicti Alradi, presertim cum pro-
motioni eiusdem monasterii pro posse nostro sincere intendere debeamus, proprietatem predictorum
bonorum et aree libere et quiete perhenniter possidendam fratribus ipsius cenobii devote contulimus
omni iuri nostro in predictis bonis et area habito totaliter cedentes, heredibus nostris consentientibus
universis. Deinde pro affectu huius donationis fratres monasterii prefati marcam nobis dederunt. Et
ut hec premissa rata semper permaneant, presentem cartam sigillis nostris duximus roborandam. Acta
sunt hec anno Domini M0.C°G.LX0II0IL, XVI. Ealendas Septembris. Testes: Thidericus et Fredericus
fratres de Horhusen, Olricus de Westhem, Albertus frater noster et alii quam plures.
Or. im KgL S&-A. Minister, KL Bredelar Nr.81. Siegel von dem von der Urk. etngesefmittenen
Pergamentstreifen abgejallen. Enemuden lag wahrseheinlieh in der Feldftwr von Obermarsberg.
1000.
Abtissin Ida von Her ford bekundet Beilegung eines Streites zwischen dem Stift auf dem Berge und
dem Edelhenm WUhdm von Blankena wegen der Vogtei Uber Eggeringhausen und Ebbinghausen.
1264 August 29.
Ida Dei gratia Heruordensis ecclesie abbatissa omnibus presentem paginam inspecturis rei geste
memoriam. Orta inter . . decanam et conventum Montis sancte Marie iuxta Heruordiam ex parte una
et Willehelmum filium domini Willehelmi nobilis viri de Blankena ex altera super advocatia in curtibus
Eckerinchusen et Ebbinchusen et in mansis et pertinentiis ad ipsas curtes materia questionis tandem
in hunc modum inter partes, mediantibus bonis viris, amicabilis compositio intervenit. Memoratus
Willehelmus precise sponte et absque coactione renunciavit omni iuri, quod habuit vel habere potent
in futurum in advocatia predicta, ita quod nunquam supradictis . . decane et conventui ipse ac heredes
sui in posterum moveant questionem, et si quid unquam contra compositionem huiusmodi fecerit , sit
irritum et inane. Et hec omnia se servaturum proprio iuramento astrinxit et hoc Hermannus dictus
Withon rogatus ab eo fide data promisit. In cuius rei testimonium presens scriptum sigillo nostro ac
oppidi nostri Heruordensis cum testibus interesse rogatis: Gerhardo de Sunninchusen, Volmundo de
Weruincge, Hennanno Gograuio et Gerhardo iuniore de Sunninchusen, militibus, Svedero deOdenhosen,
Frederico de Arnolte, Lutwardo Barnaba, Volcquino Cretel, Gerhardo de Bernebeke, Hartmanno, qui
•Grubo dicitur, et Iohanne de Bileuelde et aliis pluribus decrevimus muniendum. Datum anno Domini
M0.C°C.L°X quarto, in die decollationis Iohannis Baptiste.
Or. im KgL St.- A. Munster, Her ford Stift auf dem Berge Nr. 7. An Pergamentstreifen 1) doe am
Rand verletzte Siegel der Abtissin; das zweite abge fallen. Gedr. Osn. Mitth. V, 315. Ueber
Eckerinchusen (Eggeringhusen : Additamenta, 117, II) ist z* bemerken: Der Bischof von Pader-
born verfugt 1287 uber den Novalzehnten zu E.; der Ort gehort also zur Diocese Paderborn. Em
Dorf dieses Namens liegt */? Meile von Etteln im Kr. Buren und grenzt an die Etteler Mark.
Digitized by
Google
1264 507
(Item dat hervordesche guet dat dar hefft deTegersche halff linde de andere helfte Albert
van Lippspringe, de en hebben neyn echtwort in der Etteler marke, wente darumme, dat
he er eghen holt hebben: MarkenprotokoU von 1411, Wigand, Archiv IV, 162). Es ist wahr-
scheirdich das obengenamtfe Gut. Ebbmghausen, mit Egg. zusammen genannb, liegt lfa Stunde
dawn ent/ernt. AuchMooyer hat diese Ortschqften als diejenigen bezeicknet, wo das Stift begutert
war. (Vgl. oben Nr. 52 Anrn. 1 u. Nr. Ill Anm. 5.) (Spancken). Vgl. Nr. 349.
1001.
Bischof Simon von Paderborn transsumirt eine Urh. seines Vorg&ngers WUbrand fiber Freilassung
gewisser HSrige des Soester Burgers Widukind behufs ihrer tTbergabe als Waehszinsige an die
Paderborner Domkirche. Paderborn 1264 August.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris in perpetuum. Notum
facimus et presentibus protestamur, quod nos scriptum auctenticum venerabilis patris felicis recorda-
tions Wilbrandi, predecessoris nostri, non cancellatum non viciatum nee in ulla sui parte corruptum
vidimus in hec verba:
Uuilbrandus Dei gratia Paderbornensis episcopus universis Christi fidelibus, ad quorum noticiam
presens scriptum pervenerit, perpetuam in Domino salutem. Scire cupimus omnem hominem et iusti-
ciam Dei diligentem, quod Widekindus civis Sosatiensis quosdam homines iure gentium et hereditario
sibi pertinentes, videlicet Gertrudim cum prole sua tunc nata, scilicet Henrico et Elysabeth acWindel-
burga, Gertrude quoque et Alheide, filiabus Elisabeth, Gerlaco eciam filio Windelburge et prole adhuc
nascitura propter Deum manumisit in hunc modum, ut se ad principale altare sancte Dei genitricis
Marie et sancti Lyborii in Paderborne contraderent. Qui manumissi et liberi ad predictum altare se
dederunt et sibi et successoribus suis hanc legem condiderunt, quod, quicunque inter eos fuerit etate
provectior, unum fundum cere vel duos nummos det in die sancti Lyborii annuatim. Quo mortuo,
sive vir fuerit sive femina, sua vestis optima sive lanea sive linea supradicto altari offeratur, et quicquid
substantie residuum fuerit, cedat pueris suis, vel, si prole careat, legitimis heredibus conditionis eiusdem.
Preterea Thethardus supradicte Gertrudis maritus, libere existens conditionis, ut uxori sue et proli
esset in conditione conformis, ad idem ius cerocensualium cum uxore sua et prole predicta se tradidit
ad altare prefatum. Ne autem hanc donationem victor quis temerarius per calurapniam in posterum
presumat irritam facere, sub districto anathemate omnipotentis Dei et beatorum apostolorum Petri et
Pauli prohibemus, et exinde presentem paginam fecimus conscribi et sigilli nostri munimine roborari.
Acta sunt hec anno Domini M°.C°G.XXVII., indictione XV., pontificatus nostri anno II°I. Testes huius
rei sunt: Volradus maior prepositus, Amelungus decanus, Volquinus, Iohannes scolasticus, Volbertus
cellerarius, Hugo, Ludolfus, Widekindus camerarius, Gonradus thesaurarius, Gerungus, Rabodo, Euer-
hardus, Iohannes, Ludolfus et Iohannes, canonici Paderbornenses.
Nos etiam in predicti scripti robur perpetuum et munimen presens scriptum duximus innovan-
dum et sigilli nostri signaculo confirmandum. Datum Paderborne anno Domini M°.C0C.LXIPIL, mense
Augusto, pontificatus nostri anno XIoX.
Or. im Kgl. S&-A. Minster, Fstth. Paderborn Nr. 226. Siepel und BefesUgung verloren. Zur Urh
WHbrands vgl. Ztschr. XXX Fill, 2, 146. In Urk. Simons wiederum einFehler in Berechnung
der Pontifikatsjahre.
1002.
Kl. Arolsen bekundet einm Abgabentausch mit Stift Fritzlar. 1264 September 7.
Omnibus presentes litteras inspecturis . . prepositus, priorissa et conventus monasterii in Aroldesen
salutem in Domino. Tenore presentium protestamur, quod de pensione annua sex solidorum, quam
ecclesia nostra de area Gerlindes Fritslariensis inter institores recepit et de annua pensione, quam
Digitized by
Google
508 1264
ecclesia Fritslariensis in curia nostra Lekerinchusen habebat, pro comodo et utilitate utriusque ecclesie
permutacio intervenit, ita quod . . decanus et capitulum eiusdem ecclesie de cetero pensionem eandem
de area predicta recipient et curia nostra iam dicta ad pensionem non tenebitur memoratam. Datum
anno Domini M0.C0C.LXII°IL, VII. Idus Septembris.
i Or. im Kgl. St- A. Marburg, Stift Fritzlar. Siegel von dem von der Urk. eingescknittenen Perga-
mentetreifen oh.
1003.
Graf Widukind von Schwalenberg sclienkt dem Rl. Marienmiinster seinen Hof in Kotleuessen.
Schwalenberg 1264 September 27.
Widekindus Dei gratia comes in Sualenberg1) tarn presentibus quam futuris hoc scriptum
visurie2) salutem ineo, qui est salus omnium atquevita. Contractus, qui fiunt in fuga temporis, debent
vivaci litterarum memoria perennari, ne lubrica natura fugitivi temporis gestis bona fide contractis
possit in posterum novercari. Noverit etas tam presens quam postera, quod nos propter perpetuam
memoriam anime nostre ncc non omnium parentum nostrorum curiam nostram in Rotleuessen8), quam
nostris propriis denariis emeramus, que non attinuerat cometie Swalenberge, cum tribus mansis, cum
pascuis, aquis, silvis, cum omni iure vel usu, que sibi competebant, cum consensu matris et uxoris et
fratrum nostrorum et heredum legitimorum ecclesie beate virginis in monasterio prope Swalenberg
quiete contulimus possidendam et fratrum usui profuturam, ita quod caritati dominorum in anni-
versario nostro singulis annis abinde serviatur, ut ad orandum pro nobis efficiantur promptiores.
Verumtamen ne factum hoc vel per invidiam vel ignorantiam valeat obfuscari, presentem paginam
appensione nostri sigilli et fratris nostri Adolphi4) duximus eternandam. Testes huius rei sunt: pre-
positus Fredericus in Valkenhagen 5) , Bertoldus plebanus in Sualenberg, dominus Wilhelmus in
Sumersile6), sacerdotes;7) Heinricus de Elmerinchusen8), Theodericus de Ekersten, Wernerus dictus
Dicbernere, milites; Engelhardus de Abbenhusen, Amelungus de Scidere9), Andreas de Brockhosen,
famuli, aliique quam plures, qui dum fieret, aflfuerunt. Anno Domini M0.C°C.LXIPII. , in festo beato-
rum martyrum Cosme et Damiani. Datum Sualenberg per manum Bertoldi notarii7).
*) Wydek. C, Swalenbergh B . *) decursuris B. •) Rodelshen durchstrichen in ZJ, dann Roldessen, auch B. *) et —
Adolphi fehlt B' «. C. a) Walkenhagen B' u. C.\ e) Sumerselle B* u. C. 7) Von Datum an bei C nach-
getragen. Das folgende bis anno fehlt C. 8) B' hat Endung hosen. •) Scite re B*.
Aus Msc. 7, 129 fol. 26 und 39 (B u. B% /, 131 p. 46 (Q und VII, 4512 p. 56—59 (D) im Kgl ,
8L-A. Munster. Reg. Ztechr. XL VI, 2, 171. \
1004- i
Graf Adolf von Waldeck und sein Sohn Heinrich bekunden, doss Arnold von Paderborn und seine
Erben vor ihnen alien Anspriichen an einen Hof in Lotheim zu Gunsten des Rl. Haina entsagt
haben. Waldeck 1264 November 9.
Vgl. Wench Hess. Landesgesch. II, 1016 Amn. e); Varnhagen, Grundlage> 319.
1005.
Begenhard von liter bekundet Paehttibernahme mehrerer Acker, MuMenland genannt, seitens des
Rl. Bredelar. 1264 November 21.
Omnibus hanc litteram visuris Regenhardus dominus castri in Itere eternam in Domino salutem.
Universis Christi fidelibus tam presentibus quam postfuturis notum fore cupimus, quod dominus Allexander
abbas et conventus monasterii in Bredelar, ordinis Gisterciensis, quosdam agros, qui vulgo dicuntur Mulen-
lant, Rixsuithehusen grangie ipsorum vicinos et contiguos, ecclesie in Hogeri(n)chusen pertinentes, cuius
ecclesie ius patronatus et advocacie nos contingit, de plenario nostro consensu et filiorum nostrorum
Digitized by
Google
. 1264 509
Heinrici, Gonradi et Thiderici et domini Hermanni sacerdotis, tunc temporis ibidem persone, ad annuam
pensionem receperunt, ita quod ecclesie memorate quatuor tantum solidos legalis monete de eisdem
agris persolvant annuatim et nichil ultra ab ipsis requiratur. Porro ut predictos agros libere et quiete
sine inpulsacione possiderent, pro cessione advocacie eorundem agrorum tres marcas legalium denario-
rum nobis dederunt et nos omni iuri advocacie in predictis agris habito publice cessimus cum heredibus
nostris iam dictis, volentes semper fratribus claustri prelibati de eisdem agris plenariam et perpetuam
prestare warandiam. In cuius rei testimonium presentem cartam tarn sigillo nostro quam burgensium
de Curbike ad maiorem firmitudinem decrevimus roborare. Acta sunt hec anno Domini M0.C0C.L°XIIFI.,
Xlo. Kalendas Decembris. Testes huius rei sunt: Hermannus conversus magister grangie in Rixuite-
husen, Rauen iudex in Curbike, Conradus Sclegeregen, Iohannes Keenpo, Siffridus de Barstorph et
Wernherus frater suus, Hermannus superius fonte, Thidericus de Vorstenberch et alii quam plures.
Aus Mbc. VI, 125 p. 129 im Kgl. St-A. Munster. Rixuithehusen , Rischedehusen, nachher Ris-
singhusen, schon wiederholt genannt (vgl. Nr. 623 f. u. J), ehemaliges Dorf, lag zwischen Horing-
hausen und Meineringhausen, an dem von Strote herkommenden Wasser, im Wahieckschen. 1525
tauschten die Graf en von Waldeck die Guter zu Rischedehusen vom Kl. Bredelar ein. Vgl.
Varnhagen, Grundlage S. 320 Anm. z.
1006.
Bischof Simon von Paderborn, Eddherr Bernhard d. &. zur Lippe sind zugegen bei VerzichUeistung
des Graf en Friedrich von Bietberg auf die Vogtei des Kl. Varlar. Diestedde 1264 November 27.
Gedr. Niesert UB. I S. 383; Auszug UB. Ill, 726; Reg. Lipp. Regg. I, 218 Nr. 325.
1007.
Heinrich von Schaehten erJd&rt vor den Bathmdnnern der Stadt Wolfhagen den Verkauf der Halfte
seines Meierguts zu Langeln an Stift Heerse. Wolfhagen 1264 November 27.
Florentius sculthetus j), Conradus prefectus et consules opidi in Wolfhagen universis presens scriptum
inspecturis in perpetuum. Notum esse cupimus, quod Henricus deScagthen2) nobis publice declaravit,
quod domina abbatissa Herisiensis et suus conventus mediam partem villicationis in Langele, que ad
ipsum hereditario iure fuerat devoluta pro summa octoginta marcarum emptionis titulo ab ipso Henrico
et de consensu suorum coheredum comparasset, eandem mediam partem villicationis predicte coram
nobis viva voce resignando, super quo has litteras conscribi fecimus et sigillo oppidanorum nostrorum
fecimus8) communiri. Testes hii sunt, qui dicte renuntiationi presentes aderant: dominus Her-
mannus de Blomensten4), plebanus in Wolihagen, milites: Giso de Godenberg5), Iohannes, Ekehardus
fratres de Helpenberg6), Alexander, Volradus fratres8) de Escheberg, Iohannes de Wethelberg, Ware-
mundus, Tidericus7) de Blomenstene, Iohannes (et Wern)herus fratres de Helpenberg, consules:
Ernestus de Hasungen, Tidericus7) villicus, Everhardus de G . . dictus8) Titubans, Conradus frater
Richardi, Bertoldus Duvelescop9), Bertoldus de Godesleren10), Conradus de Foro, Tidericus7) de...erne,
Wintherus n) de Iste, Hartmodus Drucel. Acta sunt hec apud Wolfhagen, anno Domini M°.C°C.LXIIIL,
V. Kalendas Decembris.
*) schulthetus C. ■) Schaehten C. ■) fehlt C. 4) Slomenstre C. 5) Gyso de Godenborg C. •) Helpenborg C.
*) Fridericus B. 8) . . . dictus fehlt B. ■) Dufeleskop C. ,0) Godensberg B. ») Winterhus, das
folgende bis acta fehlt C.
Nach Msc. VII, 4511 fol. 139 im Kgl. St-A. zu Munster (B) und AbschHft Tutels im Kopiar von
1727 im Pfarrarchiv zu Neuenheerse S. 43 Nr. 58 (C); beide aus dem Or. Nach C King das
Siegel noch an, nach B nur unkennbares Bruchstuck, das Or. selbst war durchlochert und be-
schmutzt. Abschriften aus B in Msc. V, 10 fol. 12 und von Mooyer im Kgl. St-A. Munster.
Gedr. Wigand, Arch. V, 334 mit faJscher Datimng.
We«tf. Urk.-Buch IV. 65
Digitized by
Google
510 126*
iooa
Die Burgmanner in Wolfhagen bekunden Verziehtteistung der Jutta, Gattin Heinrichs von Schachten
auf ihre Anspriiche an das Meiergut in Langdn. Wolfhagen 1264 November 27.
Giso de Godenburg, Iohannes et Ekehardus fratres dicti de Helpenberg ceterique castrenses in
Wlfhagen universis presens inspecturis perpetua mentis et corporis salute gaudere. Humane facilius
elabuntur memorie, que nee scripto nee vocis testimonio perennantur. Noverint igitur presentes et
futuri, quod Jutta uxor Henrici de Scagthen coram nobis constituta renunciavit omni iuri, quod ei
competebat ex collatione Henrici predicti vel ratione dotis vel dotalicii in media parte villicationis in
Langele, que ad eundem Henricum fuerat iure hereditario devoluta. Et ne eadem renuntiatio cuiquam
in posterum cedat in dubium, presens scriptum sigillorum nostrorum appensione et testium subscriptione
fecimus roborari. Testes hii sunt: dominus Hermann us plebanus in Wlfhagen, milites: Alexander et
Volradus fratres de Escheberg, Iohannes de Wethelberg, Waremundus, Tidericus de Blomenstene,
Iohannes et Wernherus fratres de Helpenberg. Acta sunt hec in castro Wolfhagen, anno Domini
M0.C°C.L°XIPIL, V. Kalendas Decembris.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Stift Neuenheeree Nr. 16. Von den weissen geflocktenen Woll/dden die
drei Siegel ab. Die Ruckschrift ist die des Heerser Beneficiaten Tutel. Gedr. Wigand, Arch. Vy 335.
1009.
Bischof Simon von Paderborn, Eddherr Bernhard d. a. zur IAppe u. a. bekunden Verzicht des
Meinnardus Amphora auf einen Zehnten bei Wluerinchusen. 1264 December 6.
Nos Dei gratia Symon Paderbornensis episcopus, Lutfridus prepositus oppidi Lippensis, Bern-
hardus senior Lippensis, Fredericus comes deRedberg, Arnoldus marescalcus archiepiscopi Coloniensis,
Hermannus dictus de Dauerenberge miles, consules et commune oppidum Lippense presencium tenore
protestamur et notum esse cupimus universis, quod, cum Meinnardus Amphora questionem movisset
capitulo Susaciensis ecclesie super quadam decima parva apud Wluerinchusen sita, que quondam villa
fuit nunc autem desolata inter oppidum Lippense et villain Ouerhagen, tandem idem Meynnardus
cum uxore sua Benedicta, fratre suo Alberto, pueris quoque suis et legitimis heredibus ipsius ad
nostram accedens presenciam eandem decimam cum omnibus suis attinenciis resignavit in manibus
domini L(utfridi) prepositi Lippensis, super qua resignatione facienda Henricus decanus ecclesie sancte
Marie ad gradus in Golonia, a qua ecclesia dicta decima tenetur, ei commiserat vices suas. Renun-
ciaverunt eciam predicti Meinnardus, uxor sua, frater suus et heredes ipsius omni actioni, omni
questioni et omni iuri, si quod haberent vel habere viderentur vel habere se dicerent vel possent
dicere se habere in decima memorata seu decimis quibuscunque seu agris quibuscunque vel in qua-
cunque alia re ad capitulum Susaciense pertinente. Idem eciam Meinnardus et Hermannus dictus
Wardeslo fide data firmiter promiserunt, quod eximent capitulum Susaciense ab omni questione sive
inpetitione, si quam Aleydis mater ipsius Meinnardi movere vel facere vellet capitulo memorato. Ne
autem super huiusmodi resignatione ac renunciatione omnium predictorum ab eodem Meinnardo, fratre
suo et uxore ac heredibus suis in posterum de novo capitulo Susaciensi contingat questionem suboriri,
presentem paginam super eo conscriptam ad petitionem parcium utrobique sigillorum nostrorum
appensione fecimus communiri. Actum et datum VI°IL Idus Decembris, anno Domini M°.C0C.L°X quarto.
Aus Mac, VII, 6109 fol. 20 im Kgl. St.-A. Munster. 1264 December 19 (feria proxima ante festum
beati Thome apostoli) erhldrt Benedicta uxor Meinhardi Amphore cum pueris, doss tie nie
ein Recht in decima Ussene et in decima Wolferinchusen gehabt habe\ daselbst fol. 45. Der-
selbe Verzicht noch einmal erweitert /. 53 v bis 55 mit Beurhundung der Rathmanner von Ldpp-
stadt von (1264) 1265 Januar 1.
Digitized by
Google
1264 511
1010.
Der Paderborner Dompropst Heinrich, Vonmmd des Stifis Corvey^ verspricht dem Erzbischof von
KMn erforderiichen Falls eine Hiilfe von 50 Bewaffneten. HeUersen 1264 December 19.
Nos Heinricus Dei gratia propositus Paderbornensis et Corbeiensis ecclesie tutor notum facimus
universis, quod pro gratia domini Coloniensis archiepiecopi obtinenda eidem cum quinquaginta armatis
obsequium nostrum fide media promisimus faciendum, postquam nobis ad quindenam fuerit intimatum,
et omnem promotionem ac fidelitatem secundum formam in omnibus articulis quondam inter Golonien-
sem et Corbeiensem ecclesias conscriptam de communi consensu venerabilis domini abbatis Thymmonis,
conventus, ministerialium ac burgensium ecclesie Corbeiensis fideliter observabimus tarn in opidis quam
in castiis Corbeiensibus in nostra tuteia constitutis et protectioni nostri fratris comitis A(dolfi) de
Waldecke iam commissis in cunctis necessitatatibus sive beneplacitis domini Coloniensis et ecclesie sue
benigne ac favorabiliter adimplendam, quod presenti scripto nomine nostro et totius ecclesie Corbeiensis
secundum fidem nostram prestitam per appensionem sigilli nostri publice protestamur. Actum et
datum apud Heldersen, anno Domini M0.C°G.LX° quarto, XIIII. Kalendas lanuarii.
Or. im Kgl. St.-A. Dusseldorf, Kwrkotn Nr. 205. Am Pergamentatreifen angehdngt ovale* Siegel des
Dampropstes, stehende Figur, in der Rechten einen Palmztoeig, in der Linken ein Bach haltend;
zu beiden SeUen ein sechsstrahliger Stern; in der theilweise verwischten Umschrift auch das tutor
eccl. Corb. erwahnt. Qedr. Lacomblet UB. II, 547; Auszug Seibertz, UB. III9 S. 455 Anm.
Heldersen wahrscheinlich HeUersen im Kirchspiel Bellersen, Kreis Hooter.
1011.
Bischof Simon v. Paderborn bekwndet, doss Erzbischof Engelbert von K6ln die ihm aus der ViUikation
Soest verschridbenen Mnkmfte fur 1000 Mark jederzeit eintisen kann. Bonn 1264 December 29.
Nos Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus presentibus protestamur pro nobis et pro ecclesia
nostra, quod, quocunque anno sive tempore anni venerabilis dominus Coloniensis archiepiscopus Engel-
bertus aut successor eius centum et quinquaginta marcarum redditus nobis et ecclesie nostre in villi-
catione Susatiensi pro mille marcis denariorum legalium ibidem obligatos a nobis et ecclesia nostra
pro dictis mille marcis redimere voluerit, de hoc sine contradictione nostra vel ecclesie nostre habebit
liberam facultatem. Datum Bunne, anno Domini M°.C°C.LXIIIL, in crastino Innocentium.
Or. im Kgl. St-A. zu Dusseldorf, Kurkoln Nr. 209. Von dem anhdngenden Siegel des Bischof s sind
nur zwei kleine Bruchstucke erfudten.
1012.
Graf Hermann von Pyrmont entsagt mit Zustimmung seiner GemaMin Hedivig und seiner SShne
Hermann und Konrad zu Gunsten des Kl. Barsinghausen alien Anspriichen an Giiter in Boden-
sethen und an eine Kornrente aus der Kurie zu Gestorf und bestdtigt die SchenJcung seiner Schwester
Kunigunde Grafin von Hattermund fur Anniversarien an das Kloster. 1264.
Gedr. Hodenberg, Codenb. UB. 7, 42. Vgl. oben Nr. 674. Bodensethen lag zwischen Gestorf u. Alferde.
1013.
Berthold d. j. Herr von Buren genehmiqt die tfbereignung des Zehnten zu Eden an Kl. Oling-
hausen und den deshalb mit dem Erzbischof von K&ln getroffenen Lehmtausch. Biiren 1264.
Nos Bertoldus iuvenis dominus in Buren omnibus presentem litteram inspecturis salutem in
Domino. Recognoscimus, profitemur et tenore presentium protestamur, quod pater noster B(ertoldus)
senior dominus de Buren ac Bertoldus iuvenis consanguineus noster nobilis decimam in Eden cum
65*
Digitized by
Google
512 1264
omnibus suis attinentiis et cum decima curtis in Caldenhouen de pleno consensu nostro et uxoris
nostre Ermengardis et Burgardi filii nostri et omnium heredum meorum conventui in Ulinchusen
tanquam in eius allodium contulerunt iusta et rationabili commutatione facta cum bonis nostris alio-
dialibus, que sita sunt in Kedinchusen, cum venerabili domino nostro archiepiscopo Coloniensi nichil
iuris prorsus nobis vel heredibus nostris1) in predictis decimis reservantes, dantes eidem monasterio
in testimonium presentem litteram sigilli nostri munimine roboratam. Testes aderant: dominus
B(ertoldus) pater noster, prepositus2) sancte Walburgis, Renero miles, dominus Teodericus dapifer,
Albertus sororius noster de Eversten et alii quam plures. Datum inBuren anno Domini M°.C°G.LXIIIL
l) Or. hat heredes nostri. *) Vorher Liicke fur den Namen.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Olinghausen Nr. 94. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Von Seiten
des Erzbischofs hatten Ar(noldus) eius marscalcus in Westfalia, Hedenricus de Plettenbret,
Herbordus de Heldene, milites, den Tausch geprufi und gebilligt. Or. vndatirt (tcahrscheinlich
zwischen Nr. 980 und 984 einzureihen) im Kgl. St.- A. Dusseldorf, Kurkdln 210.
1014.
Hermann von Brakd bdehnt die von Wethen. 1264.
Notum sit universis tarn presentibus quam futuris, quod ego Hermannus de Brakele, Clementia
uxor mea uulshusen et Iohannes decimam in Buttelsdorf . . Conrado de Wethen,
Alheidi uxori sue Conrado de Wethen natis dicte Alheide et Hermanni prenotati in feudo
contulimus Testes huius facti sunt: Hermannus de Osiche (Oesede?), Engelhardus miles de
Steinheim, Albertus de Welde, Gerhard us et Godeschalcus de Dinkelberg, Volkmarus et Gerhardus
Schulten, Heinrick deHowede, milites, Albertus Monetarius, Godefriedus, Gonradus, Iohannes de Stade,
Conradus de Ossendorp, Adolphus de Butelsdorp, Iohann de Howede, Hermannus Rufus, Conradus
.... Hermannus de Dalehem, Gonradus Brunwardi, Iohannes et Gonradus de Amelungessen, Conrad
et Burchart Forst de Wethen, Thomas, Rudolphus officialis in Calenberg, comes in Wartburg et uni-
versi . . . cives de Wartburg et alii quam plures, Et ut predicta collatio inconvulsa permaneat, predictam
literam dictis Conrado, Alheide et omnibus heredibus dandam duximus. Datum anno Domini millesimo
ducentesimo sexagesimo quarto.
Nach dem „Copei Buck aller von Papenheim" Bl. 104 im Besitze des Herrn von Papenheim zuStammen.
1015.
Die Bafhm&nner in Wolfhagen bekunden Verzichtteistung Luthards von Ren auf seine Anspriiche
an eine von Bitter Goswin von Wethen dem Kl. Hardehausen iiberlassene Hufe in Asseln. 1264.
Nos consules in Wlfhagen omnibus Christi fidelibus hanc paginam inspecturis salutem in Domino.
Universis vobis et singulis tarn presentibus quam futuris notum facimus tenore presentium protestantes,
quod Luthardus dictus de Ren omni actioni et iuri, quod sibi competere videbatur in manso sito in
Aslen, quern dominus Gozwinus miles dictus de Wethen monasterio in Herswithehusen in elemosina
contulit, coram militibus et castellanis nostris penitus renuntians, triginta tres solidos gravium dena-
riorum accepit a fratribus monasterii supradicti. Igitur ut omnem in posterum in hac causa ca-
lumpniantibus viam obstruamus, seriem huius rei sigilli nostri munimine posteris reliquimus roboratam.
Testes huius rei sunt: dominus Ekkehardus et dominus Iohannes fratres et milites dicti de Helpenberg,
dominus Iohannes de Wedelberg, dominus Volradus et Alexander fratres de Escheberg, Bernhardus et
Thetmarus dicti Bithersole, Hermannus de Elsingen, Euerhardus de Gran, Albertus de Langele, Hein-
ricus molendinarius et alii quam plures. Datum anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo quarto.
Or. im Kgl. St.-A. Miinster, Kl. Hardehausen Nr. 153. Siegel vom Pergamentstreifen abgefaUen.
Digitized by
Google
1266 513
1016.
RuMer und Schoffen von Lemgo bekunden Abfindung der Bruder Hermann und Konrad genannt
von der Lippe durch den Abt von Marten f eld wegen einer Hufe in HUntiup in Gegenwart von Hein-
ricus miles de Gummere, Gerlacus de Orlinchusen, Gerlacus gener eius deBileuelde, Iohannes
de Odinchusen, Albertus, Heinricus de Werthere, Burger in Lemgo. 1264.
Gedr. UB. Ill, 731. Reg. Lipp* Regg. I, 218 Nr. 327.
1017.
Abt Timmo von Corvey erU&rt, doss weder der Graf von Tecklenburg noch Graf Heinrich von
Oldenburg Anrecht an der Vogtei in Loningen besvtzen. 0. J. (Urn 1264.)
Timmo Dei gratia abbas Corbeiensis ecclesie universis hoc scrip turn audituris salutem in eo, qui
est omnium vera salus. Notum esse volumus cunctis Christi fidelibus, quod neque nos neque ante-
cessors nostri ius advocatie in Loningen umquam porreximus neque recognovimus domino . . comiti
de Tekeneburg sive domino H(enrico) comiti de Aldenburg neque alicui heredum suorum neque usque
in hodiernum diem recognoscimus. Sed hoc fatemur et presenti scripto publice protestamur, quod,
quicquid ibi ratione advocatie consequitur, fit per violentiam nullo iure.
Or. im Osnabriicker Domarchiv G. An Pergamentstreifen Siegel des Abu wie Westf. Siegel III Taf. 123
Nr. 5. Graf H. von Oldenburg kann nur der 1270 gestorbene Graf Heinrich von Wildeshausen
sein, der Schvriegersohn Ottits II. v. Tecklenburg. 1st ferner letztei%er gemeint, so musste die XJrk.
bereits vor 1263 ausgestellt sein. Obiger Zeitpunkt, den der Druck in Osn. Mitth. Ill, 281 auf-
weist, scheint willkurlich und ist hier nur beibehalten, weil andere Zeitbestimmung nicht gut moglich,
1018.
Propst und Kapitel der Osnabriicker Kirche tauschen mil Genehmigung des Munsterschen Bischofs
(Gerhard), als geistticJien und weltlichen Vormunds des Hochstifts Osnabruck, mit der Abtei Herford
Ministerialen aus. Osnabruck 1264 (1265) Januar 19.
Prepositus . . decanus totumque capitulum Osnaburgensis ecclesie omnibus presentes litteras
inspecturis notum facimus, quod nos, vacante sede in ecclesia nostra, approbante domino episcopo
ecclesie Monasteriensis, in spiritualibus et temporalibus nostre ecclesie provisore et tutore, Alheydim
filiam Gerhardi dicti de Monte, ministerialem ecclesie nostre, damus in ministerialem ecclesie Heruor-
densi, recipientes Eckehardum, filium Eckehardi de Bermetlo militis, ministerialem ipsius ecclesie
Heruordensis in ministerialem nostre ecclesie pari concambio pro eadem. Actum et datum Osenbrugge,
anno Domini M°.C0C.L°X.IPII., V°IIII. Kalendas Februarii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Herford Nr. 56. Siegel von dem von der Urk. eingeschnittenen
Pergamentstreifen abge fallen. BiscJiqf Gerhard war ein Bruder des noch unter Urban IV. (f 1264
October 2) zum Osnabriicker Bischof postidirten, von Clemens IV. aber nicht bestdtigten Graf en
Engelbert von der Mark. (Vgl. UB. V, 665). Statt EJngelbert ivurde Widukind von Waldeck
gewdhlt; da dessen Wahlkapitidation bereits am 7. Mai 1265 erfolgte (Osn. Mitth. II> S. 336;
UB. Ill, 748, wo 1265 statt 1266 zu setzen, schon sein Nachfolger Walram genannt; die Bemer-
kung uber Widukinds Tod UB. Ill, 743 Anm.3 zu streichen), so muss man in Osnah'uck schon
mehrere Monate vor der am 11. Juli 1265 erfolgten Entscheidung des Papstes diese gekannt haben,
1019.
Graf Hermann von Fyrmont Ubereignet ihm von denen von Abbenhusen resignirte Quter in Heiken-
husen dem Kl. Marienmunster. Schwalenberg 1265 Januar 20.
Nos Dei gratia Hermannus comes dePermunt1) omnibus, ad quos presens scrip turn pervenerit, in
perpetuum. Que geruntur in tempore, ne labantur, poni solent in lingua testium et scripture memoria
Digitized by
Google
514 1263
perennari. Sciant ergo tarn presentes quam futuri, quod dominus Henricus miles de Abbenhusen*)
bona in Heykenhusen 8), que sibi in feodo contuleramus, idem Henricus4) et uxor sua, Enkelhardus de
Abbenhusen3), frater suus et uxor sua aliique heredes eorum nobis eadem bona libere resignaverunt
Nos vero cum consensu cognatorum nostrorum videlicet Godescalci6) et fratris sui Hildeboldi aliorum-
que nostrorum heredum ipsa bona in Heykenhusen8) ecclesie beate Marie virginis in monasterio apud
Swalenberg pro sex marcis gravis monete cum advocatia et decima, cum pascuis et aquis et omni
iure et usu, quod eis competebat secundario, conferimus libere possidenda. Ut igitur istud factum
firmum permaneat et inconvulsum, presentem paginam sigilli nostri munimine et nostrorum cognatorum,
videlicet Godescalci et Adolphi comitum6) de Sualenberg sigillorum robore fecimus communiri. Testes
huius facti sunt: dominus Willico prepositus, dominus Berloldus7) plebanus de Swalenberg8), dominus
Wilhelraus plebanus de Sumersile, dominus Bertoldus Sumercalf9), dominus Henricus de Elmerin-
chusen10), dominus Theodericus de Eckersten, dominus Wernherus11) Dicbernere, dominus Amelungus
Kanne, dominus Heinricus Rufus 12), milites, Theodericus de Rottinghen, Bernhardus Kanne, famuli. Acta
autem sunt hec anno Domini M.CC.LXV0, in castro Swalenberge, in die Fabiani et Sebastiani martyrum.
l) Permont C. f) Abbenhosen C. ■) Heikenhosen C. *) Heinrirus C. *) Gotecalci C. •) Adolfi comitis C.
7) Bartoldu8 B. *) Swalenbergh B. So immer. •) Sumercalff B. l") Elmeringhosen C. u) Wernerus 6*.
") Henr. Ruffiis B.
Nach Mac. I, 129 fol. 27* (B); dem Gehrdener Kopiar fol. 48v G.2 (Q und Mac. VII, 4512 p. 59 (D);
1 und 3 irn Kgl. St.- A. Munster. Reg. Ztschr. XLVI, 2. 171.
1020.
Graf Hermann v. Pyrmont iiberldsst dem Kl. Marienmiinster 2 Hdrige. Liigde 1265 Januar 30.
Nos Dei gratia Hermannus comes de Permont et nostri cognati, videlicet Godescalcus et Hilde-
boldus cum matre eorum Beatrice, omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, cupimus esse notum,
quod Bertoldum, qui agnominatur Dusingh, et Iohannem fratrem suum, dictum Tatere, qui nobis iure
proprietatis attinebant J), cum consensu omnium legitimorum heredum nostrorum pro tribus fertonibus
ecclesie beate Marie perpetue virginis in monasterio ad Swalenberg contulimus in perpetuum. Ut
igitur istud factum a nostris successoribus firmum permaneat et inconvulsum, presentem paginam cum
sigillorum nostrorum munimine roboramus. Testes huius facti sunt: dominus Willico prepositus,
dominus Wilhelmus (plebanus) de Ludhe et dominus Bernhardus socius suus, dominus Amelungus
Kanne, dominus Hinricus dictus Rufus2), milites; Bernhardus iudex de Ludhe dictus de Ottersen et
alii quam plures. Factum est autem anno Domini M.CC.LXV0. in Ludhe, IIP. Kalendas Februarii3).
J) attinebamus B. •) Rufig B, Unsig C. *) C hat idus.
Aus Ahc. /, 129 fol. 20 v (B) und VII, 4512 p. 62 (Q im Kgl. St.- A. Munster. Gedr. Osn. MittL
V, 126; Reg. Ztschr. XLVI, 2, 172, beide mit Februar 11.
1021.
Stift Busdorf bekundet BeUegung von Streit zwischen ihnen einer- dem Kl. Arolsen, dem Grrafen von
Waldeck und Biirgern von Bivanc andrerseits. 1265 Fdbruar 1.
Nos Regenhardus decanus et capitulum sanctorum Petri et Andree Paderbornense presentibus
litteris universi et singuli recognoscimus et confitemur, quod questio, que vertebatur inter nos ex una
parte et prepositum et conventum Aroldensis ecclesie et nobilem virum dominum A(dolfum) de
Waldecke et cives de Bivanc super novalibus predii nostri in Harderadessen nunc excultis ex altera,
de consensu utriusque partis amicabiliter in hunc modum est sopita, quod predicti prepositus et con-
ventus et A(dolfus) nobilis de Waldecke et cives de Bivanc nobis et capitulo nostro septem marcas
monete legalis persolverunt et nos omni actioni et iuri, si quod in predicto novali habuimus vel habere
poteramus, pure et sine omni conditione renuntiavimus, eis plenum ius in ipsis recognoscentes. In
Digitized by
Google
1266 515
cuius rei notitiam et evidentiam hanc litteram conscribi fecimus et sigillo nostro (et)1) ecclesie robora-
vimus. Anno Domini M°.C0C.LXV°., Ealendis Februarii.
*) Oder nostre eccl.
• Aua Mac. II. fol. 3 dea Kl. Arolaen im FuratL Wald. Archiv in Arolaen.
1022.
Abtissin Pinnosa v. Her ford bekundet Resignation auf das Her f order Schenkenamt 1265 Februar 3.
P(innosa) Dei gratia Heruordensis ecclesie abbatissa, . . preposita, . . decana totumque capitulum
eiusdem omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, in salutis auctore salutem. Quia temporis
lapsus continuus hominis conditionem debilitat, sensus hebetat et oblivionem inducit, scripturas oportet
et necesse est fieri auctenticas, per quas quies paretur hominibus et revocando in memoriam iurgio-
rum materia1) amputetur. Hinc est, quod nosse cupimus tarn presentes quam futuros, quod Iohannes>
miles de Brokeldehusen, Aleydis uxor eius, Aleydis filia ipsius, Io(hannes) et Gristianus maritus
ipsius Aleydis offlcium pincernatus in nostras manus ad nostram et ecclesie Heruordensis utilitatem
sponte et libere resignarunt, renunciantes expresse omni iuri, quod eis vel heredibus suis in predicto
officio pincernatus cum suis attinentiis competeret vel quacunque occasione posset competere in futu-
rum. Dicto vero Iohanni de gratia est concessum, ut garbas, semellas, mensam curie perciperet 2)
tempore vite sue; super quibus nullo umquam tempore sua posteritas et qui nunc sunt heredes
movebunt questionem3), nee iuris quispiam obtinebuht. Testes autem, qui rogati et vocati affuerunt,
hii sunt: Reinardus et Hermannus senior Gograuii Heruordenses , Gerhardus de Sunninchusen, Vol-
mundus de Weruingen, Rembertus de Rodinghusen, Ludolfus de Ubbindorpe, Iohannes de Qernhem,
Rembertus de Serincworden et Iohannes de Brokeldehusen et alii quam plures. In cuius perhennem
memoriam hanc paginam nostris, nobilis viri domini H(enrici) de Sterrenberg, honorabilis domini . . pre-
positi Monasteriensis necnon et civium Heruordensium sigillis decrevimus roborari. Datura et actum
anno Domini M°.CC,LXV., tertio Nonas Februarii.
*) materiam Or. *) percipet Or. 8) questioem Or.
Or. im Kgl. St-A. Munater, Fatohu Herford Nr. 57. Von den an rothgelben Seidenfdden angehdngten
Siegeln votn zweiten, dea Kapitela, noch Bruchatuck erhalten. Gedr. Ztachr. f. Niederaachaen 1858, 98
und Bemerkungen dozu S. 90; Reg. Harenberg, Monum. ined. II, 110; Lipp. Regg. I, 219 Nr. 328.
1023.
Graf Otto in Ravensberg bdehnt Johann von dem Bussche mit der Vogtei einer mm Stift Schildesche
gehSrigen Hufe. Ravensberg 1265 Februar 13(?).
Otto comes in Rauensberg omnibus in perpetuum. Acta sollempniter delet oblivio, nisi scrip-
turarum fulciantur testimonio. Noverint itaque tam posteri quam presentes, quod nos amicorum
nostrorum accedente eonsilio domino Iohanni de Busche et heredibus suis necnon Sophie uxori sue
advocatiam unius mansi in Pepingthorpe ad ecclesiam Schildesche pertinentis iure contulimus feodali,
ipsa advocatia ob pignus dilectionis infeodantes eundem. Item ut in facto tam legitimo nulla in
posterum possit intervenire calumpnia, presentem paginam super eo fecimus conscribi et sigilli nostri
munimine roborari. Datum Rauensberg, anno Domini M0.G°G.L0XV0„ XVII0 Kalendas Marcii.
Or. im Kgl. St-A. Munater, Stift Schildesche Nr. 19. Siegel vom Pergcmentatreifen ab. XVII. Kal.
Marcii bezeichnet den 13. Febniar, auf den die Iden f alien. Wahracheirdich hat der Sehreiber
den Monat fur voll gerechnet. Reg. v. d. Buaache, Geschichte der von dem Buaaclie Nr.24.
1024.
Edelherr Hermann zur Lippe gew&hrt der Stadt Lippstadt tin PrivUeg. Lyppstadt 1265 Februar 23~
Reg. Lipp. Regg. I, 219 Nr. 329.
Digitized by
Google
516 1265
1025.
Abtissin Ermgard von Heerse wittigt in den Verkauf emer PaeMhufe Landes beim Darfe WeJda.
Paderborn 1265 M&rz 1.
Ermengardis abbatissa et conventus Herisiensis ecclesie universis, quibus presens scriptum exhi-
bitum fuerit, vias agnoscere veritatis. Noverint tam presentes quam futuri, quod Franco de Wellede
et filius suus Gonradus mansum quendam situm in campis citra villain Wellede, cuius proprietas ad
nos spectare dinoscitur titulo pignoris, detineant obligatam salva nostra pensione, que singulis annis
nobis debetur de eadem, ratum et gratum habemus permissione liberali, quia Iohannes Wagtele, civis
Paderbornensis, et Conradus et Henricus fratres de Wellethe earn pro XXX marcis legalis monele
ipsis obligarunt nostro accedente consensu. Ne igitur hoc factum in posterum aliqua tergiversatione
celari valeat aut impugnari, presens cyrographum prefatis laicis de consensu parcium sigillorum
nostrorum munimine duximus roborandum. Actum et datum Paderborne, aiino Domini M°.C°C.L0XV0.,
Kalendis Marcii. Presentibus testibus ad hoc rogatis: preposito Paderbornensi Henrico, cellerario
Ludolfo, Henrico Lusco, Ludolfo canonico Herisiensi, Hereberto presbitero, Hermanno de Istendorp
plebano, Thethardo de Norde, Frederico de Istentorp, Alberone de Wellethe. Conrado scu(l)theio de
Wartberg, Olrico de Western, Hermanno de Scmegten1), Bernhardo camerario, Lutberto de Espringe
et aliis quam pluribus, quorum nomina Deus scit.
*) Scegthen Or.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Stift Neuenheerse Nr. 17. Betde Siegel van den Pergamentstreifen oh.
1026.
Landfrieden ztvischen Bischof Simon von Paderborn und Landgraf Heinrkh von Hessen. Im
Lager bei Elsingen 1265 Mfirz 16.
In nomine Domini amen. Nos Simon Dei gratia Paderburnensis episcopus et nos Henricus
eadem gratia lantgravius Thuringie et dominus Hassie notum facimus universis, quod attendentes
utilitatem, commodum et honorem, que nobis, terris nostris et subditis universis ex virtute pads
potuerit evenire, zizaniam discordie, quam inimicus humani . generis in populos seminavit , exstirpare
volentes, ut pullulet virtus pacis, communicato consilio nostro et nobilium terrarum nostrarum gene-
ralem pacem patrie ab hac hora in antea et Pascha proximo nunc instante per triennium fide corpo-
raliter prestita ad invicem promisimus inviolabiliter observare. Si quid enim questionis vel discordie
emerserit hinc vel inde, ad sedandam eandem questionem XII milites sunt statuti, ex parte videlicet
nostri, domini Paderburnensis, Hermannus nobilis dictus Bircule, Hermannus Spigel, Ludolfus mars-
calcus, Rudolfus de Stenuordia, Helias de Asle et Albero de Wellede, milites; ex parte vero nostri,
H(enrici) lantgravii, vir nobilis Albertus comes de Waldensten, viri nobiles Giso et Wer(nerus) fratres
de Gudensberg, Iohannes de Helfenberg, Giso de Gudenburg et Henricus de Blumensten, milites, qui,
postquam ipsis questio fuerit intimata, infra quindenam in die et loco competenti convenient, sedantes
eandem questionem in amicicia vel in iure. Si vero dampnum sive spolium factum fuerit hinc vel
inde et hii, qui dampnum sustulerint, proclamatione debita fuerint subsequuti, communicatis auxiliis
ipsum dampnum sive spolium repetemus. Ad hec si quis darapnificatus bona sibi ablata obligaverit
in iudiciis nostris et ius sibi fieri postulaverit, nos Henricus lantgravius secundum famam spoliatoris,
que in vulgari lumunt dicitur, et nos S(imon) episcopus Paderburnensis secundum consuetudinem et
ius terre nostre conquerenti faciemus plenam iusticiam exhiberi. Ceterum predict! nobiles et milites
omnes questiones subortas ante consummationem huius pacis competenti loco et tempore decident in
amicicia vel in iure et dictis ipsorum parabitur utrobique. Si quis autem ipsorum ex necessitate
vel infirmitate absens fuerit, per alios nichilominus questio decidatur. Si autem quis decesserit, alter
eque dignus substituetur eidem, quando fuerit requisitus. Nos Arnoldus marscalcus Westfalie nomine
Digitized by
Google
1266 517
venerabilis domini nostri Coloniensis archiepiscopi et nos Ludolfus comes de Dassele et Conradus
nobilis de Seonenberg predictam pacem in omnibus articulis, secundum quod superius est predictum,
fide corporaliter prestila promisimus inviolabiliter observare. Ut autem hec omnia obtineant roboris
firmitatem, presens scriptum sigillis nostris fecimus communiri.1) Actum et datum in campo apud
Elsingen, anno Domini millesimp C0G.L°XV0., XV°II. Kalendas Aprilis.
*) fecimus fehlt Or.
Or. irn Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 228. Rests des Siegelstreifsns sind noch vorhanden.
B. Simon hatte rich an den andern Landfriedensbestrebungen nicht betheiligt. Einen Monat notch
obigem schloss Erzbischof Werner von Mainz ein Landfriedensbundniss mit einer Reihe an Hessen
grenzender Herren und Stddte. Bohmer- Willy Regg. arch. Mag. II, 364 Nr. 128 u. o. Vgl. unten
den theilweise mil diesem ubereinstimmenden Vertrag von 1266 Juni 6. Im folgenden Jahre
er8cheinen exequutores pacis in terra Hassye mit eigenem Siegel, vgl. Kopp, Hist. Nachrichten
von den Herrn zu Itter S. 186 f. Landgraf Heinrich war auch mit dem Orafen Gottfried von
Ziegenhain verbundet; Gottfried sagte ihm 1262 Juni 2 ausdrucklich Hulfe zu, wenn die Graf en von
Waldeck auf Seiten des Erzbischof s von Mainz treten wurden. Gedr. Ledderhose, Kleine Schriften
IV, 279; vgl. Rgen und Vogel, Kritische Bearbeitung u. s. w. in Ztschr. f. Hess. Gesch. N. F. X, 342.
1027.
Die BrUder von Hohenbiichen (Altafago) verkaufen an Kl. Wulfinghausen die Vogtei iiber Gilter zu
Hottensen (Holthusen), wdche sie von der Rirche zu Corvey zu Lehn getragen hdben. HUdesheim
1265 Marz 25.
Gedr. zuUtzt Hodenberg, Calenb. UB. VIII, 33.
1028.
JEdelherr Hermann v. HoUe schenkt die vom Eddherrn Rabodo von Blankena erkaufte Vogtei iiber die
Hofe Eggeringhausen u. Ebbinghausen dem Stift auf dem Berge bei Her ford. Bielefeld 1265 April 6.
In nomine Domini amen. Hermannus nobilis vir do minus in Holte universis, ad quos presens
scriptum pervenerit, rei geste noticiam. Scire cupimus tarn presentes quam posteros, quod nos advo-
catiam in duabus curtibus Ekerinchosen et Ebinchosen et eorum mansis et attinenciis, quam advocatiam
nobilis vir Rabodo de Blankena nobis vendidit, conventui ecclesie sive monasterii Montis beatissime
virginis Marie extra muros Heruordenses perpetuo dedimus et contulimus sub hac forma, quod Gerar-
dus de Sunninchosen, Hermannus Gograuius, Reynbertus deRubo, milites, Fridericus de Rubo, Fride-
ricus de Arnholte, Thetmarus Boso memoratam advocatiam ad manus predict! conventus a nobis
titulo homagii receperunt in feodum. Nichil tamen de ea ad eorum utilitatem percipient, et cum
predicti sex omnes mortui fuerint et diem extremum clauserunt, nos sive heredes nostri aut alii in
eadem advocatia successores recepto herwadio . uno post mortem ultimi decedentis aliis sex modo
premisso conferemus absque more dispendio, et sicut nos sic et nostra posteritas firmara et sufficien-
tem prestabit eiusdem advocatie ab omnibus impetentibus warandiam et suis litteris roborabit, herwadio,
ut dictum est, post mortem vasallorum heredibus sive successoribus nostris, ut dictum est, semper
salvo nee amplius requiretur. Testes autem, qui vocati et rogati ad hoc interfuerunt, hii sunt : Gerlacus
de Borigbike, Reynbertus de Rubo, Reynbertus de Serincworthen, milites, Fridericus de Arnholte, vasalli
nostri: Rodolfus Nagel et filius eius, Rotgerus Hathewig, Rodolfus de Blasne, milites, Iohannes, Winandus
Hadewig, Heinric de Umlo, Hecbertus de Roczinhosen, Heinricus de Spechteshagen, magister scabinorum
et plures alii burgenses. Acta sunt hec in Bilevelde, anno Domini M°.C0C.LX°V., VI0II. Idus Aprilis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Herford, Stift auf dem Berge Nr. 8. Siegel und Befestigung ab. Gedr*
Osn. Mitth. V, 316. Vgl. Nr. 349 und 1000.
Wettf. Urt-Bnch IV. 66
Digitized by
Google
518 !265
1029.
Konrad v. SchSnenberg verzicklet vor Bischof Simon v. Paderborn zu Gunsten des Rl. Gehrden aufdk
Vogtei der von Friedrich von Istrup dem Rl. verkauften Hufen bei Siddessen. Brakd 1265 April IB,
Conradus de Schonenberch et Alheitis1) uxor sua, item Agnes mater Conradi et Bartholdi
fratrum de Schonenberg omnibus, quibus presens scriptum exhibitum fuerit, salutem in perpetuum.
Notum esse cupimus universis, quod, cum dominus Hermannus prepositus et prior ecclesie Gerdinensis
una cum ecclesia memorata a domino Frederico de Ystingdorp2) dicto Longo et a suis heredibus
proprietatem trium mansuum, qui adiacent ville Siddessen8) pro viginti marcis quatuor legalium dena-
riorum emissent iure perpetuo possidendos, ego Conradus de Schonenberg cum consensu uxoris raee4)
Atheithis5) et domine Agnetis6) matris mee et Bertoldi clerici fratris mei ad petitionem domini Fre-
therici prenominati et ad voluntatem domini S(imonis) Patherbornensis episcopi advocatiam trium
mansuum illorum, que iure hereditario nobis pertinebat, in presentia domini S(imonis) episcopi7) ad
usus ecclesie memorate libere et absolute resignavimus nihil iuris nobis in hac advocatia nos aut
heredes nostri de cetero vendicantes. In cuius rei concambium etevidentiam plenioremidemFredericus8)
miles mansum unum in Weplethe9), quern proprium possidebat, nobis, ut fieri solet, obtulit et eundem
a nobis postea in feodo recepit. Acta sunt hec in presentia domini S(imonis) Patherbornensis episcopi
in civitate Brakele, anno Domini M°.GC°.LXV., in crastino Quasimodogeniti. Huic facto interfuerunt :
Otto comes de Eversten, Ludolfus comes de Dassele, Wernerus et Hermannus de Brakele, milites*
Albertus de Amelungessen, Bodo de Monte Martis, Fretericus 10) et Thidericus u) fratres de Harehusen,
Albertus de Luterssen 12), Bartoldus Somercalf et alii quam plures milites et 18) burgenses.
l) Alheidis D. ") Fritherico Ystingdorp D. *) Sidessen C. 4) mei C. *) Alheidis D. 6) Agnes C, Agnis />•
7) et fugt C hinzu. •) Fridericus D. •) Weplithe D. l0) Fredericus D. Ji) Thiedericus th
ia) Luterszen D. ") milites et fehlt D.
Nach dem Gehrdener Kopiar f. 27 D 10 (B); Mac. II, 71/. 232 (Q; Reg. mit Auffuhnmg der
Zeugen VI, 224 f. 67 u. Mac. I, 242b p. 33, letztere drei im Kgl. St.-A. Muneter. Abschr.FcUcken-
heiners aua »Hof-Archw zu Cassel" in dessen Handschriften X p. 141 (D).
1030.
Rathmanner und Biirgerschaft der Stadt Paderborn bekunden den Ankauf einiger Hofe vom
Ronvent der Gokirche. Paderborn 1265 April 30.
In nomine Domini amen. Nos Conradus de Tito, Iohannes de Barichem, Heinricus Margus
Henricus Clericus, Tidericus de Amerhunge, Hermannus Wltur, Fredericus de Anuorde, Hermannus
Herenfridi, Henricus Crago, Hermannus Salentinus, Helmicus Ursus, Henricus de Suthem, Wicbertus,
Conradus Sulteuot, Christianus de Inferno, Iohannes Retheri presenti anno consules Paderbornenses
et universitas civitatis eiusdem omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, salutem in Domino.
Litteris presentibus protestamur, quod nos quasdam areas conventui Rurensis ecclesie pertinentes
comparavimus quatuor marcis denariorum paratorum, insuper iure pensionali singulis annis in festo
Michahelis marcam legalium denariorum de eisdem areis predicto conventui libere persolvemus. Quia
vero sepius, que in tempore minus procurantur, cum tempore labuntur, presentem paginara sigillo
civitatis nostre dignum duximus roborari. Datum in Paderborne, anno Domini M°.C0C.LX°V, in vigilia
Philippi et Iacobi.
Or. im Kgl. St.- A. Muneter, Gokirche Nr. 11. An Pergamentstreifen Fragment vom Paderbomer
Stadteiegel, trie Westf. Siegel II Taf. 78 Nr. 6. Auf der Ruckseite von Hand s. XIV de domo
consulatus Paderb. Von H. s. X VI. 1 marck ut dem Loyhuse.
1031.
Graf Adolf von Schwalenberg schenkt dem Rl. Falkenhagen Landereien. Schwalenberg 1265 Mai 10.
m In nomine sancte et individue trinitatis amen. Adolfus Dei gratia comes de Sualenberh omnibus
hoc scriptum intuentibus salutem in eo, qui salus est vera. Sepe fides fallitur per processum tern-
Digitized by
Google
1266 51$
poris, cum gesta non clarificat auctoritas scripturarum. Igitur scire cupimus tarn presentes, quam
posteros, quod nos cum consensu matris nostre et fratruelis nostri Henrici pro remedio anime fratris
nostri beate memorie comitis Wedekindi et parentum nostrorum, et ut divina propiciacio pro nobis
facilius possit impetrari, agros, qui siti sunt infra riwulum, qui dicitur Visbeke et agros ecclesie
Falkenhagen et eciam agros trans flumen molendini usque ad signa, que possunt evidenter ostendi,
eidem ecclesie et Deo in ea famulantibus cum omni iure et omnibus usibus, qui ad nos spectabant,
libere et absolute contulimus perpetuo possidendos. Ut autem hec nostra donacio rata et flrma per-
maneat, presens scriptum sigilli nostri inpressione fecimus roborari. Huius facti testes sunt: frater
noster prepositus Volquinus, dominus Wilhelmus de Somersele, vicem1) gerens prepositi, dominus
Bertoldus sacerdos in Sualenberh; milites: dominus Henricus dictus de Elmerecosen, dominus Tyde-
ricus de Eckersten, dominus Wernerus Dicbernere, Egellardus de Abbenosen, castellani eiusdem castri
et alii quam plures. Datum in Sualenberh, anno dominice incarnationis M0.C°C.LX0V°., V°I. Idus Maii.
*) viscem Or.
Or. vm Besitze des Studienfonds zu Paderborn, jetzt im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Falkenhagen Nr. 11.
An Pergamentstreifen das grosse runde Siegel des AussteUers. Auf der Ruckseite von einer Hand
s. XV. littera de Visbecke et clostervrede. Reg. Lipp. Regg. 1,220 Nr. 331 mit irrigem Datum.
1032.
Abt Thymmo von Corvey und der Paderborner Dompropst Heinrich als Vormund des Stifts Corvey
belehnen die Herzoge Albert und Johann von Braunschweig nach Resignation der Grafen von
Pyrmont mit der Vogtei viber die Stadt Sootier und andere Orte. Hannover 1265 Mai 13.
Thymmo Dei gratia abbas Gorbeiensis et Henricus eadem gratia Paderbornensis prepositus, tutor
ecclesie antedicte, universis Christi fidelibus tarn presentibus quam futuris hanc paginam inspecturis
salutem in Domino et Domino Dei filio Iesu Christo. Recognoscimus et tenore presentium protestamur,
quod ad liberam resignationem comitis Hermanni de Peromunt1) sueque coniugis ac recti2) fratris sui
comitis Gotscalci2) bone memorie necnon puerorum utriusque ac heredum illustribus8) principibus,
dominis ducibus Alberto et Iohanni de Brunschwig4) advocatiara Huxariensis 5) civitatis infra muros
porreximus eo iure, quo prefati comites de Piromont ab ecclesia nostra tenuerunt in feudo multis
annis, salvo tamen eo, quod nobis nostrisque successoribus, abbatibus, prepositis et ecclesie nostre
permaneant salva et integra iura nostra, que sunt hec secundum consuetudinem hactenus observatam.
Cives Huxarienses ad expeditiones nostras, cum indiguerimus, tenebuntur; potest et abbas pro tempore
facere petitiones pro subsidio faciendo; preposito vero super vino, pane et6) cerevisia tale ius serva-
bitur, sicut multis temporibus est servatum.7) Nullus etiam8) minister vel de abbatis familia aut
conventus in civitate Huxariensi obligabitur, nisi prius coram abbate de eo querimonia deposita fuerit,
sicut decet. Insuper advocatiam in Bodenfelde9) et Hamele, quam Hermannus et Ernestus milites de
Usler10) a nobis et a nostra ecclesia tenuerunt in feudo, porreximus ducibus memoratis simul cum
feudo, quod Bodo, domini Bertholdi11) filius de Homborgh12), a nobis tenere debebat et nunquam
curabat recipere, et si etiam recepisset, propter multiplices suos excessus, quos adversus nostram
perpetravit ecclesiam, ipsum suiun feudum culpis suis dignoscitur merito perdidisse. Domini duces
etiam iam18) prefatum feudum domino Henrico de Homborgh nobis astantibus porrexerunt, pro-
mittentes in manus nostras, quod nunquam deinceps prefatum feudum dicto Bodoni restituent vel
relinquent. Preter ista domini duces sepius nominati nos et ecclesiam nostram tueri debent contra
quemlibet et in suis iuribus conservare. Ceterum cum privilegia nostra imperialia perspexerimus,
cum rescriptis eorundem privilegiorum ad dictos dominos duces nostre nuncios ecclesie remittemus,14)
secundum que rescripta super feudis eorum possit nova forma concipi litterarum. Desupra abundante
autem gratia adicimus: si Hoxarienses 16) rebelles extiterint, et in quibus tenentur, non velint dominis
66*
Digitized by
Google
520 1265
ducibus obedire, quod ipsis de omnibus castris ecclesie ac munitionibus contra Huxarienses astabimus
pro viribus et muniale auxilium prestabimus bona fide. In predictorum siquidem omnium firmissimum
argumentum et ad omnem dubietatis scrupulum de cordibus tam futurorum quam presentium penitus
amovendum presentem paginam super his conscriptam sigillorum nostrorum appensione exquisito 16X
de maturo fidelium nostrorum consilio et ipsorum consensu accedente pariter et conventus assensu
duximus roborandam. Huius itaque rei testes sunt et presentes aderant: venerabilis pater dominus
Theodericus Vironensis17) episcopus, Henricus prior Corbeiensis, Fridericus prepositus, Burchardus
cellerarius 18), Henricus custos, Requinus19) magister caritatum, Bartoldus capellanus domini abbatis,
Henricus decanus Noue Ecclesie, cantor, plebanus Corbeiensis; comes Henricus de Sterneberg, comes
Ludolphus de Hallermunt 2°), Lotardus de Meinersen, Henricus deHomburg, Gebhardus de Bortfelde21),
Fridericus de Neindorff22), Baldewinus23) de Grenichen24), Henricus deVorstede25) et alii quam plures.
Actum et datum Hannouere, anno Domini M.CC.LXV., in vigilia ascensionis Domini eiusdem anni.
*) Pyrmunt D. *) Godtschalci B, Godtscalci C. 8) iFustrioribus A und S. 4) Brunscwig B und D7 Brunswig &
s) Hoxariensis B und S immer. •) ac C. *) serratum est D. 8) Fehlt D und S. 9) Boddenfelde A.
J0) Uszleria C, Uslaer D und S. 1X) Barth. B und D, Bait. C. lf) Homborch G\ Hamborgh D und S.
,s) Fehlt D. 14) remitteremus D. ") Hux. D. 16) So die Hdschr^ S hat exquisiti, vieUeicht requisiti?
,7) Viconensis irrig Hdschr. und Druck. J8) cdllarius Handschr. Borch B und S. 19) Requimus B u. S.
»«) By C mil dt, D mit d. ») Bortfeldt 5, C. ") Nemdorff S. M) Baldowinns B, C. *«) Grenigen D.
") Voresstatt C, Vorestede D u. S.
jilts Corveyer Scmmelband I in Bibliothek der Paderborner Abtheilung des Vereins (B) y Mac II, 40
p. 327 V (Q und I} 245 fol. 404 (D) im Kgl. St-A. Munster, Druck Schoten ad anman (S).
B Ab8chrift vam «/. 1641 ist entnvmmen ex libro quodam pervetusto documentorum Cor-
beiensis ecclesie in pergameno legibiliter conscripto . . . folio centesimo quadragesimo septimo,
vieUeicht Mec. I9 134 saec. XV. im Kgl. St-A. Minster, worin gegenwartig dieses Blatt fehlt. Also
fefdte danuds das Or. bereits. Aus derselben Quelle statmmt wahrscheinlich C. Druck ausser
Schoten Lunig, SpicU. eccl. 1, 19, i 910; Origg. Ouelf. IV, 209; Wigand, Denkwurdige Beitr.
f. Gesch. u. Rechtsalt. 107; Reg. IApp. Regg. 1, 220 Nr. 330; Durre, {Hamburg Ztschr. f. Nieder-
sachsen 1880) Nr. 102. — Heinrich v. Sternberg ist am selben Tage Zeuge fur Moritzklaster zu Afinden.
Ztschr. IX, 72. Hamelen nicht Hameln, sondern wahrscheinlich Eemdn S. Uslar, W. Gctr
tmgen an der Weser.
1033.
Dechant u. Kantor der Rirche in Soest bekunden Schenkungen an Kl. Breddar. 1265 Mai 2t
Thidericus Dei gratia decanus et Heinricus cantor ecclesie" Sosatiensis universis hanc litteram
inspecturis salutem in Domino sempiternam. Litterarum presentium tenore publice protestantes
omnibus declaramus, quod Godescalcus dictus de Harhusen et filii eius, heredes ipsius, Nicolaus,
Iohannes et Menricus constituti in nostra presencia curtem quandam in Velmede apud Gesyke sitam
cum omni sua integritate, quam a Rodolfo advocato in Gesike se feodali iure dicebant possidere, necnon
et aream quandam in eodem oppido sitam cum suis pertinentiis, quam tytulo emptionis compararunt,
monasterio in Breydelar unanimi consensu et voluntate devote obtulerunt perpetuo possidendam,
omni iuri suo, que in' predicta curte habere dinoscebantur , pro salute sua et carorum suorum una
cum eadem area renunciantes predicti monasterii fratres sui iuris successores in perpetuum statuerunt
In cuius rei testimonium presentem litteram propter preces utriusque partis sigillorum nostrorum
munimine duximus roborandam. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.L°XV., XII. Kalendas Iunii. Huius
rei testes sunt : Wlfhardus sacerdos, Helmwordus et Wydekyndus burgenses Susatienses et alii quam plures.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Soest, PatroklirStift Nr. 43. Vam Pergamentstreifen Siegel ah.
Digitized by
Google
1265 521
1034.
Vofft Rudolf von Geseke bekundet Ueberweisung eines Gvtes bet GeseJce an KL Bredelar. Soest
Geseke u. Biithen 1265 Mai 22.
In nomine sancte et individue trinitatis. Universis Christi fidelibus huius pagine inspectoribus
Rodolfus advocatus in Gesike utriusque vite perfrui suavitate. Quia res geste citius a memoria ela-
buntur, quin testimonio litterarum et testium cautius roborentur, noverint idcirco tarn moderni quam
post futuri curtim quandam, Velmede apud Gesike sitam proprietario iure a progenitoribus meis ad
me legitime devolutam, quam Godescalcus dictus de Horhusen civis Susatiensis et filii sui de manu
mea feodali iure tenuerunt, monasterio Bredelarensi , ordinis Cysterciensis, pro salute sua conferre
proponentes eandem, dummodo ego in donatione proprietatis consentirem. Hinc ego primitus intuitu
Dei eiusque pie * matris Marie , mediantibus religiosis viris domino Alexandro eiusdem monasterii
abbate et fratribus suis Iohanne dicto de Fleictorph, consanguineo meo, Hermanno cellerario, Helmwico
de Elsepe, et domina Agnete nepte mea canonica in Gesike, tarn pro remedio anime mee et carorum
meorum quam rogatu et instantia eiusdem Godescalci et filiorum suorum proprietatem eiusdem curtis
de plenario consensu domine Bertradis uxoris mee, Wezeli filii mei et filiarum mearum sollempniter
contuli et dedi cum omnibus pertinentiis suis monasterio iam dicto libere et quiete iure veri dominii
possidendam, presentibus honestis viris in castro Ruden ante capellam, Com ado videlicet et Iohanne
sacerdotibus et capellanis altero in castro altero in oppido, domino Bertoldo nobili de Buren seniore
et Bertoldo filio suo, Gerwino de Bokenevorde, Iohanne de Nihem, Volnando de Langenstroth, Hermanno
Colue, militibus, Thiderico Rump, Hermanno de Lon et Godescalco fratre suo, Iohanne Stotere et
Herebordo fratribus, Godefrido de Sumere, Thiderico de Efle, Iohanne Blote, Hermanno de Nicthe,
Hereboldo de Hedenchusen, militaribus. Hiis ita firmatis statim Gesike veni, ubi ad maiorem firmi-
tudinem iuditio, quod frigedinch vulgo dicitur, presidens coram scabinis etlibertinis publice protestatus
sum, quia proprietatem eiusdem curtis de consensu heredum meorum monasterio iam dicto iure
proprietario perhenniter habenda assignavi et eandem curtem ab omni iure advocatie mee liberam
semper permanere iudicavi, protestans manifeste tunc a fratribus monasterii sepedicti integre me
recepisse viginti quinque marcas legalis monete in restaurum proprietatis mihi promissas, quas in
usus heredum meorum converti fructuose. Deinde prefatus Godescalcus de consensu meo eandem
curtem cum omnibus pertinentiis suis, sicut ipse quiete possedit, domum quoque et aream in Gesike
sitam, quam titulo emptionis proprie compararat cum omnibus sibi pertinentibus pro salute sua et
carorum suorum necnon et favore religionis filiis suis, Nicolao, Iohanne et Meinrico plenarie consen-*
tientibus, conventui monasterii prelibati voluntarie, sicut dudum domino inpirante desideraverat,
assignavit et dedit cum omni pace et commoditate perpetuo possidendam omni iure suo in eadem
curte, domo quoque et area habito una cum filiis predictis publice cedens, et hec cessio seculari sen-
tentia confirmata est. Post hec nuntios, fratres scilicet monasterii prefati, simul ego et predictus
Godescalcus in possessionem curtis eiusdem introduximus, warandiam plenariam semper prestare
spondentes de eadem curte fratribus monasterii memorati. Preterea, ut huius proprietatis eiusdemque
curtis religiosa donatio rata in evum permaneat et inconvulsa, presentem cartam exinde conscriptam
sigilli mei impressione primitus signavi, insuper ad maiorem rei evidentiam munimine sigillorum
domini Burensis senioris et filii sui, predictorum castrensium domini Coloniensis in Ruden et bur-
gensium in Gesike tarn fratres monasterii predicti et ego quam Godescalcus prefatus rogavimus robarari.
Acta sunt hec partim apud Susatum, partim Gesike et Ruden, anno Domini M°.C°C.LX° quinto,
indictione VIII. X°I. Kalendas Iunii. Huic itaque attestationi donationis stabilite apud Gesike presentes
fuerunt eiusdem ecclesie canonici Gerhardus de Ruden, Arnoldus, Ioachim plebanus sancti Petri,
Amoldus rector scolarium, Heinricus Spiker sacerdos, Heinricus de Santbrincke, Lubbertus dictus
Comes, Haroldus, milites, Meinricus gogravius, Wernerus Balke, Helyas magister consilium, Hermannus
Digitized by
Google
522 1266
iudex, Ecbertus Caluus, Albertus Luthgeri, Hermannus de Scathenhusen, Henricus Werenzo et Hel-
micus fratres, Ernestus pellifex, Wlbero, Ecbertus pistor et Thetrnarus fratres, Merbodo et consules
omnes, Henricus comes libertinorum, Iohannes de Beneni(n)chusen *), Albero de Gesike, Henricus de
Rubo, Iohannes Walberti Alius, Henricus Paruus, Andreas de Velraede, Bernardus de Kaldenhotte,
Io(hannes) Alfen.
*) So Or.
Or. vm Kgl. St.-A. Mumter, A/. Bredelar Nr. 83 a. An Pergamentstreifen 1) Bruchstuck des drei-
eckigen Siegels des Vogts Rudolf, sechsmal getheiUer Schild, darauf nach rechts geriehteter gekronter
Lowe. Umschrift: Sigillum Rodolfi militis de Eruete (gut erhaltenes Exemplar befindet sich xm
Kgl, St- A. Munster, Stift Geseke Nr. 14); 2) Siegel Bertholds d. a. von Buren, wie Westf. Siegel I
Taf.36 Nr. 1; 3) Bertholds a\j. von Buren, wie Westf. Siegel I Taf. 36 Nr. 2; 4) der Burg-
mannschaft in Ruthen, wie Westf. Siegel II Taf 82 Nr. 7; 5) Bruchstuck des Siegeh der Stadt
Geseke, wie Westf. Siegel II Taf. 66 Nr. 4. Auf angehefteten Pergamentstreifen van gleichzeitiger
Band: Privilegium Rodolfi advocati de Gesike de bonis in Velmede apud Gesike, quorum
proprieta sconstitit XXV marcas et fertonem. Bulle sunt appense propter firmitatem domini
Bertoldi de Buren senioris et filii sui, de Ruden et Gesike burgensium. Auf der andern
Seite: Testes etiam: Bernardus apud aquam, Heinricus pistor, Iohannes et Scarlaken, serri
advocati Rodolfi, Conradus de Stalepe, liberi homines, Thetrnarus liber vir, Rothgerusde
Langenbike, Arnoldus de Volkesmer, Volquinus, Elricus de Pa . . . e, Heinricus Eruenoth,
Thidericus de Hustede.
1035.
Graf Adolf von Schwalenberg iibertr> dem Kl. Falkenhagen Giiter zu Sabbenhausen und Wink-
hausen. Schwalenberg 1265 Juni 25.
In nomine sancte et individue trinitatis. Adolfus comes in Sualenberg omnibus in perpetuum.
Contractus, qui fiunt in fuga temporis, debent vivaci litterarum memoria perennari, ne lubrica nature
fugitivi temporis gestis bona fide contractis possit in posterum novercari. Noverit etas tarn presens
quam postera, quod Iohannes miles dictus de Wiginchosen, receptis septuaginta marcis a conventu
sanctimonialium beate virginis in Valkenhagen, sex mansos et quatuor areas sitos Tzabbenhosen et
Wigin(c)hosen cum pascuis, aquis, silvis et omni iure et usu, quo ei conpetebant, in manus nostras
resignavit cum sue uxoris arbitrio et heredum suorum legitimorum omnium consensu. Nosque dicta
iam bona supradicto conventui contulimus eternaliter obtinenda, firmara spem habentes, quod qui
pauperibus Christi subvenerit, eternam mercedem accipiet secundum promissionem ewangelicam, que
non fallit. Predicta eciam bona in nostram recepimus protectionem, ita ut quisquis ea maliciose pre-
sumserit invadere, nostram indignacionem se noverit incurrisse. Presens ergo scriptum muniri fecimus
fide testium et sigillo, ne aliquis pro bonis supradictis ancillis Christi questionem temerariam moreat
in futuro. Testes huius rei sunt: Heinricus Hageman, Wernherus Dicbernere, Theodericus deEkersten,
Conradus de Voltessen, milites, Engelhardus de Abbenhosen, Amelungus de Scidere, Andreas de Broc-
hosen, Amelungus et Ernestus de Buchosen, Iohannes de Biga, Bernhardus et Fredericus de Kolle(r)bike,
Hermannus et Heinricus et Ludolfus et Arnoldus fratres claustri Valkenhagen et alii quam plures qui
viderunt, audierunt et, dum fieret, affuerunt, procurante domino Wilhelmo de Sumersile tunc tutore.
Factum est autem anno incarnacionis Domini M°.C0C0.L°XV<>., V°II. Kalendas Iulii, regnante Romanorum
rege Richardo. Datum Sualenberg per manum Bertholdi notarii.
Or. im Besitz des Studienfonds zu Paderborn jetzt im Kgl. St.-A. Munster, KL Falkenhagen Nr. 12*
An Pergamentstreifen das grosse runde Siegel des Ausstellers, wie Lipp. Reg. II, Taf. 20. Reg.
Lipp. Regg. I, 220 Nr. 332. Auf Ruckseite von Hand saec. XV. u. a. Wynchusen.
Digitized by
Google
1265 523
1036.
Detmar Bittersole verkauft dem Kl. Bench zwei Hufen. 1265 Juni 28.
Universis Ghristi fidelibus hanc litteram inspecturis cupimus esse notum, quod Deitmarus Bittersole
et sua uxor' cum suis heredibus duos mansos in Aldendorp cum ecclesiali usufructu conventui de
Beriche pro quadam summa denariorum, videlicet XX marcis, vendidit iure proprietatis commodius
possidendos. Nos vero adhuc certius esse volentes de mansibus predictis, ut Hermannus sororius pre-
dicti Deitmari iuri suo in mansibus sepedictis renunciaret coram Wi(dekindo) viro nobili de Nouo
Castro (petivimus) et aboravimus diligenter. Verum ne quis in posterum heredum suorum hec acta
valeat infringere vel irritare, presentem litteram predicto conventui in testimonium sigillo nobilis de
Novo Castro et burgensium in Wulfhagen et sigillo conventus de Beriche duximus firmius roborari.
Testes : Widekindus de Novo Castro, Gyso de Gudenberg, Iohannes de Helfenberg et suus frater Hecke-
hardus, Alexander de Escheberg, Waremundus de Brotru(m)b, Henricus de Herbergun, Henricus de
Treven et suus frater Conradus, Deitmarus Winter, Lodewicus de Hertinkenhusen. Acta sunc hec
anno Domini M°.C°C.LXV., in vigilia apostolorum Petri et Pauli.
Aus Kopiar I fol. 35 und II, 95 des KL Berich im FursH. Waldeck. Arcfuv. in Aiohen%
1037.
Verpfandung eines neben der Busdorfer Propstei gelegenen Hauses. Paderborn 1265 Jidi 1.
Noverint universi tam posteri quam moderni, quod Albedis dicta de Driburg et Iohannes dictus
de Alfne cum uxore sua Walburge, eiusdem Al(hedis) filia, a me Henrico dicto Elegast decern et octo
marcas Paderbornensis monete et legalium denariorum mutuo receperunt, pro quibus domum suam
iuxta preposituram orientalis ecclesie Paderbornensis michi titulo pignoriticio unanimiter obliga-
runt, tali adiectione, ut ego H(enricus) prefatam domum pro tempore porrigens possessori censum
abinde percipiam annualem, eisdem Al(heidi), Io(hanni) et Wal(burge) partem oblate pensionis dimi-
diam tribuendo et ipsam (dom)um quacunque de necessitate reparandam equali utriusque partis
pecunia construamus. Preterea si aliquis michi super dicto facto forte movent questionem, ipsi me
eripient ex questione huiusmodi suis laboribus et expensis. Ut autem huius rei contractus detra-
hentium obiectionibus et vive probacionis interitu non cassetur, litterali memoria sigilloque Paderbor-
nensis civitatis evidentius est munitus. Actum et datum Paderborne, anno Domini M°.CoC.LX0V°.,
crastino commemoracionis beati Pauli, coram domino Lodewico mihte etAspeder iudice Iohanne in
foroiudice, Conrado dicto de Thi(to) et Iohanne de Barchosen, civium rectoribus, Henrico dicto Dukere,
Henrico dicto Clerico, (Thi)derico de Amerungen, Hermanno Wlture, Henrico dicto Cragen, Hermanno
dicto Salentin, Helmico dicto Bere, Iohanne filio Retheri, Christiano et Lutberto dictis de Inferno,
Conrado dicto Sulteuoit, Henrico de Sutheim, Henrico dicto Wlture, Friderico de Anuorde et aliis
quam pluribus ad hoc rogatis.
Or., stark beschddigt und auf Papier gezogen, im KgL St.- A. Stift Minster, Busdorf Nr. 25. An
Pergamentstreifen Reste des Paderborner Stadtsiegels)
1038.
Graf Gerhard von Holstein gelobt mit seinem Oheirn, dem Bischof S(imon) von Paderborn, dem
Graf en Gunzelin von Schwerin, und den Bittern Otto von Barmstedt, Berthold von Brakel, Albert
und Herbold von Amelunxen, Hermann von Tralowe, Pape Wolf, Ludolf von Kuren, Volrad von
Husberge, Marquard von Segeberg, Heinrich von Wedel und Gerbert Vogt, zwei Wochen naeh
Vollzug der Ehe zwischen seiner Tochter Lutgard und dem Herzog Johann von Braunschweig diesem
Schloss Schaumburg als Pfand fur die Mitgifl abzutreten. Lilneburg 1265 Juli 15.
Gedr. Sudendorf, UB.I, 58 (n. d. Or. imKgl.St.-A. zu Hannover) undHasse, Schlesw.-Holst-Lauenb.
Urkk. u. Regg. II, 303.
Digitized by
Google
524 1265
1039.
Die Bathm&nner von Marsberg bekunden zwei Memwienstiftungen. 1265 JuU 21.
Omnibus hanc litteram visuris consules Montis Martis eternam in Domino salutem. Universitati
fidelium notum fore cupimus publice presentibus protestantes, prout audivimus in parte et vidimus,
quod Bodo miles, burgensis noster, dictus de Horhusen post obitum patris sui Alradi militis paterno
motus affectu rogavit devote abbatem et conventum in Bredelar, quatinus propter Deum et suas preces
anniversarium patris sui et matris peragerent annuatim. Quos cum ad hoc faciendum benivolos
invenisset, assignavit ipsis decern solidos de bonis suis in Dodinchusen annuo percipiendos ad conso-
lationem in eodem anniversario conventui faciendam. Postmodum autem modico elapso tempore
eodem Bodone immatura morte ex hac luce subtracto et apud cenobium iam dictum sepulto reliela
sua domina Hildegundis ad omne opus bonum prona una cum seniore filio suo Alrado reliquis liberis
suis consentientibus donationem mariti sui approbavit et ratam tenuit. Insuper pro remedio anime
eiusdem mariti sui bona quedam Enemuden sita sibi pertinentia predictis decern solidis aditiens
fratribus prefati claustri cum omnibus pertinentiis suis in presentia clarorum virorum sollempniter
contulit et dedit libere et quiete possidenda, omni iuri suo tam in eisdem bonis quam in decern
solidis predictis habito cedens manifeste cum Alio suo et heredibus universis sub tali conditione, ut
anniversarium tam patris et matris mariti eius quam ipsius mariti sui in memoria habeatur ibidem
annuatim die statuto et tunc simul ex proventibus eorundem bonorum et de predictis decern solidis
nullis prorsus aliis usibus deputatis conventus eiusdem claustri consolationem habeat competentem et
defuncti eternam requiem. Preterea, ne in eisdem bonia isdem conventus aliquod inpedimentum
haberet, predicta domina et pueri eius eadem bona Iohanni et Godescalco fratribus de Pathberg, a
quibus ea in hominio tenebant, resignaverunt rogantes, quatinus claustro prefato proprietatem eorun-
dem bonorum conferrent, qui et fecerunt favore religionis provocate Hinc nos in huiusmodi rei testi-
monium presens scriptum sigillo nostro rogatu iam dicte domine et filii sui roboravimus. Testes:
Adam de Aspe, Thidericus et Fredericus fratres de Horhusen, Albertus de Lutersen, Iohannes et
Conradus fratres de Brocbike, Olricus, Swicherus de Westhem, Albertus magister consulum in Mars-
berg et consules omnes ibidem. Acta sunt hec anno Domini M°.G0C.L°X. quinto, indictione octara,
XI°I. Kalendas Augusti.
Or. im Kgl. St.-A. Mumter, Kl. Bredelar Nr. 83. An Pergamentstreifen Siegel der Stadt Marsherg.
1040.
Die EcUen Berfholde von Bilren schenken dem Kl. Eolthausen bei Bilren den Zehnien ihres Hofes
in Hotthausen. 1265 August 1.
Bertoldus senior nobilis de Buren, Bertoldus filius eius ex una parte et ex altera Bertoldus
iuvenis, patruelis ipsorum, nobilis et filius eius Bertoldus testantur, quod conventui sanctimonialium,
Cysterciensis ordinis, iuxta oppidum Buren contulerint decimam curie inHolthusen, in quo claustrum
situm est, divine remunerationis intuitu et in recompensationem bonorum in Stenbeke. Testes:
Hermannus nobilis de Osedhe, frater Albertus et con eiusdem, dominus Bernhardus de Boderike
et Godefridus filius suus, dominus Bernhardus de Holthusen, dominus Menricus de Andepen, dominus
Heinricus de Koldinch(usen) , dominus Thidericus dapifer, milites; Henricus de Budiken, Elias frater
suus, Hermannus frater suus, Hermannus iudex, consules Burenses. Anno 1265, Kalendis Augusti.
Aus Msc. /, 242 p. 113 Nr. 4 im Kgl. St.-A. Mumter.
104L
Dompropst Heinrich von Paderborn, Vormund von Corveyy vertauscht Ministerialen mit dem Erzbisckof
Engdbert von K8ln. Soest 1265 August 16.
Heinricus Dei gratia prepositus Paderbornensis et Gorbeiensis ecclesie tutor universis presentes
litteras visuris volumus esse notum, quod nos Fridericum et Alheidim, Heinrici pueros de Widhem,
Digitized by
Google
1265 525
prepositure nostre predicte pertinentes contradimus venerabili domino Engelberto sancte Goloniensis
ecclesie archiepiscopo et sue ecclesie recipientes pro eisdem Fintoriam uxorem Gonradi de Scaren et
Emundum eius filium in concambio a ministerialibus approbato. In cuius facti evidentiam et robur
has litteras inde conscriptas sigillo nostro fecimus roborari. Actum et datum in Sosato, in crastino
assumptions beate Marie virginis anno Domini M0.C°C.LXo. quinto.
Or. im Kgl. St.- A. Dusseldorf Kurkoln Nr. 214 mit einem an Pergamentstreifen anhdngenden Siegelrest.
1042.
Bischof Simon v. Paderborn schenkt auf Bitten seines Bruders Bernhardt Herrn zur Lippe, dem Stift
auf dem Berge bei Herford gegen Wachslieferung einen AUodialzehnten. Paderborn 1265 August 29.
In nomine Domini amen. Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum
visuris in perpetuum salutem in eo, qui est omnium vera salus. Quoniam ab interitu mortalium vive
vocis deficit probatio, provide conservatur actorum1) Veritas instruments. Igitur notum facimus tarn
presentibus quam posteris, quod divine retributionis intuitu et ad petitionem fratris nostri dilecti
Bernhardi domini de Lyppia et aliorum plurimorum, qui nobiscum zelo pietatis moti fuerant in hac
parte de communi consensu capituli et ecclesie nostre proprietatem decime allodii ecclesie beate vir-
ginis in Monte apud Heruordiam ex libera resignatione predicti fratris nostri et aliorum, qui ius
habebant vel se habere dicere poterant in eadem decima, ipsi ecclesie liberaliter dedimus cum ipso
allodio iure proprietatis perpetuo possidendam, ita tamen, quod2) dicta ecclesia annis singulis unam
liberam cere in purificatione beate virginis in memoriam donationis huius ecclesie nostre solvet. Et ad
maiorem evidentiam presens scriptum prefate ecclesie dedimus nostro et ecclesie nostre sigillorum muni-
mine roboratum. Actum et datum Paderborne, anno Domini M°.C°C.LX quinto, in die decollations
beati8) Johannis Baptiste."
*) A wui B haben auctorum. *) FoUjt ilberJOissiges de bei B. *) Fehlt bei B.
Zwei Or.-Ausfertigungen (A u. B) von derselben Hand im Kgl. Su-A. Munster, Herford, Stift auf
dem Berge Nr. 9. An roth-gelben Seidenfdden 1) in weissem Wachs Bruchstuck vom Siegel des
Bischof 8; 2) in grunem Wachs das gut erhaltene des Domkapitels; an B hdngt nur noch an Per-
gamentstreifen an zweiter Stelle Rest des domkapitularischen Siegels. Auf Ruckseite von B von
Hand saec. XV up den tegheden to demme vorwerke.
1043.
Die Stadt Herford ertheUt einem Burger der AUstadt die Erlaubniss, auf seinem neben der
st&dtischen Muhle liegenden Grundstiicke Geb&ude aufzufuhren. 1265 October 6.
Heinricus borechmester dictus de Bekeseten, consules ac universitas veteris opidi Heruorden(sis)
omnibus presentia visuris rei geste perhennem memoriam. Ad noticiam singulorum pervenire cupimus,
quod nos de communi consensu . . Alberto de Molandino et uxori sue . . Gerthrudi, heredibus sive
successoribus suis gratiam fecimus specialem, edificandi videlicet domum vel domos in area sua iuxta
molandinum, que nunc vacat, liberam habeat facultatem cum tali pensione quam husneten1) faciunt ad
quodlibet opus civitatis. Hoc eciam adjecto, ut, si dicte domus per incendia vel alios malos eventus
delerentur, in voluntate ipsius . . Alberti vel successorum suorum manebirreedificandi domos cum eadem
pensione, ut supra tactum est. Ne autem huic voluntarie donacioni nostre aliqua in posterum scrupu-
losa questio valeat suboriri, presens eis scriptum super hoc confectum sigillo nostro fecimus commu-
niri in testimonium subnotatis cum testibus, quorum hec sunt nomina: Alexander de Bekeseten, Her-
bordus de Lunne,;Hermannus Tribunus, Johannes deBrokeldehusen, milites; Johannes de Libberen, Svanen-
hals, Geruasius, Joseph, Gerhardus de Bernenbeke, Johannes de Bilevelde, Johannes dictus Claudus,
Thethardus de Bilevelde, Bernhardus Westerwalt, Heinricus Rufus, Hamelungus de Groninchusen, tunc
Westt Urk-Buch. IV. 67
Digitized by
Google
526 1265
temporis consules existentes, et alii quam plures adesse rogati. Datum Heruorde, anno Domini millesimo
C°C.L°V quinto, in octava sancti Michahelis archangeli. Hoc2) eciam adiecto, ne aliquis iudex noster
publicus8) aliquam in predictas domos contra voluntatem predictorum Alberti et suorum successonim
exerceat4) iurisdicionem.
*) So Or. wohl statt husnoten. f) Von hieran von anderer Hand. *) puplicus Or. 4) excerceat Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Herford Nr. 58. An Pergamentstreifen anhangend das plattge-
druckte Siegel der Altstadt Herford. VergL uber das MuUengericht zu Herford Ztschr. IV, 49.
1044.
Widukind vom Naumburg ubertragt eine Hufe bei Welden. Wetden 1265 October 9.
Quoniam ea, que fiunt in tempore, labuntur cum tempore, expedit, ut scripti vel testium munimine
roborentur. Hinc est, quod nos Widekindus dominus de Novo Castro ad noticiam transferentes futu-
rorum presentibus recognoscimus Gerlaco et Adelheidi uxori sue et ipsorum pueris mansum situm in
campo pertinenti ville Weldene, qui ad nos pertinere dinoscitur, in pheodo concessisse perpeluo
possidendum. Volumus autem, ut, si prefatus Gerlacus, Adelheide uxore sua predicta mortua, aliam
duxerit uxorem et ex ea pueros genuerit, ipsa et pueri eius in manso supradicto habeant nichil iuris.
Ne autem huic facto suboriatur calumpnie spes alicuius, presens scriptum exinde confectum conscribi
fecimus cum subscriptione testium, sigilli nostri munimine roboratum. Testes autem sunt: Heinricus
de Biscofeshusen, Reinhardus de Ythere, Detmarus dictus Opolt, Walich de Ensen, Arnoldus dePadel-
burne, Theoderiqus de Wagenbach, Ludewicus Maz, Sybodo de Ythere, Heinricus de Urphe, milites,
Wernherus de Wedelberg, Kericaste, Eberhardus de Wera, Hermannus Maz, Helwicus Skike et universi
rustici in Weldene. Actum in cimiterio ibidem. Datum in festo beati Dyonisii et sociorum eius, anno
Domini M°.CG0.LX° quinto.
Or. im Fursil. Waldeck. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs, Umschrift aA-
gebldtterty dreieckiges Siegel W.s v. N.
1045.
Hermannus de Holte prep. Noue Ecclesie Zeuge in Urk. JBischofs Gerhard von Munster fur
Kl. St, Aegidii. Munster 1265 October 23.
Gedr. UB. Ill, 748.
1046.
Graf Adolf von Schwalenberg bezeugt, doss sein Burgmann Engelhard von Abbenhusen sein Pfandr
recht an Giitern zu Eykenhosen dem Kl. Marienmiinster resignirt habe. 1265 November 2.
Adolphus *) Dei gratia comes de Swalenberg omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, sa-
lutem in Domino. Quia Veritas multotiens calumpniam patitur, expedit, ut, que coram nobis aguntur,
in scripta publica redigantur. Sciant ergo presentes et posteri, quod Enkelhardus de Abbenhusen, *)
noster castellanus, ad instanciam comitis Hermanni de Peremont8) feodum et omne ius, quod a fratre
suo in bonis Eykenhosen4) habuit, ecclesie in monasterio beate Marie virginis prope Swalenberg libere
resignaverat; proprietatem vero illorum bonorum comes Hermannus eidem ecclesie dedit in perpetuum
coram nobis. Mortuo autem comite Hermanno Enkelhardus asserens eadem bona a fratre suo sibi in
iure pignoraticio obligata et illud ius ecclesie predicte non contulisse. Ideo ecclesia et idem Enkelhardus
convenerunt nobis presentibus iterato videlicet, quod Enkelhardus weddeschat pignoraticium supra-
dictorum bonorum illi ecclesie pro decern et octo solidis gravium et legalium denariorum dedit ad redi-
mendum. Feodum vero et pignoraticium, insuper omnia iura, que in eisdem prius habuit, secundario
coram nobis sepedicte ecclesie contulit et libere cum omnibus attinenciis resignavit. In cuius rei robur
Digitized by
Google
1265 527
et testimonium presentem paginam cum appensione nostri sigilli fecimus communiri. Testes huius rei
sunt: dominus Bertoldus plebanus in6) Swalenberg, dominus Willehelmus plebanus de Sumerselle 6),
dominus Borchardus7) et Helmbertus fratres de Holthosen, dominus Bertoldus et Olricus fratres dicti
Sumerkalf 8), dominus Hermannus de Stenhem, dominus Johannes de Wiginghosen, dominus Theodericus
de Eckersten, dominus Wernerus Digbernere9), milites; Amelungus de Schidere, Sigehardus 10) de Marpe,
Andreas officialis comitis et alii quam plures. Acta sunt hec in opido Swalenberg, in crastino omnium
sanctorum, anno Domini M.CC.LXV0.
*) Adolfiis C. *) Abbenhosen C. *) Permont C. 4) Heikenhosen C. *) de B. 6) Wilhelmus — Sumersile C.
7) Burchardus C. ■) Sumercalff C. •) Dickberner C. 10) Sighehardus C.
Nach Mac. I, 129 fol. 21 (B) Gehrdener Kcpiar f. 49 G. 3 (C) und VII, 4512 p. 61 (D), 1 unci 3
im Kgl. St.-A. Munster. Reg. Ztschr. XLVI72, 173, wo andere HcmdschHften.
1047.
Die Bruder Ludolf MarschaU und Hermann von Warburg verkaufen 16 Morgen in Westerhagen.
1265 November.
Nos Ludolphus marscalcus et Hermannus fratres de Wartberg recognoscimus, quod sedecim iugera
agrorum, in campo Westerhagen sita, Borighardo Bolen et Herebordo socero suo, civibus novi opidi
Wartberg, vendidimus pro sedecim marcis et ea ipsis et eorum heredibus in pheodo contulimus possi-
denda, ita tamen, si in festo nativitatis Domini nunc instantis ad tres annos dictis Borighardo et Here-
bordo vel ipsorum heredibus dictas sedecim marcas restituerimus nee dicta iugera pro summa predicta
vendidimus, ea ad nos et nostros heredes revertentur. Testes sunt: Hermannus Speculum et Ecbertus
fratres de Desenberg, Hinricus de Howethe, milites; Gonradus de Weten, Gerhardus iudex, Hartwicus
Rant, Hermannus de Dalehem, Gonradus de Ossentorp, Johannes et Gonradus fratres de Amelungessen
et alii quam plures. In cuius etiam facti testimonium presens scriptum conscribi et nostro et opida-
norum de Wartberg sigillis fecimus communiri. Datum anno Domini M°.C0C.L°X quinto, mense Novembri.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehauaen Nr. 155. Von beiden von der Urk. eingeachnittenen
Pergamentatreifen die Siegel dbgefoUen.
1048.
Bischof Simon von Paderborn und Graf WUhelm von JMich verspredien fur VoUfuhrung des
zwischen dem Erzbischof Engelbert und der Stadt K8ln ergangenen Schiedsspruches zu mrken und
treffen deshaJb mehrere Anordnungen. 1265 December 4.
Gedr. LaconMet, UB. II, 557.
1049.
Dietrich gen. von Blumenstein, s. Frau Jutta, ihre Kinder Gertrud, Kunigunde, Jutta und Werner
verkaufen ihre Giiter in Sungelse fur 210 Mark an Kl. Haina. Wolfhagen 1265 December 8.
Unter den Zeugen viri fidedigni Hermannus prepositus in Aroldesen, Hermannus plebanus in
Wolfhayn, Arnoldus de Ruderichesen, Gyso de Gudenborg, Johannes de Helfinberg, Warmunt,
Volradus et Allexander fratres de Escheberg, Johannes de Wedelberg, Hermannus de Oster-
husen, milites; Wernherus de Velsberg, Luthardus de Ryen, Volradus Allexandri filius de
Escheberg, Johannes de Helfenberg junior, Theodericus Jupan, Albertus de Dytmellen, Rude-
gerus de Lare und Raihmdrmer von Wolfhagen.
Or. im Kgl. St.-A. Marburg, Kl. Haina. Von den an Pergamentatreifen ongehdngten Siegeln erhalten
dreieckigea Siegel Johanna von Helfenberg, Maueranker.
67 •
Digitized by
Google
528 1265
1050.
Bitter Regenhard von Itter verkauft dem Kl. Breddar eine ihm geschiddete j&hrliche Abgabe.
1265 December 28.
In nomine sancte et individue trinitatis. Omnibus hanc litteram visuris Regenhardus miles dominus
castri in Ythere pacem diligere et veritatem. Acta hominum, quia cito vergunt in oblivionem et in
nichilum, quin juxta decreta seniorum literarum testimonio sigillis et testibus fulciantur, ut in memoria
habeantur. Presentibus igitur et futuris notum esse cupimus presencium tenore publice protestantes,
quod ego et Heinricus, Conradus et Thidericus filii mei et heredes unanimi consensu et voluntate curtem
nostram in Rixsuitehusen sitam jure veri dominii et libertatis ab omnibus progenitoribus nostris ad
nos legitime devolutam et quiete possessam domino Allexandro abbati in Bredelar et suo conventui,
ordinis Cisterciensis, sollempniter contulimus et dedimus proprietario jure, sicut nos possedimus, paci-
fice possidendam, ita sane ut annuam exinde nobis et heredibus nostris solverent pensionem, duodecim
videlicet modios siliginis et totidem avene Gurbikecensis mensure. Quam pensionem quia pro majori
nostra utilitate vendere decrevimus abbatem et conventum iam dicti monasterii convenimus, ut, si earn
emere vellent, libenti animo assensum preberemus. Super quo ipsi habito consilio Curbike nos adierunt
comparantes ibidem a nobis mediantibus probis viris eandem pensionem titulo emptionis pro triginta et
tribus marcis legalium denariorum, quos integre nobis persolverunt in continenti et nos statim cum
eadem summa in restaurum hujusmodi pensionis comparavimus ab Hermanno patruo nostro dicto eciam
de Ythere decimam in Rikersbroc longe nobis fructuosiorem quam predictam pensionem. Ea propter pre-
fatam curtem cum pensione et omnibus pertinentiis suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis,
pascuis, aquis aquarumve decursibus, piscacionibus, sicut nos antiquitus libere possedimus, iterato con-
tulimus et dedimus favorabiliter beate Marie virgini gloriose cenobii memorati et fratribus ibidem Do-
mino famulantibus libere et quiete proprietario jure perhenniter possidendam, plurimum ipsis de eadem
faventes possessione, omni juri noslro sive advocacie, exactionis vel peticionis in eadem curte aut pen-
sione habito cedentes absolute. Et hec cessio, uti moris est, seculari sententia fuit confirmata. Set et
hoc manifestum profitemur heredibus nostris tarn feminis quam masculis consencientibus universis, quia
eosdem fratres in possessione ejusdem curtis introduximus et ipsis semper prestabimus cum favore de curte
sepedicta et pensione veri dominii plenariam et perpetuam warandiam. Ut autem hujusmodi emptionis
contractus ratus in evum et inconvulsus apud nos et heredes nostros permaneat, presens scriptum ex-
inde conscribi fecimus et sigilli nostri impressione primitus communiri. Insuper ad majorem firmitu-
dinem sigillis Frederici militis de Horhusen et consulum antique civitatis et nove in Curbike rogavimus
confirmari. Acta sunt hec anno Domini M°.CC0.LX° quinto, indictione VIIL, in die Innocentum. Hujus
rei testes sunt: Hermannus in Hogeri(n)chusen plebanus, Florinus de Rekerinchusen, Wigandus de
Lellebike, milites, Walterus Gomes, magister consulum Curbike, Johannes Keinpe et Bernerus fratres,
Conradus de Langele, Albertus Wedereue, Euerhardus Virdach, Heinricus de Balehorn, Heinricus magister
consulum nove civitatis, Johannes frater suus, Burchardus de Otmari(n)chusen et alii quam plures.
Aus Mae. VI, 125 p. 129. Gedr. Wench, Hess. Landesgesch. II, UB. Nr. 178. Vergl. Nr. 932.
1051.
Widukind von Nauniburg, Halberstddter Kanonikus, und seine Neffen schenken dem Kl. Netze Guter
in Netze. 1265.
In nomine domini amen. Widekindus Dei gratia dominus Noui Castri, canonicus Haluerstadensis,
Volquinus, Lodewicus, filii fratris nostri, omnibus presens scriptum intuentibus salutem in eo, qui est
salus omnium. Que geruntur (in tempore, ne) cursu temporis evanescant, cum scriptis et nominibus
testium perhennentur. Hinc est, quod cunctorum tarn futurorum quam presentium noticie volumus
esse declaratum, quod quandam hereditatem in areis et in agris in Nezze sitam, que titulo proprietatis
Digitized by
Google
1266 529
ad nos et ad filios fratris nostri spectabat, quam dominus Heinricus Eerickaster et sui coheredes a
nobis iure feodali tenuerunt, hanc nos et Volquinus et Lodewicus filii fratris nostri de bona nostra
voluntate cum consensu domini Heinrici Kerickaster et sue uxoris Gertrudis et filiorum suorum Lent-
fridi et Euerhardi et privigne sue Frederunis et aliorum heredum ipsorum inr honorem beati Marie
virginis ad usus regalis familie sanctimonialium in Nezze cum quadam filia Kerickaster et Gertrudis
nomine Enstela titulo proprietatis sue contulimus perpetuo possidendam. Ne igitur hec donatio a
posteris valeat retractari, presentem litteram contulimus sigillo dominii nostri in Nouo Castro et sigillo
canonicatus nostri munitam. Huius rei testes sunt: dominus Wernherus de Wedelberch, dominus
Lodewicus Gastmeister, dominus Heinricus de Usdach, dominus Conradus Glauiculus, milites; dominus
Berno, dominus Heinricus frater suus, dominus Johannes de Wedelberch, sacerdotes; Heinricus de
Herberge (et C)onradus de Gifflice, Lentfridus, Lodewicus fratres de Eluene, Lodewicus Gastmeister,
Lentfridus Clauiculus, Euerhardus de Wira, Heinricus de Ren, Theodericus de Glee . . . famuli , Wide-
roldus, Ekehardus (ca)merarius, Thetmarus Pistor, Ludolfus Flamingus, burgenses et alii quam plures.
Acta enim sunt hec anno domini M°.G0C0.LX°V0.
Or. (theilweise abgebldttert) im Fiirstl. Waldeck. Archiv zu Arolsen. An Pergarnentstreifen in weissem
Wachs gvJb erhalten: 1) dreieckiges Siegel mit breitem gegitterten Balken, woruber drei schmale
Pfahle. Umschrift: Sigillum Widekindi de Nouo castro. 2) rundes Siegel, Mutter Gottes mit
dem h. Stepkan wie Abbildung Schmidt, UB. d. Hochst Hcdb. II, laf. IX Nr. 63.
1052.
EdelJierr Bernhard zur Lippe urkundet iiber Kauf einer zu seiner Vogtei gehorigen Hufe in
Bontrup (Bouinchtorpe) seitens seines Ministerialen Gerhard gen. v. Watirup vom Kl. Liesborn
und iiber die ihm vom Kloster gewahrte EntscMdigung. Zeugen: Alradus et Siffridus milites,
castellani nostri, Wilhelmus villicus de Herinchtorpe, officialis noster. 1265.
Gedr. UB. Ill, 753. Reg. Lipp. Regg. I, 221 Nr. 333.
1053.
Giso von Gudensberg verkaufl dem Kl. Volkhardinghausen einen Hof. Wolfhagen 1265.
Giso deiGodenbur(g) omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, in Domino salutem. Noverint
universi, quod ego ex consensu Adelheidis uxoris mee, filiorum et heredum meorum curiam minorem,
sitam in Holthusen, vendidimus domino preposito Hartmanno et conventui in Volchardinchusen, viginti
marcas a dicto preposito et conventu pecunie numerate recipientes. Et ad sufficientem cautelam pro-
prietatem dicte curie iam sepedicto preposito et conventui contulimus sine contradictione vel impetitione
heredum aut amicorum nostrorum perpetuo possidendam. Testes huius facti sunt: dominus Hermannus
plebanus in Vulf hagen, dominus Tidericus Lupus, dominus Arnoldus de Rodericsen, dominus Iohannes de
Helffenberc, dominus Alexander de Escheberc, dominus Hermannus de Hosterhusen, dominus Tidericus
de Blomsten, dominus Warmundus, Iohannes de Helffenberc iuvenis, Heinricus de Hosterhusen, Iohannes
Spirinch, Albertus de Langele, Hermannus rector scolarium dictus Bittersole, Heinricus de Lencgeuelt
et alii quam plures. Et quia dominus Tidericus Lupus huic facto interfuit, presens scriptum ipsius,
videlicet domini Tiderici, et civitatis in Wlfhagen sigillis etiam et proprio dicto preposito et conventui
dandum duximus roboratum. Datum et actum in castro Wlfhagen, anno Domini M°.C0C.LX0.V°.
Or. im Fund. Wald. Archio zu Arolsen. An Pergarnentstreifen 1) das Siegel des Ausstellers, das
mit SchrdgbaUcen belegte Schachbrett; 2) das grosse runde Siegel der Stadty der Reiter mit den
Wolf en auf Schild- und Pferdedecke; 3) feldt sammt Befestigung. Auf der Rilckseite von Hand
saec. XVI: littere pertinentes ad minorem curiam Hoilthusen, ad quam spectat de Col-
uersbreide et alia prope Twyste.
Digitized by
Google
530 1265
1054,
Vitzthum Heidenreich von Busteberg verziefUet auf alle AnsprOche an Besitzungen auf dem Sutberg,
die Erzbischof Gerhard von Mainz dem KL Hardehausen geschenkt hat. 1265.
Ego Hedhenricus vicedomnus^deRusteb^rg) ... paginam inspecturis salutem eternam. Cum nos
. . . Herswithehusen supra dupla parte decime et tribus mansis in monte Suth(berg) . . . vertebatur, sic
decisa est, quod ego Hedhenricus vicedomnus de Ru(steberg), . . . Theodericus, item Theodericus Her-
mannus et filius meus Theodericus recep(tis) .... gravium denariorum renuntiavimus penitus omni
actioni et iuri, quod nobis in premissis bonis competere videbatur, gratam et ratam habentes dona-
tionem proprietatis, quam fecit eis supra predictis bonis dominus Gerhardus archiepiscopus Moguntinus.
Verum quia in plena amicicia composuimus, volentes precavere, ne in posterum aliquid molestie
contra eos vel calumpnie super ista causa suboriri possit a nostris successoribus , presentem paginam
ego Hedhenricus et prepositus Luppoldus frater meus sygyllis nostris duximus roborandam. Alii vero
fratres nostri, quia propria sygylla non habent, nostris contenti sunt. Insuper consensimus ad efficatius
munimen et testimonium, quod dominus Ludolfus comes de Dasle et cives Geismarienses, qui ad hanc
compositionem laboraverunt, sygillorum suorum appensione hec gesta fidelia confirmarent. Datum
anno Domini M°.C°CLXV.
*) So Or.
Or. (oben ein Stuck ausgerissen) im Kgl. St -A. Munster, KL Hardehausen Nr. 154. Die vier Siegel
von den Pergamentstreifen ab. Ueber die Schenkung des Erzbischof s und die Theilnahme de*
Ausstellers vgl. Nr. 537 und 538.
1055.
Verzichtteistung des VUzthums Heidenreich von Busteberg zu Gunsten des KL Hardehausen.
0. J. (Urn 1265.)
Universis presentem paginam inspecturis. Nos Hedenricus vicedominus in Rusteberg fratresque
mei cupimus esse notum, quod de consensu heredum nostrorum tribus mansis in Sutberg et decima
ibidem, de quibus conventui in Herswindehusen materiam questionis movere l) videbamur, abrenunciamus
penitus cum iure, quod nobis in predictis mansis et decima conpetere videbatur, presentium (testi)monio
litterarum. Ad maiorem evidentiam huius facti presentem litteram (sigillis)dominiprepositiNorthunensis
fratris nostri ac Hedenrici vicedomini antedicti . . . duximus roborandam.
x) moveri Or.
Or. im Kgl. St- A. Miinster, KL Hardehausen Nr. 154. Die Siegel von den Pergamentstreifen ab. Vgl.vor.Nr.
1056.
Bischof Simon von Paderborn vermittett zwischen seinen beiden Neffen Berrihard IV. u. Hermann III
zur Lippe einen Besitzverglekh. 0. J. (1265 — 1270.)
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus, Engilbertus comes de Marca, H(enricus) de Hoya,
Ot(to) de Rauensberg et A(dolfus) de Walhecke, comites, omnibus hoc scriptum percepturis salutem.
Noverint universi, quod B(ernardus) dominus de Lippia in compositione, quam cum fratre suo per
viros nobiles ordinavit, fide media promisit Hermanno domino de Lippia, Hermanno de Monasterio,
Iohanne de Rechethe, Gonrado de Amelungessen, Sifrido de Huffe, Alrado Nigro, Gotscalco Slauo,
Reinfrido de Busche, Bernhardo dicto Wlf, militibus, et Hinrico Slauo fideiussoribus constitutis, quod
omnia bona, que in parte fratri6 sui nunc post compositionem primam, cum pater sibi castrum Rethe
reliquit, per ipsum fuerint vendita vel quocunque modo alienata, fratri suo ante festum beati Martini
nunc instantis restituet expedita sive absoluta. Quod si non fecerit et a fratre super eo culpatus
fuerit, cum fideiussoribus predictis Paderborne vel Bileuelde intrabit, non exiturus, quousque cum
ipso composuerit in amicicia vel in iure. E converso vero Hermannus bona, que per ipsum vel patrem
Digitized by
Google
1265 531
post compositionem primam aligenata fuerint, in parte fratris senioris pro sorte obligationis fratri suo
relaxabit, in parte altera obligata et de parte relaxata predictus frater senior cum fideiussoribus suis
non tenetur. Ad hec de dote sororis fratrum predictorum, Heilewigis videlicet, ita condictum est,
quod Bernardus frater senior cum dictis fideiussoribus fide media promisit, quod trescentas marcas
puri argenti solvet de ipsa dote in temporibus, que solutioni fuerint deputata, vel cum IIII militibus
Paderborne intrabit, inde non exiturus, nisi prius dos predicta fuerit persoluta.
Gleichzeitige Pergamentauafertigung ohne Besiegelungsspur im Kgl. St- A. Munater, Fatth. Paderborn
Nr. 229. Die Datirung ergibt sick aua der Regierungszeit der verschiedenen Auaateller.
Heilivig zur Lippe iat gdnzlich unbekannt. Auf der Ruckaeite finden sich Jolgende Abgabe-
Aufzeichnungen: Iohannes et Hecbertus de Bennenhosen quatuordecim solidos, Wern-
herus de Susse X solidos, Heinricus et Hermannus de Hildemanninchosen decern et octo
solidos, Bertoldus de Hildemanninchosen IIII solidos, Herman et Lubbrath decern solidos,
Heinricus et Frethericus fratres decern solidos, Heinric Lutheric IIII solidos, Ludolf de
Werinchosen II solidos, Heinric bir(?) Lake II solidos, Heine II solidos, Herman Breuis
II solidos, Ernestus de WithemT fertonem, Euerhardus de Withem V solidos, Arnoldus de
Caterbeke sex solidos, Ecbertus Haghene IIII solidos, fratres de Westlanghen fertonem,
custos de Westlanghem solidum, Alexander de Werinchosen fertonem, Iohannes Magnus fertonem.
1057.
Abtissin Pinnosa von Herford beauftragt ihren Beamten in Letdesdorf mit dent Neubau ihres ver-
fallenen Klosterhauses daselbst 0. J. (1265 — 1276.)
P(innosa) Dei gratia Heruordensis ecclesie abbatissa, preposita, decana totusque conventus eius-
dem speciali suo Siffrido in Ludenstorp salutem et quicquid possunt pro meritis(?) cum affectu*
Domum in Ludenstorp nimia vetustate collapsam intendimus reparare propriis sumptibus et expensis.
Rogamus igitur omni diligencia, qua possumus, quatinus in continenti lapidibus ac aliis necessariis
preparandis te exhibeas benivolum et paratum. Nos enim omni ambiguitate postposita infra festum Pente-
costes proxime venturum tibi ad hoc pecuniam (prestabimus. Tu) autem nobis omnes diligenter circum-
stancias rescribas, te in hiis et aliis talem exhibens, ut tuam sedulitatem teneamur merito commendare.
Or. (atark beachddigt) im Kgl St-A. Munater, Fatabt. Herford Nr. 59. Vom Siegel der Abtiaain noch
Bruchatucke beiliegend erhcdten. Datirung nach Regierungajahren der Abtiaain.
1058.
Graf Adolf von Schwalenberg und der Bath der Stadt Liigde bekunden VerzichUmtung auf Gitter
in Hummersen zu Gunsten des El. FaHcenhagen. 0. J. (Um 1265.)
A(dolfus) Dei gracia comes de Sualenberg et universitas consulum opidi in Luthe omnibus hanc
paginam inspecturis notum esse cupimus et presentibus publice profitemur, quod, quando domino
Wilhelmo de Sumersile plebano, domino Iohanne de Beldersen, domino Heinrico de Valkenhagen
capellano, sacerdotibus, domino Bertoldo Sumerkalf milite, Bernhardo de Luthe iudice, Arnoldo de
Ottersen, Hermanno Haken, Ernesto de Homersen, omnibus conversis eiusdem ecclesie Valkenh(agen),
et aliis quam pluribus presentibus actio, quam Heinricus dictus de Homersen, civis in Luthe, habuit
contra ecclesiam Ualkenh(agen) pro quibusdam bonis Homersen sitis, quorum proprietatem dicta
ecclesia Ualkenh(agen) contraxerat a patruelibus eiusdem H(enrici), ipse vero H(einricus) hoc eo
minime consenciente factum esse asseruit, cassata pro una marca denariorum legalium et uno porco
valente unum fertonem argenti penitus extitisset, idem H(einricus) tam pro se quam pro suis here-
dibus, ut supradicta firma et inconvulsa permaneant, renunciavit coram nobis omni actioni, quam de
Digitized by
Google
532 1266
memaratis bonis habere posset. Renunciavit etiam coram nobis omni actioni, quam habuit contra eandem
ecclesiam pro duabus prebendis, quas sibi et uxori sue esse asseruit assignatas, supplicans nobis intimo
ex affect u, quatinus hec supradicta firmiter munire nostrorum sigillorum robore curaremus. Data.
Or. im Furstl. Lippischen Archiv zu Detmold. An Pergamentstreifen Siegel dee €h\ Adolf (= Grvpm
Orig. Germ. 3, 111) und der Stadt Lugde (Schlussel und Pyrmonter Ankerkreuz mit grossentheiU
zeretorter Umschrift) vgl. Westf. Siegel II, To/. 8 Nr. 5. Das Datum ist nicfU ausgefullt, die
unter8te Zeile durch die Plicatura verdeckt, doe Wort Data durchschnitten bet Befestigung det
ersten SiegeU. Reg. Lipp. Regg. I, 222 Nr. 334.
1059.
Hathmanner von Marsberg bekunden Giiterverhauf in Aspe. El. Bredelarl266 Januar 8.
In nomine Domini amen. Omnibus hanc litteram visuris consules Montis Martis notum esse
cupimus publice protestantes, prout audivimus et vidimus, quod Adam miles dictus de Aspe noster
burgensis, libere conditionis homo, quedam bona habuit in medio ville iam dicte Aspe sita, quindecim
moldra solventia, que de plenario consensu et voluntate Arnoldi militis de Roderikessen generi sui
et uxoris sue domine Sophie filie iam dicte Ade et filiorum eius Arno(l)di et Heinrici et liberorum
eius reliquorum heredumque omnium legitimorum domino Alexandro abbate de Breydelar plurimum,
ut emerent, exhibuit, quia potius ipsis quam alicui persone seculari faveret; nam tria moldra siliginis
et totidem avene ad domos fratrum et sororum in oppido nostro legaverat de eisdem bonis annuatim
solvenda. Super qua emptione abbas et conventus monasterii prefati habito inter se consilio compa-
raverunt ab ipso milite duo moldra ordei et dimidium, sex avene et dimidium eorundem bonorum
titulo emptionis pro duodecim marcis legalium denariorum, quam summam statim integre sibi solverunt,
et ipse eandem partim filiabus suis distribuit, partim religiosis et pauperibus pro remedio anime sue
et carorum suorum erogavit. Postea fratres monasterii prelibati in possessionem eorundem bonorum
presentibus predicte ville civibus sollempniter introduxit necnon et ipsa bona cum omnibus pertinentiis
suis, agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus favorabiliter
assignavit proprietario iure, sicut ipse pacifice possedit, eisdem fratribus perpetuo possidenda, ita quod
de eisdem bonis, sicut superius dictum est, tria moldra siliginis et totidem avene in oppido nostro
persolvant annuatim in domos fratrum et sororum equaliter parcienda, hoc tamen excepto, ut, si
intemperies aeris vel plaga communis, utpote prelii, incendii, vastationis seu sterilitatis emerserit,
que solutionem totalem eorundem bonorum minoraverit, dampnum huiusmodi defectus tarn predicte
domus apud nos quam conventus claustri prefati equaliter tolerabunt. Hiis ita ordinatis isdem miles
omni iuri suo in eisdem bonis habito publice cedens warandiam etiam de eisdem se semper prestare
promisit in hiis et omnibus premissis heredibus suis tarn feminis quam masculis consentientibus
universis. . Ne igitur ordinationis huiusmodi et emptionis contractum coram nobis legitime stabilitum
aliquis imposterum timore Dei postposito attemptet impedire, predictos religiosos in possessione sive
perceptione eorundem bonorum molestando, quod utique tamquam propriam iniuriam doleremus,
presentem cartam exinde conscriptam sigillo nostro communivimus rogatu predicti militis et favore
religionis speque eterne retributionis. Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.L0XV°L, indictione nona,
VI. Idus Ianuarii. Huius rei testes sunt: Elgerus quondam prepositus in Aroldessen, Albertus de
Mulenhusen, magister consulum Montis Martis, Bertoldus iudex et frater suus Ludolfus, Ludolfus de
Capella, Heinricus et Iohannes fllii sui, Heinricus de Odenhusen et frater suus Thidericus, Bertoldus
de Huxaria et Helmwicus fratres, Conradus de Vesperde et Iohannes fratres, Hermannus Monetarii et
Lodewicus fratres, Heinricus Morel, Hermannus de Flessenger et consules omnes, Thidericus de Hor-
husen, Iohannes de Brocbike, milites, Ludolfus de Mezenchusen.
Digitized by
Google
1266 533
Or. im Kgl. St- A. Minster, Kl. Bredelar Nr. 84. Von den beiden an Pergamentstrei/en angehangten
Siegeln Bruchstuck des erstern, Arnold?* v. R., mit dem Maueranker erhalten; noch ein dritter
Einschmtt. Der Schvnegersohn Adam's, Arnold von Roderikessen, erwdhnt in seiner Bestatigvngs-
urkunde Siegel von Wolfhagen, vgl. Nr. 1087.
1060.
Abtissin Ermgard von Heerse bekundet einen tTberlrag an Kl. Wittebadessen seitens eines ihrer
Ministerialen. Heerse 1266 Januar 21.
Ermegardis Dei gratia Herisiensis ecclesie abbatissa universis presens visuris perpetuam in Domino
salutem. Presentibus protestamur, quod coram nobis et cum nostro consensu Ludolfus miles de Herisia,
ministerialis noster, et filii sui, dominus Sweterus canonicus Paderbornensis, Ludolfus canonicus ecclesie
nostre, Albero miles, Johannes et Theodericus1) ecclesie Wilbodessen, in recompensationem2) XVI mar-
carum, inquibus eidem ecclesie tenebantur, bona in Wirdessen, quicquid videlicet in eis iuris habebant^
et feminam quandam nomine Marburgim cum universa prole sua genita vel gignenda liberaliter con-
tulerunt. Insuper pensionem duorum solidorum, quam predicta ecclesia ipsis solvere consuevit, eidem
ecclesie resignarunt Nos autem collacionem supradictam approbantes et ratificantes presentibus con-
firmamus, lit tens sigilli nostri munimine roboratis. Testes hii sunt: Gonegundis preposita, Mechtildis5)
decana, Alheidis thesauraria, Theodericus prepositus in Wilbodessen, Thetmarus plebanus ibidem,
Hermannus, Herebertus, canonici ecclesie nostre, Fredericus4) miles de Istentorp, Bernhardus camera-
rius, et alii quam plures. Acta sunt hec Herisie, anno domini M°.C0C.LXV°I., XPI. Kalendas Februarii.
*) Tiodericus B. f) compensationem B. *) Mecbildis B. 4) Fridericus C.
Nach WUlebadessener Kopiar saec. XV. j XVI. fol. 79 v im Stadtarchiv Dortmund (B) and Overturn's
KoU. I. fol. 55, unvollstdndig, im Herzogl. Bravnschw. Landeshauptarckiv zu Wolfenbuttel (C).
1061.
Bischof Simon von Paderborn bekundet Memorienstiftungen derer von Allhausen im KL Oehrden.
Iburg 1266 Februar 7.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris in perpetuum salutem
in eo9 qui est omnium vera salus. Noverint universi tarn presentes quam posteri, quod Hugo bone
memorie miles de Alle(n)husen tres solidos legalium denariorum ecclesie Gerdensi contulit in molendino
suo Holthusen compos sui pro memoria sua peragenda perpetualiter persolvendos. Extunc eciam Hen-
ricus miles, Alius prefati Hugonis, similiter tres solidos pro sua suorumque memoria in eodem molen-
dino tradidit. Itaque in festo beati Michaelis annis singulis dimidia marca denariorum legalium per-
solvatur. Postmodum eciam Olricus de Allenhusen, qui ecclesie Gerdensi super premissis questionem
movere inceperat, tandem saniore ductus consilio, prefatam ordinationem benigne, libere et favorabfliter
approbavit, quousque de consilio et consensu prepositi et conventus predicte ecclesie equales redditus
propriis denariis compararet perpetualiter persolvendos. Et nos ad perpetuam evidentiam huius facti
presens scriptum nostro et ecclesie nostre sigillis fecimus communiri coram testibussubnotatis: Bertoldo
et Olrico fratribus dictis Sommercalf, Amelungo de Driborg, Udone Summercalf, Ludewico Bulemast,
Conrado Stapel, Arnoldo Scrapen, Wernero de Brakelo, militibus, Henrico et Johanne fratribus de
Driborg, Olrico de Ermwordessen, Engelberto dicto Scrapen, Conrado de Gerden, famulis et ceteris quam
pluribus. Datum Iborg, anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo sexto, septimo Idus Februarii.
Nach dem Gehrdener Kopiar fol 28 D 11. Der Ortsname Holthusen wiederkolt sich im Paderborner
Lande so oft, doss ohne ndhere Anhaltspimkte nicht zu erkennen, von welchem Holthusen hier die
Rede ist. Nach Maassgabe des Wohnorts des Schenkers kann Holthusen (Holzhausen) bei Nieheim,
bei Hinnenburg, bei Istrup oder auch bei Borgentreich, letztere drei wust, gemeint sem.
Westf. Urk.-Buch IV. 68
Digitized by
Google
534 1266
1062.
Eddlierr Konrad von SchSneberg verkauft Vogteirechte an Kl. WUlebadessen. Sckoneberg 1266
Februar 23.
Conradus nobilis de Schonenberch universis presens scriptum visuris et audituris salutem in eo,
qui est omnium vera salus. Quoniam ab interitu mortalium vive vocis deficit probatio, proinde con-
servator actorum Veritas instrumentis. Hinc est, quod scire cupimus tarn presentes quam posteros,
quod domino Thiderico1) preposito Wilbodessensi ac conventui et ecclesie sue de libero consensu
fratris nostri Bertoldi, Alheidis uxoris nostre ac heredum nostrorum omnium advocaciam nostram in
villa Wirclissen2) in duabus curiis, una videlicet, quam ecclesia Wilbodessensis ab Hermanno dicto de
Dwergen emptionis titulo comparavit, et alia curia, quam Giselerus ab ecclesia Herisiensi tenet in
pheodo, tam in ipsis curiis quam in omnibus ad ipsas pertinentibus pro tredecim marcis gravis monete
vendidimus perpetuo possidendam, et presentibus renunciamus omni iuri. nos et heredes nostri, quod
in predicta advocacia habuimus sive habere aliquomodo videbamur. Et ut presens scriptum ac factum
ipsum perpetuam obtineat roboris firmitatem, testes sunt adhibiti subnotati : Ludolfus comes de Dasle8),
Hermannus nobilis de Osede, Wedekyndus4) de Hurame, Regenhardus de Gothardessen, Ludolfus de
Humbrachtessen, Henricus de Haldunghen6), milites; Johannes de Lubeke, Rotherus de Rosbike^),
Ludolfus de Humbrachtessen et fratres sui, Florinus de Wartberg7), Hogerus et alii quam plures.
Ad maiorem etiam evidentiam huius facti presens scriptum sigillo nostro roboravimus et sigillo vene-
rabilis domini nostri episcopi Paderbornensis petivimus communiri in testimonium et munimen. Et
nos testes suprascripti8) recognoscimus omnia predicta esse vera et sigillis appensis contenti sumus.
Actum et datum Schonenberch in castro nostro, anno M°.C°C.LXVP., in vigilia beati Matthie apostoli.
') Tiderico B. «) Wirdessen C. ") Dalle B. «) Wedekindus C. •) Haldungen C. •) Rothes de Rosbicke B.
*) Warborg B. 8) subscripti B.
Nach Wfflebadessener Kopiar saec. XV/XVI f. 71* im Stadtarchiv Dortmund (B); Overhams KM. L
foL 55 im Rerzogl. Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttel (€)• &*> Wirdissen ryi
Nr. 1060. Gedr. Wigand Arch. IV, 155 mit einigen Abweichungen.
1063*
JEddherr Berthold von Buren senior und sein Sohn Berthold Zeugen bei StreitsMichtung des
Marschalls Arnold von Westfcden wegen Giiter in Schwefe. 1266 April 2.
Gedr. Seibertz UB. I, 334.
1064.
Eddherr Heinrich von Waldeck tvird von Erzbischcif Werner von Mainz in der Bestimmung, doss
die Bruderssdhne Widuhinds von Naumburg in Utrem Theile der Stadt Naumburg bdiebig Burg-
m&nner aufnehmen konnen, ausdriiddich ausgenommen. Mainz 1266 April 2.
Gedr. Gudenus, Cod. dipl. I, 714. Litteratur Bohmer-WUl, Regg. Arch. Mag. II, 367 Nr. 153.
1065.
Graf Otto von Everstein Ubereignet dent Kl. Wbrmdn das Patronat der Kirche in Heddinghausen.
Volkmarsen 1266 April 8.
Otto Dei gratia comes de Eversten universis presens scriptum visuris notum esse cupimus, quod
patronatum ecclesie in Heddinchosen cenobio Wormlon pure pro Dei amore contulimus, cuius proprietas
ad nos spectare videtur. Ut autem hec rata et omni ambiguitate seclusa permaneant, presentem paginam
munimine nostri sigilli fecimus roborari. Testes huius facti sunt: Henricus archipresbiter sedis Wit-
mare, Hermannus rector scolarium in Volcmersen, Ernestus miles de Howede, Helwicus sculthetus de
Digitized by
Google
1266 535
Wartberge, Borchardus de Legtenvils, Rodolphus et Henricus fratres dicti de Berken, Alexander de
Tuiste, Borchardus deBenuilte, Gotfridus de Helsen et alii quam plures. Acta sunt hec in Volcmersen,
VI. Idus Aprilis anno Domini M°.C0C.L0XV°L
Or. im Pfarrarckh zu Wormeln. Vom angehangten Siegel nur em Rest vorhanden, aufwelchem gekronter
Lowenkopf mit einer Tatze. Auazuglich gedr. Spilcker, Everatein Nr. 138 und Seibertz UB. I,
335. Im Mac. VII, 4519 im Kgl. St.-A. Munater p. 7 ist dozu bemerkt: Hec collatio frau-
dulenter quondam sublata sub conditione tali, quod ecclesia in Germette in jus nostrum
transiret pro alia ecclesia.
1066.
Graf Heinrich v. Waldeck d. j. bekundet, dass Ludmg von Zilschen alien AnsprUchen auf Giiter
in AUendorf und Hebd zu Gunsten des Kl. Eaina entsagt hat. Fritzlar 1266 April 25.
Or. (aehr defekt) im Kgl. St-A. Marburg, Kl. Haina. Siegel and Befestigimg fehlen. Vgl. Wench,
Heee. Landeegesch. II, 1016 Anm. e.
1067.
JEddherr Gyso van Gudensberg bekundet Verzicht zweier BrUder auf zwei Hufen zu Gunsten des
Kl. Hardehausen. Gudensberg 1266 April 25.
Gyso vir nobilis de Godenesberg universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Notum sit
omnibus tarn presentibus quam futuris, quod Eilhardus et Andreas frater suus causam habebant adversus
abbatem et conventum de Herswithehusen super quibusdam mansis in Roden. que, cum coram nobis
ventilaretur, visum est nobis et aliis discretis viris, quod ex parte ipsorum contra viros religiosos iniuste
proponeretur, unde ad consilium nostrum cedentes omnino a hire, quod existimabant sibi competere in
bonis supradictis et errorem suum profitentes, publice coram nobis renuntiaverunt penitus actioni. Huius
rei testes sunt: dominus Godescalcus plebanus in Godenesberg, Conradus miles de Werhene, Gonradus
et Theodericus fratres de Elbene, Everhardus sculthetus de Godenesberg, Gunthardus et alii quam plures.
Datum in Godenesberg, anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo sexto, in die beati Marci ewangeliste.
Or. im Kgl. St.-A. Munater, Kl. Hardehauaen Nr. 159. Siegel vom Pergamentatreifen abgefcUlen.
1068.
Bischof Simon von Paderborn verUgt Stift Nigerikerken nach Hoxter. Paderborn 1266 April 27.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus omnibus hanc paginam inspections salutem in vero
salutari. Cum omnis etas ab adolescentia sua prona sit ad malum ideoque hominum itialitia succrescente
in tantum invaluerit predonum audatia, quod viri ecclesiastici maxime seculares canonici extra munitiones
nequeunt cum securitate debita Domino famulari nos attendentes, quod nova conventualis ecclesia sita
inter Gorbeiam et Huxaiiam, nostre diocesis, propter predonum insultus et tribulationes varias honore in
debito in divinis et in observantia religionis antique est modis omnibus destituta et canonicorum edificiis
destructis incendio ipsi, necessitate urgente, nolentes et dolentes reliquerunt eandem ecclesiam desolatam
et insuper perpendentes utilitatem in vario prebendarum incremento ipsam ecclesiam cum suo conventu
et cum reliquiis beati Pauli et beate Luttrudis cum sepultura mortuorum et scolis nostri capituli et
aliorum discretorum accedente consilio et consensu in locum alium munitum, videlicet Huxariam, in no-
mine patris et filii et spiritus sancti transferimus ad ecclesiam beati Petri, volentes et constituentes et
in virtute sancte obedientie precipiendo mandantes, ut prepositus, decanus et capitulum sic translati a
nobis disciplinam et religionem, quam ipsorum antecessores in Noua Ecclesia olim servare consueverunt,
observent ac omnem honorem et justiciam, quam Gorbeiensi ecclesie statutis temporibus in processionibus
facere consueverunt, in Huxaria residentes ipsi Gorbeiensi ecclesie faciant reverenter, ac si in Noua Ecclesia
68*
Digitized by
Google
536 1266
personality residerent. Volumus etiam et constituimus, quod dicta ecclesia sancti Petri cum suo convents
et cum sua emunitate gaudeat, quantum ad libertatem, tarn in personis quam in rebus privilegio, qoo
gaudet nostra Paderbornensis ecclesia secundum constitutions canonicas et legates. Precipimus etiam
quod dicta Noua Ecclesia auctoritate capituli sancti Petri Huxariensis per honestum et bone conversation*
presbiterum officietur perpetuo in divinis. Ut autem hec rata et inconvulsa subsistant, presentem litteram
tradidimus nostri et capituli nostri sigillorum appensionibus roboratam. Actum et datum in Paderborne
anno Domini M°.C°C.LXVI., V°. Kalendas Maii.
Or. in zwei Ausfertigungen, die eine im Kgl. St.-A. Minister, St. Petri-Hoxter, beide Siege! vom Per-
gamentstreifen abgef alien; die zweite im Generalvikariatsarckiv in Paderborn; erstes Siegel ab, <m
zweiter Stelle hdngt an Pergamentstreifen das am Rands verietzte grosse runde Paderbcmer KapiteU-
siegel. Auf dem Rucken dieses Or. stekt auf einem zu diesem Zwecke au/geklebten Pergamentstreifn
(anscheinend van Schatens Hand): reparata est haec charta A. 1662 sub Ferdinando epo. Paderb.
Gedr. Schaten ad annum and Ztschr. d. Berg. Gesch.-Vereins, IV, 244. Ueber die ferneren Schick-
sale des Stifts vergl. u. Urk. van 1284 Mai 139 welche Schaten zwn Jahre 1264 brachte imd
dadurch die Geschichte des Stifts verwirrte.
i06a
Bischof Simon von Paderborn bekundet StreUbeilegung ewischen Abtissin des Stifts Geseke tmd Stadt
wegen der von den Bilrgem zu zahlenden Pflugpfennige in der Wetse9 doss die Stadt jdhrlich escd
Solidi zahli. MUsiegler Arnold, Kdlnischer MarschaU, und Stadt Geseke. 1266 April 27.
Gedr. Seibertz UB. I9 337.
1070.
Bischof Simon v. Paderborn ubertr> dem Kl. Hardehausen das Eigenthum fiber die von ihm ange-
kauften Giiter gegen Wachsabgaben an die Domkirche u. deren Thesaurar. Paderborn 1266 April 28.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis scriptum presens visuris salutem in auctore
salutis. Ut a presentibus tollatur dubium et futuris Veritas elucescat, presentis scrip ti testimonies
cupimus declarari, quod circa ecclesiam Herswedehusen , quam cum universitate ecclesie nostre speciaM
favore prosequimur, moti affectu gratie specialis, proprietatem et dominium in parvo Dasburg et magno
Corbeke, quas prefata ecclesia Herswedehusen emptionis tytulo comparavit, et que ab omnibus per-
sonis intermediis, que ius pheodale in ipsis habebant vel se habere dicebant, in nostris manibus
resignarunt, libera resignatione ab ipsis recepta de communi consensu capituli et ecclesie nostre
predicte ecclesie dedimus et transtulimus in ipsam perpetuo possidenda. Et in recognitionem huiusmodi
donationis facte prenominata ecclesia Herswedehusen dabit ecclesie nostre Paderbornensi octo libras
cere, et thesaurario, qui pro tempore, solve t et presentabit easdem octo libras cere in festo purifica-
tions beate virginis annuatim. In cuius facti testimonium presens scriptum eidem ecclesie dedimus
nostro et ecclesie nostre sigillorum munimine roboratum. Testes etiam aderant subnotati canonici
maioris et secundarie ecclesiarum Paderbornensium : Rabodo decanus, Euerhardus de Heruorde, magister
Iohannes decanus Hildensemensis, Widekindus de Osede, magister Mauricius cantor, Iohannes StapeL
Henricus cellerarius, Waltherus thesaurarius , Hermannus scolasticus, Godebertus, Tydericus de Sosato,
Fredericus de Her(isia), Swederus de Herisia, Amelungus, Wernherus de Pathberg, Otto de Rethberg.
Bernhardus de Warendorp, Tydericus prepositus orientalis ecclesie, Bertoldus de Sconenberg, R^en-
hardus decanus, Gerhardus custos, Hildeboldus scolasticus, Volquinus cellerarius, Ludolfus cantor,
^ertoldus de Brakel, magister Arnoldus, magister Thedericus, Andreas, magister Bor(c)hardus et alii quam
res clerici et layci. Nos Iohannes divina providentia abbas et conventus ecclesie Herswedehusensis
Digitized by
Google
1266 537
recognoscimus, predict a, sicut scripta sunt, omnia ita esse, quod per appensionem sigilli nostri publice-
protestamur. Actum et datum Paderborne, anno Domini M°.C0C.LXV°I., II°II. Kalendas Maii, ponti-
ficatus nostri anno vicesimo.
Or. im Kgl. St-A. Afunster, Fsith. Paderborn Nr. 232. An Pergamentsfreifen 1) kleinos Bruchstuck
vom Siegel des Bwchofs; 2) spitzovales kleines Siegel des Abts Johann van Hardehausen, im
Siegelfeld eine Hand aus weitem Armel halt einen Krummstab; uber und unter dem Armel je
eine Lilie, die sich auf der andern Seiie des Stabes mit ober- und unterhalb befindlichen Rosen
wiederholt, wie Westf. Siegel III Taf. 125 Nr. 2; 3) die Ealfte des Siegels des Paderborner
Domkapitels. Schaten erwdhnt die Urk. ad annum.
107L
Bddherr Hermann zur Lippe Mitsiegkr in Vrk. Propsfs Luttfried fur Kl Lippstadt. 1266 April.
Reg. Lipp. Regg. II, 19 Nr. 496.
1072.
Landfriedensbiindniss zwischen Bischof Simon von Paderborn und Heinrich, Landgrafen und Herrn
von Hessen. Im Lager zu Elsingen 1266 Juni 6.
Nos Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus et Henricus lantgravius dominus Hassye universis
hoc scriptum visuris notum facimus, quod atten(dentes) utilitatem, commodum et honorem, que nobis,
terris nostris et subditis universis ex mutuis promotionibus, auxiliis et ex^virtutepacisprovenirepoterunt,
hi(nc vel i)nde generalem pacem patrie nostre (et fi)dele auxilium observare promisimus fide prestita
corporali contra omnes, exceptis hiis, qui inferius sunt excepti. Et si spolium accident et pax facta fuerit,
sine more dispendio spoliatores pro nostris viribus prosequemur, quousque consequamur plenam iusticiam
ab eisdem, et si quis in aliquo iudicio . . . spolio sive iniuria obligatus fuerit in terra (domini)
Paderbornensis, . . . reus iudicabitur secundum ius et consuetudinem t(erre. In ter)ra vero lantgravii se-
cundum suam (consuetudinem ius) sumimt. . Ceterum si quis motu proprio et contemptis iudicibus sive
diffinitoribus ad hoc statutis pignus ullum acceperit ad restitutionem super . . . ens fuerit vel rebellis,
communicato consilio et auxilio generali sicut predo publicus compelletur debitam ad (emendam), et hec
emenda ce . . . terra delictum (fuerit) perpetratum. Ad hec si quis nostrum reliquum in terram suam in
auxilium evocaverit, eidem . . . victualibus (provi)debit . . . vero . . . (similiter?) ipsum absque emenda alterius
tolerabit. Simile erit de bonis acquisitis, que . . . casus seobtulerit (prenomP)inatus . . . autem promisso.
Ex parte (domini) Paderbornensis episcopi sunt excepti venerabiles domini Maguntinus et Goloniensis archi-
episcopi, comes Godefridus de Cygenhagen et ceteri sui propinqui (et consanguinei) et amici, (ex) parte vero
lant(gravii) venerabiles domini Maguntinus et Goloniensis archiepiscopi, abbas Fuldensis, dux de (Bru)neswic,
pueri quondam ducis (Otton)is, fratres l) sui, lantgravius . . . , comes Hermannus de Hinnenberg et ceteri sui
propinqui, consanguinei et amici. Preterea (si quis) . . . super iniuriis sive d(ampnis) . . . emerser(it), . . . (im)-
posterum ad decidendam ipsam questionem in amicicia vel in iure judices sunt statuti ex parte (domini
Paderbornensis) Albertus de Scardenberg, . . . nobilis (Hermannus) (Bir)cule, ex parte vero (lantgra)vii Giso
de Gudensberg et Wernerus de Gudenburc fratres et Otto comes de Everstein iudex . . . , qui decident (in
amicicia vel) in iure et maiori parti consentientium parebitur utrobique. Si quis etiam predictorum de-
cesserit, alius iudex infra mensem substituetur eidem. (Ut autem) . . . optineant roboris firmitatem, fide-
iuss(ores) hinc et inde sunt statuti, quorum nomina subnotata ... Ex parte domini Paderbornensis Al-
bertus de Scardenberg, . . . de Kalenberg, Thidericus Grope, Volpertus de Eysen, Gerhardus de Dinckel-
burc, Godescalcus de Dinchelburc, Ernestus de Howede, Hermannus de Holthusen, Godescalcus de Wel(l)ede,
Bertholdus dictus Somercalfh, ex parte vero lantgravii Giso de Gudensberg et Wernerus de Gudenburc,
frater eius, Giso de (Guden)burc, Johannes de Helphenberg, Waremunt de Wulfhain, Johannes de
Digitized by
Google
538 1266
Wiedelberg, Echardus de Tuerne, Everardus et Thidericus de Gudenburc fratres et Hen(ricus de)
Blumenstein. Actum et datum in campo aput Elsingen, VIII. Idus Junii, anno Domini M°.C0C.L°X sexto.
') Or. wohl vrrig fratris.
Or. (zum Tkeil durch Mdusefrass zerstort) vm Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 233. Ein
Pergamentstreifen, von dem Siegel ab> hdngt an. Einzelnes ist nach dem fruhern Bundniss der
beiden Aussteller von 1265 Mdrz 16 (vgL Nr. 1026) ergdnzt, da mehrere Bestimmungen desselben
mit diesem ubereinstimmen. Beide Vertrdge sind am selben Orte geschlossen. Gedr. luckenhaft
SpUcker, Everstein Nr. 139. Ueber Graf Hermann v.Hinnenberg vgl. Asseb. UB. 1, 329 Anm. u.XVI.
1073.
Abt Johann von Hardehausen Z. in Verkaufsurkunde eines Grundstucks in Fritzlar seitens dortiger
Kanoniker an Kl. Haina. 1266 Juni 9.
Or. (sehr defekt) im Kgl. St.-A. Marburg, Kl. Haina. Siegel und Befestigung fehlen.
1074-
Die Wittwe eints Paderborner Burgers schenkt Kl. Abdinghof zu einer Memorienstifiung Acker.
1266 Juni 22.
Noverint universi presens scriptum visuri, quod ego Iutta relicta Gerbodonis, quondam civis Pader-
bornensis, pro remedio animarum mariti mei prenominati et Henrici monachi fratris mei bone recor-
dationis et pro salute propria et pro nostra memoria annis singulis peragenda quosdam agros sitos
apud locum, qui dicitur Hatherbusch, quatuor videlicet iugera ecclesie sancti Pauli Paderbornensis
contuli liberaliter et donavi, filio meo Iohanne consentiente et eisdem agris renuntiante coram iudice
et consulibus civitatis Paderbornensis. Quare nos iudex, . . magistri consulum et consules predictam
donationem coram nobis a prefata Iutta factam et a Iohanne filio eius approbatam protestantes ad
peticionem ipsius vidue et filii eius Iohannis presenti scripto sigillum civitatis nostre duximus appo-
nendum. Unde et nostra ac aliorum testium nomina presenti pagine sunt inscripta, scilicet Rotgerus
iudex, Andreas Vultur senior et Isherus de Oldendorpessen magistri burgensium, Isherus maion
Helmicus Vulpes, Iohannes de Scheme, IoLannes de Lessede, Gonradus de Tito, Godescalcus de
Saltkoten, Albertus Paganus, Gonradus de Andopen, Volbernus quondam iudex, Gonradus de Vilse et
alii plures. Actum anno Domini M°.C°C.LXVP., X. Kalendas Iulii.
Am Mac. VII. 4217 f. 166 v im Kgl. St.-A. Munster.
1075.
Bischof Simon von Paderborn bekundet die Uebergabe seines Kornspekhers in Warburg. Ddbruck
1266 Juli 15.
Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris notum facimus et
publice protestamur, quod granarium in castro Wartburg, quod nostrum fuerat, fratribus dictis £. . . de
Papenheim?) nee non castellanis nostris pro castrensi feudo cum structura et area porreximus iure
hereditario perpetuo possidendum. Presentes erant advocati: H(enricus) comes deHoya et dominus de
Lippia et nobilis de Holthusen et ceteri quam plures milites et famuli. Actum et datum Dellebruggen
anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo sexto, in sala (?) feria quinta divisionis apostolorum.
Aw dem „Copeibueh alter von Papenheim" Bl. 104. 1266 fdllt div. apost. auf feria quinta. VgL
Nr. 747. Sala ist schwer zu deuten; vielleicht ortlich gleich Wohnungy vieUeicht korrumpirt.
1076.
Edeffierr Konrad von SchSneberg verkauft Giiter an Kl. Bursfelde. Schoneberg 1266 Juli 23.
Gonradus nobilis de Sconenberg universis Christi fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit
salutem. Noverit tarn presentis quam future etatis memoria, quod nos de consensu uxoris nostre
Digitized by
Google
1266 539
Alheithis et aliorum heredum nostrorum quedam bona nostra in villa Halcmerthe sita, videlicet duos
mansos, qui vulgariter Hoieldesgot nuncupantur, cum universis attinentiis ac proventibus eorum, sicuti
nostri progenitores et nos ab antiquo iure proprietario possedimus evidenter, reverendo domino Iohanni
abbati dicto de Borie ac universitati conventus ecclesie in Bursvelde vendidimus pro quadam summa
denariorum, utpote ad invicem poteramus concordare, cedentes omni iuriditioni, quam in bonis predictis
habere videbamur, quam ad laudem et ad honorem beato Thome apostolo in ecclesia prefata patroci-
nanti pro salute fidelium nostri generis tam vivorum quam defunctorum libere possidendam contulimus
in eternum, et ut nos perpetuo omnium bonorum, que ibi devote peraguntur participes efficiamur.
Nos vero huic facto debitam firmitatem adhibentes sub testimonio sigillorum virorum nobilium, vide-
licet comitis de Dasle, domini Hermanni de Osede turn et nostro sigillo presencia fecimus roborari.
Huius rei testes sunt: dominus Ludolfus de Humbrachtessen, Henricus de Holdungen, milites; Iohannes
de Lehtbike, Rotherus et Thetmarus fratres de Rosbike, Bertoldus de Beverungen et alii quam plures.
Datum Sconenberg, anno Domini M°.C0C0.LX°Vr., in crastino beate Marie Magdalene, feria sexta.
Or. im Kgl. St.- A. Hannover. Das erste Siegel sammt Befestigung abgef alien, an Pergamsntstreifen
an zweiter Stelle sehr verletztes dreieckiges Siegel, quergetheilter Schild, oben halber Lowe, unten
gegittert (Schonenberg) ; an dritter Stelle sehr verletzte Fragmente, anscheinend auch aufrechter Lowe.
1077.
B. Si/mon v. Paderborn bekundet Schenkung einer Fruchtabgabe an Kl. Hardehausen. 1266 August 5.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris imperpetuum. Notum
vobis facimus et publice protestamur, quod Conradus dictus de Garden salubri ductus consilio pro
remedio patris sui ac matris, sui ipsius et suorum consanguineorum pensionem quandam, videlicet
viginti moldrorum annone in Syrikessen, quam ecclesia Herswithusensis eidem solvere consueverat
annuatim, de consensu et libera approbatione matris sue Cunegundis et heredum suorum, videlicet
Amelungi de Driborg et filiorum suorum Heinrici et Iohannis, Alexandri de Gondelsen, Ode uxoris
sue et filiorum suorum Heinrici, Amelungi, Tymonis et Amelungi, Iohannis camerarii, Heinrici fratris
sui ac sororis et mariti ipsius Bertoldi dicti Scyldere ac ipsorum heredum omnium predicte ecclesie
legavit legitime coram nobis et relaxavit eidem ecclesie iure perpetuo possidenda. Et nos proprietatem
et ius ipsius pensionis de consensu et peticione predictorum omnium donavimus ecclesie memorate.
Memoria enim Amelungi senioris de Garden et uxoris ipsius Gunigundis predicte in die beati Viti
martyris, Conradi vero iunioris in vigilia sancti Iacobi cum consolatione conventus in meliore pane et
potu cum piscibus perpetualiter peragetur in ecclesia memorata. Huic facto testes aderant subnotati:
Theodericus prepositus sancti Petri, 0(tto) de Rethberg, Bertoldus, Wernherus et Hermannus domini
de Brakele, Hermannus dictus Byrcule, Albertus de Scardenberg et Conradus de Scardenberg, Her-
boldus et Conradus de Amelungessen, Lvdolfus de Herisia et Albero filius eius, Bertoldus et Olricus
fratres dicti Somercalf, Arnoldus Scarpo, Iohannes de Nedere, Theodericus de Sebeke, Conradus de
Rekelinchusen , Frethericus de Isdendorpe, Helmicus sculthetus de Warthberg et Albero de Welede,
Gerhardus de Dinckelborg, Alradus dictus de Beithersen, milites; Bernhardus de Brakele, Regenbodo
et Fredericus de Istendorp et alii quam plures milites et famuli. Datum anno Domini myllesimo
ducentesimo sexagesimo sexto, tercio Nonas Augusti.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 160. Siegel vom PergamenUtreifen ab.
1078,
Konrad genannt Puttus und Frau Ditheldis verzichten zu Gunsten des Kl. Haina auf Outer in\
Dodenhausen und Swinefe. Waldeck 1266 August 22.
Conradus dictus Pullus et Ditheldis legittima ejusdem notum fieri cupimus universis presentem
paginam inspecturis, nos omni actioni, quam habuimus adversus ecclesiam in Hegene super bonis in
Digitized by
Google
640 '2*6
Thudenhusen et in Swinefe sitis omni dolo excluso abrenuncciasse una cum pueris nostris, videlicet
Remboldo, Gonrado, Alberto et Henrico liberaliter et expresse. Actum in Waldeken, anno Domini
M°.G0G°.L0X sexto, dominica post assumptionem beate virginis Marie. Hujus rei testes sunt: Ditmarus
scultetus, dominus Hermannus dictus Brotrumph, dominus Andreas de Nezehe, milites, Wilhelmus Faber,
Drabodo junior, Johannes, Conradus de Foro, Arnoldus sutor, Gozmarus, Egelolftis et alii quam plures.
Ut autem hec abrenuncciatio nostra firma permaneat et inconvulsa, presentem litteram dedimus eisdem
sigilli domini nostri comitis Adolfi de Waldeken munimine roboratam necnon sigillo universitatis ibidem.
Or. im S&-A. Marburg, Depositum des Kl. Haina. Von den beiden an von der Urk. eingescknittenen
Pergamentstreifen angehdngten Siegeln nur das zweite, der Stadt Waldeck, Sstrafdiger Stern, (7m-
schrift: sigillum opidi de Waldeke, erhalten. Swinefe Wustung NW. Altenhaina in Hessen.
1079.
Bischof Simon von Paderborn wird zum Vormund des Stifles Corvey erwSMt. Corvey 1266 August 25.
Anno 1266 in crastino S. Bartholomei littere Simonis episcopi Paderbrunnensis et Thymonis
abbatis Corbeiensis de electione Simonis in tutorem Gorbeiensem. Fideiussores Simonis consanguinei
eius Bernhardus, dominus de Lippia et Fridericus, comes de Redbergk. Datum Corbeye.
So Reg. im Msc. I, 242 p. 117 Nr. 9. Ob Datum richlig? Schon 1257 August 10 (ohm Nr. 716)
erscheint B. Simon als Brem. et Gorb. ecclesiarum tutor; spdter fur letzteres, wo/U ale SteUver-
treter, der Paderborner Dompropst Heinrich und 1267 Juli 21 auch der Kolner Erzbiechof.
1080.
Bischof Simon von Paderborn besUUigt Verpf&ndung von Zehnten dutch seinen Marschatt Ludolf
an Kl. Hardehausen. 1266 September 14.
Symon Dei gratia Paderbornensis ecclesie episcopus viris religiosis domino abbati et conventui
in Herswithehusen salutem in auctore salutis. Ne quod ex consensu mutuo rationabiliter agitur, inter
partes successu temporis oblivione surrepente vel alias machinatione spontanea revocetur in dubiiim,
contractum scripti fidelis perhennitati credere laudabilis est cautela, cum ex hoc altercationis amputate
materia societas humani federis et concordia facilius conserventur. Hinc est, quod impigneracionem
seu ypotecam vobis a Lodolfo marscalco nostro cum suorum consciencia et assensu coheredum factara
seu constitutam in decima curtis Ruzhusen C et X marcis denariorum gravis monete legalis et usualis
sibi per vos numeratis ratam habemus et gratam. Et ne de hoc in posterum questionis aliquid a
cavillosis hominibus pertimescere debeatis, presentis scripti patrocinio sygilli nostri appensione ^uffulti
vobis eandem duximus roborandam. Datum anno Domini M°.C°C.LXVL, in die exaltationis sancte crucis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 161. Siegel vom Pergamentstreifen abgef alien. Auf
der Ruckseite von verschiedenen Hdnden saec. XV. de decima Rozehusen et Bunessen et de
Lutwardessen et Radoluessen. Ueber dieee Orte vgL unten zu 1297 Juli 21.
1081.
Graf Albert von Schwalenberg verzichtet zu Gunsten des Kl Marienmunster auf atte Anspruche an
die H6fe zu Hekhusen und Swidersen. Burg Schwalenberg 1266 September 14.
Nos Albertus Dei gratia comes de Swalenberg notum facimus universis, quod ad dilectionem et
peticionem Heynrici *) venerabilis abbatis monasterii prope Swalenberg advocatie exactionibus seu
peticionibus omnibusque aliis gravaminibus, que in curtibus Heckhusen'2) et Swyderzen8) habere pos-
sumus, renunciamus et ecclesie sancte Marie perpetue virginis prope Swalenberg libere conferimus et
damus perpetuo possidenda. In cuius rei robur et testimonium presentem paginam cum appensione
nostri sigilli fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Bertoldus plebanus de Swalenberg; hii sunt
milites: Conradus de Roden4), Wernerus Digbernere, Helmbertus de Holthusen; hii sunt famuli:
Digitized by
Google
1266 541
Fredericus de Historp6), Amelungus de Schydere, Enckelbertus, Andreas et Arnoldus officiales comitis.
Acta sunt hec in castro Swalenberg, in sancto die exaltationis sancte crucis, anno Domini M°.C°C.LXVI0.
') Henrici D. C hat stets i, wo B y, ebenso einfach c oder k, wo B ck hat. *) curtis B; Hechusen C. B) Swi-
dersen 6\ 4) Rode C. •) Ystorpt C.
Nach Msc. I. 129 f. 22 (t); dem Gehrdener Kopiar fol. 49v G 6 (B); VII, 4612 p. 64 (D), 1 und 3
itm KgL Sk-A. Munster. Overhams Koll. V9 115 hat 1265. Im Kopialbuch zu Detmold ist das sexto
von spdterer Hand. Hek- oder Ekhusen eingegangener Ort in der Feldmark von Gehrden (Ztachr.
XXXVIII, 2 , 196 u. Nr.843); Swidersen, in Urk. von 1330, nach welcher der Ort damals eine
villa desolata war, Swederdessen genannt; nach Urk. v. 1401 verkauft Abtei Heerse ein Gut zu
Swedersen, welches zujener Zeit ein Bauer zu Niesen bebaute. Doch ist es schwerlich gleich Schweck-
hausen zwischen PeckeWieim und Niesen. Reg. Ztschr. XLVI}2. 173/.
1082.
Sischof Simon von Paderborn entscheidet einen Rechtsstreit zwischen Kl. Gehrden und den Sohnen
Babe's von Papmheim iiber Gilter in Kothen zu Gunsten des ersteren. LSwen 1266 September 15.
lu nomine sancte et individue trinitatis amen. Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus uni-
versis hoc scriptum visuris in perpetuum salutem in eo, qui est salus omnium. Ut a presentibus
tollatur dubium et futuris Veritas elucescat, presentis scripti testimonio cupimus declarari, quod, cum
inter virum dilectum in Christo Hermannum prepositum Gerdensem et ecclesiam suam ex parte una,
et filios fratris Ravenonis de Papenhem super bonis in Rothen coram nobis questio moveretur, pre-
fatus frater Raveno in nostra presentia constitutus de predictis bonis prefato preposito et ecclesie sue
fecit viva voce et assertione fide digna firmam warandiam coram nobis asserens et demonstrans, quod
ipse predicta bona, de quibus questio movebatur, quondam salubri ductus spiriUwdudum ante nativi-
tatem puerorum suorum predicte ecclesie in Gerdine cum omni iure, quod in ipsis habebat, contulerat
libere iure perpetuo possidenda. Filii vero ipsius fratris Ravenonis e converso dicebant, quod per
assertionem predictam et confessionem patris sui in hoc casu nullum sibi deberet vel posset preiudicium
generari, cum iidem essent sui heredes et legitimi successores. Nos enim1) auditis hinc inde propositis
ab universis et singulis militibus, ministerialibus et fidelibus nostris coram nobis astantibus petmmus
istam sententiam nobis dari. Qui prehabito concordi consilio communiter asserebant sententiando
coram nobis, quod, cum prefatus frater Raveno per confessionem et assertionem fide dignam, tamquam
vir religiosus fuisset, publice protestatur, donationem predictorum bonorum ab ipso ante nativitatem
puerorum suorum factam fuisse, sicut superius est expressum, filios suos et heredes nullam posse de
ipsis bonis prefate ecclesie movere de cetero questionem. Sententia enim1) predicta a subscripts mili-
tibus data fuit et firmiter approbata, videlicet Hermanno nobili dicto Bercule, Hermanno de Brakelo,
Frederico de Harehusen, Ioanne de Bro(c)beke, Herboldo de Amelungessen, Alberto de Luthersen,
Alberto de Schardenberg, Alberone de Wellede, Helmico schulteto. Nos etiam videntes predictam
sententiam rite latam et ab omnibus approbatam ipsam approbavimus et presentibus litteris appro-
bamus volentes nihilominus exinde excipere premium eternale, nisi videntes ecclesie nostre grave pre-
iudicium in hoc esse ius et proprietatem ipsorum bonorum sepedicte ecclesie Gerdensi ad petitionem
dilecti in Christo Hermanni, ipsius ecclesie prepositi, contulimus et donavimus de consensu capituli
nostri iure perpetuo possidendum. Et in perpetuam evidentiam huius facti presens scriptum nostro et
capituli nostri sigillis fecimus communiri. Preterea testes aderant subnotati: venerabilis dominus
Themo abbas Corbeiensis, Hermannus hospitalarius, Bertoldus portanarius, Albertus comes de Everstene,
Ioannes de Kalenberg, Goscalcus et Gerhardus de Dingkelborg, Udo de Wethen, Ernestus de Howede,
Olricus de Westhem, milites; Conradus Luscus, Tidericus deNorde, Hermannus de Dalhem, Hermannus
et Iohannes de Pathberg, Regenbodo de Ystingdorp et ceteri quam plures. Actum et datum apud
Lovene, in octava nativitatis sancte Marie, anno Domini M°.C°C. sexagesimo sexto.
J) So die Abachriften.
Wwtf. Urk.-Buch IV. 69
Digitized by
Google
542 1266
Nach dem Gehrdener Kopiar fol. 28 D 12 (R); Msc. II, 71 p. 227 (Q; Regest mit Nomen Mtc. Iy
242 p. 38 (D); VI, 224 fol. 71 (E); letztere drei im Kgl. St.-A. Munster. Frater Raueno
de Papenhem war Deutschordensritter, gestorben vor 1295 Juni 14. (Vgl. Wyss, Hess. UB. I,
600 und unten.) Unter Rothen ist wahrscheinlich das in der Warburger Feldmark eingegangmt
Rothen (Ztschr. XXXI, 2, 198) zu verstehen, mit Sicherheit lasst sich dies jedoch nicht bestimmen.
Das in der Pfarre Titelsen heute bestehende Dor/ Roth* und auch das bet Wrexen eingegangene
Dorf Rothen waren beide eben auch fur Kl. Gehrden nicht abgelegen. (Spancken.) Reg. der Urk.
mit Zeugennamen bei Schaten ad annum; ungenau Beitrdge zur Gesch. v. Waldeck III, 135 Nr. 72.
1083.
JEdelherr Berthold von Biiren Z. und Mitsiegler in Verpflichtungsurkunde Adolf s gen. AUant gegenuher
dem Soester Kapitel wegen der VUlikation in Catte. Soest 1266 September 21.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Soest, Stift St. Patroklus Nr. 46.
1084.
Eddherr Heinrich von Sternberg verpfandet an Bitter Heinrich Vincke die Vogtei in Mudehorst.
1266 September 22.
Henricus nobilis de Sterenberg omnibus in perpetuum. Notum esse cupimus universis, quod nos,
Hoyerus et Henricus, filii nostri, Henrico militi dicto Vinken, uxori et pueris suis ac hereditariis suc-
cessoribus suis advocaciam villicacionis in Modehorst obligavimus x) in pignore pro quinquaginta marcis
legalis monete et talium denariorum, qui solvuntur2) in moneta Heruordensi; quam cum redimere voluerint1),
infra festum nativitatis bcate Marie virginis et sancti archangeli Michaelis cum denariis supradictis. Ut
autem hec rata permaneant, presentem litteram sigilli nostri munimine dedimus roboratam. Actum et
datum anno Domini M°.G°G.LXVI., in die beati Mauricii. Astantibus hiis: Reynhardo Gograuio, Johanne
de Quernhem, Henrico de Volmerinchusen, Henrico de Stenbeke, Gerhardo de Sunninchusen, Ludolfo
de Ubbinctorp, Jordan de Sernlike(P), Richardo de Snathorst, militibus, Johanne de Hethe judice, Vol-
quino Cretel, Josep, Roberto4) de Rockinchosen, Johanne de Oldenheruorde, Henricus et Gerlacus fratres5)
de Volmerinchusen, Adolfus et alii quam plures.
') obligavit Or. ■) solvantur Or. «) voluerit Or. Verbum d. Haupttatzts fehlt. 4) Vtelleicht Coberto. *) So Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Grafschaft Ravensberg Nr. 10a- Siegel vom Pergamentstreifen ah.
Mudehorst, Bauernhqf zum Dorfe Niederdornberg bei Schildesche gehorig. Gedr. Zeitschr. IX,73
nach fehlerhafter Kopie. Reg. Lipp. Regg. I, 222 Nr. 335.
1085.
Alt Johann von Hardehausen bestimmt den ZaMungsmodus der Schtddsumme, welche Konrad von
Lnenhus fur Bischof Simon von Paderborn an Hardehausen zahlen muss. 1266 October 9.
Universis hoc scriptum audituris frater Jo(hannes) dictus abbas in Herswithehusen salutem in
Domino. Notum sit omnibus, quod Conradus de Sola Domo pecuniam, quam pro domino episcopo
solvere tenetur ecclesie nostre annis singulis, quoadusque tota summa debiti persolvatur ex integro,
sic solvet, videlicet: si dominus episcopus defunctus fuerit vel ad alium episcopatum assumptus ante
tempus solutionis prefate pecunie, ad ciusdem pecunie solutionem non erit deinceps obligatus. Si vero
tempus persolvendi pecunie precesserit defunctionem vel assumptionem domini episcopi ad locum alium,
pro illo anno ab ipso ex integro persolvetur pecunia sibi ab ipso domino episcopo constituta. Porro
si dominus episcopus supervixerit et in loco suo remanserit, in solutione annos sibi deputatos propter
pactum interpositum fideliter observabit. Datum anno Domini M0.C°C.LXV°I., in die beati Dyonisii martyris.
Or. im Besitz der Paderborner Abth. des Vereins. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
Digitized by
Google
1266 543
1086,
Graf Ludolf von Bassd ubereignet ihm resignirte Giiter dem Kl. HUwartshamen. Schdneberg
1266 October 29.
Nos Ludolfus nobilis comes de Dasle recognoscimus, quod Conradus de Bertolderod, Alius Conradi
de Bertolderod militis premorlui, coram nobis constitutus villam Matzikenrod, quam pater suus et ipse
a nobis in pheodo tenuerant, ad manus nostras libere resignavit rogando instanter, ut proprietatem eius-
dem ville ecclesie Hildewardeshusen et conventui donaremus. Nos itaque predicti Conradi precibus in-
clinati ipsam villam Matzikenrod titulo proprietatis cum omni iure et universo fructu ad eandem villam
iuste pertinente iam dicte ecclesie Hildewardeshusen et conventui cum villa Holthosen dicta simul et
pariter cum advocacia et omni iure contulimus et conferimus in hiis scriptis libere et quiete perpetuo
possidendas. Protestamur eciam presenti littera, quod iam dictas villas a nullo principum spiritualium
vel secularium hactenus in pheodo habuimus, sed sicut patres nostri premortui vero titulo proprietatis
iam dudum possederant, ipso iure prefate ecclesie in Hildewardeshusen don a rim us liberas et solutas.
Testes huius rei sunt: Stephanus deHaldessen, Stephanus cognatus suus, Widekindus de Stokh(usen?),
Bertoldus de Mense, Reinhardus de Gothardessen, milites, Johannes Stric, Johannes de Ledbike et alii
fide digni. Datum apud Schonenberch, anno Domini M°.CC°.LXVI0., IIH. Kalendas Novembris.
Or. im Kgl. St.-A. Hannover. An Pergamentstreifen in dunkelbraunem Wacha dreieckigea sehr gut-
erholtenea Siegely Hirschgeweih mit Achtender im Siegel/elde.
1087,
Bitter Arnold von Eoderikessen sammt Frau und Kindern. genehmigt den Verkauf von Gutern in
Aspe seitens seines Schwiegervaters Adams von Aspe an Kl. Bredelar. 1266 November 11.
Omnibus hanc litteram visuris Arnoldus miles dictus de Roderikessen notum fore cupio publice
protestans, quod ego et uxor mea domina Sophia et filii mei Arnoldus, Heinricus et Adam conventionem
illam de bonis quibusdam in medio ville Aspe sitis, qua inter se dominus abbas de Bredelar et suus
conventus ex una parte et gener meus dominus Adam de Aspe ex altera concorditer convenerunt, omni-
modis ratam habemus et eidem conventui de possessione eorundem bonorum plurimum favemus, pri-
vilegium adeo super eisdem bonis primitus datum de consensu nostro sigillis consulum de Monte Martis
et Wlueshagen signatum ratificantes, heredibus nostris in premissis consentientibus universis omnique
juri suo in eisdem bonis habito cedentibus manifeste. In cuius rei testimonium et firmitatem presens
scriptum proprio sigillo, quo utor, decrevi ex parte omnium nostrum roborare. Acta sunt hec anno
domini M°.G0C.L°X sexto, indictione nona, in die beati Martini episcopi et confessoris.
Or. im Kgl. St.-A. Munsier, Kl. Bredelar Nr. 85. An Pergamentstreifen dreieckigea Siegel dea Ar-
nold v. R.y Maueranker. Vgl. Nr. 1059.
1088.
Graf Otto von Bavensberg bezeugt, doss die Gebruder Vridach den von Hermann von Brakel zu
Lehn getragenen Zehnten zu Donowe an Kl. Osede verkauft haben. Bielefeld 1266 November 14.
Otto comes in Ravensberg omnibus in perpetuum. Acta sollempniter delet oblivio, nisi scriptu-
rarum fulciantui- testimonio. Noverint itaque tam posteri quam presentes, quod Otto et Helmicus et
Engelbertus fratres dicti Vrigedach, nostri ministeriales, amicorum suorum accedente consilio decimam
in Donowe, in parrochia Rothinghusen sitam, quam de manu domini Hermanni de Bracle jure tenent
feodali, cenobio Osethen pro octoginta marcis et sex marcis cum consensu domine Sophie matris ipsorum
vendiderunt, domino Hinrico ibidem preposito existente, Johannem de Busche, militem, Hinricum Budel
et Johannem Brusere cum dicta decima ad manus premisse ecclesie infeodantes. Item dicti fratres et
mater ipsorum coram nobis promiserunt, quod, cum sepedicta ecclesia a domino H(ermanno) deBrakele
69*
Digitized by
Google
544 1266
ius feodale obtinere poterit, ipsi in propriis expensis ad sepedictum Hermannum transibunt et sepedictam
decimam resignabunt, nichil iuris sibi ipsis et posteris suis in ea reservantes, et quamdiu hoc officium
non mancipabitur tot personis, quot sepedicta ecclesia nominaverit vel habere voluerit, premissam
decimam jure conferent feodali. Item ad hoc fide data promiserunt Johannes de Busche miles, Sifridus
Ruffus de Runnesbeke ]), Robertus de Rokinghosen, Johannes Claudus de Hervordia et sepedicti flratres
et per fidem datam se invicem obligantes, quod, si in omnibus premissis aliquis defectus accideret,
oppidum Bileveldense intrabunt, inde non exituri, donee omnia fuerint adimpleta. Horum fidem rece-
perunt Rodolfus Nagel, Rotgerus Hathewich, Johannes de Busche, milites, Johannes Brusere, Hinricus
Budel, Arnoldus Grip. Item huyus facti testes sunt: Johannes de Kersebroke, Rodolfus de Blasne,
Regenbode Top, Reinbertus de Busche, Gerlacus de Burgbeke, milites, Johannes Doleken, Willehelmus
de Wevelingthorpe, Giselbertus Venator et alii quam plures. Item ut in facto tam legitimo nulla in
posterum possit inter venire calumpnia, presentem paginam ad instanciam utriusque partis super eo
fecimus conscribi et sigilli nostri munimine roborari. Acta sunt hec coram nobis in oppido nostro
Bilevelde, anno Domini M°.G0C.LX0VI°., XVIFI. Kalendas Decembris.
*) Oder Rumnesbeke.
Or. im Kgl. St.- A. zu Osnabruck, Kl. Osede. An PergamenUtreifen anhangend Siegel Graf Otto'i
rnit Riickeiegel wie Westf. Siegel I Tafel 35 Nr. 7.
1089.
Die Bathmanner von Corbach bekunden VerzicM des Hermann Godebuz auf seine Giiter in Laterfeld
zu Gunsten des Kl. Bredelar. 1266 November 22.
Universis presentem paginam visuris consules nove civitatis in Korbike notum esse volumus, quod
Hermannus cognomine Godebuz, filius domini Conradi Sechtesellen, mediantibus viris discretis et honeslis
omni iuri suo, si quod habere videbatur in bonis sitis in Latervelde, super quibus ecclesiam in Breydelar
instanter impetebat, publice renunciavit. Insuper fide data spondentibus ]) et compromittentibus secum
domino Wigando de Lellebyke miUte et Johanne de Luterbike cognomento Kellereshals promisit, quod
ab impetitione, qua filius suus, quern se habere superstitem fatebatur, et aliorum legitimorum heredum
suorum, si quos adhuc habiturus esset, liberam iam dictam ecclesiam reddere vellet et quietam. Et hoc
presenti pagina sigillo nostro munita publice protestamur. Huius renunciationis testes sunt: Ludolfus
de Dalewich, Wigandus de Lellebike, Florinus de Rekerenchusen, milites, Henricus magister consulum
et Johannes frater suus, filii domini Christiani, magister Gonradus rector scolarium2) in Korbike, Gozwinus
de Bowenchusen, Gotfridus Wromoth, Wernerus, Arnoldus et Gotfridus, filii domini Wernheri Spyesogen,
patrui iam dicti Hermanni, Thomas de Lellebyke, Waltherus Greyue, Hermannus iudex et Gotfridus
frater suus, Johannes Surdus et alii quam plures. Acta sunt anno Domini M°.G0G.LX°VI., in festo
sancte Gecilye virginis et martyris.
*) spondentebus Or. •) scolarum Or.
Or. im Kgl. St-A. Alunster, Kl. Bredelar Nr. 86. An von der Urkunde abgeschnittenem Pergamerfr
streifen beschddigtes Siegel der Stadt Corbach.
1090.
Vicepropst HUdeger von Fritzlar verkaufl eine Eufe an Kl. Hardehausen. 1266 December 7.
In nomine Domini amen. Ego Hildegerus vicarius . . . universis hoc scriptum audituris salutem
in Domino. Noverint tam presentes quam f(uturi, quod) ego mansum in Sungelsen . . . iure pertinen-
tibus vendidi abbati et conventui in Hegene pro octo marcis argenti ponderati. Verum quia eundem
mansum (l)egaveram causa . . . tis abbati et conventui in Herswindehusen pro servicio ... in meo
anniversario iugiter faciendo, abbatis et conventus consensum in ista dist(ributi)one requisivi et habui
requisitum. Unde ut ea, que a me gesta sunt, inconvulsa permaneant in perpetuum, presentem paginam
Digitized by
Google
1266 54&
feci conscribi et sigilli abbatis de Herswindehusen super consensu adhibito nee non mei sigilli procuravi
munimine roborari. Datum anno Domini M°.G0C.LXV°I., in crastino beati Nicholai.
Or. (aehr defekt) im Kgl. St- A. Marburg y Kl. Haina. Von den beiden Siegeln fehlt das erst* sammt
Befestigupg; das ziceite an roth weissg rauer Set denschnur, spitzoval, Petrus mit Schlussel, Umschrift:
S. Hildegeri vice prepositi Frisl. . . . , oben ist also wohl zu ergdnzen vicarius prepositi.
1091.
Bodo von Homburg verzichtet auf seine Anspruche an GUtern in Wilkenhosen zu Qunsten des
RL Fcdkenhagen. 1266 December 17.
Necesse est ea conscribi, que fiunt in labenti tempore, ne cum tempore pariter evanescant. Ego
Bodo dictus de Ho(m)borg omnibus hanc inspecturis litteram notum facio, quod actionem nee non
inpetitionem, quam contra claustrum in Walkenhagen habui ratione bonorum sitorum in Wilhenhosen,.
penitus relaxavi ad instantiam Hernesti civis Embeccensis civitatis dicti de novo foro aliorumque suorum
amicorum pro postpositione actionis petitionum prenarrate et ratione cuiusdam pecunie, cuius quantitas
mihi pocius in littera obmittitur quam tangatur, maxime tamen propter communicationem orationum, que
claustro fiunt in eodem, quarum ratione postposite actionis participem me fecerunt. Ut autem istud
inconvulsum maneat ac peroptime firmatum, hanc kartam inde confectam sigilli mei munimine roboravi.
Testes huius facti sunt: Ludolfus nobilis homo de Plesse, He(n)ricus Grubo, Tidiricus de Guuendalle,
Rodolfus a(d)vocatus, consules plerique cives prefate civitatis et ceteri. Datum anno Domini M°.C0C.L0XV°I.,
XV°I. Kalendas Ianuarii.
Or. im KgL St.-A. Munster, Kl. Falkenhagen Nr. 12<*. An Pergamentstreifen dreieckiges Siegel
Bodo's v. Hamburg, Helm mit Pfauenwedel. Reg. mit korrumpirtem ersten Zeugennamen Ludolfus
nobilis, Honto de Plene u. s. w. Lipp. Reg. I, 222 Nr. 336. Durre, Hamburg Nr. 106 (Ztschr.
fur Niedersachsen, 1880). Wilhenhosen eingegangener Ort im Gerickt Polle am Silbersiek in der
Herrsch. Everstein. Lipp. Regg. a. a. 0. und Durre, Homburg 88.
1092.
Graf Ludolf von Dassd bekundet eine Verpf&ndung an Kl. HUwartshausen. 1266.
Ludolphus comes dictus de Dassele. Sciant universi, quod Gonradus dictus de Bertolderothe
necessitate compulsus quedam bona in Mascekenrothe sita, que tenet a nobis in feodo, nobis consen-
tientibus pro summa sex et viginti marcarum preposito et conventui in Hildewordeshusen inpignoravit.
Ne ergo hoc aliquis heredum nostrorum in posterum contradicere vel infringere valeat, presentem litteram
sigillo nostro communitam in testimonium ei damus. Acta sunt hec anno Domini M°.G°G.LXVI0., pre-
sentibus militibus Widekindo de Humme, Reinhardo de Gothardesen, Stephano de Haldesen et Theo-
derico cognato suo, Ludolpho de Humbragtesen et Iohanne de Litbike et aliis quam pluribus.
Or. im Kgl. St.-A. zu Hannover, Des. 38 Nr. 186. An Pergamentstreifen am Rande verletztes dreir
eckiges Siegel des Grafen B. v. D. Vgl. Nr. 1087.
1093.
Graf Otto von Everstein vertauscht mit dem Kl. Hardehausen einen Hof in Scherfede. 1266.
Otto Dei gratia comes de Euersten universis hanc paginam inspecturis salutem in Domino. Notum
sit omnibus, quod abbas et conventus de Herswithehusen commutatione facta aream unam suam in
medio ville Scerve sitam ad instanciam et peticionem nostram nobis pro domo et area, quam Iohannes
Niger inhabitat, ad usus eidem ville necessarios et comodum reliquerunt. Ad cuius rei perpetuam
firmitatem presens scriptum sygilli nostri munimine fecimus roborari. Datum anno Domini M°.G°C.LXVL
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 156. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Reg.
SpUcker, Everstein UB. Nr. 143.
Digitized by
Google
546 1266
1094.
Graf Heinrich von Sternberg schenkt nach Verzichtteistung der Bitter Luderus gen. van Wed
und Albert gen. von Glisse die Giiter Koldenhof und Veidage an Kl. Levern. Sternberg 1266.
Oedr. Ztschr. IX, 74. Reg. Lipp. Regg. I, 223 Nr. 337. Vgl. Ztschr. XL VI, 2, 177 uber Vor-
verhandlungen.
1095.
Graf Adolf v. Wcddeck Z. in zwei Urkk. der Bischofe Widukind von OsnabrUck und Gerhard
von Miinster fur Kl. Marienfeld. 1266.
Gedr. UB. Ill, 776 und 777.
1096.
Berthold v. Brakel u. Einnenburg bezeugt, doss Bitter Berthold gen. von der Lippe u. seine Geschwister
Werner, Hermann, Amdung und Elisabeth Schenkungen und Verk&ufe an Kl. Barsinghausen in
Barsinghausen, Grove und Elzenhusen, u. a. seitens der Bitter Heinrich u. Amdung von der IAppe
anerkennen. Unter den Zeugen: Tidericus de Sibeke, Iohannes de Nedere, Borchardus deHerste,
Amelungus Canne, Henricus Ruffus, milites, Borichardus de Asseborg. Hinnenburg 1266.
Gedr. Ztschr. f. Niedersachsen, 1858, 115; Asseb. UB. I, 329.
1097.
Bitter Gerlach von Griffede schenkt dem Kl. Hardehausen 26 Morgen im Fritzlarischen Gebiete.
Fritzlar 1266.
In nomine Domini amen. Notum est omnibus presentibus et futuris, quod ego Gerlacus miles de
Griffede cum consensu Cunegundis uxoris mee et heredum meorum donavi Deo et ecclesie Herswide-
husen pro remedio anime Heinrici Ubelworim et pro duodecim marcis, quas eidem ecclesie pro eodem
Heinrico solvere tenebar, viginti sex iugera agrorum in territorio Fritslariensi perpetuo hire possidenda;
de qua donatione, si quis hominum predictam ecclesiam fratresque ibidem Deo servientes inquietare
voluerit, ego Gerlacus et heredes mei ipsis fratribus warandiam prestabimus. Hiis testibus: domino
Hildegero tunc vicepreposito Fritslariensi et domino Gisone de Godensperg, qui ambo sua sigilla pre-
senti scripto appenderunt, presentibus etiam Ernesto de Lon, Reinhero de Withtorp, militibus; Trotmaro,
Herebordo comite et Gonrado Gode, civibus Fritslariensis opidi multisque aliis. Facta est autem hec
donatio in manus domini Iohannis tunc abbatis in Herswidehusen, pluriumque fratrum suorum anno
Domini M°.G0C.L°X sexto, in domo domini Hildegeri Fritslarie.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 157. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
1098.
Bitter Hermann von Witten tibergibt dem Bischof Simon von Paderborn Ministerialen. 1266.
Nos Hermannus miles deWittene universis Christi fidelibus, ad quos presens scriptum pervenerit,
in perpetuum. Vestre notum esse cupimus universitati, quod nos ac heredes nostri Iohannem et Uni-
conem fratres ad petitionem venerabilis domini episcopi Paderbornensis ipsi domino episcopo tradi-
dimus ministeriales et hoc presenti littera nostra bulla roborata publice protestamur. Actum anno
Domini M°.C°C.LX0 sexto.
Or. im Kgl St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr, 231. An von der Urk. eingeschnittenem Pergament-
streifen Bruchstiicke eincs dreieckigen Siegels, schraffirter Schild, im Schildeshaupte ein Balken,
auf dem noch ein Wurfel^ erhalten.
1099.
Der Bath der Stadt Hoxter bekundet, doss Frau Addheid Hettekopsch und ihre Erben alien An-
spriichen am Zehnten zu Hesingehusen und andern Gutern entsagt haben. Hoxter 1266.
Nach Urk.-Auszugen des 16. Jahrh. im Kgl. St.-A. zu Hannover, Des. 7. Gen. Nr. 3. Jol* 118.
Digitized by
Google
1266 547
1100. ^
Bathmanner und Burgerschaft in Warburg bezeugen ^dass Heinrich von Brdkd KL Hardehausen
wegen ernes Giiterverkaufs seines Bruders Hermann nicht belastigen wolle. 1266.
Universis Ghristi fidelibus, ad quos hoc scriptum pervenerit, consules et universitas civium in
Warthberg salutem in Domino. Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris, quod dominus Hein-
ricus frater domini Hermanni de Brakele coram nobis est voce publica protestatus, quod dominum
abbatem et conventum de Herswithehusen ratione emptionis bonorum, que ipse dominus H(ermannus)
frater suus vendidit eisdem, quocumque modo posset, nolle t umquam aliquatenus inpetere, vel etiam
impedire, set gratum et ratum habere, quicquid ordinavit cum fratribus eisdem vel ad hoc decreverit
rationabiliter ordinare. Testes huius rei sunt: Rembodo de Dalhem, Gonradus de Sydessen, Rapheno
Speculum, Iohannes de Ostem et sui filii, milites ; Geroldus Comes, Gerhardus iudex, Gonradus de Weten,
Lodolfus de Osdagessen, Heinricus Iudeus, Wedele, Gonradus filius Osbern, Godescalcus de Dinkelborg,
Euerhardus de Talpenhusen, Gonradus de Ossendorp, Godefridus de Sylhem , Helmicus de Tithmannes-
husen et alii quam plures. Datum anno Domini M°.G°G.LX0VI.
Or. im Kgl. St-A. Atunster, KL Hardehauaen Nr. 158. Siegel vom Pergamentstrei/en ab.
1101.
Bitter Hermann von Brakd erU&rt dem Graf en Otto von Bentheim semen Verzicht auf den Zehnten
zu Donowe zu Gunsten des KL Osede. 1267 Januar 13.
Nobili viro ac domino suo 0(ttoni) comiti de Benethem Her(mannus) miles dictus de Brakele paratum
et voluntarium in omnibus sue possibilitatis obsequium. Dominationi vestre consensu heredum meorum
nee non consilio aliorum amicorum meorum decimam de villa Donowe, quam de manu vestra tenebam,
cum omnibus attinentiis resigno liberam cum ipsa, quicquid ordinaveritis, habentes obtionem. Nichil-
ominus *) de aliis bonis meis, que de manu vestra teneo, vobis, sicuti actenus fui, homayo sum astrictus.
Presentes erant: Bertoldus miles de Brakele, Her(mannus) plebanus de Brakele, Th(idericus) de Seybike,
Jo(hannes) de Busche, milites, G. Sapiens et alii quam plures. Hec ut verius credantur, sigilli mei muni-
mine protestor. Datum anno Domini M°.C0C0.L°XVri., in octava Ephyphanie.
J) nichilhomiuus Or.
Or. im Kgl. St.-A. Osnabruck, *Kl. Osede. Siegel des Ausstellers: sechsmal gespaltener Schild mil
daruber liegendem schmalen Querbalken. Die tieferliegenden Theile des Feldes sind gitterartig
8chraffirt. lnhaltlich sUmmt mit dieser Urk. folgende undatirte uberein:
Dilecto ac diligendo domino suo1) comiti de Benethem H(ermannus) de Bracle promtam ad ob-
sequia voluntatem. NobiUtati vestre decimam in Donowe, quam de vestra manu tenuimus, tenore pre-
sentium resignamus proinde quam intime postulantes, quod2) cenobium in Osede vestre pietatis oculo
respicere velitis misericorditer promovendo. Pro ceteris autem bonis, que adhuc a vobis tenemus, jure
hominii vobis esse volumus obhgati.
*) Absichtlich fur den Anfangsbuchstaben des Vornamens gelassener Raum. •) quot Or.
Or. im KgL Sk-A. Osnabruc/c, KL Osede. Siegel Ws v. B. an v. d. Urk. abgesckmttenem Pergamentstrei/en.
1102.
Bitter Bertold von Brdkd bekundet Verzichtleistung seines Neft en Hermann auf den Zehnten zu Donowe.
1267 Januar 13.
Bertoldus miles dictus de Brakele omnibus presens scriptum visuris testimonium veritatis acceptare.
Noverint ergo universi, quod Hermannus miles de Brakele, filius fratris nostri, constitutus coram nobis
in castro nostro Hyndeneborch, comiti 0(ttoni) de Benethem decimam1) de villa Donowe per litteras
suas cum omnibus attinentiis resignavit. Hec ut verius credantur, sigilli nostri munimine protestamur,
Datum anno Domini M0.C°C0.LXVF1°., in octava Epyphanie.
x) decimam doppelt im Or.
Digitized by
Google
548 l**7
Or. im KgL St.- A. Osnabruck, KL Osede. An Pergamentstreifen dreieckiges Siegel, drei gitterariig
schraffirte Pfdhle, im oberen Drittel'mit Querbalken belegt, erhalten.
1103.
Bichter u. Bath von Brake!, bekunden Bitter Hermanns von Brakd Resignation auf den Zehnten
in Donowe. 1267 Januar 13.
Henricus iudex ceterique consules Braklenses omnibus presens scriptum visuris notum esse volu-
mus, quod dominus noster Hermannus miles dictus de Brakele decimam suam de villa Donowe cum
omnibus attinentiis nobili viro 0(ttoni) comiti de Benethem per litteras suas libere resignavit. Et hoc
presentibus litteris protestamur nostris. Datum anno Domini M°.CoG.L°XVI0I., in octava Epyphanie.
Or. im KgL St.-A. Osnabruck. KL Osede. An Pergamentstreifen Stadtsiegel9 wie Abbildung West/.
Siegel II Taf. 67 Nr. 4.
1104.
Verziehtleistung auf Giiter beim Hof Leveringhaiisen. Wolfhagen 1267 Januar 22.
Operacio quevis oblivioni traditur corruptione subiectorum, si scripture testimonio memorie non
defertur futurorum. Noverint omnes huius littere inspectores, quod ego Manegoldus de Engelbrachtessen
habens actionem adversus claustrum1) sanctimonialium in Aroldessen2) causa per arbitros ydoneos sopita
conposicioni amicabili benivolus8) acquievi, ita quod ipsa bona, pro quibus actionem habui, que4) sita
sunt apud curiam Liefferenchusen, ecclesie predicte resingnavi, eidem libere conferendo. Geterum licet5)
Hermannus frater meus nichil haberet iuris in eisdem, tamen quia ex debito nature in qualibet causa
meus non inmerito coe(m)parator existit, bonis sepedictis renunciavit propter cautelam habundantem.
Ne autem successu temporis quis banc causam possit infringeret, presens scriptum (sigillo) domini venera-
bilis abbatis Brunonis in Hasungen firmiter extat roboratum. Huius rei testes sunt: dominus plebanus in
Wolf(h)agen dictus de Blomenstein, Iohannes miles de Helffenberc, Iohannes de Wedelberc, Arnoldus de
Roderikessen 6), Hermannus de Osterhusen, custos de Hasungen, dominus Rotherus, Hermannus Bittersole
et quam plures laici et clerici. Datum Wolf(h)agen anno Domini M°.G0C°.LXVII., XI°. Kalendas Februarii.
l) cla8trum Or. *) Arroldessen Or. a) benenivolus Or. *) Folgt et Zeichcn. 6) liceret Or. 8) Roderihessen Or.
Or. tin Furstl. Wald. Arch, zu Arolsen. An Pergamentstreifen kleiner Siegelrest einer sitzenden Gestalt.
1105.
Bischof Simon von Paderborn verbietet, den Eddherrn Begenhard von Itter im Besitz des Burg-
lehns zu Furstenberg zu bdastigen. 1267 Februar 14.
S(imon) Dei gracia Paderbornensis episcopus omnibus presens scriptum visuris cupimus, notum
fiat, quod feodum castrense quatuor marcarum, nobili viro Regenhardo de Ytthere ab abbate Hermanno
collatum, de censu et proventibus in Vorstenberg debitum, adhuc presentium recognoscimus in tenore,
volentes et mandantes districtius, ne quis attinencium nostrorum ipsum in prescripto censu presumat
contra iusticiam aliqualiter molestare. Datum anno Domini M°.G°C.LXVIL, in salinis in die Valentini.
Gedr. Kopp, Hist. Nachr. v. d. Berren zu ltter S. 55. Vgl. Nr. 439. Der Abt ist Bermami v. Coney.
1106.
Die schon durch ein fruheres Biindniss geeinten Erzbischof Engelbert von Kdln und Bischof Simon
von Paderborn verbilnden sich zur Abwehr der Angriffe auf das von den Nachbarn vidfach gt-
sch&digte Stift Corvey; Bur gen und Befestigungen werden sie auf eigene Kosten unterhalten; nock
dem Tode des einen soil der andere das Stift schiitzen und erst nach ihm das Becht der Vomund-
schaft an das Stift zuruckfalien. Beide Kirchenfursten treffen ferner Bestimmungen vber Mars-
berg und die Vogtei in Hoxter, welche sie gemeinsam vom Herzog von Braunschweig zuruckkaufeti
woUen. Bonn (1266) 1267 Februar 20.
Gedr. Lacomblet, UB. II, 568; Seibertz UB. Ill, 1093.
Digitized by
Google
1267 549
1107.
Die Herzoge JJbrecht und Johann von Braunschweig einigen sich Hber Thethmg ihrer Outer.
Braunschweig 1267 M&rz 31.
U titer anderen: Insulam, que dicitur Ghyslenwerder, et omnem actionem, quam habent ad Huxa-
riam et Hamelen civitates, retinebunt pariter indivisam.
Gedr. Sudendorf, UB. I, 64 u. o.
iioa
Abt Johann von Hardehausen bekundet eine Wachsabgabe aus Hdmem an Heerse. 1267 April 4.
Frater Iohannes abbas monasterii Herswedehusensis, Gysterciensis ordinis, universis hoc scriptum
visuris salutem in Domino. Ut a presentibus tollatur dubium et futuris Veritas elucescat, presentis
scripti testimonio cupimus declarari, quod de quatuor mansis in Helmere, quos ab Engelhardo et
Hermanno de Stenhem fratribus et militibus emptionis tytulo ecclesie nostre comparavimus, et quorum
proprietatem venerabilis domina Ermengardis, abbatissa Herisiensis, de communi consensu conventus
et ecclesie sue nobis et ecclesie nostre contulit perpetuo possidendam, duo talenta cere in memoriam
proprietatis supradicte nobis collate annis singulis in die beati Mychahelis ex hoc nunc et in omne
tempus Herisiensi ecclesie persolvemus. Geterum condictum et promissum fuit inter ista, quod ecclesia
nostra Herswedehusensis pro restauro sex denariorum, quos annis singulis in pensione Herisiensi
ecclesie solvere tenebatur, oblatas ad divinum officium necessarias in posterum omni tempore ministrabit.
Igitur ut ea, que per veritatem gesta sunt, rata et inconvulsa perseverent, presentem paginam super
hiis confectam sigillo venerabilis domini nostri Paderbornensis episcopi et sigillo nostro fecimus robo-
rari in perpetuum testimonium et munimen. Datum in Herswedehusen, anno Domini M°.C0C.LXV0IL,
1L Nonas Aprilis.
Or. inn Kgl. St.-A. Munstei*, Stift Neuenheerse Nr. 18. Beide Siegel von den PergamenUtreifen ab.
1109.
Propst Gerhard von Fritzlar schenkt seinem Stift einen seinem Official verkauften Viertelszehnten
in WUdungen. Mainz 1267 April 17.
Viris honorabilibus et discretis . . decano totique capitulo ecclesie Frislariensis Gerhardus dictus
de Bolandia Dei gratia eiusdem ecclesie prepositus salutem et sinceram in Domino caritatem. Gum
Hermannus de Wildungen dictus Maze una cum filiis suis Hermanno et Ludewico quartam decimarum
eiusdem ville Wildungen, quam a nobis feodi iure tenebant, in manus . . officialis nostri Frislariensis
nostro recipientis nomine de consensu coheredum suorum liberam resignavit recepta propter hoc a
magistro Conrado scolastico Frislariensi certa pecunie quantitate, ecce nos receptionem resignationis
huiusmodi gratam habentes et ratam ac predictos olim nostros vasallos a fidelitate nobis prestita
testimonio presentium absolventes prefatam quartam, quinimmo tres partes residuas, si quando eas
absolveritis, aut etiam aliquis vicariorum ecclesie vestre de manibus lay co rum, qui sub iure feodi pre-
dido ipsas de manibus vestris tenent, ad preces et instantiam dilecti nobis magistri Conradi dicti de
Michelmbach, ecclesie vestre scolastici in proprietatam perpetuam vobis cedimus et donamus, ita quod
iuxta ordinationem ipsius scolastici seu aliorum, per quorum expensas et operas fuerint absolute,
ecclesie vestre utilitas et commodum procuretur de ipsis. In cuius nostre donationis seu concessions
testimonium damus vobis presentes litteras sigilli nostri munimine roboratas. Datum Maguntie XV. Ka-
iendas Maii anno Domini M°.C°G.LXVII.
Or. ion Kgl. St-A. Marburg, Stift Fritzlar. An rothlicher Schnur spitzovcdes Siegel dee Propstes,
stehende Figur mit Buck und Palmzweig. Umtckrift: S. Gerhardi . . . ecclesie Fritslariensis.
Weatf. ITrk-Bnch IV. 70
Digitized by
Google
550 1267
1110.
Edelherr Bernhard zur Lippe schenkt dem Kl Marienfdd die von Bitter Berthold gen. von der Lipper
seinem Bruder Werner und ihren Ohemen Hermann und Konrad friiher beanspruckten, jetzt
resignirten Gilter zu Beesen (Bersen) und Huntrup (Huncinctorpe). MUsieyler die Stadt Horn
und die dort wohnenden Bitter: Albertus gogravius, Burgardus de Holthosen et Rolandus de
Holthosen, Bertoldus de Lippespringe, Vuluerammus de Vreserenhosen. 1267 Mai I
Gedr. UB. Ill, 789; Reg. Lipp. Regg. I, 223 Nr. 337a.
1111.
Der Schultheiss von WUdungen bekundet Streitbeilegung zu Gunsten des KL Haina. Wiidungen
1267 Mai 2 und 3.
Godescalcus scultetus in Wiidungen, dictus de Mulenhusen, cunctis Christi fidelibus tenore pre-
sentium innotescat, quod Denhardus de Mehele, Henricus dictus Kobolt filius suus et Henricus gener
eiusdem omni actioni, quam habebant adversus ecclesiam de Hegene super bonis in Mehele sitis, oinni
dolo excluso renunciaverunt coram me liberaliter et expresse. Hec autem abrenunciatio facta est in
crastino sancte Walburgis in Wiidungen in presentia subscriptorum, videlicet fratris Ludewici cellerarii
in Hegene, fratris Bertrami sacerdotis et monachi, fratris Henrici dicti de Bufheym, domini Henrici
de Anref militis, Iohannis dicti Dorrebuch, Vdonis de Corbeke, Conradi de Nezehe et Ysfridi1). . Post-
modum vero dominico die post Walburgis renunciaverunt in Mehele consensu unanimi predictus
Denhardus cum sua legittima Gunegunde, Conradus filius ipsorum, Iuttha adhuc virgo existens et Ber-
tradis filie eorundem necnon Werendrudis filia Henrici et Bertradis. Actum anno Domini M°.GoC.LX0V°Il.>
diebus et locis suprascriptis. Huius rei testes sunf : Ditmarus, Conradus, Volcmarus, Volcnandus, Ber-
toldus, Conradus, Ludewicus, Hermannus, Iohannes, Conradus, Henricus, Wilhelmus et alii quam plures.
Ut autem hoc factum firmum permaneat et inconvulsum, presentem litteram ad petitionem utriusque
partis sigilli domini mei comitis de Waldeken feci munimine roborari.
*) Vielleicht Yffridi.
Or. im Grossherzogl Hessischen St.-A. zu Darmstadt An Pergamentstreifen Siegel des Grafen Adolf
wie Varnhagen, Grundlage, Fig. 2; Urnschrift stark verletzt
1112.
Edelherr Konrad von Schonenberg Uberldsst das Eigenthum der von ihm zu Lehen gehenden, dm
Kl Gehrden verkauften Acker hex Haus Esneberch diesem Kloster. Schdnenberg 1267 Mai 22.
Conradus nobilis de Schonenberg1) et Agnes mater eiusdem omnibus, quibus presens scriptum
exhibitum fuerit, salutem in perpetuum. Tenore presentium protestamur, quod, cum dilectus noster
dominus Hermannus prepositus Gerdensis agros quosdam, qui adiacent domui Esneberch, numero
triginta et octo iugera a fratribus Wichardo, Bertoldo et Ioanne nomine ecclesie pro octo marcis de-
nariorum emisset et postmodum dicti2) fratres eosdem agros in manus domini Gerhardi de Eddissen3)
militis, qui eosdem a nobis in pheodo tenuit, resignassent, nos proprietatem agrorum eorundem ex
petitione et voluntate dicti militis et nostro consensu unanimi contulimus ecclesie memorate in per-
petuum possidendas. Huic facto interfuerunt: Ludolfus de Humbragtesen miles, Ioannes de Lidbeke,
Rotherus de Rosbeke, Henincus de Engelant, castellani nostri, Thetmarus de Rosebeke4), Heithenricus
de Ethelersen et alii quam plures. In huius rei memoriam presentem5) litteram sigillis nostris duxi-
mus muniendam. Datum Schoneberg, anno Domini M0.C°C.LXVII., in dominica ante ascensionem Domini,
per manum Alberonis capellani et notarii in Schonenberch.
l) Schonenberch C. *) dicti fehlt C. «) Edissen C. 4) Rofbeke C. 5) presentem fehlt C.
Nach dem Gehrdener Kopiar f. 28 D. 13 (B); Msc. II, 71 p. 232 (Q, I, 242 p. 37 (D), VI, 224
f. 73 (E), letztere im KgL St-A. Munster. haus Esneberg ist wohl bei Dalhausen oder bei <br
Digitized by
Google
1267 551
Kapelle Eddessen zu suchen, denn hier war Kl. Gehrden begutert und hatte Inter ease, die Acker,
von denen in der Urk. die Rede ist9 zu erwerben. Uebrigens besoss diese Acker vorher Bitter
Gerhard von Edissen. Dae Dorf Eddessen ist im J. 1447 auf dem Ruckzuge der Hussiten von
diesen zerstort worden. (Spancken.)
1113.
Das Paderborner Domkapitd erklart, doss tin Horiger seiner Kirche nur gegen eine gleich werth-
volie Person verdussert werden darf. 1267 Juni 6.
Nos Hinricus prepositus, Rabodo decanus ceterique prelati ac totum capitulum ecclesie Pader-
bornensis omnibus presens scriptum visuris notum facimus, quod in hoc omnium et singulorum
nostrorum unanimis et communis residet et sentencialiter resedit sentencia, quod nullus nostrum
ecclesie nostre mancipium sive hominem alienare poterit cum effectu, nisi recepta permutacione ydonea
pro eodem de consensu capituli, quod presentibus protestamur. Datum anno Domini M°.G0G.LX°
septimo, in crastino Pentecostes.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstabt. Herford Nr. 60. Das Siegel vowi Pergamentstreifen abge/allen.
Ueber den Grund, warum diese Urk. ins Herf order Archiv gekommen, vgL Nr. 935.
1114.
Papst Clemens IV. nimmt Personen und Giiter des Kl. Breddar in Schutz und best&tigt dem Kloster
besanders den Besitz seiner Landereien, Weinberge und G&rten. Viterbo 1267 Juni 17.
Reg. ztdetzt UB. V, 669.
1115.
JEddherr Berthold v. Bur en bekundet eine Hofverpf&ndung an Boddeker Konventualinnen. 1267 Juni 28.
Bertoldus nobilis de Buren omnibus hoc scriptum visuris eternam in Domino salutem. Ad omnium
noticiam pervenire volo, quod Gonradus filius Gristine, in presencia mea constitutus, cum suis heredibus
curtim suam in Bodeken sitam in foro et dictam Steltemans guet cum suis pertinentiis dominabus in
Bodeken, videlicet domine Alheydi cel(l)erarieBudicensi, Benedicte, Elyse in Gheseke pro quinquaginta
marcis titulo pignoris obligavit. Acta sunt hec presentibus quam pluribus: preposita Gysla, Rykeza
decana, Cunegunde, Alheyde, Tyderico canoniko et Ludolfo, domino Reinbero milite, Horado gogravio,
Ludolpho de Bodeken, Gonrado pincerna, Henrico filio Ermendrudis, Bodemaro, Ecberto dicto Vurhake.
Datum anno domini M°.GC°.LXVir., in vigilia apostolorum Petri et Pauli.
Nach dem Boddeker Kopiar fol. XXII. im Besitz des Freiherrn van Brenken zu Erpemburg.
1116.
Abtissin Hedwig von BSddeken best&tigt einen Rofankauf. 1267 (urn Juni 28).
Hadewigis Dei gratia abbatissa in Budeken omnibus presentem litteram inspecturis salutem in eo,
qui est salus omnium. Ne ea, que geruntur in tempore, evanescant cum tempore, necesse est, ut
litterarum testimonio roborentur. Notum ergo esse cupimus universis tarn presentibus quam futuris,
quod domina Aleidis cel(l)eraria in Budeken, Benedicta et soror eius Eliza canonica in Gesike, curtim in
foro sitam ville predicte, quam Gonradus filius Cristine de manu nostra tenebat, pro quadam summa
pecunie comparaverunt heredibus ipsius consentientibus ac predicta bona resignantibus libera voluntate.
Nos vero prefatam emptionem ratam habentes iam dicta bona dominabus concessimus memoratis. Ut
autem iste contractus a nemine valeat irritari, presentem literam sigillo fecimus nostro fideliter com-
muniri. Testes huius rei runt: conventus Budicensis, Tidericus, Ludolfus, canonici, Henricus, Ermen-
trudis, Godefridus Berstrate. Datum anno Domini MCCLXVII.
Nach dem Boddeker Kopiar fol. XXII im Besitz des Freiherrn von Brenken zu Erpemburg.
70*
Digitized by
Google
552 1267
1117.
Die Raflim&nner von Corbach behmden Verzicht des Conrad Nothe und Johannes von Ndach auf
ihre Gilter in Laterfeld zu Gunsten des Kl. Bredelar. 1267 Jidi 8.
Universis presentem paginam visuris consules nove civitatis in Korbike notum esse volumus,
quod Conradus Nothe et Johannes filius fratris sui Herdegeni dicti de Nelach mediantibus viris discrete
et honestis omni iure suo, si quod habere videbantur in bonis quibusdam sitis in Lateruelde, super
quibus abbatem monasterii de Breydelar et suum conventum, ordinis Cysterciensis instanter impetierunt
publice renunciaverunt. Ut autem hec renunciatio rata et inconvulsa1) in evum permaneat, presentem
paginam sigilli nostri munimine fecimus roborari. Huius vero rei testes sunt: Thetmarus nobilis de
Waldekee2) cognomento Oppolt, Arnoldus de Paderborne dapifer, Reymboldus de Ryen, Thidericus de
Wagenbach, Gyselerus Smelte, milites, Godescalcus 3) de Mulenhusen, Elgerus de Dalewich, Hedenricus
de Nerdere et frater suus Regenhardus, Heinricus filius domini Christiani magister consulum et Johannes
frater suus et alii quam plures. Actum et datum anno Domini M°.C°G. sexagesimo septimo, in die
sancti Kyliani martyris.
*) inconulsa Or. •) So Or. *) Godedescalcus Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster9 Kl. Bredelar Nr. 89. Siegel von dern von der Urkunde abgesckniUenm
Pergamentstreifen abgefallen.
1118.
Bischof Simon von Paderborn genehmigt eine Guterresignation. 1267 Jidi 14.
Symon Dei gratia Padarbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris in perpetuum salutem
in Domino. Presentibus publice protestamur, quod gratum et ratum habemus, quicquid per Ioachim
capellanum nostrum dilectum et dapiferum nostrum Arnoldum et Balconem officialem nostrum nomine
nostro inter monasterium Bennikinchusen et virum nostrum Iohannem de Vuinch(usen) uxorem suam
et liberos extitit ordinatum, in eo videlicet, quod predicti Iohannes, uxor eius et liberi omni iuri renun-
ciabant libere, quod se habere dicebant in bonis Vuinch(usen), que excolebant tempore questionis.
Testes huic facto aderant subnotati: Ioachim plebanus de Vilse, Arnoldus monachus Campensis, Arnol-
dus dapifer, Hermannus dictus Bolico, Godefridus de Hesnen, Thydericus de Scorlinemere , Arnoldus
dictus Credo, milites, Wernerus Balco, Hermannus de Brochusen, Lambertus de Suderlage, Henricus
Credo, Gotwarus, Hermannus, cives Sosatienses, Conradus de Holthusen, Wilhelmus de Herinchtorp,
Conradus de Heruelde, Sintrammus de Hagen, Hermannus iudex de Salinis, Ravem de Gesike, Her-
mannus et Henricus de Godinchtorp, Conradus de Vuinchusen, Hartmannus custos noster, Conradus
et Iohannes villici de Bochem, Fridericus de Ekenber. Presentes etiam fuerunt conversi nostri : frater
Henricus, Theodericus, Bruno, frater Gerhardus de Molendino, frater Henricus de Vuinch(usen) et alii
quam plures tarn clerici quam laici. Ad maiorem etiam evidentiam huius facti presens scriptum
sigillo nostro fecimus communiri. Actum et datum anno Domini M°.C0C.L°XVFI., pridie Idas Iulii.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Benninghausen Nr. 28. An Pergamentstreifen Siegel d. B'ern&tRucktiegd.
1119.
Erdrischof Engelbert von K6ln und Bischof Simon von Paderborn verpfdnden als Vormtinder des
Stifts Corvey dem Orafen Adolf von Waldeck Burg Lichtenfds mit Sachsenberg und Furstenberg
und aUen Gorvejfschen Besitmngen und Redden aufw&rts von Corbach vorbehaltlich der WiederHse.
Diestedde 1267 Jidi 21.
In nomine Domini amen. Nos Engelbertus Dei gratia1) Coloniensis ecclesie archiepiscopus*), sacri
imperii per Ytaliam archicancellarius, et Symon8) eadem gratia Paderbornensis episcopus recognoscimus
et tenore presentium protestamur, quod discordia, que inter nos et amicos nostras ex parte una, et
Digitized by
Google
1267 555
nobilem virum A(dolfum) comitem de Woltecke4) et amicos suos ex parte altera, dudum extitit, sopita est
amicabiliter sub hac forma, quod nos, qui nunc Corbegiensis 5) ecclesie tutores existimus, de consensu
abbatis et capituli dicto comiti de Woltecke et heredibus suis6) castrum Licthenvils7) et duo opida8),
Sassenberg videlicet et9) Vorstenberg, dicte ecclesie pertinencia 10), cum hominibus, terns, possessionibus
et omnibus iuribus suis ab opido11) Corbeke et sursum versus Licthenvils7) pro septingentis marcis
denariorum apud Corbeke et Medebeke legalium, ecclesiasticis beneficiis et ministerialibus dumtaxat
exceptis, obligamus, que in vigilia vel in sancto die aut in crastino beate Walburgis et non in alio anni
termino annis singulis pecunia integraliter persolvenda infra opidum12) Corbeke, dum volumus et
poterimus, redimemus ; et qui pecuniam Corbeke adduxerint, firraum conductum habebunt illic 18) veniendi
et ad propria redeundi. In cuius rei robur et testimonium nos dicte ecclesie abbatem et capitulum
cum effectu inducemus, ut prefatam obligationem gratam et ratam14) habeant et earn suis patentibus
litteris approbent et confirment. Promissum est etiam16), quod dicta ecelesia ad redimendum castrum
et opida8) prefata cum omnibus suis iuribus16) quocunque modo nobis ab ecclesie tuicione cedentibus
liberam habeant17) facultatem in annis et terminis prenotatis. Si vero dictas litteras abbatis et capituli
procurare non poterimus, nos prefatum comitem et heredes suos ab omni actione tarn spirituali quam
seculari, que contra ipsos racione dicte obligacionis et bonorum a quibuslibet moveri poterit, penitus
absolvemus ipsis insuper contra omnes in dictis castro et opidis18) iniuriam seu violenciam ex parte
ecclesie Corbeiensis facere volentes, racione dicte obligacionis19) tam spirituali quam seculari brachio
pro nostris viribus, consilio et auxilio favorabiliter^)succurremus, salvo pmni iure omnium dictos ter-
minos inhabitancium ita, quod quelibet bona hactenus et nunc obligata per memoratum comitem et
heredes suos redimi non poterunt, nisi de possidencium vel ecclesie fuerit voluntate. Preterea sepe-
dictus comes cum decern militibus, comes de Arnesberg et filius suus cum sex militibus firmam presta-
bunt cautionem21), ut, cum memorata pecunia integraliter persoluta fuerit, prout superius est expressum,
castrum, opida8) et bona prenotata cum integritate iurium suorum Corbegiensi 6) restituantur22) ecclesie
et inhabitatores eorum iurabunt, quod eidem pertineant, ut tenentur. Nos Dei gratia Coloniensis archi-
episcopus, S(ymon) Paderbornensis. G(erhardus) Monasteriensis eadem gratia episcopi et W(idekindus)
Osnaburgensis electus, E(verhardus) de Marcha28) et F(redericus) de Retberg comites, Her(mannus) ^
dominus de Lippia, H(einricus) burcgravius25) de Stromberg et26) H(edenricus) marscalcus Westfalie,
Her(mannus) de Monasterio, Hugo Ursus, Bernardus de Beueren, Wezzelus de Lembeke, Henricus27) et
Bertoldus fratres de Susato, G(erwinus)28) de Rinkenrode, G(odefridus) deHouele29), Th(idericus) dictus
Vlenspit80), Her(mannu8) de Mereuelde, N(icolaus) 81) de Beueren, Albertus dapifer, Albero dictus Creuet82),
R(odolfus)88) de Home, Hereboldus84) de Amelungessen, Iohannes de Brocbeke, (Xonradus)85) deEtlen
dicimus publice36) omnia supradicta per nos fuisse amicabiliter87) et concorditer ordinata, quod nos,
qui sigilla habemus, per appensionem eorum protestamur, et nos, qui sigilla non habemus, sigillis appensis
contenti sumus. Actum et datum in campo apud Distede88), anno Domini M°.G0C.LXVI°1. 89), in vigilia
beate Marie Magdalene.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Fstth. Paderbom Nr. 234. Von 9 Pergarnentotreifen Siegel ab, noch ein
10. Einschnitt. Ein zweites im Herzogl. Bratmschw. Landeshauptarchiv zu Wolfenbuttel befindl*
Original (Miscell.), dessen 9 Siegel fehlen, hat folgende Abweichungen:
x) sancte. *) ac. 3) Simon. 4) Waltecke. 6) Corbeiensis. •) comiti et heredibus suis de Waltecke. *) Lechtenvils.
•) oppida. ■) Sassenberg ac. 10) pertinentia. ") oppido. ") oppidum. ,s) iliac 14) ratam et gratam.
lfl) eciam. 16) iuribus suis. 1T) habebunt. 16) oppidio. ,g) ratione d. o. fac. volentes. ao) fac. c. et auxilio.
fl) caucionem. Si) restituentur. iB) Marka. «4) H. •■) burchgrayius. ") et/ehlt. **) Wezelus de Lembeke,
Hugo Ursus, Bernhardus de Beveren, Hinricus u. s. to, **) Gerwinus. ••) Godefridus de Huvele. *°) Thi-
dericus dictus Vulenspit. ") Nicolaus. IS) Criyeth. **) Rodolfus. S4) Herboldus. •») et Conradus.
86) pupplice. t7) amicabiliter fuisse. 88) Distide. 89) LX° septimo.
Oedr. Schaten ad annum.
Digitized by
Google
554 1267
1120.
Abt und Kapitel des Kl. Helmarshausen bekunden die Schlichtung ernes Giiterstreites zwischen dem
Edelherrn Konrad v. SchSneberg u. a. mtt Johannes gen. Strit. Auf dem Kirchhofe in Humme
1267 August 5.
. . . (abb)as et universitas capituli in Helmwordeshusen omnibus hoc scriptum visuris imper-
petuum. Notum esse cupimus omnibus huius temporis et futuri fidelibus ... (a Gonrado) viro nobile
de Sconenberg cum aliis viris honestis et fide dignis litem et controversiam cum Iohanne cognomento
Strit pro quibusdam bonis et redditibus . . . (ort)am hac lege et condicione fuisse sopitam. Pro-
mittente nimirum prenominato Io(hanne) in manus domini Conradi viri nobilis omne pactum huius
negocii fideliter . . . entibus statuit et ordinavit idem vir C(onradus) nobilis habito suorum consilio.
ut singulis annis predictus Io(hannes) a bonis, de quibus lis fuit, a tribus scilicet mansis . . . et di-
midium cum duobus porcis persolveret, ita ut quilibet fratrum suorum alter alteri succederet, priore
propter inopiam fortassis deficiente. De duobus autem . . . (mansis?), qui quinque mudde et dimi-
dium solvebant, fratribus suis nichil iuris in eis possidentibus , quatuor mudde annuali pensione cum
pingui porco persolvat. (Statutum est etiam a)b huius pacti ordinatoribus, ut, si quid predicte pen-
sionis aliquando subtractum fuerit, quia eorum voluntati in omnibus consensimus, predictus Iohannes
et sui . . . fiant et nichil omnino iuris in eis ultra se habere confidant. Sub eiusdem quoque pacti
serie iam sepedictus Iohannes cum fratribus suis, . . . quod usque ad id temporis in bonis, in
tribus videlicet mansis in Thesle, se habuisse dicebant, licet iniuste, renunciaverunt , et dominus de
Sconenburc ... or eadem protestatus et huius seriem ordinationis aliis litteris sigillo proprio et sigillo
viri nobilis L(udolfi) comitis de Dassele munientes robora(tam monasterio Helm)wordensi tradi-
derunt ad munimen. Huius rei testes sunt: Hermannus decanus, Bertoldus hospitalarius, Remboldus
cellerarius, Gerhardus Hadeke, . . . Ludolf de Humbretessen , Widikindus de Humme, Gonradus de
Markessen, Heinricus de Holdungen, milites; Bertoldus de Adeleuessen, Thidericus(deG?)eledbike, Rodes,
Theitmarus, Gonradus de Humme, Arnoldus de Wlfinhosen, Gonradus de Ellenhosen, Arnoldus Hurlere,
Drutleuus, Iohannes et . . . fratres et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini millesimo C°G.L°X
septimo, in die beati Oswaldi regis et martiris, in cimiterio Humme . . . fratres de Desenburc dicti
Speculi significamus omnibus, quod ratam habemus ordinationem et compositionem, quam ecclesia
Helmw(ordensis) cum Iohanne Strit et suis fratribus habuerunt. Idem tota civitas protestatur.
Or. (dessen vorderer Rand abgeschnitten ist) im Kgl. St.-A. Marburg. Die drei Siegel van den oji-
hdngenden Pergamentstreifen abge/allen. Der Zusatz von fratres de Desenburc an nach der Be-
siegelung von anderer, aber sehr ahnlichei* Hand nachgetragen. Eins der Siegel vrird ein SpiegeT-
sches gewesen sein. In doreo saec. XV.: Humme III mansos Holdunghen.
1121.
Bischof Simon von Paderborn bekundet Ueberlassung mehrerer Horige an Kl. Bmninghausen.
1267 August 13.
S(imon) Dei gratia Paderburnensis ecclesie episcopus universis presentem litteram inspecturis sa-
lutem in Domino. Presentium tenore protestamur et notum esse cupimus, quod abbatissa et convent us
in Benikinchusen quosdam homines pertinentes ad curtem, que dicitur Westhof, super quibus inter
nos et ipsos lis vertebatur, videlicet Arnoldum, Helmicum, Mechtheldim, Lutgardim, Alheydim, Wal-
burgam et Cristinam sacramento interposito obtinuit et confirmavit, quod predicti homines pociori iure
ad ecclesiam in Benikinchusen quam ad nostram pertinerent, super quo facto nostrum consensum et
ratihabitionem adhibemus. Et ne predicta ecclesia per nos vel successores nostros aliquam paciatur
impulsationem vel molestationem, presentem litteram sigillo nostro decrevimus communire. Datum et
actum anno Domini M°.G0C.LX°VII., die Ypoliti martyris.
Or. im Kgl. St.- A. Mumter, KL Bmninghausen Nr, 29. An Pergamentstreifen Siegel d. B'smit RucksiegeL
Digitized by
Google
1267 555
1122.
Der in der Fehde zwischen dem Bischof Simon und dem Abte Thymo von Corvey einer- und dem
Grafen von Wdldeck und dessen Sohn Widukind Elekten von Osnabriick andrerseiis in die Gefan-
genschaft der ersteren gerathene Bitter Werner von Bischofshausen wird daraus unter geivissen
Bedingungen entlassen. Vdkmarsen 1267 September 7.
Noverint universi tarn presentes quam posteri, quod Wemherus miles dictus de Biscopeshusen
fuit emancipatus a vinculis sub hec forma. Ego Wernherus de Bischopeshusen protestor et publice1)
recognosco, quod iuravi et fide vallavi me et meos fratres Paderbornensi et Corbeyensi ecclesiis per-
petuo serviturum, serviendo tempore werre inter dominum Paderburnensem ex una et dominum electum
Ossnaburgensem et patrem suum comitem Adolfum et eorum amicos ex parte altera, cum duodecim
viris armatis et totidem dextrariis valeratis. Tribus etiam annis ex nunc inantea serviam quolibet anno
semel contra quemlibet in expeditione domini Paderbornensis, exceptis domino Moguntino et lantgravio2)
domino Hassie, fideliter in sumptibus et dampnis Paderbornensis ecclesie et Corbeyensis. Insuper si
prescript a, quod absit, fuerint per me aliqualiter infirmata, pars mea et fratrum meorum castri de
Ythere cedet cum orburis suis omnibus ad proprietatem ecclesie Corbeyensis quam per nobilem virum
Regenhardum de Ythere dicte ecclesie Corbeyensi iussi una cum consensu3) meorum fratrum sine
contradictione qualibet presentari. Ne autem prescripta omnia valeant infirmari, Heinricus et Hermannus
et Bruno fratres mei et Regenhardus nobilis de Ythere et Heinricus suus Alius ad observantiam pre-
dictorum fideiussionibus manualibus se domino Paderbornensi episcopo obligarunt, sicut singuli prenotati
suis sigillis presentibus ap(p)ositis recongnoscunt. Datum et actum Volcmarsen, anno Domini M0.C°C.LXVI0L,
in vigilia nativitatis Domine nostre.
*) puplice Or. *) langgravio Or. *) unam cum conscensu Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 235. Von den funf Pergamentstreifen die Siegel
ab. Der Vertrag vom 21. Juli 1267 scheint den Krieg nur momentan sistirt zu haben. Wahr-
scheinlich ist dieses die Einleitung des grossen Kampfes, der zur Gefangermahme des Erzbischofs
von Koln und des Bischofs von Paderborn fuhrte. Schaten erwdknt ad annum mit verderbtem
Datum: pridie natalis virginibus inhaltlich diese Urk., nennt aber als Gefangene nobilis de
Itteren ac ceteros perfidos Corbeiensium clientes. Wahrscheinlich liegt hier ein Versehen vor,
da die Edelherrn von Itter oben als Burgen erscheinen; vielleicht war aber auch Regenhard von
Itter, seit 1264 februar 14 mit Adolf und Heinrich von Waldeck verbundet (vgl. Kopp, Histor.
Nachr. v. d. Herren zu Itter S. 56; Varnhagen, Grundlage S. 309 Anm.), gefangen und fiat
einen gleicfdautenden verlornen Revere ausgestellt.
1123/
Graf Ludolf von Dassel vergibt Vogteirecht an einen der Kirche in EUwartshausen gehSrigen
Hof in Wettesingen. Warburg 1267 September 21.
Ludolfus comes de Dasle, Regelindis uxor ipsius et heredes ipsorum omnibus hanc litteram
inspecturis sincerum in omnibus affectum. Notum esse cupimus universis, quod nos Conrado de
Wethen civi in Wartberg et domino Conrado militi, genero suo, Alheidi filie sue et ceteris heredibus
ipsorum omne ius, quod habebamus in advocatia curtis unius site in Wittesinge, ecclesie in Hildewardes-
husen pertinentis, bona porreximus voluntate scriptis presentibus protestantes, quod nos ipsis huius
iuris et pheodi, si necesse fuerit, loco et tempore debeamus prestare certain omnibus warandiam et
quod ea in perpetuum a nobis et heredibus nostris iure tenere debeant pheodali. Huius rei testes
sunt: Hermannus de Osethe et Conradus de Sconenberg, nobiles, Conradus de Rekenechosen, Mei(n)-
rardus de Dinkelburch, milites, Conradus de Gran, Iohannes Stolte et plures alii. Quod ut firmum
Digitized by
Google
556 1267
et stabile perseveret, presentem litteram sigillo nostro fecimus roborari. Actum Wartberge, anno
Domini Mo.G0G.L0XVI°L, in die beati Mathei apostoli et evangeliste.
Or. im Kgl. St.-A. zu Hannover, Kl. Hilwartshausen Nr. 54. Siegel vam Pergammtetreifen ab.
1124.
Der durch Fiirbitte des h. Liborius von Steinschmerzen befreite Erzbischof Werner von Maim
gew&hrt zum Dank alien zum Bau der Paderborner Domkirche Beisteuernden einen vierzigtdgigen
Ablass. 1267.
VgL Meibom, SS. rer. Germ. I, 282; Meitens, Der h. Liborius 127 und 169; Bohmtr-Will, Regg.
arch. Mag. II, 370 Nr. 181.
1125.
Die EdeUierren Bernhard und Hermann zur Lippe resigniren dem Bischof von Minden den
ihnen zuvor von Richard Voss uberlassenen Zehnten in Alrebeke zu Gunsten des Kl. Loccum. 1267.
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. Ill, 274 und 275. Lipp. Regg. I, 224 Nr. 339 und 340. VgL obtn
Nr. 883.
1126.
Propst Dietrich von St. Peter in Paderborn meldet dem Bischof von Minden, dass er die Resig-
nation seiner Briider Bernhard und Hermann (zur IAppe) auf den Zehnten zu Alrebeke zu
Gunsten des Kl. Loccum genehmige u. (hut dassdbe. 1367.
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. Ill, 276. Alrebeke lag in der Feldmark von Rehburg. Vgl. daselbst
Nr. 221.
1127.
Sigebodo von Itter bekundet den Verkauf seines Gutes in HSringhausen an KL Breddar. 1267.
In nomine Domini amen. Omnibus hanc litteram visuris Sygebodo de Tttere pacem et veritatem
diligere. Acta hominum cito vergunt in oblivionem et innichilum, nisi juxta decreta seniorum litterarum
testimonio fulciantur, ut in memoria habeantur. Presentibus igitur et futuris notum esse cupio tenore
presentium publice protestans, quod ego tunc temporis uxore carens et liberis unanimi tamen consensu
et voluntate ceterorum heredum meorum curtem meam in Hoyrynchusen sitam, jure veri dominii et
libertatis ab omnibus progenitoribus meis ad me libere devolutam et quiete possessam, domino Alexandra
abbati de Breydelar et suo conventui, ordinis Cystertiensis, a me comparandam exhibui affectuose.
Super quo ipsi habito consilio Korbike me adierunt comparantes ibidem a me mediantibus probis viris
•eandem curtem1) tytulo emptionis septem marcas legalis monete michi persolventes; reliquam vero pe-
cuniam, si quam habiturus eram, tarn pro salute anime fratris mei Thetmari jam pridem defuncti, apud
ipsos fraternitatem habentis, quam ceterorum carorum meorum fratribus jam dicti monasterii in ele-
mosinam decrevi largiendam. Eapropter prefatam curtem cum pensione et omnibus pertinentiis suis,
agris videlicet cultis et incultis, silvis, pratis, paschuis, aquis aquarumque decursibus, sicut ego et pro-
igenitores mei antiquitus libere possedimus, contuli sollempniter et dedi beate Marie virgini gloriose ce-
nobii memorati et fratribus ibidem Domino famulantibus libere et quiete proprietario jure perhenniter
poseidendam, plurimum ipsis favens de eadem possessione, omni juri meo sive advocatie vel petitionis
in eadem curte habito cedens absolute. Et hec cessio, uti moris, seculari sententia fuit confinnata. Set
et hoc manifestius profiteer heredibus meis conaentientibus2) universis, quia eosdem fratres in pos-
sessionem ejusdem curtis introduxi et ipsis semper prestabo cum favore de curte sepedicta veri dominii
plenam et perpetuam warandiam. Et quia sigillum proprium non habeo, presentem paginam sigillorum
doiaini Regenhardi de Yttere nobilis viri, cognati mei, et civitatis in Korbike munimine feci roborari.
Digitized by
Google
1267 567
Acta sunt hec anno Domini M°.G°C. sexagesimo septimo. Hujus rei testes sunt: Hermannus de Sun-
nenchusen scolasticus maioris ecclesie in Paderborne, Wernherus de Pathberg, plebanus in Korbike,
Conradus et Conradus sacerdotes et capellani ibidem, Wernherus de Heyly(gen)berg sacerdos, Gyso
magister consulum antique civitatis, Bernherus et Johannes Keinpe8) fratres, Heinricus Balehorn, Ever-
hardus Uirdach, Albertus Diues, Hermannus Waltman, Heinricus Alius domini Christiani, magister con-
sulum nove civitatis et Johannes frater suus et alii quam plures.
a) cutem Or. ■) consentibus Or. ■) Kempe Or.
Or. im KgL St.- A. Munster, Kl. Bredelar, Nr. 88. Von den drei an Pergamentstrei/en angehdngten Siegeln
Bruchstuck des letzten, R.'s van Itter erhalten. Auf der Ruckseite v. Hand s. XV. Horrinchusen.
1128.
Die Biirgerschaft in Marsberg bekundet Gddabgabe an Kl. Hasungen. 1267.
Universis presens scriptum inspecturis universitas civium in Monte Martis imperpetuum valere.
Actio quevis hominum a memoria nunquam elabitur, que scriptis et dictis testium commendatur. Qua-
propter notum sit tarn presentibus quam futuris presentem paginam inspecturis, quod venerabilis
dominus abbas in Hasungen cum consensu sui conventus decrevit statuere: de parentela Ertmodis et
Gertrudis in Monte Martis et earum posteritate masculus in obitu suo quatuor solidos gravium dena-
riorum ecclesie dicte persolvendos assignabit, femina vero duos solidos eiusdem monete deputabit. Ne
igitur super hoc in posterum dubitationis possit exoriri scrupulus, presentem literam nostro sigillo
fecimus roborari. Huius rei testes sunt: Hermannus prepositus de Aroldessen, Elgerus quondam
ibidem prepositus, Hermannus plebanus in Wi(t)mare, Gerlacus de Twiste, Conradus de Hemmenchusen
et alii quam plures. Actum et datum anno Domini M°.C0G.L°X septimo.
Gedr. Ztschr. d. Ver. f. Hessische Oesch. u. Landesk. II, 123 anscheinend nach dem Or.
1129.
Elekt Widukind von Osnabriick bekundet Memorienstiftung der Wittwe seines Bruders Heinrich
von Waldeck im Kl. Netze. 1267(?).
Widekin(d)us miseratione divina Osnabrugensis ecclesie episcopus omnibus hoc scriptum visuris
salutem in vero salutari. Ne gesta temporum simul labantur cum tempore, fideli scripto commendantur
Noverit tarn presens etas quam futura posteritas, quod domina Methildis, relicta fratris mei Heinrici
comitis deWaldeke, felicis memorie, cum filiis suis Adolfo, Gotfrido, Ottone pro remedio anime predicti
fratris mei ecclesie et conventui vallis domine nostre in Netze Villi moldera annone contulit perpetUo
ibidem, quia ibi exspectabit resurrectionem iustorum. Et ne hoc factum successores possint revocare,
presens scriptum sigillorum nostrorum munimus appensione. Facta sunt hec in presentia domini
Adolfi comitis de Waldeke et domini Gotfridi comitis de Arnesberg. Huius rei testes sunt: Io(hannes)
prepositus de Werbe, Lodewicus plebanus de Sassenhusen, Hermannus Brotrump, Andreas de Netze,
Thydericus de Wagenbach, Reimboldus de Rien, Arnoldus de Paderborne, milites, et alii quam plures.
Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.LXX°VIF.
Or. im Fursti. Waldeck. Arch, zu Arolsen. An weiss-schwarzen Leinenfdden in weissem Wacha
1) apitzovales Elektensiegel des Bischofs mit Rod als ruckwdrtigem Sekret, trie Westf. Sieg. 1
Taf. 52 Nr. 5 and 62 Nr. 12; 2) spitzovaUs kleinea Siegel der Qrdfin zu Pferde, Falken auf
der Handy neben dem Kopf and oberhalb je ein eechsstrahliger Stern (verletzt), wie Abbildung
Varnhagen, Orundlage Fig. 6. Dae Datum iet irrig; Widukind starb 1269 Nov. 18, Orqf
Heinrich v. W. 1267: also iet wahrscheinHch ein X zu viel. (Der Todestag W.ys ergibt eich aue
Domnekrolog, Oen. Mitth. IV, 192 wad NeknAog von St Joharm; 1269 Januar 27, vgL UB. Ill,
826, lebte W. nock, 1270 Januar 18 heiset er quondam electus. AKttheUung dee Staatsarckivars
W«*t£ Urk.-Bueh IV. 71
Digitized by
Google
558 1268
Philippi.) Stuves Angabe, Gesch. d. Hochst. Om. S. 189, doss W. geweiht worden, ist fahcL
Der Avsdruck episcopus hier u. UB. Ill, 822 ist ungenau. Vgl. Varnhagen, Grundl. &. 321
Anm. f, wo Zeugen.
1130.
Alrad von Horhusen u. seine Mutter HUdegundis bekunden Vberlassung von Zehnten an RL Breddar.
1268 Januar 8(?).
In nomine sancte et individue trinitatis. Omnibus hanc litteram visuris Alradus dictus de Hor-
husen necdum adhuc miles et Hildegundis mater sua et coheredes sui universi pacem diligere et
veritati semper inherere. Cum homo brevi vivat tempore, cautum est, ut ea, que nostris aguntur
temporibus, ne a memoria excidant posterorum, annotatione testium confirmari et testimonio litterarum
perhennari. Hinc nos presentium tenore publice protestamur, ad noticiam presentium et futurorum
pervenire ctpientes, quod, cum nos debitorum multitudine nimis gravaremur et pro hiis a creditoribus
nostris plurimum artaremur debita die statuto solvere, sicut fide data a nobis fuit promissum, sicut
honorem nostrum diligeremus, ultioribus indutiis nobis omnino denegatis amicorum nostrorum usi
consilio et mei, Alradi predicti, uxoris Regelindis nomine et Bodonis unici filii mei et matris mee,
Ludolfi et Bodonis fratrum meorum et sorordm et coheredum nostrorum omnium unanimi accedente
consensu et voluntate decrevimus unam potius partem hereditatis nostre consulte dimittere quam
rupto federe honoris et fidei detrimento subiacere. Proinde Thiderico de Mederike et Alberto de
Lutersen, militibus, consanguineis nostris, mutue consanguinitatis et debite fidelitatis intuitu circa
profectum nostrum et honorem nostrum conservandum satis perplexis, in anxietate nostra cooperantibus
nobis affectuose vicem nostram ipsis solis dolentibus rogatuque nostro mediantibus, dimidiam partem
decime in Lateruelde hereditaria successione ad nos devolutam et quiete possessam domino Alexandra
abbati in Breydelar et suo conventui, ordinis Gysterciensis, tarn per nos quam per iam dictos milites,
consanguineos nostros, benivole exhibuimus titulo emptionis comparandam, utpote ipsis contiguam et
commodam, presertim cum alteram partem eiusdem decime in Lateruelde iam pridem pacifice posse-
dissent nostra etiam parte dimidia eiusdem decime, ex quo carere decrevimus, potius ipsis quam aliis
aliquibus faveremus ob antiquam familiaritatis dilectionem. Super quo idem abbas et conventus habito
consilio instantiam nostram et favorem cum vidissent, in hac emptione consenserunt. Nosque pro
dimidia parte nostra eiusdem decime in Lateruelde acceptantes ab eis centum marcas et triginta lega-
lium denariorum, quos nobis et debitoribus nostris integre, sicut inferius est diligenter notatum,
persolverunt, et nos eandem dimidiam partem nostram decime in Lateruelde cum minuta decima et
omnibus pertinentiis suis assignavimus iam dicto abbati et conventui monasterii prefati sollempniter
et dedimus libere et quiete perhenniter possidendam, heredibus nostris presentibus et consentientibus
immo, ut ita fieret, orantibus universis. Postea ego Alradus et fratres mei et coheredes nostri in
manus domini abbatis iam dicti et fratrum, qui cum eo erant, in Monte Martis in domo monachorum
et in manus avi nostri domini Ludolfi de Herisia et Thiderici filii sui, Thidei ici de Mederike et Alberti
de Lutersen predictorum militum vera fide spopondimus, quod hunc contractum omni fraude et dolo
penitus excluso firmum semper et ratum teneremus. Deinde idem avus noster et Alius suus et predicti
milites Thidericus et Albertus ex parte omnium nostrum et rogatu abbati etiam et suis fratribus in
manus suas fide militari promiserunt, quod hec omnia, que supradicta sunt, rata in evum teneremus
et inconvulsa. Insuper promisimus, quod eisdem abbati et suis fratribus de eadem dimidia parte
decime prestabimus semper contra omnem hominem perpetuam et plenariam warandiam. Ceterum
quia hanc dimidiam decimam a comite de Waldeke in feodo tenuimus, ad habundantem cautelam et
finnitudinem maiorem abbatis et conventus monasterii dicti, ne impedimentum aliquod vel iniuriam
paterentur, probi milites et militares: Thidericus et Fredericus fratres de Horhusen, Hermannus de
Pathberg, Olricus de Westhem et Fredericus Picus, qui omnes pro amore Dei eiusque pie matris Marie
Digitized by
Google
1268 559
et rogatu abbatis predicti et conventus hominio se humiliter subdiderunt nobis, et nos eandem
dimidiam partem nostram decime in Lateruelde ipsis porreximus tamdiu hominii iure vice claustri
habendam, quousque idem abbas et conventus benivolentiam dicti comitis vel heredum suorum super
hoc contractu valeant adipisci. Qua adepta tunc, sive presentes sumus vel absentes, ius, quod in
eadem dimidia decima ville prefate habuimus, eidem comiti vel heredibus suis presentium tenore nos
resignasse et predictos milites ab hominio nostro absolutos profitemur. Hiis ita patratis nos omni iuri
nostro in hac dimidia decima in Lateruelde habito publice cessimus, ipsum ius, quod habuimus, pre-
dictis abbati et conventui voluntarie recognoscentes. Et hec cessio, uti moris est, fuit confirmata
sententia seculari. Postremo in memoriam huius facti presenti cedule duximus inserendum, qualiter
predicta summa pecunie ex parte nostri et iussu nobis et creditoribus nostris et in locatione sororis
nostre aput claustrum Gerdene locate integre sit persoluta, Sigenando itaque burgensi Montis Martis
quinquaginta et sex marcas et dimidiam, pro quibus aput ipsum hec dimidia pars decime fuit obligata,
persolverunt, Heinrico Morello decern solidos et octo, Thetmaro de Lateruelde duas marcas, Iohanni
genero Sigenandi predicti quinque marcas, Godefrido de Westhem septem marcas, Iohanni de Capella
sex marcas, Alberto de Mulenhusen quatuor marcas, Bertoldo de Huxoria tres marcas et Helmico
fratri suo quatuor, Heinrico de Gulethe totidem, Udoni pro vadiis matris nostre quadraginta solidos et
ipsi matri nostre octo solidos, avo nostro Ludolfo de Herisia decern marcas Paderborne expensas,
Conrado Landesberg marcam, Godefrido Rauene marcam, Wigando de Scerue marcam, Nicolao marcam,
Frederico Pico marcam, Heinrico de Odenhusen, magistro consulum Montis Martis, triginta solidos,
Iohanni Hildewordi tringinta II solidos, Heinrico de Nutlon sedecim solidos, Iohanni de Nutlon quin-
decim solidos, Rotgero Natan viginti solidos, Ludolfo de Westhem decern solidos, Hermanno Prouen
tredecim solidos, Thiderico de Mederike et Alberto de Lutersen supradictis sex marcas et octo solidos.
Igitur ne aliquis heredum nostrorum vel ullus hominum abbatem et conventum monasterii memorati
super dimidia parte huius decime a nobis legitime comparate imposterum irreverenter inquietare pre-
sumat vel impedire, unde possit fides nostra et promissio violari et quies eorundem abbatis et fratrum
suorum turbari, presentem cartam exinde conscriptam in argumentum veritatis sigillo burgensium
nostrorum Montis Martis, quia proprium non habemus, rogavimus primitus communiri. Deinde sigillis
Iohannis et Godescalci fratrum dominorum in Pathberg, Hermanni de Pathberg et Frederici de Hor-
husen ad maiorem firmitudinem hoc scriptum rogavimus roborari, ut nee ipsi vel heredes eorum
abbatem et conventum in contractu prelibato sinant umquam contra iusticiam molestari. Nos vero
de Mederike Thidericus et de Lutersen Albertus huic facto consanguineorum nostrorum subscripsimus,
quia in hac conventione mediatores fuimus, omnia veraciter sic legitime fore adimpleta, rite promissa,
firmiter stabilita, sicut superius prelibatum est, presentes viva voce absentes presentium tenore sigillo
domini abbatis de Fleictorp ex parte nostri et rogatu signato, quia proprium non habemus, publice et
constanter protestamur. Acta sunt hec anno gratie M0.C0C.LX°VFII. , indictione XL, sexto Nonas
Ianuarii. Adam de Aspe, Stephanus de Horhusen, milites; Albertus de Mul(en)husen , Heinricus de
Capella, Hermannus superius theatro, Helmicus de Huxoria, Heinricus de Gulethe, Heinricus de Nuthlon,
Iohannes de Bilinchusen, Thidericus de Odenhusen, Hermannus de Wartberg, Stephanus Vinitor,
Sigenandus, consules Montis Martis, Heinricus de Odenhusen, magister consulum ibidem, Bertoldus
iudex et qui infra titulati sunt et alii quam plures huius rei sunt testes.1)
*) Huius rei sunt testes steht in der letzten durch den Umbug verdeckten Zeile, beginnt mit groasen Anfangs-
buchstaben und gehort toahrscheinlich vor Adam de Aspe.
Or. im Kgl. St-A. Minister, Kl. Bredelar Nr. 90. An PergamenUtreifen die Siegel 1) dee Abte van
Flechiorf; 2) Johanna von Padberg; 3) der Stadt Marsberg; 4) dreieckiges Siegel Hermanns
von Padberg, Schild, Geprdge verwischt. Im Datum sexto Nonas Ianuarii eteckt ein Fehler;
enfaoeder ist sexto Kalendas oder Idus, vielleicht aber auch statt sexto eine andere Zahl zu setzen.
71*
Digitized by
Google
560 1268
1131.
Die Briider Adolf und Albert Graf en von Schwalenberg bekunden Verticht ihrer Blutsverwandten,
der Briider Bernhard und Friedrich von CoUerbeck auf drei Hdfe in Gestorf zu Gunsten des
Kl Barsinghausen. Schwalenberg 1268 Februar 22.
. . . Hujus rei testes sunt nostri castellani: Tbeodericus de Ekersten, Wernherus Dicbernere.
Johannes de Alphwinessen, Heinricus Rufus, milites, Heinricus de Elmerinchosen, Johannes, Wernherus
fratres Dicbernere, Wastmodus de Alfwinessen, Luderus de Disbere, servi . . . Procurante preposito
Ottone, dante Bertoldo capellano, tunc in Schwalenberg notario.
Gedr. Scheidb, Vom Adel & 456; Hodenberg, Calenberg. U.-B. 7, 47; Reg. Lipp. Regg. /, 225
Nr. 340a. Bet letetem genealogische Erlduterungen. Vgl. unten Nr. 1142.
1132.
Bitter Konrad v. Siddessen verpfandet Zehnten bei Siddessen an Kl. Gehrden. Warburg 1268 Marz 4.
Ego Gonradus miles dictus de Siddessen et Gonradus filius meus tenore presentium protestamur,
quod nos ex consensu unanimi domino Hermanno preposito Gerdensi et ecclesie sue decimam nostram
super tres mansos, qui adiacent ville Siddessen, pro octo marcis legalium denariorum presentibus multis
in civitate Wartburg titulo pignoris obligavimus. Et ad omnem dubietatis sive falsitatis nebulam, que
suboriri posset in posterum, precavendam, posuimus ecclesie fideiussores idoneos dominum Heliam de
Asle militem, Heinricum de Epen et Conradum de Ossentorp, ut, si forte, quod absit, prefatam ecclesiam
aliquis post hec quoquomodo inquietare presumpserit, dicti fideiussores plenam warandiam prestabunt
de predictis et ecclesiam omnino conservabunt indemnem. Adiicientes eciam hoc, quod prefatam deci-
mam non nisi infra terminum unius diei, hoc est in dominica Letare, anno revoluto nobis redimere
licebit. In huius rei testimonium presentem literam sigillo nobilis viri Hermanni de Osethe et sigillo
civitatis Wartberch duximus roborandam. Testes huius rei sunt: Hermannus de Osethe, Heinricus de
Howethe, Albero de Wellethe milites; burgenses vero: Conradus Rant, Henricus de Horehusen, Joan
Stolte, Johan Pardan, Helmicus de Norte et alii quam plures. Acta sunt hec in civitate Wartberch
anno Domini M°.C°C.LXVIII., in dominica Reminiscere.
Nach dem Gehrdener Kopiar foL 29 D 14.
1133.
Bischof Simon von Paderborn bekundet Giiterverkauf seitens der Briider von Natingen an Kl. Gehrden.
Warburg 1268 Marz 18.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris in perpetuum salutem
in Domino sempiternam. Quoniam ab interitu mortalium vive vocis deficit probatio, provide conser-
vantur actorem Veritas instrumentis. Hinc est, quod scire cupimus tarn presented quam posteros
universos, quod Tidericus et Elgerus fratres dicti de Nathge omnia bona sua, que habebant et iure
hereditario possidebant Nathge, in aquis, silvis, pratis, pascuis, agris cultis et incultis pro nonaginta et
quinque marcis Hermanno preposito, conventui et ecclesie Gerdensi vendiderunt, a dicta ecclesia per-
petualiter possidenda. Predicti eciam fratres renunciaverunt omni exceptioni. Et ne frater predictorum
tercius, qui inpatria non extitit tempore contractus predicti, sive eciam ullus heres predictorum omnium
ulla in posterum predicte ecclesie de ipsis bonis movere valeat questionem, predicti fratres et ipsorum
fideiussores subscripti, videlicet Gonradus miles de Rykelinghusen, Tidericus de Norde iuvenis et frater
suus, Tidiricus ipsorum patruus, Joannes Rufus, Joannes de Meschede, Gozwinus socer ipsorum, fide
corporaliter prestita promiserunt, quod predicta ecclesia nunquam de cetero impetatur sive molestetur
a predicto fratre tercio sive heredibus predictorum. Si vero eidem ecclesie ulla unquam questio ratione
predictorum bonorum ab ullo fuerit suscitata, prenominati fideiussores infra octo dies, postquam moniti
Digitized by
Google
1268 561
fuerint, oppidum Wartberg intrabunt sub fide militari nullatenus exituri, quousque questio predicta
sedata fuerit et omnino indemnis reddatur ab ipsis ecclesia memorata. Gonsiderandum est eciam, quod
fideiussores predicti nomine fratris tercii absentis, sortem ipsi competentem, de pecunia persoluta
receperunt in usus ipsius, ac si presens esset, utiliter convertendam. Ad hec supradicti fratres et fide-
iussores re(n)uncci(ave)runt omni iuri, sive legis auxiliovel exceptioni, quod sibi unquam deinceps con-
petere videretur de pecunia non recepta sive eciam sibi non soluta ab ecclesia supradicta. Preterea
ut omnia predicta inviolabiliter perpetuo perseverent, Hermannus prepositus predicte ecclesie et cum
ipso Conradus de Schardenberg, Tidiricus de Mederike, Albertus de Lutersen, Regenbodo Busse,
Gerhardus et Goscalcus de Dinkelborg, milites, Conradus et Raveno fratres, Geroldus Gomes, Joannes
Busse, Henricus de Epen, Henricus Judeus, Hermannus de Dalhem, Joannes de Amelungessen, Goscalcus
de Eisnen, Joannes Pardam, nomine ecclesie supradicte receperunt fidei promissum a predictis fratribus
et fideiussoribus eorundem. Ut autem omnia prefata secundum ordinationem predictam in suo robore
perseverent, testes cum predictis aderant subnotati : Albertus monetarius et Arnoldus Gugthere
proconsules et ceteri consules singuli et universi oppidorum in Wartberg. Ad maiorem eciam evidentiam
et testimonium predictorum presens scriptum nostro, ecclesie nostre et virorum nobilium, Hermanni
de Osede, Hermanni dicti Berkulen et oppidorum in Wartberg extitit roboratum. Actum et datum
Wartberg, anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo octavo, in dominica qua cantatur Letare.
Nack dem Gehrdener Kopiar foL 26 v D 6. Nathge = Dorf Natingen bei Borr/ho'z; vgl. Ztschr.
XLV1& 24 ff. KL Gehrden war dart bis in die neuere Zeit begutert. Vgl. Nr. 1139.
1134.
KL Gehrden verkauft dem KL Hardehausen seinen Hof in Heckeldessen. U68 M&rz 18.
Hermannus Dei gratia prepositus totusque conventus sanctimonialium in Gerdene universis hoc
scriptum audituris salutem in eo, qui est omnium vera salus. Quicquid a mortalibus in tempore geritur,
provide in scriptis redigitur, ut et a presentium memoria per oblivionem non excidat et posteris sine
dubitatione aliqua notum fiat. Sciant igitur tarn presentes quam futuri, quod nos de consensu domini
abbatis sancti Pauli in Paderborne et de consilio amicorum nostrorum pro maiori utilitate nostre
ecclesie vendidimus abbati et conventui in Hersuithehusen, Gysterciensis ordinis, Paderbornensis dyocesis,
curtem nostram in Heckeldessen cum tota decima cumque omnibus suis pertinenciis, campis, silvis,
pratis, pascuis, aquis, viis et inviis, nichil penitus excipientes, pro centum et viginti marcis gravium
denariorum per XII solidos numeratorum, quam pecuniam abbas et conventus predicti nobis ex integro
persolverunt, unde nos proprietatem nostram et dominium perpetuo possidendum transtulimus ad eosdenu
Verum ne fortasse dicatur aliquando a quoquam hominum prenominata pecunia inutiliter a nobis ex-
pensa, noverint omnes, quod nos de eadem comparavimus longe melius et utilius predium in villa, que
Natenchen nuncupatur, cum omnibus suis pertinenciis et nemore adiacente. Porro quoniam amicis
nostris visum est, quod nostre ecclesie in isto facto melius sit provisum, nos et conventus noster non
solum emptoribus prefatis super premissis bonis varandiam perpetuam prestabimus, verum etiam nos et
successores nostras ad hoc obligamus, quod, si quis eos pretextu alicuius iuris super curte in Heckel-
dessen impulsaverit, nos expensis nostris et laboribus deponemus. Preterea ut ea, que a nobis bona
fide gesta sunt, inviolabiliter observentur, ut etiam omnes occasiones cavillationum penitus amputentur,
presentem paginam stilo fideli fecimus conscribi et appensione sigilli nostre Gerdensis ecclesie roborari.
Acta sunt hec anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo octavo, in dominica qua cantatur Letare,
Or. vm KgL St.-A. Minster, Kl. Hardehausen Nr. 162. Siegel vom Pergamentstreifen abgefaUen.
Die Lage von Heckeldessen lasst etch anndhernd echon daraus erkennen, dass tm 13. Jahrh. zur
Verhandlung emes Gutertauschee die Vorsteher der KISster Hardehausen und Gehrden mit zahl-
reichem Gefolge vm Geistliehen und Laien var der Pfarte des dortigen Gehrdener Klosterhof*
Digitized by
Google
562 1268
zusammenkamen (UB. II Nr. 362 S. 121). Einen ferneren Anhaltspunkt gewdhrt der Umstandy
dass das Dorf zum Komitat der Grafen von Everstein gehorte (SpUckery Everstein UB. Nr. 47).
Dieser erstreckte sich namlich von Dringenberg uber Peckelsheim und Eissen nach Ossendorf etc.
tend umfasste das westlich von dieser Linie gelegene Territorium bis an die Egge oder den Osnmg.
In diesem Bezirke hat sich derm auch der Ortsname Heckeldessen, in Heldessen abgekurzt, erhalten.
Nach dem alien Lagerbuch des Dorfes Helmern besitzen die dortigen Einwohner Ackerldnder zu
Heldessen, am Heldesser Berge und bei den Heldesser Buschen in der Richtung nach Borlmghausen.
Hiernach hat das Dorf Heckeldessen zwischen Helmern und Borlinghausen an dem Bache, die
Helmede genannt, gelegen. (Spancken.) Vgl. Ztschr. XXXVIII,2} 153.
1135.
Abtissin Pinnosa von Herford schiichtet einen Streit ztveier Geistlichen fiber die Einkiinfte der
St. Michaelskapelle auf dem Berge bei Herford. 1268 April 3.
Pinnosa Dei gratia abbatissa . . preposita, decana totusque conventus ecclesie Heruordensis . .
universis, ad quos presens pagina pervenerit, perhennem rei geste memoriam. Scriptura autentica
suscitatas sopit discordias, ignorantiam ammovet et suggerit veritatem. Hinc est, quod tam presentibus
quam futuris tenore declaramus presentium, quod orta questione inter Iohannem dictum Kisiiinc,
rectorem cappelle Noui Operis Heruordensis, ex parte una et Reynardum dictum de Ebingenhusen ex
altera super reditibus quondam cappelle sancti Michaelis in monte iuxta Heruordiam, talis inter partes
nobis mediantibus et consentientibus amicabilis compositio intervenit, quod quocunque casu dicto
Iohanne cedente de memorata rectoria Noui Operis vel decedente redditus predicte cappelle sancti
Michaelis, scilicet una domus in Bee, agri iuxta montem, qui duo campi vulgariter appellantur, et
quicquid ad eandem cappellam a parentibus Reynardi cum iure rationabiliter est collatum, ad benefi-
cium rectoris monasterii Montis sancte Marie perpetuo pertinebunt, et dictus rector missas singulis
septimanis ad remedium animarum illorum, quorum bona fuerunt, faciet celebrari. Testes autem,
qui interfuerunt, hii sunt: Hermannus, Gonradus et Arnoldus, ebdomedarii Heruordenses, Reynardus,
Herman(n)us et Hermannus Tribuni, Gerhardus de Suninchusen, Iohannes et Florentius de Q(u)ernhem,
milites. In cuius rei testimonium sigillis nostris hoc scriptum dedimus roboratum. Datum anno
Domini M°.C°G.LX octavo, III Nonas Aprilis.
Pergamentaus/ertigung im Kgl. St.-A. Munster, Herford 61. Die Schrift rnacM den Eindruck einer
spdter entstandenen Fdlschung. Auf der Ruckseite Reg. aus Anfang saec. XVI. Beide Siegel
sammt Befestigung abgef alien. Gedr. Falke, Cod. trad. Corb. 749.
1136.
Stadt Bielefeld untersiegeU TJrk. des Grafen Otto von Bavensberg fur Beckum. 1268 April 12.
Gedr. UB. Ill, 809.
1137.
Abt Jordan von St. Peter u. Paul in Paderborn vertausckt den der Kustodie des Klosters gehSrenden
Hof in Rirchborchen gegen die Abtsbreite und andere zehn Morgen bei Paderborn. 1268 Mai 21.
Iordanus Dei gratia abbas ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Pauli in Paderborne omnibus
hanc litteram inspecturis no turn esse volumus, quod nos de bona voluntate Hermanni, tunc custodis
ecclesie nostre, et de consilio et de consensu totius conventus nostri curiam unam sitam in Keric-
borchnen custodi seu officio custodie attinentem assumpsimus nobis, ut pertineat nobis et omnibus
successoribus nostris dominis abbatibus cum omnibus utilitatibus et commodis, que exinde poterunt
provenire. Nos autem pro restauro dicte curie assignavimus et dedimus custodi ad officium custodie
predicte agrum quendam, situm prope civitatem Paderbornensem, qui in vulgari Abbedesbrede vocatur,
Digitized by
Google
1268 563
et continet in quantitate sua viginti iugera mensurata, ut pertineat ad officium dicte custodie cum
omnibus utilitatibus et commodis perpetuo a custode ecclesie nostre, quicunque fuerit, pacifice possi-
dendus. Preterea dictus Hermannus custos emit a nobis quendam agrum situm similiter iuxta civi-
tatem Paderbornensem decern iugera continentem et pro precio eius nobis persolvit de officio dicte
custodie et de fidelium oblationibus quindecim marcas pecunie numerate, quern agrum a nobis emptum
hoc modo cum dictis decern iugeribus et cum omnibus utilitatibus ex eo provenientibus custos ecclesie
nostre, quicunque fuerit, ad officium custodie perpetuo volumus similiter pertinere. Istum agrum
decern iugerum nos paulo ante ab heredibus, ad quos pertinuit, pro quindecim marcis emeramus et
iterum predictam pecuniam, quam a dicto Hermanno custode accepimus, videlicet quindecim marcas
pro precio dicti agri expendimus1) in quibusdam bonis in villa Widen a nobis nostro monasterio
comparatis. Ut autem predictum factum laudabiliter utrobique et utiliter ordinatum nullus possit
calumpniose infirmare vel iniquo permutatione confundere, presentem paginam seriem facti huiusmodi
continentem sigillo nostro et sigillo conventus nostri ad perpetuam firmitatem duximus roborandam.
Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.LXVHF., XII. Kalendas Iunii.
x) expendibus B.
Zwei Origincdausfertigvngen (A und B), von verschiedener Hand geschrieben, im KyL St. A. Alunstyr,
KL Abdinghof Nr. 61. Von beiden Exemplaren beide Swgel torn Pergamentatreifen ab. Die Abts-
breite in der westlichen Feldmark der Stadt Paderbom.
1138.
Papstliehe Richter verurfheilen in einem Process zwischen dem Paderborner Domkapltel und Gott-
schalk von Beken den letztern wegen seiner Appellation an eine niedere Instanz in contumaciam.
Paderbom 1268 Juni 13.
Jo(hannes) Dei gratia prepositus sancti Odelrici et H(ermannus) scolasticus sanctorum apostolorum
Petri et Andree Paderburnensis, iudices a sede apostolica delegati, plebanis, vicariis, cappellanis et
sacerdotibus Paderburnensibus, quibus hec littere fuerint exhibite, salutem. Quia in causa, quam de-
canus et capitulum maioris ecclesie Paderburnensis habet contra Godescalcum de Bekene super annua
pensione dimidie marce, quam de domo quondam Johannis dicti Spilebrot apud Valvam Vulturis re-
quirunt, contumaciter a iudicio nostro recessit ad inferiorern iudicem frivols appellando, nos ipsum
iudicavimus contumacem, et dominum Theodericum prepositum sancti Petri, cellerarium Heinricum,
Waltherum custodem, Theodericum de Sosato, Fredericum de Heruordia, Amelungum de Driburch,
Bernhardum de Warendorp, canonicos Paderburnenses, procuratores et nuntios decani et capituli pre-
notati misimus in possessionem domus predicte causa rei servande et etiam pro modo debiti declarati,
scilicet pro retentione annue pensionis preteritorum annorum, et facta est hec missio pro contumacia
ex primo decreto, ut, si infra annum venerit contumax et de parendo iuri prestiterit cautionem,
possessionem recuperet, expensis contumacie restitutis. Datum et actum Paderburne, anno Domini
M°.CC°.LXVIIF., feria quarta post Barnabe apostoli.
Or. im Kgl St.-A. Munster, FsttK Paderbom Nr. 236. An Pergamentsbreifen nur noch an erster
Stelle der obere Theil vom spitzovalen Siegel des Propstes Johann: Maria mit dem Kinde. Valva
vulturis das heutige Giersthor.
1139.
Graf Adolf von Waldeck uberldsst das Eigenthum der von ihm lehnriihrigen von den Briidem von
Natingen dem KL Gehrden verkauften Gilter dem Khster. Waldeck 1268 Juni 21.
In nomine Domini amen. Atholfus l) Dei gratia comes in Waltekke universis hoc scriptum visuris
in perpetuum salutem in Domino Jesu Ghristo. Quoniam ab interitu mortalium vive vocis deficit pro-
Digitized by
Google
564 1268
batio, provide conservatur actorum Veritas instrumentis. Noverint3) igitur universi tarn presentes
quam posteri, quod Thidericus, Thethardus et Elengerus fratres de Natge una cum Elisabeth, uxore
iam dicti Thiderici, et legitimis heredibus suis, reliqui eius fratres uxores legitimas et liberos non
habebant, in nostra presentia constituti omnia bona sua in Natge, que de manu nostra in pheodo
tenuerunt, in nostris manibus libere resignarunt, et nos resignatione recepta eadem bona Hermanno
preposito et conventui in Gerdene, qui eadem bona pro nonaginta et quinque marcis a dictis fratribus
et heredibus suis numerate pecunie emptionis titulo compararunt cum omnibus suis iuribus et proprietate
de consensu et voluntate domini Widekindi, filii nostri Osnaburgensis electi, accedente etiam voluntate
Machtildis 3), relicte Heinrici quondam filii nostri, et omnium heredum suorum, videlicet Adolfi, .Gode-
fridi, Ottonis et Alheithis, contulimus iure perpetuo possidenda. Et ne idem factum unquam in posterum
infringi valeat sive etiam violari, presens scriptum predicte ecclesie Gerdene dedimus sigilli nostri et
sigillo domini Widekindi Osnaburgensis electi et domine Machtildis munimine roboratum. Presentes
aderant: Hermannus scholasticus Patherbornensis, Remboldus de Ren, Arnoldus de Patherborne, Thi-
dericus de Mederike, Ludolfus, Elgerus, Bernhardus, milites dicti de Dalwich, item Johannes et Her-
mannus de Patberch et alii quam plures. Datum in castro Woltekke, anno Domini M°.CC°.LXVIIF.,
undecimo Kalendas Iulii.
*) Adolfiis C. a) noverit C. *) Mathildis C.
Nach dem Oehrdener Kopiar f. 26 D 5 (B); Msc. II, 71 p. 245 (C), /, 242b p. 37 (D), VI, 224
fid. 74 (E), letztere im KgL St.- A. Munster. Reg. in Spilckers Hands chr. Bd.17 S.84 in BibL d.
Hist. Ver. f. Niedersachsen in Hannover zu 1264. Erwdhnt Schaten ad annum. Vgl. Nr. 1133.
1140.
Erzbischof Werner von Mainz bestatigt Zehnterwerbung der Fritzlarer Kirche in Wildungen.
1268 Juni 26.
Wernherus Dei gratia sancte Maguntine sedis archiepiscopus, sacri imperii per Germaniam archi-
cancellarius, dilectis in Ghristo . . decano totique capitulo ecclesie Frislariensis salutem in Domino.
Cum dilectus in Christo Gerhardus ecclesie nostre prepositus quartam decimarum ville Wildungen in
. . officialis sui recipients ejus nomine manibus resignatam a quibusdam laycis nostri conflnii, qui
earn ab ipso preposito feudi jure tenebant, ad preces magistri Gonradi dicti de Michelbach, ecclesie
nostre scolastici, qui certa pecunie quantitate resignationem hujusmodi obtinuit a laycis memoratis,
vobis et ecclesie vestre cesserit et donarit, data vobis nichilominus facultate, quod residuas tres partes
pro ecclesie vestre utilitate1) et commodo procurandis, si quando potueritis, de manibus laycorum,
qui eas ab ipso preposito simili jure tenent, absolvere valeatis, sicut hoc in litteris ipsius propositi
vobis datis plenius dicitur contineri, ecce nos devotionis vestre intuitu donationem et permissionem
predictas gratas habentes et ratas in ipsas presentium litterarum nostro et ecclesie nostre capituli
munitarum sigillis testimonio consentimus. Nos . . prepositus . . decanus totumque capitulum Ma-
guntinum predictis nostrum eciam adhibemus consensum. Actum et datum VI. Kalendas Iulii, anno
Domini M°.C°C.LXVIPI.
x) Wederholt Or.
Or. im KgL St.-A. Marburg, Stift Fritzlar. An grunen Seidenschnuren Bruchstuck vom Siegel des
Erzbischo/s, an rothen des Kapitels. Vgl oben Nr. 1110.
1141.
GHUeriiberlassung in Sungelsen an Kl. Haina. Bringhausen 1268 Jtdi 1.
Rukerus dictus de . . . n . . . usen et Mech(thildis legi)ttima eiusdem notum fieri cupimus universis
presentem paginam inspecturis, nos quedam bona nostra in Sungelsen sita . . . (Gu)raperto, . . . Wemhero
Digitized by
Google
1268 565
fratribus dictis Lugelin iure feodali renuimus manibus adunatis et consilio prehabito . . . ecclesie in
Hegene et fratribus ibidem Domino famulantibus . . . (possi)denda . . . proprietatis titulo vendid(isse)
et eisdem una cum pueris nostris, videlicet Hermanni et Henrici necnon Gerdrudis, Hildegundis et
Alheydis filiarum nostrarum consensu unanimi accedente, omni dolo excluso abrenunciasse liberaliter
et expresse. Actum in Bruni(n)chusen, anno Domini M°.C0G.L°X octavo, in octava sancti Iohannis
Baptiste. Testes huius rei sunt: Dominus Bertoldus viceplebanus ibidem, frater Henricus de Giffelce,
frater Gerbardus grangiarius de Banefe, Godefridus Szele scultetus in Waldeken, Traybodo monetarius
ibidem, Godefridus de Ancforthe, Henricus dictus Cofman, Rukerus sub indagine, Ditmarus Alius
Widerold(i), Conradus dictus Bosz, Renbernus, Denhardus et alii quam plures. Ut autem hec donatio
et abrenunc(iacio) nostra firma permaneat et inconvulsa, presentem paginam dedimus eisdem con-
scriptam, sigill(i domini com)itis Adolfi de Waldeken munimine roboratam.
Or. (theilweise abgeblattert) im Kgl. St.-A. Marburg, KI. Haina. Siegel und Befestigung fehlen.
1142.
Die Briider Adolf und Albert Graf en zu Schwcdenberg bekunden, doss die Edelherrn Bemhard
und Friedrich von Collerbeck mit ihrer, der Briider Gottschalk, Hermann und HUdebold und Konrad,
Hermanns Sohn, Graf en von Pyrmont, Zustimmung zu Gunsten des Kl. Barsinghausen auf
drei Hufen in Gestorf verzichtet haben, von welchen eine die verstorbene GrAfin Kunigunde von
HaUermund dem Kloster geschenkt, die beiden andern Graf Hermann von Pyrmont demsdben ver-
kauft hat. Sehwalehberg 1268 August 1.
. . Testes sunt: Bertoldus sacerdos in Sualenberge, Theodericus de Eckersten, Wernherus Dic-
bernere, Iohannes de Alphwinessen , Heinricus Rufus, milites, Heinricus de Helmerinchusen, Iohannes,
Wernherus fratres Dicbernere, Wastmodus de Alphwinessen, Luderus de Disbere, servi ... Procurante
preposito Ottone, dante Bertoldo capellano tunc in Sualenberge notario.
Gedr. Hodenberg, Calenberg. [IB. I, 48. Reg. Lipp. Regg. /, 225 Nr. 340 a.
1143.
Alt Hermann von Hdmarshausen schenkt dem KL Holthausen writer Konsens seines Rapitels das
Eigenthum des Gates in Swinuelda. Biiren 1268 August 2.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Cum memoria hominum labilis sit et in ambiguo
constituta, cautum est, ut sollempnis actio voce testium et testimonio litterarum confirmetur, ne pro-
lixitas1) temporis ipsam valeat oblinire. Nos igitur Hermannus Dei gratia abbas in Helmwordeshusen
notum esse cupimus universis presentem paginam inspecturis, quod nos, pleno ac unanimi consensu
capituli nostri et fidelium ecclesie nostre adhibito, conventui sanctimonialium Gysterciensis ordinis iuxta
oppidum Buren die noctuque Deo servienti proprietatem bonorum in Swinuelda cum omnibus attinen-
tiis suis in aquis, silvis, pascuis et pratis in perpetuum libere contulimus et solute, pro cuius pro-
prietatis tarn libera et soluta resignatione nobis et ecclesie nostre in summa XXIII marcarum respon-
derunt. Ad tranquilliorem et securiorem predictorum bonorum fruitionem spondemus et nos obligamus
ipsas sanctimoniales ab inpetitione quorumlibet in iam sepedictis bonis tueri et indempnes omnimode
permanere. Ne autem libera et spontanea nostra resignatio, quod absit, a nobis sive successoribus
nostris aliquatenus possit contra equitatem iusticie retractari, presentem paginam super hiis confectam,
sigillorum nostri et ecclesie nostre appensione munitam ipsis tradimus in perpetuum valituram. Presentes
aderant: dominus Bertoldus senior, Bertoldus2) patruelis eiusdem, filii eorundem eiusdem nominis,
nobiles domini in Buren, Theodericus dapifer, Bernhardus de Boderika, Johannes et Herbordus fratres
dicti Trusores8), Bernhardus de Holthusen, Godefridus de Boderika, milites, Hedenricus et alius Heden-
ricus de Andepen, Willikinus de Verneda, Hermannus iudex, Theodericus et Bertrammus fratres dicti
Wentf. Urk.-Bnch IV. 72
Digitized by
Google
566 1268
Viltfci, Thitmani8 monetarius, Henricus, Elyas, Ludolfus de Budeka, Theodericus Tiuola et alii quam
plures. Datum in Buren, II°IL Nonas Augusti, anno incarnationis Domini M0.C°C°.LXVI0II.
*) prolixtas Or. *) Bertodus Or. *) Am Ende korrigirt.
Or. tm Kgl. St- A. Munster, Kl. Holthausen Nt. 3. An grun-gelben Seidenfdden in grunem Wachs
das spitzovale Siegel des Helmarshauser Abts, sitzende Gestcdt mit Stab und Buck; an roth-grunen
Seidenfdden in grunem Wachs das runde Kapitelssiegel, sitzende Gestcdt des h. Petrus, die Rechte
zum Schwur erhoben, in dtr Linken zwei mit den Bdrten nach oben erhobene Schlussel.
1144.
Magister Bernardus von Castaneto, papsUicher Nuntius, fordert u: a. den Khrus der Diocese Pader-
born aufj die emeuerte Aussprechung des Bannes gegen Bischof (Gerhard) von Munster propter
captionem et detentionem sacrilegam venerabilis patris . . Paderburnensis episcopi, quem
detinet carcerali custodia mancipatum, zu verkundigen. Bonn 1268 August 26.
Gedr. Lacomblet, UB. II, 582. Auszug UB. Ill, 814. Vgl unten Nr. 1156.
1145.
Grdfin Beatrix von Pyrmont und ihre Sdhne verhaufen ein Haus zu Elbractessen (= Born) dem
Kl. Marienmiinster. 1268 August 29.
Nos Beatrische cometissa de Perremunt1) cum universis natis eius, scilicet Gotschalcho2), Her-
raanno, Hildeboldo Conradoque cognato eorum consentiente universis Christi fidelibus duximus decla-
randum, quod Henricus 8) miles dictus de Abbenhusen quandam domum cum duobus mansis ceterisque
attinentiis in Elbractessen4) sitam a nobis in pheodo dinoscitur possedisse, quam quondam a domino
Borchardo5) et Helmberto militibus et fratribus dictis de Holthusen pignore6) detentam, sed nunc
plenaliter ab eis exemptam notorium extat cunctis. Nos vero predicta cometissa cum universis meis
natis sive heredibus nee non cum predicto milite H(inrico) dicto de Abbenbusen supra dictam domum
cum duobus mansis in Elbractessen sitam ceterisque attinentiis, scilicet agris, ortis, pratis7), pascuis,
silvis, advocatia, proprietate, insuper quicquid iuris in iam dicta domo ceterisque prenominatis habui-
mus communi consensu pro summa pecunie decern marcarum vendidimus ecclesie sancte Marie prope
Swalenberg perpetualiter possidendam. Huius rei testes sunt: dominus Wilhelmus *) plebanus in Luden,
dominus Bertoldus miles dictus9) Sumerkalf, dominus Albertus de Antiquo Castro, dominus Helm-
bertus miles de Holthusen, Engelhardus miles dictus de Abbenhusen, Wernerus miles dictus Digberner,
Thidericus miles dictus de Ecchersten, Menricus 10) miles dictus de Humuelde, Hermannus miles dictus
Grisme et alii quam plures. Ne igitur hec venditio alicui dubium generet, hanc nostri sigilli munimine
duximus roborandam. Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.LXVI0II., IIII Kalendas Septembris.
J) Biatrische, Permunt B. •)' Goschalcko C. s) Hinricus C. 4) Elbrachtessen C. ft) Burchardo C. •) pignere
B. w. C. *) pratis fehU C. •) Wylhelmtis C. *) de fugt D hinzu. ltt) Wernerus D.
Nach Msc. /, 129 foL 42v (B), I, 131 p. 44 (C) und VII, 4512 p. 65 (D) im Kgl. St.-A. Munster.
Reg. I, 242, 18 Nr. 2 zu 1258 Aug. 29. Gedr. Osnabr. MM. V, 128. Reg. Lipp. Regg. Iy
206 Nr. 298 zu 1258 und I, 226 Nr. 341 zu obigem Datum; Ztschr. XLVI, 2, 174.
1146.
Notiz iiber Resignation des Zehnten in Donowe seitens Hermanns v. Brakei. 1268 Oktober 18.
Dominus Hermannus de Brakele resignavit domino Ottoni comiti de Benthem decimam de Donowe
cum omnibus attinenciis coram castellanis in Benthem Everhardo deKuendorpe, Bernardo deSebelinge,
Werenboldo de Vecht, Ecberto fratre comitis, Frederico de Ignen, domino Wedekindo de Wester-
Digitized by
Google
1268 567
winkele, Hinrico preposito de Osedhe, Alberto capellano de Benthem et aliis pluribus. Anno Domini
M°.C0C.LXoVIoIL, in die Luce evangeliste.
Or. im Kgl. St-A. Oanabruck. Notiz ohne Siegel auf einem sehmalen Pergamentstreifen. VgL die
Nrr. 1101 bis 1103.
1147,
Graf Adolf von Wctideck verzichtet zu Ounsten des Kl. Berich auf atte Rechte an Giitern in
Affoldern. 1268 November 29.
A(dolfus) Dei gratia comes de Waldecke omnibus presens scriptum visuris salutem in Domino.
Universis hoc scriptum visuris cupimus esse notum, quod ad honorem beate Katherine virginis et mar-
tyris, in cenobio Beriche patrone, et instancia Conradi prepositi, priorisse et conventus eiusdem loci,
quicquid iuris habuimus, si quod habere videbamur, in bonis in Affolderem sitis, que possederunt Iohannes
et uxor sua, dequibus etiam Gotfridus Luzelwic cum ipso cenobio litem habuit, nobis pertinentes, nos cum
heredibus pure et liberaliter propter Deum et, ut ante diximus, ad honorem beate Kalerine renunciamus.
Ne eciam aliquis heredum nostrorum hoc violare presumat, litteram presentem sepedicto tradidimus
sigilli nostri munimine roboratam. Acta sunt autem hec anno Domini Ma.C0C.LX0VI°IL, in vigilia Andree.
Or. im FursU. Waldech Arehiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs am Rande ab-
gebldttert das runde Siegel des Graf en wie schlechte AbbUdung Varnhagen, Grundlage , Fig. II.
1148.
Die Eddherrn von Biiren bekunden Beilegung eines Streites mit der Stadt Biiren. 1268 November.
In nomine Domini amen. Nos nobiles domini de Buren, Bertoldus et Bertoldus seniores cum
filiis nostris, domino Bertoldo et Bertoldo, omnibus fidelibus presentem paginam inspecturis salutem
in eo, qui salvat omnes sperantes in se. Quoniam, que aguntur in tempore, simul evanescunt cum
tempore, nisi firmentur testimonio litterarum, hinc est, quod tenore presencium protestamur et notum
facimus universis Ghristi fidelibus, quod nos de bona voluntate et pleno consensu heredum nostrorum
dissensionem et discordiam inter nos et opidanos nostros de Buren ortam super denariis de excessu
braxando snerincg animo libero relaxamus et penitus adnichilamus, committentes vero ipsorum arbitrio
et conscience ordinationem cervisie et eiusdem excessum, secundum quod visum fuerit eorum profectui
civitatis expedire. Preterea conferimus eisdem, quod, quemcunque excessum quis eorum inciderit,
infra opidum vel infra ambitum reliquiarum ipsorum, qui Burer marke dicitur, neque a nobis neque
ab aliquo de familia nostra extra opidum ad aliquod placitum vel iudicium, quod ghoding, woghetding
vel wrigding in vulgari nuncupatur, aliquo modo vocetur, sed actor coram judice et consulibus civitatis
plenam iusticiam consequetur, nisi forsan eorum quis incideret in eis, que ad nostram spectant advo-
catiam vel ad bona nostra propria vel nostrorum libertinorum videantur1) pertinere. Ne quis vero
huiusmodi factum ex posteris nostris aliqua malignitate possit in irritum revocare, nostrorum appensione
sigillorum munimine duximus roborandum. Acta sunt hec coram viris honestis dapifero Theodorico,
Meynrico de Andype, Bernhardo de HoI(t)hosen, Gotfrido de Boderke, militibus, iudice civitatis Hermanno,
consulibus et opidanis et aliis, quam pluribus. Datum anno Domini M0.C°C.L0XVFII., mense Novembris.
*) vedeantur Or.
Or. im Pfarrarehiv zu Buren; in der Mitte ein longer Riss. An rothen Seidenschnuren angehdngt
drei Siegel, wie Wesif. Siegel I Taf. 36 Nr. 1 u. 2 und Taf. 14 Nr. 6. Gedr. Wigandx
Arch. Illy 3, 40. Ueber das Vorkommen von libertinus vgl. Lindner, Verne, 395.
1149.
Bitter Ulrich von Wolfersen und Frau Hildeburg und Kl. Gokirche einigen sick fiber den letzterem
von jenen verpfandeten Antheil an dem Zehnten der Stadt Paderborn. 1268 December 1.
Iohannes prepositus, M. abbatissa totusque conventus cenobii sancti Olrici Paderbornensis omnibus
presens scriptum visuris utriusque vite salutem. Notum facimus et publice protestamur, quod Olricus
72*
Digitized by
Google
568 1368
miles de Wolfersen et Hildeburgis uxor sua cum consensu Regelendis sororis sue et coheredum ipsius
et cum approbatione domini . . prepositi et capituli Paderbornensis decimam civitatis Paderbornensis,
quicquid videlicet in ea iuris habebant, ecclesie nostre liberaliter contulerunt, ita quod nos ipsis annuatim
triginta sex maltra annone, quamdiu ambo viverent, altero vero defuncto XXIIII maltra superstiti,
annis singulis solveremus. Nunc igitur cum bone memorie miles predictus viam sit universe carnis
ingressus, relicte sue prenominate XX quatuor maltra annone, octo videlicet siliginis, octo ordei et
octo avene, annis singulis, quamdiu vixerit, a nobis recognoscimus persolvenda. Est etiam talis adiecta
conditio, quod, si quisquam legitimorum heredum pro eadem decima ecclesie nostre sexaginta sex
marcas persolverit, decimam obtineat memoratam. Canonicis vero maioris ecclesie nos pensionem
annuam de eadem decima, videlicet decern maltra tritici, persolvemus. Actum presentibus viris honestis:
Godeberto, Wernhero de Patberich maioris ecclesie, Volquino cellerario, Ludolfo cantore et Bertoldo
deBrakel, orientalis ecclesie canonicis, Bernhardo etHermanno presbiteris; Wernhero Stapel, Amelungo
deDriburch, Lodewico Bolemast, Andrea de SolaDomo, militibus; Gonrado de Sola Domo, Hermanno
.... Ishero Paruo, Hermanno Salentin et aliis quam pluribus. Ad pleniorem igitur huius rei evi-
dentiam et . . . firmiorem presentem paginam nostro ac civitatis Paderbornensis sigillis duximus
roborandam. Datum anno Domini M . . . . Kalendas Decembris.
Or. (theilweiae zeretort) im Kgl. St.- A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 237. Siegel vam Pergament-
streifen ab. Auf der Ruckseite ist das Jahr 1268 Dec. 1 angegeben. Vgl. oben Nr. 419 u. 442.
1150.
Alt Jordan von Paderborn (Abdinghof) bezeugt, doss ein Paderborner BSrger dem Kl. Wittebadessen
emen Hof Ubergeben und bestimmt hat, die Einhunfte desselben zur Erneuerung der Mantel
und zu Memorien zu verwenden. 1268.
In nomine Domini amen. Iordanis dictus abbas in Paderborne universis Ghristi fidelibus, quibus
hec scripta claruerint, geste rei noticiam. Erga eos, qui divine vacant speculation^ pronam voluntatem
et bonum haberi convenit affectum, quatinus ipsi sua oratione et perfectione aliorum adiuvent imper-
fectum. Notum igitur esse cupimus modernis et futuris, quod dominus Albertus civis Paderbornensis
quandam curtim, quam pro quadraginta marcis denariorum legitime comparavit, assignavit ecclesie in
Wilbodessen in perpetuum ab eadem ecclesia possidendam, tali videlicet conditione, ut proventus
annui predicte curtis cedant in usus officii camerarie ad mantellos monialium innovandos sive repa-
randos, ut ex hoc iamdicti viri memoria et uxoris sue domine Mechthildis in eodem loco apud Domi-
num in benedictione iugiter habentur. Et quoniam ad nos predicte ecclesie visitatio specialiter pertinet
presens factum pie et laudabiliter ordinatum auctoritate nostra, ut dignum est, merito confirmamus et
ne quis ei ausu temerario in posterum obviet, modis omnibus inhibemus. Insuper hoc scriptum de
ordine geste rei fideliter exaratum sigillo nostro et domini Iohannis in Campo sancte Marie abbatis,
qui sepedicti viri amicissimus exstitit, nee non et predicte ecclesie sigillis pro testimonio cautum
duximus roborandum. Actum anno Domini M0.G°G.L0XVI0IL
Or. im Besitze der Paderborner Abtheilung des Vereim. Von den drei an rotheeidenm Fdden ange-
hdngten Siegeln nur das beschddigte erste des Abts Jordan, oval, sitzende Qeetalt mit Stab in der
Reehien und ein offenes Buck in der Linken, erkalten.
115JL
Die BrUder Adolf und Albert Orafen von Schwa&enberg Ubergeben ihnen resignirte Outer cm El,
Falkenhagen. Burg Schwalenberg 1268.
In nomine sancte et individue trinitatis amen. NosAdolfus et Albertus fratresDei gratia comites
in Sualenberg omnibus hanc litteram visuris in perpetuum. Que geruntur in tempore, ne labantur
Digitized by
Google
1868 569
cum tempore, litterarum solent memorie commendari. £a propter notum universis esse cupimus, quod
Heinricus etConradus etAlbertus fratres, nati domini Arnoldi de Winchusen militis bone memorie, et
Ludolfus de Immetteshusen sororius ipsorum cum arbitrio uxoris eiusdem L(udolfi) et cum consensu
omnium heredum ipsorum receperunt centum et triginta marcas, ita vero, quod dabantur eis pro
qualibet marca duodecim solidi graves denariorum in Huxaria legalium a conventu sanctimonialium
beate virginis in Ualkenhagen , Paderbornensis dyocesis, pro villa, que dicitur Ouer en homer sen, et
Wezzelinguelde et Suthhagen et Northhagen cum omnibus pertinentiis, agris et iuribus in silvis, aquis
et pascuis ad ipsa bona pertinentibus et in manus nostras cum bona voluntate et libero arbitrio
resignarunt. Promiserunt etiam fide data in manus nostras et in manus omnium castellanorum urbis
nostre in Sualenberg se velle deponere sive sedare sive compescere omnes, qui contra ancillas Ghri6ti
presumerent ]) de supradictis bonis facere questionem. Nos itaque ad instantiam dilecte matris
nostre et sororis nostre, domine Gunegundis eiusdem cenobii abbatisse, et pro remedio animarum
patris et fratris carorum nostrorum divinam pietatem sive remunerationem providentes proprietatem
iam dictorum bonorum, et quicquid iuris in ipsis bonis habuimus, supradicto conventui dedimus libere
et quiete perpetuo possidenda et eisdem bonis renunciavimus absolute. Ne autem huic facto possit
aliquis scrupulum dubitationis inponere, presentem litteram fecimus sigillari. Testes: Iohannes de
Wiginghus, Tidericus de Ekkersten, Iohannes de Alfwinessen, milites; Wilhelmus Me Sumersile, Ber-
toldus cappellanus, sacerdotes; Ernestus de Bukkenhus, Wasmodus de Alfwinessen, Amelungus iudex
et omnes consules oppidi in Sualenberg et alii quam plures. Acta sunt hec in castro Sualenberg,
anno Domini M°.C0C.LXVI°II.
a) presummerent Or.
Or. im Besitze des Studienfonds zu Paderborn, jetzt im Kgl. St.-A. Munster, A7. Falkenhagen Nr. 13.
In demselben Einschnitt an einem Pergamentstreifen 1) grosses rundes Siegel des Grafen Adolf;
2) dreieckige Siegel des Grafen Albert, der Stern allein. Reg. Ltpp. Regg. 1, 226 Nr. 343, wo
Deutung der Ortsnamen.
1152.
GottschaOe von Padberg best&tigt dem Kl. Bredelar den Besitz mehrerer Giiter. Breddar und
Marsberg 1268.
In nomine Domini amen. Universis Christi fidelibus hanc litteram inspecturis vel audituris ego
Gotscalcus de Patberg salutem et prosperitatem perpetuam in Domino Ihesu Christo. Ut omnis tollatur
ambiguitas sive dubietas et postfuturis Veritas elucescat, tenore presentium litterarum cupio ad notitiam
omnium pervenire, quod, cum super quibusdam agris et possessionibus cum abbate et conventu in
Breydelare aliquamdiu litigarem, quas ad me iure hereditario dicerem evolutas, licet idem abbas et
dictus conventus easdem possessiones et agros bona fide et iusto titulo emptionis propronerent se
quiete aliquamdiu possedisse, et super eo litteras patris mei domini Iohannis et fratris mei Iohannis
de Patberg nee non et patrui mei domini Gotscalci militis et burgensium Montis Martis sigillis signatas
et testibus exhiberent. Virorum honestorum amicorum meorum, videlicet Bertoldi nobilis de Buren et
fratris mei Iohannis de Patberg et soceri mei domini Frederici de Horhusen, Gotfridi de Hesne, Bern-
hardi de Dauerenborg, Odelrici de Westheim, Hermanni de Lon precibus ammonitus et consilio inductus
salubriter cum consensu uxoris mee Ilyane et unice filie mee Ermendrudis omni juri, quod in supra-
dictis agris michi asscripsi, vel me habere putabam, et omnibus possessionibus sive in agris sive
decimis vel silvis supra vel infra monasterium ipsorum vel ubicunque positis vel sitis, que a patre
meo domino Iohanne de Patberg et fratre meo Iohanne quocumque iusto titulo possident, in presentia
muHorum virorum et consulum Montis Martis penitus renunciavi, ita ut sepedictas possessiones sive in
agris sive decimis vel silvis quiete et libere possideant, sicut longo tempore possederunt. Insuper et
manu mea posita super altare beate virginis in Breydelare publice protestabar tali pollicitatione, ut
Digitized by
Google
570 1268
nullum ius mihi velim vel debeam in dictis possessionibus de cetero vendicare, vel etiam heredes mei
postfuturi in eisdem abbatem et conventum sepe dicti monasterii jure aliquo valeant molestare, abbas
vero et conventus jam dictus ex eorum liberalitate gratiam facientes decern marcas currentis monete
in solutionem debitorum meorum michi favorabiliter obtulerunt, que pecunia integralis conpositionis
et amoris inter ipsos et me debet esse iuge testimonium et perpetuum monimentum. Ne ergo ulla
evolutio temporis pacti aut facti mei oblivionem inducat aut quisquam postmodum irrumpere valeat,
sigillo meo duxi presentem litteram roborandam. Insuper et admajorem cautelam predictorum, videlicet
Bertoldi nobilis viri de Buren et fratris mei Iohannis de Patberg, Frederici de Horhusen soceri mei,
nee non et burgensium Montis Martis sigillorum rogavi munimine sigillari. Acta sunt hec anno Domini
C°.CG°. sexagesimo octavo, in Breydelare et in Monte Martis. Testes huius rei: Bertoldus nobilis vir
de Buren et milites supradicti; Thetmarus plebanus in Patberg, Ecbertus de Sinstorp, Fredericus Picus,
Conradus dictus de Hadeborgehusen, consules Montis Martis: Henricus de Oddenhusen, magister con-
sulum ibidem, Bertoldus iudex, Albertus de Mulenhusen, Henricus de Gapella, Henricus de Culthe,
Hermannus superius theatro, Helmicus de Huxaria, Henricus de Nuthlon, Iohannes de Bilinchusen,
Theodericus de Oddenhusen, Hermannus de Wartberg, Stephanus Caupo, Sigenandus et alii quam plures.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 91. Von den 5 an Pergamentstreifen angehdngten
Siegeln sind 4 beschadigt erhalten : 1) Johanns v. Padberg; 2) Beriholds d. j. von Buren Reiter-
siegel, wie West/. Siegel 1 Taf. 14 Nr. 6; 3) StadUiegel von Marsberg; 4) dreieckiges Siegel
Friedrichs von Horhusen, zwei zweireihig geschachte Rechtbalken. Umschrifi: S. Friderici militis
de Horehusen. Ausfilhrliches Reg. Beitrage z. Gesch. Waldecks u.s.w. Ill, 135 /.
1153.
Johannes von Padberg schenkt sein Gut in Enemuden dent Kl. Bredelar. 1268.
Universis Christi fidelibus hoc scriptum contuentibus ego Iohannes dominus castri in Palberch
notum fore cupio publice protestans, quod ego de pleno consensu domine Meichthildis uxoris mee,
Hermanni fllii mei, Gotscalci fratris mei et omnium heredum meorum ad ammoniationem et instantiam
domini abbatis de Breydelare et sui conventus et Hermanni patruelis mei de Patberg omni iuri meo,
quod videbar habere in silvis et novalibus ville Enemuden pertinentibus , que vulgo communis marke
dicuntur, sollempniter intuitu Dei eiusque pie matris Marie renunciavi, nullum penitus ius vel iusticiam
in eisdem silvis vel novalibus me habere recognoscens nee ulli hominum deinceps licentiam de sue-
cisione eorundem lignorum dabo. Et si quis ex nomine meo eadem ligna succidere vel novalia excolere
presumpserit, nullam penitus prestabo warandiam, set hoc factum irritum approbo et iniquum et
contra meam presumptum voluntatem. In cuius rei testimonium presens scriptum sigillo meo roboravi,
insuper ad maiorem firmitudinem, ut hec cessio mea et protestatio rata in evum permaneat et incon-
vulsa, sigillo burgensium Montis Martis et Hermanni iam dicti idem scriptum rogavi communiri. Acta
sunt hec anno Domini M°.C0C.LX° octavo. Testes : Heinricus de Oddenhusen, magister consulum Montis
Martis, Alradus de Horhusen, Albertus de Mulenhusen, Henricus de Gapella, Hermannus superius
theatro, Helmicus de Huxaria, Hermannus monetarius, Sigenandus, Iohannes de Bilinchusen, Hermannus
de Wartberg, Gerhardus Elyke, Henricus de Nutlon.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 93. Von den drei an Pergamentstreifen befestigten
Siegeln ist das erste, J.'s v. P., beschadigt erhalten; das dritte (S. Hermanns) gam verwisckt;
das zweite abgef alien. Ueber die Enemuder Mark heisst es in einer ' Ueberseteung dieser UrJL
cue dem 16. Jahrh. in Msc. VI, 125 p. 257: De vor angetoegede Enemuder marcke myt
ereme egendome nest demme berge get an an Packswesze de Manckke hernedder, wente to
der langenbrugge unde vort van der langenbrugge up dat stenen cruce, de Wynbeke hen
an wente vor den Pystenberch up dat velt.
Digitized by
Google
1269 571
1154.
Bitter Hermann von Brakel bekundet die Resignation der Brikler Vridach auf den Zehnten zu
Donowe und die eigene an den Grafen v. Bentheim zu Gunsten des Kl Osede. 1268.
Ego Hermannus miles de Brakel notum esse cupio universis et singulis, ad quos presens scriptum
pervenerit, quod Engelbertus, Otto et Helmicus fratres dicti Vrigedag et Sophia mater eorundem et
heredes ipsorum, quicquid in decima Donowe iuris habere videbantur, in manus nostras resigna-
verunt. Nos quoque eandem decimam domino comiti de Benethem resignavimus sancte eeclesie1)
monialium in Osethe perpetuo possidendam. Et hoc scripto presenti publice protestamur. Actum
anno Domini M0.C0C.LX°VriI.
J) in folgt Or.
Or. im Kgl. St.-A. Osnabruck, Kl. Osede. An Pergamentstreifen Siegel des AussteUers. Vgl. Nr. 1146.
1155.
Die Bitter Berthold, Werner und Hermann von Brakel gestatten dent Kl Gehrden eine Wasser-
leitung durch die von ihnen lehnrilhrigen Acker in Wernessen. 1268.
Bertoldus commorans in Hindeneborch, Wernerus in Triborch, Hermannus in Urbe Veteri milites
dicti de Brakele cum suis heredibus universis omnibus, ad quos hec pagina pervenerit, in perpetuum.
Noverint tarn posted quam presentes, quod nos necessitatibus et utilitatibus eeclesie de Gerdene et
conventus inibi Deo servientis digna meditatione pensatis precibus honorabilis viri domini Hermanni
prepositi loci eiusdem nee non religiose domine Alheitis priorisse de Schonenberch ceterarumque
sanctimonialium precibus inducti ob spem retributionis eterne et remissionis peccaminum nostrorum
ipsis per fundum vel fundos agrorum, quos Hermannus, Gotscalcus et Sophia cum heredibus suis in
villa et circa villain1) Wernesen de manibus nostris in feodo2) tenent, aquam ducere ad claustrum
suum liberaliter permisimus, secundum quod pro tempore viderint expedire, ita sane, quod dicti
heredes per viros idoneos damni quantitate considerata tantum de agris eeclesie recipiant8) et sic ipsi
conserventur indempnes; quodque in villa Wernesen multis presentibus partibus consentientibus et
approbantibus laudabiliter terminatum est. Ne autem a quoquam in posterum hec nostra permissio
sive concessio imminui valeat vel infringi, presentem cartam sigillis omnium nostrorum, qui sigillis
propriis uti solent, fecimus communiri. Presentes aderant: Hfeinricus plebanus in Brakele, Engelhardua
miles de Stenhem, Geroldus de Helmeren, Bernardus de Koven, in quorum manibus a partibus utrobi-
que de causa predicta in bono pacis terminanda fuit compromissum. Item Iohannes plebanus,
HenneJris, Heithenricus, Arnoldus familia domini prepositi et alii quam plures. Acta sunt hec anno
Domini M°.C0C.L0XVIII.
*) wf> C hinzu. *) pheodo C. *) recipiat C.
Nach dem Gehrdener Kopiar /. 29 D 15 (B); 11,71 p.245 (Q, I, 242 p.37(D), VI,224 f.77 (E)r
letztere drei im Kgl. St.-A. Minuter. Ueber das in der Feldmark von Gehrden eingegangene Wernessen
vgl Ztschr. XXXVII,2, 185.
1156.
Bischof Simon von Paderborn verspricht bei seiner Enttassung aus der Gefangenschaft im Friedcns-
vertrage mit Bischof Gerhard von MWnster: 1) filr LSsung desselben aus dem Banne wegen seiner,
des Abts von Abdinghof u. a. Gefangenschaft sich zu bemiihen unter Verpflichtung des Einlagers;
2) irmerhaJb 14 Tagen nach seiner Loslassung diesen Vertrag mit seinen und des Kapitels Brie fen
zu bekraftigen; 3) niemanden gegen den Bischof Gerhard von MUnster beizustehen; gegen den Elekten
Widukind von Osnabriick und die Grafen Adolf von Waldeck und Engetbert von der Mark nur
zu helfen den Grafen Otto von Bavensberg, Heinrich von Hoya u. Friedrich von Bietberg, den Edel-
herrn Bemhard u. Hermann zur Lippe, dem Herrn Ludolf von Steinfurt und Vogt Heinrich von
Digitized by
Google
578 iaeo
Bergy wenn der Rrieg sie principditer angeht; 4) in der Paderborner Diocese keine Vcrkun-
digung irgend wdcher Sentenzen gegen den Miinsterschen Bischof zu gestatten; 5) letzterm
1500 Mark EniscMdigung zu zaUen; 6) die Abtissin van Her ford vor Ausgang des Streiies in
Bam nicht zu behettigen; 7) den Streit der beiden DiOcesen und Friedrichs von Rietberg wegen
des Wddes Wibelere Schiedsrichlem zu Hberlassen; 8) stets seJbst diese Artikel zu haiten und
auch fur den Fall seines Todes sein Kapitel zu verpflichten; 9) die Biiekgabe der Villa Bischenau
seitens des Paderborner Domkapitds an Widukind von Schwaleriberg zu genehmigen. Warendorf
1269 Januar 27.
Burgen ad 1: Otto de Ravensberg, Godefrydus (de) Czygenhagen, Frethericus de Retberg et Lu-
dolfus de Dasle, comites; Bernhardus et Hermannus fratres domini de Lippia, Ludolfus dominus de
Stenuorde, Hinricus advocatus de Monte et Gonradus dominus de Sconenberg ; item sex canonici ecclesie
Paderbornensis : Hinricus prepositus, Thidericus prepositus sancti Petri, Otto camerarius, Wernerus de
Patberg, Waltherus thesaurarius et Hermannus scolasticus; item duodecim milites et ministeriales
Paderbornensis et Corbeyensis ecclesiarum, scilicet: nobilis vir Bertoldus junior filius Bertoldi de Buren,
Bertoldus, Wernerus et Hermannus de Braclo, Amelungus et Hinricus de Driburg, Iohannes filius
Lothewici Bulemast, Florinus de Vanen, Volmarus de Brenken, Gonradus de Etlen, Wernerus Creuet
et Arnoldus dictus Scrape. — Unter den Burgen ad 5 u. a.: dominuB Bernhardus maior de Lippia et
cum ipso Hinricus Wenet et Hinricus de Gummere; dann ausser schon Genannten alii viginti milites
ministeriales Paderbornensis et Corbeyensis ecclesiarum: Herboldus, Albertus et Gonradus de Ame-
lungeshem, Udo de Weten, Volpertus de Eysnen, Frethericus de Horehusen, Olricus de Westhem,
Gonradus de Etlen, Gerhardus de Sunninchusen, item nobilis vir Hermannus de Holthusen, Eleyas de
Aslen, Fredericus Longus de Ystincthorpe, Iohannes de Nethere, Gotscalcus Wenet, Bertoldus junior
Sommerkalf, Meinricus Budel, Wilhardus de Drevere, Wilhelmus de Vernethe, Udo et Olricus dicti
Sommercalf, militibus.
Gedr. ztdetzt UB. Ill, 826. Vgl. daselbst Nr. 796 und 828; zu Art. 6 oben Nr. 892 Reg. Lipp.
Regg. I, 228 Nr. 345.
1157.
Graf Friedrich von Rietberg nimmt in seiner u. a. dem Graf en Adolf von Waldeck gdeisteten
Urfehde aus u. a. Bischof Simon von -Paderborn und seine Verwandten die EdeJherrn Bernhard
und Hermann zur Lippe. (1268) 1269 Januar 27.
Gedr. zuletzt UB. Ill, 825. Reg. Lipp. Regg. I, 227 Nr. 344.
1158.
Graf Otto von Everstein und sein Sohn Albert vertauschen mil Kl. Hardehausen einige Hofe und
Hduser. 1269 Januar 28. (Dominica Exurge, ante purificationem s. Marie.)
Reg. SpUcker, Everstein UB. Nr. 153 nach jetzt nicht auffindbarem Or.
1159.
Die Edelherrn Bernhard und Hermann zur Lippe verzichten auf ihre Anspruche an Zehnten in
Usnen und BdhenfSrde. 1269 Februar 6.
Nos Bernhardus et Hermannus fratres nobiles de Lippia universis et singulis has litteras yisuris
notum facimus et publice protestamur tenore presencium litterarum, quod omni iuri, si quod habuimus
vel habere videbamur in decimis Vsnen et Bokenevorde et earum attinenciis, una cum nostris liberis
et legitimis heredibus absolute renunciamus. Ad cuius rei firmitatem et robur perpetuum presentem
litteram super eo conscriptam sigillorum nostrorum impressione fecimus communiri. Datum feria quarta
post festum purifications beate virginis, anno Domini M°.C0C.L°X nono.
Aus Msc. VII, 6103 im Kgl. St-A. Munster. Reg. IApp. Regg. /, 228 Nr. 346.
Digitized by
Google
1269 573
1160.
Bischof Simon von Paderborn verpflichtet sich nacfi seiner Buckkehr in sein Bisthum nochmals zur
Beobachtung des am 27. Januar mit Bischof Gerhard von Munster geschbssenen Friedensvertrages.
Paderborn 1269 Februar 11.
Gedr. UB. Ill, 827.
1161.
Graf Otto von Bavensberg bekundet Verziehtleistung des Bitters Johann von dem Bussche und seiner
GemaUin auf aUe Bechte an dem Hofe in Schelpmilse. Bavensberg 1269 Febr. 27.
Otto comes in Rauensberg omnibus presens scriptum visuris rei geste noticiam. Tenore pre-
sencium protestamur, quod dominus Io(hannes) de Busche coram nobis recongnovit, quod in curia
Schelepmilse et in omnibus proventibus ad ipsam pertinentibus nee sibi nee uxori sue nee heredibus
suis aliquid iuris reservaret, sed de (gracia) domine decane et tocius conventus sancte Marie in Monte
aput oppidum Her(uorde), quamdiu predicti conventus placeret voluntati, ipsam cum integritate fr(uctuum)
inde emergencium graciose observaret. Huius recongnicionis sive professionis test(es sunt) : Hugo Ursus
de Stochem, Hugo de Theem, Herbordus Vos, Hinricus Vin(ke), Hinricus de Aspelcampe, Wernerus
Tothranc, Regenbode Top, milites; Fridericus scriptor, Tidericus de Gleue, Ecbertus thin(c)grauius, Con-
radus advocatus de Bileuelde, Hinricus Glauiger et alii quam plures. Item ut premissa recongnicio
sive professio inviolabiliter observetur, presentem paginam super premissis fecimus conscribi et sigilli
nostri munimine roborari. Datum Rauensberg, anno Domini M°.C0C.LX°VII0IL, II°I. Kalendas Marcii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Herford, Stift auf dem Berge Nr. 10. An von der Urk. eingeschnittenem
Pergamentstreifen Rest vom Siegel des Grafen Otto, tvie Abbildung Westf. Siegel /, laf. 35 Nr. 7.
In das Pergament ist in der Mitte ein ovales Loch geschnitten, dock liegt Abschr. saec. XIV. bei,
woraus Ergdmung ermoglicht. Schelpmilse in der Pfarre Heepen 6. von Bielefeld. Vgl. Ztschr.
XXXVIII, 2, 79. Reg. v. dem Bussche, Gesch. v. d. Bussche Nr. 29 mit Bemerkung uber das Loch.
1162.
Edelherr Hermann zur Lippe untersiegelt TJrk. der Eddherrn Ludolf und Balduin von Steinfurt
Uber Verzicht von Gviern in Overhagen. Munster (1268) 1269 Mtirz 3.
Gedr. UB. Ill, 830. Reg. Lipp. Regg. I, 228 Nr. 347 mit irrigem Datum.
1163.
Das Paderborner Kapvtd iiberweist dem Kl. Loccum das Obereigenthum eines von den GebrUdern von
Neustadt erkauften Hofes in Bredelage gegen eine jdhrliche Wachsabgabe. (Paderborn) 1269 Marz 21.
H(enricus) Dei gracia prepositus, R(abodo) decanus et capitulum Paderbornensis ecclesie universis
hoc scriptum visuris imperpetuum salutem in eo, qui est omnium (salus) et solamen. Quoniam ab interitu
mortalium vive vocis deficit probacio, primum conservatur auctorum Veritas instrumentis. Hinc est,
quod scire cupimus tam presentes quam posteros universos, quod propter spceialem dileccionem, quam
circa ordinem Gisterciensem hactenus habuimus et habemus proprietatem curie in Bredelage et man-
sorum sibi attinencium cum ceteris suis attinenciis, silvis. pratis, pascuis, agris, cultis et incultis et
cum ceteris suis iuribus universis, quam abbas et conventus in Lucka empcionis tytulo compararunt
a Io(hanne) et Daniele fratribus de Nova Civitate contulimus iure perpetuo possidendam. Predicti enim
abbas et conventus in signum et memoriam huius proprietatis collate dabunt ecclesie nostre annuatim
in purificacione beate virginis duas lybras cere. Ut autem hoc factum nostrum inviolabile optineat robur
perpetue firmitatis, presens scriptum sigillo ecclesie nostre fecimus communiri. Actum et datum in ec-
clesia nostra anno Domini M°.G°C.LXrX., in cena Domini.
Nach dem Kopialbuch des Kl. Loccum saec. XIV. im Kgl. St.-A. Hannover III, 130 p. 61. Erwdhnt
Hodenberg, Calenb. UB. Ill, 393 mit falscher Jahresangabe. Ueber Bredelage daselbst Nr. 224.
Westf. Urk.-Buch IV 73
Digitized by
Google
574 1269
1164.
Edelherr Hermann zur IAppe verspricht mit Zustimmtmg Bischofs Simon u. seiner Briider Bernhard v.
Dietrich Kl. Lippstadt zu schiitzen und keine andere Ordensleute zuzulassen. Lippstadt 1269 April 5.
Nos Hermannus nobilis et dominus de Lippia omnibus presencia visuris salutem in dominorum
Domino Dei filio Iesu Christo. Licet nonnullarum religionum personis opera divine maiestati placita
diversimode peragantur, tamen sola religio in sua devocione perseverans pluribus ob rerum inopiam
dissolvendis Deo acceptior comprobatur. Hinc est, quod presencium tenore publice protestamur, quod
ex venerabilis domini Symonis Paderbornensis episcopi, patrui nostri dilecti, et dilectorum fratrum
nostrorum Bernardi nobilis de Lippia et Theoderici prepositi Mindensis ecclegie consilio , consensu et
cooperatione taliter duximus ordinandum, quod ecclesiam sanctimonialium in Lippia a nostris progeni-
toribus fundatam in omnibus iuribus suis eidem ab ipsis traditis et per litteras apostolicas sancitis
integram conservare volentes in eodem opido nostro Lippensi et fundo monachas sive monachas seu
cuiuscunque religionis personas nullatenus admittemus. Ne igitur huius ordinationis ritu facte dubietas
suboleat in futuris, presens scriptum nostro sigillo et debite confirmationis patrocinio duximus munien-
dum. Nos vero Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus, Bernardus et Theodoricus fratres nominati
ob evidentiam dicte ordinacionis pleniorem et sincere dilectionis affectum hanc paginam stabilivimus
nostrorum robore sigillorum. Datum Lippie, anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo nono,
Nonis Aprilis.
Or. tin Fiirstl. Lippischen Archiv zu Detmold. An Pergamentstreifen 1) Siegel Bischofs Simon mit
R&cksiegel, schlecht erhalten; 2) Hermanns (Abb. Lipp. Regg. I, Nr. 15); 3) Dietrich* mit Ruck-
siegel (Abb. ebenda Nr. 16). Reg. Lipp. Regg. I, 229 u. 348.
1165.
Adelheid, Wittwe des Konrad Bant in Warburg, schenlct die von ihrem Manne eingelosten Hofe
in Klein-Daseburg dem Kl. Bursfelde. Warburg 1269 April 14.
Ego Alheidis in Wartberg relicta Conradi Rant omnibus hanc litteram visuris cupio innotescere,
quod, cum villicationes ecclesie in Bursvelde de duobus curiis sitis in minori Dasburch pro quadam
summa pecunie iam dudum a predecessoribus domini abbatis Iohannis et conventus ecclesie Bursvel-
densis in grave dampnum ipsiusfuissenttitulopignoris1) obligate, prefatus bone memorie ConradusRant
maritus meus cupiens propter Deum ipsam ecclesiam per eius adiutorium in posterum reformari,
villicationes ipsas a domino Hermanno Speigele et fratribus suis de Desenberg ad preces et instantiam
prefati domini abbatis et conventus pro septuaginta marcis numerate pecunie redemit cum omnibus
suis attinentiis sue et mee vite temporibus possidendas libere et quiete. Sed quia idem Conradus
meus maritus persolvit carnis debitum moriendo, sicut eo vivente fuerat placitatum, terciam partem
dictarum villicationum tantummodo vite mee temporibus retinebo et due partes libere vacant ecclesie
supradicte, sed post obitum meum ipsa tercia pars sine omni contradictione meorum heredum, quales-
cunque fuerint, similiter ad eandem ecclesiam revertetur. Preterea prefatus dominus abbas et con-
ventus advocatiam dictarum villicationum domino Hermanno Speigele a domino Gorvo de Papenem
pro duodecim marcis titulo pignoris1) qualitercunque obligatam pro summa predicta redemit, sed ego
•Alheidis de ilia summa ipso conventui restitui octo marcas et terciam partem eiusdem summe, videlicet
quatuor marcas vite mee temporibus obtinebo et post mortem meam heredes mei, quicunque fuerint,
Mas quatuor marcas reddent ecclesie memorate. Testes huius facti sunt: fratres de Desenberg, Con-
radus et Albero fratres de Wellede, Gerardus2)Sculthetus,milites, Conradus de Wethen, Albertus Mone-
tarius, Hermannus de Dalem, Iohannes Stolto, Iohannes Almanni, Iohannes de Amelungessen, Widelo,
Hilbrandus Vos, Werner us Villicus, Gotfridus de Dasburch et Hartwicus, hoc tempore consules in
Wartberg et alii plures. Ne autem aliquis heredum meorum, si quos habuero vel habere me con-
Digitized by
Google
1269 575
tingat, hoc factum infringere valeat aut presumat, consules in Wartberg et dominus Hermannus
Speigel presentem litteram sigillis suis de raea prece in testimonium munierunt. Datum Wartberge,
anno Domini Mo.C0C.LXoVH0II., Tiburcii et Valeriani.
') pigneris Or. *) Gerrardus Or.
Or. im KgL St-A. Hannover, KL Bursfelde. An Pergamentstreifen liangt, sehr beschddigt, das .Stadt-
siegel von Warburg, das erste Siegel ab.
1166.
Geismarer Geistliche bekunden Vbereignung einer von Heerse hhnriihrigen Hufe in Helmern an
KL Hardehmisen. 1269 Mai 19.
Theodericus viceprepositus, Gerhardus sacerdos et Conradus dictus de Gandera, confratres ecclesie
sancte Marie in Gevsmaria, omnibus hanc paginam inspecturis salutem in Domino. Tenore presentium
protestamur notumque facimus presentibus et futuris, quod Geroldus, Bruno, Wern(erus) et Gerlacus
fratres de Duergen mansum unum in Helmere situm, quern de manu abbatisse et ecclesia Herisiensi
in feodo tenuerant, domino abbati de Herswithehusen et suis fratribus venditum domino Hermanno
sacerdoti de Istendorp ad manus domine abbatisse in civitate nostra et in cimiterio sancte Marie re-
signaverunt predictis domino abbati et suis fratribus ad proprietatem perpetuam conferendum. Ut igitur
hec rata permaneant et inconvulsa, nos ad instantiam predictorum G(eroldi), B(runonis), W(erneri) et G(er-
laci) presentem paginam conscribi et sygyllo ecclesie nostre nee non sygillo civitatis nostre pro habundanti
cautela et robore fecimus communiri. Testes huius rei sunt: Hermannus plebanus de Nova Civitate, Ber-
toldus de Strovorde *), Gerhardus de Scachten, Hermannus de Menbrechlessen, plebani ; Hermannus Scul-
thetus, Engelhardus de Stenem, Conradus de Helmere, Lotwicus Ortonis, Herenbertus de Dasburch,
Io(hannes) Everhardi, cives Geysmarie. Datum anno Domini M°.C°C.LXPX., in die Potentiane virginis.
J) Or. Stvorde mit o uber t.
Or. im KgL St.- A. Munster, Stift Neuenheerse Nr. 19. Nur an 2. Stelle noch Pergamentstreifen.
1167.
Die Rathmanner in BrUon bekunden, dass sie dem KL Breddar wegen der Todtung Gottfrieds
mn Huckarde und Frankos so lange jahrlich zu ihrem Anniversar eine Mark zaJUen werden, bis
sie dem Kloster eine gleich grosse andere Bente verschafft liaben. 1269 Mai 26.
. . . Gum hec ordinatio fieret, affuerunt in testimonium hii subscript!: Symon Paderbornensis
episcopus, Bertoldus senior et filius suus Bertoldus, nobiles de Buren, Yoachym plebanus in Vylse,
Robertus marscalcus Westphalye, Thydericus de Vytynchoue, Heydenricus et Hunoldus de Plettenbracht,
Fredericus de Harhusen, Herboldus de Amelungessen, Conradus de Ethlen, Volmarus de Brenken,
Menricus Budel, milites.
Or. im KgL St.-A. Munster, KL Bredelar Nr. 70. Von den drei an Pergamentstreifen angehdngten
Siegeln beschddigt erhalten: 1) spitzovales d*s Pfarrers u. Soester Thesaurars, stehende Figur mit
Schlussel in der Rechten, Buck (?) in der Linken; Umschrift S. God rar. Susat. 2) der
Stadt Brilon. Gedr. Seibertz, UB. I, 347. Daselbst zu korrigiren: Z. 2 cum zu streichen;
Z. 11 u. 14: Or. hat retributonis und prelylabato; S. 431 Z. 4 Ethlen statt Othlen.
1168.
Der Bath zu Lilgde (Luthensis) bekundet, dass Heinrich Bungolf zu Gunsten des KL Loccum
auf seine AnsprUche an den 6. Theil des Zehnten zu Hilpede verzichtet hat. Liigde 1269 Juni 6.
. . Testes autem sunt: Heinricus miles dictus de Abbenhusen, Winandus sacerdos de Odestorpe, Bern-
hardusKanne, Bertoldus de Elmeringhusen, Gerlacus deVespere, Arnoldus Krane et alii quam plures . .
Gedr. Hodenberg, Calenb. UB. Ill, 304.
73*
Digitized by
Google
576 1269
1169.
Das Paderbcrner Domkapitd fordert Bemhard den Sohn des Bitters Ludger von Werle auf, seine
Anspriiche in einem ihtn gesetzten Termine gerkhUieh zu erweisen und legt ihm im FaU des JSicht^
erscheinens ewiges Schweigen auf. Paderborn 1269 Juni 19.
H(enricus) Dei gratia prepositus, decanus et capitulum Paderbornensis ecclesie Bernhardo filio
Ludgeri militis de Werle salutem et dilectionem. Cum deciraa Svauedesseiu capitulo nostro pertineat
ad annuam pensionem, de qua dilecto nostro concanonico domino Euerhardo de Heruordia plenam
warandiam facimus, et omni tempore necessario faciemus, quoniam idem ipsam decimam a Volrado
bone meraorie quondam preposito recepit et nomine ecclesie nostre plenum ius habeat in eadem, nee
aliquis preter concanonicos nostros ipsam debeat habere sive etiam possidere, rogamus te attentius et
monemus, ne de ipsa decima te 'aliquatenus intromittas. Si vero te aliquid iuris habere dixeris in
eadem, ad hoc legitime probandum terminum tibi prefigimus quartam feriam proximam post Margarete
in ecclesia Paderbornensi, et scire debes certissime, quod, si in ipsa die non comparueris coram nobis
ad probandum ius, si quod dixeris te habere, nos prepositus, ad quern ipsius decime collatio pertinet,
super ipsa tibi extunc inponemus perpetuum silencium iusticia exigente, ad restitucionem perceptorum te
nichilominus per iusticiam compellendo. Datum Paderborne, anno Domini M0.C°G.LXIX.,XIIoI.Kalendas Iulii
Or. in zwei Ausfertigungen (A u. B), die eine fast ganz abgebldttei% im Rgl. St.-A. Munster, Fstth.
Paderborn Nr. 239. An beiden Siegel von Pergamentsirei/en ab. Diese sowie die Urk. vom
20. Okt (Nr. 1181) ergeben, dass es sich vm einen Zehnten handelt, der ale Obedienz dem Dom-
herrn Everhard von Herford uberwiesen, der zugleich Archidiakon in Herjord war. Mit Rucksiehl
'hierauf ist ee wohl sicher, does unter Suauedessen der Hof Schwabediseen in der Bauerschaft
Untervmsten Amis Schotmar (Vgl. Lipp. Reg. II, 702), und nicht etwa Schwanei bei Paderborn zu
verstehen ist, zvmal das Dorfchen Werle, von welchem der in den Urkk. genannte Hitter den
Namen fuhrt, nahe dabei in demselben Lippischen Amte liegt (Spancken).
1170.
Die Bruder von Escheberg verkaufen einen Zehnten an Kl Breddar. Wolfhagen 1269 Juni 29.
Universis presentem litteram visuris Alexander miles et Volradus fratres de Eskeberg iusticie
inherere et veritati testimonium perhibere. A prudentibus decretum esse dinoscitur, ut ea, que aguntur
in tempore, ne simul cum tempore dilabantur, scriptis, sigillis et testibus memorie tam futurorum quam
presentium inprimantur. Noverint igitur presentes et futuri, quod nos unanimi consensu ac voluntate
domine Alheydis matris nostre et fratrum nostrorum, videlicet Odelrici, Wernheri, Conradi, Hermanni
aliorumque coheredum nostrorum propter inevitabilem necessitatem, quam tunc subterfugere nequm-
mus, mediantibus Thyderico de Medrike, Alberto de Lutersen et Olrico de Westheym avunculo nostro
militibus, dominum Alexandrum abbatem de Breydelar, Gysterciensis ordinis, et conventum eiusdem
monasterii convenimus, ut pensionem duarum marcarum et viginti pullorum, quam Alexandra militi
patri nostro iam pridem defuncto et nobis pro omni iusticia minute decime et pro omni proventu, qui
de areis decimalibus potest provenire, in villa Esbike, in qua ecclesia et curtis iam dictorum abbatis
et conventus sita est, annis singulis solvere tenebantur, a nobis compararent adprofectum et utilitatem
fratrum monasterii memorati. Iam dicti vero abbas et conventus communicato discretorum consilio
propter bonum pacis et concordie eandem pensionem, data summa triginta marcarum legalis monete,
a nobis compararunt. Nosque sepedictam pensionem super altare beate Marie virginis gloriose supra-
dicti monasterii sollempniter abbate et conventu presentibus obtulimus nee nos nee heredes nostri
sepedictum abbatem et conventum quavis occasione super aliquo iure iam dicte minute decime sive
pensionis de cetero poterimus molestare, et quam cito ipsi proprietatem consequi poterunt, nos earn in
manus comitis de Waldeke, a quo ipsam hactenus feodali iure tenuimus, resignare non cunctabimur 1)>
Digitized by
Google
1269 577
ipsique eandem, orani scrupulo contradictionis sive impetitionis^excluso, libere et quiete perpetuo iure
possidebunt. Ut autem iste contractus tarn rationabilis ratus et inconvulsus in evum permaneat, quia
proprium sigillum non habemus, sigillis oppydanorum Montis Martis et Wlfhagen et Iohannis de Hel-
phenberch, Arnoldi de Roderikessen et Gysonis de Gudenborch, militum et castellanorum in Wlfhagen,
presentem litteram rogavimus communiri. Acta sunt hec in Wlfhagen, ubi predicte triginta marce in-
tegraliter persolute sunt, anno Domini M°.C°C.LX nono, in festo apostolorum Petri etPauli. Huius rei
testes sunt: Hermannus de Blomensteyn plebanus in Wlfhagen et Rotherus capellanus ipsius, sacerdotes,
Ekkehardus de Helphenberg, Iohannes de Wedelberg, Gyso de Chygenberch, Henricus Bulemast, Io-
hannes iunior de Helphenberg, milites, Wernherus de Helphenberg, Thyd(er)icus de Blomensteyn, mili-
tares, Lodewicus de Frythslaria8) proconsul in Wlfhagen, Iohannes de Reynleuessen, Henricus deRytte,
Gonradus in Foro et consules in4) Wlfhagen omnes, Henricus proconsul Montis Martis et Thyd(er)icus
de Oddenhusen fratres, Henricus et Iohannes de Capella fratres, Albertus de Mulenhusen, Bertoldus et
Helmicus de Huxaria fratres, consules Montis Martis omnes et alii quam plures.
l) cuntabimur Or. *) impetionis Or. •) Frythslatia Or. 4) et Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 95. An Pergamentstreifen Siegel 1) der Stadt Mars-
berg; 2) der Stadt Wolfhagen; 3) dreieckiges Arnolds v. Roderikessen; 4) dreieckiges Grisos v.
Gudensberg; 5) dreieckiges Johanm von Helfenberg, Maueranker, krdftiger trie bei 3, Umschrift:
Sigillum Iohannis de Helfenb . . g.
117L
Bischof Simon v. Paderborn bekundet Verkauf von Zehnten cm Kl. Hardehausen. Paderborn 1269 Juli 6.
In nomine Domini amen. Nos Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus totumque eiusdem
ecclesie capitulum. Tenore presentium litterarum recognoscimus, quod Hermannus marscalcus noster
de Osdagesen, consensu liberorum suorum, heredum et coheredum accedente, vendidit abbati et con-
ventui monasterii Herswedehusen decimam in maiore Northen centum viginti quatuor marcis legalium
denariorum sibi pro ipsa persolutis, quam decimam in manus nostras legitime resignatam prefato
monasterio cum proprietate possidendam unanimi assensu contulimus, de qua videlicet decima capi-
tulum Paderbornense unam marcam legalium denariorum per manus predicti abbatis et conventus
annuatim recipiet in vigilia beatj Iacobi apostoli. Et ut hec rata et inconvulsa permaneant, presens
scriptum tarn nostro quam capituli nostri sigillis cluximus roborandum. Actum et datum in ecclesia
Paderbornensi, in octava apostolorum, anno Domini M°.G°G.LX nono.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 165. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
U72.
JEddherr Hermann zur Lippe vertauscht mit seinem Bruder Bernhard von VaUcenberg die Vogtei
eines an Kl. Welver verkauf ten Hauses in Lippborg mit einer andern bei Untrup. 1269 Juli 25.
In nomine Domini amen. Nos Hermannus de Lippia universis Christi fidelibus, ad quos presens
scriptum pervenerit, salutem. Tenore presentium protestamur et notum facimus presentibus et futuris,
quod, cum Hinricus miles dictus Scredere, gogravius in Alen, de pleno consensu Elysabet uxoris sue,
Hermanni filii sui ac omnium heredum suorum domum in Libborg situm ultra rivum et casam iuxta
Libborg cum omnibus suis attinentiis in pratis, agris, rubetis et piscatura, were, pro certa summa
pecunie vendidisset ecclesie et conventui in Weluere, ordinis Cysterciensis, prefatus H(inricus) Scredere
cum suis heredibus advocatiam predictorum bonorum nobis, a quo hanc in pheodo tenuerat, reddidit
resignando. Nos itaque circa prefatam ecclesiam et conventum in Weluere et sanctimoniales ibidem
Deo famulantes pium gerentes affectum advocatiam, et quicquid iuris in prefatis bonis habuimus, de
consensu fratris nostri domini Bernhardi de Valkenberg ac omnium heredum nostrorum liberaliter et
integraliter sibi contulimus pleno iure in perpetuum possidenda. Pro cuius quidem recompensatione
Digitized by
Google
578 1269
advocatie advocatiam cuiusdam domus site in Wiselderen iuxta Unkintorp a dicto H(inrico) Scredere
et suis heredibus reccpimus et ipsi eiusdem domus advocatiam in pheodo duximus concedandam et
exinde ipse H(inricus) et sui heredes nobis erant in perpetuum homagio fidelitatis astricti. In cuius
venditionis, resignationis et nostre collationis testimonium banc litteram super hiis confeetam sigilli
nostri iussimus munimine roborari. Petivimus insuper ad maiorem omnium predictorum evidentiam
presenti littere sigillum dilecti fratris nostri domini Bernardi de Valkenberg apponi. Acta sunt hoc
anno Domini M°.G0C.L0XIX°., circa festum beati Iacobi apostoli.
Or. im Kgl. St.-A. Miin8ter, KL Welver Nr. 70. An Pergamentstreifen 1) dreieckiges Siegel Bernhardt
2ur Lippe (hier auffdlliger Weise nach der Falkenburg benannt); 2) rundes Siegel Hermanns zur
Lippe, wie Lipp. Regg. I Taf. 17 u. 15. Ueber Heinrich Schroder vgl. UB. Ill, Nr. 995,
1173.
Kl. Abdinghof bekmidet Kanf ernes Hofes des Bitters Ludolf von Heerse und seiner Frau Agm
von-Elsen fur sein Hospital. Paderhorn 1269 Jtdi 29.
Hermannus Dei gratia abbas, Rotbertus1) prior et conventus monasterii sanctorum apostolorum
Petri et Pauli in Paderborne omnibus hanc litteram visuris oraciones in Domino Iesu Ghristo. Pre-
sentibus dicimus et protestamus, quod nos curiam, que quondam erat Suetheri militis de Elsen,
feudali nobis iure pertinentem ad sex denarios nobis annuatim tributariam existentem de pecunia quo-
rundam fldelium Christi comparavimus nobis a Ludolpho2) milite et uxore sua Agnete cum consensu
heredum suorum pro viginti quatuor3) marcis tali condicione, quod dicta curia pertineat hospitali
nostro cum omni commodo et utilitate et sit ibi domus hospitalis. Et quidquid4) in redditibus antique
domui hospitalis hactenus5) attinebat, nunc pertineat isti. Et eciam ipsa domus antiqui hospitalis6)
cum omni utilitate deserviat predicte curie ad usus pauperum peregrinorum et infirmorum cum omnibus
fructibus et commodis, que exinde poterunt provenire. Dicimus preterea, quod fideles illi, de quorum
pecunia predicta curia extitit comparata, tali condicione pecuniam suam expenderunt pro empcione
tali, ut ibi fleret et maneret domus perpetua hospitalis. Et dictus Ludolfus de Herisia cum uxore sua
Agneta, quidquid4) predicta curia ultra viginti quatuor marcas valuisset, totum dederunt pro hac con-
dicione, ut ibi esset perpetuum hospitale. Adiectum7) tamen extitit, quod in anniversario dictiLudolfi
et uxoris sue Agnetis et in anniversario Suetheri militis et Mechildis, qui pater et mater extiterunt
predicte uxoris Ludolfi2), duos solidos, item duo solidi dentur annuatim de curia supradicta, Et ne
quis successorum nostrorum tarn pium factum et racionabile confundat vel infirraet, presentem paginam
sigillo nostro et conventus nostri duximus roborandam. Huius rei testes sunt: dominus Albero cano-
nicus orientalis, Gonradus plebanus ecclesie Forensis, Hermannus plebanus inferioris chori, dominus
Conradus de Etlen senior, Andreas de Sola Domo, Conradus de Etlen iunior, Gonradus Enhus, Conradus
Luscus, milites; Iohannes de Barichusen8) magister burgensium, Iohannes de Lessethe, Isherus9)
Longus, Albertus de Curia, Isherus de Aldorpsen, Thidericus de Valle, Gherhardus 10) monetarius,
Albertus Paganus, consules et burgenses et alii quam plures. Datum Paderborne, anno Domini mille-
simo CC°. sexagesimo nono, IIIP. Kalendas Augusti.
J) Rotgherus C. *) Ludolffo C. ») quatuor fehlt C. 4) quidquic B. 5) hactenus fehlt B. •) hosp. ant. C.
7) adicum B< C undcutlich. *) Barinch C. *) Ysherus C. 10) Gerhardus li.
Awt Msc. VII, 4217 f. 200 (B) und I, 126 fol. 40 (C) im Kgl. St- A. Miinster. In beiden Hdschr.
ist hinzugefugt: Et notandum, quod hospitale ab istis pensionibus via commutationis pro
aliis redditibus et pensionibus totaliter est deliberatum et solutum. In B folgt: prout
etiam patet in privilegio separacionis offitiorum ab invicem, quod invenies in sexto folio
post. Am Rande stcht Hinweis von spdterer Hand auf fol. 136a. Dort ste/U das eitirte Privileg
Digitized by
Google
1269 579
van 1373 Aug. 25. In C folgt nur allgemeiner Hinweis auf dieses Privileg. Oben Nr. 287
wird Suether von Elsen Sokn des Kanomkus Johann von Elsen genannt. Das dort erwdhnte, an
der Pader gelegene Bans ist mit dem hiei% genannten Leknhof identisch. Vgl. vnten Nr. 1175.
1174.
Abt Heinrich und Kl. Flechtorf uberlassen Outer in Esbike an Kl. Breddar. 1269 August 5.
Heinricus Dei gratia Fleychtorpensis ecclesie abbas totusque eiusdem ecclesie conventus universis
has litteras inspecturis imperpetuum. Quia res gestas plerumque nubes oblivionis solet involvere,
voluit ea discretorum sollercia litteris et sigillis perhennari. Noverint igitur presentes et futuri, quod
bona in villa Esbike, in qua ecclesia est sita, que cum iure proprietario nobis ab antiquis temporibus
pertinebant, et que sine honere advocatie ad nos devoluta libere possedimus et quiete, abbati et con-
ventui de Breydelar cum omni integritate et ipso iure proprietario unanimi consensu et voluntate
contulimus imperpetuum possidenda, ita sane, ut nulla nobis et nostris successoribus de eisdem bonis
conpetat repetitio facienda. Predicti vero abbas et conventus Breydelarensis in reconpensationem
eorundem bonorum septem moldra annone, tria siliginis et quatuor avene singulis annis imperpetuum
nobis persolvent eandemque annonam nobis in Fleychtorph sive in Monte Martis, si voluerimus, omni
scrupulo excusationis excluso ante festum beati Martini in propriis laboribus et expensis presentabunt.
Ut autem iste contractus durabilis permaneat nee a nostris valeat violari, ad maiorem firmitatem
presentem litteram sigillo nostro et sigillo ecclesie nostre duximus roborandam. Acta sunt hec anno
Domini M°.C°C. sexagesimo nono, Nonas Augusti.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 94. An Pergamentstreifen spitzovales Siegel des Abts,
stehende Figur mit Buck in der Linken, Stab in der Rechten. Umschrift verletzt.
1175.
Bischof Simon und BomJcapitd von Paderhorn behunden, dass Kl. Gokirche an Kl. Abdinghof
einen seinem Pfarrverbande gehorigen Hof uberwiesen habe. Paderborn 1269 August 10.
Symon Dei gratia (episcopus)1), H(enricus) prepositus, R(abodo) decanus totumque capitulum ec-
clesie Paderbornensis omnibus hanc litteram visuris perpetuam in Domino salutem. Tenore presentium
dicimus et protestamur, quod de voluntate nostra et consensu abbatissa, prepositus et moniales Rurensis
ecclesie ex communi consensu curiam quondam Swetheri militis de Elsen sue parrochie pertinentem
dederunt ecclesie sancti Pauli Paderbornensis, ut ad illam pertineat iure parrochiali cum omni utilitate
et commodo perpetuo possidenda, tali conditione, ut custos predicte ecclesie sancti Pauli septem denarios
legates in Paderborne preposito dicte Rurensis ecclesie tribuat annuatim in festo paschali in restaurum
curie supradicte. Et ne hoc factum aliquis possit infirmare vel iniqua permutatione confundere, pre-
sentem litteram huius facti seriem continentem sigillis nostris fecimus roborari. Datum Paderborne, anno
Domini Mo.C°C.LXV0IIIL, quarto Idus Augusti.
») Fehlt Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 61a* Die vier Siegel von Pergamentstreifen abgefaUen.
Vgl. oben Nr. 1173.
1176.
Dompropst Heinrich und Bomhapitd von Paderborn verkilnden den BUrgern von Her ford Anwen-
dung strenger Massregdn gegen Ehebrecher und Wucherer. Paderborn 1269 September 12.
H(einricus) Dei gratia prepositus et capitulum Paderbornensis ecclesie consulibus et universitati
burgensium in Heruordia salutem et omne bonum. Universitas vestra scire1) debet, quod dominusEuer-
hardus archidiaconus vester nobis graviter est conquestus, quod nonnulli archidiaconatus sui ipsum contra
iusticiam inpedire nituntur, ne iurisdictione2) sua utatur in adulteros et usurarios manifestos, ut sic per
Digitized by
Google
580 1269
iniuriam reclamantium excessus8) eorum remaneant incorrecti. Quia vero, quanto majora sunt peccata,
tanto maiori sunt animadversione plectenda, et quia crimen usurarum in tantum invaluit, quod eius ne-
gocia4) quasi licita reputantur inter christianos; scire1) debetis, quod crimen usurarum tarn in veteri
quam in nova lege detestabile reputatur. Ideoque Iudeus a Iudeo usuram contra legem suam recipere
pertimescit 5). Si christianus a christiano ipsam recepit, sue salutis inmemor et in scandalum fidei
christiane. Hinc est, quod, cum facilitas venie incentivum tribuat delinquendi et (ferro) assidenda sint
vulnera, quod fomentorum(P) non sentiunt nutrimenta et quia facientes et consencientes6) par pena con-
stringit et quia non caret scrupulo societatis oculte 7), qui manifeste facinora desinit obviare et quoniam
archidiaconi episcoporum sunt oculi, pro suis subditis in die districti iudicii responsuri, idcirco ad exstir-
pandum predictiun crimen, quod in dyocesi Paderbornensi nimis invaluit, ita concordavimus in hoc casu,
quod auxilio sedis apostolice ac ecclesie Maguntine ac auctoritate domini episcopi et propria communi-
cato consilio contra usurarios taliter procedemus, ne sanguis eorum ibi de nostris manibus requiratur,
ubi debemus de singulis reddere rationem, ut, quos timor Dei a malo non revocat, saltern coherceat se-
Veritas ecclesiastice discipline. Datum Paderborne, anno Domini M0.C°C.LX0IX., II. Idus Septembris.
*) sire Or. *) iuridicione Or. 8) exessus Or. 4) negocio Or. b) pertimessit Or. 8) consens Or. *) oculde Or
Or. im Kgl. St- A. Mumter, Fstth. Paderborn Nr. 240. Siegel vom PergamenUtreifen ab.
1177.
Dompropst Heinrich von Paderborn bestdtigt mit dent Busdorfer Kapitel den tTbertrag eines Kirchen-
guts des Ekbert Vettenere an den Burger Bernhard von Anvorde mit VorbehdU ihrer Prostatism.
1269 September 17.
Henricus Dei gratia prepositus Paderburnensis omnibus presens scriptum visuris in vero salutari
salutem. Notum esse volumus inspectoribus presentium universis, quod nos officium1), quod a nobis
tenebat Ekbertus dictus Vetteneue2), abeodem etsuis heredibus pro quinquaginta marcis a nobis emptum
et in manibus nostris libere resignatum, habito consensu prepositi, decani et capituli sanctorum aposto-
lorum Petri et Andree Paderburnensis, contulimus Bernhardo dicto de Anuorde, civi Paderburnensi, et
Hildegundi sue uxori et eorum heredibus cum omnibus ipsi offitio pertinentibus quiete et integraliter
possidendum, ita tamen, ut iidem B(ernhardus) vel sui heredes tarn nobis quam nostris successoribus,
prepositis Paderburnensibus et capitulo nostro facient omne debitum, quod de predicto officio nobis
fuerit faciendum, Widikindo canonico sanctonim apostolorum predictorum dicto de Scildesce triaPader-
moldra siliginis, tria avene et duo ordei de predictis bonis solvant annuatim. Post obitum vero dicti
W(idekindi) prefati Bernhardus et sui heredes capitulo sanctorum Petri et Adree prenotato solvent
prescriptam pensionem. Huic vero nostre ordinationi testes aderant: Ludowicus dictus Bulemast, An-
dreas Wltur, Iordanus de Euersen, Conradus Pellere, Iohannes Blomenrich, Lippus, Conradus Woldeig,
Iohannes Pistor, Iohannes de Hestene, Eiko, Hermannus de Foro, Iohannes scriptor noster et alii quam
plures. Ut autem hec firma permaneant, presentes litteras sepedictis Bern(hardo) et suis heredibus
sigillo nostro dedimus roboratas. Nos vero prepositus decanus et capitulum sanctorum apostolorum
Petri et Andree predictum huic facto honorabilis viri domini Henrici prepositi prefati rationabilem as-
sensum (prebentes)3) unanimi consensu presenti scripto inde confecto in testimonium et robur sigillum ec-
clesie nostre duximus appendentem. Datum et actum anno Domini M.CC.LXIX0., in die Lamberti martiris.
*) officio Abschr. ») Vettenere Abschr. Doch vergl. Xr. 1226. *) Fehlt Abschr.
Am Mac. I, 121 fol. 23 *> im KgL St.- A. Munstei: Am Rande der Handschrift: de officio cocammet
1178.
Die Eddherrn Bernhard und Hermann zur Lippe bekunden9 doss sie dem Herrn von liter wegen
des Zehnten in Mengeringhausen voUe Gewtihr gdeistet haben. Geismar 1269 September 27.
Gedr. Kcpp> Bistor. Nachr. v. d. Herrn zu Itter S. 221. Reg. Lipp. Regg. I, 230 Nr. 350.
Digitized by
Google
1268 581
1179.
Bathmtimer und Schoffen beider Sttidte Herford bekunden die Schenkung einer auf einen Garten
zu Ugenden Wachsdbgdbe seitens dries Hirer MitbUrger an das Stift auf dem Berge bei Herford.
Herford 1269 September 28.
In nomine Domini amen. Omnibus, ad quos scriptum hoc pervenerit, . . consules et scabini tarn
veteris quam novi opidi Heruordensis perpetuam rei geste memoriam. Veritas scripture fulcitur et
roboratur munimine, ut errorem ambiguitatis exterminet et ne oblivio mater litium et materia iurgio-
rum novas dissensionis questiones inducat. Nosse igitur cupimus tarn presentes quam posteros, quod
Gerhardus dictus Rufus senior, burgensis noster, divine retributionis intuitu de expresso consensu et
voluntate Henrici, Gerhardi, Theoderici, filiorum ac aliorum heredum suorum, nobis et universitate
burgensium coram honorabile domino E(uerhardo) archidyacono Heruordensi in ecclesia forensi et
prenominatis heredibus astantibus, in orto suo sito extra portam, que Sculenporte vulgariter nuncupatur,
ecclesie sancte Marie Montis apud Heruorde libram cere sponte et liberaliter contulit et donavit in
die parasceve annis singulis deinceps perpetuo persolvendam, ita ut, ad quemcunque vel quoscunque
ortus prenominatus emptione, donatione vel alio quocunque modo heredes vel extraneos pervenerit,
ipsi orto pensio prelibata, scilicet unius libre cere, perpetuo sit annexa. Ne tarn pia donatio aliquibus
pravis machinationibus valeat irritari, in cuius testimonium fidem et memoriam rogati ab ipso Gerhardo
donatore et heredibus volentibus et petentibus sigillum universitatis nostre tenori presentium decre-
vimus apponendum. Datum Heruorde, anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo nono, quarto
Kalendas Octobris.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Herford, Stift auf dem Berge, Nr. 11. Rest vom Stadtsiegel an Pergamentetreifen.
1180.
Die Abte von Beinhardsbrunn, Peter sberg bei Erfurt u. Oemrode beauftragen als p&psttiche Pro-
visoren die Abte von Abdinghof, Breitenau und Flechtorf tnit der Revision der Kloster Helmars-
hausen und Marienmunster. Fulda 1269 Oktober 16.
. . Dei gratia Reinherisburnensis, Montis sancti Petri Erfordie et Gerrode monasteriorum abbates,
auctoritate sedis apostolice et constitutionis super hoc edite dati capituli provisores, viris honestis
Paderburnensis, Breitenowe et Flichdorf monasteriorum abbatibus in Domino salutem. Tenore pre-
sentium vobis iniungimus districte precipientes, quatinus personaliter accedatis ad monasterium Helm-
wordishusen et monasterium prope Sualimberch diligenter ibidem auctoritate et vice nostra de statu
dictorum locorum inquirentes et corrigentes, que ibidem tam in capite quam in membris inveneritis
corrigenda, facientes, que decreveritis, per censuram ecclesiasticam firmiter observari. Datum Fulde
anno Domini millesimo C°C.LXVIIII., in die Galli.
Or. im Kgl. St-A. Marburg. Die drei Siegel van dem abhdngenden PergamenUtreifen abgefallen.
1181.
Bischof Simon von Paderborn verkauft mit Zustimmung tfes Domkapitels dem Kl. Holthausen bei
Buren einen Hof dasdbst fiir 60 Mark. Paderborn 1269 Oktober 20.
. . . Acta sunt hec coram Hinrico preposito, Rabodone decano, Everhardo de Hervordia, magistro
Iohanne de Scildesce can tore, Widekindo de Osethe, Iohanne de Messinchusen, Hinrico dicto Lusco
cellerario, Walthero thesaurario, Hermanno de Sunninchusen scolastico, Thiderico de Susato, Ottone de
Retberg camerario, Wernero de Patberg, Fretherico, Amelungo, Bernardo de Warendorp, Thiderico de
Lippia preposito orientali, magistro Gonrado deBovinclo, Bertoldo deAssenburg, magistro Thetmaro...
Ottone comite de Ravensberg et nobilibus viris fratribus dominis de Lippia, scilicet Bernardo et Hermanno.
Gedr. (naeh dem Or. im Freiherrl. v. Brenkenechen Archiv zu Erpernburg) Asseb. VB. 1,344; Schaten
ad annum ungenau. Reg. Lipp. Regg. I, 230 Nr. 351 mit irrigem Datum.
Westf. Urk.-Bueh IV. 74
Digitized by
Google
582 1269
1182.
Das Paderborner Domkapitel bekundet, dass Bernhard, Sohn Bitters Ludger von Werle, sein Reck
an der Obedienz Schivabedissen nicht habe erweisen konnen und es deshalb diesdbe dent Kanontkus
Everhard (Archidiakon) von Herford uberiragen und dent Bernhard emges StUlschweigen auferlegt
habe. Paderborn 1269 Oktober 20.
H(einricus) Dei gratia prepositus, decanus et capitulum Paderbornensis ecclesie universis hoc
scriptum visuris salutem in Domino. Presentibus protestamur, quod, cum nos Bernardo Alio Ludgeri
militis dicti de Werle, qui obedientiam ecclesie nostre in Suauedessen occupat violenter, quam dominus
Euerhardus de Heruordia, concanonicus noster, iam multis annis elapsis a preposito Volrado receperat
de ipsa solvens annuam pensionem prefixerimus terminum ad probandum ius suum, si quod haberet
in ipsa obediencia, et idem Ber(nardus), licet comparuerit, nichil tamen de intencione sua probaverit,
verba tantum frivola pretendendo, predictus dominus Euerhardus ius suum et ecclesie nostre plene et
legitime probavit, iusticia exigente et nos Bernardo prefato perpetuum silencium imposuimus de ipsa
obediencia iuris ordine in omnibus observato et eandem obedienciam domino Euerhardo sepe dido
adiudicavimus iusticia mediante, volentes ipsi plenam warandiam facere de ipsis bonis sive obediencia
omni tempore opportuno. Datum Paderborne, anno Domini M°.C0C.LX°IX., XPII. Kalendas Novembris.
Et nos capitulum predictum sigillum nostrum simul cum sigillo prepositi Hinrici scripto in testimonium
duximus apponendum. Datum Paderborne anno et die predictis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 241. Von beiden Siegeln nur kleine Reste an Pergament-
streifen erhaUen. Suauedissen nicht = „Schwanney" wie Ruckschrift s. XVII. hat; vgl. Nr.1169.
1183.
Graf (Ludolf) von Dassel, Edelherr Hermann zur Lippe, (Berthold) d. &. von Biiren, Propst Dietrich
von Busdorf u. a. Paderborner Geistliche u. Laien sind Zeugen bei Verkauf der Herrschaft Borstmar
an Bisclwf Gerhard von Munster. Diestedde 1269 November 3 u. 11.
Gedr. zuletzt UB. Ill, 840. Reg. Lipp. Regg. I, 230 Nr. 352 mit irrigem Datum ; korrigirt Bd. IIS. 7.
1184.
Propst Dietrich v<m St Peter (Busdorf) in Paderborn, Otto Kammerer daselbst, Graf Luddf
von Dassel, Herr Hermann zur IAppe und Berthold d. a. von Biiren Zeugen bei Verpfandung
munsterscher Guter an Graf Friedrich von Bietberg. Diestedde 1269 November 3 und It
Gedr. zuletzt UB. Ill, 841. Reg. Lipp. Regg. zoie vor. Nr.
1185.
Kl. Abdinghof bekundet, dass einer seiner Dienstmannen gegen eine Official-Prtibende nebst Frucht-
leistung seine Guter ihm uberiragen habe. Heslingen 1269 November 4.
Hermannus Dei gratia abbas, Rotbertus prior et conventus monasterii beatorum apostolorum Petri
et Pauli in Paderburne omnibus hanc litteram visuris notum esse volumus, quod Godefridus de Hes-
linge, ministerialis ecclesie nostre, bona sua apud dictam villain Heslingen sita, que de manu nostra
iure ministerialium tenebat, pio zelo et debita fidelitate ductus, cum heredem non haberet, sanus mente
et corpore, contulit ecclesie nostre cum omnibus fructibus eorundem, tali conditione, ut eidem ad dies
vite sue prebendam ministraremus, qualem solent habere offitiales ecclesie seu ministri, et quatuor moltra
frumenti ad supplementum prebende annis singulis adderemus. Facta est hec1) donatio et dictorum
bonorum a dicto G(odefrido) ad manus nostras resingnatio primo apud villain Heslingen, presentibus
civibus eiusdem ville et multis embus de Widhen, secundo in ecclesia nostra Paderburnensi, presentibus
magistro Iohanne de Schildesche, canonico Paderburnensi, Amelungo de Yburg, Lodewico Bolemasto,
Andrea de Enhus, militibus, Conrado de Enhus, Iohanne de Barichosen, Alberto de Curia, Alberto
Digitized by
Google
1269 583
Pagano, Thetmaro de Volbacthinchosen, ministerialibus nostris, et multis aliis fide dignis. Ut autem
huiusmodi factum maneat inconvulsum et ad notitiam veniat futurorum, presentem paginam duximus
roborandam sigillis nostris. Acta sunt hec2) apud villain Heslinge pridie Nonas Novembris et in ec-
clesia nostra, quinto8) Kalendas Ianuarii anno Domini millesimo C0.C°.LX° nono.
l) hec fehlt B. *) hec fehlt A. *) quinU A.
Or. in zwei Ausfertigungen (A und B) im Kgl. St- A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 62. An beiden
das spitzovale Siegel des Abts, sitzende Gestalt mit Stab undBuch, an Pergamentstreifen hdngend
leidlich erhalten, wie Westf. Siegel II Taf. 124 Nr. 22; das zweite abgef alien.
1186.
Bischof Simon von Paderborn bekundet, dass Landgraf Heinrich von Hessen ihm die HSlfte der
Burg Fiirstcnstein abgetreten habe, und dass mgleich Festsetzungen beziiglich Neubauten in der
dortigen Gerichtsbarkeit getroffen seien. Wolfhagen 1269 November 15.
Symon Dei gratia Paderburnensis episcopus l) universis presens scriptum visuris salutem in omnium
creatore. Notum facimus et presentibus publice protestamur, quod dominus Hinricus lantgravius Hassie
de consensu uxoris sue et heredum suorum nobis et ecclesie nostre medietatem castri sui Vorstenstene
donavit perpetuo possidendam, ita quod castellani dicti castri fidelitatem et custodiam ipsius nobis utris-
que iurabunt, et edificia eiusdem castri communi consensu faciemus, ita quod edificia partis unius
edificiis partis alterius nullatenus preferantur. Si vero processu temporis nos in eadem comitia, in qua
castrum situm est, oppidum, molendina vel alias structuras edificare contigerit, proventus ipsorum equa-
liter dividemus. In comicia vero Scardenberg nos et successor noster sine contradictione domini lant-
gravii vel heredum suorum edificare poterimus pro nostra libera voluntate. Si autem, quod absit, nos
vel nostrum successorem cum ipso discordare evenerit, castellani ibidem neutrum nostrum ad dampnum
alterius intromittent nee etiam adiuvabunt, nee aliquis nostrum alterum eiciet, set, cum Concordes facti
fuerimus, iidem castellani nobis ambobus obedient sicut ante. Si vero nos cum aliquo alio guerram
habere contigerit, pars nostra nobis sine contradictione alterius serviet in omnibus, quibus potest Ut
autem hec rata permaneant, presens scriptum nostro et ecclesie nostre sigillis fecimus roborari. Nos
etiam comes Otto de Rauensberg, Bernardus nobilis vir dominus de Lippia rogati sigilla nostra2) huic
scripto apposuimus in testimonium huius facti. Actum et datum Wlfhagen, anno Domini millesimo
ducentesimo sexagesimo nono, XV°II. Kalendas Decembris.
*) epo Or. *) nostro Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 242. An Pergamentstrei/en 1) verletztes ovales
Siegel des Bischof 8 ; 2) verletztes rundes des Dornkapitels ; 3) das dreieckige Ravensbergisclie wie
AbbUdung Westfal. Siegel I Taf. 35 Nr. 7, mit ruckwarUgem Sekret, dessen AbbUdung dort mckts
gegeberiy aber dem auf Taf. 16 Nr. 7 sehr dhnlich ist; 4) die obereHalfte vom dreieckigen Siege
Bernhards zur L. wie AbbUdung Lipp. Regg. I Taf. 17, mit Sekret. Die Rudera der Burgl
Schartenberg finden sich in der Nahe des hessischen Stddtchens Zier ember gy N. von demselben.
In der Nachbarschaft wird auch Vorstenstene (Ruckschrift s XIV. u. XVI. Vorstene, Forsteine
zu suehen sein; axis einer solchenLage erkldrte sich am einfachsten das Inter esse des Bischof s amy
Mitbesitze der Burg. Ueber sine hessische Burg, welche 1380 Furstinegke genanntwira\ vgl. Varn-
hagen, Grundlage UB. S. 187 ; ein Dorf Furstenwald grenzt unmittelbar an Schartenberg.
1187.
Abt Hermann und Konvent von Peter und Paul in Paderborn kaufen Gilter von den Tochtern
Hires Ministerialen Scheie. Widen 1269 November 18.
Hermannus Dei gratia abbas ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Pauli in Paderborne omnibus
hanc litteram intuentibus perpetuam in Domino salutem. Tenore presentium dicimus et publice pro~
74*
Digitized by
Google
584 1269
testamur, quod Bertradis et Ermendrudis, ministeriales nostre, filie Bertrammi dicti Lusci, nostri mini-
sterialis, de consensu heredum suorum, consentientibus quoque filiis et filiabus ipsarum, vendiderunt
nobis bona, que de manu nostra iure ministeriali tenebant, videlicet molendinum ad rivum Alipe prope
villa(m) Welsede et domum unam et agros ad ipsam pertinentes . . . villa et campo Welsede cum omnibus
utilitabus pertinentibus ad molendinum, domum et agros supradictos facta in manus nostras resigna-
tion e manuali a Bertrade et Ermendrude et earum pueris supradictis. Dicimus preterea, quod Vole-
quinus, Heinricus et Conradus fratres de Welsede similiter in manus nostras resignaverunt, quicquid
in ipsis bonis iuris habebant, receptis a nobis pro pretio tribus marcis. Predictis etiam Bertradi et
Ermendrudi pro emptione predicta dedimus denariorum legalium septem marcas. In cuius rei testi-
monium presentes litteras sigillo nostro et sigillo castellanorum in Scowenborch, (in) quorum presentia
dicta emptio facta est, duximus roborari. Testes huius rei sunt: Waltherus vicem gerens advocati in
Scowenburch, dominus Wilhelmus de Holte, dominus Ludewicus Post, dominus Woltherus Post, dominus
H(einricus) de Welsede, dominus Wernherus Pollex, dominus Euerhardus Ouelgest, dominus Arnoldus
Pollex et alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.LXVIPIL, in Wida, octava Martini.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 63. An Pergamentstreifen an erster Stelle drei-
eckiges plattgedrucktes unkenntliches Siegel; an zweiter Rest vom Siegel des Abts. Welsede nicht
Wessede, wie Or. einmal hat, (vgL villa Widhem unten Urk. von 1272 Dec. 18) lag zwischen
Hessen-Oldendorf und der Schaumburg und eine halbe Stimde von Welsede entfernt findet rich an
der Weser Gross- und Klein-Widen. Abdinghof hatte aus der vdterlichen Erbschaft semes Stiftert
Meinwerk sehr bedeutende Grundguter in der Grafschaft Schaumburg. Das Kloster wusste sich
die Gunst der dordgen Grafen zu erhalten und blieb bis zu seiner Avfhebung im Besitz derselbetu
In der ersten Halfte des 15. Jahrh. hatte der Abt Johann Brockhusen die Ehre, von der graf-
lichen Familie zur Kindtaufe als Mitpathe auj die Schaumburg eingeladen zu werden; semPatherh
geschenk bestand u. A. in der Fischerei im Amt Widen, namentlich auch auf der Elpe = Alipe.
(Abdingh. Chron. Msc. Spancken.)
1188,
Eddherr Berrihard zur Lippe und seine Gemahlin Agnes verziehten auf atte Rechte am Zehnten
des Hofes Vorwerk bei Herford. VdlJcenberg 1269 November 23(?).
Bernhardus nobilis vir de Lippia et nobilis domina Agnes uxor eius omnibus, ad quos presens
pagina pervenerit, geste rei noticiam. Ad hoc scripta fiunt autentica, ut retroacta elucident et in poste-
rum lites et contenciones exstirpent. Hac igitur serie literarum notum facimus universis, quod nos ad
honorem virginis gloriose genitricis Dei et ob salutem et remedium animarum nostrarum omne ius,
quod ex successione hereditaria vel aliascunque modo habuimus in presenti vel ullo unquam tempore
habere potuimus in futuro in decima curtis Vorweric site in pede Montis sancte Marie iuxta Heruordiam,
decane et conventui monasterii sancte Marie montis eiusdem una cum liberis et heredibus nostris pure
et libere nulla prorsus adiecta condicione donavimus perpetuo et donamus, ita ut nee nos nee maritalis
posteritas ullam umquam eisdem moveamus questionem nee in aliqua super ipsa decima turbemus aut
molestemus, quod eidem decime renunciavimus et renunciamus et earn resignamus conventui et absolute
et voluntarie resignamus donationem pretactam proprietatis decime memorate in Voreweric per venera-
bilem patrem et dominum Simonem Paderbornensem episcopum et honorabiles viros prepositum, decanum
et capitulum ecclesie Paderbornensis post spontaneam resignationem et renuntiationem felicis recorda-
tionis B(ernhardi) patris nostri ac 2) S(ophie) matris nostre dilecte et heredum suorum rite et laudabiliter
factam, sicut in instrumentis et litteris inde confectis plenius continetiw, ratam, gratam et firmamhabe-
mus et ipsi donationi nostrum et heredum nostrorum plenarium impertimur assensum valiture. Testes
autem, qui interfuerunt, liii sunt: venerabilis dominus Parbornensis episcopus, nobilis vir Otto comes
in Rauensberg, Reinardus et Hermannus Gograuii Heruordenses2), Henricus dictus de Gummere,
Digitized by
Google
1269 585
Godescalcus et Henricus dicti Slavi, milites, et alii quam plures vasalli et ministeriales nostri vocati ad
hoc et interesse rogati. Et ut premissa debitum robur obtineant et tenaci memorie commendentur,
sigilla nostra presentibus decrevimus annectenda. Datum Valkenburge, anno Domini M°.C0C.XLVH°II.,.
in die Clementis pape et martyris.
x) hac Abachr. ") Heruordensis Abschr.
Aus ewer Processachriji „die Junfern auf dem Berge von Hervorde tegen hern Corde Wycht deken
der kerken sunte Johannis to Hervorde und kerkheren der kerken unser leven frowen up
dem Berge vor Hervorde" von 1494. Die Jahreszahl 1249 wahrscheinlich verschrieben statt
1269, da Bernhard d. a. zur Lippe erst 1264 starb.
1189.
Die Briider von Haldessen bekunden VerJcauf von drei ihnen aufgelassenen Hufen in Westheim
bei Geismar an Kl. Hardehausen. Geismar 1269 December 13.
Ego Theodericus dictus de Haldessen et fratres mei Iohannes, Stephanus et Regenbodo omnibus
hoc scriptum audituris salutem eternam. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod Hin-
ricus et Iohannes cives Geysmarienses, filii Werenzen, tres mansos in Westhem apud Geysmariam de
manu nostra in pheodo tenuerunt, quos ea conditione nobis resignaverunt, ut eorum proprietatem mo-
nasterio Herswythehusen absolute et libere conferremus. Nos vero sub spe remunerationis divine tarn
pro nostris progenitoribus quam pro nobis receptis nichilominus VII marcis a fratribus prefati monasterii
proprietatem predictorum trium mansorum cum omnibus suis pertinentiis unanimi consensu dedimus
prefato monasterio perpetuo possidendam et contra quoslibet eos impulsantes supra premissis bonis
warandiam debitam prestabimus fratribus eisdem. Verum ut hoc factum nostrum robur habeat perpetuum,
presens scriptum sigillis nobilis domini Conradi de Sconenberg et civium Geysmariensis oppidi, sigillis pro-
priis nondum nobis habentibus, petivimus confirmari. Datum Geysmarie, anno Domini M°.C0C°.LXrX.,
Lucie virginis, coram testibus subnotatis: Theoderico vicepreposito et Bertholdo congnato suo, clericis;
Heinrico vicedomino, Gonrado de Schardenberg et Stephano de Haldessen, militibus ; Hermanno scultheto,
Alberto de Duergen, Theoderico de Wartberg, Hermanno de Nothvelt, civibus, et aliis multis.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 164. Beide Siegel von den Pergamentstreifen ab.
1190.
Thitmar von Waldeck, genannt OppoU, uberl&sst 1268 Jtdi 12 mit Zustimmung seiner Gemaklin
Agnes das Patronatsrecht zu Helden dem Bitter Herbord, Vogt von Helden. Unter den Zeugen
Begenhard von Itter. Ferner bekundet er, doss Bitter Herbord genannte Zehnten und Guter (im
Herzogthum Westfalen) von ihm zu Lehn trage und iibergibt ihm das Patronatsrecht der Kirche
in Elspe. Attendorn 1269 December 31.
Gedr. Varnhagen, Gntndlage UB. Nr. 44; hiernach auszuglich Seibertz, UB. Iy 348.
119L
Dmpropst Heinrich von Paderborn bekundet Beilegung eines Streites zunschen dompropsteUichen
Amtleuten von Lon und Borchen. 1269.
Heinricus Dei gratia prepositus Paderbornensis omnibus hoc scriptum visuris volumus esse notum,
quod coram nobis probis viris mediantibus questio, que super pensione quadam avene scilicet inter do-
minum Lodewicum villicum curtis nostre in Lon et suos heredes ex parte una et Ludolfum de Herisia
villicum curie in Bvirchnen et suos heredes vertebatur ex altera, de consensu parcium taliter et ami-
cabiliter est sopita, quod omnibus hactenus retentis simpliciter renunciatis prefatus Ludolfus et sui
Digitized by
Google
586 1269
heredes dabunt ex nunc in antea L(odewico) villico1) in Lon et suis heredibus perpetuo triginta et
quinque moldra avene singulis annis persolvenda. In cuius (rei) testimonium has litteras conscribi fecimus
et sigillo nostro confirmari. Testes etiam aderant: Bertoldus cellerarius et Albero de Etlen, canonici
sancti Andree; Amelungus de Driburg et Andreas de Enhus, milites; Conradus de Enhus, Helwicus de
Haxwidehusen, Bernhardus de Aslen, Heinricus dictus Corubo et alii quam plures. Datum et actum
anno Domini M°.C0C.LXIX°.
') villco Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderbom Nr. 238. Siegel vom Pergamentstreifen ab. In Btdli
Papst Eugens 111. fur Kl. Abdinghof von 1146 (Schaten ad ann., UB. V, 64) werden die beiden
Dorfer als Burgnon cum ecclesia u. Nortburgnon unterschieden (letztwes auch UB. 11, 39);
einige Urkk. des 13. Jahrh. nennen Burgnon ohne ndhere Bezeichnung; im 14. Jahrh. (audi 1268
kommt Kericborchnen schon vor; vgl. oben Nr. 1137) war die Unterscheidung Kerk- und Nort-
borchen allgemein gebrauchlich. Eine Ansiedlung bet Borchen unter dem Namen Lon begegnet
in Urkk. nicht; zu bemerken ist aber, doss nahe unterhalb Nordborchen die Alme sich in zwei
Arrne theilt, von welchen der westliche den Namen Alme behdlt, der ostliche dagegen, der sich unter*
halb Wewer mit dem ersteren wieder vereinigt, die „Lohnu heisst. Die Uebereinstimmung mil dm
in der Urk. genannten Lon deutet darauf hin, doss in dem fruchtbaren Thale zwischen AW-
borchen und Wever eine Ansiedlung dieses Namens gelegen haben mag, die dann wohl spdter in
Nordborchen aufgegangen sein wird. (Spancken) Ausser in der Bulle P. Innocenz III. fir
Busdorf (oben Nr. 22) von 1206, wo der Hof Hasvuthehusin genannt ist, kommt der Name Haxt-
hausen hier zum ersten Mai in Paderborner Urkk. vor. Ob der Helmwicus als der attest naehtceubart
Ahnhei%r dieses spdter im Paderborner Land zu grossem Ansehen und Besitz gelangten GeschUehtt
anzusprechen istf Der Stellung in der Zeugenreihe nach scheint er fast zu den villici zu gehoren;
sollte vielleicht hier der spdter erst im 15. Jahrh. ersclieinende, ausser drei andern, auch diesem
Geschlechte beigelegte Titel: „nobilis villicus et columna ecclesie cathedralisa anzuknupfen sein?
Der Name Helmwig kommt nbrigens im v. Haxthausen'schen Geschlecht spdter absolut nicht vor.
1192.
Propst Heinrich von Paderborn bekundet Auflassung einer Hufe seitens des Bitters Rudolf gen.
Nagd und seines Sohnes Thimo. 1269.
H(enricus) Dei gratia1) prepositus Paderbornensis notum facimus universis, quod venientes ad
nostram presentiam Rodolfus miles dictus Nagel et Thimmo suus filius mansum unum in Sikere situm,
quern a nobis tenebant, quia nos eundem ab ipsis nostris comparavimus denariis, in manus nostras
libere cum pertinentiis universis resignaverunt. Cuius rei testes sunt: Fredericus de Heruordia, Ame-
lungus de Driburg, canonici nostri Paderbornenses, magister Th(idericus) canonicus sancti Petri Pader-
bornensis, magister Io(hannes) scriptor noster, Bertoldus sacerdos de Scile, Eckbertus de Rokinghosen,
Otto dictus Friedach et alii quam plures. Datum anno Domini M°.G0C.LX°1X.
*) FehU im Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Stift Schildesche Nr. 20. An Pergamentstreifen der obere Theil torn
spitzovalen Siegel des Paderborner Domprcpstes Heinrich.
1193.
Abt Thimo von Corvey Obertiisst zwei Hufen in NSrde dem Sohne Ravenos von Pappenheim. 1269.
Nos Thimo1) Dei gratia abbas ecclesie Gorbeiensis omnibus hoc scriptum visuris salutem in eo,
qui est salus omnium. In communem notitiam voluimus devenire nos duos mansos in Vorden3), quo*
dominus Gerhardus dictus Hadeke possidet, post eius obituro filiis domini Rauenonis libere porrexisse.
Digitized by
Google
1269 587
Et ne ipsis ex hinc in posterum oriatur calumnia, presens scriptum sibi8) sigilli nostri munimine cor-
roboramus. Datum anno Domini millesimo ducentesimo sexagesimo nono.
l) Thilemannus Abschr. *) Eine Randbemerkung hat alias Norden; wohl Norde NW. von Warburg. *) And. Abschr. ibi.
Aus dem „Ccpeybuch cUler von Papenheim* Bl. 105.
1194.
Abt Heinrich von Flechtorf, Johann und Gottschalk Bruder von Padberg md die Rathm&nner von
Marsberg bekunden, dass Oerlach Dickeber, Sohn Gerlachs, die ihm bei der v&terlichen ErbtheUung
zugefattenen Giiter zu Esbike mit MntoUligtmg seiner Bruder Elger und Bemhard tmd seiner
Sohne Albert und Hermann dem Kl. Bredelar verkauft hat 1269.
. . . Testes: Hermannus prepositus in Aroldessen, Theodericus de Mederike, Albertus de Lutersen,
milites et mediatores, Fredericus de Horehusen, Ludolfiis, Bernhardus et (Druck de) Elecherus de
Dalewich et Olricus de Westhem, milites.
Qedr. Seibertz, UB. I, 349.
1195.
Berthold, einst Propst von Schaken, bekundet die Abgaben ernes Nevbruchs bei Furstenberg. 1269.
Bertoldus quondam prepositus sanctimonialium in Scaken presentibus protestamur, quod nos quos-
dam agros novales exstirpandos et colendos apud Vorstenberg sitos capientes tres modios seminis
Iohanni Theisterre presentium latori ratione ecclesie nostre Scakensis ad quinque annos sub annua
pensione locavimus excolendos, ita ut anno primo decimam, secundo vero septimum manipulum, tertio
sextum, quarto quintum, quinto autem quintum manipulum cum decima persolvat ecclesie memorate.
Ut hec rata permaneant, eidem assensu successoris nostri litteram hanc in testimonium conscribi feci-
mus. Et quia proprio caremus sigillo, domini prepositi Montis Martis sumus usi. Datum anno Domini
M°.G°C.LX nono, tali pensione inchoante.
Or. im Furstl. Waldeck. Archiv zu Arolsen. Siegel vom Pergamentstreifen abgefallen.
1196.
Die Edelherrn von Buren treffen fernere Bestimmung uber Schloss Buren. Biiren 1269.
Gedr. oben Nr. 730 als Anhang zu Urk. von 1258 Februar 14.
1197.
Die beiden Gottschalk, Hermann und HUdebold Ectte von Pyrmont verzichten, nachdem ihr Oheim7 der
verstorbene Graf Hermann, gewisse Giiter zu Holzhausen mit Leuten an das Kl. Faikenhagen verkauft
habe, von ihnen aber dieser Kauf angefochten sei, nu/nmehr auf atte Anspriiche. 1269.
. . . Zeugen: RUter Ameluncus Kanno, Hermannus de Osen, Hermannus de Becoue, Hinricus de
Aberenshusen; famuli: Arnoldus de Dudenhusen, Ernestus Struchger, Marquardus de Lugde.
Reg. Lipp. Regg. I9 231 Nr. 353.
1198.
Bitter Arnold von Paderborn Hbemimmt gegen einen Jahrzins eine bei Wildungen gelegene Mtihlen-
stdtte von KL Werbe. 1269.
Nos A(dolfus) comes de Waltecge, R(egenhardus) de Ittere, W(idekindus) de Nuwenborch et H(ein-
ricus) de Bischopeshusen, nobiles, universis hoc scriptum visuris notum facimus ac publice profitemur
Arnoldum militem de Paderborne aream quondam molandini Wilduncgen siti {ecclesie beate Marie in
Werue pertinentem tali convenisse conditione, ut, cum dictam aream molandinicis prestruxerit edificiis,
singulis annis eo vivente pensionem sex solidorum levis videlicet monete persolyet ecclesie memorate.
Ut autem dictus Ar(noldus) miles in solam anime sue salutem hec egisse videatur, debito carnis
Digitized by
Google
588 1270
eiusdem soluto nullus heredum suorum in area seu molandino prefato quicquam iuris presumet obtinere
sepedicto molandino vel area libere vacante in Werue conventui prenotato. Aderant autem, dum hec
flerent: H(enricus) prepositus in Scaken, Oppoldus deWaltecge nobilis, H. plebanus in Hoyerinchusen,
Theodericus de Wagenberch1) miles, Henricus de Giffleze, Gonradus de Meinhardeshusen , conversi,
Iohannes iudex, Gonradus de Gifflize, Gonradus de Sederinchusen, famuli, et alii quam plures huius rei
ydonei professores. Ut igitur hec rata maneant et perfecta, presentem paginam munimine sigillorum
nostrorum concessimus roborari. Acta sunt hec anno Domini M°.CC0.LX°IX0.
l) So Or. statt bach.
Or. vm Furstl. Waldeck. Archie zu Aralsen. An Pergamentstreifen die runden Siegel 1) des Grafen
van Waldeck, stehende Figur, mit der Rechten sich auf das Schwert, mit der Linken auf den drei-
eckigen Schild mit dem 8strahligen Stern stutzend, wie Abbildung Varnhagen, Grundlage; 2) des
Kananikus van Halberstadt, Widukind van Naumburg, wie Abbildung Schmidt, UB. des Hochtt.
Ealb. II Taf. IX Nr. 83; 3) dreieckiges Siegel mit nach rechts au/gerichtetem gekranten Lowen.
Umschrift: S. Heinrici de Bischofeshusen ; das vierte fehite sammt Befestigung schon zu Varn-
hagens Zeit. Gedr. Varnhagen, Grundlage UB. Nr. 45.
1199.
Dem Bitter Heinrich Wendt wird exn Hof zu Babbenhausen und ein Hdriger verkaufl. 0. J.
(Urn 1269.)
Nos fratres dicti de Ekessen Franco necnon Tydericus et Henricus universis presentia visuris vel
audituris volumus esse notum, quod cum pleno consensu vendidimus domino Henrico militi dicto Went
curiam sitam1) in Babbenhusen cum omnibus proventibus eidem in pascuis et in silvis et undique
attinentibus2) ac eciam Helmicum cum uxore et omnibus filiis suis pro triginta8) marcis Bremensis
. argent i sub talibus conditionibus iniunctis, quod, quandocumque prefatam domum pro tanta pecunia
reemere poterimus et voluerimus, predictus Henricus nulla occasione interposita nobis denegabit.
Similiter et ipse suam pecuniam a prefata curia, si rehabere voluerit, cuicunque voluerit, poterit licite
obligare, ac etiam predictum Helmicum cum uxore et filiis, quemcunque4) voluerit, secundum suam
voluntatem potest dispensare.
l) scitam Or. f) attenentibus Or. •) triginti Or. 4) quecunque Or.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Busdarf Nr. 9. Siegel vam Pergamentstreifen abge fallen. Schrift zweitt
Halfte des 13. Jahrhunderts. Ein Heinrich Wendt nachweisbar als Lippischer MwAsteriale von
1269 — 1290. Vgl. Lipp. ReggS s. v. Wend. Babbenhausen wird das Darf gleichen Namens im
Kreise Minden zwischen Rehme und Vlotho sein; Kl. Abdinghof hatte dart eben fails Besitzungen.
(Spancken.) Auch unter den Gutern, die Bischof Bernhard I van Paderborn dem Stift auf dem
Berge bei Herfard 1151 Marz 10 bestdtigte (Additam. 117, II) findet sich ebenso wie m den Hebe-
registern jenes Stifts Bavenhusen. Nach Lipp. Regg. Nr. 837 lag ein Ort dieses Namens im AmU
Varenhalz, nach Nr. 1440 ein anderer im Amte Hahenhausen.
1200.
Kl. Honscheid bekundet eine Schuld gegenuber einem Wolfhagener Bilrger. Hdnscheid 1270 Januar 13.
Nos Eckehardus prepositus, priorissa totusque conventus sanctimonialium monasterii in Hoenscheit
omnibus hoc scriptum intuentibus notum esse volumus, nos et successores nostros Theodorico dicto de
Lemego, burgensi in Wolf(h)agen, et heredibus suis ad solutionem IHI solidorum levis monete IIII dena-
riis minus presentibus obligari singulis annis in festo sancti Michahelis persolvendorum tempore succes-
sive, quos ydem Th(eodoricus) ab Helwico dicto de Huppinchusen comparavit nostro favore et consensu
accedente, presentibus L. de Fritslaria, Io(hanne) de Renlewessen, H. de Ritta, consulibus, Wolperto de
Fredegodessen, Hartmodo Drucel, G. fratre Richardi, Th. de Balehorn, Sifrido Anshelmi et aliis multis.
Ut autem Helwici venditio et prefati Theoderici emptio et nostri conventus ratihabitio stabilis et firnia
Digitized by
Google
1270 589
permaneat, presens scriptum prefato Th(eodorico) et heredibus suis ad evidentem cautelam tradimus con-
scription sigillo nostro et sigillo burgensium oppidi in Wolfhaghen publice confirmatum. Datum in
Hoenscheit, anno Domini M°.CC0.LX0X°., Idus Ianuarii.
Or. vm Furstl. WcUdeck. Archiv zu Arolsen. Vom Pergaanentstreifen erstes Siegel abgefdtten; am
zweiten Reste vom runden Stadtsiegel von Wolfhagen, die den Reiter mit den Wolf en ayf SckUd
und Decke erkermen lassen.
1201*
KSnig Richard gestattet dent Graf en Ludolf von Dassel die Htilfte des Waldes Soiling, des Gebietes
von Adelebsen nach Hooder und von Munden nach Hameln, den Zott zu Wahmbech und die Htilfte
des ZoUes zu Bodenfdde jenseits der Weser an Herzog Albrecht von Braunschweig zu verkaufen.
Berkemstede 1270 Januar 20.
Gedr. zuletzt Sudendorf UB. I, 70. Reg. Bohmer-Fieker, Regg. Imp. Vy 1022 Nr. 5468.
1202.
Bitter Amelung von Driburg und seine SShne ubertragen ihre Bechte an Giitern zu Holthusen dent
SI. VoUchardinghausen. 1270 Januar 25.
Nos Amelungus miles de Driburg, Heinricus, Amelungus, Iohannes, Hermannus, filii, Lefgardis
uxor et filiorum mater nee non heredes nostri presentibus universis inspectoribus volumus esse notum^
quod nos unanimi consensu pro remedio animarum nostrarum contulimus universum ius, quod in bonis
Holthusen sitis habuimus vel habere videbamur, ecclesie et conventui Volchardeshusensi. Dicimus et
recognoscimus, quod, quandocunque ipsius ecclesie prepositus et conventus proprietatem bonorum pre-
scriptorum a venerabili patre ac domino nostro episcopo Paderbornensi, a quo prescripta bona tenuimus
in feodo, habere vel comparare potuerint, nos sepedicta bona sive ius bonorum resignabimus ad pre-
dicti prepositi et conventus voluntatem. Testes huius (rei) sunt : Iohannes plebanus ecclesie in Vassenbike,
Lodewicus Bulemast, Iohannes suus filius, Gerhardus Monetarius et alii quam plures. Datum anno
Domini M°.C°C.LXX., in conversione beati Pauli.
Or. im FureU. Waldeck. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen in dunkelgelbem Wachs das nur
etwae verletzte dreieckige Siegel dee Ausstellers : aue 2 parcdlelen Querbdndern fallen 3 reap. 4
8chraffi.rU Ldtze herab. Umschrift: Sigillum Amelungi de Triburch.
1203.
Die Eddherrn von Biiren bekunden Beendigung ihrer Feindsdighevten mit der Stadt BUren.
1270 Februar 2.
Bertoldus iuvenis, Bertoldus filius suus, nobiles in Buren, Dideractis uxor sua legitima ceterique
liberi heredes eorum tarn presentibus quam posteris presentium litterarum seriem visuris perpetuam
salutem in eo, qui est omnium vera salus. Que geruntur in tempore, ne cum lapsu temporis pereant,
ea, que a nobis acta sunt, conscribi fecimus, ne cum memoriis hominum evanescant. Hinc est, quod
nos Bertoldus iunior et Bertoldus noster filius, nobiles de Buren, Dideractis nostra uxor legitima
ceterique nostri liberi heredes, sive sint nati seu nascendi, una cum dilectis nostris nepotibus Bertoldo
seniore et Bertoldo filio suo nobilibus de Buren tenore presentium litterarum recognoscimus, quod
dissensio seu werra, que inter nos ex parte una et opidanos nostros in Buren ex altera hactenus
vertebatur, quibuscumque causis et quorumcumque meritis etiam orta fuerat, de consilio nobiliiun
quorumdam provintie nostre, quod libere voluntatis arbitrio est, in unitatem pacis et anncitie constan-
Uam reformata hoc compositionis videlicet articulo, quern nos omnes predicti nobiles de Buren unani-
miter et sane sumus arbitrati, adiecto, quod a munitione castri nostri in Buren siti vel a nobis ipsis
ant a nostris in posterum successoribus aut a nostris castellanis idem castrum inhabitantibus muri
opidi nostri Buren predicti aut ipsum opidum et e contrario castrum nostrum sepedictum ab opidanis
Wertt Urku-Buch IV. 75
Digitized by
Google
590 1270
prenotatis in nullis eorum partibus infra vel extra muros debeant infestari aliqualiter aut turbarl
Preterea nos Bertoldus senior et Bertoldus filius noster predicti de Buren nobiles recognoscimus cum
nostris heredibus, quod contumeliam per werram prenotatam in nostre libertatis preiudicium et gra-
vamen factam in loco ante castrum nostrum sito, qui vriheit vulgariter1) appellator, aut quibuscumque
aliis in locis ob favorem dictorum opidanorum seu dilectionem eisdem libere perpetuo indulsimus et
absolute. Ne igitur huiusmodi reformatio seu compositio a nobis vel ab aliquibus nostris successoribus
in posterum infringatur, magna nostrarum precum instantia petivimus a venerabili patre nostro et
domino Symone Paderbornensi episcopo et a reverendo domino Gonrado Osnaburgensi electo et a
nobilibus viris comite Friderico de Reithberige, domino Hermanno de Lippa, domino Regenhardo de
Ittere et domino Hermanno de Osede presentes Iitteras super hoc facto confectas suorum et nostrorum
omnium nobilium de Buren sigillorum firmitatibus roborari. Actum et datum in die purifications
beate Marie virginis, anno Domini M°.C°C. septuagesimo.
f) wlgaliter Or.
Or. im Pfarrarchiv zu Buren, an der linken Seite defekt. Van den an rothen tend gelben Seiden-
fdden angehdngten acht Siegeln ist nur em groeseree Bruchetuck dee SiegeU Bertholds I. von Buren
dltere Linie und Bertholds II. von Buren a. L. erhatien tote Weetf. Sieg. Taf. 36 Nr. 1 u. 2.
Eine Hand dee 15. Jahrh., die die Siegel verzeichnete, hat uber ereteres irrig Osede geeetzL Gedr.
Wigand, Archiv III, 3, 41. Reg. Lipp. Regg. I, 231 Nr. 355.
1204.
Henricus et Volcwinus fratres de Paderborn, Oandersheimer Kanoniker, unter dm Z. einer
Urk. des Orafen Eeinrich von Wddehberg. Wolderiberg 1270 Februar 5.
Gedr. Harenberg, Hist. Gandersh. p. 425. Dieselben werden daselbst ouch in einer Urkunde der Abtism
Margareta von Gcmderiheim v. J. 1273 Mart 25 unter den Zeugen aufgefuhrL
1205.
Bekundung eines Q&terverkaufs in Lefrinkhausen an Kl. Arolsen. Freienhagen 1270 Febwwr 11
In nomine sancte et individue trinitatis amen. Quia vita hominis cum tempore velut umbra
pertransit, res interim geste nube oblivionis facile obumbrantur, quin scriptis, sigillis et testibus
memorie posterorum firmius imprimantur. Noverint idcirco moderni et postfuturi, quod ego Alberto
dictus de Rodhem et filii mei Hermannus, Bertoldus et Iohannes ceterique mei iusti heredes bona,
que habuimus in villa Leverynchusen ab ecclesia Aroldensi iure pheodali, vendidimus ipsi ecclesie cum
omnibus attinentiis, agris, pratis, areis, silvis, aquis aquarumve decursibus pro quatuor marcis legalium
denariorum et insuper libere et quiete imperpetuum posidenda. Ut autem hoc factum stabile sit et in
posterum a nostris forte successoribus non revocetur, presentem litteram cum appensione sigilli oppi-
danorum in Frygenhagen in testimonium dedimus ecclesie supradicte. Acta sunt hec publice in opido
Frygenhagen, anno gratie M°.C0C.LXX°., in crastino Scholastice virginis. Testes huius rei sunt: Elgherus
quondam prepositus Aroldensis, Bernhardus, Godefridus, conversi eiusdem ecclesie, Iohannes rector
ecclesie in Frygenhagen, Gonradus iudex, Arnoldus magister consilium, Volradus Floyghe, Arnoldus
frater ipsius et alii quam plures.
Or. im Furetl. Waldeck. Archiv zu Aroleen. An Pergamentstreifen in getbem Wachs Fragment grosseren
runden SiegeU, sitzende GeetaU, in der Rechten ein Schwert, auf der Linken em achtstrahUger Stern.
1206.
Eddherr Konrad von Schdneberg verpfandet dem Kl. Gehrden ein SdUtwerk cms seinem Safohause
in SdUkotten. ScUneberg 1270 Mtirz 2.
G(onradus) miles nobilis de Schonenberg omnibus, quibus hoc scriptum exhibitum fuerit, salutem in
Domino. Tenore presentium profitemur, quod ad instantiam et petitionem nostram dominus H(ermannus)
Digitized by
Google
1270 591
prepositus Gerdensis viginti octo solidos legalium denariorum ad octo plumbi cintenarios comparandos
in domo salis, quam de raanu domini Paderbornensis in villa Saltkoten iure hereditario possidemus,
6ub tali conditione locavit, ut dicta ecclesia Gerdensis hoc anno sedecim mensuras salis de domo
predicta absque ulla conditione percipiat; anno transacto, si ita decreverimus, infra nativitatem Domini
et purificationem beate virginis, si prefatos denarios ecclesie predicte reddere voluerimus, bona predicta
integraliter nobis vacabunt. Sin autem ecclesia sepedicta salis mensuras, prout dictum est, omni anno
tempore congruo recipiet, et nobis bona prefata, non nisi tempore predicto, scilicet infra nativitatem
et purificationem, redimere licebit. Unde presens scriptum in huius rei testimonium sigillo nostro
duiimus roborandum. Datum Schonenberg, anno Domini M°.C°C.LXX., in dominica Invocavit.
Nach dem Gehrdener Kopiar foU 29v D. 17.
1207.
Stift Corvey trifft Bestimmungen uber den Klosterhof in Litzig. Corvey 1270 M&rz 2.
Thimmo Dei gracia Gorbeyensis abbas, Bernardus prior, Henricus prepositus totumque capitulum1)
eiusdem ecclesie omnibus hanc litteram visuris notum esse volumus, quod nos regratiamur domino
Henrico comiti de Spainheym, qui nos remisit in corporalem possessionem nostre curtis in Liciacho
posite, in qua ius habebat et habet, recongnoscentes eciam eidem H(enrico) comiti et suis heredibus
ius, quod pater suus et ipse ex antiquo obtinuerunt et habent. Preterea renunciamus de bona voluntate
et unanimi consensu omnibus nobis factis in curia nostra Litzege per virum nobilem predictum Hen-
ricum comitem de Spainheym et suos et liberaliter indulgemus graciam suam et promocionem in hoc
promeruisse sperantes. Adicimus eciam obligantes nos, quod predictam curtim nostram in Letzege cum
suis attinenciis non alienabimus a nobis vendentes vel obligantes alicui persone nisi descitu, voluntate
et sentencia sepedicti H(enrici) comitis de Spainheym et suorum heredum. Datum in Corbeya, anno
Domini M°.C0C.LX0X°., prima dominica qua cantatur Invocavit.
*) capp. Or.
Or. im Kgl. St.-A. Koblenz, Qrafsch. Sponheim. An Pergamentetreifen 1) in bratmem Wachs gut
erhaltenes spitzovales Siegel den Abts, sitzend mit Qtab und Bitch; 2) rundes beschddigtes dee
Corveyer Kapitele in gelbem Wachs, wie AbbOd. Westf. Sieg. Ill Taf. 102 Nr. 7.
1208.
Rathm&nner in Sachsenhausen bekunden einen Zehntmverzickt zu Gunsten des Kl. Wexbe. 1270M&rz5.
Nos consules in Sassenhusen universis hoc scriptum visuris notum facimus ac publice profitemur
Cunigundim dictam Winmeneschen, Godefridum Luscum filium eiusdem reliquosque fratres ipsius nobis
Sassenhusen presentibus ab omni actione ad monasterium in Werve sive in decima Barstorp hactenus
habita libera totaliter pro quadam summula cessasse voluntate. Aderant autem, dum hec fierent, testes
ydonei, quorum nomina subsequuntur: Henricus iudex, Antonius, Gonradus de Selbach, Conradus de
Bocmaren, Henricus de Alreph, Gerlacus Pistor, Conradus famulus prepositi monasterii prefati, L. ple-
banus de Sassenhusen supradicta. Ut autem hec rata maneant et perfecta, presentem paginam mu-
nimine nostri sigilli concessimus roborari. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°. septuagesimo, feria
quarta post Invocavit.
Or. im Fur8tl. Waldeck. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen in gelbem Wachs kleinee rundee
Siegel der Stadt, Figwr mit Schwert undSchild, woraufein Stern, danebenanjederSeite Lilie.
1209.
QiUerschenJcung in LefrinTchausen fur Kl Arolsen mrd beTcundet. Gudensberg 1270 Mdrz 6.
Noverint universi presenthim inspectores, quod nos fratres Gunthardus, Godfridus, Arnoldus,
Heynricus, Eberhardus una cum sororibus nostris Kyrstina, Sophia abrenuntiavimus bonis sitis in villa
Lyfrinchusen conferendo eadem ecclesie sanctimonialium in Arolde(s)sen iure proprietario perpetuo possi-
75*
Digitized by
Google
692 1270
denda. Promisimus etiam fide data, quod de bonis eisdem prefate ecclesie pro sororio nostra Arnoldo,
pro Ysengarde uxore Guntha(r)di fratris nostri senioris et pro puero sororis nostre, qui similiter nun-
cupatur Ysengardis, erimus warandi, ubicunque et quandocunque fuerimus requisiti, et etiam pro qno-
cunque. Hiis autem interfuerunt testes ydonei : Bertrammus prepositus de Merkershusen, Reynboldus de
Merlowa, canonicus Fritslariensis, dominus Gyso de 6ud(e)nsberg iudex provincialis, Th(idericus)
de Elbene, Gunthardus de Vennehe, milites, item G. plebanus in Gudensberg et B. in Belderiches-
husen plebanus, item cives in Gudensberg: Walterus, Heinricus, Frideburgis, Virnegersto, preterea
Gonradus de Elbene et Thymmo et plures alii. Et in huius facti evidenciam et munimen sigilla pro-
borum domini Gysonis scilicet, domini R(eynboldi) de Merlowa et civium in Gudensberg petiyimus
bis apponi. Datum in Gudensberg, pridie Nonas Marcii anno Domini M°.G°G0.LXX0.
Or. im Fursil. Waldeck. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen hdngen ubereinander 1) rtmda
Siegel, gezimUe Mauer, in deren Mitte ein Thor, hinter derselben zwei Thurme. Umschrift: S. civium
in Gudensberg. 2) spitzovales, Gestati mtt Buck und Pahnzweig. Umschrift: S. Reynboldi . . .
Fritslarien .3) dreiechiges, Kopf mit langem haar> in den drei Ecken je ein Dreiblatt. Umschr.:
S. Gisonis . . . odensberg.
1210.
Bischof Simon von Paderborn bekundet Resignation des Bitters Helmbert von Holihusen auf eke
Eufe zu Krummensiek zu Gunsten des Mindener MoritzUosters. Nieheim 1270 M&rz 25.
Simon Dei gratia Padeburnensis episcopus omnibus hoc scriptum visuris salutem in perpetuus
Notum facimus, quod constituti in presentia nostra Helembertus miles dictus de Holthusen et Bertradis
uxor sua cum heredibus ipsorum mansum unum, qui Krummensiek dicitur, in Abbedeshaghen situm,
qui vulgariter Heghereshoue dicitur, quern de manu dilecti in Ghristo abbatis Gerlaci sancti Mauricii
in Insula prope Mindam tenebant, in manus eiusdem abbatis libere et publice resignarunt Et idem
miles cum heredibus suis eundem abbatem, quod sibi promiserat, fatebatur totaliter adimplesse. Testes
huius rei sunt: Plebanus de Nihem magister Henricus, plebanus de Ossendorp Heidenricus, notarius
domini Bernhardi nobilis de Lippia, clerici, dilectus noster cognatus Bernhardus dominus de Lippia,
Hildemarus advocatus de Scowenborch, Henricus de Gummer, Iohannes de Rechede, Bertoldus de
Lichtenvils, Olricus Sumercalf et Iohannes de Neder, milites, Lippoldus holtgravius et Gonradus de
Nihem, famuli, et alii quam plures. In huius rei testimonium presens scriptum ad peticionem partium
sigillo nostro duximus roborandum. Actum et datum Nihem, anno Domini millesimo ducentesimo
septuagesimo, ipso die annunciationis beate Marie virginis.
Au8 Mec. I> 115 p. 11 im KgL St-A. Munster. Am Rande von derselben Hand: de bonis in Krum-
mensiek prope Ufelen. Gedr. ZUchr. /. Niedersachsen, Jahrg. 1850 S. 323.
1211.
Bischof Simon von Paderborn verpfdndet die Vogtei zu Grosseneder. Paderborn 1270 Mai &
S(imon) Dei gratia Paderburnensis episcopus omnibus hoc scriptum visuris salutem in Domino.
Presentibus publice protestamur, quod nos advocaciam nostram in Nedere curtis videlicet, quam Ame-
lungus, Godescalcus et Ludolfus fratres dicti de Nedere ab abbate et ecclesia sancti Pauli tenent in
feodo, eisdem fratribus pro quinquaginta marcis denariorum gravium in oppido Wartberg dativorum
obligavimus et ipsorum uxoribus et heredibus a nobis vel nostris successoribus, cum placuerit, redi-
mendam. Renunciavimus eciam omni questioni sive eciam actioni, que nobis ratione iuris canonici vel
civilis contra ipsos competere potuerit de predictis. Et ut supradicta omnia a nobis et nostris succes-
soribus inviolabiliter observentur, presens scriptum nostro et ecclesie nostre sigillis fecimus communiri.
Datum Paderborne, anno Domini M°.C0C.LX°X., Idus Maii.
Or. im KgL St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 243. Vom Siegel d. B. Bruchstuck an Pergamentstreife**
Digitized by
Google
1270 593
1212.
Edelherr Bernhard zur Lippe resignirt einen friiher von ihm und seinem Bruder Hermann in der
Pfarrei Beckum besessenen Zehnten an Bischof Gerhard von Munster. Beckurn 1270 Mai 15.
Gedr. UB. Ill, 854. Reg. Lipp. Regg. II, 21 Nr. 500.
1213.
Edelherr Bernhard zur Lippe behundet, doss der RiUer Berthold von der Lippe und sein Bruder
Werner und die Briider Hermann und Konrad von der Lippe auf ihre AnsprUche an den Hof
Bantorf zu Gunsten des Kl. Wennigsen verzichtet hdben. 1270 Mai 21.
. . . Presentibus subnotatis: Hinrico de Gummere, Gotscalco et Hinrico fratribus dictis Sclauis,
Euerhardo de Brede, Hermanno de Callenthorpe, militibus; Alberto plebano de Lemego, Apollonio de
Sattessen, sacerdotibus; Lutberto Sclauo, Friderico de Callenthorpe, Volmaro de Offleten, Hinrico dicto Grul.
Gedr. Scheidt, Nachr. v. Adel p. 17; Hodenberg, Calenb. UB. VII, 57. Reg. Clostermeier, kritische
BeleuckL Anm. p. 20; Lipp. Regg. I, 231 Nr. 356.
1214.
Abt Yvo u. Konvent von Cluny schliessen mit Abt Hermann u. Kl Abdinghof eine G&etsverbruderung.
Clugny 1270 Juni 14.
Venerabili in Christo patri Hermanno Dei gratia abbati ac viris venerabilibus et religiosis nobis-
que in Christo karissimis . . priori et conventui monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli Pader-
bornensis frater Yuo miseratione divina Cluniacensis ecclesie minister humilis eiusque loci conventus
salutem et sinceram in Domino caritatem. Quoniam hostis humani generis in lapsu hominum dampna-
bili gloriam suam querit eiusque dolosa calliditas tot deceptionum laqueos parat hominibus, quod hu-
mana fragilitas, quantacumque scientia premineat aut virtute, non sufficit ad cavendum, idcirco contra
lapsus predictos fratrum adiutoria sunt querenda, et quanto fratres sunt in adiutorio ampliores, tanto
sunt contra lapsus huiusmodi fortiores. Hinc est, quod cum vos Haermannus abbas predictus ob devo-
tionis magnitudinem, quam vos et dictum conventum vestrum habuisse et habere erga nostram Clunia-
censem ecclesiam et ordinem retulistis eo maxime, quod in dicto monasterio vestro ab ipsius fundationis
initio ad serviendum inibi altissimo monachi Cluniacenses ab ipsius monasterii fundatoribus fuisse di-
cuntur primitus instituti, ipsam Cluniacensem ecclesiam veneritis de longinquo personaliter visitare ac
ex aliquantula conversatione nostra in dicta Cluniacensi ecclesia, ipsam devotionem vestram erga ec-
clesiam et ordinem Cluniacensem nunciantes fore per Dei gratiam non modicum ampliatam, devote et
humiliter supplicastis inter monasterium vestrum iam dictum et nostram Cluniacensem ecclesiam ac
ordinem eorumque personas mutue et perpetue societatis et fraternitatis fedus inire indissolubiliter et
firmari, ut contra temptationum insultus sit hinc inde securitas firmior atque maior. Nos vero devo-
tionem vestram sanctam videntes et supplicationem pretactam attendentes nobis et nostris fore vobisque
et vestris fratribus salutarem, nostram et ordinis nostri societatem et fraternitatem vobis abbati, vobis-
que priori et conventui dicti monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli Paderbornensis ac vestris
successoribus perpetuo concedimus et donamus dictumque vestrum monasterium Paderbornense et ecclesiam
nostram Cluniacensem predicte societatis et fraternitafis vinculo indissolubili coniungentes, vos et per-
sonas dicti vestri monasterii omnium bonorum, que fiimt et fient deinceps Domino concedente spiritualiter
et temporaliter in toto ordine nostro, tarn in capite quam in membris participes, quantum cum Deo
possumus, facimus et consortes. Vobis etiam et personis vestri monasterii sex missarum, que pro vivis,
et septem missarum, que pro defunctis de fraternitate et societate nostra specialiter annis singulis in
ecclesia Cluniacensi et domibus nostris ordinis conventualibus celebrantur, participationem concedimus
specialem ac pro personis dicti vestri monasterii defunctis in dicta ecclesia nostra Cluniacensi singulis
Digitized by
Google
594 1270
annis Idus Iunii plenum officium mortuorum promittimus facere sollempniter celebrari. Insuper quando-
cunque et quociescunque vos Haermannus abbas et successores vestri prenominati monasterii vestri ab-
bates aliquos de monachis vestris unum vel plures in regularibus traditionibus instruendos apud Clu-
niacenses ad tempus, prout bonum vobis videbitur, vestitos regulariter miseritis moraturos, recipientur
ibidem et fraterna tractabuntur in Domino caritate, que omnia et singula supradicta pro nobis et
successoribus nostris concedimus et facimus, si vos vice versa ad consimilia in omnibus et per omnia
modo, quo premissum est, facienda pro nobis successoribus nostris et personis nostri ordinis presentibus
et futuris teneamini nobisque super hiis vestras patentes litteras transmittatis. Datum Cluniaci, XVIII.
Kalendas Iulii, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo.
Or. im KgL St.-A. Mumter, Kl. Abdmghof Nr. 64. Dae erete Siegel eammt BefesUgung abgefatten;
an 2. Stelle an Pergamentetreifen Reste braunen Wachsee, worth Brtutbild eines Marine* gut erhaken.
1215.
Abt Yvo von Cluny theUt den AbscJUuss der Gebetsverbruderung ewischen Cluny und Abdinghofmtt.
Cluny 1270 Juni 16.
Universis presentes litteras inspecturis. Frater Yuo miseratione divina Clunianensis ecclesie
minister humilis salutem in Domino. Noverit universitas vestra, quod venerabilis vir et religiosus Er-
mannus abbas Paderbornensis nobis humiliter supplicavit, ut bonorum, que fiunt in nostro ordine
Cluniacensi, sibi participationem concedere dignaremur. Nos vero ipsius . . abbatis devotionem, quam erga
nostrum Cluniacensem ordinem habere disnoscitur, plenius attendentes, suis devotis supplicationibus
benigne duximus annuendum, concedentes eidem participationem plenariam omnium bonorum, que fiunt
et fient deinceps Domino concedente in nostro ordine Cluniacensi, tarn in capite quam in menbris,
in vigiliis, ieiuniis, missis, orationibus, elemosinis, disciplinis et aliis quibuscumque, volentes insuper,
ut, quandocumque dicti abbatis obitus nobis nunciatus fuerit, tantum pro ipso fiat, quantum pro uno
de fratribus nostris monachis Clunianensis ordinis fieri consuevit. Promisit autem nobis idem abbas,
quod in ecclesia sua pro cunctis fratribus defunctis Cluniacensis ordinis, mense quolibet missam unam
faciet celebrare. Datum Cluniaci, XVI. Kalendas Iulii, anno Domini M°.C°C. septuagesimo.
Or. im KgL St*-A. Munster, KL Abdinghof Nr. 64. An von dem Pergament der Urk. abgeschmttenem
Streifen in dunklem Wachs spitzovales Siegel des Abts mit ruckwdrU aufgedr. kleinerm Siegel:
Siegelbild beidemal gleich, stehende Figur, Stab in der Linken, die Rechte segnend erhoben; Vmr
8chrift bei 1: S. fratris Yvonis mis. div. abbatis Clun. bei 2: Yvo abbas Clun. gratia Domini
sum id, quod sum. Auf der Ruckseite steht van gleichzeiU Rand V. Idus Iunii obiit pie memorie
dominus Hermannus abbas ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Pauli in Paderborne;
eine jungere Hand fugt hinzu nimirum a. 1273. Abt Hermann urkundet zuletzt 1273 Januar 21.
%
1216.
Abtissin Hedicig v. Bdddeken ubergibt ihr resignirte GiUer an BUrger in Salzkotten. 1270 Juni 24.
Hadewygis Dei gracia abbatissa totusque conventus ecclesie Budecensis omnibus, ad quorum
noticiam hoc scriptum pervenerit, salutem in Domino. Tenore presentium protestamur et notum
facimus universis, quod Hermannus, Wasmodus, Lodewicus et Godeschalcus fratres in nostra presentia
constituti omne ius, quod ipsis in bonis sitis in Haligotincbusen conpetebat, ore et manu libere resigna-
verunt et nos eadem bona de consilio' ministerialium nostrorum Hermanno de Paderborne, civi Solt-
kotensi, Wyndelburgi uxori sue ac ipsorum pueris iure censuali contulimus perpetuo possidenda, ita
videlicet, quod idem Hermannus vel sui heredes post eum dimidiam marcam legalis monete singulis
annis nobis abbatisse persolvent, tres solidos in nativitate Iohannis Baptiste et tres solidos in die beati
Digitized by
Google
1270 595
Maynulfi. Ut autem hec firma permaneant, nos dicto H(ermanno) et suis heredibus hanc literam
dedimus sigillorum nostrorum robore communitam. Actum et datum in ecclesia nostra Budecensi,
presentibus: domino Theoderico presbitero, Gonrado de Etlen, Volmaro de Brenken, militibus; Mengero
de Graphem, Gonrado de Borchlere, Henrico de Budeke, Gonrado de Budeken, Ludolpho Merbodone,
Wylliko de Vernde, Andrea Volture, Heyndenrico de Andepe et aliis quam pluribus fide dignis. Anno
Domini M0.CoC.LX°X., in die nativitatis sancti Iohannis Baptiste.
Nach dem Boddeker Kopiar fid. LII im Besitz den Freiherrn van Brenke% zu Erpemburg. Haligo-
tinchusen, ouch Algotinchusen und Haltinchusen genannt, ist eingegangen in der Feldmark van
Salzkotten. Vergl Zeitschr. XXXVIII, 2, 138, XXXI, 2, 180 u. XXXV, 2, 143, wo angegeben,
dass „Haltinger Sander" sowie „Haltinger Trift" nock vorhanden aind. SpUcker Mac. XIV, 104
bemerkt: Nach der Ueberschrift heisst der obige Ort Galgotinchusen, der nach einer Urk. Conradi
de Grafhem von 1302 bet Salzkotten lag.
1217.
Zwei Bitter von Quernheim schenken der Johanneskirche in Neusta&k Her ford eine Rente von zwei
Schittingen m Messwein. 1270 Jtdi 1.
Omnibus presentis pagine inspectoribus Iohannes et Florentius Alius eius dicti de Quernhem,
milites, stabilem et firmam geste rei memoriam. Quoniam hominum status instabilis et lapsu continuo
temporis memoria labitur, expedit et necesse est, ut, que pie et rite acta sunt, scripture auctentice robore
muniantur. Notum igitur esse cupimus tarn presentibus quam posteris, quod nos de consensu heredum
nostrorum in pomerio1), sito iuxta montem Luttenberg, cuius proprietas ad nos pertinere dinoscitur, ob
salutem animarum nostrarum et parentum nostrorum ac divine retributionis intuitu ad vinum in Sacra-
mento eucharistie duos solidos usualis monete donavimus perpetuo et contulimus communi voluntate
et consensu ecclesie sancti Iohannis Baptiste in novo opido Heruordensi annis singulis persolvendos,
nolentes, ut census2) predictus duorum solidorum ad usus alios quam ad vinum convertatur, aut ut ab
aliquo quam a conservatoribus rerum ecclesie reservetur. Ego etiam Bertradis uxor predicti Iohannis
militis et mater Florentii memorati necnon et ego Petronilla uxor ipsius Florentii cum heredibus nostris
nostrum adhibuimus huic donationi consensum. Testes, qui rogati et ad hec vocati interfuerunt, hii
sunt: Rey(n)ardus, Hermann us senior et iunior Gogrami, Ge(r)ardus de Sunninchosen senior et iunior,
Gonradus de Bige, Richart de Snathorst, milites, scabini et consules, Rotcherus de Quernhem, Arnoldus
de Quernhem, Iohannes de Haghen, Fridericus de Riuo et alii quam plures. In cuius rei testimonium
fidem et memoriam et indeficiens munimentum ego Iohannes de Quernhem meo et religiosarum domi-
narum decane et conventus monasterii sancte Marie in Monte iuxta Heruordiam sigillis hoc scriptum
petivimus et fecimus roborari. Actum Heruorde, anno Domini M0.G°C0.LX°X., Ealendas Iulii.
J) pomemerio Or. ■) sensus Or.
Or. im KgU SL-A. Muneter, Herford, Stift St. Joharmis und Dionys Nr. 20. Beide Siegel van den
Pergamentstreifen abgefaUen. In Urkundenschrift (ouch Ende dee 13. Jahrh.) ist diese Urk. nicht
geechrieben; ee ist Buchschrijt und in der ganzen Provemenz keine dieser Art.
1218.
Rathm&nner, Bichter und BUrgerschaft von Sachsenhausen versprechen mit Zustimmung des Grafeh
Adolf von Waldeck dem Eddherrn Begenhard von Itter, keinen seiner Leute als BUrger oder
sonsttvie ohne semen Witten aufzunehmen. 1270 Jtdi 25.
Gedr. Kopp, Nachr. v. d. Herren zu Itter S. 90. Varnhagen, Grundlage S. 311 bezeichnet diese Urk.
ale letztes Lebenszeichen des Grafen Adolf, aber irrig; vgL unten zu 1270 Oktober 28, Nr. 1221*
Digitized by
Google
596 127°
1219.
Die Bathm&nner in Geismar bekunden, doss Wererms Sohn Johann dem Vertrage seines Bruders
Heinrich mit Kl. Bardehausen zugestimmt hat. 1270 September 5.
Nos Hermannus sculthetus, Io(hannes) de Vorsthe, Det(marus) de Notvalde, Detmarus de Lip-
poldesberge, Corwus, Herebertus proconsul, Io(hannes) de Gorbike, Albertus de Korbike, Hermannus de
Area, Her(mannus) Vaginator, Th(eodericus) Everhardi filius, consules Geysmarienses, tenore presentium
protestamur, quod Iohannes Werenzonis filius coram nobis constitutus reconnovit, quod, quicquid Henricus
suus frater composuit et ordinavit mediantibus viris probis cum dilectis in Christo abbate et conventu
de Herswidehusen super suis mobilibus quibuscunque, ipse ratum observaret. Item reconnoscimus,
quod conventus de Herswidehusen totam pecuniam, quam dare promiserant, ad manus ipsius Iohannis
filii Werenzonis cum consensu fratris Henrici et sororum suarum integraliter persolverunt coram nobis.
Et ne de huiusmodi ordinatione dubium oriatur aut dolus, istud scriptum nostre civitatis sigillo
signatum damus super ea, anno Domini M0.C°C.LX0X., Nonas Septembris.
Or. im Kgl. St.-A. Mumter, Kl. Hardehausen Nr. 165. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
1220*
Bichter, Bitter, Bwrgermeister und Bath von Lemgo bekunden Beilegung eines Streites sunschen
einem ihrer MUburger und dem Kl. Falkenhagen. 1270 September 20.
Iudex, milites, consules totaque universitas Lemegogensis omnibus, quibus presentes littere fuerint
exhibite, salutem in filio^Dei vivi. Quoniam labilitas temporum oblivionem parit et oblivio suscilat
calumpniam, necesse est, ut, que quis habere voluerit duratura, scriptis et testibus roboret et con-
firmet. Hinc est, quod tenore presentium publice protestamur, quod Gonradus de Huxaria noster
concivis voluntate heredum suorum omnium mediante cessavit a causa et impetitione, quas habuit erga
moniales cenobii in Valkenhaghen super quibusdam bonis, in villa Holthusen aput Wiginhusen sitis,
voluntarie et totaliter in hunc modum, quod dominus Henricus quondam plebanus in Retberghe, tunc
temporis prepositus monialium predictarum, dedit eidem Conrado unam marcam denariorum pro causa
et impetitione huiusmodi sic sedatis1). Ne autem super hiis aliqua dubietas utriuslibet in posterum
suscitetur, presentes litteras ipsis dedimus nostro sigillo in manifestum testimonium firmiter roborataa
Acta sunt hec in presentia domini Gots(c)alci Slaui iudicis, Gerhardi de Orlinchusen et Ludolfi filii
sui, Iohannis de Hodinctorp et Hildebrandi de Melle, Gerwici de Hombornen et Besticonis, Alberti de
Ludhe et Bertrammi2) filii sui, Euerhardi de Bileuelde et Gotfridi de Scaytelbike, Hildebrandi de Ren-
telen et Henrici dicti Welkere, tunc temporis consilium, Reghenbodonis minoris iudicis et Arnoldi pre-
conis el aliorum plurium. Anno Domini M°.C°C. septuagesimo, in vigilia Mathei apostoli et ewangeliste,
*) cedatis Or. ■) Bertami Or.
Or. im Besitze des Studienfonds zu Paderborny jetzt im Kgl. Su-Am Munstery Kl. Falkenhagen Nr. 14 m
An PergamenUtreifen das an einer Seite abgebrockelte Stadtsiegel von Lemgo etwas anders trie
West/. Siegel II Taf. 68 Nr. 1.
1221*
Graf Adolf von Waldeck bekundet Abtretung des Zehnten in Esbike seitens Alexanders und
Volrads von Escheberg an Bredelar. 1270 Oktober 28.
In nomine sancte et individue trinitalis amen. Nos Adolfus Dei gratia comes in Waldecke uni-
versis Christi fidelibus pacem diligere et veritati testimonium perhibere. Noverint presentes et sciant
posteri, quod Alexander miles et Volradus fratres de Escheberg omne ius suum, quod habebant seu
eorum heredes in futurum habere possent in minuta decima, que vulgo uchte dicitur, curie in Esbike
abbatis et conventus claustri in Breydelar apud ecclesiam site et ville ibidem site, pro qua minuta
Digitized by
Google
1270 597
decima et pro omni proventu, qui de areis decimalibus potest provenire, abbas et conventus claustri
iam dicti pensionem duarum marcarum et viginti pullorum ipsis annis singulis solvere tenebantur, ad
manus nostras libere et absolute resignarunt et transtulerunt, suppliciter rogantes, ut et nos eis-
dem religiosis iam dicti claustri prefatam minutam decimam et pensionem duarum marcarum et
viginti pullorum conferre dignaremur1) et appropriare. Nos vero super hoc communicato consilio
nostrorum ministerialium ob honorem Ihesu Ghristi et genitricis eiusdem gloriose virginis Marie con-
tulimus et appropriavimus 'prefatis viris religiosis domino abbati et conventui in Breydelar, ordinis
Cisterciensis2), eandem minutam decimam prefate curie et ville et pensionem duarum marcarum et viginti5)
pullorum iure hereditario habendas et absque omni scrupulo contradictionis perhenniter possidendas.
Ceterum notificamus universis quod idem Alexander4) miles et Volradus frater eius de Escheberg coram
nobis constituti astantibus multis honestis viris recognoscebaut abbatem et conventum claustri in
Breydelar habere in campetis Esbike quatuordecim mansos indecimales undique sitos, de quibus decima
non est danda nee eciam requirenda, sicut circumpositio lapidum ibidem demonstrat. Ut autem hec
omnia rata permaneant et inconvulsa, presentem litteram sub appensione nostri sigilli dedimus firmiter
roboratam. Testes, qui aderant: nobilis vir dominus Regenhardus de Yttere, Thidericus de Mederike,
Albertus de Lutersen, Olricus de Westhem, milites; Wernherus de Helfenberg, Iohannes de Wedelberg,
Tydericus de Blomensteyn, militares. Datum et actum anno dominice incarnationis millesimo ducen-
tissimo septuagesimo, ipso die beatorum apostolorum Symonis et Iude.
J) Folgt noch einmal conferre. ■) Cisteciens. Or. s) viginti Or. 4) Alex. Or.
Or. im Kgh St- A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 96. An van der Urkunde abgeschnittenem Pergament-
strei/en beschddigtes Siegel A.'s v. W.
1222.
Die Bathm&nner in Sachsenhausen bekunden Fruchtschenkung an Kl. Netze. 1270 November 22.
Nos consules in Sassenhusen univeris hoc scriptum visuris salutem] in auctore salutis. Ne per
temporis mobilitatem acta temporalia causis sinistris supervenientibus evanescant, litterarum testimonio
commendantur. Hinc est, quod presencium insinuacione omnibus notum facimus ac publice profi-
temur Lodewicum de Clingen iuniorem singulis annis conventui Netze de beneficio suo dimidium
modium siliginis et dimidium modium avene in salutem anime sue perpetuo contulisse, ita videlicet,
ut predicta pensio quolibet anno in vigilia Martini episcopi prefato conventui libere presentetur. Igitur
ad infirmariam sepedicta pensio est deputanda, anniversarius vero eius in die Cecilie erit peragendi\s.
Acta sunt hec anno Domini M°.C°C.LX°X., in die Cecilie virginis.
Or. im Furstl. Waldeck. Archiv zu Arolsen. An van der Urk. abgeschnittenem Pergamentstrejfen rundes
Siegel der Burgerschaft v. S., wie Nr. 1208u.folg. Nr. Umschrift: S. burgensium de Sassenhusen.
1223.
Rathmtinner in SachsenJtausen bekunden Schenkung einw FrucJUrente an Kl. Werbe. 1270 November 22.
Nos consules in Sassenhusen universis hoc scriptum visuris salutem perpetuam. Cum ea, que
in tempore geruntur, ne per lapSum temporis evanescant, litterarum testimonio solent coramendari, hinc
est, quod presentibus notum facimus ac publice profitemur Lodewicum de Clingen iuniorem de beneficio
suo conventui in Werue dimidium modium siliginis et dimidium modium avene in salutem anime sue
libere contulisse singulis annis in vigilia Martini episcopi dictam pensionem prefato cenobio presen-
tandam. Anniversarius vero eius in die Cecilie peragetur. Acta sunt hec anno Domini M0.C°C.LX°X.,
in die Cecilie virginis venerande.
Or. im FurstL Waldeck. Archiv in AroUen. An abgeschnittenem Pergamentstreifen kleinee rundes Siegel
der Burgerechaft van Sachsenhausen.
Westf. Urk.-Buch IV, ' ^
Digitized by
Google
598 1370
1224.
Begenhard von Itter rcsignirt sein Becht am Osthof. Geseke 1270 November 27.
Noverint universi tenorem presentium intuentes et publice protestamur, quod nos Regen(h)ardus
nobilis de Ittere ex mera filiorum nostrorum Henrici et Theoderici voluntate et venerabilis viri
domini1) Hermanni de Lippia petitione mediante omni iuri, quod in curte Osthoff habuimus, renun-
ciamus coram honestis viris nobili viro domino Hermanno de Lippia et domino Bertoldo de Buren
medio, Godefrido de Heyssene et Bertoldo de Sosato, militibus, Hermanno sacerdote de Benninchusen
et Friderico dicto Boleke famulo et aliis fide dignis. Ut autem hec firma permaneant et ne in poste-
rum a nostris heredibus valeant impugnari, presens scriptum nostri sigilli robore fecimus stabiliri.
Datum Giseke, anno Domini M°.C0G.LX°X., quinta feria ante festum Andree. Nos vero filii supradicti
prefatam ordinationem una cum dilecto patre nostro firmiter observare obligamus in hiis scriptis.
*) dom. uber der Zeile zwischen ven. und viri.
Aus Msc. VII, 5724 fol. 15 v im Kgl. St.- A. Munster. Auffdllig ist die Bezekhmmg venerabilis vir
bei Hermann zur Lippe. Ob er thatsdchlich einige Zeit im geistlichen Stande getoesen? VgL
oben Nr. 988.
1225.
Edelherr Hermann z. Lippe transsumirt eine Urk. Bischof Simons, worin dieser ihm eine Bente von
48 Mark aits den Salzwerken bei Westernkotten u. einen Hof verpfdndet, als Zinsen eines Kapitals von
500 Mark, fur wdche Hermann Dienstmann des Hochstiftes Paderborn geworden. 1270 December 6.
Nos Hermannus n(obilis) dominus de Lippia presentibus protestamur, nos litteras venerabilis
domini Symonis Paderbornensis episcopi cum sigillo sui capituli recepisse in hunc modum:
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus omnibus tenorem presencium intuentibus salutem in
auctore salutis. Ut scripturarum testimonio Veritas effulgeat, ignorantia decidat et discordia sopiatur,
scire cupimus universos presentis pagine inspectores et publice protestamur, quod nos cum consilio
et consensu nostri capituli quadraginta et octo marcas in villa Coten de pensione salinaria annis
singulis persolvendas et curtem Rulueslo cum mancipiis et omnibus suis attinenciis et proventibus
nobili viro Hermanno domino de Lippia suisque heredibus pro quingentis marcis legalium denariorum,
in quibus idem nobilis in nostre ecclesie (priv)atus1) extitit obsequiis, obligavimus, fructibus in sortem
nullatenus computandis. In cuius facti robur et firmitatis augmentum presens scriptum nostri sigilli
karactere fecimus stabiliri. Nos vero Paderbornensis ecclesie capitulum predictam ordinacionem nostri
sigilli appensione duximus approbandam. Testes huius rei sunt ad hoc rogati: Hermannus de Osede
et Hermannus dictus Beircule, nobiles, Albertus et Herboldus fratres de Amelungessen, Ludolfus
Marscalcus, Fridericus de Horhusen, Albertus de Bodenhosen, Henricus de Osterhosen, Wernerus
Cancer, Rodolfus de Home, Bernardus de Dalewic et Hedenricus de Tune, milites; Bertoldus dictus
Schilder et Hermannus de Stormede, famuli; Isherus de Aldorpsen, Iohannes de Barchosen, Iohannes
Reter et Gerardus monetarius, cives Paderbornenses, et alii fide digni. Datum Paderborne, anno Domini
M0.C°C.LX°X., in festo beati Nycolay.
Datum loco, anno et die predictis.
a) Loch im Pergament.
Or. im Kgl. &L-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 244. An Pergamentstrei/en Siegel Hermanns, trie
Abbildung Lipp. Beg. I. Tqf. 15. Da Salzkotten schon im Frieden von 1256 zwischen Koln tend
Paderborn als oppidum anerkannt toird, so wird hder villa Coten nickt auf Salzkotten — aueh
sonst nie so genannt — bezogen werden durfen. Dagegen erseheint Westernkotten (1258) 1259 u. ff.
als villa Coten (vgl. oben Nr. 773 und Lipp. Beg. 295, 380, 390, 469, woselbst ouch II S. 7 der
Irrthwn als sei Salzkotten gememt, verbessert ist) und in seiner Ndhe findet sich aueh Rolveslo
(Lipp. Begg. 1801).
Digitized by
Google
1270 599
1226.
Bompropst Heinrich von Paderborn vermacht dem Kl Busdorf ein Legat aus seinen Besitzungen. 1270*
(Henr)icus Dei gratia prepositus Paderbornensis universis hoc scriptum intuentibus volumus esse
notum, quod in bonis, que a nobis (Ecbertus dictus) Vetteneue tenebat, que Kokenlein dicuntur et
sunt •), pro quinquaginta marcis legalium denariorum (Paderbornensium assigna)vimus et legavimus ca-
pitulo sanctorum apostolorum Petri et Andree Paderbornensi eandem summam emptionis, videlicet
marcas quinquaginta, ea videlicet conditione, ut Bernardus dictus de Anuorde civis Paderbornensis et
sui heredes prescripta bona possideant et (quiete) et iura coquine per omnia faciendo solvant octo
padermaldra annone singulis annis Wedekindo de Schildece, canonico sanctorum apostolorum predictorum.
Post mortem vero ipsius Wi(dekindi) prescripta bonorum pensio capitulo cedet memorato. Ad hec
assignavimus capitulo memorato domum in curia nostra sitam, sicut nunc est, a curia nostra infra
emunitatem sitam separatam, ut (predicte domus idem capitulum) habeat possessionem, cuius cellera-
rius toilet pensionem, de qua in anniversario nostro in vigilia Mathei pro memoria (Henrici) comitis
de Sualenberg et Hazzeken patris et matris mee peragenda idem cellerarius dabit quatuor solidos ad
maiorem ecclesiam, prout in anniversario nostro ibidem ordinato conscriptum est, dividendos. Residuum
vero ipsius (domus pensionis in ipso anniversario nostro) dividet inter fratres capituli apostolorum
predictorum. Ut autem hec ordinatio nostra inconvulsa (et rata permaneat, presens scriptum) nostro
et ecclesie apostolorum predictorum sigillis extat communitum. Datum anno Domini millesimo (ducen-
tesimo) septuagesimo.
') a nobis wiederholt Or.
Or., (beschadigt, auf Papier aufgezogen) im Kgl. St.-A. Munster, Stift Btisdorf Nr. 27. Ergdmungen
nach Msc. J, 121 fid. 130 und I, 123 fol. 37. Die beiden an PergamenUtreifen angehdngten
Siegel fehlen. Vgl. Nr. 1177.
1227.
Soester GeistlicJte u. s. w. bekunden Schenkung von 8 Morgen Landes bei Soest an Kl Breddar. Soest 1270.
Nos Ludewicus sacerdos ecclesie Susatiensis, Wolfhardus vicarius nove ecclesie et Henricus de
o
Winda ci(vis?) ibidem presencium tenore protestamur Udelheldim relictam Theoderici dicti Leth, con-
stitutam in domo consulum opidi Susatiensis coram magistratibus et consulibus ibidem, presente viro
discreto domino . . abbate de Breydelare, Cysterciensis ordinis, octo iugera agrorum sita extra muros
Susatienses pro remedio anime sue, mariti sui ac parentum suorum dicto . . abbati et conventui in
Breydelare libere sine contradictione suorum heredum contulisse vel etiam pecuniam inde perceptam,
si venderentur. Adiecit etiam dicta Udelheidis, quod, si Walbertus de Bochhem, suus cognatus, apud
dictum monasterium et conventum in Breidelare manere recusaret, de bonis predictis nichil penitus re-
ciperet, set in memoriam ipsius et suorum parentum dicta bona in usus cederent monasterii supradicti.
In cuius eciam rei testimonium presentibus litteris sigilla nostra duximus apponenda. Ego etiam
W(olfhardus) vicarius nove ecclesie predictus, quia sigillum non liabeo, sigillo domini L(udewici) sacer-
dotis predicti sum contentus. Datum et actum Susati, anno Domini M°.C0C.LXX°.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, St. Patroklus Soest Nr. 49. Siegel und Be/estigung abgeriseen.
1228.
Dom. Iohannes rector ecclesie in Bileuelde Zeuge Ottos von Ravensberg bdreffs Giiterverkauf
an Kl. Marienfeld, Bielefeld 1270.
Gedr. UB. Ill, 873.
76*
Digitized by
Google
600 1270
1229.
Graf Adolf von Waldeck gestattet Verkauf von Gutern an die Bruder (Spiegel) von Desenberg. 1270.
Adolphus Dei gratia comes in Woltegge omnibus presens scriptum visuris salutem cum affectu sincero.
Cum ad petitionem dominorum de Desenberg, domini Hermanni, Eckberti, Ravenonis fratrum libera
resignavimus bona in Wilgodissen sita, que pro eo acceptavimus, que vulgariter boregsate nuncupatur,
eadem pensione nobis in bonis eorum Ostbune sitis pro pensionibus assignata presentibus protestamur nos
eis predicta bona fratribus de Papenem vendendi facultatem liberam concessisse. Ut ne heredes nostri
Spegel super antedictis in posterum praesumant inpetere, honestis viris sepedictis fratribus de Papenem
presentem paginam sigilli nostri munimine contulimus roboratam. Datum anno Domini M°.C°C.LX0X.
Nach Abschrift saec. XV III. im KgL St.-A. Munster, fstth. Paderborn Nr. 244a.
1230.
Graf Otto von Havensberg bekundet Verzieht der WUtwe Margaretha des Bidef elder Burgers
Bernhard Vunke und ihrer Kinder Hermann, Harturig, Bernhard und Gerlaeh auf einen Zehnten
(hagenlo genannt) bei Uhrentrup. 1270.
Gedr. UB. Ill, 874.
1231.
Hermann Spiegel von Desenberg bekundet Riickgabe dreier Hufen in Windelsen an dm Kustos
(in Helmarshausen) unlet gewissen Bedingungen. 1270.
Nos Hermannus de Desenberg dictus Spegel istud breve visuris notum esse volumus, quod me-
diantibus domino abbate, Conrado de Recklinkhosen et nobis Henricus noster familiar is dictus de
Osthem tres mansos in Windelsen sitos, quos a custode habebat, ipsi remisit et per manus ipsius
licentiavit eosdem colono collocandos. Quorum proventus sic distributi sunt, ut per sex annos usibus
suis medietatem de hiis percipiat, et quicquid supervenerit, custos sex mudde in tercia parte percipiat,
et quicquid supercreverit, Hinricus eisdem sex annis tollat usibus suis vendicando. Hiis autem sex
annis sub hac forma completis, si Henricus in ipsis bonis pro se residenciam facere velit, custodi
firmam sponsionem faciat, ut pensionem libera mente et sine contencione annuatim persolvat et hoc
optentu bonorum ipsorum promittat. Si vero pro se presidere non possit nee velit, omnia libere ad
custodem redibunt, que ipse H(enricus) nee in locatione bonorum nee in pacto nee in illo documento, qui
. . . sex mudde sex annis preteritis sibi indultum fuerat, quamquam de cetero poterit vendicare.
Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.LX°X. In huius facti testimonium presentem litteram sigilli nostri
appensione duximus roborandam pro contencione utriusque partis removenda.
Nach Abschr. Falckenheiners aua dem (seitdem) verlornen Helmarshauser Kopialbuche in deasen Handschriften
Bd. VIII. Windelsen eingegangen im Amte Trendelburg. Vgl. Landau, die Beseischen Wustongen.
1232.
Burgerschafl von Marsberg bezeugt, doss Graf Otto von Everstein die Giiter in Dorlar ihren MH-
biirgern zu Lehn gegeben. 1270.
Omnibus pagine presentis inspectoribus consules ac burgenses Montis Martis ad perhibendum
testimonium veritatis notum esse cupimus, quod comes Otto de Eversteine bona in Dorlere sita cum
omnibus suis pertinentiis Hermanno monetario et Lodewico fratribus civibus Montis Martis et uxoribus
eorum et heredibus suis legitimis in pheodo concessit absolutum. Ad cuius rei noticiam evidentem
presentes litteras in testimonium inde conscriptas sigillo civitatis Montis Martis fecimus communiri.
Acta sunt hec anno Domini M°.CC°.LXX. Testes vero, qui specialiter huius pheodi collationi astiterunt,
hii sunt: dominus Fredericus de Harhusen, dominus Iohannes de Brobicke, dominus Theodoricus de
Harhusen, Hermannus iudex, Henricus de Odenhusen, Hermannus superius theatro, Ludolphus de
Gappella et Henricus filius suus, Ludolphus gener suus, Bertholdus iudex, Bertholdus de Hoxaria et
Digitized by
Google
1271 601
Helwicus fratres, Henricus Morell, Theodericus de Odenhusen, Gonradus Comes, Conradus Luthbrandi,
Henricus de Eleren, Henricus de Scerue et alii quam plures.
Nach Kopiar s. XVI. fol. 66 im Fursil. Waldeck. Archiv zu Arolsen. Spilcker, Everstcin UB. S. 140
nach dem jetzt nicht auffindbaren Or. mit der (falschenf) Jahreszahl 1265. Vgl. vnten zu 1277
April 1 und 5.
1233.
Corvey schreibt an Magister Sigenand in Herford fiber die Rechte des Kammerers beim Tode des
Abts und uber die camerlingi. Ohne Datum (um 1270).
Super negocio venerabilis domine abbatisse Heruordensis ecclesie a viris discretis priore ac qui-
busdam monachis Corbeyensibus et a domino Alberto seniore de Amelungessen milite, ministerial^ Gor-
byensis ecclesie, est quesitum, quid iuris habeat camerarius in rebus ad personam domini abbatis Gor-
byensis spectantibus, cum ipsum viam carnis ingredi universe contigerit, quid etiam iuris habeat dominus
abbas in homines, qui dicuntur ecclesie camerlingi. Ad primam est questionem responsum, quod came-
rarius, cum contingat abbatem decedere, nichil iuris in rebus defuncti aliquibus poterit vendicare.
Quidam tamen camerarius vice quadam equum at alia persone abbatis defuncti attinentia impetivit,
qui ratione tarn valida est repulsus, quod ab impetitione huiusmodi cessavit omnino, nee postea super
consimili questio est audita. Secunde autem est questioni responsum, quod camerlingi sunt medii inter
ministeriales et homines conditionis servilis ecclesie attinentes, et in huiusmodi camerlingos nee advo-
catus nee aliquis quicquam iuris habere dinoscitur nee potest de iure aliquas exactiones facere in eosdem.
Set abbas solummodo ius habet in illos, et cum eos contingat decedere, equum vel vestem meliorem,,
si equum non habeant pro eo, quod hergewade dicitur in vulgari, abbas requirit ab illis. Secundum
predicta poteritis expediri, cum ecclesia Corbyensis et ecclesia Heruordensis eodem iure ac simili libertate,
ut dicitur, ab imperio sint munite. A quo questiones predicte sint mote, non scribitur, nee vos men-
tionem faciatis de illo, ne murmur contra eundem alicui generetur. Valete in Christo.
Or. im Kgl. St.-A. Mumter, Fstabt. Herford Nr. 61 ; als littera clausa verschickt. Auf der Ruckseite
steht die Adresse: Magistro Sygenando in Heruordia commoranti. Es gab zwei Kanoniker Sige-
nand in Herford; der eine war Magister, doch wird der Titel nicht immer beigefugt 1261 schreibt
der eine eine Urk. der AbUssin Ida. Vergl. UB. III} 1751 u. unten zu 1276 Mdrz 6 und 13.
1273 wird Albert d. / von Amelunxen erwdhnt. Auf der Ruckseite * der Urk. steht von gleich-
zeitiger Hand: Iste sunt domus speciales: Edessen, Arnolte . . molt avene VI spikermate,
Pedelen MI molt avene, curia Aschen pertinens monialibus in Quernhem unum molt siliginis
mensure Heruordensis, molendinum de Quernhem X modios siliginis, X ordei, X avene men-
sure Osnaburgensis, Reynhart gogravius, Iohan gogravius, dominus Willekinus de Hege de
bonis in villa Hager II solidos, Uflen mola domine abbatisse in novo opido XIIII solidos et
unum molt avene. Rechts neben der Aufschrift: Isti sunt ministeriales ecclesie Heruordensis
et morantur apud Wiseram : Detmarus, Henricus, Detlef, Alheydis, Hadewigis et Wennelgart,
pueri Alheydis filie Detmari de Helderhagen. Unter der Aufschrift: Isti homines sunt cero-
censuales ecclesie Heruordensis et annuum censum solvent capelle domine abbatisse: Ecke-
bert, Henric, Detmar, Eckebert, Iohan, Wendelheyt, Detburg, Teceke, Margareta, Osbrun,
Gereburg, Karstian, Unarge(?), Henricus, Iohan et Alheyt, Margrete filii, Elizabet, Hildegunt,
Kristine(?), Alheyt durchstrichen, Hadewig, Iohan et Volman.
1234.
Die Abtissin A. und Kl. Golcirche nehtnen den Domthesaurar R(einbold) in die Bruderschafl des
Khsters auf. 1371 Januar 1.
Honorabili viro et in Christo dilecto domino R(eimboldo), maioris ecclesie thesaurario in Pader-
borne, A. dicta abbatissa cum universo collegio suo apud sanctum Othelricum eiusdem loci tarn affec-
Digitized by
Google
602 1271
tuose quam debite dilectionis obsequium cum oracionum devotione bone voluntatis nostre affectum.
Sincere vestre operationis affectum circa dilectas filias et consorores nostras a vobis exhibite non im-
memores vestram benivolentiam commendamus et gratiarum actione indesinenter referimus. Igitur
quia preteriti ratio scire futura facit, caritatem vestram circa eas in posterum cessare nullatenus am-
bigimus, huius beneficii porcio sit in terra viventium. Et nos beneficium, quod rependere valemus, de-
vote vobis impendentes in plenam fraternitatem auctore Deo vos colligimus, in huius rei testimonium
hanc notulam memorialem vobis porrigentes. Datum anno Domini M°.CC0.LX°XL, in circumcisione Domini
Or. im KgL St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 245. An roth-weiss-blauen .Leinenfdden Heine*
Bruchstuck vom Siegel der Abtissin.
1235,
ihrdfin Hedwig von Ravensberg beknndet lieberlassung eines Zehnten seitcns des Kl. Schildesche
an Vogt Konrad in Bielefeld. 1271 Januar 24.
H(adewigis) cometissa in Rauensberg omnibus Christi fidelibus presentia visuris salutem in Domino
sempiternam. Ne acta in tempore cum temporis mutabilitate evanescant, presentibus protestamur,
quod Henricus venerabilis prepositus ecclesie Schildesce cum conniventia conventus eiusdem 'ecclesie
decimam in Ubbenlo Conrado advocato in Bileuelde cum omni utilitate ad ipsam decimam pertinente
contulit pro tempore sue vite, hoc adiecto, quod prenominatus Conradus dabit singulis annis preposito
pretaxate ecclesie fertonem pro pensione sepedicte decime. Hec decima post obitum Conradi sine
aliqua conditione ecclesie Schildesce cum omnibus pertinentiis devolvetur. In huius facti confirmacionem
presentem paginam inde conscriptam sigillorum nostrorum scilicet domini comitis et nostre comet isse
in Rauensberg munimine roboramus. Datum anno Domini M°.C0C.LX°XI., sabbato ante septuagesimam.
Or. im KgL St.-A. Munster, Kl. Schildesche Nr. 21. Em Streifen vom Pergament der Urk. einge-
schnitten, woran kcin Siegelrest.
1236.
Edler Hermann von Osede macht eine Scherikung an Kl. Willebadessen. 1271 Januar 24.
Hermannus nobilis l) de Osethe omnibus presens scriptum visuris salutem in Domino sempiternam.
Tenore presencium dicimus et publice protestamur, quod Gotscalcus de Dinchkelburg miles, uxor sua
Christina, Gerhardus miles frater dicti G(otscalci), uxor Gerhardi Bertha2) et filii ipsorum Gotscalcus3)
et Hinricus de consensu heredum unam curiam sitam in Ouerde quam a nobis iure tenebant hominii,
domino Thiderico preposito et monasterio Wilbodessen vendiderunt cum omnibus attinenciis in villa,
campis4), silvis, pratis, paschuis et aquis dictis militibus, uxoribus suis et pueris heredibus supradictis,
triginta marcis legalium denariorum a dicto5) preposito et monasterio Wilbodessen pro precio perso-
lutis. Nos quoque, uxor nostra nobis in Christo carissima Gerbergis dicta6), filii nostri Bernhardus,
Hermannus, Conradus et Wernherus proprietatem et dominium dicte curie cum pertinenciis supra-
dictis pro remedio anime nostre preposito et monasterio Wilbod(essen) predicto devote contulimus,
donavimus libere et absolute proprietatem et dominium dicte curie ad manus prepositi et monasterii
supradicti oretenus et manualiter resignantes. Testes huius rei sunt: dominus Hermannus abbas
Paderbornensis, Thetmarus plebanus, Thidericus conversus in Wilbodessen, dominus Hinricus de Howede,
Volbertus de Eisnen, milites; Hinricus Iudeus, Amelungus et Gotscalcus de Nedere7), Iohannes de
Ahosen, Helmicus schulthetus, Gotswinus deWethen, Gotscalcus de Dinchkelburg, Conradus de Scheme,
Rodolfus de Thitmannessen et alii quam plures. Nos vero in testimonium predictorum presentem
paginam sigillo nostro duximus roborandam. Acta sunt hec in vigilia conversions sancti Pauli, anno
Domini M°.C0C.LX°X primo.
*) dictus de B. *) Berta B. 8) Gothscalcus B. A) in campis B. 5) domino B. *) Auf Luckt nackgetragm
A j B. *) fratres actzt hinzu B.
Digitized by
Google
1271 603
Or. in zwei Ausfertigungen von einer Hand mit verschiedener Feder tend Dinte, im Besitze des Frhrn. von
Wrede zu Willebadessen (Ay B); Siegel an A Bruchstucke von an der Urk. abgeschnittenem, anB von
anhdngendem Per gamentstreif en abgef alien; in beiden Schrift vor Besiegelung. Abschr. auf Papier blatt
saec. XV. ebenda (C); Willeb. Kopiar saec. XV. / XVI. im Stadtarchiv Dortmund f. 56, 88
(D, Dl von verschiedenen Handen); Overhams Kollect If 56 im Herz. Braunschw. Landeshaupt-
archiv in Wolfenbuttel (0) ; C, D, D\ 0 alle aits B. Ouerde eingegangener Ort in dei* Feldmark
von Lowen umceit Peckelsheim.
1237.
Suhnevertrag zivischen Erzbisclwf (Werner) von Mainz und Bischof Simon von Paderbom.
Bingen 1271 Januar 27.
Symon Dei gratia Paderbornensis episcopus. Recognoscimus et tenore presencium publice protesta-
mur, quod omnis questionis materia inter reverendum patrem et dominum Maguntinum archiepiscopum,
suam ecclesiam et nos et nostram ecclesiam suborta amicabiliter est sopita, et nos ipsi domino archi-
episcopo bona fide promisimus, quod nos, successores nostri et ecclesia nostra ei, successoribus suis
et ecclesie sue contra omnem hominem de mundo sibi et ecclesie sue Maguntine iniuriari volentem,
venerabili domino Goloniensi archiepiscopo excepto, perpetuo prestabimus auxilium et iuvamen. Medie-
tatem vero castri nostri Schardenberg, quod nos a Thiderico milite dicto Gropen noscimur comparasse,
cuius proprietas dependet ab ecclesia Maguntina, necnon medietatem bonorum ipsius Th(iderici) militis,
que nos similiter comparavimus et iam tenemus, ipsi domino Maguntino, ecclesie sue et successoribus
suis deputavimus iure perpetuo possidenda. Ipse quoque dominus archiepiscopus Maguntinus pro-
prietatem sive dominium alie medietatis tarn castri quam bonorum ipsorum contulit nobis, ecclesie
nostre et successoribus nostris perpetuo possidenda. Quia vero nos quadraginta marcarum reditus
dicto Th(iderico) militi et uxori sue, quoad vixerint, assignavimus, dominus archiepiscopus Maguntinus
et ecclesia sua, ut nobis medietatem eiusdem pecunie recompenset, viginti marcarum reditus in opido
suo Geysmaria a festo pasche proximo nunc instante infra annum procurabit assignari, deinceps annis
singulis persolvendos, post obitum eorundem Th(iderici) militis et uxoris sue ad Maguntinam ecclesiam
libere reversuros. Maius vero castrum Schardenberg, quod iam violenter a lantgravio (ob)tinetur, si
per nos vel successores nostros captum fiierit, vel quocumque modo nos illud contigerit adipisci, sicut
et minus castrum equaliter divid(emus), indempnitati Iohannis et fratrum suorum de Schardenberg,
prout honestatem nostram decuerit, provisuri. Item comicie illius, quam nos a comite Ludolfo de
Dasle cum hominibus, iuribus et pertinenciis suis comparavimus, cuius eciam proprietas ad Maguntinam
ecclesiam noscitur pertinere, medietatem ipsi domino archiepiscopo Maguntino et ecclesie sue tradi-
dimus et relinquimus, quam videlicet medietatem ipse et ecclesia sua nobis pro centum marcis usualis
monete obligavit infra quatuor annos nullatenus redimendam. Alie vero medietatis proprietatem,
sicut comes Ludolfus de Dasle comiciam ipsam integraliter tenuit ab ecclesia Maguntina, contulit nobis,
ecclesie nostre et successoribus nostris perpetuo possidendam. Si vero de bonis comicie predicte
plura nos contigerit emere, vel de bonis Th(iderici) militis Gropen aliqua redimere, medietate precii
a domino Maguntino archiepiscopo recepta bona ipsa equaliter dividemus. Castrum vero Malesburg,
quocumque modo in potestatem nostram et domini Maguntini archiepiscopi devenerit, destruetur, cuius
reedificationem pro viribus defendemus. Idem eciam sepedictus dominus archiepiscopus Maguntinus
et ecclesia sua in castro suo Hardenberg mansionem sive domicilium castellani, quod vulgariter borgsate
dicitur, nobis ecclesie nostre et successoribus nostris donavit iure castrensi perpetuo possedendam.
Unde cum ipse et ecclesia sua Maguntina in confinio illo gwerram habuerit, serviemus ei cum decern
dextrariis faleratis. Hec omnia et singula ordinavimus et fecimus ex approbatione nostri capituli et
consensu, obligantes nos, ecclesiam nostram et successores nostros ad observantiam premissorum fide
Digitized by
Google
604 1271
data et iuramento prestito corporali. In cuius rei testimonium presens scriptum sigillo nostro fecimus
roborari. Nos etiam . . propositus, . . decanus et capitulum Paderbornense in testimonium consensus
nostri sigillum nostrum appendimus huic scripto. Actum et datum Pinguie, anno Domini M°.C0C.LX°XI.,
VI°. Kalendas Februarii.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderbom Nr. 248. Beide Siegel von den Pergamejtistrcifen ab.
VergL hierzu Nr. 1186. Zwischen den langjdhrigen Verbundeten Bischof Simon and dern Land-
grafen scheint erne Entfremdung eingetreten zu sein. Ueber den Kauf der Giiter des Dietrich Gfrope
liegt keine Nachricht vor.
1238.
Bathmanner wnd Geistliche in Geismar bekunden ein Verni&cMniss fiir KL Hardehausen. 1271 Februar 5.
Nos Ludewicus, Gotfridus fratres, Io(hannes) et Th(eodericus) Euerhardi filii, Lodewicus Holceti.
Heyno, Conradus Faber, Albertus Haldonis, Albertus deGorbike, Hermannus de Asikendorp, Hennannus
de Notualde, consules, Theodericus viceprepositus, Bertoldus Euerhardi, clerici, Hermannus scultetus,
Geismarienses cives, profitemur, quod Albertus Cator cor l) noster civis coram nobis in loco consilii con-
stitutus dimidiam domum, dimidium mansum circa civitatem situm et omnes suas reliquias2) post
mortem suam pro anime sue salute conventui de Herswidehusen absque contradictione qualibet donavit
absolute propter Deum iuribus, contributionibus et debitis salvis manentibus civitati, qualia de similibus
debebunt exsolvi. Ad ipsius Alberti Coriatoris preces damus id scriptum nostre civitatis sigillo signatum.
Anno Domini M0.G0C.LXX°L, Aghate virginis et martiris.
*) Das erste r undeutlich. *) relliquias Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Hardehausen Nr. 166. Siegel vom Pergamentetreifen abgejallen.
1239.
Erzbischof Werner von Mainz verkiindet den Bewdhnern der Didcese Paderborn die denmachstige
Abhaltung der lunge versdumten Visitation durch den Maimer Domherrn Arnold von Solms und
den Dechanten Hermann von St, Victor. Mainz 1271 Februar 7.
Wernherus Dei gratia sancte Maguntine sedis archiepiscopus, sacri imperii per Germaniam archi-
cancellarius, venerabili in Ghristo fratri domino . . Paderburnensi episcopo, viris quoque honorabilibus
prepositis, decanis, capitulis, conventibus tam regularibus quam secularibus totique clero civitatis et
diocesis Paderburnensis salutem et sinceram in Domino karitatem. Licet ex officii nostri debito tenea-
mur annis singulis circa nostram provinciam visitationis officium exercere, fratrum tamen et coepisco-
porum nostrorum necnon cleri nobis et eis subditi non absque lese conscientie scrupulo pepercimus
usque modo laboribus et expensis. Verum quoniam nunc demum commisso nobis officio decrevimus
adiuvante Domino operam impendere aliqualem, aliquas provincie nostre dioceses, ubi commode fieri
poterat, per nos ipsos, quasdam etiam per discretos viros ecclesie nostre canonicos curavimus visitare.
Hinc est igitur, quod universitatem vestram requirimus et in Domino diligentius exhortamur, nichilominus
metropolitica vobis auctoritate in virtute sancte obedientie districte precipiendo mandantes, quatinus,
-cum propter statum terre multiplicitur inequalem ad vestra non possimus ad presens confinia persona-
liter nos conferre, discretos viros Arnoldum de Solmesse ecclesie nostre canonicum et magistrum Her-
mannum decanum ecclesie sancti Victoris Maguntine pro exequendo huiusmodi visitationis et correc-
tionis officio a latere nostro missos cum reverentia debita admittatis; ipsi siquidem ex causa huiusmodi
ad vos venient proxima feria secunda post dominicam Letai'e proximo nunc instantem. Datum Maguntie,
anno Domini millesimo CC.LXX primo, VII. Idus Februarii.
Or. im Kgl. St.-A. Muneter, Fstth. Paderbom Nr. 247. An Pergamentstreifen (in neuerer Zeit tcieder
befestigt) in hellgelbem Wache verletztea grosses ovales Siegel des Erzbisckqfs. Gedr. Schaten ad
annum, Reg. Bdhmer-WM, Regg. Arch. Afagunt. II, 379 Nr. 251, too LUteratur.
Digitized by
Google
1271 605
1240.
Eddherr Bernhard zur Lippe bekundet Tausch von Gdd u. FrucMlieferungen. Lemgo 1271 Februar 24.
Nos Bernhardus nobilis de Lippia recognoscimus et presentibus publice protestamur, quod nos in
restaurum pensionis de decima in Wilbodesen, videlicet quinque quartalium siliginis et decern avene,
assignamus et damus domino abbati et sue ecclesie Paderbornensi duo moltra siliginis et totidem avene
et tres solidos denariorum de manso de Barghusen sito aput Lemego, quern nunc colit Gerlacus de
Bileuelde, civis in Lemego, annonam in festo Michahelis, denarios in festo Walburgis solvendos. Si
autem predictus Gerlacus predictum mansum resignaverit, quicunque eum colendum susceperit, dabit
predictam pensionem denariorum et frumenti tempore prescripto ecclesie (supradicte) et hec pensio
abbati et ecclesie a nobis et nostris heredibus firma stabit perpetuis temporibus duratura. Datum
Lemego ipso die Mathie apostoli, anno Domini millesimo C°C.LX°X primo.
Or. (theUweUe verblasst) vm Kgl. St.-A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 65. An PergamenUtreifen das
Siegel des Ausstellers verletzt wie AbbUdung Lipp. Regg. I Taf. 17. Wilbodesen bezeichnet wohl
sicker WUbasen bet Blomberg. Der Zeknte daselbst toird schon in den Urkk. von 1146 (Lipp.
Reg. 1 Nr. 59) und von 1182 (UB. II, 431) dem Kl. bestdtigt und ist wohl derselbe, welcher
1048 (UB. II, 142) voin Bischof Rotho dem Kloster geschenkt wurde. (Spancken.)
1241.
Erzbischof Werner von Mainz thettt dem Bischof von Paderborn und seiner Getsttichkeit die Ab-
sendung der zu Visitatoren ernannten Domherrn Arnold von Solms und des Dechanten Hermann
von St. Victor mit. Mainz 1271 Marz 8.
Wernherus Dei gratia sancte Maguntine sedis archiepiscopus, sacri imperii per Germaniam
archicancellarius , venerabili fratri domino . . episcopo et dilectis in Christo abbatibus, prepositis,
archidiaconis, decanis ceterisque prelatis, capitulis, conventibus regularibus et secularibus, rectoribus
et ecclesiarum capellariis universis et clero civitatis et diocesis Padeburnensis salutem et plenitu-
dinem omnis boni. Pastoralis officii sollicitudo nos ammonet et inducit, ut gregi nobis credito
studeamus cura adeo pervigili providere, quod tarn persone ecclesiastice quam etiam loca divino cultui
deputata nostre diocesis et provincie auctore Domino per nostre provisionis industriam robur honestatis
accipiant et decoris. Sane nos de prelatorum nostrorum et aliorum discretorum consilio visitavimus
nostram civitatem et diocesim Maguntinam et ilia visitacione nunc per Dei auxilium salubriter terminata
proponimus per consequens omnes nostras suffraganeas ecclesias, quarum iam plures visitavimus, prout
ad nostrum spectat officium, auctoritate metropolitica visitare. Gum igitur pro generali pace terre
fovenda et communi utilitate rei publice conservanda contra predonum et perversorum maliciam, qui
cottidianis insultibus pauperes inpungnant et opprimunt, nos oporteat circa partes Reni personaliter
immorari, ut eorum maliciis auctore Domino possimus cottidie resistere manu forti, et propter hoc ac
multa alia ardua negocia, que nos tenent, ad singulas dioceses metropolitica lege nobis subiectas per
partes Alemannie longe lateque diffusas non possimus personaliter nos conferre, nos considerantes
sollicite, quod licet Heli summus sacerdos in se bonus existeret, quia tamen filiorum excessus non
corripuit, ut debebat, ipse de sella corruens fractis cervicibus expiravit, ne illius iudicio, qui unicuique
secundum opera sua reddit, sanguis subditorum propter nostram negligentiam de nostris manibus
requiratur, nos prelatorum nostrorum ministerium in partem nostre sollicitudinis necessario evocantes,
honorabiles viros Arnoldum de Solmese canonicum maioris et magistrum Hermannum decanum sancti
Victoris ecclesiarum Maguntinarum in spiritualibus et temporalibus circumspectos , de quorum fide et
industria fiduciam gerimus singular em, ad vos de latere nostro duximus transmittendos, ut vice et
auctoritate nostra per se vel per alios, si forsan ipsos casu fortuito loca adire singula non contigerit,
faciant et disponant omnia super visitatione huiusmodi, que possemus facere et dispone re per nos,
ipsos visitent nichilominus corrigant et reforment tam in capite quam in menbris, que correctionis
Weitf. Urk.-Buch IV. 77
Digitized by
Google
606 1271
et reformationis officio viderint indigere. Rogamus itaque vos et hortamur in Domino presentium
vobis auctoritate mandantes, qualinus ipsos recipientes benigne exhibeatis eisdem super hoc obedienciam
debitam et honorem. Nos enim sententias, si quas iidem tulerint in rebelles, ratas et gratas habebimus
et faciemus eas auctore Domino inviolabiliter observari. Datum Maguntie, VIII. Idus Marcii, anno
Domini M°.C0C.LX°XI.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderbcrn Nr. 248. Das rtmdovale Siegel Werners in hellgelbem
Wachs nwr znm Theil erhalten an Pergamentstreifen. Erne mar theiltoeise mehr lesbare Ruckschrifi
aus gleicher Zeit gibt amc/ieinend ein Verzeiehniss der Urkk. in der Visitationsangelegenhezt,
darunter ouch de sortilegio.
1242.
Graf Otto von Everstein und sein Sohn Albert ubertragen dem Kl. Arclsen atte ihre Bechte an
Gittern in Dotlere, welche Alrad von Horhusen, sein Sohn Bodo und Alrads Bruder Ludotf und
Bodo von ihnen zu LeJien hake. Holzminden 1271 Marz 15.
Zeugen: Ludewicus comes iunior de Euersteine, Amoldus Vulpes, Cono dapifer, Albertus de
Lutersen, Conradus de Amelungessen, milites.
Gedr. Spilcker, Everstein UB. Nr. 155. Auffdllig ist die fast ivortliche Wiederholung dieser Urk. ein
Jahr spdter am selben Tage. Vgl. unten zu 1272 Marz 15 Nr. 1273.
1243.
Die Bruder von Horhusen ubertragen dem KlArolsen ihre Guter in Dorlar. Marsbergl271 Marz 16.
. . . Declaretur igitur presentibus et futuris presens scriptum intuentibus, quod nos Ludolfus et
Bodo fratres Alradi defuncti de Harehusen ac natus eius Bodo nostrorum amicorum mediante consilio
et assensu bona in villa Dorlere sita cum suis pertinentiis, agris etc.1) vendidimus ecclesie sancti-
monialium in Aroldessen et eadem patronis resignata donavimus eidem libera possessione perhenniter
perfruenda; presentibus viris fide dignis Alberto de Luthersen, Thiderico et Friderico et suo nato
Stephano de Harehusen et Olrico deWesthem, militibus; Volrado deEscheberg, Iohanne de Bilinchusen
iudice, Alberto de Mulehusen proconsule, Hermanno de Wartberg, Henrico Morel, Thiderico de Odden-
husen, Gerlaco de Twiste et Helmico, consulibus; Bertoldo et Helwico fratribus de Hoxaria, Bertoldo
quondam iudice, Heinrico de* Nutlon, Henrico de Culete, Godefrido de Wigerdinchusen, Frederico
Specht, Henrico Detgardi, Conrado Lodegen, Sifrido et Alberone Preconibus, aliis quam pluribos
burgensibus Montis Martis. Ut autem emptionis sue et nostre et venditionis contractus ratus a nostris
posteris in evum permaneat et inconvulsus, ne questio calumpnie super premissorum bonorum donatione
memorato cenobio moveatur, presentes litteras super eo confectas ipsi dedimus in testimonium, Verum
propriis carentes sigillis eas sigillo civitatis Montis Martis ad maiorem evidentiam postulavimus communirL
Acta sunt hec in Monte Martis, datum anno Domini M°.C0C.LX°X primo, XVII. Kalendas Aprilis.
J) So Abschrift.
Nach SpUckers Handschriften Bd. 18 p. 70 in der Bibl. des histor. Ver. in Hannover mit der Be-
merkung: Ex orig. in arch. Wald. An der Urk. avf Perg. hdngt das Siegel der Stadt Marsberg.
Or. zur Zeit nicht auffindbar.
1244.
Die vom Erzbischof Werner von Mainz ernannten Vtsitatoren des Paderborner Sprengels ubertragen
in Betreff der Her f order Kirche ihre GewaU dem Archidiakon von Herford und einem Paderborner
Domherrn. Paderborn 1271 M&rz 19.
Amoldus de Solmese canonicus maioris et magister Hermannus decanus sancti Victoris ecclesiamm
Maguntinarum, visitatores a reverendo domino Maguntine ecclesie archiepiscopo per civitatem et dyocesim
Digitized by
Google
1271 607
Paderbornensem constitute dilectis in Christo E(uerhardo) archidiacono in Heruordia et magistro
Th(eoderico) canonico Paderbornensi in Domino salutem. Gum nos in ecclesia et in civitate Pader-
bornensi visitationis officium nobis iniunctum exercuerimus tarn in capite quam in membris et tarn
propter viarum pericula quam ardua negotia, que nos retardant et impediunt, ista vice non possimus
ad exequendum visitationis officium ad singula loca ipsius diocesis nos transferee, vobis exequende de
vestris subditis, domine E(verharde), visitationis officium plenariam potestatem tribuimus in hoc scripto
et sententias, si quas tuleritis in rebelles, ipsas tarn ratione visitationis quam procurations auctoritate,
qua fungi raur, decrevimus esse ratas et ab omnibus inviolabiliter observandas. Datum Paderborne,
anno Domini M°.C°C.LX°X primo, XIIII. Kalendas Aprilis. Si ambo interesse non poteritis, unus
vestrum nichilominus exequatur. Datum ut ante.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 244. Siegel sammt Befestigung abgerissen.
1245.
Streitschlichtung ztvischen Bitter WaUher von Lewen und Kl. Abdinghof. 1271 M&rz 22.
H. Dei gratia maior in Traiecto decanus, . . abbas sancti Pauli et Walterus de Stultenberg miles,
iudex et consules totaque universitas in Arnem universis presentia visuris notum facimus, quod dominus
Walterus de Lewen miles in presentia nostra publice et clara voce fuit protestatus, quod iniustam
litem hactenus moverat domino abbati Paderburnensi super modio siliginis, quod dicebat sibi ab . . .
abbate singulis annis persolvendum recognovitque similiter dicto abbati deberi de bonis sive manso in
Lewen, quern possidet idem dominus W(alterus), modium siliginis, sex scepel ordei et quatuor solidos
usualis monete ; et ut evidentius presumatur dictum W(alterum) usum sana conscientia contra dictum
abbatem fuisse in getitione sua, videlicet modio siliginis, sex scepel ordei et quatuor solidis usualis
monete ratione census prenotati, iurabit idem dominus W(alterus) septima manu militari, quod ad hoc
ex malicia non processit, sed sana instancia usus fuit, utpote . . . credidit . . . iustam litem movisse, cuius
postmodum contrarium evidentius persensit, unde dicta bona cum suis pertinentiis manibus domini
abbatis Paderburnensis (libere) et absolute resignavit nee ius aliquod/atione census predicti in ipso manso
et eius pertinentiis se habere est publice protestatus. Verum tamen idem dominus . . abbas Paderbur-
nensis precibus nostris inclinatus dicta bona in Lewen commisit simpliciter domino W(altero) militi
supradicto, ita videlicet, quod singulis annis dicto domino . . abbati exhibeat vel faciat exhiberi censum,
videlicet modium siliginis, sex scepel ordei et quatuor solidos usualis monete veluti usus curie in
Radinghem optinuit ex antiquo donee vi . . . deliberaverit, cui dicta bona duxerit porrigenda. In
cuius facti memoriam presentem paginam sigillorum nostrorum munimine duximus consignare. Anno
Domini M°.C°C. septuagesimo primo, dominica qua cantatur Iudica.
Or. (beschddigt) im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Abdinghof Nr. 66. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
Oedr. Sloet, Oorkondenboek u. s. w. Nr. 929 van Spaen, Repert. Gelr. 1I> nach Stukken, Nr. 31
by den Hoogen Raad van Adel te sOravenhage nach dem Or. Dort dieselben Lucken.
1246.
Bitter Albert von Amelunxen besUUigt die Verpfdndung des Zehnten von drei Hufen in Siddessen an
Kl. Gehrden und schenkt fur den Fall des Ankaufs denseWen dem Kloster. Brunsberg 1271 M&rz 27.
AQbertus) miles de Amelungessen, E. uxor eiusdem et heredes ipsorum universi omnibus,
quibus presens scriptum exhibitum fuerit, salutem. Tenore presentium protestamur, quod decimam
trium mansuum in villa Siddessen1), quam Conradus dictus Schathe de manu nostra tenet, quamque
domino H(ermanno) preposito et ecclesie Gerdensi idem C(onradus) pro octo marcis titulo pignoris
legalium denariorum obligavit, eandem2) impignorationem sive obligationem ratam tenemus et gratam^
illud sane adicientes, quod, si ex consensu Conradi dicta ecclesia eandem decimam postmodum titulo
77 •
Digitized by
Google
608 1271
emptionis comparaverit, nos proprietatem eiusdem decime ecclesie memorate perpetuo contulimus pos-
sidendam. Et ne hoc factum nostrum nos aut quisquam heredum nostrorum imposterum irritare
presumat, presentem litteram no6tro sigillo duximus roborandam. Datum Brunsberch, anno Domini
M°.C°C.LXXL, feria sexta ante dominicam palmarum.
J) Sidessen C. *) eamdein C.
Nach dem Gehrdener Kopiar j\ 30 D 18 (B); Mec. II, 71 p. 224 irrit der Randbemerkung orig. adest
(Q; Regeet Mec. I, 242 p. 37 (C) urd Mec. VI, 224 f. 79 (E), letztere drei im Kgl. St.-A.
Munster. In der Burg Bruneberg be/and der Auseteller sich als Burgmann dee Abie von Corvey*
1247.
Die Grafen Adolf, Gottfried und Otto von Wdldeck einigen sich eidlich ddhin, dass, wer von ihnen
die Tochter (Sophie) des Landgrafen Heinrich von Eessen hdraihet, attein Herr in Wdldeck sein
soUe. Den Burgem von Corbach gewahren sie dieselben Beckte, welche sie zu Zeiten thres ver-
storbenen Voters und Grossvaters genossen haben. MUsiegler ist ihre Mutter. Zeugen ihr Gross-
voter der Grof von Amsberg, ihr Oheim Dompropst Heinrich von Itter und dtte Burgmanner von
Waldeck. 1271 Mdrz 31.
Oedr. zueret in: Der Stadt Corbach Gegenbericht vrieder Abdruck der Geechicht u. e. w. (1622) BeU. I,
137 f-> damn Kuchenbecker, Anal. Raeeiac. VIII, 383 f, der, anscheinend okne den ereten
Druck zu kermen, die Urk. von dem Bess. Htstortker Schmincke erhielt. Weitere Litteratur bei
Vamhagen, Grundlage, 330 Anm. d. let ee schon neben dem gamen InhaU ceaffailig, does etch
von dieeem wichtigen Staatsvertrag keine dltere Ueberliefervng erhalten hat, eo erregi gegen
die Ecktheit besonders grosses Bedenken, daee die 3 jungen Grafen hier voUetdndig selbstdndig
auftreten, wdhrend eie in den ndcheten Jahren eonet nwr mit ihrer Mutter zueammen erechemen.
Einmal kommt Adolf ale Zeuge allein vor, wird aber da domicellus genannt (VgL u. Urk. von
1273 Mai 17). Von Corbach wurde die Urk. one Licht gezogen; sollte nicht darin ein Fmgerzeig
fur die Entetehung gegeben eeint
1248.
Eddherr Hermann zur Lippe Zeuge in Urk. Bischofs Gerhard von Munster far EX. Marienfdd.
Beckum 1271 April 6.
Gedr. UB. Ill, 881. Reg. Lipp. Regg. I, 232 Nr. 358.
1249.
Bischof Simon von Paderborn ernennt den Abt von Abdinghof und den Domkantor zu Bkktern im
Prozess des Her f order Archidiakons gegen den Klerus von Her ford wegen verweigerter Obedienz
lei der beabsichtigten Visitation ihrer Kirche. Nieheim 1271 April 24.
S(imon) Dei gratia Paderbornensis episcopus dilectis in Ghristo abbati ecclesie sancti Pauli et
magistro Io(hanni) cantori ecclesie Paderbornensis salutem in Domino. Cum ebdomedarii et clerus
Herwordensis visitationem reverendi domini nostri Maguntini archiepiscopi et nunciorum suorum dene-
gaverint admittere et procurationem visitationis solvere contumaciter contradicant, venientes contra
compositionem inter nos et ecclesiam nostram et Herwordensem ecclesiam factam et etiam immemores
obediencie nobis facte, questionem ipsam, quam E(uerhardus) archidiaconus ecclesie Herwordensis
ipsis super predictis movere intendit, auctoritate domini Maguntini et nunciorum suorum et nostra ac
propria vobis committimus audiendam, quia ad presens non possumus personaliter interesse, et super
ipsa questione diffinitivam nobis sententiam reservamus. Si vero ambo hiis exequendis interesse non
poteritis, unus vestrum ea nichilominus exequatur. Datum Nyehem, anno Domini M°.C0C0.LX°X primo,
in die beati Georgii martiris.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fetth. Paderborn Nr. 250. Siegel und Befestigung abgerissen.
Digitized by
Google
1271 609
1250.
Edelherr Berthold von Bwren verkauft Kl. Hardehausen seine Bechte an Vogtei und Gittem in
Syrexen. Paderborn 1271 AprU 23.
Bertoldus vir nobilis dominus in Buren universis hoc scriptum audituris salutem in Domino
sempiternam. Notum esse volumus tarn presentibus quam futuris, quod nos et Alius noster Bertoldus
cum consensu uxoris sue Yrmegardis et liberorum suorum, filii sui Burchardi et filiarum Agnetis,
Luithgardis, Irmegardis et Alheydis, vendidimus abbati et conventui monasterii in Herswithehusen pro
quadraginta et quinque marcis dativorum denariorum gravis monete pro XII solidis numeratorum,
quidquid iuris habuimus in advocacia seu in lucris vel utilitatibus aliis in bonis in Sirikessen, que
fuerunt olim ecclesie Corbiensis et ad ipsorum, prefati scilicet abbatis et conventus, proprietatem et
dominium iuste empcionis titulo translata sunt, transferentes etiam ad ipsos et resignantes taraquam
yeris dominis predictorum bonorum totum ius nostrum, quod nobis competere quacunque racione vide-
batur, absolute et libere perpetuo possidendum. Igitur ut hoc, quod a nobis factum est, inconvulsum
permaneat, rei veritatem fecimus conscribi et sigillorum nostrorum appensione roborari. Testes sunt:
magister Dethmarus, magister Arnoldus plebanus de Vesperde, Arnoldus dapifer, Renyke de Synnestorp,
Godescalcus de Perremunt, Horadus de Brenken. Datum in Paderborne, anno Domini M.CC.LXXP., Georgii.
Aus Msc. I, 127 S. 102 im KgL St.-A. Munster. VgL dazu unten Urk. KL Hardehausen von 1284
Mai 13/14 and Ztschr. XLIII,2, 42.
125L
Die Rathmtinner von Naumbmg bekunden eine Abgabe ihrer Stadt an Kl. Netze. 1271 Mai 1.
Nos consules in Nouo Castro universis hoc scriptum visuris salutem in auctore salutis. Cum ea,
que in tempore geruntur, ne per lapsum temporis evanescant et oblivioni tradantur, litterarum testi-
monio solent commendari, hinc est, quod insinuacione presencium omnibus notum facimus ac publice
profitemur consules prefati opidi sive presentis sive futuri evi de quodam manso in Eolhagen sito,
monasterio Nezze pertinente, quolibet anno pensionem quinque solidorum, levis videlicet monete, festo
beati Michaelis memorato Nezze monasterio perpetuo soluturos1), Ut autem hec rata maneant et per-
fecta, presentem paginam munimine nostri sigilli roboravimus. Aderant autem, dum hec fieret ordi-
nacio, testes ydonei, quorum nomina subsequuntur: Berno plebanus, Lodewicus Gastmester, Wernherus
et lohannes fratres milites de Weidelburch, Wernherus deTrischena, Henricus villicus, Conradus faber,
Bertoldus carnifex et alii quam plures rei huius auditores. Acta sunt hec et data anno Domini M°.CG°.
septuagesimo 1°., in die Philippi et Iacobi apostolorum.
*) soMturos Or.
Or. im Fursil. WaJdeck. Archiv zu Arolsen. An Pergamentetireifen in weissem Wachs mittleres Bruch-
stuck eines Stadt&iegeU, Thurm mit Mauern, oberhalb em Kogf. Auf der Ruckseite von Hand
e. XV: Eoilhagen, *. XVI aus der huben zum Eolhagen.
1252.
Alt Hermann von Abdinghof und Domkantor Johannes exkommuniciren die beiden Herforder
Wochenpriester und den Pfarrer der dortigen Neustadt nebst andem Klerikem. 1271 Mai 16.
Hermannus Dei gratia abbas beatorum apostolorum Petri et Pauli et Io(hannes) cantor Pader-
bornensis abbatibus, prepositis decanis archydiaconis, plebanis, vicariis ceterisque sacerdotibus Pader*
bornensis dyocesis, ad quorum noticiam hee pervenerint (littere), perpetuam in Domino salutem. Cum
auctoritate visitatorum et domini nostri episcopi Hermannum de Elmelo, Arnoldum ebdomedarium,
Gotfridum plebanum novi opidi, Iohannem sacerdotem dictum Sortes, Herwordenses, pro querimonia
Ewerhardi archidiaconi Herwordensis in nostram citassemus presenciam crastinum ascensionis prefi-
dentes eisdem, quia nee in termino venerint nee aliquem procuratorem miserint et simplicem nuncium
Digitized by
Google
610 1271
ad excusandam eorum absentiam mittere contempserint, nos exigent ipsos iudicavimus contumaces et
in his scriptis ...(contumaces?) excommunicamus. Vbbis universis et singulis auctoritate premissa, qua
fungimur, precipientes mandamus, quatinus omnes alios missam eorum audientes et baptismum et alia
sacramenta recipientes ab eisdem aut singulis diebus dominicis et festivis denuncietis excommunicalos
tamdiu, donee se nostris litteris secundum formam ecclesie probaverint absolutos. Si quis vero vestrum
in premissis fuerit inobediens, hunc ad quindenam ad nostram Paderborne citamus presenciam . . .
Datum anno Domini M°.C0C.LX°X primo, XVII. Kalendas Iunii.
Or. (zum grossten Theil verblasst) im Kgl. St.-A. Miinster, Fstth. Paderborn Nr. 251. Siegel und
Befestigung fehlen.
1253.
Die Herzoge Albert und Johann von Braunschweig belehmen die Eddhenm Bernhard und Hermann
zur Lippe mit den GiUern in Schwirihorst und' Mottenbeck im Stift Miinster. 1271 Mai 31
Nos Albertus et Iohannes fratres Dei gracia duces Bruneswicenses universis tenorem presencium
visuris notum facimus et publice protestamur, quod nobilibus viris Bernardo et Hermanno fratribus
et dominis de Lippia bona in Svinhurst et Molenbeke in dyocesi Monasteriensi sita, prout ipsorum
progenitores a nostris tenuerunt, iure pheodali manualiter porreximus et porrigimus in hiis scriptis
prestantes eisdem super huiusmodi legitima porrecta plenam loco et tempore warandiam sigillorum
nostrorum robore stabilita. Datum anno Domini M°.G0C.LX°X primo, pridie Kalendas Iunii.
Or. im Furstl. Lipp. Archiv zu Detmold. Siegel von den anhdngenden Pergamentstreifen abgefdlen;
Worte der letzten Zeile durch die Schnitte getr often; auf dem ersten Pergamentstreifen die Worte:
LXX III., feria secunda proxima post dominicam Esto mihi, kann nur 1273, mcht 1173 sein;
also Datirung einer Urk. von 1273 Februar 20 benutzt ate Siegetetreifen fur .eine Urk. von 1271
Mai 31. Vgl. UB. Ill S. 734 Arm.; Lipp. Regg. 1, 233 Nr. 459.
1254.
Propst Johann in Cappel verpachtet einem Marsberger Biirger den Klosterhof in Hasselboiu
Bei Marsberg 1271 Juni 1.
Nos Iohannes Dei paciencia prepositus Cappellensis universis Christi fidelibus presens scriptum
intuentibus tarn posteris quam modernis volumus declarari, quod nos ecclesie nostre curiam nostram
in Hassleborne cum suis appendiciis et omni integritate Everhardo dicto de Esnethe concivi Montis
Martis suisque successoribus iure emphitheotico locavimus ad duodecim annos sub pensione annua
excolendam, ita tamen, ut exinde nobis et ecclesie nostre singulis annis tria maltia avene Lypensis
mensure solvens sine nostris expensis deducendo in Lippiam representet expedite ante Domini nati-
vitatem. Ceterum quecunque debita de eadem curia contigerint expedienda, videlicet in solutione
decime ipsius ac iuribus plebano, gogravio ac campanario necnon quibuslibet aliis faciendis, dictus
Everhardus sive sui heredes prescripto tempore sine nostris inpendiis erogabunt. In cuius locacionis
testimonium, ne calumpnia valeat suboriri, presentibus litteris nostrum sigillum et honorabilis viri
prepositi et civitatis Montis Martis sigilla cum appensionibus duximus inprimenda. Testes autem huic
contractui specialiter affuerunt: dominus Everhardus prepositus Montis Martis, Heinricus deOdenhusen,
Heinricus de Capella, Bertoldus de Huxaria, Godescalcus Hauesalde et eius Alius Heinricus, Wigandus
de Esbike, Wernherus de Eleren, consules et cives Montis Martis, et alii quam plures. Actum et datum
apud Montem Martis, anno Domini M°.C0G.LX°XI., in Kalendis Iunii.
Or. im Kgl. St.- A. Miinster, Kl. Dalheim Nr. 32. Von den Pergamentstreifen erstes Siegel abgefaN**,
an zweiter Stelle Bruchst&cke eines ovalen Siegels, unten Oestalt eines Vogels9 an dritter verktzte*
rundes Marsberger Stadtsiegel.
Digitized by
Google
1271 611
1255.
Ludolf gen. von Osdagessen verzichtet auf seine Ansprilche an die Muhle an der steinernen Briicke
bei Fritzlar. Vclkmarsen 1271 Juni 25.
Pateat universis hoc scriptum visuris, quod ego Ludolfus dictus de Osdagessen una cum uxore
mea ac heredibus iustis omni iuri sive impetitioni ]), quam habere videbar in molendino iuxta lapideam2)
pontem Vrislariensem sito, omnimodis renunciavi dominis capituli Vrislariensis libere resignando. Quod
lit ratum habeatur, presens scriptum prefatis dominis ecclesie videlicet Vrislariensis dedi sigilli oppi-
danorum in Volcmersen munimine roboratum. Huius rei testes sunt: dominus Hermannus plebanus
in Wolfhagen, dominus Gyso de Godenberg, dominus Iohannes de Helfenberc, dominus Henricus de
Ost(er)husen3), Henricus de Megdeuelt. Preterea consules oppidi Volcmersen predictis interfuerunt. Acta
sunt hec in oppido Volcmersen, anno Domini M°.C0C.LX°XL, in crastino nativitatis beati Iohannis Baptiste.
*) impetioni Or. •) lapideam Or. •) Korrigirt und undeutlich.
Or. im Kgl. St-A. Marburg, Stift Fritzlar. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Gleichzeitige Ruckschrift:
ren. illius de Osdasse s. mol. ap. pontem lapideum.
1256.
Bischof Simon von Paderborn best&tigt die Exkommunikation mehrerer OeisUichen der Stadt Her ford.
Paderborn 1271 Mi 14.
S(imon) Dei gratia Paderbornensis episcopus viris honestis ministerialibus, consulibus, burgen-
sibus et universitati Heruordensi salutem in Domino. Cum domfnus archiepiscopus Maguntinus
auctoritate metropolitica et nuncii sui, qui nomine suo fungebantur visitationis officio, et abbas sancti
Pauli et magister Iohannes cantor Paderbornensis inquisitores sive iudices a nobis constituti et archi-
diaconus loci vestri Hermannum de Emelo et Arnoldum ebdomadarios, Iohannem sacerdotem, qui
dicitur Sortes, et Godefridum novi oppidi plebanum et quosdam alios clericos Heruordenses , qui iuri
communi tocius cleri nostre dyocesis inobedienter et contumaciter contradicunt, visitationis et cor-
rectionis exsecutionem recusantes et procurationem visitationis solvere non curantes, propter inobe-
dientiam denuntiaverint excommunicatos, nos sententias contra ipsos latas presentibus approbamus et
auctoritate, qua fungimur, confirmamus, denunciantes vobis ipsos inobedientes et excommunicatos et
omnes, qui missam ipsorum audierint et ab ipsis receperint aliqua ecclesiastica sacramenta, donee
ostenderint per nostras litteras se secundum formam ecclesie absolutos. Datum Paderborne, anno
Domini M°.C0C.LX°XI., in crastino Margarete.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 252. Siegel und Befestigung abgerUeen.
1257.
Stift Busdorf u. Bitter Ludwig gen. Bulemast bekunden Verzicht des Plebans Beringer auf Outer-
einkOnfte in Holthausen sowie eine neue Messstiflung des Letztgenannten. Paderborn 1271 August 14.
Universis hoc scriptum visuris Thidericus prepositus, Regenhardus decanus et capitulum ecclesie
sanctorum apostolorum Petri et Andree in Paderborne et Lodeuuicus miles dictus Bulemast salutem in
Domino Jhesu Ghristo. Noverit universitas vestra, quod nos Lodewicus predictu&, Alius noster Johannes
et heredes nostri bona sita in Holthusen cum pertinentiis et iuribus suis nobis libere pertinentia, per
nos olim plebano et parrochiali altari dicte ecclesie collata, que Berincherus1) plebanus nobis resignavit,
cum non posset nee vellet divinum obsequium de eisdem bonis debitum adimplere, et quatuor
moltra annone ex bonis in Selminchosen ante alios redditus annis singulis persolvenda, quousque
alia quatuor in recompensationem illorum conferantur, necnon et triginta sex denarios areales cum
ipsis areis, videlicet duodecim denarios de domo cuiusdam, qui vocatur Hotbant, sex de domo Gotfridi
dicti Gaudine, sex de domo dicti Barekat, sex de domo Henrici dicti Kalfherde et sex de domo
Henrici dicti de Hosterholte, annis singulis extollendos, altari versus aquilonem posito in ecclesia
Digitized by
Google
1
I
612 1271
sepedicta in dotem contulimus, ita ut in ipso altari missa de gloriosa virgine Maria diebus singulis
celebretur per presbiterum a nobis vel nostris heredibus presentandum, quern per decanum multociens
dicte ecclesie, qui pro tempore fuerit, volumus investiri. Nos prepositus et capitulum predictum factum
huiusmodi approbantes in signum dotationis predicte ius presentandi presbiterum ydoneum ad altare
prefatum aput eundem Lodewicum et heredes suos, prout est expressum, volumus liberum remanere.
In cuius rei testimonium presens scriptum conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Nos
eciam Lodewicus et filius noster predictus, quia sigillum non habemus, sigillo honorabilis viri domini
Henrici Paderbornensis ecclesie prepositi usi sumus, quod apponi petivimus huic scripto ad perpetuum
robur et in testimonium predictorum. Datum Paderborne, anno Domini M°.C°C.LX0XL, in vigilia
assumptionis virginis supradicte.
*) Bintherus mit qt Zeichen uber i.
Or. aus dem ehemaligen Busdarfer Propsteiarchiv im Bedtze der Paderborn. AbtheU. An Pergament-
streifen Fragments zweier Siegel: 1) nmd, lasst funfbldtterige Rose firei im Siegdfelds oben er-
kermen, mit unkenntlichem Ruckstegel, dhnlich wie Lipp. Regg. Abb. 16; 2) Busdorfer Konventssiegel
1258.
LomMmmerer Otto von Paderborn ist unter den Eideshdfem des Elekten Eonrad von 0&nabrud
in seinem Bilndniss mit Erzbischof Engdbert von Eoln. 1271 August 22.
Gedr. Lacomblet, IIy 615.
1259.
Paderborner Domherrn cds bischoflicheRicMer tragen dem Dompfarrer auff den Bitter Amdung v.DrSmg
sum Verhore] wegen seiner Streitigkeiten mit Kl. Gokirche vorzuladen. Paderborn 1271 September 5.
W(altherus) thesaurarius et Wer(nerus) de Patberg, canonici Paderbornensis ecclesie, iudices a
venerabili patre domino S(imone) Paderbornensi episcopo dati viro discrete H. inferioris chori plebano
salutem in Domino. Auctoritate domini nostri episcopi, qua fungimur, vobis precipiendo mandamus,
quatinus ad dominum Amelungum militem dictum de Driburch personaliter accedentes ipsum ad nostram
citetis presenciam, querimoniis abbatisse et conventus sanctimonialium monasterii sancti Odelrici
Paderbornensis ac Hildegundis relicte advocati legitime responsurum abbatisse et conventui super eo,
quod, ut asserunt, ipsas decima undecim agrorum ad decimam quondam comitis ex antiquo periinenle
postposito iuris ordine spoliavit, item quod, cum filia sua idem miles predicto monasterio promisit sin-
gulis annis de suis redditibus dare novem moltra annone tarn diu, donee bona tantum eidem monasterio
perpetuo solvencia suis denariis compararet, quorum adhuc neutrum, ut conqueruntur, adimplevit, vidue
vero, quod ipsam quibusdam agris sitis apud civitatem Paderbornensem, ut conqueritur, spoliavit, locum
eidem in ecclesia Paderbornensi terminum, vero crastinum beati Mathei apostoli nunc proximum pre-
figentes. Reddite litteras execucione facta cum testimonio. Datum Paderborne, anno Domini M°.C°C.LXX0I.,
in die sanctorum Taurini et Hertuliani martyrttm.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Gokirche Nr. 11. Beide Siegel von den Pergamentstreifen abgefdkh.
Die Sache zog rich h£n bis 1274 Dezember 14; vgl. tmten. Ueber den niedern Chor vergL Evelto
Abhandl. in Ztschr. XXXIX,2, 55 ff.
1260.
Bischof Simon von Paderborn ladet die exkommunicirten Geistlichen der Stadt Her ford mm 16. Ok-
tdber vor die bischdfliche Synode in Paderborn zur Verantwortung. 1271 September 17.
S(imon) Dei gratia Paderbornensis episcopus Her(manno) et Ar(noldo) ebdomadariis Heruordensis
ecclesie, G(odefrido) plebano novi opidi et Io(hanni) sacerdoti dicto Sortes Dei gratiam adipisci. Cum
vos iam dudum divina officia excommunicati prophanaveritis Dei amore postposito et in scandalum
Digitized by
Google
1271 613
plurimorum, vos ad nostram synodum episcopalem Paderborne ad diem Galli citamus, super irregu-
laritate sic contracta et super proponendis aliis responsuros, vobis prestantes securum conductum ad
uostram ecclesiam veniendi et ad vestram revertendi. Datum Paderborne, anno Domini M°.C°C.LX0XI,.
in die Lamberti.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 263. Siegel vom Pergamentstreifen ab.
1261.
Everhard und Dietrich Wolf von Qudensberg tibertragen das Eigenthumsrecht von Outem des
Gerlach Dickeber in Esbike an KL Bredelar. Qvdensberg 1271 Oktober 5.
In nomine Domini amen. Nos Euerhardus et Theodericus fratres nobiles de Gudenburg dicti
Wlf universis presentes litteras visuris vel audituris imperpetuum. Cum sit opus pietatis et sollicitudo
salutaris eorum profectibus intendere et commodis, qui se iugo Christi manciparunt, et pio prosequi
effectu eos, quorum apud Deum speramus meritis adiuvari, inde est, quod ad notitiam omnium volumus
pervenire, quod quedam bona sita sunt in villa Esbike, que ecclesiam habet, que Gerlacus dictus
Dickeber, Alius Gerlaci militis, a nobis in feodo possidebat, quorum, cum iuri suo idem Gerlacus et
filii sui Hermannus et Albertus et ceteri heredes coram nobis cederent et cessissent, proprietatem ad
nos iure hereditario pertinentem venerabilibus viris abbati et conventui in Bredelare acceptis ab ipsis
sex marcis cum voluntate uxorum nostrarum necnon et consensu et affectu filiorum nostrorum Arnoldi,
Lodewici, Conradi, Everhardi, Theoderici, Arnoldi et Theoderici et ceterorum heredum nostrorum
contulimus perpetyo pacifice possidendam. Protestantes etiam present] scrip to, quod predicti abbas et
eius conventus in Bredelare tarn proprietatem quam possessionem etjredditus prenominatorum bonorum
cum omnibus suis pertinentiis tarn bona fide, tarn iusto possident titulo, ut a nullo homine super
predictis bonis turbationem sustinere debeant vel gravamen. Et ne postmodum a nostris heredibus
molestari valeant, presentem litteram ad evidentiam facti nostri in perpetuum testimonium sigillorum
nostrorum munimine duximus roborandam. Datum et actum Gudenburg, anno Domini M°.G°G.LXX.
primo, II°I. Nonas Octobris. Testes sunt: dominus Hermannus plebanus in Wlfhagen, dominus Gyso
de Gudenburg, Iohannes de Elfenberg, Theodericus de Mederike, Albertus de Lutersen, milites, Con-
radus de Notfelt, Gonradus, opidani in Wlfhagen et alii quam plures.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Bredelar Nr. 97. An ungebleichten Leinenfdden verletztes drei-
eckiges Siegel Everhard*, Maueranker, doe Siegelfeld besdet mit dreibldtterigen stieUosen Blumen;
zweites Siegel von den rothgefdrbten Leinenfdden abge/aUen.
1262.
Bischdfliche Bichter entscheiden titer den Zehnten in Bodinctorp. Paderborn 1271 Oktober 10.
Henricus abbas in Abdinghoff et Regenhardus decanus in Bussdorf, uti iudices a Simone episcopo
delegati, decernunt decimam in Bodingdorpe adherere villicationi Reddinghosen et spectare ad capitulum
ecclesie cathedralis Paderbornensis 1271 (VI Idus Octobris)1).
x) So auf dem Rucken der Urk. von einer Hand $. XWL
Or. (fast gam zerstart) beginnend In nomini Domini amen, im Kgl. Su-A. Munster, Fstth. Paderborn
Nr. 254. Siegel und Befeetigung fehlen. Die Urk. war schon zur Zeit, wo doe Reperiorutm dee
Kapselarchivs verfaest wurde, illegibilis et tota corrupta; der Verfaeeer desselben entnahm doe obige
Regest aus einem alten Repertoire. Vielleicht war der Spruch gegen Amelungus miles de Driburg
gerichtetj dessen Name ebeneo wie Dat. Paderborne VI. Idus Octobris nock zu entziffern ist.
Bodinctorp ist wohl identisch mit dem bei Sandebeck emgegangenen Boventorp (Lipp. Reg. Nr. 2327)
oder Bodentorp (ebenda Nr. 1070), und wenn dies der Fall, dann bezeichnet Reddinchusen ohne
Zweifel den jetzigen Redinger Uof Es gab aber ouch nock em Bodinctorp bei Lemgo (Lijpp.
Reg. Nr. 1094). (SpancJcen.)
Wettt Urk.-Buch IV. 78
Digitized by
Google
614 1271
1263.
Die Edlen Hermann, Konrad und HUdebold von Pyrmont resigniren zwei Hufen in Grene dem
KL Amelunxborn. Liigde 1271 November 24.
In nomine sancte et individue trinilatis. Nos nobiles Hermannus, Gonradus et Hildeboldus de
Pirreraont omnibus, quibus presentes litere fuerint exhibite, salutem in vero salutari. Quoniam omnium
hominum memoria labilis est, ea, que geruntur in tempore, ne simul labantur cum tempore, consuevit
prudentum hominum scripti testimonio perpetuare, hinc est, quod tam presentes quam posteros scire
cupimus universos, quod nos Hermannus, Gonradus et Hildeboldus duos mansos sitos Grenen adiacentes
abbati totique conventui in Amelungsborne Unguis et manibus resignavimus absolutos. Ne autem hanc
resignationem nostram in posterum alicuius impediat calumpnia, presentem paginam sigilli nostri
appensione fecimus premuniri. Huius resignationis testes sunt: dominus Bernhardus Kanne, dominus
Henricus Ruffus, dominus Henricus de Abbenhusen, Iohannes de Huclcenhusen, Albertus, Hermannus fratres
de Dodenbroke, Bernhardus iudex. Datum in Lude, anno Domini M°.CC0.LXXI°., in die Crisogoni martyris.
Nach dem Amelunxborner Kapiar II foL 52 im HerzogL Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wolfen-
buttel. Grene an der Leine unweit Gandersheim.
1264.
Die Grafen Hermann, HUdebold und Konrad von Pyrmont theilen der Abtissin Margarethe w»
Gandersheim ihre Resignation auf zwei Hufen in Grene mit und bitten diesetben dem Kl. Amdum-
born zu ubertragen. 0. J. (urn 1271 November 24).
Honorabili domine sue Mar(garete) Gandersemensis ecclesie abbatisse Hermannus et Hildeboldus
fratres de Pernemunt ac Conradus cognatus ipsorum paratam ad quecunque beneplacita voluntatem.
Honestati vestre presentibus cupimus esse notum, quod duos mansos in Grene sitos, quos de manu
vestra tenuimus, vestre gratie resignamus conditione tali, quod proprietatem ipsorum Amelungesbornensi
ecclesie conferatis in perpetuum libere possidendam, scientes, quod, cum ad vos accessum habuerimus
oportunum, idem manu et lingua faciemus. Et hoc tenore presencium protestamur.
Nach dem Amelunxborner Kapiar II fol. 41 v im HerzogL Braunschw. Landeshauptarchiv zu Wolfe*-
buttel, Gedr. Harenberg, Hist. Gandersh. S. 1687.
1265.
Edler Arnold von Gudensberg iiberldsst dem Kl Breddar das Eigenthumsrecht an Dkkebirschm
Giitern in Esbike. Wolfhagen 1271 Dezember 1.
Nos Arnoldus miles nobilis de Gudenburg dictus Magnus universis has litteras inspecturis imper-
petuum. Cum ex pietate profectibus omnium intendere debeamus, maxime tamen eorum, qui se iugo
Christi manciparunt et quorum nobis apud Deum poterunt merita suffragari, inde est, quod omnibus
tam presentibus quam futuris duximus intimandum, quod quedam bona sita sunt in villa Esbyke, que
ecclesiam habet, que Elgerus et Gerlacus fratres filii Gerlaci militis dicti Dickebir a nobis in feodo
possederunt, quorum, cum dicti fratres et ipsorum heredes et specialiter filii Gerlaci, Albertus et Iohannes
in eisdem bonis coram nobis suo iuri cederent et cessissent, ius et dominum proprietatis, quod ad nos
hire hereditario pertinebat, venerabilibus viris abbati et conventui in Breydelare una cum volunlate
uxoris nostre Hildeburgis et consensu filiorum nostrorum Arnoldi, Everhardi et Iohannis acceptis tribus
marcis contulimus perpetuo et pacifice possidendum. Protestantes etiam, quod tam proprietatem quam
redditus predictorum bonorum cum omnibus suis pertinentiis tam iusto titulo emptionis possident, ut
nullus prorsus ipsis super predictis bonis inferre debeat molestiam vel gravamen; etnos adprestandam
warandiam, ubicunque requisiti fuerimus, de proprietate predictorum bonorum constanter et fideliter
Digitized by
Google
1271 615
obligamus. Et ut hec donatio et rata permaneat nee quisquam heredum nostrorum postmodum infringere
valeat vel mutare, presentem litteram in perpetuum testimonium sigilli nostri munimine duximus robo-
randam. Insuper et ad maiorem evidentiam congnatorum nostrorum domini Gysonis de Gudenburg et
Iohannis de Helfenberg (sigillis)1) rogavimus communiri. Acta sunt hec2) in Wlfhagen, anno Domini
M0.C°C0.LX°X primo, in crastino beati Andree apostoli. Testes liuius rei sunt: Hermannus plebanus in
Wlfhagen, Hermannus de Gudensperg, Wernherus et Ekhardus de Helfenberg, magister consulum Hin-
ricus, Herboldus, Gonradus de Nothuelt et consules omnes in Wlfhagen et alii quam plures.
*) Fehlt. %) \orher steht uberflusaig in.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Kl. Bredelar Nr. 98. Von den drei Siegeln erhalten 1) an zweiter Stelle
an weissen Leinenfdden verletztea J. v. Helfenbergs, dreieckig, getheilt, in der obern Hdlfte 2 noch
Aussen gekehrte Adlerkopfe nebst Hah, die untere Hdlfte 6mal getfteilt, Umschrift abgebrockelt;
2) an dritter Stelle an blauge/drbten Leinenfdden beschddigtes dreieckiges Siegel Grisos v. G.; das
1, von den rothgefdrbten Fdden abgefallen.
vim.
Elekt Konrad von Osnabruck iibereignet der Kirche in Enger zur Aufbesserung Hirer Prabenden
einen von der vorgenannten Kirche erkauften Zehntm. Osnabruck 1271 Bezmxber 3.
In nomine Domini amen. Gonradus Dei gratia electus ecclesie Osnaburgensis omnibus presens
scriptum visuris in salutis auctore salutem. Quia labitur occulte fallitque volubilis etas, necesse est,
ut, que in memoria sine lapsu oblivionis haberi debent, firmentur testibus et scriptura. Noverint igitur
tarn posteri quam presentes, quod Albero dictus Bune, ministerialis noster, decimam Leningeren et
Ubbinchusen integram, quam de manu nostra in feodo tenuit, ad instanciam . . decani et capituli ecclesie
Angarensis, qui eandem decimam a dicto Alberone pro ducentis marcis emerant, in manus nostras
libere et integraliter resignavit cum omni utilitate et iure, quod in eadem decima habebat vel habere
poterat, Alberone et Gerhardo fratribus ac aliis coheredibus suis coram nobis libere sponte et volun-
tarie renunciantibus , si quid iuris in prefata decima haberent vel habere contingeret in futurum. Et
nos post huiusmodi resignationem et renunciationem liberam a dictis Alberone et suis heredibus ob
reverenciam beate virginis Marie et sancti Dyonisii, in quorum honore dedicata est ecclesia Angarensis,
et ob devocionem canonicorum in eadem ecclesia Deo famulancium nobis et predecessoribus nostris
exhibitam decimam memoratam cum eius proprietate et cum omni iuris et fructuum integritate, con-
sensu . . prepositi et capituli ecclesie nostre ad hoc specialiter accedente, dictis canonicis et ecclesie
Angarensi contulimus et assignavimus perpetuo possidendam ad augmentum prebendarum suarum, que
per violenciam advocatorum tenues sunt effecte. Ne itaque dicta ecclesia ab aliquo in posterum super
empcione ipsius decime et collacione calumpniari valeat seu turbari, presentem paginam huiusmodi rei
seriem continentem ipsis canonicis et ecclesie Angarensi sigillis nostro et ecclesie nostre dedimus
roboratam. Testes huius rei aderant: nobilir vir . . advocatus de Monte, socer noster, Iohannes de
Rudenberg, Iohannes Ursus, Hugo frater suus, Hugo Alius suus, Suederus dapifer noster, Theodericus
Stempel, Hugo de Wede, Bernardns de Beueren, Henricus de Aspelecampe, Otto Proyt et Ludewicus
Uncus, milites; Iohannes iudex dictus Tuent, Henricus de Dissene, Iohannes Brant, Engelbertus Flos,
Nicolaus de Dissene et alii quam plures adesse rogati. Acta sunt hec coram nobis in domo . . cantoris
in civitate Osnaburgensi , presentibus dominis nostris, videlicet Lutgero preposito, Ernesto cantore,
Alfrimmo, Conrado Unco, Euerardo de Horst, magistro Iordano, Henrico de Monte, Lutberto Wepe,
Henrico preposito ecclesie Quaken(brugensis) et Rolando thesaurario ecclesie nostre. Datum Osembrucke,
anno Domini M°.C°G. septuagesimo primo, tercio Nonas Decembris.
Or. im Kgl. St- A. Munster, Herford Stift St. Johann undDionys Nr.21. An Pergamentatreifen das
ovale Elektensiegel Konrads: Brustbild des h. Petrus and darunter die knieend betende Gestalt
des Elekten vnt Rucksiegel, wie Westf. Siegel II, Taf. 52 Nr. 4 u. Taf. 62 Nr. 10; das zweite Siegel ab.
78*
Digitized by
Google
616 1271
1267.
Bischof Simon von Paderlorn bekundet, doss Rildeburg, des Bitters Ulrich von Wfdfersen Witttce,
Haus und Hof in Nieheim dem Kl. Hardehausen ubereignet Kobe. 1271 December 6.
Symon Dei gratia Paderbornensis ecclesie episcopus universis Ghristi fidelibus presentem paginam
audituris salutem in Domino. Recognoscimus et hoc presenti scripto protestamur, quod nobis presentibus
et consentientibus Hildeburgis vidua, relicta Olrici militis de Wolfersen, domum suam et aream in Nihem
pro remedio anime sue et viri sui monasterio in Hersuithehusei contulit, sub hac forma videlicet, ut
ipsam eandem domum libere et quiete possideat, quoad vivit, post mortem vero ipsius abbas et con-
ventus prefati monasterii de ipsa domo et area ordinare poterunt sine contradictione aliqua, quicquid
volunt. Huic donationi interfiierunt abbas de Hersuithehusen et Rodolfus cantor, qui earn receperunt,
Iohannes plebanus de Stockem, germanus eiusdem vidue, Hunoldus sacerdos et Hermannus scriptor
noster. Datum anno Domini M0.G0G.LX°XL, in die sancti Nicolai.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Marienmiinster Nr. 1. Siegel von dem von der Urk. etngescknittenen
Pergamentstreifen abgef alien. Ueber Hildeburg vgL Nr. 1149.
1268.
Kl. Amelunxborn befriedigt die von den Verwandten der Frau eines seiner Donatoren erhobenen
Anspriiche an derm NacUass. 1271.
Fridericus advocatus ducis de Brunschwig, consules et communio civitatis Uslarie universis tarn
presentibus quam futuris presentem literam inspecturis notum esse volumus et constare, quod, cum
bone memorie dominus Lodewicus de Uslaria et domina Alheidis uxor sua se et sua mobilia et
immobilia infra vel extra muros civitatis Huxarie coram iustitia civitatis sue in Huxaria beate Marie
virgini in Amelungesbornen *) obtulissent, domina Alheide laborante in extremis, fratres eius Ioannes
Episcopus, Reinherus et Godebertus sororque eorum Margareta inquietaverant ecclesiam de Amelunges-
born, dicentes ad se domum sororis sue et ea, que infra continebantur, iure hereditario devolutam.
Que questio cum esset proposita et discussa intervenientibus viris prudentibus et honestis farorem
utriusque partis habentibus, fratres domine Alheidis predicti cum sorore eorum, receptis XXIX marcis,
marca pro X solidis computata, voluntarie etflnaliter, sive aliquid vel nihil iuris haberent in querimonia
supradicta; cum Sifrido et Godelberto filiis Ioannis Episcopi et Ioanne et Hermanno filiis Margarete,
et Ludolfo filio fratris domine Alheidis, qui pro fratre suo Hermanno absente promisit, omnesque
heredes, quorum consensus requirendus fuerat, renuntiaverunt fideliter et constanter, promittentes pro
omnibus nepotibus et coheredibus eorum, quod curabunt amovere, si quis in posterum ecclesiam pre-
dictam voluerit perturbare, presertim cum nihil iuris eos habere in hereditate domine Alheidis sit a
prudentibus iudicatum. Ut autem hec actio nulli veniat in dubium, presentem literam sigillo nostro et
civitatis Uslarie fecimus communiri. Acta sunt hec anno domini M.CC.LXXI. Testes sunt: Fridericus
et Ioannes monachi in Amelungesborn, Henricus plebanus de Insula, consules de Uslaria: Hermannus
Friderici, Ludolfus de Foro, frater eifcs Bertoldus, Hermannus Godelberti, Anna, Sifridus Alius Episcopi,
Ernestus subadvocatus, Robertus de Huxaria, Henricus Holle et cum plebanis2) Conrado et Thetlevo
et alii quam plures.
*) Amelingesbornen Absckr. *) Eher zu lesen plebano.
Aus Msc. II, 40 p. 532 im Kgl. St.-A. Munster. Eine mil dieser vollig uberemetirnmende Ausfiertigvng,
worin Graf Ludolf von Daasel Aussteller ist, in Fcdke, Koll. II p. 287 im Eerzogl. Brmmschto
Landeahaupiarchiv in Wolfenbuttel.
1269.
Oraf Adolf von WcHdeck giebt dem KL Berich einige Acker zurikk. 1271.
Adolfus Dei gratia comes de Waldecken universis fidelibus hanc chartam inspecturis salutem in eo,
qui est vera et perpetua salus in ipso degentium. Noverint universi tam moderni quam futuri, quod
Digitized by
Google
1272 617
nos Dominum Ihesum et beatam virginem ac matrera eius1), Katherinam in famulis ac famulabus suis
agnoscentes dilectis nobis preposito et conventui in Beriche, ordinis sancti Augustini, agros quosdam2)
tarn in nemoribus quam in campis planis, qui dicuntur eiusdem ecclesie marcha, in quibus iniuriabantur
eis nostri de Werbe et de Sassenhusen rustici, reddidimus et restitui fecimus pro parte, sicut expediti
sumus per ipsos rusticos de Werbe inferiori, quia differentia non habebatur inter marcham predicte
ville et cenobii memorati. Est autem hec expeditio facta anno incarnationis dominice M0.G0G.LX°XL, pre-
sentibus hiis, quorum nomina sunt subscripta: Conrado preposito de Beriche, Reynboldo de Ryen8),
milite, villico nostro, Gotfrido Lusco, Conrado de Meynharthusen4) , Wernhero de Bemen, Conrado de
Gensingen, Gerardo, Lodewico, Tymone, conversis ibidem, Hinrico Tygenstinder6), Iohanne Genedigegot
et fratre suo Lodewico, Burchardo, Wolcmaro, Hartmudo et fratre suo ceterisque de inferiori Werbe
rusticis, quibus constabat de expeditione memorata. Ut autem hec firma maneant nee aliquis nostrorum
successorum ista violare presumat, presentem cartam dedimus eis sub testimonio nostri sigilli consigni-
tam. Datum anno Domini supradicto.
2) So beide Kopiare. *) quosd. agros C. ■) Reiab. de Rien C. *) Meinh. C. s) Tigenst.
Nach den Kopiaren I, foL 47, IT Nr. 136 (B u. Q des Kl. Berich im Fursd. Waldeck. Archiv in Arolsen.
Ist die Urk. oben Nr. 1247 echt, so ist diese vor 1271 Afdrz 31 zu setzen, da hier unzweifelhaft
nur von dem alien Orafen Adolf die Rede 8ein kanru Jedenfalls ist Adolf nicht schon Ende 1270
gestorben, wie vielfach angenommen wird.
1270.
Die Bitter Werner und Bernhard von Brahd theilen dem Rl. Kappenberg mit, dass durch ihre
VermitUung ein Streit beigdegt ist. Dribwg 1272 Januar 3.
E(rico) preposito totique conventui in Cappenberg Wer(nerus) et B(ernhardus) milites de Brakel,
quicquid possunt promotionis et obsequii. Omnibus presens scriptum visuris declaramus, quod discordia
que \ ersabatur inter Heinricum de Wernen et Franconem nostra promotione mediante amicabiliter est
decisa. Nos enim Wer(nerus) et Ber(nhardus) promittimus, ut dictus Franco conventui pro predicta causa
nullum dampnationis gravamen inferre presumat. Huius rei testes sunt, qui interfuerunt in castro Driburg,
videlicet dominus Wernherus, dominus Bernhardus de Brakel, dominus Olricus Sumercalph, dominus
Bertoldus Sumercalph, Gotscalcus Sumercalph, Henricus Brewo, Heidenricus de Ossenthorp, Conradus
Slippo et ceteri multi. Datum in Driburg, anno Domini M0.C°C.LXX°II., in octava Iohannis evangeliste.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, KL Kappenberg (Deposition) Nr. 122. Ein Bruchstuck vom Siegel
Werners mit rschts schreitendem Lowen an von der Urk. eingeschnittenem 'Pergamentstreifen.
Erich erseheint nur in diesem Jahre als Propst, wdhrend er 1271 Prior ist. Da nach dem Tode
Arnolds (1271) noch im selben Jahre Bruno als Propst genarmt wird und dann urieder 1272 (ohne
ndheres Datum) und spdtery so ist vielleicht statt E zu lesen B; vielleicht ist, wo fur auch sonst
Beispiele vorliegen, Bruno zweimal Propst gewesen.
1271.
Bischof Simon von Paderborn bekundet Gitterverpfdndung an Kl. Berich. Deensen 1272 Januar 5.
Simon Dei gratia Paderbornensis episcopus omnibus hoc scriptum visuris salutem in omnium
salvatore. Notum esse cupimus presentibus publice protestantes, quod Godescalcus civis in Corbecke,
dictus de Molehusen, consensu nostro et consilio requisite bona sua in Molenhusen claustro in Beriche
sine preiudicio heredum suoTum pro XXII marcis obligavit a) sibi et heredibus suis potestate redimendi,
quandocunque placuerit, libere reservata, medio tempore inde preceptis in sortem minime com-
putandis iure proprietatis ipsorum bonorum nobis et ecclesie nostre, ut convenit, reservato. In
Digitized by
Google
618 1272
testimonium vero consensus nostri presens scriptum nostro sigillo fecimus roborari. Datum Dhedhe-
husen anno Domini M°.G0C.LXX°IL, in vigilia epiphanie Domini.
l) obligabit Abschr.
Aus Kopiar II Nr. 129 des Kl. Berich im Furstl. Waldeck. Archiv in Arolsen.
1272.
Bischof Simon von Paderborn schenkt der Boddeher Kirche das Eigenthum des ihr von denm von
Buren iibereigneten Hofs in Helmern. Paderborn 1272 Februar 11.
Symon Dei gratia episcopus Paderbornensis universis hoc scriptum visuris salutem in Domino
sempiternam. Universitati vestre notum facimus, quod dilectus nobis Bertoldus nobilis senior dominus
de Buren et Alius suus in nostra presencia constituti usufructum sive ius, quod in curtem Helmeren,
quam a nobis in pheodo tenuerant, habebant, pro remedio anime sue Budicensi ecclesie donavemnt.
Et nos proprietatem ipsius curtis pure donavimus cum omnibus suis pertinenciis et iuribus perpetuo
possidendam. In huius rei testimonium presens scriptum nostro et predictorum nobilium de Buren
sigillorum extitit roboratum. Actum et datum Paderborne, anno Domini M°.C°C. septuagesimo secundo,
III. Idus Februarii.
Nach dem Boddeker Kopiar fol. XXL in Besitz des Freiherrn von Brenken zu Erpernburg.
1273.
Die Graf en Otto und Albert von Everstein ubertragen dem Kl. Arolsen das Patronatsrecht tiber Dorlar.
Holzmindm 1272 Miirz 15.
Fast wortlich, auch in den Zeugen, ubereinstimmend mit Urk. von 1271 Mdrz 15, vgl. oben Nr. 1242.
Erwdhnt Spilcker, Everstein S. 154 Anm. nach dem Or., hier nach Kopiar saec. XVI fol. 67 im
Furstl. Waldeck. Archiv zu Arolsen.
1274.
Guterverzicht derer von Escheberg zu Gunsten des Kl Netze. Volkmarsen 1272 Marz 27.
Omnibus hoc scriptum visuris nos Io(hannes) plebanus in Volcmersen, Henricus officialis domini
episcopi Paderbornensis necnon consules et universi oppidani Volcmersen notum esse volumus et pre-
sentibus liquide protestamur Alexandrum militem de Escheberg, Volradum, Olricum, Wernherum et
Hermannum fratres eiusdem simul et matrem una cum universis heredibus eorundem ab omni actione
sive iusta sive iniusta, qua ecclesiam Nezze super uno manso in Holthi»n sito et sex areis in villa
Nezze sitis inpetebant, pro summa quinque marcarum nobis videntibus et audientibus perpetuo cessavisse
nee amplius dictam ecclesiam super eodem manso et memoratis areis inpetere attemptabunt, set in
quantum poterunt, promovebunt. Aderant autem, dum hec fierent, dominus Arnoldus prepositus in
Aroldessen, dominus Hartmannus prepositus in Volchardinchusen, Henricus archipresbiter sedis Witmarie,
Conradus dyaconus dictus de Huxaria. Insuper presentes erant milites: dominus Thidericus de Medrike,
dominus Hermannus, Conradus de Nedere, Hermannus de Medrike et alii quam plures huius rei audi-
tores. Acta sunt hec in oppido Volcmersen, anno incarnationis Domini M0.CGo.LoXXHo., in dominica
Oculi mei, Alberto de Brunhardessen iudicium tenente et Arnoldo Rufo proconsul1) existente.
*) So Or.
Or. im Furstl. Waldeck. Archiv zu Arolsen. An Pergamentstreifen guterhaUen in gelbem Wachs
grosses rundes Siegel der Burger von Volkmarsen, Laie mit Schwert und Geistlicher mit Buck,
Mitra und Stab nebeneinander aufeiner Mauer sitzend. Area=kotenstede nach Ruckschrift saec. XVI.
1275.
Ein Burger in Fritzlar schenkt dem Kl. Hardehausen seinen Besitz in Eadamar. Fritzlar 1272 April 8.
In nomine Domini amen. Notum sit Christi fidelibus universis, quod ego Conradus lapicida civis
Frit8lariensis et Hildeburgis mea uxor unanimi de consensu et voluntate bona et sincera contulimus
Digitized by
Google
1272 619
ecclesie sancte Marie in Hersvidehusen, quicquid possessionis habuimus et habemus in villa et extra villain
Hademar, in agris, in prediis, in redditibus, in silvis, in pascuis, in aquis et in silvis *) et aliis
commodis communibus et privatis pro remedio animarum nostrarum et pro anima dilecte filie nostre
Isentrudis ac aliorum progenitorum nostrorum, ita quod ego Conradus et predicta mea uxor, quoad
vixerimus, percipiemus ad usus nostros bonorum eorundem redditus et proventus. Ut autem hec
donatio robur firmitatis habeat in futurum, sigillo civium Fritslariensium presens scriptum fecimus et
petivimus roborari. Datum et actum Fritslarie, anno Domini M0.C°C.LX°X secundo, VP. Idus Aprilis.
l) So vciederholt Or.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 167. Siegel vom Pergamentstreifen abgefallen.
1276.
Papst Gregor X. beauftragt den Thesaurar der Soester Kirche, die Klagen des Paderborner Dom-
kammerers Otto von Rietberg iiber den Rath von Paderborn tvegen der ihrn streitig gemacMen
Jurisdiktion iiber die Verkdufer von Brod und Bier zu entscfieiden. Lateran 1272 April 12.
Gedr. UB. V, 684.
1277.
Hermann v. Osede iibertrdgt ein ihrn resignirtes Lehen zu Grosseneder einem andern. 1272 April 25.
Hermannus de Osethe omnibus hanc litteram visuris in Domino salutem. Noverint universi, quod
duos mansos in magno Nedere sitos, quos Conradus miles de Siddessen et Conradus natus ipsius a me
in pheodo tenuerunt, ex resignatione dicti Conradi mihi vacantes, Hinrico de Epe et Conrado suo fratri
ex consensu uxoris mee, filiorum et heredum et usufructum dictorum mansorum uxori predicti Hinrici
in pheodo contuli, ipsis et eorum heredibus perpetuo possidendos; nee ego vol mei heredes vel suc-
cessors in pheodo vel dominio dictorum mansorum unquam ullo tempore poterimus vel debebimus
. . . x) usurpare. Testes huius facti sunt: marscalcus et dominus Hermannus Marscalcus, Albero de
Wellethe, Gotscalcus de Thinkelburg, milites, Raueno et Conradus dePapenhem, Thidericus et Ioharines
fratres de Northe, Iohannes de Well(ethe), Iohannes de Aldentorpsen, Helmicus sculthetus, Iohannes
Busse, Hinricus de Triburg et alii quam plures. In cuius eciam facti testimonium hanc litteram dictis
Hinrico, Conrado, uxori Hinrici et eorum heredibus dandam duxi, sigilli mei appensione roboratam.
Datum anno Domini M°.C0C.LX°X secundo, in crastino pasce.
*) Ausgewischt im Or.
Or. im Kgl. St.- A. Munster, Fstth. Paderborn Nr. 256. An von der Urk. eingeschnittenem Pergamentstreifen
dreieckiges Siegel mit nach rechts aufgerichtetem Lowen. Vgl. Westf. Siegel I laf. 37 Nr. 8 u.
S. 39. Die Wiederholung des Namens marscalcus beweisty doss an zweiter Stelle aus der Amts-
bezeichnung ein Familiemiame geworden ist. Vgl. unten Urk. v. 1291. u. Ztschr. XXXVII, 2, 190.
1278.
Bitter Hermann v. Brakel, Ludolf MarschaU des Bisthums Paderborn und sein Bruder Hermann
verkaufen ihnen aufgelassenen Giiter. Kl. Hardehausen 1272 Juni 2.
Nos Hermannus miles de Brakel, Ludolphus marscalcus domini Paderbornensis episcopi et Her-
mannus frater eius omnibus hoc scriptum audituris salutem in Domino sempiternam. Notum esse
volumus tarn presentibus quam futuris, quod Geroldus et Engelhardus fratres filii Wolperti cognomento
Cath bona, que pessederant in Ouerde, in agris, areis et pascuis cum aliis omnibus suis pertinentiis,
que a nobis in pheodo tenuerunt et legitime, secundum quod moris est, nobis resignaverunt ea con-
ditione, quod proprietatem bonorum eorundem Hersuidehusensi monasterio conferremus, vendiderunt
concorditer abbati et conventui^ dicti monasterii pro certa pecunie quantitate et nos proprietatem pre-
dictorum bonorum contulimus prefato monasterio, quemadmodum fuimus requisiti; pecunia eciam
prenominata a prefatis fratribus ad integrum est soluta. Ipsi quoque coram multis honestis viris omni
actioni et questioni, quam moverunt super decima in Dinkelborch, in qua nichil iuris habuertmt, sicut
Digitized by
Google
620 1272
a viris fldedignis instructi sunt, penitus renunciaverunt. Testes horum, que prescripta sunt, isti sunt:
Gerhardus dictus Hadike, Alexander de Gundelsem et Fridericus de Isentdorph, Engelhardus de Stenhem
et Hermannus frater eius, Borchardus de Herste, milites, et alii quam plures burgenses1) oppidi de
Brakel. Ut autem hec rata permaneant et inconvulsa, presentem paginam fecimus conscribi et sigillorum
nostrorum appensione roborari. Datum anno Domini M°.CC0.LXXI°I., in ascensione Domini.
*) burgences Or,
Or. im Kgl. St.- A. Muneter, KL Hardehaueen Nr. 168. Die drei Siegel van den Pergamentstreifen abge fallen.
Vgl. unten Urk. van 1295 Marz 23.
1279.
Ronrad von Schoneberg resignirt den von Heerse zu Lehn gehenden Zehnten in Istrup zur Vber-
gabe an KL Hardehansen. Geismar 1272 Juni 26.
Ne nostri temporis acta cum tempore labantur et in oblivionem veniant, necesse est, ut, que
posteris cupimus constare, litteris perhennentur. Hinc nos Conradus de Sconenberg presentibus pro-
fitemur, quod decimam ville Istentorph, quam Fridericus et Bruninghus fratres de eadem villa dicti a
nobis tenuerunt pro pheodo resignatam, nobis simpliciter ab eisdem honorabili domine nostre Herisiensi
abbatisse, a qua nos ipsam decimam tenuimus in pheodo, una cum omnibus eis, quorum intererat
nostris heredibus toto iure resignamus ad hoc, ut ad dilectos Dei servos et araicos cenobii Hersuithe-
husensis eiusdem decime proprietas simpliciter et liberaliter transferatur. Actum apud opidum Greys-
marie, anno Domini M°.GG0.LXXH0., die beatorum Iohannis et Pauli, Theoderico vicepreposito, Bertoldo
Euerhardi filio, clericis; Stephano de Haldessen milite, Gyuehardo de Cigenberg, Hermanno scultheto
Geysmarie, Iohanne de Litbeke, Iohanne Strith, Gonrado de Nitelbeke, Wernbero, Olrico fratribus dictis
Coruis, civibus de Geysmaria presentibus ad hoc rogatis specialiter et vocatis.
Or. im Kgl. St-A. Muneter, hi. Hardehaueen Nr. 169. Siegel von dem van der Urk. eingeecknittenen
Pergamentetreifen abgef alien. VgL oben Nr. 931.
1280.
Bischof Simon von Paderborn gestattet AbhaUung des Gottesdienstes auf dem Rof Bisschedehusen.
1272 Jtdi 2.
S(imon) Dei gratia Paderbornensis episcopus universis hoc scriptum visuris salutem in Domino.
Notum esse cupimus, quod nos in curia Risschedehusen nostre dyocesis divina officia licenciamus fieri,
dummodo consensus sui plebani accedat et sine ipsius preiudicio fiat, sicut decet Datum anno Domini
M°.G0C.LXX° secundo, sabbato ante Odelrici.
Aus Mec. VI. 125 p. 130 im Kgl. St.-A. Minuter.
1281.
Bischof Simon von Paderborn bdehnt den Grafen Friedrkh von Rietberg mit dem Hof in Ostheim.
Orlinghausen 1272 Jtdi 14.
Simon Dei gratia Paderbornensis ecclesie episcopus universis presens scriptum visuris notum
facimus et recognoscimus in hiis scriptis, quod nos non solum propter prestanda sed etiam prestita
nobis et ecclesie nostre plurima obsequia nobili viro Frederico comiti de Reytberge et heredibus suis
curiam in Ostheim cum mansis et aliis pertinenciis et iuribus contulimus in feodo perpetuo pos-
sidendam. In cuius rei testimonium presens scriptum eidem dedimus sigilli nostri munimine roboratum.
Actum et datum Orlinghusen, anno Domini M0.C°C.LXX°II., feria quinta post Margarete. Presentibus
venerabili domino Gonrado Osnabrugensis ecclesie electo, Ottone Paderbornensis ecclesie preposito,
Alexandro de Orlinghusen plebano, Gonrado de Avenstorf milite, Henrico thesaurario ecclesie sancti
Petri in Paderborn, notario nostro, et aliis ad hoc rogatis testibus et vocatis.
Or. im Grafl. Rietberger Archiv im Beeitz dee Herrn Tenge zu Rietberg. An Pergamentstreifen doe
Siegel dee Biechofe. Der prep. Paderb. eccl. iet Propst Otto von Buedorf.
Digitized by
Google
1272 eat
1282.
Propst Hermann von Nigenkerken Z. bei G&tervetyftindung an KL Marimfdd. 1272 August 5.
Gedr. UB. Ill, 924.
1283.
Abt Thimo von Corvey ifoertr> das Eigenthumsrecht mekrerer CHUer bei F&rsteriberg an KL Schaken
buy Beschafftmg der IAehter. Marsberg 1272 September 29.
Thimo Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas omnibus hoc scriptum intuentibus gratiam Iesu Christi
perpetuam cum salute. Tarn futuris quam presentibus cupimus notum fieri, quod nos dilectorum in
Christo Henrici prepositi ac conventus sanctimonialium ecclesie nostre Scakensis precibus inclinati ad
resignationem Henrici de Imminchusen de bonis apud1) Vorstenberg sitis, que vulgariter Hegeretgut2)
nuncupantur, a venerando domino Hermanno abbate nostro antecessore collatis eidem in manus nostras
factam proprietatem eorundem bonorum cum pensione annuali nobis exinde profutura ecclesie memorate
ad usus luminarium cum iure perpetuo duximus conferendam. Hanc autem collationem, ne a posteris
possit irritari, presentis scripti testimonio et nostri et ecclesie nostre Corbeiensis sigillorum impressio-
nibus decrevimus confirmari. Datum apud Montem Martis, anno Domini millesimo ducentesimo septua-
gesimo secundo, III. Kalendas Octobris8).
l) ante D. *) Hegeretzguth D. 8) B hat in Kalendis Oct.
Ava Overhauls Coll. II, fol. 85 v (B), Falke Roll. II, p. 401 (C) im Herzogl. Braunschw. Lande*-
hauptarchiv in Wolfenbuttel; Ahc. I, 245 p. 417 (D) im Kgl. St.-A. Munster.
1284.
Crrafin Beatrix von Pyrmont resignirt dem Abie Thimo von Corvey den ihr zur Leibzuckt iSber-
wiesenen halben Zehnten zu Htixter. 1272 Oktober 1.
Universis presentes litteras inspecturis Beatrix vidua relicta Godescalci nobilis de Perremunt
notum esse volumus et presenti scripto protestamur, quod medietatem decime in Huxeri1), que ad vite
nostre tempora deputata nobis fuerat, nos cum bona voluntate presentibus et consentientibus filiis
nostris in presentia conventus Corbeyensis venerabili domino2) Thymmoni8) eiusdem ecclesie abbati
resignavimus et sigillo communi4) filiorum nostrorum ac nostro presentem paginam super eo conscrip-
tam fecimus communiri. Datum Corbeye6), anno gratie M0.C0C.LX°XIL, in die beati Remigii episcopi
et confessoris 6).
') Huxaria C. ■) Tthlt D. 8) Thymoni Z>. «) omnium D. 8) Corbeie C. 6) ep. et conf. fehlt C.
Aub Msc. I, 133 p. 380 (B), I, 134 p. 247 (C) mid Abschr. Mooters (D) im Kgl. St-A. Munster.
Gedr. Om. Mitth. V, 132.
1285.
Johann und Oottschalk von Padberg bekunden Verzicht der von Escheberg zu Gunsten Breddars.
Marsberg 1272 Oktober 9.
Nos Iohannes et Godescalcus fratres de Pathberg, Iohannes index, Heinricus magister consulum et
universitas oppidi Montis Martis ad cunctorum tarn presentium quam futurorum volumus noticiam per-
venire, quod Alexander miles necnon et fratres sui Volradus, Odelricus, Wernherus et Hermannus de
Escheberg, unanimi voluntate actioni1) sive questioni penitus renuntiaverunt, quam habebant contra
abbatem et conventum in Breydelare super quibusdam agris, quos idem fratres dicebant sue curti in
Esbyke pertinere et predicti abbas et conventus protestabantur econtra a Godescalco milite comparasse
et emptionis titulo quiete longo tempore possedisse. Insuper et duo iugera2) sita iuxta Kytelbyke dicti
fratres addiderunt supradictis abbati et conventui perpetuo possidenda et decimam agrorum, super quibus
vertebatur questio, et predictorum iugerum^) pro memoria sui et suorum liberam perpetuo donaverunt,
ita ut predicti agri et ipsa duo iugera2) non essent de cetero decimanda. Abbas vero et conventus sepe
Weatf. Urk.-Bnch IV. 79
Digitized by
Google
622 1272
nominati septem marcas currentis monete prenominatis fratribus pro compositione et amicicia contulerunt
de consilio prudentum virorum, qui mediatores huius compositionis fideliter extiterunt. Preterea ne litis
materia vel occasio oriatur vel oriri possit inter ipsos, ordinatum est et statutum ipsis fratribus con-
sentientibus et promittentibus vera fide, ne pecora curtis sue de Opsprunche de cetero non arceant vel
prohibeant a pascuis in Esbyke vel aliqua occasione debeant vel presumant in ipsis pascuis molestare.
Et ut hec compositio et pacis ordinatio inter ipsos iugis permaneat et stabilis, utriusque partis precibus
presentes litteras sigillorum nostrorum appensione 8) in perpetuum testimonium duximus roborandas.
Acta sunt hec in Monte Martis, anno Domini M°.C°C°. septuagesimo secundo, in festo beati Dionisii.
Testes sunt: Odelricus miles de Westhem, Lodewicus Longus.
') acdioni Or. ■) iuggera Or. •) appensitione Or.
Or. im KgL St.-A. Munster, KL Bredelar Nr. 99. An Pergamentetreifen die Siegel 1) Jokarms wn
Padberg, 2) der Stadt Marsberg, verleizL
1286.
Genannte Schiedsrickter bekunden StreUbeilegung wegen Gritter in Helmern zu Gunsten des
KL Eardehausen. 1272 Oktober 28.
In nomine Domini amen. Nos Albertus dictus de Bodenhusen officialis domini episcopi Pader-
bornensis in Wartberg, et Ludolfus marscalcus eiusdem, milites, et Conradus de Wethen, civis in Wart-
berg, universis hoc scriptum audituris salutem in Domino. Presentibus recognoscimus et publice pro-
testamur, quod super uno manso in Helmere, super quo dominus Gerhardus miles dictus Sculthetus
impedivit conventum in Hersuithehusen, Geroldus de Helmere venit in presentiam nostri et coram nobis
et multis honestis viris warandyam debitam prestitit monasterio et fratribus de Hersuithehusen secundum
omnem iusticiam, quam debebat. Unde nos et omnes, qui astabant, presenti facto iudicavimus per
veritatem, quod dictus G(erhardus) Sculthetus *) super predicto manso fratres dicti monasterii iniuste et
indebite impulsaret; quam ob rem rogavimus et monuimus eundem, quatinus ob reverentiam domini
episcopi ab inquietatione monasterii desisteret et suum warandum videlicet Geroldum predictum impeteret,
prout deposceret ius commune, quia monasterium in hoc casu in nullo sibi teneretur penitus respondere.
Igitur quia hec omnia coram nobis dicta et gesta sunt, presentem cartam continentem rei veritatem
fecimus conscribi et sigillorum nostrorum appensione communiri. Testes eciam, qui nobiscum aderant,
sunt hii: Reymbodo prior in Hersuithehusen, Liborius magister hospitum, Rodolfus, sacerdotes et mo-
nachi, frater Conradus de Scerue, frater Conradus de Dalhem et frater Conradus sutor, conversi et pro-
fessi ibidem, Engelhardus de Stenhem, Godescalcus et Gerhardus fratres dicti de Dinckelborch, milites,
Bernhardus filius domini Hermani de Osede, Henricus de Epen et Helmicus iuvenis Sculthetus senri et
alii quam plures. Acta sunt hec anno Domini M°.CC°.LXX° secundo, in die sanctorum apostolorum
Symonis et Iude.
J) scluthetus Or.
Or. in% KgL St-A. Munster, KL Eardehausen Nr. 170. Die drei Siegel von den Pergamentetreijm
abgefaUen* Reg. und Erlduterung Wigana% Archiv 1, 3, 91.
1287.
Ein BUrger der Neustadt Herford stiftet in der Kirche auf dem Berge dasdbst seine Memork.
1272 November 2.
Omnibus, ad quos presens scriptum pervenerit, Io(hannes) dictus de Hagen, burgensis novi opidi
Heruordensis, in salutis auctore salutem. Noverint universi tarn presentes quam posteri, quod nos de
consensu uxoris nostre et omnium heredum nostrorum ecclesie Montis sancte Marie iuxta Heruordiam
' in agris nostris sitis iuxta montera Luttenberg annuum et perpetuum censum dedimus et contulimus
pro anime nostre remedio libere in hunc modum. Tempore vite nostre mediam cere libram tantum-
Digitized by
Google
1272 623
modo dabimus. Gumque diem extremum clauserimus heredes nostri, qui agros predictos habuerint,
decane et conventui et rectori ipsius ecclesie quindecim denarios et mediam libram cere in festo
Michaelis1) absque omni contradictione persolvent, ita ut in anniversario nostra nostri et uxoris nostre
perhennis memoria habeatur. Ne autem dictus census minui valeat vel augeri absque nostra et heredum
nostrorum mandate, et ne, quod pie fecimus et benigne, maligne et impie dissolvatur, seriem huius
pagine sigillo opidi nostri astantibus consulibus, quos universos et singulos pro testibus acceptamus,
fecimus et rogavimus roborari. Actum anno Domini M°.G0G.LX°X secundo, proximo die omnium sanctorum.
*) Michealis A.
Or. in zwei Ausfertigungen im Kgl. St.- A. Minster, Her ford SUft auf dem Berge Nr. 12 (A); an
Pergamentstreifen das plattgedruckte Stadtsiegel; Herjord, Furstabtei Nr. 62, in sehr defektem Zu-
stande (B); Siegel vom Pergamentstrei/en ab.
i28a
Dompropst Heinrkh von Paderborn schenkt dem Rapitd von St. Peter und Andreas in Paderborn
ein Hans zu einer Memorie fur seine Eltern. Paderborn 1272 November 10.
Henricus Dei gratia prepositus Paderbornensis ecclesie omnibus presens scriptum visuris salutem
in Domino, Universitas vestfa scire debet, quod nos domum nostram apud curiam nostram sitam cum
area et pertinentiis suis et iuribus capitulo sive ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Andree Pader-
burnensis libere donavimus, ut nostra, patris et matris nostre memoria in eadem ecclesia in vigilia
Mathei apostoli perpetuo peragatur. Celerarius vera dicte ecclesie pensionem dicte domus percipiet
et solvet maiori ecclesie quatuor solidos in termino memorato, ut et ibidem nostra et parentum nostro-
rum, videlicet Heinrici comitis et Haziken, memoria peragatur1). In cuius rei testimonium presens
sigillo nostra fecimus roborari. Datum Paderborne, anno Domini M0.G°C.LX0XII., in vigilia Martini.
*) peragantur Abschr.
Aus Mac. I, 121 fol. 20 im Kgl. St.-A. Munster.
1289.
Rickter, Bothm&nner und Burger von Corbach bekunden Uebereinkomfnen des Kl. Berich mit
Gottschalk von Mdlnhausen. 1272 Noveniber 12.
Nos iudices, consules ceterique burgenses in Curbece tenore presentium protestamur conventum
ecclesie Beriche etGotscalcum de Molnhausen convenisse in hunc modum, videlicet, quod idem conventus
accipiet quatuor annis viginti modios siliginis et totidem avene de curte in Alueringhausen in recom-
pensationem decime in Elueringhausen, quam prefatus Gotscalcus de sue uxoris consensu vendidit con-
ventui ecclesie supradicte, tali siquidem conditione imposita, quod, si de predicta annona quid defecerit,
de reditibus curtis in Lengeuelt, qui ad eundem Gotscalcum pertinent, fiat supplementum. In cuius
evidentiam rei presens scriptum sigillo nostra fecimus roborari. Datum anno Domini M°.C0C.LX°X
secundo, vigilia beati Martini. Presentibus: Florino, Heinone, militibus, H. Beitzel, Wernero, Alberto,
et aliis compluribus.
Nach Bericher Kopiar III fol. 4* u. fol. 16 im FursA. Waldeck. Archiv zu Arolsen.
1290.
Dompropst Heinrich von Paderborn verleiM an Dechant und Kapitel von Busdorf den von diesen
vom Bitter Andreas von Enenhus in Asseln erkauften Zehnten. Paderborn 1272 November 18.
Universis hoc scriptum visuris Heinricus Dei gratia prepositus maioris ecclesie Paderburnensis
salutem in Domino sempiternam. Universitati vestre notum facimus per hoc scriptum, quod in nostra
presentia constituti Regenhardus decanus et capitulum ecclesie sanctorum apostolorum Petri et Andree
Paderburnensis ex una parte et Andrea milite dicto de Enhus, Hadewige uxore sua, liberis el here (lib us
suis ex parte altera dicti R(egenhardus) decanus et capitulum decimam ville Aslen in parrochia Keric-
79*
Digitized by
Google
$24 1272
torpe site cum suis pertinentiis et iuribus a prefato milite, uxore sua, liberis et heredibus suis cmptionis
tytulo compararunt. Qui, postquam eis de precio fuerat satisfaction, eandem decimam cum pertinen-
tiis in manus nostras omnes et singuli libere resignarunt, renunciantes omni iuri, si quod ipsis vel eorum
alicui competere posset in eadem decima, liberaliter coram nobis. Promiserunt nichilominus dicti An-
dreas, liberi et heredes sui sepedictis R(egenhardo) decano et capitulo plenam dicte decime warandiam.
Nos vero post huiusmodi resignationem nobis factam eandem decimam cum -suis pertinentiis et iuribus
multotiens dictis R(egenhardo) decano et capitulo contuliraus perpetuo possidendam vel etiam retinendam.
In cuius rei testimonium presens scriptum ad peticionem partium nostro et civitatis Paderburnensis
sigillis extitit sigillatum. Actum Paderburne a), anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo secundo,
in octava Martini. Presentibus: magistro Iohanne de Scildesce cantore, Thiderico dicto de Susato,
Bernardo de Warendorpe, Ludolfo filio marscalci, magistro Thetmaro, Ludolfo dicto de Susato, canonicis
maioris ecclesie Paderburnensis; Amelungo de Driburg, Lodewico dicto Bulemast, Alberone dicto Criuet
militibus; Iohanne filio domini Amelungi de Driburg, Iohanne filio domini Lodewici dicti Bulemast,
Suedero dicto de Elsen, Godefrido gogravio, ministerialibus Paderburnensibus; Iohanne de Barchusen,
Henrico de Platea Regis civibus Paderburnensibus et aliis quam pluribus clericis et laicis testibus3)
ad hoc rogatis. Datum loco,8) tempore et anno suprascriptis.
*) Paderborne B. ■) Fehlt B. ■) B. fdgt et hinzu.
Or. in zwei Ausfertigungen (A u. J5, beschddigt) im Kgl. St.-A. Munster, Stift Busdorf Nr. 28. Von
beiden Exemplaren beide Siegel von den Pergamentstreifen abgefallen. Asseln ist erst 1660 eine
selbstandige Pfarre gewcrden und war bis zu den ersten Decennien des li.Jahrh. nach Kerktorp,
demndchst aber nach Licktenau eingepfarrt. (Spancken.) Vergl. unten Urk. von 1275 Mai 31
u. 1295 Mdrz 29. ZUchr. XXXVIII, 2, 139.
1291.
Rickter, Bitter und Burgerschafl von Lemgo bekunden Beilegung eines Streites zwischen Abt Hermann
(Abdinghof) und einer Frau uber den Osterhof in Widen. Lemgo 1272 Dezember 18.
Nos iudex, milites, consules totaque universitas Lemegogensis omnibus presens scriptum visuris
publice protestamur, quod dominus Hermannus abbas Padebornensis et Ermendrudis filia Conradi de
Svalenberg super contentione habita pro quadam curte de Osterhof sita in villa Widhen in nostra
presentia taliter concordarunt, videlicet, quod prenominatus abbas dat quatuor marcas legalium dena-
riorum femine prenotate et ipsa omni iuri suo, quod in ipsa curte habere videbatur, renuntians ma-
nualiter in manus ipsius abbatis libere resignavit, presentibus domino Henrico de Gummere et domino
Gotscalco Slauo et domino Henrico fratre suo, militibus; Arnoldo de Ebbestorp iudice et Euerhardo de
Bileuelde proconsule, Alberto Besticone et Hildebrando de Rentelen, Hildebrando de Melle et Henrico
dicto Welkere, Gerwino de Hombornen et Gotfrido de Scaytelbike, Ludolfo de Orlinchosen et Borchardo
de Hodinctorpe, Borchardo deBarichosen et Henrico de Tencinctorpe, consulibus et aliis conburgensibus
nostris, qui ordinationi huiusmodi afluerunt. Ne autem super hiis aliqua calumpnia utrilibet in posterum
suscitetur, ad petitionem partis utriusque ipsum scriptum contulimus ipsis in testimonium posteris
appensione nostri signaculi firmiter roboratum. Actum et datum Lemego, anno Domini M°.C*C.LX°X
secundo, quintodecimo Kalendas Ianuarii.
Or. im Kgi. St-A. Munster, Abdinghof 67* An Ptrgaments&reijm Bruehstibck des Stegels der Altatait
Lemgo, wis Westf. Siegel II, Tq£ 68 Nr. 1. Zu Widhen vgl. oben Nr. 1187.
1292.
JPwpst Semrich von Faderhorn belehnt <als Vornwnd des JO. Corvey den Andreas von Bentlage mH
Qiitern (in Leningen). fiaiertorn 1272.
Heinrious Dei gratia propositus Padenbornonsts. Notum facimus lam preaeatibiis quam fetiiri*,
•quod nobis existentibus tutore ecclesie Conbeiensis Andree de Betitlage ac Beatrici uxori sue wmUilimus
Digitized by
Google
1272 §25
bona, que de ra&nu nostra tenere debuit et ecclesie Corbeiensi, bona vero, que abbas et convening
ecclesie Herswidehusensis ab ecclesia Corbeiensi legitime pro sua pecunia conparaverant, in predictorum
abbatis et conventus preiudicium et gravamen ipsis A(ndree) et B(eatrici) minime conferentes, quod pre-
sentibus cum appensione sigilli ijostri publice profitemur. Datum Paderborne, anno Domine M°.C°C.LX0XJI.
Or. als Transfix zu Nr. 467 (oben zpm J. 1251) im Dpmarchiv zu Osnabriick. Vom Siegel ein gprmges
Bruchstuck an Pergamentstrpifen erhalten. Doss es sich um Guter in Loningen handelt, ergibt sick
au8 Nr. 467 und der gleichzeitigen Ruckschrift de bonis in Loningen. Gedr. Osn. Mitth. Illy 282.
1293.
Abt Dietrich und Konvent von Bredelar geben das von Propst Elger von Arolsen ihnen geschenkte
Besitzrecjit an einen Hof in Vrdorf diesem zuruck. 1272.
Frater Th(eodericus) dictus abbas totusque conventus in Bredelare, ordinis Cysterjciensis, universis
presentes litteras inspecturis duximus intimandum, quod curtim in Urdorpp, quam dominus Elberus
prepositus in Aroldessen nobis et nostre ecclesie post mortem suam assignavit perpetuo possidendam
cum ipsa proprietate, que ad nos specialiter pertinebat, et cum omnibus pertinentiis suis ipsi ob reve-
rentiam suam et dilectionejn liberam donamus et restituimus nicliil iuris nobis nunc in ipsa curte et
postmoduiq ass(cri)bentes, ita ut ipse tarn in vita quam in morte ordinare possit, quicquid de ea statuerit
vel duxerijt ordinandujn. Ad cqius rei eyidentiam presentem litteram sigillo ecclesie nostre tradidimu?
sigiHatam. Datum et actum anno Domini M°.CG°.LXX0. secundo.
Atis Kopiar II fo\. 72*> des KL Arolsen im F&rstl. Waldeck. ArcMv in Arolsen.
1294.
Die Graf en Ludivig von Everstein und Ludolf von Dassd bekunden Bedegung eines Streites ihres
Verwandten Otto von Everstein mit El. Amelunxborn wegen eines Zehnten in GxMbeek. Hdxter 1272.
U. d. Zeugen : Henricus decanus Huxariensis, Henricus de Paterborne miles ; Henricus Monetarius,
Bertoldus de Antiquo Foro, Gonradus Biseworm, Iohannes de Lucheringen, Robertus Monetarius et Alius
eius Giselbertus, cives Huxarienses. ... In civitate Huxariensi in porticu s. Kiliani.
.Gedr. (unvollstdndig) SpUcker, Everstein UB. Nr. 159. Reg. Falke, Cod. trad. Corb. 594 Anm. v.
1295.
Die Eddherrn WiUikin und Adolf von Holie verpflichien sick, das Obereigenthutn der idem 9Abte
Dietrich und Konvent zu Loccum von Jordan von Eckere verkauflen Guter zu Thptww defltorp^
der Kirch* zu Gorvey baldigst zu resigniren. 1272.
Gedr. v. Eodenberg, Calenberg UB. Illy 324. Ueber Tfyeiwardestorpe vgl. daselbst Nr. 7.
J290.
Die SchBffm in Kami bejcunden BpUegtmg ei?ies Besjfzstrejfes ?wische?i eyym ifrer ^ttmrgpr m4
dm ffl- Hardefcausep. Casse} 1272.
Nqs figabini oppidi in Cftssele umy.erfii qmnibqs hoc scfiptum a^dituris salutejn jn Bpmqp fftqpi-
ternam. JUgtom &se voLubm^s &#l prese&tibus quam fctipis, q&oi, ym abb^s de J^swjtl^husen mo-
verei gausam et moyere intenderM Alberto saceiidoti filio Ladewici de Haroldesjhu&en quondam concivis
npsiri jet km #\m dfesset pro injuria et dampnis sibi et «uy wopasterio #b %epd^m Jrrogatis, videlicet
quod bona, que conventui in Herswithehusen in elemosinam contulerat coram multis et etiam ipsam
possessionem in manus abbatis et nunciorum suoruiji resignaverat, temere et presumptuose invaserat,
aliqitam partem bonorwn in Elgeresfousen siue scitu abbatis et fratrum suorum distraben4o domwp $wwp
inc€^dwrfoffl^lt,ru9isiJiginis quasi rapiendp, e&mn mim $ubtrgheAdo, fewerti yk/ partes a^as inCassele
inteipow^ies abb^teDp et AQfeerJiun) ^acerdoteip in buft€ iuodum ^Acordaveninit, qypd p^edictu? JtfJberpm)
Digitized by
Google
626 1273
monasterio pro agris venditis duos agros in Haroldeshusen pro recompensacione restituit, cetera abbas
propietate et nostra peticione relaxavit eo pacto, quod, si prefatus A(lbertus) umquam de cetero ageret,
aliquid in prefatis bonis contra voluntatem abbatis, omnem utilitatem et graciam quam in ipsis bonis
percipere consueverat, penitus perdidisset. Acta sunt in Cassele, anno Domini M°.CC°.LXXII., coram
testibus subnotatis, scilicet Eckehardo milite de Tuern, Conrado de Ramershusen, Conrado Hedenrici
filio, Reinhardo, Winando, Hermanno de Stochusen, Conrado et Sifrido fratribus.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Kl. Hardehausen Nr. 171. Siegel vam Pergament&treifen abgefaUeru
1297.
Papst Gregor X. spricht den Bischof Gerhard, Kapitel und Klerus von Milnster los von der vber sie
verMngten Exlcommunikation wegen Gefangennahme des Bischofs Simon von Paderborn. 0. J. (Urn 1272.)
Vergl. UB. V, 683.
1298.
Die Bathmanner von Marsberg und Corbach bekunden Besitzverzicht zu Gunsten des Kl. Breddar.
Marsberg und Corbach 1273 Januar 5.
Nos consules Montis Martis et de Corbyke universis presentes litteras inspecturis vel audituris
duximus intimandum, quod Theodericus et Hermannus filii Hermanni dicti Tregel, Hermannus et Albertus
filii Constantini militum de Esbyke in presentia nostra constituti omni actioni et questioni, quam habe-
bant et movebant contra abbatem et conventum in Breydelar occasione paterne hereditatis super agris,
possessionibus et debitis penitus renunciaverunt, hac interposita conditione, ut frutices dumtaxat sen
rubi loci illius, qui vulgariter dicitur Arneslyth, in parvo districtu, ubi in presenti spelunce habentur,
et utilitas, que in metallo sub terra provenire poterit, ad ipsos consanguineos debeat pertinere. Nee
tamen hac occasione de pascuis causari debent set transitum iumentorum et pecorum et quicquid com-
moditatis illius loci super terram existit, sine preiudicio et impedimento predicti abbas et conventus
perpetuo retinebunt, ipsis tantum lignis et utilitate subterranea iam dictis consanguineis deputata.
Predicti etiam fratres et consanguinei firma pollicitatione spoponderunt, ut nullis de cetero inpulsationibus
personas vel monasterium predictum gravarent vel aliquibus perturbationibus molestarent set ad pro-
motionem ipsorum omni tempore darent operam studiosara. Prenominati vero abbas et conventus sepe-
dictis fratribus de consilio prudentum virorum, Elcheri videlicet etGerlaci dictorum Dyckebyer et Lode-
wici Longi, qui mediatores extiterunt, duas marcas contulerunt, ut sic esset omnis litis occasio vel
materia inter ipsos penitus amputata. Nos vero super huiusmodi renuntiatione facta coram nobis pre-
sentes litteras conscriptas tam abbatis et conventus in Breydelar quam predictorum fratrum precibus
in testimonium et perpetuam noticiam sigillorum nostrorum munimine duximus roborandas. Presentes
etiam fuerunt huic renunciationi et composition! : Plebanus de Esbyke Heinricus, magister consulum
Iohannes de Bylinchusen, iudex Gerlacus de Tuiste, Iohannes de Querenkerken, Helmicus de Huxaria,
Hyldebern, Gerhardus Eylyken, Hermannus super theatro, Bertoldus de Huxaria, Fridericus Specht,
de Corbyke: Conradus plebanus, Hermannus super fonte, Henricus Teddesalt, Conradus Slegeregen,
Theodericus de Vorstenberg, Iohannes Keinpe, Iohannes Surdus et alii quam plures. Datum in Monte
Martis et in Corbike, anno Domini M°.C°C. septuagesimo tercio, in vigila epyphanie Domini.
Or. im Kgl. St.-A. Miinster, Kl. Bredelar Nr. 102. Von den zwei an Pergamentetreifen angehdngten
Siegeln das verletzte der Stadt Corbach erhalten. Gedr. Seibertz, UB. If 358 tmgenau nach Kopie.
1299.
Abt Johannes v. Helmarshausen ubereignet dem Kl. Gehrden einen Eofin Frohnhausen. 1273 Januar 12.
Iohannes Dei gratia Helmwordeshusensis abbas omnibus in perpetuum. Noverint universi, quod,
cum Ioannes dictus de Odenhusen bona in Vrodenhusen, que de ecclesia nostra in pheodo tenuit,
Digitized by
Google
1273 627
domino Hermanno preposito et conventui Gerdensis ecclesie pro viginti quattuor marcis legalium dena-
riorum vendidisset, relaxata sibi insuper annona, octo videlicet quartalia, que memorate ecclesie de
curia Odenhusen in pensione annuatim persolvere tenebatur, idemque Iohannes dicta bona cum uxore
sua Engelrade nee non et heredibus suis Rotchero et Iohanne, Goden et Alborch in manus nostras
resignando dedisset, nos postmodum dicta bona, curiam videlicet in Vrodenhusen cum duabus areis,
pratis, pascuis, silvis, nemoribus, agris cultis et incultis cum omnibus suis pertinentiis ad petitionem
venerabilis domini Simonis Patherbornensis episcopi necnon ob dilectionem H(ermanni) prepositi et
ecclesie nominate proprietatis titulo Gerdensi ecclesie contulimus perpetuo possidenda. Ne igitur hoc factum
nostrum oblivio deleat aut importunitas ingenii malignantis infringat, presentem literam sigillo nostro et
eccclesie nostre dedimus communitam. Presentes aderant: Iohan de Osekesen, Herman de Mengersen,
Iohan deKoven, item familia nostra: Iohan capellanus noster, Hennekis, Hoyer, Arnolt de Hemenhosen,
Lothewigh et alii quam plures. Datum anno Domini M0,C0C.LX°XIIL, feria quinta post epiphanias.
Nach dem Gehrdener Kopiar foL 30. D. 19.
1300.
Abt Hermann von Abdinghof trifft Bestimmungen bezuglieh des der Ministerialin Jutta von Widen
zukommenden Osterhofes in Widen. 1273 Januar 21.
Hermannus Dei gratia abbas ecclesie beatorum apostolorum Petri et Pauli in Palborne omnibus
hanc litteram visuris notum esse volumus, quod Iutta de Widhen ministerialis nostra, filia Thancmari
villici quondam in Widhen J), constituta coram nobis in domo nostra Palborne , vocatis, qui vocandi erant,
iure ministerialium evicit, quod earn iure hereditaiio contigere2) deberet curia in Widhen1), que vocatur
Osterhof, que vacabat ex morte Fredheboldi, qui Fredheboldus8) filius exstiterat Iohannis ministerialis
nostri, patrui dicte Iutte. Verum cum predicta curia Osterhof propter varias inpetitiones multis esset
questionibus involuta, nee dicta Iutta ab inpetitionibus4) absolvere posset earn, nobis humiliter suppli-
cavit, ut nos curiam sepedictam exspensis nostris absolveremus ab inpetitionibus, quibus confusa
fuerat et perplexa5). Nos igitur attendentes nostra interesse, ut nostris bonis ministerialibus caveremus
et pensioni unius marce et trium porcorum, que nobis annuatim de dicta curia debebantur, recepimus
curiam predictam de manibus dicte Iutte in titulo pignoris X mar car um, quam pecuniam expendimus
circa recuperacionem curie supradicte tali condicione, quod de proventibus curie nihil procedere
deberet in sortem seu minucionem dicte summe X marcarum, pro quibus nobis exstitit obligata.
Preterea singulis annis dari constituimus dicte Iutte de granario nostro Widhen unum molt siliginis,
unum molt ordei Hamelensis (mensure), VI solidos usuales Widhen, hoc est leves, et unum iuger
de agris dicte curie ad tempus tantummodo vite sue, et hec predicta annona, denarii et proventus
fructuum iugeris supradicti secundum estimacionem precii sui computari debeant et apponi ad summam
X marcarum, de quibus exstitit supradictum. Verum cum obierit dicta Iutta, quemcumque suorum
heredum contigerit iure hereditaiio predicta curia, redimetur ab eo pro integris X marcis et pro tanta
summa frumenti, denariorum et fructuum iugeris predictorum, quantum predictam I(uttam)6) tempo-
ribus vite sue constiterit percepisse. Testes huius rei sunt: vir nobilis dominus Wilhelmus deHolthe7),
Woltherus8) advocatus de Scowenburg9), Hermannus camerarius ecclesie nostri10), Sifridus plebanus in
Widhen, dominus Albero Cancer miles, Thimmo de Widhen, Adolfus filius dicti nobilis Wilhelmi7),
Hermannus Somercorn11), Andreas de Nedere, servi nostri, et tota familia curtis Widhen. Ut autem
predicta rata maneant atque firma et ad noticiam veniant futurorum, presentem paginam sigillo nostro,
sigillo castellanorum de1'2) Scowenborg et sigillo predicti nobilis de Holthe8) duximus roborandam.
Acta sunt hec anno Domini M°.C0C.LXX°IIP., ipso die Agnetis.
*) Widehen B. ■) contingere fehlt A. ■) Fredeboldus A. *) inpetentibus A. 6) perplexa A, spdter beide expen-
dimus. *) Iutt&m B. *) Willebelmus de Holte B. ■) Wolherus B. •) in Scowenborg B. lv) nostre fehlt A ^
J1) Somerkorn B. ") in B.
Digitized by
Google
628 1273
Or. in zwei AusferUgungen (A und B) im Kgl. St* A. Munster , Kl. Abdingkof 68. An aW ei$nn
Ausfertigung an Pergamentstreifen 1) verletztes wales Siegel des Abts; 2) stark verletztes drei*
eckiges des Edlen von Holte, drei Adlerfiugel 2 : 1 in horizontaler Lage; 3) dreieckiges der
Schaumburger Burgmatoet. Am zweiten Exemplar nur noch das verletzte Holtesche.
130JL
Abl Thimo v. Cbrvey bestatigt einen VerJcauf seitens des KL Groningeto. Marsbetg 1873 Februar L
Thynimo Dei gratia Corbeiensis ecclesie abbas universis presentia visuris salutem in Domino
sempiternam. Significant nobis magister Gonradus canonicus ecclesie sancti Bonifacii Halberstadensis,
dictus de Aldendorp, quod dilecti in Ghristo Burchardus prepositus, Conradus prior, Arnoldus hospi-
talarius totusque conventus monasterii in Groninge, Halberstadensis dyocesis, urgente legitima necessitate
hospitalis monasterii prelibati sibi unum mansum situm in campis orientalis Groninge et Monekendorp
de dicti hospitalis curia vendiderunt dictum mansum de sua voluntate prefate ecclesie sancti Bonifacii
conferendo, prout in instrumentis predictorum prepositi et conventus inde confectis plenius continetur.
Quare petebat dictus Gonradus venditionem et collationem prefatas per nostram ratihabitationem con-
firmari. Nos itaque ipsius precibus inclinati venditionem et collationem superius nominatas ratas
habentes presentibus litteris, quibus nostrum sigillum est appensum, in perpetuum roboramus. Datum
apud Montem Martis, anno Domini M°.C°G. septuagesimo tertio, in Kalendis Februarii.
Or. im Kgl. St.- A. Magdeburg, SUfi S. Bonifacii Nr. 48. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Vgi.
hierzu Schmidt, UB. d. CollegiatsUfi. S. Bonifacii u. S* Pauli in Halberstadt Nr. 60 Annu
1302.
Die Graf en Albert und Adolf von Schwalenberg resigniren dem Bischof Simon von Paderborn den
Zehnten in Negenborn behufs tfbergabe an Kl. Amelunxborn. Schwalenberg 1273 Februar i
Venerabili in Christo domino S(ymoni) Paderbornensis ecclesie episcopo Adolftis et Albertus co-
mites de Swalenberghe obsequium suum ad omnia tarn voluntarium quam paratum. Tenore presentium
publice recognoscimus protestantes, quod decimam in Nigenborn, quam de ecclesia vestra hactenus
habuimus, collatum nobis in pheodo, ad manus vestras scripto presenti et patenti resignamus liberam
abrenunciantes eidem penitus, tamen in hunc modum, quod proprietatem eiusdem decime ecclesie beate
Marie virginis in Amelungesborne, Cisterciensis ordinis, cum ipsa decima conferatis, iuste libertalis titulo
perpetuo possidendam. Et fideliter vobis eodem scripto promittimus, cum primum vestri copiam habere
poterimus, nos hoc manu et ore sive lingua facturos, quod ad presens fecimus testimonio litterarum.
In cuius resignations sub conditione prescripta ad presens in hoc scripto facte et, cum oportunum fuerit,
a nobis manu et ore faciende evidens testimonium ipsum presens scriptum sigillis nostris munitum vobis
duximus destinandum. Actum et datum in Swalenberch, anno Domini M°.GC0.LXXIIL, Kalendis Februarii.
Nach dem Amehmxborner Kop. II fol. 101 im Herzogl. Braunscftw. Landesh&uptdrckiv zu Wolfenbuttel.
Reg. Falke, Cod. trad. Corb. 893. Da der Zehnte Lehn der Paderborner Kirche war, so ist hier
ohne Zweifel von dem bei der Burg Everstein eingegangenen Dorfe Negenborn die Rede. (Spancken.)
1303.
Auseinandersetzung zmschen dem Propste von VoTkardinghausen und Kl Schaken. 1273 Februar 2.
Ego Gonradus plebanus ecclesie in Imminchusen dictus prepositus in Volchardinchusen presentibus
litteris publice recognosco, quod inter prepositum et conventum de Scaken ex una parte et me ex alia
parte qui dam super ecclesia mea ordinatio extitit celebrata et utrimque comprobata, taliter videlicet,
quod iam dicti prepositus et conventus meam ab ecclesia meaabsentiam per biennium sustinentes pre-
fatam ecclesiam meam in divinis officiis et luminaribus interea procurabunt, exactiones, procurationes,
si que requisite fuerint. nichilominus ministrantes, oblationes quoque ipsius ecclesie mee cum omni usu
altaris tollentes et in suum commodum convertentes preter dotem, quam meis usibus integre reservavi.
Dabo insuper ipsis in recompensationem laborum suorum duobus annis quolibet anno octo modios
Digitized by
Google
1278 629
siliginis et septem modios avene, quos in die beati Mychaelis sine eontradictione qualibet presentabo.
Preterea si post biennium ad dictam ecclesiam meam non rediero, extunc ipsam predictis preposito et
conventui vacare concede renuntians omnibus, que mihi in eadem ecclesia competere videbantur. Si
tamen ad eandem redire decrevero, hoc prepositus et conventus supradicti nullatenus reclamabunt ; ex
tunc mihi salva erunt omnia, que mihi prius in eadem ecclesia salva erant. Tunc etiam dabo ipsis
per sex annos singulis annis dimidiam marcam pro familiaritate et amicitia speciali. Postquam autem
prenotati duo anni fuerint elapsi, si in Volchardinchusen prepositus remansero, ultra in Imminchusen
non reversurus in die beati Walburgis proxime subsequenti dabo tres marcas preposito et conventui
prelibatis. Ceterum si infra eosdem duos annos mortuus fuero, conventus in Volchardinchusen de rebus
hiis, que ad dictum conventum detuli, dabit quatuor marcas preposito et conventui sepius memoratis.
Qui econverso plenam anirae mee conferent fraternitatem et omnium beneficiorum suorum karitativam
communionem. Hec autem universa et singula, sicut hinc inde sunt statuta, nos priorissa totusque con-
ventus in Volchardinchusen cum preposito nostro antedicto ratificamus et promittimus inviolabiliter ob-
servare, presentem paginam super hiis confectam nostri sigilli muninine firmiter roborando. Nos etiam
scolasticus Paderbornensis et archidiaeonus sedis in Harhusen premissis annuentes hec eadem sigilli
nostri inpressione fecimus communiri. Actum et datum anno Domini M°.CC°.LXXIIP., in die purifica-
iionis beate virginis, presentibus : Ber(toldo) preposito Montis Martis, C. plebano de Korbike, Io(hanne)
plebano de Derinchusen et aliis quam pluribus.
Or. im Furstl. Waldeck. Archiv zu Arolseru Beide Siegel von den Pergamentetreifen abgef alien.
1304.
Hitter Berthold von der IAppe resignirt Outer zu Winkhusen und den Zehnten zu Dane in die
H&nde des Abts Thimo von Corvey zur Vbergabe an Kl. Falkenhagen. 1273 Februar 7.
Notum sit universis presens visuris, quod ego Bertoldus miles de Lippia cum fratre meo Wernhero
bona in Wienchusen et decimam in Dane domino meo Themmoni venerabili abbati Corbeyensi nee non
et conventui eiusdem, de cuius manu hec habtii, libere resignavi. Quam resignationem, quia earn pre
necessitate corporis in dicti domini met venerabilis presencia fecere non potui, me fecisse per presencia
recognosco. Que bona supradicta Arnoldus de Haversvorde gratia Dei prepositus sanctimonialium in
Valkerihagen sibi cum ipso collegio comparavit. Cuius rei testes sunt: Bertoldus de Netze, Herboldus
de Mingodessen, milites; Volcmarus de Bninswik, Henricus de Brunswik, Conradus Bisewormi, Gode-
fridus Garnifex, Sifridus de Nouali, Henricus de Haversvorde et alii quam plures. Ut autem revolutio
temporis huius facti oblivionem non inducat, presens scriptum meo sigillo in predictorum evidenciam
roboravi. Datum anno Domini Mo.C0C.LXoXI°II., VII. Idus Februarii.
Or. im Besitz dee Studienfonds zu Paderborn, jeizt im KgL St.-A. Munster, KL Falkenhagen Nr. 15.
An Pergarrientstreifen dreieckiges Siegel Bertolds v. d. Lippe: ztoei uber einander liegende
Turnierkrageny der obere mit funfy der vntere mit drei happen. Aue diesem Siegel, einem andern
Stempel ate dem runden an Urk. von 1280 (Asseburg. UB. J, 394) desseBen Sieglers, erweist sich
eine, schon in Lipp. Regg. I} 234 Nr. 361 Anmerk. vermtdhete Fdlschung Falke'e im Cod. trad.
Corb. Tab. V, 5, wo er demselben Aussteller ein Siegel mit der Rose, als an dieeer Urk. hdngend,
zutheiU. Die hierauf gebauten Annahmen Ledebur's, Archiv fur deuUche Adelegeech. I. S. 176 /L
sihd irrig. Gedr. Falke p. 531 ; Reg. imd Orteerkldrung Lipp. Regg. 1. c. Vgl. Nr. 1308*
1305.
Abt Thimo und der Konvent von Corvey bekunden, dass Propst Heinrich die Einkunfte der Propstei
aus dem Amte Munden auf acht Jahre dem Kl. Schaken verkauft hat. Corvey 1273 Februar 10.
Thymmo Dei gratia Corbeyensis ecclesie abbas, Bernardus prior, Henricus prepositus et conventus
totus loci eiusdem. Notum esse volumus et presenti scrip to protestamur, quod Henricus nostre
Wettf. Urk.-Bnch IV. 80
Digitized by
Google
630 1273
Corbeyensis ecclesie prepositus requisite* consilio ei consensu nostro totam pensionem proventuum
prepositure de officio in Munden preposito et ecclesie Scakensi per octo annos a receptione presentium
integraliter et cum omni usu percipiendam vendidit et dimisit. Nos igitur ad presentem paginam super
eo conscriptam cum sigillo supradicti prepositi nostra quoque sigilla duximus apponenda. Huius rei
testes sunt: Bernardus tunc temporis prior Corbeiensis, Henricus custos, Bertoldus portarius et pre-
positus Montis Martis, Rikvinus prepositus Novalis et plures alii fide digni, qui prelati ecclesie nostre
tunc temporis extiterunt; layci quoque presentes fuerunt hii, videlicet: Thydericus miles dictus de
Medherek, Elgherus miles dictus de Dalewich, Rabanus de Papenhem, Sifridus officialis prepositi Cor-
beyensis. Datum Corbeye, anno graiie M°.C°G. septuagesimo tercio, in die beate Scolastice.
Or. im Furatl. Waldeck. Archiv zu AroUen. Die drei Siegel von den Pergamentetreifen abgefallen. Auf
der Ruckseite : nunc Dreck — Geminde. In Overhams Coll. II, foL 69 wird dieser Urk. beigefugt:
Munden situm est prope Lichtenfels, castrum ad fluvium, qui se exonerat in Ederam, non
longe a Medebach.
1306.
Der subdelegirte Bichter im Paderborner Brod- und Bierstreit, Scholasiikus der Soester Kirche,
ladet unter Einfugung der p&psilichen Butte von 1272 April 12, der Rlageschrift des Paderborner
Domkdmmerers und des Prokuratoriums der Paderborner von (1272) 1273 Februar 26, die Parteien
zum 20. Marz vor sick Soest (1272) 1273 Februar 28.
Scolasticus Sosatiensis ecclesie iudex a thesaurario eiusdem ecclesie iudice unico a sede apostolica
delegato subdelegatus in hunc modum: Thesaurarius ecclesie Susatiensis unicus iudex a sede apostolica
delegatus scolastico eiusdem ecclesie salutem in domino. Noveritis nos mandatum apostolicum rece-
pisse in hec verba : Gregorius episcopus servus servorum Dei dilecto filio thesaurario Susatiensis ecclesie,
Coloniensis dyocesis, salutem et apostolicam benedictionen etc., sicut ex inspectione autentici liquere
poterit, quod vobis precipimus exiberi. Huius igitur mandati auctoritate vobis mandamus, quatinus in
causa, que vertitur inter camerarium Paderbornensis ecclesie ex una parte et quosdam cives dicte
cwitatis ex altera procedatis, sicut de iure fuerit procedendum, secunda feria post Invocavit, quia ad
eundem terminum vel ad eius continuationem vobis tantam committimus vices nostras. Datum Sosato
anno Domini M0.G0G.LX°XIL, ipso die Mathye apostoli, sigillo ecclesie Sosatiensis .... tans1) sum con-
tentus. Partibus igitur in nostra presentia constitutis et nobis iuridicionem recognoscentibus, Iohanne
Retheri cive Paderbornensi et procuratore pro suis consortibus admisso, idem Io(hannes) petivit
transscriptum autentici et copiam ipsius, quod sibi dari iussimus in hec verba: Gregorius episcopus
servus servorum Dei dilecto filio thesaurario ecclesie Sosatiensis u. s. w. Vgl. oben Nr. 1276, gedr. UB. V, 684.
Datum Laterani, secundo Idus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. Petivit etiam libellum con-
ventionalem, quem sibi (dar)i iussimus in hec verba: Vobis, domine iudex, conqueritur dominusOtto de
Retberg, canonicus et camerarius ecclesie Paderbornensis, quod, licet ipse in eos, qui panes et cervisiam
vendunt in civitate Paderbornensi, iuridicionem temporalem de antiquo et comprobata consuetudine
exercere noscatur, tamen Ysherus de Oldendorpesen, Iohannes Retheri, Iohannes dictus Vos et Iohannes
de Barichusen, cum essent consules sive magistri civium dicte civitatis Paderbornensis cum suis com-
plicibus, quominus idem camerarius huiusmodi iuridicionem exercere valeat in tales, contra iusticiam
inpedire presumpserint et (ad)huc presumunt. Quare petit idem camerarius per vos, domine iudex,
possessionem vel quasi iuridicionis huiusmodi plane sibi restitui seu ipsos compelli, ut ipsum permittant
iuridicionem eandem exercere in tales plene et integraliter, sicut predecessores sui et ipse earn exer-
cebant, antequam ea privaretur ab eisdem. Petit etiam dampna et interesse, que estimat centum marcas,
protestando, si plus probaverit, plus habeat, si vero minus, minus. Hec petit salvo sibi iure addendi,
minuendi, mutandi, corrigendi, et si necesse fuerit, declarandi, salva etiam sibi repeticione expensarum
factarum in lite et extra et protestatur faciendas. Nos vero iudex de consensu parcium prefiximus
Digitized by
Google
1273 631
terminum, videlicet secundam feriam post Letare, ad faciendum, quod dictaverit ordo iuris, et ad.
respondendum libello. Actum et datum Sosati, anno Domini M°.C°C.LXXI0L, tercia feria post Invocavit.
Tenor procuratorii nobis ex parte citatorum exibiti talis est: Honorabili viro Sosatiensis ecclesie the-
saurario iudici, ut dicitur, a sede apostolica delegato Ysherus de Oldendorpesen, Iohannes de Barichusen
et Iohannes dictus Vos, cives Paderbornenses, obsequium et honorem. In causa, quam dominus Otto
prepositus sancti Petri et Paderbornensis ecclesie camerarius nobis coram vobis movet vel movere-
intendit, Iohannem filium Retheri nostrum concivem, exhibitorem presencium, procuratorem nostrum
constituimus, quantum ad hunc diem, videlicet secundam feriam post Invocavit, vel eius continuacionem,
si necesse fuerit, ad defendendum, excipiendum et ad petendum libellum conventionalem et rescriptum
autentici et inducias deliberandi et ad appellandum, si in premissis non fuerit exauditus, necnon ad
omnia faciendum, que potest vel debet facere verus et legitimus procurator, ratum habentes, quicquid
idem in premissis citra litis contestacionem nomine nostro duxerit faciendum. Spondemus etiam sub
ypoteka rerum nostrarum iudicatum solvi. Et hoc parti adverse, si qua fuerit, intimetis. Datum
Paderborne, anno prescripto , dominica qua cantatur Invocavit. Quia sigilla propria habere non con-
suevimus, sigillo civitatis nostre Paderbornensis usi sumus. Datum etc.
*) Vorher fehlen drei Bucks iab en; vielleicht (ad) causas. c and t wechseln.
Or. im Kgl. St-A. Munster, Fstth. Paderborn Nk. 258. Siegel vom Pergamentstreifen ab. Das anno
prescripto am Schluss ist inkorrekt, weU in Paderborn keine Kolner Datirung gebrduchlich. Wahr-
scheinlich ist es eine redaktionelle Andenmg des Ausstellers statt des eigentlichen Datums. Zur Be-
zeicknung autenticum fur das pdpsti. Schreiben vgl. Bresslau, Urkundenlehre, 80 Anm. 1.
1307.
Die Gebruder von Papenheim gestatten dem Konrad von Menne, sich in der Altstadt Warburg
niederztdassen, unter der Bedingung, dass er auch dort in dem bisherigen DienstverhaUnisse verbleibe.
Warburg 1273 Marz 13.
Nos Raveno, Conradus et Raveno fratres dicti de Papenheim per scripta presentia recognoscimus
et fatemur et constare cupimus universis, quod Conradus de Menne, qui cum uxore et pueris suis de
servili conditione nobis proprie obligatus esse dinoscitur et astrictus, a nobis attinuit, quod sibi liceat
in veteri oppido Wartburg consortium civium acquisiisse, residentiam inibi faciendo. Quod sibi conces-
simus tali modo, ut in eodem oppido conuersatus, sicut ipse nobis fuerat de foris obligatus, ita et
ibidem in hereditate danda et dispensanda et pueris locandis nobis iuxta servilem conditionem cum suis
posteris ad quamlibet iustitiam in perpetuum teneatur. Huius facti testes sunt: dominus Albertus dictus
de Bodenhosen, officialis in Wartburg tunc temporis, Bertoldus Post magister consulum, Alradus de
Brane, Hermannus de Echosen, Meinfriedus de Nedere, Iohannes de Scherve, Hartmannus de Sacco,
Almarus, Helwicus, Clinco, Brunius et Wernherus de Rothem, Iohannes de Holte, Arnoldus Suchtere,
consules veteris oppidi tunc temporis. Quod ut firmum et stabile perseveret, quia sigilla propria non
habemus, presentem literam sigillo civitatis Wartpurg et sigillo domini Alberti dicti de Bodenhosen in
testimonium huius facti permissimus roborari. Actum Wartburg, anno Domini millesimo ducentesimo
septuagesimo tertio, tertio Idus Martii.
Aus dem nCopeibuch aller von Papenheim" Bl. 35 p. 1. Gedr. Ztsch. f. hess. Gesch. II, 121.
1308.
Abt Tfiimo von Corvey ubereignct gegen eine Wachsdbgabe dem Kl. Falkerihagen die von diesem
von denen von der Lippe erkauften Giiter in Winkhusen und den Zehnten in Dane. Marsberg
1273 Marz 19.
Thymmo Dei gratia Gorbeyensis ecclesie abbas. Notum esse volumus et presenti scripto pro-
testamur, quod nos requisito et habito consensu capituli nostri Gorbeyensis bona in Wienchusen et
decimam in Dane claustro et preposito in Valckenhagen contulimus tali pacto, quod eiusdem claustri
80*
Digitized by
Google
632 l™
prepositus singulis annis unum talentum cere dabit ecclesie Gorbeiensi. Supradicta enim bona et
decimam predictam Bertholdus miles dictus de Lyppia cum Wernero fratre suo de manu nostra tenue-
rant et cum ea preposito Arnoldo dicto de Hauersphorde et collegio supradicti claustri vendidissent
et hac ratione nobis ea libere resignassent, nos ipsorum proprietatem eidem preposito et eiusdem
claustri collegio sub predicto pacto contulimus et hoc nostri sigilli appensione cum sigillo capituli nostri
Corbeyensis in presenti pagina protestamur. Datum in Monte Martis, anno gratie M0.C°C.LXXoIII.,
in medio quadragesime.
Or. im Besitz des Studienfonds in Paderborn, jetzt im Kgl. St.' A. Minster, KL Faikenkagen Nr. 16.
Das erste Siegel abgef alien; am zweiten Pergamentstreifen das sehr verletzte runde Carveyer
Kapitelssiegel, trie West/. Siegel III Taf. 102 Nr. 7. Vergl Lipp. Regg. I, 234 Nr. 361 tad
oben Nr. 1304.
1309.
Bitter Dietrich Otta macht Schenkung an Kl. Arolsen. 1273 Mdrz 20.
Universis hoc scriptum visuris ego Theodericus miles dictus Olla constare volo, quod ob Dei
reverentiam et anime mee salutem partem, quam in ecclesia Siborgehosen ac ipsa villa habere videbar,
consensu et favore iustorum heredum meorum contuli ecclesie Aroldensi perpetuo libere possidendam,
que prefata pars dicte ecclesie et ville, dum domino meo episcopo Paderbornensi bona mea vendidi,
nominatim fuit exclusa. Ad excludendam autem omnem vacillationem hinc inde oriundam presens scriptum
sigilli mei appensione feci roborari. Datum anno Domini M°.G0G.LX0XI°II., feria secunda post Letare.
Aus Kopiar II, fol. 13 des Kl. Arolsen auf der Furstl. Domdnenkammer in Arolsen.
1310.
Bitter Berthold v. Brakel u. sein Sohn (sic) Burchard uberlassen dern Propst Hermann des Blasters
Gehrden zwei Hufen bei Wemessen, wdche Hermann gen. v. Wernessen van dem AussteUer, seinem
Verwandten Werner und dessen Sohn Bernhard zu Lehn getragen. 1273 Mdrz 23.
. . . Presentes aderant: Fredericus deYmessen, Alexander de Flechten, milites; Bertoldus de Lippia
et Burchardus de Stenhem et familia dicti prepositi: Hennekis, Hoyer et alii quam plures.
Gedr. Asseb. UB. I, 363. Burchard war nicht der Sohn, sondern Enkel Bertholds. Die oblatio
geschah post inclusionem claustralem Berte, der Tochter Burchards; Mac. II, 71 p. 240 hn
Kgl. St.-A. Munster hat filie sue und bezeichnet, wohl irrig, B. als Tochter H.'s v. W.
1311.
Eddherr Hermann zur Lippe bekundet Verzicht des Hermann u. Friedrich Bolike zu Gunsten des
Kl. Brenkhausen. 1273 Mdrz 27.
H(ermannus) vir nobilis et dominus Lyppensis omnibus hoc scriptum visuris in Domino salutem.
Protestamur et ad noticiam cunctorum cupimus pervenire, quod Hermannus et Fredericus filius suus
Boliken in nostra presentia constitute ab omni impeticione et iure, si quid ipsis competebat in monte
Lenberg iuxta castrum Brunesberg, Paderbornensis dyocesis, recesserunt liberaliter resignantes absolute
in manus nostras ius suum et nichilominus petentes in testimonium sue renunciationis sigillum nostrum
presentibus apponi. Nos vero dictorum patris et filii petitioni acquiescentes et indempnitati conventus
sanctimonialium ordinis Gysterciensis in Beregehosen pro modulo nostro accedentes, quibus nos pro-
prietatem contulimus ex mera liberalitate, presens scriptum duximus sigillo nostro roborandum. Actum
et datum anno Domini M°.C0C.LX°XFII., in crastino Iudica.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Corvey Nr. 104. Siegel Hermanns vom Pergamentstreifen fast gam
abgef alien. Vgl. die folgende Nr.
Digitized by
Google
1273 633
1312.
Edelherr Hermann zur Lippe schenkt dem Kl. Brenkhausen den ihm gehOrigen Langenberg bet der
Burg Brunsberg. 1273 Marz 27.
Hermannus vir nobilis et dominus Lyppensis omnibus hoc scriptum visuris in Domino salutem.
Que geruntur in tempore, ne labantur cum tempore, oportet ea Unguis hominum et scripture testimonio
perhennari. Hinc est, quod scire cupimus universos et presentibus publice protestamur, quod nos ob
amorem Dei et anime nostre salutem proprietatem montis iuxta castrum Brunesberg iacentem, qui in
vulgari Lenberg dicitur, nobis pertinentem cum suis attinenciis ecclesie et conventui in Beregehosen
contulimus perpetuo iure possidendam. Presentes erant: venerandus pater et dominus Symon episcopus
Paderbornensis et soror sua domina de Walthecke, Rodolfus et Gerhardus fratres de Hornen et duo
conversi Hermannus dictus Reding et Albero et alii quam plures. Et ne aliquis successorum nostrorum
in posterum, quod non speramus, hoc factum nostrum infringere presumat, presentem litteram sigillo
nostro ipsis dedimus communitam. Datum anno Domini M°.G0G.LX°XriI. , in crastino dominice, qua
cantatur Iudica me Deus.
Or. vm Kgl. St.-A. Afuneter, Kl. Ccrvey Nr. 103. An Pergamentetrei/en anhdngend Siegel Hermanns.
Auf der Ruckeeite von Hand e. XV. Lenghenbergh. Ee iet der heute Langenberg genarmte be-
waldete Bergrucken W. van Maygadeeeen, wdhrend der Brunsberg auf der andern Seite 0. liegt.
Ueber die bieher unbekannte Schweeter dee Biechofe Simon, Ethelind v. Waldeck, vgl. oben Nr. 556. Reg.
Spilcker, Everstein S. 321 Anm. a.; Wigand, Corv. Guterbee. S. 53 Awn. ; Lipp. Reg. 1, 234 Nr. 363.
1313.
Die Bitter Berthold, Werner u. Hermann v. Brakd iibertragen anderthdtb Hufen in Hdmern, wdche
Bitter Engelhard von Steinheim und seine S6hne Bur chard, Widukind, Dietrich, Hermann
Engelhard und Heinrich von Epe von ihnen zu Lehen haben, dem Kl. Hardehausen. Mit ihnen
resigniren ihre Erben Burchard (Enkd Bertholds), Bitter Bemhard, Sohn Werners, und die Sdhne
Hermanns Berthold und Johann. 1273 M&rz 29.
Oedr. Aeeeb. UB. I, 364. Vgl. hierzu die Bemerkung Gtiefers, Ztschr. XXXVII, 2, 132.
1314.
Bitter Johann van Frenken resignirt den von Corvey lehnriihrigen Zehnten zu Holthusen behufs
Obergdbe an Rl. FaUcenhagen. Kemnade 1273 April 2.
Notum sit universis presens scriptum visuris, quod ego lohannes miles dictus de Frenken decimam
in Holthusen domino meo Themmoni venerabili abbati Gorbeiensi, nee non et conventui1) eiusdem, a
cuius manu hanc titulo feodali habui, libere resingnavi. Quam resingnationem quia earn pre necessitate
corporis in dicti domini mei venerabilis presencia facere non potui, me fecisse per presencia recongnosco.
Quam decimam supradictam Arnoldus dictus de Haversvorde, gratia Dei prepositus sanctimonialium in
Valkenhagen, sibi cum, ipso collegio conparavit. Cuius rei testes sunt : honorabilis dominus prepositus Otto
in Kamenatis, qui memoratam resignationem, cum per me sigillum non habeo, per appensionem sigilli
eiusdem ecclesie publice protestatur, item Bernhardus gener advocati ^ , Henricus et Bernhardus fratres
dicti de Halle ceterique quam plures. Datum Kamenatis, anno Domini M0.C0C.LX0X.II°L, ipso die Palmarum.
x) coventui Or. «) advocate Or.
Or. im Besitz dee Studienfonde zu Paderborn, jetzt im Kgl. St.- A. Muneter, Kl. Falkenhagen Nr. 17.
Siegel vom Pergamentetreifen ab. Gedr. Falke, Cod. trad. Corb.p. 529. Reg. Lipp. Reg. I, 234 Nr. 362.
1315.
Bathm&rmer und Biirgerschafl in Hamdn bekunden, doss Elekt Johann und Konvent v. Hdmars-
hausen einem ihrer MUburger auf 10 Jahre ihre 15 Hufen in Graven verkaufl haben. 1273 April 14.
Quod sincera fide perpenditur esse dispositum, ne transeat ad oblivionis ignaviam, opere precium
est, ut fidelium solera adhibeatur testimonium et competens memoria litterarum. Nos igitur sculthetus>
Digitized by
Google
634 1273
consules ac universitas civium in Hamelen notum esse volumus universis, quibus presens scriptum
fuerit exhibitum, quod dominus Iohannes electus totusque conventus ecclesie Helmwardensis Wernhero
viro discreto et honesto, civi nostro in Hamelen, et Bertradi uxori sue bona eorum, videlicet quindecira
mansos in Grauen, cum omnibus suis pertinentiis ad annos decern pro quatuordecim marcis vendiderunt
liberaliter et solute ratum habentes, si memoratum Wernherum et Bertradim suam uxorem durantibus
hiis decern annis mori contigerit1), quod absit, quod eadem bona secundum placitum suum et ipsorum
velle in usus convertantur consanguineorum aut aliorum sibi placentium amicorum. Insuper recongnos-
cunt predictus electus et conventus memoratis Wer(nhero) et B(ertradi) eorumdem bonorum in omnibus
locis promisisse, si necesse habuerint, prestare debitam et plenariam warandiam. Ut autem hoc factum
ratum maneat et inconvulsum ad preces ipsius B(ertradis) et W(ernheri) cives nostri presentem pagi-
nam conscribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Actum et datum in Walkenhagen, presen-
tibus: domino Arnoldo preposito in Walkenhagen dicto de Haversvorde, domino Sifrido plebano in
Bredenvorde, domino Hernesto cappellano electi memorati et quam pluribus aliis viris veridicis et
honestis. Anno Domini M0.G0G.LXXI°H., ipso die Tiburtii et Valeriani martirum.
') contigerit Or,
Or. im GeneraLvikariatsarchiv zu Paderborn. An Pergamentstreifen einige Reste weissen Wachses. Graven,
8chon urn 1120 eine VUlikation von Helmarshausen (Wenck, Hess. Landesgesch. II UB. S. 73), mag
in die sett 1279 urkundlich erscheinende Burg und Stadt Grdvenstein aufgegangen sein. (Spcmcken.)
1316.
Bitter Hermann von Brakd und sein Sohn Berthold verkaufen den ihnen in Wemessen von Her-
mann gen. von Wernessen iiberlassenen dritten Iheil seiner Giiter in Gegenwart des Paderborner
Scholastiktis Hermann an Propst Hermann und Kl. Gehrden. 1373 Aprtl 16.
. . . Presentes aderant: Burchardus consanguineus noster, Hermannus de Mengersen, Sifridus
dictus Sapiens, Iohannes de Koven, item familia prepositi: Iohannes capellanus, Hennekis, Hoyer,
Luthowicus et alii quam plures.
Gedr. Asseb. UB. I> 365. 1Q17
Bischof Simon von Paderborn bekundet, dass in seiner Gegenwart Bitter Engelhard von Steinheim,
seine Sohne Burchard, Hermann und Engdhard, Hire Guter in Dalhausen (Dallessen) den Unter-
gebenen des Propstes Hermann von Gehrden Hennikis, Hoier und Ludwig fur Kl. Gehrden ver-
pfandet haben; bei irgend welchem Defekt kann sich Gehrden an den Hufen Engdhards in Mhusen
schadlos halten. Brakd 1273 April 21.
. . . Testes aderant subnotati: Herboldus de Amelungessen , Bertoldus el filius suus Bertoldus
Summercalf, Engelhardus de Abbenhusen, milites; Borichardus de Asseborch, Lambertus Holtgreve,
Hermannus de Mengerssen, Iohannes de Coven et alii burgenses in Bracle.
Gedr. Asseb. UB. I, 366.
1318.
Friedrieh von Horhusen tibertragt seinen Hof zu Enemuden dem Kl. Breddar. 1273 April 23.
Universis presentes litteras inspecturis vel audituris Fredericus miles dictus de Horhusen utriusque
vite salutem in Domino Iesu Christo. Merita in sacre religionis professione Deo obsequentium expo-
stulant, ut ad ipsorum profectum et incrementum quisque operam exhibeat studiosam. Igitur e^o
Fredericus miles dictus de Horhusen inductus devotione religiosarum personarum in monasterio Bredelare,
ordinis Gysterciensis, Deo deservientium et sanctam conversationem in paupertate ducentium, ut oratio-
num ipsarum ceterarumque devotionum me facerem participem et consortem de consensu uxoris mee
domine Adelen, et filiorum meorum Stephani et Gonradi nee non et filiarum mearum Adelen et Hyliane
pollicitatione et omnium heredum meorum plenissima voluntate curtem meam in Enemude1), cum suis
Digitized by
Google
1273 635
pertinentiis in agris, pascuis et silvis cum ipsa proprietate et integritate conventui predicti monasterii
in Bredelare contuli iure perpetuo possidendam, ut mei memoria et meorum ibidem cum ceteris bene-
factoribus iugiter habeatur. Ordinatione autem mea et filiorum meorum huiusmodi pacti interposita
est conditio temporalis, ut predicti filii mei Stephanus et Conradus ratione eiusdem curlis de manu
abbatis et conventus prefati monasterii octo moldra annone, quatuor siliginis et totidem avene accipiant,
quamdiu vixerint, annuatim. Cum vero alter ipsoium obierit, cum ipso media pars huiusmodi pen-
sions morietur, et superstes filius tantummodo quatuor maldra, duo siliginis et duo avene, percipiet
temporibus vite sue. Post cuius mortem nullus heredum meorum vel ipsorum prorsus nichil iuris in
predicta curte sibi poterit vendicare, set predicta pensio, que ipsis tantummodo filiis meis debetur, post
mortem amborum ad conventum supradictum soluta et libera revertetur. Ut vero huiusmodi donationis
et conditionis tarn presentibus quam futuris Veritas innotescat, hanc litteram conscribendam duxi et
sigilli mei munimine muniendam. Iusuper et ad maiorem evidentiam et firmitatem domini Regenhardi
de Yttere, Iohannis et Godescalci dominorum de Pathberg et Alberti militis de Amelungesen sigillis
supplicavi in perpetuam memoriam roborari. Testes vero huius rei sunt : dominus abbas de Flechtorp,
Bertoldus prepositus Montis Martis, Albertus comes de Eversten, Bertoldus et Bertoldus consanguinei
nobiles de Buren, Teodericus de Mederike, Theodericus de Horhusen, Iohannes de Brobike, Olricus
de Westhem, milites; Hermannus de Pathberg, Ludolfus de Meitsinchusen , Conradus dictus Bliuar,
Fredericus Picus, Henricus de Gapella, Iohannes de Billinchusen, Bertoldus de Huxaria et Helmicus
frater eius, Montis Martis burgenses et alii quam plures. Datum anno Domini M°.C°C.LXX0. tercio,
dominica qua cantatur Misericordia Domini.
J) Enemude auf Rasur, vielleicht von spaterer Hand; Ruckschrift *. XIV. Edenmuden.
Or. im Kgl. St.-A. Afunster, Kl. Bredelar Nr. 102. Von den an Pergamentstreifen angehdngten funf
Siegeln nur noch drei erhalten: 1) R.'s v. Itter; 2) das Padberger Siegel; H) F.'s. v. Horhusen.
1319.
Rathmdnner und BUrgerschaft der Stadt Wdfhagcn versprechen Zahlung einer jdhrlichen Abgabe
an Kl. Arolsen. 1273 April 24.
Nos Amelius dictus Belon proconsul, Conradus Richardi, Tydericus de Yste, Hermannus Gerlaci,
Tydericus dictus Hageborne, Goswinus filius Iohannis Goswini dictus Balhorn de Ritte, Hermannus
dictus Huls dictus Boseworm, Iohannes Goswini de Elersen et Iohannes de Kerperg, consules totaque
universitas opidanorum in Wulfliagen presentium et posterorum tenore huius sigillate carte pari et
unanimi1) voto fide data promittimus et cavemus, quod venerabili domino preposito totique conventui
sanctimonialium cenobii in Aroldessen infra Michaelis et sancti Martini festa annuam pensionem viginti
maldrorum2) annone equepartim siliginis et avene Volckmarsensis mensure racione et occasione curtis
in Leckeringhusen usuque fructuum suorum in comitatu dominii Waldeksensis officii cenobii Honschet
cum omnibus attinentiis et appendiciis, cultis et incultis, iacenti, quam ab ipsis iure locacionis titulo
recepimus atque possidemus insolidum, omni excepcione atquedampno semotis indilate pagare, ut tene-
mur(?), volumus et debemus ac ipsam insuper ad dictorum Aroldensium prefatorum prepositi et con-
ventus requisitionem8) seu interpellationem, cum id ad usum prememorati cenobii in Honschet utputa
veris principalibus dominabus postulaverint, prelibatam curtim in Leckerinchusen, sicuti ipsam in sin-
gulis atque omnibus appendiciis, cultis et incultis, mansis iugeribus, pratis, pascuis unacum certa cir-
citer media parte rubeti inibi eiusdem siti pro id istud4) sub singnis diflferencialibus 5) prope minam
signanter in arboribus et lapidibus sub crucis signaculo a fimbria dorsi seu acie trans et adversus
campum huiusmodi curtis in Leckerinchusen schulptis et siccatis cuiuslibet nostrarum parcium contra-
hencium usum et proprietatem dicti seu antefati rubeti hinc inde pro utraque parte reservata represen-
tantes atque iudicantes recepimus libere et integraliter, nobis tamen et posteris melioracionis pingwedinem
in morem patrie in huiusmodi4) reservata, prout tenemur dimittere atque restiture volumus. In quorum
Digitized by
Google
636 127B
omnium et singulorum ratihabitionem, et quod ononis cavillacio tarn a nobis quam ad ipsis, et quicqnic
obesse in posterum possit, destruatur, sigillis doraini B. deGudenberch et maioris nostre civitatis Wulf-
hagenn4) fecimus hanc paginam de omnium nostrorum consensu evidenter appensione roborari seu
communiri. Huius rei testes sunt: dominus Hermannus plebanus in Wulfhagen, dominus Io(hannes) de
Helffenberch, dominus Warmundus, milites, Luthardus et G. de Schuttenborch. Datum et actum anno
Domini M°.CC. septuagesimo tercio, altera die incliti sanctique martiris Georgii.
*) unanime Ausf. •) maldroum Ausf. *) folgt ei 4) So die Ausf. s) differensialibus die Ausf.
Fdlschung auf Pergament saec. XV. ex. im FursA. Waldeck. Archiv zu Ardsen. Das Pergament ist
schmutzig dunkel und fuhlt sich auf der Innenaeite rauh an, die alterthumelnde Schrift stent tcahr-
scheinlich aufRasur. Daraus erkldrt sich, doss die an von der Urk. eingeschnittenen Pergamentstreifen
angehdngten beiden Siegel echt sind und ihre Befestigung oiler Wahrscheinlichkeit nach ursprunglkh
ist Es sind: 1) dreieckiges Giso's von Crtidensberg (und nicht wie der Text hat B's v. G.)f
Schachbrett mit Schrdgbalken belegt; 2) grosses rundes der Stadt Wolfhagen, Reiter mit Wolf
avf Pferdedecken und SchUd. Das Latein ist zum Theil unverstdndlieh und ungeubt. Die Ruck-
schriften staimmen aus saec. XV L Es liegt noch ein besiegeltes Notariatsinstrument vor von Daniel
Grunen, Vicearchidiakon des Sitzes Eorhausen, residens in Gorbecke, 1498 Oktober 22 ausgi-
stellt, worin dieser bekundet, dass ikm in der Pfarrkirche des h. RUian in der Altstadt Corbaek
Bruder Hermann, Prior der Bruder in Honscheid, vom Orden der Kreuztrdger, das Original
mit genau beschriebenen Siegeln, dessen Worttaut inserirt wird, vorgelegt habe tend dass preinserte
copie tanta sit facienda fides indubia, quanta eius originali merito esset adhibenda. Ferner
Abschrift und deutsche ffbersetzung aus dem Anfang des XVI. Jahrh. Sottte mit dem Orig. da*
obige, wie zu vermuthen, gemeint sein, so ist das ein Irrthum.
1320-
Abt Thimo von Corvey und Propst Berthold von Marsberg bekunden Verzicht Genannter auf zwei
Hufen in Rixsuithehusen zu Gunsten des Kl Bredelar. Marsberg 1273 April 26.
Thimo Dei gratia abbas Corbeyensis et Bertoldus prepositus Montis Martis universis presenles
Htteras inspecturis et audituris duximus intimandum, quod Ludolfus de Meitsinchusen, Mathias de Adene,
Hildegundis et Luthgardis sorores, uxores ipsorum, Henricus, Margareta, liberi Mathie, et Luthgardis
actioni sive questioni, quam movebant contra abbatem et conventum in Bredelare, super duobus mansis
in Rixsuithehuseu sitis et pertinenciis, quos predicti abbas et conventus protestabantur se comparasse
ab Alberto milite dicto Wedereuen, quos idem Albertus a domino Regenharde nobili viro de Yttere
se dicebat in feodo possidere, pro quadam summa pecunie coram nobis penitus renunciaverunt et
omni iuri suo cesserunt, ita ut nee ipsi nee heredes ipsorum super predictis mansis causari possint
vel aliquam movere debeant de cetero questionem, super qua renunciacione sive cessione precibus tam
abbatis et conventus in Bredelare quam Ludolfi et Mathie et predictarum sororum H(ildegundis) et
L(uthgardis) presens scriptum in perpetuum testimonium et memoriam sigillorum nostrorum munimine
tradimus sigillatum. Actum et datum apud Montem Martis, anno Domini M°.C°C.LXX° tercio, in
crastino Marci ewangeliste.
Aus Msc. VI, 125 p. 130 im Kgl. St.-A. Munster.
132t
Adolfus domicellus de Waldicke Z. bei Gilterverhauf seitens der Kirche von Meschede an KlosUr
Parodies. 1273 Mai 17.
Or. im Kgl. St.-A. Munster, Kl. Parodies Nr. 26. Gedr. Fahne, UB. d. GeschL Meschede, 21.
Digitized by
Google
WESTFALISCHES
URKUNDBN-BUCH.
FORTSETZUNG VON ERHARDS REGESTA HISTORIAE WESTFALIAE.
HERAUSGEGEBEN
VON DEM
VEREINE FUR GESCHICHTE 15ND ALTERTHUMSKUNDE WESTFALENS.
VIERTER BAND:
Die Urkunden des Bisthums Paderboni vom J. 1201—1300.
Dritte Abtheilung:
Die Urkunden der Jahre 1251 — 1300.
Zweites Heft,
bear beitet
von
Dr. Heinrich. Finke,
Privatdocenten an der Konigl. Akademie zu Munster.
Miinster, 1890.
In Commission der Regensberg'schen Buchhandlung.
(B. Theissing.)
Digitized by
Google
*
*
«■
Digitized by
GoofcU
fc. !
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Digitized' by
Google
Digitized by
Google